________________
દાન, પ્રકરણ ૧
નહિ તેથી તેણે દાન આપવામાં વિવેક રાખવો જોઈએ. અને તેની શકિત પ્રમાણે સારામાં સારી રીતે દાન કરવું જોઈએ.
. તેથી તેને પહેલો જ એ વિચાર આવે છે કે દાન કોને દેવું ? માણસે તે ઘણા પ્રકારના હોય છે પરંતુ સમુચ્ચયે તેમના ત્રણ વિભાગ પાડી શકાય–(૧) સુપાત્ર (૨) કુપાત્ર અને (૩) અપાત્ર, જે ઉપર જણાવી ગયા છીએ. સુપાત્ર એટલે સદાચારી, નીતિમાન, ધર્મિષ્ઠ અને કુપાત્ર તથા અપાત્ર એટલે દુરાચારી, અનાચારી અથવા અનીતિમાન અને અધર્મો.
સુપાત્ર કે કુપાત્ર દરેક માણસ દુઃખી હોય છે. તે દુઃખી કુપાત્ર એટલે દુરાચારી દુઃખી હોય તેના કરતાં સદાચારીને દાન માટે પસંદ કરવાનું કારણ એ છે કે જેમ રેતાળ ભૂમિમાં બીનું વાવેતર નિષ્ફળ જાય છે તેમ દુરાચારને આપેલું દાન નિષ્ફળ જાય છે. કારણ કે દુરાચારી માણસ તેને મળેલા દાન, સહાયનો ઉપયોગ દુરાચારના કામમાં જ કરે છે એટલે દુરાચારી પોતાનું પાપ વધાર્યો જાય છે તેથી દાન આપતી વખતે પાત્ર જેવાની ખાસ જરૂર છે. • પરંતુ અહિંયા એક વાત સ્પષ્ટ કરવાની કે કુપાત્ર પણ રેગી કે ભૂખ્યો હોય તો તેના તરફ દયા લાવી તેને તે વખતે અન્ન કે દવા આપી તેની ભૂખ અને રેગ મટાડવા તેટલું દયા ભાવથી કરી શકાય અને તેમ કરવું યોગ્ય છે. પરંતુ દુરાચારી તેને મળેલા દાનને દુરૂપયોગ ન કરે એટલે કે પાપકારી કામ ન કરે તેવી રીતે દાન આપવું જોઈએ.
સુપાત્ર, કુપાત્ર અને અપાત્રની વિશેષ વિગત નીચે મુજબ છે. અપાત્ર–કુલિંગી સાધુ, મંત્રાદિ કરવાવાળા ગૃહસ્થ અને હઠ
