________________
૫૮
દાન અને શીળ
હવે મૂળ દશાનો વિચાર કરીએ કે– ચાર્લપન વિમઃ” એ તે એકડે એકની માફક પ્રથમ જ ગુણ છે. પાયા વિના જેમ મહેલ નિરર્થક છે, તેમ સત્ય અને ન્યાય વિના દાન પૂણ્ય સર્વ નિરર્થક છે અર્થાત્ મેક્ષ માર્ગ આપનાર નથી, પણ સંસાર ફળ આપનાર છે.
બીજ, ભૂમિ તથા વરસાદ એ ત્રણે પ્રકારની સંપૂર્ણતા હોય તે જ ફળની પણ વિશેષ વૃદ્ધિ થાય છે અને ત્રણમાં બોજ બળેલ હોય, વરસાદ ન હોય અથવા ભૂમિ ક્ષારયુક્ત હોય એમ એ ત્રણમાંથી એકની પણ ખામી હોય તો આ ફળને અભાવ થાય છે અને ત્રણમાં જેટલી મંદતા હોય તેટલી ફળની ન્યૂનતા હોય છે.
- તે જ દષ્ટાંતે દાન, પુન્ય, વગેરે ધર્મક્રિયાઓ કરવા છતાં આમેન્નતિ થતી જણાતી નથી, કર્યાવરણની ક્ષીણતા થતી જણાતી નથી, કષાય વિષયાદિ દેશે, આશા, તૃષ્ણ તથા માયાની મંદતા થતી નથી, તેનું કારણ અનીતિ અને અસત્ય દેષથી સલ્ફળનો નાશ થત જણાય છે. મણ દૂધપાકમાં જેમ અલ્પ ઝેર પડવાથી બધે દૂધપાક કડ થાય છે, તેમ સતિયામાં અનીતિ તથા અસત્યરૂપ ઝેર પડવાથી ક્રિયા નિષ્ફળ થાય છે.
શાલિભદ્રને પૂર્વ ભવન જીવ પતે રબારી કુળમાં ગરીબ સ્થિતિમાં હતો. પૂર્વના દિવસે પાડોશીના ઘરે મિષ્ટાન્ન જોઈ તે ઘેર માતા પાસે તેવા સ્વાદિષ્ટ ખોરાકને માટે રોવા લાગ્યો. ગરીબ માતા પાસે પૈસાનું સાધન ન હોવાથી છોકરાને તેવી હઠ ન કરવા સમજાવ્યો, પણ અજ્ઞ બાળક સમજો નહિ અને વધારે રહેવા તથા તેફાન કરવા લાગ્યો. એટલે પાડોશીને દયા આવતાં કોઈએ દૂધ, કોઈએ સાકર અને કોઈએ ચેખા આપવાથી તેની માતાએ ખીર બનાવી. . . મહા મુશીબત અને રૂદનથી ખેદ કરી ખીર મેળવનાર બાળકને ખીર ઉપર તીવ્ર પ્રીતિ છતાં સંસ્કારબળને લઈ તેના અંતરમાં સ્વાભાવિક ગુરૂભક્તિની રફુરણ થઈ કે, “જે તપસ્વી સાધુ મહાત્મા આવે, તે
