________________
听听听听听听听
WHEE5%E5:555555555555555555555555555555555555555
{63} तिहिं चदुहिं पंचहिं वा कमणे हिंसा समप्पदि हु ताहिं । बंधो वि सिया सरिसो जइ सरिसो काइयपदोसो॥
(भग. आ. 802) (टीका) 'तिहिं चदुहिं पंचहिं वा' त्रिभिर्मनोवाक्कायैः, चतुर्भिः क्रोधमानमायालोभैः 卐 पञ्चभिः स्पर्शनादिभिरिन्द्रियैर्वा । कमेण हिंसा समप्पदि खु' क्रमेण हिंसा समाप्तिमुपैति । ताभिर्मनसा का प्रद्वेषो वचसा द्विष्टोऽस्मीति वचनं वाग्द्वेषः। कायेन मुखवैवादिकरणं कायद्वेषः। मनसा हिंसोपकरणादानं, वाचा शस्त्रम् उप-गृह्णामीति हस्तादिताडनम् इति अधिकरणमपि त्रिविधम्। मनसा उत्तिष्ठामीति चिन्ता कायक्रिया। वचसा उत्तिष्ठामि इति, हन्तुं ताडयितुमिति उक्ति:। कायेन चलनं कायिकी। मनसा दुःखमुत्पादयामीति चिन्ता, दुःखं भवतः करोमि इति उक्तिर्वाचा पारितापिकी क्रिया। हस्तादिताडनेन दु:खोत्पादनं कायेन पारितापिकी क्रिया। प्राणान्वियोजयामीति चिन्ता मनसा प्राणातिपातः, हन्मीति वच: वाक्प्राणातिपातः। कायव्यापार: कायिक-प्राणातिपात: क्रोधनिमित्ता कस्मिंश्चिदपीति, माननिमित्ता, मायानिमित्ता, लोभनिमित्ता, क्रोधादिना शस्त्रग्रहणं है
क्रोधादिनिमित्तः कायपरिस्पन्दः। क्रोधादिनिमित्तपरपरितापकरणं, प्राणातिपातो वा क्रोधादिना ॥ ॐ भवति। स्पर्शनादीन्द्रि यनिमित्तो वा प्रद्वेषः, इन्द्रि यसु खार्थं वा का फलपल्लवप्रसूनादिछेदननिमित्तसाधनोपादानं, तत्सुखार्थमेव विषयप्रत्यासत्तिमभिप्रेत्य यत:
कायपरिस्पन्दः। परस्य वा गाढालिङ्गन-नखक्षतादिना सन्तापकरणं. मांसाद्यर्थ वा प्राणिप्राणवियोजनमिति। किमेताभिर्हिसाभिः संपाद्य कर्मबन्धः समान उत न्यूनाधि बन्धस्येत्याशङ्कायामाचष्टे 'बंधोऽपि' कर्मबन्धोऽपि 'सिया सरिसो' स्यात्सदृशः। कथं? 'जदि सरिसो' यदि सदृशः। कायिकपदोसो' कायिकी क्रिया प्रद्वेषश्च यदि सम: स्यात्कारणसामान्यात्कार्यस्यापि । बन्धस्य सादृश्यं, अन्यथा न सदृशता। तीव्रमध्यमन्दरूपाः परिणामाः तीवं, मध्यं, मन्दं च बन्धमापादयन्ति इति भावः॥
(भग. आ. विजयो. 802) (मूल गाथा अर्थ-) तीन, चार या पांच कारणों से 'हिंसा' सम्पन्न होती है। इनमें 卐 कर्म बन्ध समान भी हो सकता है, असमान भी। यह समान तभी होता है जब कायिकी क्रिया म 卐 और प्रद्वेष समान होता है।
(टीका) मन, वचन, काय- इन तीन से, क्रोध, मान, माया, लोभ- इन चार से और स्पर्शन आदि पांच इन्द्रियों से, क्रम से हिंसा होती है। मन से द्वेष करना प्रद्वेष है, वचन + से मैं द्वेषयुक्त हूं- ऐसा कहना वचनद्वेष है। शरीर से मुख की विकृति आदि करना कायद्वेष 卐 卐 है। मन से हिंसा के उपकरण स्वीकार करना, वचन से मैं शस्त्र ग्रहण करता हूं ऐसा कहना,
काय से हाथ आदि भांजना- ये अधिकरण के तीन भेद हैं। मन से विचारना 'मैं मारने के FFEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE [जैन संस्कृति खण्ड/20
听听听听听听听听听听听听听听听听听
听听听听