Book Title: Silakkhandhavagga Abhinava Tika Part 1
Author(s): Vipassana Research Institute Igatpuri
Publisher: Vipassana Research Institute Igatpuri
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009985/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammagiri-pAli-ganthamAlA [ devanAgarI] dIghanikAye sAdhuvilAsinI nAma sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA paThamo bhAgo ganthakAro mahAthero ANAbhivaMsadhammasenApati vipazyanA vizodhana vinyAsa igatapurI 1998 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammagiri - pAli- ganthamAlA - 10 [devanAgarI] dIghanikAya evaM tatsaMbaMdhita pAli sAhitya gyAraha graMthoM meM prakAzita kiyA gayA hai / prathama AvRtti : 1998 tAivAna meM mudrita, 1200 pratiyAM mUlya : anamola yaha graMtha niHzulka vitaraNa hetu hai, vikrayArtha nahIM / sarvAdhikAra mukta | punarmudraNa kA svAgata hai / isa graMtha ke kisI bhI aMza ke punarprakAzana ke lie likhita anumati Avazyaka nahIM / ISBN 81-7414-059-X yaha graMtha chaTTa saMgAyana saMskaraNa ke pAli graMtha se lipyaMtarita hai / isa graMtha ko vipazyanA vizodhana vinyAsa ke bhArata evaM myaMmA sthita pAli vidvAnoM ne devanAgarI meM lipyaMtarita kara saMpAdita kiyaa| kaMpyUTara meM nivezana aura peja- seTiMga kA kArya vipazyanA vizodhana vinyAsa, bhArata meM huA / prakAzaka : vipazyanA vizodhanaM vinyAsa dhammagiri, igatapurI, mahArASTra - 422403, bhArata phona : (91-2553) 84076, 84086 phaiksa : (91-2553) 84176 saha-prakAzaka, mudraka evaM dAyaka : di kAraporeTa baoNDI oNpha di buddha ejyukezanala phAuMDezana 11 vIM maMjila, 55 haMga cAu esa. roDa, sekTara 1, tAipe, tAivAna Ara. o. sI. phona : (886-2)2395-1998, phaiksa : (886-2) 2391-3415 2 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala [Devanagari] Dighanikaye Sadhuvilasini nama Silakkhandhavagga-Abhinavatika Pathamo Bhago Ganthakaro Mahathero Nanabhivamsadhammasenapati Devanagari edition of the Pali text of the Chattha Sangayana Published by Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri -422403, India Co-published, Printed and Donated by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala--10 [Devanagari] The Digha Nikaya and related literature is being published together in eleven volumes. First Edition: 1998 Printed in Taiwan, 1200 copies Price: Priceless This set of books is for free distribution, not to be sold. No Copyright-Reproduction Welcome. All parts of this set of books may be freely reproduced without prior permission. ISBN 81-7414-059-X This volume is prepared from the Pali text of the Chattha Sangayana edition. Typing and typesetting on computers have been done by Vipassana Research Institute, India. MS was transcribed into Devanagari and thoroughly examined by the scholars of Vipassana Research Institute in Myanmar and India. Publisher: Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri, Maharashtra - 422 403, India Tel: (91-2553) 84076, 84086, 84302 Fax: (91-2553) 84176 Co-publisher, Printer and Donor: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta graMtha Present Text saMketa-sUcI ganthArambhakathA ganthArambhakathAvaNNanA nidAnakathAvaNNanA paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 1. brahmajAlasuttaM 31 32 123 123 201 312 325 pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 332 360 373 376 381 385 385 asaJjInevasaJjInAsIvAdavaNNanA 389 389 393 paribbAjakakathAvaNNanA cULasIlavaNNanA majjhimasIlavaNNanA mahAsIlavaNNanA ekaccasassatavAdavaNNanA antAnantavAdavaNNanA amarAvikkhepavAdavaNNanA adhiccasamuppannavAdavaNNanA aparantakappikavAdavaNNanA saJIvAdavaNNanA ucchedavAdavaNNanA diTThadhammanibbAnavAdavaNNanA visaya-sUcI vr 2 5 paritassitavipphanditavAravaNNanA 400 phassapaccayavAravaNNanA 402 diTTigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA 403 409 416 vivaTTakathAdivaNNanA pakaraNanayavaNNanA soLasahAravaNNanA desanAhAravaNNanA vicayahAravaNNanA yuttihArasaMvaNNanA padaTThAnahAravaNNanA lakkhaNahAravaNNanA catubyUhahAravaNNanA AvattahAravaNNanA vibhattihAravaNNA parivattanahAravaNNanA vevacanahAravaNNanA paJJattihAravaNNanA otaraNahAravaNNanA sodhanahAravaNNanA adhiTThAnahAravaNNanA parikkhArahAravaNNanA samAropanahAravaNNanA paJcavidhanayavaNNanA nandiyAvaTTanayavaNNanA 420 420 421 423 424 425 425 429 429 430 431 432 432 433 434 434 435 436 436 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tipukkhalanayavaNNanA sIhavikkILitanayavaNNanA disAlocanaaGkusanayadvayavaNNanA sAsanapaTThAnavaNNanA 436 | saddAnukkamaNikA 437 | gAthAnukkamaNikA 438 439 [1] [43] Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciraM tidvatu saddhammo! cirasthAyI ho saddharma ! dveme, bhikkhave, dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya sNvttnti| katame ve ? sunikkhittaJca padavyaJjanaM attho ca suniito| sunikkhittassa, bhikkhave, padavyajjanassa atthopi sunayo hoti| a0ni0 1.2.21, adhikaraNavamga bhikSuo, do bAteM haiM jo ki saddharma ke kAyama rahane kA, usake vikRta na hone kA, usake aMtardhAna na hone kA kAraNa banatI haiN| kaunasI do bAteM ? dharma vANI suvyavasthita, surakSita rakhI jAya aura usake sahI, svAbhAvika, maulika artha kAyama rakhe jAMya / bhikSuo, suvyavasthita, surakSita vANI se artha bhI spaSTa, sahI kAyama rahate haiN| ...ye vo mayA dhammA abhiA desitA, tattha sabbeheva saGgamma samAgamma atthena atthaM vyaJjanena vyaJjanaM saGgAyitabbaM na vivaditabbaM, yathayidaM brahmacariyaM addhaniyaM assa cirdvitikN...| dI0ni0 3.177, pAsAdikasutta ....jina dharmoM ko tumhAre lie maiMne svayaM abhijJAta karake upadezita kiyA hai, use artha aura byaMjana sahita saba mila-jula kara, binA vivAda kiye saMgAyana karo, jisase ki yaha dharmAcaraNa cira sthAyI ho...| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta graMtha dIghanikAya sAdhanA kI dRSTi se mahatvapUrNa graMtha hai / isake sIlakkhandhavagga meM zIla, samAdhi tathA prajJA para sarala DhaMga se pracura sAmagrI upalabdha hai / vyAvahArika jIvana meM Agata vastuoM evaM ghaTanAoM se jur3I huI upamAoM ke sahAre isameM sAdhanA ke vibhinna aMgoM para prakAza DAlA gayA hai| buddha kI dezanA sarala tathA hRdayasparzI huA karatI thii| unakI yaha zailI vyAkhyAtmikA thI para kabhI kabhI dharma ko subodha banAne ke liye 'cULaniddesa' evaM 'mahAniddesa' jaisI aTThakathAoM kA unhoMne sRjana kiyA / prathama dharmasaMgIti meM buddhavacana ke saMgAyana ke sAtha inakA bhI saMgAyana huaa| tadanaMtara unake anya vacanoM para bhI aTThakathAeM taiyAra huiiN| jaba sthavira mahendra buddha vacana ko lekara zrIlaMkA gaye, to ve apane sAtha ina aTThakathAoM ko bhI le gaye / zrIlaMkAvAsiyoM ne ina aTThakathAoM ko siMhalI bhASA meM surakSita rakhA / kAlAMtara meM buddhaghoSa ne unakA pAli meM punaH parivartana kiyaa| dIghanikAya ke arthoM ko prakAza meM lAte hue buddhaghoSa ne 'sumaGgalavilAsinI' nAmaka aTThakathA kA praNayana kiyA / punaH bhadaMta dhammapAla ne usa para 'lInatthappakAsanA' nAmaka TIkA likhI / aTThArahavIM sadI ke uttarArddha meM mahAthera jANAbhivaMsadhammasenApati dvArA 'sAdhuvilAsinI' nAmaka abhinavaTIkA kI racanA kI gayI / yaha TIkA prauDha, vyAkhyAmUlaka tathA dharma ke vibhinna aMgoM para prakAzaka rUpa hai| isakA mudrita saMskaraNa Apake sammukha hai| hameM pUrNa vizvAsa hai ki yaha prakAzana vipazyI sAdhakoM aura vizodhakoM ke lie atyadhika lAbhadAyaka siddha hogaa| nidezaka, vipazyanA vizodhana vinyAsa Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dighanikaye Sadhuvilasini nama Silakkhandhavagga-Abhinavatika Pathamo Bhago 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ciram Titthatu Saddhammo! May the Truth-based Dhamma Endure for A Long Time! "Dveme, Bhikkhave, Dhamma saddhammassa thitiya asammosaya anantaradhanaya samvattanti. Katame dve? Sunikkhittanca padabyanjanam attho ca sunito. Sunikkhittassa, Bhikkbave, padabyanjanassa atthopi sunayo hoti." "There are two things, O monks, which A. N. 1. 2. 21, Adhikaranavagga make the Truth-based Dhamma endure ...ye vo maya dhamma abhinna desita, tattha sabbeheva sangamma samagamma atthena attham byanjanena byanjanam sangayitabbam na vivaditabbam, yathayidam brahmacariyam addhaniyam assa ciratthitikam... D. N. 3.177, Pasadikasutta for a long time, without any distortion and without (fear of) eclipse. Which two? Proper placement of words and their natural interpretation. Words properly placed help also in their natural interpretation." ...the dhammas (truths) which I have taught to you after realizing them with my super-knowledge, should be recited by all, in concert and without dissension, in a uniform version collating meaning with meaning and wording with wording. In this way, this teaching with pure practice will last long and endure for a long time... 13 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Present Text Silakkhandhavagga-Abhinavatika (vol. 1) The Digha Nikaya is an important collection from the perspective of meditation practice. In the first book, the Silakkhandhavagga-pali, there is a particular abundance of material related to sila, samadhi and panna. Various aspects of practice have been elucidated by means of similes drawn from familiar objects and the everyday life of the times. The Buddha's teachings were simple and endearing. His distinctive style was self-explanatory but, still, in order to make the Dhamma all the more lucid, he introduced the use of atthakatha (commentaries), such as the Culaniddesa and the Mahaniddesa. These were recited, along with the discourses of the Buddha, at the first Dhamma Council. In time the other atthakatha commenting on all his discourses came into being. When Ven. Mahinda conveyed the words of the Buddha to Sri Lanka he also took the atthakatha with him. The Sinhalese monks preserved these atihakatha in their own language. Later on, when they had been lost in India, Ven. Buddhaghosa was able to translate them back to Pali. Ven. Buddhaghosa composed the Sumangalavilasini to clarify the meaning of the Digha Nikaya and Ven. Dhammapala wrote a sub-commentary on Buddhaghosa's work, known as Linatthappakasana. Another sub-commentary on Buddhaghosa's work, named Sadhuvilasini (Silakkhandhavagga-Abhinavatika), was written by Mahathera Nanabhivamsadhammasenapati in the later half of the eighteenth century. It is profound and illustrative, throwing light on various aspects of the Dhamma. This is the book which is presented here. We sincerely hope that this will provide immense benefit to practitioners of Vipassana as well as research scholars. Director, Vipassana Research Institute, Igatpuri, India. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ The Pali alphabets in Devanagari and Roman characters: Vowels: a a A a i i I Consonants with Vowel a (a): ka ka kha kha ga ga ca ca cha Ta ta tha ta ta tha tha pa pa pha pha ya ya ra ra la la va va One nasal sound (niggahita): aM am Vowels in combination with consonants "k" and "kh" : (exceptions: ruru, rU ru) ke ke ka ka kA ka kha khA kha ki ki kI ki fa khi khI khi khe Conjunct-consonants: kka kka khya khya gva gva cca cca Jca nca Du dda nya tva dva nda nha bbha mbha yha stra hma a kha Nya tva dva nda 424 nha ubha mbha yaha stra Ta 1 1 2 2 cha kkha kkha khva khva nka ccha ccha Jchancha ddha ja ja 3 da da da ba ba Nha nha dda dda dhya dhya ndra ndra ppa ppa bya bya Ke lla lla sra sna hya hya 3 3 mma 84 gha gha jha jha dha dha dha bha bha kya kya gga gga NTa nkha jja Jja nja nta tta tta ddha ddha dhva dhva ndha ndha phappha bra vra mya mya lya lya sya sya hva hva 55 17 u u sa sa i ku ku khu Ga. na Ja na Na na na ma ma khu 6 6 na krakra ghaggha kya nkhya jjha jjha jhanjha NTha ntha ttha ttha dma dma nta nta na nna pya pya mpa mpa mha mha lha lha ssa ssa ha U ha ha La la kU ku khU khu 7 7 eo e kla kla gya gya Gga nga Ja nna Datta NDa nda tya tya ya dya ntva ntva nya nya pla pla mpha mpha 48 yya yya vha vha sma sma khe 9 9 ko ko kho kho kva kva gra gra ngha vhanha ttha Uu nna tra tra dra dra Ferntha nva nva bba bba mba mba vya vya sta sta sva sva 0 0 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Notes on the pronunciation of Pali Pali was a dialect of northern India in the time of Gotama the Buddha. The earliest known script in which it was written was the Brahmi script of the third century B.C. After that it was preserved in the scripts of the various countries where Pali was maintained. In Roman script, the following set of diacritical marks has been established to indicate the proper pronunciation. The alphabet consists of forty-one characters: eight vowels, thirty-two consonants and one nasal sound (niggahita). Vowels (a line over a vowel indicates that it is a long vowel): a as the "a" in about a - as the "a" in father 1 as the "i" in mint - as the "ee" in see as the "oo" in cool - u - as the "u" in put e is pronounced as the "ay" in day, except before double consonants when it is pronounced as the "e" in bed: deva, metta; o is pronounced as the "o" in no, except before double consonants when it is pronounced slightly shorter: loka, photthabba. i u Consonants are pronounced mostly as in English. g - as the "g" in get C - soft like the "ch" in church v a very soft -v- or -w All aspirated consonants are pronounced with an audible expulsion of breath following the normal unaspirated sound. th - not as in 'three'; rather 't' followed by 'h' (outbreath) ph- not as in 'photo'; rather 'p' followed by 'h' (outbreath) The retroflex consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tip of the tongueturned back; and I is pronounced with the tongue retroflexed, almost a combined 'rl' sound. The dental consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tongue touching the upper front teeth. The nasal sounds: n guttural nasal, like -ng- as in singer - nas in Spanish senor n with tongue retroflexed m- as in hung, ring Double consonants are very frequent in Pali and must be strictly pronounced as long consonants, thus -nn- is like the English 'nn' in "unnecessary". 18 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketa-sUcI a0 ni0 = aGgattaranikAya aTTha0 = aTThakathA anu TI0 = anuTIkA apa0 = apadAna abhi0 TI0 = abhinavaTIkA itivu0 = itivRttaka udA0 = udAna kA0 TI0 = kaGkSAvitaraNI TIkA kathAva0% kathAvatthu khu0 ni0 = khuddakanikAya khu0 pA0 = khuddakapATha cariyA0 pi0 = cariyApiTaka cULani0 = cULaniddesa cULava0 = cULavagga jA0 = jAtaka TI0 = TIkA theragA0-theragAthA therIgA0 =therIgAthA dI0 ni0 = dIghanikAya dha0 pa0 = dhammapada dha0 sa0 = dhammasaGgaNI dhAtu0-dhAtukathA netti0 = nettipakaraNa paTi0 ma0 = paTisambhidAmagga paTThA0 = paTTAna pari0 = parivAra pAci0 = pAcittiya pArA0 = pArAjika pu0 TI0 = purANaTIkA pu0 pa0 = puggalapatti pe0 va0 = petavatthu peTako0 = peTakopadesa bu0 0 = buddhavaMsa ma0ni0 = majjhimanikAya mahAva0 = mahAvagga mahAni0 = mahAniddesa mi0 pa0 = milindapaha mUla TI0 = mUlaTIkA yama0 = yamaka vi0 va0 = vimAnavatthu vi0 vi0 TI0 = vimativinodanI TIkA vi0 saGga0 aTTha0 = vinayasaGgaha aTThakathA vinaya vi0 TI0 = vinayavinicchaya TIkA vibhaM0 = vibhaGga visuddhiH = visuddhimagga saM0 ni0 = saMyuttanikAya sArastha0 TI0 = sAratthadIpanI TIkA su0 ni0 = suttanipAta Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sAdhuvilAsinI nAma sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA paThamo bhAgo 21 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa / / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA ganthArambhakathA yo desetvAna saddhammaM, gambhIraM duddasaM varaM / dIghadassI ciraM kAlaM, patiThThApesi sAsanaM / / 1 / / vineyyajjhAsaye chekaM, mahAmatiM mahAdayaM / natvAna taM sasaddhammagaNaM gAravabhAjanaM / / 2 / / saGgItittayamAruLahA, dIghAgamavarassa yA / saMvaNNanA yA ca tassA, vaNNanA sAdhuvaNNitA / / 3 / / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 AcariyadhammapAla- ttherenevAbhisaGghatA / sammA nipuNagambhIra - duddasatthappakAsanA / / 4 / / kAmaJca sA tathAbhUtA, paramparAbhatA pana / pAThato atthato cApi, bahuppamAdalekhanA / / 5 / / saGkSepattA ca sotUhi, sammA AtuM sudukkarA / tasmA sabrahmacArInaM, yAcanaM samanussaraM / / 6 / / yo' nekasetanAgindo, rAjA nAnAraTThissaro / sAsanasodhane daLhaM, sadA ussAhamAnaso / / 7 / / taM nissAya "mamesopi, satthusAsanajotane / appeva nAmupatthambho, bhaveyyA "ti vicintayaM / / 8 / / vaNNanaM ArabhissAmi, sAdhippAyamahApayaM / atthaM tamupanissAya, aJJaJcApi yathArahaM / / 9 / / cakkAbhivuDDikAmAnaM, dhIrAnaM cittatosanaM / sAdhuvilAsiniM nAma, taM suNAtha samAhitAti / / 10 / / ganthArambhakathAvaNNanA nAnAnayanipuNagambhIravicitrasikkhattayasaGgahassa buddhAnubuddhasaMvaNitassa saddhAvaha guNasampannassa dIghAgamavarassa gambhIraduranubodhatthadIpakaM saMvaNNanamimaM karonto sakasamayasamayantaragahanajjhogAhanasamattho mahAveyyAkaraNoyamAcariyo saMvaNNanArambhe ratanattayapaNAmapayojanAdividhAnAni karonto paThamaM tAva ratanattayapaNAmaM kAtuM "karuNAsItalahadaya "nti AdimAha / ettha ca saMvaNNanArambhe ratanattayapaNAmakaraNappayojanaM tattha tattha bahudhA paJcenti AcariyA / tathA hi vaNNayanti - 2 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA "saMvaNNanArambhe satthari paNAmakaraNaM dhammassa svAkkhAtabhAvena satthari pasAdajananatthaM, satthu ca avitathadesanabhAvappakAsanena dhamme pasAdajananatthaM / tadubhayappasAdA hi mahato atthassa siddhi hotI 'ti (dha0 sa0 TI0 1-1 ) / atha vA "ratanattayapaNAmavacanaM attano ratanattayappasAdassa viJJApanatthaM, taM pana viJjUnaM cittArAdhanatthaM, taM aTThakathAya gAhaNatthaM, taM sabbasampattinipphAdanattha "nti / atha vA "saMvaNNanArambhe ratanattayavandanA saMvaNNetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaTivedanatthaM, taM pana dhammasaMvaNNA viJjUnaM bahumAnuSpAdanatthaM, taM sammadeva tesaM uggahaNadhAraNAdikkamaladdhabbAya sammApaTipattiyA sabbahitasukhanipphAdanattha "nti / athavA "maGgalabhAvato, sabbakiriyAsu pubbakiccabhAvato, paNDitehi samAcaritabhAvato, AyatiM paresaM diTThAnugatiApajjanato ca saMvaNNanAyaM ratanattayapaNAmakiriyA "ti / atha vA "catugambhIrabhAvayuttaM dhammavinayaM saMvaNNetukAmassa mahAsamuhaM ogAhantassa viya paJJaveyyattiyasamannAgatassApi mahantaM bhayaM sambhavati, bhayakkhayAvahaJcetaM ratanattayaguNAnussaraNajanitaM paNAmapUjAvidhAnaM, tato ca saMvaNNanAyaM ratanattayapaNAmakiriyA'ti / atha vA " asattharipi satthAbhinivesassa lokassa yathAbhUtaM satra eva sammAsambuddhe satthusambhAvanatthaM, asatthari ca satthusambhAvanapariccajApanatthaM, ' tathAgatappaveditaM dhammavinayaM pariyApuNitvA attano dahatI 'ti (pArA0 195) ca vuttadosapariharaNatthaM saMvaNNanAyaM paNAmakiriyA ''ti / atha vA "buddhassa bhagavato paNAmavidhAnena sammAsambuddhabhAvAdhigamAya buddhayAnaM paTipajjantAnaM ussAhajananatthaM, saddhammassa ca paNAmavidhAnena paccekabuddhabhAvAdhigamAya paccekabuddhayAnaM paTipajjantAnaM ussAhajananatthaM, saGghassa ca paNAmavidhAnena paramatthasaGghabhAvAdhigamAya sAvakayAnaM paTipajjantAnaM ussAhajananatthaM saMvaNNanAyaM paNAmakiriyA "ti / atha vA "maGgalAdikAni satthAni anantarAyAni, ciraTTitikAni bahumatAni ca bhavantIti evaMladdhikAnaM cittaparitosanatthaM saMvaNNanAyaM paNAmakiriyA"ti / atha vA "sotujanAnaM yathAvuttapaNAmena anantarAyena uggahaNadhAraNAdinipphAdanatthaM saMvaNNanAyaM paNAmakiriyA / sotujanAnuggahameva hi padhAnaM katvA Acariyehi saMvaNNanArambhe thutipaNAmaparidIpakAni vAkyAni nikkhipIyanti, itarathA vipa taM nikkhepaM kAyamanopaNAmeneva yathAdhippetappayojanasiddhito kimetena ganthagAravakaraNenA''ti ca evamAdinA / mayaM pana idhAdhippetameva payojanaM dassayissAma, tasmA saMvaNNanArambhe ratanattayapaNAmakaraNaM yathApaTiJJAtasaMvaNNanAya anantarAyena parisamApanatthanti veditabbaM / idameva ca payojanaM Acariyena idhAdhippetaM / tathA hi vakkhati " iti me " 3 3 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 pasannamatino...pe0... tassAnubhAvenA "ti / ratanattayapaNAmakaraNahi yathApaTiJJAtasaMvaNNanAya anantarAyena parisamApanatthaM ratanattayapUjAya paJJApATavabhAvato, tAya ca paJJApATavaM rAgAdimalavidhamanato / vRttaJhetaM - " yasmiM mahAnAma samaye ariyasAvako tathAgataM anurasarati, nevassa tasmiM samaye rAgapariTThitaM cittaM hoti na dosapariyuTThitaM cittaM hoti, na mohapariyuTThitaM cittaM hoti, ujugatamevassa tasmiM samaye cittaM hotI "tiAdi (a0 ni0 2.6.10; a0 ni0 3.11.11) / tasmA ratanattayapUjAya vikkhAlitamalAya paJJAya pATavasiddhi / atha vA ratanattayapUjAya paJJApadaTThAnasamAdhihetuttA paJJApATavaM / vRttahetaM "ujugatacitto kho pana mahAnAma ariyasAvako labhati atthavedaM labhata dhammavedaM, labhati dhammopasaMhitaM pAmojjaM, pamuditassa pIti jAyati, pItimanassa kAyo passambhati, passaddhakAyo sukhaM vedayati, sukhino cittaM samAdhiyatI 'ti (a0 ni0 2.6.10; a0 ni0 3.11.11) / samAdhissa ca paJJAya padaTThAnabhAvo " samAhito yathAbhUtaM pajAnAtIti (saM0 ni0 2.3.5; 4.99; 3.5.1071 netti0 40; peTako0 66, mi0 pa0 14 ) vuttoyeva / tato evaM paTubhUtAya paJJAya khedamabhibhuyya paTiJJAtaM saMvaNNanaM samApayissati / tena vRttaM '"ratanattayapaNAmakaraNaJhi... pe0... paJJApATavabhAvato 'ti / atha vA ratanattayapUjAya AyuvaNNasukhabalavaDDanato anantarAyena parisamApanaM veditabbaM / ratanattayapa AyuvaNNasukhabalAni vaDhanti / vuttahetaM - "abhivAdanasIlissa, niccaM vuDDApacAyino / cAro dhammA vaDhanti, Ayu vaNNo sukhaM bala"nti / / ( dha0 pa0 109 ) / tato AyuvaNNasukhabalavuddhiyA hotveva kAriyaniTThAnanti vuttaM " ratanattayapUjAya Ayu... pe0... veditabba"nti / atha vA ratanattayapUjAya paTibhAnAparihAnAvahattA anantarAyena parisamApanaM veditabbaM / aparihAnAvahA hi ratanattayapUjA / vRttahetaM - 4 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA "sattime bhikkhave, aparihAnIyA dhammA, katame satta ? satthugAravatA, dhammagAravatA, saGghagAravatA, sikkhAgAravatA, samAdhigAravatA, kalyANamittatA, sovacassatA''ti (a0 ni0 2.7.34) tato paTibhAnAparihAnena hotveva yathApaTiJAtaparisamApananti vuttaM "ratanattaya...pe0... veditabba"nti / atha vA pasAdavatthUsu pUjAya pujAtisayabhAvato anantarAyena parisamApanaM veditabbaM / puJAtisayA hi pasAdavatthUsu pUjA / vuttavhetaM - "pUjArahe pUjayato, buddhe yadiva sAvake / papaJcasamatikkante, tiNNasokapariddave / / te tAdise pUjayato, nibbute akutobhaye / na sakkA punaM saGkhAtuM, imettamapi kenacI''ti / / (khu0 pA0 196; apa0 1.10.2) / puJAtisayo ca yathAdhippetaparisamApanupAyo / yathAha - "esa devamanussAnaM, sabbakAmadado nidhi / yaM yadevAbhipatthenti, sabbametena labbhatI''ti / / (khu0 pA0 8.10) / upAyesu ca paTipannassa hotveva kAriyaniTThAnanti vuttaM "pasAdavatthUsu...pe0... veditabbanti / evaM ratanattayapUjA niratisayapuJakkhettasambuddhiyA aparimeyyappabhAvo puJAtisayoti bahuvidhantarAyepi lokasannivAse antarAyanibandhanasakalasaMkilesaviddhaMsanAya pahoti, bhayAdiupaddavaJca nivAreti / tasmA suvuttaM "saMvaNNanArambhe ratanattayapaNAmakaraNaM yathApaTiJAtasaMvaNNanAya anantarAyena parisamApanatthanti veditabbanti / __evaM pana sapayojanaM ratanattayapaNAmaM kattukAmo buddharatanamUlakattA sesaratanAnaM paThamaM tassa paNAmaM kAtumAha - "karuNAsItalahadayaM...pe0... gativimutta"nti / buddharatanamUlakAni hi dhammasaGgharatanAni, tesu ca dhammaratanamUlakaM saGgharatanaM, tathAbhAvo ca "puNNacando viya bhagavA, candakiraNanikaro viya tena desito dhammo, candakiraNasamuppAditapINito loko viya saGgho''ti evamAdIhi aTThakathAyamAgataupamAhi vibhaavetbbo| atha vA sabbasattAnaM aggoti katvA paThamaM buddho, tappabhavato, tadupadesitato ca tadanantaraM dhammo. tassa dhammassa Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 sAdhAraNato, tadAsevanato ca tadanantaraM saGgho vutto / "sabbasattAnaM vA hite viniyojakoti katvA paThamaM buddho, sabbasattahitattA tadanantaraM dhammo, hitAdhigamAya paTipanno adhigatahito cAti katvA tadanantaraM saGgho vutto 'ti aTTakathAgatanayena anupubbatA veditabbA | buddharatanapaNAmaJca karonto kevalapaNAmato thomanApubbaGgamovasAtisayoti "karuNAsItalahadaya 'ntiAdipadehi thomanApubbaGgamataM dasseti / thomanApubbaGgamena hi paNAmena satthu guNAtisayayogo, tato cassa anuttaravandanIyabhAvo, tena ca attano paNAmassa khettaGgatabhAvo, tena cassa khettaGgatassa paNAmassa yathAdhippetanippattihetubhAvo dassitIti / thomanApubbaGgamataJca dassento yassA saMvaNNanaM kattukAmo, sA suttantadesanA karuNApaJJAppadhAnAyeva, na vinayadesanA viya karuNAppadhAnA, nApi abhidhammadesanA viya paJJAppadhAnAti tadubhayappadhAnameva thomanamArabhati / esA hi Acariyassa pakati, yadidaM ArambhAnurUpathomanA / teneva ca vinayadesanAya saMvaNNanArambhe "yo kappakoTIhi pi.... pe 0... mahAkAruNikassa tassA "ti (pArA0 aTTha0 ganthArambhakathA) karuNAppadhAnaM, abhidhammadesanAya saMvaNNanArambhe " karuNA viya... pe0... yathArucI 'ti (dha0 sa0 aTTha0 1) paJJAppadhAnaJca thomanamAraddhaM / vinayadesanA hi AsayAdinirapekkhakevalakaruNAya pAkatikasattenApi asotabbArahaM suNanto, apucchitabbArahaM pucchanto, avattabbArahaJca vadanto sikkhApadaM paJJasIti karuNAppadhAnA / tathA hi ukkaMsapariyantagatahirottappopi lokiyasAdhujanehipi pariharitabbAni "sikharaNI, sambhinnA 'tiAdivacanAni, (pArA0 185) yathAparAdhaJca garahavacanAni mahAkaruNAsaJcoditamAnaso mahAparisamajjhe abhAsi, taMtaMsikkhApadapaJatti kAraNApekkhAya ca veraJjAdIsu sArIrikaM khedamanubhosi / tasmA kiJcApi bhUmantarapaccayAkArasamayantarakathAnaM viya vinayapaJJattiyApi samuTThApikA paJa anaJJasAdhAraNatAya atisayaqiccavatI, karuNAya kiccaM pana tatopi adhikanti vinayadesanAya karuNAppadhAnatA vRttA / karuNAvyApArAdhikatAya hi desanAya karuNApadhAnatA, abhidhammadesanA pana kevalapaJJappadhAnA paramatthadhammAnaM yathAsabhAvapaTivedhasamatthAya paJJAya tattha sAtisayappavattito / suttantadesanA pana karuNApaJJAppadhAnA tesaM tesaM sattAnaM AsayAnusayAdhimutticaritAdibhedaparicchindanasamatthAya paJJAya sattesu ca mahAkaruNAya tattha sAtisayappavattito / suttantadesanAya hi mahAkaruNAya samApattibahulo vineyyasantAne tadajjhAsayAnulomena gambhIramatthapadaM patiTThapesi / tasmA ArambhAnurUpaM karuNApaJJappadhAnameva thomanaM katanti veditabbaM, ayamettha samudAyattho / bhagavA 6 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA ayaM pana avayavattho - kiratIti karuNA, paradukkhaM vikkhipati paccayavekallakaraNena apanetIti attho / dukkhitesu vA kiriyati pasAriyatIti krunnaa| atha vA kiNAtIti karuNA, paradukkhe sati kAruNikaM hiMsati vibAdhati, paradukkhaM vA vinAsetIti attho / paradukkhe sati sAdhUnaM kampanaM hadayakhedaM karotIti vA krunnaa| atha vA kamiti sukhaM, taM rundhatIti krunnaa| esA hi paradukkhApanayanakAmatAlakkhaNA attasukhanirapekkhatAya kAruNikAnaM sukhaM rundhati vibandhatIti, sabbattha saddasatthAnusArena padaniSphatti veditabbA / uNhAbhitattehi sevIyatIti sItaM, uNhAbhisamanaM / taM lAti gaNhAtIti sItalaM, "cittaM vA te khipissAmi, hadayaM vA te phAlessAmI'ti (saM0 ni0 1.1.246; su0 ni0 ALavakasutta) ettha uro "hadayanti vuttaM, "vakkaM hadayanti (ma0 ni0 1.110; 2.114; 3.154) ettha hadayavatthu, "hadayA hadayaM maje ajJAya tacchatI''ti (ma0 ni0 1.63) ettha cittaM, idhApi cittameva abbhantaratuna hadayaM / attano sabhAvaM vA haratIti hadayaM, ra-kArassa da-kAraM katvAti neruttikaa| karuNAya sItalaM hadayamassAti karuNAsItalahadayo, taM krunnaasiitlhdyN| kAmaJcettha .. paresaM hitopasaMhArasukhAdiaparihAnijjhAnasabhAvatAya, byApAdAdInaM ujuvipaccanIkatAya ca sattasantAnagatasantApavicchedanAkArappavattiyA mettAmuditAnampi cittasItalabhAvakAraNatA upalabbhati, tathApi paradukkhApanayanAkArappavattiyA parUpatApAsahanarasA avihiMsAbhUtA karuNAva visesena bhagavato cittassa cittapassaddhi viya sItibhAvanimittanti tassAyeva cittasItalabhAvakAraNatA vuttaa| karuNAmukhena vA mettAmuditAnampi hadayasItalabhAvakAraNatA vuttAti daTThabaM / na hi sabbattha niravasesattho upadisIyati, padhAnasahacaraNAvinAbhAvAdinayehipi yathAlabbhamAnaM gyhmaanttaa| apicettha taMsampayuttatrANassa chaasAdhAraNaJANapariyApannatAya asAdhAraNaJANavisesanibandhanabhUtA sAtisayaM, niravasesaJca sabba tANaM viya savisayabyApitAya mahAkaruNAbhAvamupagatA anaJjasAdhAraNasAtisayabhAvappattA karuNAva hadayasItalattahetubhAvena vuttA / atha vA satipi mettAmuditAnaM paresaM hitopasaMhArasukhAdiaparihAnijjhAnasabhAvatAya sAtisaye hadayasItalabhAvanibandhanatte sakalabuddhaguNavisesakAraNatAya tAsampi kAraNanti karuNAya eva hadayasItalabhAvakAraNatA vuttaa| karuNAnidAnA hi sabbepi buddhaguNA / karuNAnubhAvanibbApiyamAnasaMsAradukkhasantApassa hi bhagavato paradukkhApanayanakAmatAya anekAnipi kappAnamasaGkhyeyyAni akilantarUpasseva niravasesabuddhakaradhammasambharaNaniratassa samadhigatadhammAdhipateyyassa ca sannihitesupi sattasaGghAtasamupanItahadayUpatApanimittesu na 7 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 Isakampi cittasItibhAvassa aJathattamahosIti / tIsu cettha vikappesu paThame vikappe avisesabhUtA buddhabhUmigatA, dutiye tatheva mahAkaruNAbhAvUpagatA, tatiye paThamAbhinIhArato paTThAya tIsupi avatthAsu pavattA bhagavato karuNA saGgahitAti daTTabbaM / pajAnAtIti paJA, yathAsabhAvaM pakArehi paTivijjhatIti attho| paJapetIti vA paJjA, taM tadatthaM pAkaTaM karotIti attho| sAyeva jeyyAvaraNappahAnato pakArehi dhammasabhAvajotanaTena pajjototi pnyaapjjoto| paJavato hi ekapallaGkenapi nisinnassa dasasahassilokadhAtu ekapajjotA hoti / vuttavhetaM bhagavatA "cattArome bhikkhave, pajjotA | katame cattAro ? candapajjoto, sUriyapajjoto, aggipajjoto, pApajjoto, ime kho bhikkhave, cattAro pjjotaa| etadaggaM bhikkhave, imesaM catunnaM pajjotAnaM yadidaM paJApajjoto"ti (a0 ni0 1.4.145) / tena vihato visesena samugghATitoti paJApajjotavihato, visesatA cettha upari Avi bhavissati / muyhanti tena, sayaM vA muvhati, muvhanamattameva vA tanti moho, avijjA / sveva visayasabhAvapaTicchAdanato andhakArasarikkhatAya tamo viyAti mohtmo| satipi tamasaddassa sadisakappanamantarena avijjAvAcakatte mohasaddasannidhAnena tabbisesakatAvettha yuttAti sadisakappanA / paJApajjotavihato mohatamo yassAti paJApajjotavihatamohatamo, taM pnyaapjjotvihtmohtmN| nanu ca sabbesampi khINAsavAnaM paJjApajjotena avijjandhakArahatatA sambhavati, atha kasmA aJasAdhAraNAvisesaguNena bhagavato thomanA vuttAti? savAsanappahAnena annysaadhaarnnvisestaasmbhvto| sabbesampi hi khINAsavAnaM paJApajjotahatAvijjandhakArattepi sati saddhAdhimuttehi viya diTThippattAnaM sAvakapaccekabuddhehi sammAsambuddhAnaM savAsanappahAnena kilesappahAnassa viseso vijjatevAti / atha vA paropadesamantarena attano santAne accantaM avijjandhakAravigamassa nipphAditattA (nibbattitattA ma0 ni0 TI0 1.1), tattha ca sabbaJjatAya balesu ca vasIbhAvassa samadhigatattA, parasantatiyaJca dhammadesanAtisayAnubhAvena sammadeva tassa pavattitattA, bhagavAyeva visesato pApajjotavihatamohatamabhAvena thometabboti / imasmiJca atthavikappe paJApajjotapadena sasantAnagatamohavidhamanA paTivedhapaJA ceva parasantAnagatamohavidhamanA desanApaJjA ca sAmaJjaniddesena, ekasesanayena vA saGgahitA / na tu purimasmiM atthavikappe viya paTivedhapaJjAyevAti veditabbaM / . 8 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA aparo nayo- bhagavato jANassa jeyyapariyantikattA sakalaJayyadhammasabhAvAvabodhanasamatthena anAvaraNANasaGghAtena paJaApajjotena sakala yyadhammasabhAvacchAdakamohatamassa vihatattA anAvaraNabANabhUtena anaJjasAdhAraNapaJApajjotavihatamohatamabhAvena bhagavato thomanA veditbbaa| imasmiM pana atthavikappe mohatamavidhamanante adhigatattA anAvaraNajANaM kAraNUpacArena sakasantAne mohatamavidhamananti veditabbaM / abhinIhArasampattiyA savAsanappahAnameva hi kilesAnaM jeyyAvaraNappahAnanti, parasantAne pana mohatamavidhamanassa kAraNabhAvato phalUpacArena anAvaraNaJANameva mohatamavidhamananti vuccati / anAvaraNajANanti ca sabba taJANameva, yena dhammadesanApaccavekSaNAni karoti / tadidahi jANadvayaM atthato ekameva | anavasesasaGghatAsaGkhatasammutidhammArammaNatAya sabba taJANaM tatthAvaraNAbhAvato nissamacAramupAdAya anAvaraNaJANanti, visayappavattimukhena pana ajehi asAdhAraNabhAvadassanatthaM dvidhA katvA chaLAsAdhAraNaJANabhede vuttaM / / kiM panettha kAraNaM avijjAsamugghAtoyeveko pahAnasampattivasena bhagavato thomanAya gayhati, na pana sAtisayaM niravasesakilesappahAnanti ? vuccate - tappahAnavacaneneva hi tadekaTThatAya sakalasaMkilesasamugghAtassa jotitabhAvato niravasesakilesappahAnamettha gamhati / na hi so saMkileso atthi, yo niravasesAvijjAsamugghAtanena na pahIyatIti / atha vA sakalakusaladhammuppattiyA, saMsAranivattiyA ca vijjA viya niravasesAkusaladhammuppattiyA, saMsArappavattiyA ca avijjAyeva padhAnakAraNanti tabbighAtavacaneneva sakalasaMkilesasamugghAtavacanasiddhito soyeveko gavhatIti / atha vA sakalasaMkilesadhammAnaM muddhabhUtattA avijjAya taM samugghAtoyeveko gamhati / yathAha - "avijjA muddhAti jAnAhi, vijjA muddhAdhipAtinI / saddhAsatisamAdhIhi, chandavIriyena saMyutA''ti / / (su0 ni0 1032; cULa0 ni0 51) / sanarAmaralokagarunti ettha pana paThamapakatiyA avibhAgena sattopi naroti vuccati, idha pana dutiyapakatiyA manujapurisoyeva, itarathA lokasaddassa avattabbatA siyA / "yathA hi paThamapakatibhUto satto itarAya pakatiyA sevena pure uccaTThAne seti pavattatIti purisoti vuccati, evaM jeTThabhAvaM netIti naroti / puttabhAtubhUtopi hi puggalo mAtujeTThabhaginInaM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 pituTThAne tiTThati, pageva bhattubhUto itarAsa"nti (vi0 aTTha0 43-46) nAvAvimAnavaNNanAyaM vuttaM / ekasesappakappanena puthuvacanantaviggahena vA narA, maraNaM maro, so natthi yesanti amarA, saha narehi, amarehi cAti snraamro| garati uggacchati uggato pAkaTo bhavatIti garu, garasaddo hi uggame / apica pAsANacchattaM viya bhAriyaDhena "garU"ti vuccati / mAtApitAcariyesu, dujjare alahumhi ca / mahante cuggate ceva, nichekAdikaresu ca / tathA vaNNavisesesu, garusaddo pavattati / / idha pana sabbalokAcariye tathAgate / keci pana "garu, gurUti ca dvidhA gahetvA bhAriyavAcakatte garusaddo, AcariyavAcakatte tu gurusaddo"ti vadanti, taM na gahetabbaM / pALivisaye hi sabbesampi yathAvuttAnamatthAnaM vAcakatte garusaddoyevicchitabbo akArassa AkArabhAvena "gArava"nti taddhitantapadassa savuddhikassa dssnto| sakkatabhAsAvisaye pana gurusaddoyevicchitabbo ukArassa buddhibhAvena aJathA taddhitantapadassa dassanatoti / sanarAmaro ca so loko cAti sanarAmaraloko, tassa garUti tathA, taM snraamrlokgruuN| "sanaramarUlokagaru"ntipi paThanti, tadapi ariyAgAthattA vuttilakkhaNato, atthato ca yuttameva / atthato hi dIghAyUkApi samAnA yathAparicchedaM maraNasabhAvattA marUti devA vuccanti / etena devamanussAnaM viya tadavasiTThasattAnampi yathArahaM guNavisesAvahatAya bhagavato upakArakataM dasseti / nanu cettha devamanussA padhAnabhUtA, atha kasmA tesaM appadhAnatA niddisIyatIti ? asthato padhAnatAya gahetabbattA / ao hi saddakkamo, aJjo atthakkamoti saddakkamAnusArena padhAnApadhAnabhAvo na codetabbo / edisesu hi samAsapadesu padhAnampi appadhAnaM viya niddisIyati yathA taM "sarAjikAya parisAyA''ti, tasmA sabbattha atthatova adhippAyo gavesitabbo, na byaJjanamattena / yathAhu porANA - "atthahi nAtho saraNaM avoca, ___na byaJjanaM lokahito mahesi / / tasmA akatvA ratimakkharesu, atthe niveseyya mati matimA''ti / / (kaGkhA0 ptthmpaaraajikknnddvnnnnnaa)| aTTha0 10 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA 11 kAmaJcettha sattasaGghArabhAjanavasena tividho loko, garubhAvassa pana adhippetattA garukaraNasamatthasseva yujjanato sattalokavasena attho gahetabbo / so hi lokIyanti ettha puJApuJAni, tabbipAko cAti loko, dassanatthe ca lokasaddamicchanti saddavidU | amaraggahaNena cettha upapattidevA adhippetaa| aparo nayo- samUhattho ettha lokasaddo samudAyavasena lokIyati pApIyatIti katvA / saha narehIti sanarA, teyeva amarAti sanarAmarA, tesaM loko tathA, purimanayeneva yojetabbaM / amarasaddena cettha upapattidevA viya visuddhidevApi saGgayhanti / tepi hi paramatthato maraNAbhAvato amraa| imasmiM pana atthavikappe narAmarAnameva gahaNaM ukkaTThaniddesavasena yathA "satthA devamanussAna''nti (dI0 ni0 1.157, 255) / tathA hi sabbAnatthaparihAnapubbaGgamAya niravasesahitasukhavidhAnatapparAya niratisayAya payogasampattiyA, sadevamanussAya pajAya accantamupakAritAya aparimitanirupamappabhAvaguNasamaGgitAya ca sabbasattuttamo bhagavA aparimANAsa lokadhAtasa aparimANAnaM sattAnaM uttamamanasAdhAraNaM gAravadvAnanti / kAmaJca itthInampi tathAupakArattA bhagavA garuyeva, padhAnabhUtaM pana lokaM dassetuM purisaliGgena vuttanti daTThabbaM / neruttikA pana avisesanicchitaTThAne tathA niddiTTamicchanti yathA "narA nAgA ca gandhabbA, abhivAdetvAna pakkamunti (apa0 1.1.48) / tathA cAhu "napuMsakena liGgena, saddodAhu pumena vaa| niddissatIti Atabbamavisesavinicchite''ti / / vandeti ettha pana - vattamAnAya paJcamyaM, sattamyaJca vibhattiyaM / etesu tIsu ThAnesu, vandesaddo pavattati / / idha pana vattamAnAyaM aaasmsmbhvto| tattha ca uttamapurisavasenattho gahetabbo "ahaM vandAmI''ti / namanathutiyatthesu ca vandasaddamicchanti AcariyA, tena ca sugatapadaM, nAthapadaM vA ajjhAharitvA yojetabbaM / sobhanaM gataM gamanaM etassAti sugto| gamanaJcettha kAyagamanaM, jANagamanaJca, kAyagamanampi vineyyajanopasaGkamanaM, pakatigamanaJcAti dubidhaM / bhagavato hi vineyyajanopasaGkamanaM ekantena tesaM hitasukhanipphAdanato sobhanaM, tathA lakkhaNAnubyaJjanapaTimaNDitarUpakAyatAya dutavilambitakhalitAnukaDDananippILanukkuTika Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA- 1 kuTilAkulatAdidosarahitamavahasitarAjahaMsa vasabhavAraNamigarAjagamanaM pakatigamanaJca, vimalavipulakaruNAsativIriyAdiguNavisesasahitampi ANagamanaM abhinIhArato paTThAya yAva mahAbodhi, tAva niravajjatAya sobhanamevAti / atha vA " sayambhUJANena sakalampi lokaM pariJJAbhisamayavasena parijAnanto sammA gato avagatoti sugato / yo hi gatyattho, so buddhayattho / yo ca buddhayattho, so gatyatthoti / tathA lokasamudayaM pahAnAbhisamayavasena pajahanto anuppattidhammatamApAdento sammA gato atItoti sugato / lokanirodhaM sacchikiriyAbhisamayavasena sammA gato adhigatoti sugato / lokanirodhagAminiM paTipadaM bhAvanAbhisamayavasena sammA gato paTipannoti sugato, ayaJcattho 'sotApattimaggena ye kilesA pahInA, te kilese na puneti na pacceti na paccAgacchatIti ( mahA0 ni0 38; cULa0 ni0 27) sugato"tiAdinA niddesanayena vibhAvetabbo | aparo nayo- sundaraM sammAsambodhiM nibbAnameva vA gato adhigatoti sugato / bhUtaM tacchaM atthasaMhitaM yathArahaM kAlayuttameva vAcaM vineyyAnaM sammA gadatIti vA sugato, dakArassa ta-kAraM katvA, taM sugataM / puJJApuJJakammehi upapajjanavasena gantabbAti gatiyo, upapattibhavavisesA / tA pana nirayAdibhedena paJcavidhA, sakalassApi bhavagAmikammassa ariyamaggAdhigamena avipAkArahabhAvakaraNena nivattitattA paJcahipi tAhi visaMyutta hutvA muttoti gativimutto / uddhamuddhabhavagAmino hi devA taMtaMkammavipAkadAnakAlAnurUpena tato tato bhavato muttApi muttamattAva, na pana visaJJagavasena muttA, gatipariyApannA ca taMtaMbhavagAmikammassa ariyamaggena anivattitattA, na tathA bhagavA | bhagavA pana yathAvuttappakArena visaMyutto hutvA muttoti / tasmA anena bhagavato katthacipi gatiyA apariyApannataM dasseti / yato ca bhagavA "devAtidevo 'ti vuccati / tenevAha - "yena devUpapatyassa, gandhabbo vA vihaGgamo / yakkhattaM yena gaccheyyaM manussattaJca abbaje / te mayhaM AsavA khINA, viddhastA vinaLIkatA "ti / / (a0 ni0 1.4.36) / taMtaMgatisaMvattanakAnaJhi kammakilesAnaM mahAbodhimUleyeva aggamaggena pahInattA nattha bhagavato taMtaMgatipariyApannatAti accantameva bhagavA sabbabhavayonigativiJJANaTThitisattAvAsasattanikAyehi parimuttoti / atha vA kAmaM saupAdisesAyapi nibbAnadhAtuyA tAhi 12 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA gatIhi vimutto, esA pana "paJApajjotavihatamohatama"nti etthevantogadhAti iminA padena anupAdisesAya nibbAnadhAtuyAva thometIti daTThab / ____ettha pana attahitasampattiparahitapaTipattivasena dvIhAkArehi bhagavato thomanA katA hoti| tesu anAvaraNaJANAdhigamo, saha vAsanAya kilesAnamaccantappahAnaM, anupAdisesanibbAnappatti ca attahitasampatti nAma, lAbhasakkArAdinirapekkhacittassa pana sabbadukkhaniyyAnikadhammadesanApayogato devadattAdIsupi viruddhasattesu niccaM hitajjhAsayatA, vinItabbasattAnaM ANaparipAkakAlAgamanaJca Asayato parahitapaTipatti nAma / sA pana Asayapayogato duvidhA, parahitapaTipatti tividhA ca attahitasampatti imAya gAthAya yathArahaM pakAsitA hoti / "karuNAsItalahadayanti hi etena Asayato parahitapaTipatti, sammA gadanatthena sugatasaddena payogato parahitapaTipatti / "paJApajjotavihatamohatamaM gativimutta"nti etehi, catusaccapaTivedhatthena ca sugatasaddena tividhApi attahitasampatti, avasiTTaTena pana tena, "sanarAmaralokagaru"nti ca etena sabbApi attahitasampatti, parahitapaTipatti ca pakAsitA hoti / atha vA hetuphalasattUpakAravasena tIhAkArehi thomanA ktaa| tattha hetu nAma mahAkaruNAsamAyogo, bodhisambhArasambharaNaJca, tadubhayampi paThamapadena yathArutato, sAmatthiyato ca pakAsitaM / phalaM pana jANappahAnaAnubhAvarUpakAyasampadAvasena catubbidhaM / tattha sabba tANapadaTThAnaM maggaANaM, tammUlakAni ca dasabalAdiANAni jANasampadA, savAsanasakalasaMkilesAnamaccantamanuppAdadhammatApAdanaM pahAnasampadA, yathicchitanipphAdane AdhipaccaM AnubhAvasampadA, sakalalokanayanAbhisekabhUtA pana lakkhaNAnubyaJjanapaTimaNDitA attabhAvasampatti rUpakAyasampadA / tAsu ANappahAnasampadA dutiyapadena, saccapaTivedhatthena ca sugatasaddena pakAsitA, AnubhAvasampadA tatiyapadena, rUpakAyasampadA sobhanakAyagamanatthena sugatasaddena lakkhaNAnubyaJjanapAripUriyA vinA tdbhaavto| yathAvuttA duvidhApi parahitapaTipatti sattUpakArasampadA, sA pana sammA gadanatthena sugatasaddena pakAsitAti veditbbaa| apica imAya gAthAya sammAsambodhi tammUla - tappaTipattiyAdayo aneke buddhaguNA Acariyena pakAsitA honti / esA hi AcariyAnaM pakati, yadidaM yena kenaci pakArena atthantaravijJApanaM / kathaM ? "karuNAsItalahadaya"nti hi etena sammAsambodhiyA mUlaM 13 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 dasseti / mahAkaruNAsaJcoditamAnaso hi bhagavA saMsArapaGkato sattAnaM samuddharaNatthaM katAbhinIhAro anupubbena pAramiyo pUretvA anuttaraM sammAsambodhimadhigatoti karuNA sammAsambodhiyA mUlaM / "paJApajjotavihatamohatama"nti etena sammAsambodhiM dasseti / sabbaJjataJANapadaTThAnahi aggamaggANaM, aggamaggajANapadaTThAnaJca sabba tANaM "sammAsambodhI''ti vuccati / sammA gamanatthena sugatasaddena sammAsambodhiyA paTipattiM dasseti lInuddhaccapatidvAnAyUhanakAmasukhattakilamathAnuyogasassatucchedAbhinivesAdiantadvayarahitAya karuNApApariggahitAya majjhimAya paTipattiyA pakAsanato, itarehi sammAsambodhiyA padhAnAppadhAnappabhedaM payojanaM dasseti / saMsAramahoghato sattasantAraNavhettha padhAnaM, tadamappadhAnaM / tesu ca padhAnena payojanena parahitapaTipattiM dasseti, itarena attahitasampattiM, tadubhayena ca attahitapaTipannAdIsu catUsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhAvaM pakAseti / tena ca anuttaraM dakkhiNeyyabhAvaM, uttamaJca vandanIyabhAvaM, attano ca vandanAya khettaGgatabhAvaM vibhAveti / apica karuNAggahaNena lokiyesu mahaggatabhAvappattAsAdhAraNaguNadIpanato sabbalokiyaguNasampatti dassitA, paJAggahaNena sabba tANapaTThAnamaggajANadIpanato sabbalokuttaraguNasampatti / tadubhayaggahaNasiddho hi attho "sanarAmaralokagaru'"ntiAdinA vipaJcIyatIti / karuNAggahaNena ca nirupakkilesamupagamanaM dasseti, paJjAggahaNena apagamanaM / tathA karuNAggahaNena lokasamAnurUpaM bhagavato pavattiM dasseti lokavohAravisayattA karuNAya, paJjAggahaNena lokasamajhAya anatidhAvanaM / sabhAvAnavabodhena hi dhammAnaM sabhAvaM atidhAvitvA sattAdiparAmasanaM hoti / tathA karuNAggahaNena mahAkaruNAsamApattivihAraM dasseti, paJjAggahaNena tIsu kAlesu appaTihatANaM, catusaccajANaM, catupaTisambhidAjANaM, catuvesArajjajANaM, . karuNAggahaNena mahAkaruNAsamApattiJANassa gahitattA sesAsAdhAraNaJANAni, cha abhiJA, aTThasu parisAsu akampanaJaANAni, dasa balAni, cuddasa buddhaguNA, soLasa ANacariyA, aTThArasa buddhadhammA, catucattArIsa ANavatthUni, sattasattati ANavatthUnIti evamAdInaM anekesaM pApabhedAnaM vasena ANacAraM dasseti / tathA karuNAggahaNena caraNasampattiM, paJjAggahaNena vijjAsampattiM / karuNAggahaNena attAdhipatitA, paJjAggahaNena dhammAdhipatitA / karuNAggahaNena lokanAthabhAvo, pAggahaNena attanAthabhAvo / tathA karuNAggahaNena pubbakArIbhAvo, paJaAggahaNena kataJjatA / karuNAggahaNena aparantapatA, paJjAggahaNena anttntptaa| karuNAggahaNena vA buddhakaradhammasiddhi, pajAggahaNena buddhabhAvasiddhi / tathA karuNAggahaNena parasantAraNaM, 14 . Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA paJjAggahaNena attasantAraNaM / tathA karuNAggahaNena sabbasattesu anuggahacittatA, pAggahaNena sabbadhammesu virattacittatA dassitA hoti sabbesaJca buddhaguNAnaM karuNA Adi tannidAnabhAvato, paJaA pariyosAnaM tato uttari krnniiyaabhaavto| iti AdipariyosAnadassanena sabbe buddhaguNA dassitA honti / tathA karuNAggahaNena sIlakkhandhapubbaGgamo samAdhikkhandho dassito hoti / karuNAnidAnahi sIlaM tato pANAtipAtAdiviratippavattito, sA ca jhAnattayasampayoginIti, paJjAvacanena paJaAkkhandho / sIlaJca sabbabuddhaguNAnaM Adi, samAdhi majhe, paJjA pariyosAnanti evampi AdimajjhapariyosAnakalyANA sabbe buddhaguNA dassitA honti nayato dssitttaa| eso eva hi niravasesato buddhaguNAnaM dassanupAyo, yadidaM nayaggAhaNaM, aJathA ko nAma samattho bhagavato guNe anupadaM niravasesato dassetuM / tenevAha - "buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNaM, kappampi ce ajJamabhAsamAno / / khIyetha kappo ciradIghamantare, vaNNo na khIyetha tathAgatassA''ti / / teneva ca AyasmatA sAriputtattherenApi buddhaguNaparicchedanaM pati bhagavatA anuyuttena "no hetaM bhante"ti paTikkhipitvA "api ca me bhante dhammanvayo vidito''ti sampasAdanIyasutte vuttN| evaM sarvopena sakalasabba guNehi bhagavato thomanApubbaGgamaM paNAmaM katvA idAni saddhammassApi thomanApubbaGgamaM paNAmaM karonto "buddhopI"tiAdimAha / tatthAyaM saha padasambandhena saGghapattho - yathAvuttavividhaguNagaNasamannAgato buddhopi yaM ariyamaggasaGkhAtaM dhamma, saha pubbabhAgapaTipattidhammena vA ariyamaggabhUtaM dhammaM bhAvetvA ceva yaM phalanibbAnasaGkhAtaM dhammaM, pariyattidhammapaTipattidhammehi vA saha phalanibbAnabhUtaM dhammaM sacchikatvA ca sammAsambodhisaGkhAtaM buddhabhAvamupagato, vItamalamanuttaraM taM dhammampi vandeti / tattha buddhasaddassa tAva "bujjhitA saccAnIti buddho| bodhetA pajAyAti buddho"tiAdinA niddesanayena attho veditabbo / atha vA aggamaggajANAdhigamena savAsanAya sammohaniddAya accantavigamanato, aparimitaguNagaNAlaGkatasabba tANappattiyA 15 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 vikasitabhAvato ca buddhavAti buddho jAgaraNavikasanatthavasena / atha vA kassacipi ayyadhammassa anavabuddhassa abhAvena ayyavisesassa kammabhAvAgahaNato kammavacanicchAyAbhAvena avagamanatthavasena kattuniddesova labbhati, tasmA buddhavAti buddhotipi vttbbo| padesaggahaNe hi asati gahetabbassa nippadesatAva vijJAyati yathA "dikkhito na dadAtI"ti / evaJca katvA kammavisesAnapekkhA kattari eva buddhasaddasiddhi veditabbA, asthato pana pAramitAparibhAvito sayambhuJANena saha vAsanAya vihataviddhastaniravasesakilesomahAkaruNAsabba tANAdiaparimeyyaguNagaNAdhAro khandhasantAno buddho, yathAha - "buddhoti yo so bhagavA sayambhU anAcariyako pubbe ananussutesu dhammesu sAmaM saccAni abhisambujjhi, tattha ca sabba taM patto, balesu ca vasIbhAvanti (mahA0 ni0 192; cULa0 ni0 97; paTi0 ma0 161) / apisaddo sambhAvane, tena evaM guNavisesayutto sopi nAma bhagavA IdisaM dhamma bhAvetvA, sacchikatvA ca buddhabhAvamupagato, kA nAma kathA aJjasaM sAvakAdibhAvamupagamaneti dhamme sambhAvanaM dIpeti / buddhabhAvanti sammAsambodhiM / yena hi nimittabhUtena sabba tANapadaTThAnena aggamaggajANena, aggamaggajANapadaTThAnena ca sabba tANena bhagavati "buddho"ti nAma, tadArammaNaJca ANaM pavattati, tamevidha "bhAvo''ti vuccati / bhavanti buddhisaddA etenAti hi bhaavo| tathA hi vadanti - "yena yena nimittena, buddhi sado ca vattate / taMtaMnimittakaM bhAvapaccayehi udIrita"nti / / bhAvetvAti uppAdetvA, vaDDatvA vA / sacchikatvAti paccakkhaM katvA / ceva-saddo ca-saddo ca tadubhayattha smuccye| tena hi saddadvayena na kevalaM bhagavA dhammassa bhAvanAmattena buddhabhAvamupagato, nApi sacchikiriyAmattena, atha kho tadubhayenevAti samuccinoti / upagatoti patto, adhigatoti attho / etassa "buddhabhAva"nti padena sambandho / vItamalanti ettha virahavasena eti pavattatIti vIto, malato vIto, vItaM vA malaM yassAti vItamalo, taM viitmlN| "gatamala"ntipi pATho dissati, evaM sati saupasaggo viya anupasaggopi gatasaddo virahatthavAcako veditabbo dhAtUnamanekatthattA / gacchati apagacchatIti hi gato, ___ 16 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA 17 dhammo / gataM vA malaM, purimanayena smaaso| anuttaranti uttaravirahitaM / yathAnusiTuM paTipajjamAne apAyato, saMsArato ca apatamAne katvA dhAretIti dhammo, navavidho lokuttrdhmmo| tappakAsanattA, sacchikiriyAsammasanapariyAyassa ca labbhamAnattA pariyattidhammopi idha saGgahito / tathA hi "abhidhammanayasamudaM adhigacchi, tINi piTakAni sammasI"ti ca aTThakathAyaM vuttaM, tathA "yaM dhammaM bhAvetvA sacchikatvAti ca vuttattA bhAvanAsacchikiriyAyogyatAya buddhakaradhammabhUtAhi pAramitAhi saha pubbabhAgaadhisIlasikkhAdayopi idha saGgahitAti veditabbA | tApi hi vigatapaTipakkhatAya vItamalA, anaJasAdhAraNatAya anuttarA ca / kathaM pana tA bhAvetvA, sacchikatvA ca bhagavA buddhabhAvamupagatoti ? vuccate - sattAnahi saMsAravaTTadukkhanissaraNAya [nissaraNatthAya (paNNAsa TI0) nissaraNe (katthaci)] katamahAbhinIhAro mahAkaruNAdhivAsanapesalajjhAsayo paJjAvisesapariyodAtanimmalAnaM dAnadamasaJamAdInaM uttamadhammAnaM kappAnaM satasahassAdhikAni cattAri asaGkhyeyyAni sakkaccaM nirantaraM niravasesaM bhAvanAsacchikiriyAhi kammAdIsu adhigatavasIbhAvo acchariyAcinteyyamahAnubhAvo adhisIlAdhicittAnaM paramukkaMsapAramippatto bhagavA paccayAkAre catuvIsatikoTisatasahassamukhena mahAvajiraJANaM pesetvA anuttaraM sammAsambodhisaGghAtaM buddhabhAvamupagatoti / imAya pana gAthAya vijjAvimuttisampadAdIhi anekehi guNehi yathArahaM saddhamma thometi / kathaM ? ettha hi "bhAvetvA"ti etena vijjAsampadAya thometi, "sacchikatvA"ti etena vimuttisampadAya / tathA paThamena jhAnasampadAya, dutiyena vimokkhasampadAya / paThamena vA samAdhisampadAya, dutiyena samApattisampadAya / atha vA paThamena khayaJANabhAvena, dutiyena anuppAdaANabhAvena / paThamena vA vijjUpamatAya, dutiyena vajirUpamatAya / paThamena vA virAgasampattiyA, dutiyena nirodhsmpttiyaa| tathA paThamena niyyAnabhAvena, dutiyena nissaraNabhAvena / paThamena vA hetubhAvena, dutiyena asaGkhatabhAvena / paThamena vA dassanabhAvena, dutiyena vivekabhAvena / paThamena vA adhipatibhAvena, dutiyena amatabhAvena dhammaM thometi / atha vA "yaM dhammaM bhAvetvA buddhabhAvaM upagato'ti etena svAkkhAtatAya dhamma thometi, "sacchikatvA''ti etena sndittttiktaay| tathA paThamena akAlikatAya, dutiyena ehipassikatAya / paThamena vA opaneyyikatAya, dutiyena paccattaMveditabbatAya / paThamena vA saha pubbabhAgasIlAdIhi sekkhehi sIlasamAdhipAkkhandhehi, dutiyena saha asaGkhatadhAtuyA asekkhehi dhammaM thometi / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 "vItamala''nti iminA pana saMkilesAbhAvadIpanena visuddhatAya dhammaM thometi, "anuttara"nti etena aJassa visiTThassa abhAvadIpanena paripuNNatAya / paThamena vA pahAnasampadAya, dutiyena sabhAvasampadAya / paThamena vA bhAvanAphalayogyatAya / bhAvanAguNena hi so saMkilesamalasamugghAtako, tasmAnena bhAvanAkiriyAya phalamAha / dutiyena sacchikiriyAphalayogyatAya / taduttarikaraNIyAbhAvato hi anaJasAdhAraNatAya anuttarabhAvo sacchikiriyAnibbattito, tasmAnena sacchikiriyAphalamAhAti / evaM saGkepeneva sabbasaddhammaguNehi saddhammassApi thomanApubbaGgamaM paNAmaM katvA idAni ariyasaGghassApi thomanApubbaGgamaM paNAmaM karonto "sugatassa orasAna"ntiAdimAha / tattha sugatassAti sambandhaniddeso, "puttAna''nti etena sambajjhitabbo / urasi bhavA, jAtA, saMvuddhA vA orasA, attajo khettajo antevAsiko dinnakoti catubbidhesu puttesu attajA, taMsarikkhatAya pana ariyapuggalA "orasA''ti vuccanti / yathA hi manussAnaM orasaputtA attajAtatAya pitusantakassa dAyajjassa visesabhAgino honti, evametepi saddhammasavanante ariyAya jAtiyA jAtatAya bhagavato santakassa vimuttisukhassa dhammaratanassa ca dAyajjassa visesabhAginoti / atha vA bhagavato dhammadesanAnubhAvena ariyabhUmiM okkamamAnA, okkantA ca ariyasAvakA bhagavato ure vAyAmajanitAbhijAtatAya sadisakappanamantarena nippariyAyeneva "orasA'ti vattabbatamarahanti / tathA hi te bhagavatA AsayAnusayacariyAdhimuttiAdiolokanena, vajjAnucintanena ca hadaye katvA vajjato nivAretvA anavajje patiTThApentena sIlAdidhammasarIraposanena sNvddddhaapitaa| yathAha bhagavA itivRttake "ahamasmi bhikkhave brAhmaNo...pe0... tassa me tumhe puttA orasA mukhato jAtA''tiAdi (itivu0 100) / nanu sAvakadesitApi desanA ariyabhAvAvahAti ? saccaM, sA pana tammUlikattA, lakkhaNAdivisesAbhAvato ca "bhagavato dhammadesanA" icceva saGkhyaM gatA, tasmA bhagavato orasaputtabhAvoyeva tesaM vattabboti, etena catubbidhesu puttesu ariyasaGghassa attajaputtabhAvaM dasseti / attano kulaM punenti sodhenti, mAtApitUnaM vA hadayaM pUrentIti puttA, attjaadyo| ariyA pana dhammatantivisodhanena, dhammAnudhammapaTipattiyA cittArAdhanena ca tappaTibhAgatAya bhagavato puttA nAma, tesN| tassa "samUha''nti padena smbndho| saMkilesanimittaM hutvA guNaM mAreti vibAdhatIti mAro, devaputtamAro / sinAti pare bandhati etAyAti senA, mArassa senA tathA, mAraJca mArasenaJca mathenti vilothentIti 18 . Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA mArasenamathanA, tesaM / "mAramArasenamathanAna"nti hi vattabbepi ekadesasarUpekasesavasena evaM vuttaM / mArasaddasannidhAnena vA senAsadena mArasenA gahetabbA, gAthAbandhavasena cettha rasso / "mArasenamaddanAna"ntipi katthaci pATho, so ayuttova ariyAjAtikattA imissA gAthAya / nanu ca ariyasAvakAnaM maggAdhigamasamaye bhagavato viya tadantarAyakaraNatthaM devaputtamAro vA mArasenA vA na apasAdeti, atha kasmA evaM vuttanti ? apasAdetabbabhAvakAraNassa vimathitattA / tesahi apasAdetabbatAya kAraNe saMkilese vimathite tepi vimathitA nAma hontiiti| atha vA khandhAbhisaGghAramArAnaM viya devaputtamArassApi guNamAraNe sahAyabhAvUpagamanato kilesabalakAyo idha "mArasenA"ti vuccati yathAha bhagavA - "kAmA te paThamA senA, dutiyA arati vuccati / tatiyA khuppipAsA te, catutthI taNhA pavuccati / / paJcamaM thinamiddhaM te, chaTThA bhIrU pavuccati / sattamI vicikicchA te, makkho thambho te aTThamo / / lAbho siloko sakkAro, micchAladdho ca yo yaso / yo cattAnaM samukkaMse, pare ca avajAnati / / esA namuci te senA, kaNhassAbhippahArinI / na naM asUro jinAti, jetvA ca labhate sukha"nti / / (su0 ni0 438; __mahA0 ni0 28; cULa0 ni0 47) / / sA ca tehi ariyasAvakehi diyaDDasahassabhedA, anantabhedA vA kilesavAhinI satidhammavicayavIriyasamathAdiguNapaharaNIhi odhiso mathitA, viddhaMsitA, vihatA ca, tasmA "mArasenamathanA''ti vuccnti| vilothanaJcettha viddhaMsanaM, vihananaM vA / apica khandhAbhisaGghAramaccudevaputtamArAnaM tesaM sahAyabhAvUpagamanatAya senAsaGghAtassa kilesamArassa ca mathanato "mArasenamathanA''tipi attho gahetabbo / evaJca sati paJcamAranimmathanabhAvena attho paripuNNo hoti / ariyasAvakApi hi samudayappahAnapariJAvasena khandhamAraM, 19 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 sahAyavekallakaraNena sabbathA, appavattikaraNena ca abhisaGghAramAraM, balavidhamanavisayAtikkamanavasena maccumAra, devaputtamAraJca samucchedappahAnavasena sabbaso appavattikaraNena kilesamAraM mathentIti, iminA pana tesaM orasaputtabhAve kAraNaM, tIsu puttesu ca anujAtataM dasseti / mArasenamathanatAya hi te bhagavato orasaputtA, anujAtA caati| aTThannanti gaNanaparicchedo, tenasatipi tesaM taMtaMbhedena anekasatasahassasaGkhyAbhede ariyabhAvakaramaggaphaladhammabhedena imaM gaNanaparicchedaM nAtivattanti maggaTThaphalaTThabhAvAnativattanatoti dasseti | pi-saddo, api-saddo vA padalILAdinA kAraNena aTThAne payutto, so "ariyasaGgha"nti ettha yojetabbo, tena na kevalaM buddhadhammeyeva, atha kho ariyasaGghampIti sampiNDeti / yadipi avayavavinimutto samudAyo nAma koci natthi avayavaM upAdAya samudAyassa vattabbattA, avijJAyamAnasamudAyaM pana vijJAyamAnasamudAyena visesitumarahatIti Aha "aTThannampi samUha"nti, etena "ariyasaGgha"nti ettha na yena kenaci saNThAnAdinA, kAyasAmaggiyA vA samudAyabhAvo, api tu maggaTThaphalaTThabhAvenevAti viseseti / avayavameva sampiNDetvA Uhitabbo vitakketabbo, saMUhanitabbo vA saGghaTitabboti samUho, soyeva samoho vacanasiliTThatAdinA / dvidhApi hi pATho yujjati / ArakattA kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyA niruttinayena / atha vA sadevakena lokena saraNanti araNIyato upagantabbato, upagatAnaJca tadatthasiddhito ariyA, diTThisIlasAmaona saMhato, samaggaM vA kammaM samudAyavasena samupagatoti saGgho, ariyAnaM saGgho, ariyo ca so saGgho ca yathAvuttanayenAti vA ariyasaGgho, taM ariyasaGgha / bhagavato aparabhAge buddhadhammaratanAnampi samadhigamo saGgharatanAdhInoti ariyasaGghassa bahUpakArataM dassetuM idheva "sirasA vande"ti vuttaM / avassaJcAyamattho sampaTicchitabbo vinayaTThakathAdIsupi (pArA0 aThTha0 ganthArambhakathA) tathA vuttattA / keci pana purimagAthAsupi taM padamAnetvA yojenti, tadayuttameva ratanattayassa asAdhAraNaguNappakAsanaTThAnattA, yathAvuttakAraNassa ca sabbesampi saMvaNNanAkArAnamadhippetattAti / imAya pana gAthAya ariyasaGghassa pabhavasampadA pahAnasampadAdayo aneke guNA dassitA honti / kathaM ? "sugatassa orasAnaM puttAna"nti hi etena ariyasaGghassa pabhavasampadaM dasseti smmaasmbuddhpbhvtaadiipnto| "mArasenamathanAna"nti etena pahAnasampadaM sklsNkilespphaandiipnto| "aThThannampi samUha"nti etena ANasampadaM 20 . Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA mggtttthphltttthbhaavdiipnto| "ariyasaGghanti etena sabhAvasampadaM sabbasaGghAnaM aggbhaavdiipnto| atha vA "sugatassa orasAnaM puttAnanti ariyasaGghassa visuddhnissybhaavdiipnN| "mArasenamathanAna"nti sammAujuJAyasAmIcipaTipannabhAvadIpanaM / "aTThannampi samUha"nti AhuneyyAdibhAvadIpanaM / "ariyasaGghanti anuttarapuJakkhettabhAvadIpanaM / tathA "sugatassa orasAnaM puttAna''nti etena ariyasaGghassa lokuttarasaraNagamanasabbhAvaM dasseti / lokuttarasaraNagamanena hi te bhagavato orasaputtA jAtA / "mArasenamathanAnanti etena abhinIhArasampadAsiddhaM pubbabhAgasammApaTipattiM dasseti / katAbhinIhArA hi sammApaTipannA mAraM, mArasenaM vA abhivijinanti / "aThThannampi samUha"nti etena viddhastavipakkhe sekkhAsekkhadhamme dasseti puggalAdhiTTAnena maggaphaladhammAnaM dassitattA / "ariyasaGgha"nti etena aggadakkhiNeyyabhAvaM dasseti anuttarapuJakkhettabhAvassa dssitttaa| saraNagamanaJca sAvakAnaM sabbaguNassa Adi, sapubbabhAgapaTipadA sekkhA sIlakkhandhAdayo majjhe, asekkhA sIlakkhandhAdayo pariyosAnantiAdimajjhapariyosAnakalyANA sopato sabbepi ariyasaGghaguNA dassitA hontIti / ___ evaM gAthAttayena saGghapato sakalaguNasaMkittanamukhena ratanattayassa paNAmaM katvA idAni taM nipaccakAraM yathAdhippetapayojane pariNAmento "iti me"tiAdimAha / tattha iti-saddo nidassane / tena gAthAttayena yathAvuttanayaM nidasseti / meti attAnaM karaNavacanena kattubhAvena niddisati / tassa "yaM pujhaM mayA laddha''nti pAThasesena sambandho, sampadAnaniddeso vA eso, "atthI"ti pAThaseso, sAminiddeso vA "yaM mama pulaM vandanAmaya"nti / pasIdIyate pasannA, tAdisA mati paJA, cittaM vA yassAti pasannamati, aJapadaliGgappadhAnattA imassa samAsapadassa "pasannamatino"ti vuttaM / ratiM nayati, janeti, vahatIti vA ratanaM, sattavidhaM, dasavidhaM vA ratanaM, tamiva imAnIti neruttikA / sadisakappanamaJatra pana yathAvuttavacanattheneva buddhAdInaM ratanabhAvo yujjati / tesahi "itipi so bhagavA'tiAdinA (dI0 ni0 1.157, 255) yathAbhUtaguNe Avajjantassa amatAdhigamahetubhUtaM anappakaM pItipAmojjaM uppajjati / yathAha "yasmiM mahAnAma samaye ariyasAvako tathAgataM anussarati, nevassa tasmiM samaye rAgapariyuTTitaM cittaM hoti, na dosa...pe0... na moha...pe0... ujugatamevassa tasmiM samaye cittaM hoti tathAgataM Arabbha / ujugatacitto kho pana mahAnAma 21 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 ariyasAvako labhati atthavedaM labhati dhammavedaM labhati dhammUpasaMhitaM pAmojjaM, pamuditassa pIti jAyatI 'tiAdi (a0 ni0 2.6.10, 3.11.11) / cittIkatAdibhAvo vA ratanaTThI / vRttahetaM aTThakathAsu - "cittIkataM mahagghaJca, atulaM dullabhadassanaM / anomasattaparibhogaM, ratanaM tena vuccatI 'ti / / ( khu0 pA0 aTTha0 6.3; udAna0 aTTha0 47; dI0 ni0 aTTha0 2.33; su0 ni0 1.226; mahA0 ni0 aTTha0 1.226) / 22 cittIkatabhAvAdayo ca anaJJasAdhAraNA sAtisayato buddhAdIsuyeva labbhantIti / vitthAro ratanasuttavaNNanAyaM (khu0 pA0 aTTha0 6.3; su0 ni0 aTTha0 1.226) gahetabbo / ayamattho pana nibbacanatthavasena na vutto, atha kenAti ce ? loke ratanasammatassa vatthuno garukAtabbatAdiatthavasenAti saddavidU / sAdhUnaJca ramanato, saMsAraNNavA ca taraNato, sugatinibbAnaJca nayanato ratanaM tulyatthasamAsavasena, alamatipapaJcena / ekasesapakappanena, puthuvacananibbacanena vA ratanAni / tiNNaM samUho, tINi vA samAhaTAni, tayo vA avayavA assAti tayaM, ratanAnameva tayaM, nAJesanti ratanattayaM / avayavavinimuttassa pana samudAyassa abhAvato tINi eva ratanAni tathA vuccanti na samudAyamattaM, samudAyApekkhAya pana ekavacanaM kataM / vandIyate vandanA, sAva vandanAmayaM yathA "dAnamayaM sIlamaya "nti ( dI0 ni0 3.305; itivu0 60; netti0 33) / vandanA cettha kAyavAcAcittehi tiNNaM ratanAnaM guNaninnatA, thomanA vA / apica tassA cetanAya sahajAtAdopakAreko saddhApaJJasativIriyAdisampayuttadhammo vandanA, tAya pakatanti vandanAmayaM yathA "sovaNNamayaM rUpiyamayanti, atthato pana yathAvuttacetanAva / ratanattaye, ratanattayassa vA vandanAmayaM ratanattayavandanAmayaM / pujjabhavaphalanibbattanato putraM niruttinayena, attano kArakaM, santAnaM vA punAti visodhetIti puJJa, sakammakattA dhAtussa kAritavasena atthavivaraNaM labbhati, saddanippatti pana suddhavasenevAti saddavidU / taMtaMsampattiyA vibandhanavasena sattasantAnassa antare vemajjhe eti AgacchatIti antarAyo, diTThadhammikAdianattho / paNAmapayojane vuttavidhinA suTTu vihato viddhasto antarAyo assAti suvihatantarAyo / vihananaJcettha taduppAdakahetupariharaNavasena tesaM 22 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA 3 antarAyAnamanuSpattikaraNanti daTTabbaM / hutvAti pubbakAlakiriyA, tassa "atthaM pakAsayissAmI"ti etena sambandho / tassAti yaM-saddena uddiTThassa vandanAmayapuJassa | AnubhAvenAti balena / "tejo ussAhamantA ca, pabhU sattIti paJcime / 'AnubhAvo'ti vuccanti, 'pabhAvo'ti ca te vade''ti / / - vuttesu hi atthesu idha sattiyaM vattati / anu punappunaM taMsamaGgiM bhAveti vaDDetIti hi anubhAvo, soyeva AnubhAvoti udAnaTThakathAyaM, atthato pana yathAladdhasampattinimittakassa purimakammassa balAnuppadAnavasasaGkhAtA vandanAmayapuJassa sattiyeva, sA ca suvihatantarAyatAya karaNaM, hetu vA sambhavati / ettha pana "pasannamatinoti etena attano pasAdasampattiM dasseti / "ratanattayavandanAmayanti etena ratanattayassa khettabhAvasampattiM, tato ca tassa pucassa attano pasAdasampattiyA, ratanattayassa ca khettabhAvasampattiyAti dvIhi aGgehi atthasaMvaNNanAya upaghAtakaupaddavAnaM vihanane samatthataM dIpeti / caturaGgasampattiyA dAnacetanA viya hi dvayaGgasampattiyA paNAmacetanApi antarAyavihananena diThThadhammikAti / evaM ratanattayassa nipaccakArakaraNe payojanaM dassetvA idAni yassA dhammadesanAya atthaM saMvaNNetukAmo, tadapi saMvaNNetabbadhammabhAvena dassetvA guNAbhitthavanavisesena abhitthavetuM "dIghassA"tiAdimAha / ayahi Acariyassa pakati, yadidaM taMtaMsaMvaNNanAsu Adito tassa tassa saMvaNNetabbadhammassa visesaguNakittanena thomnaa| tathA hi tesu tesu papaJcasUdanIsArasthapakAsanImanorathapUraNIaTThasAlinIAdIsu yathAkkama "paravAdamathanassa, jANappabhedajananassa, dhammakathikapuGgavAnaM vicittapaTibhAnajananassa, tassa gambhIraJANehi, ogALahassa abhiNhaso / nAnAnayavicittassa, abhidhammassa Adito''ti / / AdinA - thomanA ktaa| tattha dIghassAti diighnaamkss| dIghasuttaGkitassAti dIghehi abhiAyatavacanappabandhavantehi suttehi lakkhitassa, anena "dIgho"ti ayaM imassa 23 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA 1 Agamassa atthAnugatA samaJAti dasseti / nanu ca suttAniyeva Agamo, kathaM so tehi aGkIyatIti ? saccametaM paramatthato, paJattito pana suttAni upAdAya AgamabhAvassa paJattattA avayavehi suttehi avayavIbhUto Agamo aGkIyati / yatheva hi atthabyaJjanasamudAye "sutta"nti vohAro, evaM suttasamudAye AgamavohAroti / paTiccasamuppAdAdinipuNatthabhAvato nipunnss| Agacchanti attatthaparatthAdayo ettha, etena, etasmAti vA Agamo, uttamaTena, patthanIyaDhena ca so varoti aagmvro| apica Agamasammatehi bAhirakapaveditehi bhAratapurANakathAnarasIhapurANakathAdIhi varotipi Agamavaro, tassa / buddhAnamanubuddhA buddhAnubuddhA, buddhAnaM saccapaTivedhaM anugamma paTividdhasaccA aggasAvakAdayo ariyA, tehi atthasaMvaNNanAvasena, guNasaMvaNNanAvasena ca saMvaNNitoti tthaa| atha vA buddhA ca anubuddhA ca, tehi saMvaNNito yathAvuttanayenAti tathA, tassa / sammAsambuddheneva hi tiNNampi piTakAnaM atthasaMvaNNanAkkamo bhAsito, tato paraM saGgAyanAdivasena sAvakehIti AcariyA vadanti / vuttaJca majjhimAgamaTThakathAya upAlisuttavaNNanAyaM "veyyAkaraNassAti vitthAretvA atthadIpakassa / bhagavatA hi abyAkataM tantipadaM nAma natthi, sabbesaMyeva attho kathito"ti (ma0 ni0 aTTha0 3.76) / saddhAvahaguNassAti buddhAdIsu pasAdAvahaguNassa / nanu ca sabbampi buddhavacanaM tepiTakaM saddhAvahaguNameva, atha kasmA ayamaJasAdhAraNaguNena thomitoti ? sAtisayato imassa tggunnsmpnnttaa| ayahi Agamo brahmajAlAdIsu sIladiTThAdInaM anavasesaniddesAdivasena, mahApadAnAdIsu (dI0 ni0 2.3) purimabuddhAnampi guNaniddesAdivasena, pAthikasuttAdIsu (dI0 ni0 3.1.4) titthiye mahitvA appaTivattiyasIhanAdanadanAdivasena, anuttariyasuttAdIsu visesato buddhaguNavibhAvanena ratanattaye sAtisayaM saddhaM AvahatIti / __evaM saMvaNNetabbadhammassa abhitthavanampi katvA idAni saMvaNNanAya sampati vakkhamAnAya AgamanavisuddhiM dassetuM "atthppkaasntth"ntiaadimaah| imAya hi gAthAya saGgItittayamAruLahadIghAgamaTThakathAtova sIhaLabhAsAmattaM vinA ayaM vakkhamAnasaMvaNNanA AgatA, nAcato, tadeva kAraNaM katvA vattabbA, nAJjanti attano saMvaNNanAya AgamanavisuddhiM dasseti / aparo nayo - paramanipuNagambhIraM buddhavisayamAgamavaraM attano baleneva vaNNayissAmIti aJjehi vattumpi asakkUNeyyattA saMvaNNanAnissayaM dassetumAha "atthppkaasntth"ntiaadi| imAya hi pubbAcariyAnubhAvaM nissAyeva tassa atthaM vaNNayissAmIti attano saMvaNNanAnissayaM dasseti / tattha atthappakAsanattha"nti pAThattho, sabhAvattho, Jayyattho, pAThAnurUpattho, tadanurUpattho, sAvasesattho, nivarasesattho, nItattho, 24 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA anekappakArassa vA / neyyatthoti AdinA atthassa pakAsanatthAya, pakAsanAya gAthAbandhasampattiyA dvibhAvo / atyo kathIyati etAyAti atthakathA, sAyeva aTThakathA tthakArassa TTha-kAraM katvA yathA "dukkhassa pILanaTTho ti (paTi0 ma0 1.17; 2.8), ayaJca sasaJJogavidhi ariyAjAtibhAvato / akkharacintakApi hi " tathAnaMTTha yuga"nti lakkhaNaM vatvA idamevudAharanti / yAya'tthamabhivaNNenti, byaJjanatthapadAnugaM / nidAnavatthusambandhaM, esA aTThakathA matA / / Aditoti Adimhi paThamasaGgItiyaM / chaLabhiJjatAya paramena cittavasIbhAvena samannAgatattA, jhAnAdIsu paJcavasitA sabbhAvato ca vasino, therA mahAkassapAdayo, tesaM sa hi paJcahi / yA saGgItAti yA aTThakathA atthaM pakAsetuM yuttaTThAne " ayametassa attho, ayametassa attho'ti saGgahetvA vRttA / anusaGgItA ca pacchApIti na kevalaM paThamasaGgItiyameva, atha kho pacchA dutiyatatiyasaGgItIsupi / na ca paJcahi vasisahi Adito saGgItAyeva, api tu yasattherAdIhi anusaGgItA cAti saha samuccayena attho veditbbo| samuccayadvayahi paccekaM kiriyAkAlaM samuccinoti / 25 atha porANaTThakathAya vijjamAnAya kimetAya adhunA puna katAya saMvaNNanAta punaruttiyA, niratthakatAya ca dosaM samanussaritvA taM pariharanto "sIhaLadIpa "ntiAdimAha / taM pariharaNeneva hi imissA saMvaNNanAya nimittaM dasseti / tattha sIhaM lAti gaNhAtIti sIhalo la-kArassa La - kAraM katvA yathA "garuLI 'ti / tasmiM vaMse Adipuriso sIhakumAro, tabbaMsajAtA pana tambapaNNidIpe khattiyA, sabbepi ca janA taddhitavasena, sadisavohArena vA sIhaLA, tesaM nivAsadIpopi taddhitavasena, ThAnInAmena vA "sIhaLo" ti veditabbo / jalamajjhe dippati, dvidhA vA Apo ettha sandatIti dipo, soyeva dIpo, bhedApekkhAya tesaM dIpoti tathA / panasaddo arucisaMsUcane, tena kAmaJca sA saGgItittayamAruLhA, tathApi puna evaMbhUtAti aruciyabhAvaM saMsUceti / tadatthasambandhatAya pana purimagAthAya " kAmaJca saGgItA anusaGgItA cAti sAnuggahatthayojanA sambhavati / aJJatthApi hi tathA dissatIti / AbhatAti jambudIpato AnItA / athAti saGgItikAlato pacchA, evaM sati Abhatapadena sambandha / athAti vA mahAmahindattherenAbhatakAlato pacchA, evaM sati Thapitapadena sambandho / sA hi dhammasaGgAhakattherehi paThamaM tINi piTakAni saGgayitvA tassa atthasaMvaNNanAnurUpeva 25 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 vAcanAmaggaM AropitattA tisso saGgItiyo AruLhAyeva, tato pacchA ca mahAmahindattherena tambapaNNidIpamAbhatA, pacchA pana tambapaNNiyehi mahAtherehi nikAyantaraladdhisaGkarapariharaNatthaM sIhaLabhAsAya ThapitAti / AcariyadhammapAlatthero pana pacchimasambandhameva duddasattA pakAseti / tathA "dIpavAsInamatthAyA"ti idampi "ThapitA''ti ca "apanetvA Aropento''ti ca etehi padehi sambajjhitabbaM / ekapadampi hi AvuttiyAdinayehi anekatthasambandhamupagacchati / purimasambandhena cettha sIhaLadIpavAsInamatthAya nikAyantaraladdhisaGkarapariharaNena sIhaLabhAsAya ThapitAti tambapaNNiyattherehi ThapanapayojanaM dasseti / pacchimasambandhena pana imAya saMvaNNanAya jambudIpavAsInaM, aJjadIpavAsInaJca atthAya sIhaLabhAsApanayanassa, tantinayAnucchavikabhAsAropanassa ca payojananti / mahAissariyattA mahindoti rAjakumArakAle nAma, pacchA pana guNamahantatAya mahAmahindoti vuccati / sIhaLabhAsA nAma anekakkharehi ekatthassApi voharaNato paresaM voharituM atidukkarA kaJcukasadisA sIhaLAnaM samudAciNNA bhaasaa| evaM hotu porANaTThakathAya, adhunA kariyamAnA pana aTThakathA kathaM karIyatIti anuyoge sati imissA aTThakathAya karaNappakAraM dassetumAha "apanetvAnA"tiAdi / tattha tato mUlaTThakathAto sIhaLabhAsaM apanetvA potthake anAropitabhAvena niraGkaritvAti sambandho, etena ayaM vakkhamAnA aTThakathA saGgItittayamAropitAya mUlaTThakathAya sIhaLabhAsApanayanamattamajhatra atthato saMsandati ceva sameti ca yathA "gaGgodakena yamunodaka''nti dasseti / "manorama" miccAdIni "bhAsa"nti etassa sabhAvaniruttibhAvadIpakAni visesanAni / sabhAvaniruttibhAvena hi paNDitAnaM manaM ramayatIti mnormaa| tanoti atthametAya, tanIyati vA atthavasena vivarIyati, vaTTato vA satte tAreti, nAnAtthavisayaM vA kaDaM taranti etAyAti tanti, paali| tassA nayasaGghAtAya gatiyA chaviM chAyaM anugatAti tntinyaanucchvikaa| asabhAvaniruttibhAsantarasaMkiNNadosavirahitatAya vigatadosA, tAdisaM sabhAvaniruttibhUtaM - "sA mAgadhI mUlabhAsA, narA yAyA'dikappikA / brahmAno cassutAlApA, sambuddhA cApi bhAsare''ti / / - vuttaM pALigatibhAsaM potthake likhanavasena Aropentoti attho, iminA saddadosAbhAvamAha | 26 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA 27 samayaM avilomentoti siddhantamavirodhento, iminA pana atthadosAbhAvamAha / aviruddhattA eva hi te theravAdApi idha pakAsayissanti / kesaM pana samayanti Aha "therAna"ntiAdi, etena rAhulAcariyAdInaM jetavanavAsIabhayagirivAsInikAyAnaM samayaM nivatteti / thirehi sIlasutajhAnavimuttisaGkhAtehi guNehi samannAgatAti theraa| yathAha "cattArome bhikkhave therakaraNA dhammA / katame cattAro ? idha bhikkhave bhikkhu sIlavA hotI''tiAdi (a0 ni0 1.4.22) / apica saccadhammAdIhi thirakaraNehi samannAgatattA theraa| yathAha dhammarAjAdhammapade - "yamhi saccaJca dhammo ca, ahiMsA saMyamo damo / sa ve vantamalo dhIro, 'thero'iti pavuccatI'ti / / (dha0 pa0 260) / tesN| mahAkassapattherAdIhi AgatA AcariyaparamparA theravaMso, tappariyApannA hutvA AgamAdhigamasampannattA pApajjotena tassa samujjalanato taM pakArena dIpenti, tasmiM vA padIpasadisAti thervNspdipaa| vividhena AkArena nicchIyatIti vinicchayo, gaNThiTTAnesu khIlamaddanAkArena pavattA vimaticchedanIkathA, suTu nipuNo saNho vinicchayo etesanti sunipunnvinicchyaa| atha vA vinicchinotIti vinicchayo, yathAvuttavisayaM ANaM, suTu nipuNo cheko vinicchayo etesanti sunipunnvinicchyaa| mahAmeghavane Thito vihAro mahAvihAro, yo satthu mahAbodhinA virocati, tasmiM vasanasIlA mahAvihAravAsino, tAdisAnaM samayaM avilomentoti attho, etena mahAkassapAditheraparamparAgato, tatoyeva aviparito saNhasukhumo vinicchayoti mahAvihAravAsInaM samayassa pamANabhUtataM puggalAdhiTThAnavasena dasseti / hitvA punappunabhatamatthanti ekattha vutampi puna aJattha AbhatamatthaM punaruttibhAvato, ganthagarukabhAvato ca cajitvA tassa Agamavarassa atthaM pakAsayissAmIti attho / evaM karaNappakArampi dassetvA "dIpavAsInamatthAyA''ti vuttappayojanato acampi saMvaNNanAya payojanaM dassetuM "sujanassa cA"tiAdimAha / tattha sujanassa cAti ca-saddo samuccayattho, tena na kevalaM jambudIpavAsInameva atthAya, atha kho sAdhujanatosanatthaJcAti samuccinoti / teneva ca tambapaNNidIpavAsInampi atthAyAti ayamattho siddho hoti uggahaNAdisukaratAya tesampi bahUpakArattA / cirahitatthaJcAti etthApi ca-saddo na kevalaM tadubhayatthameva, api tu tividhassApi sAsanadhammassa, pariyattidhammassa vA 27 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 paJcavassasahassaparimANaM cirakAlaM ThitatthaJcAti samuccayatthameva dasseti / pariyattidhammassa hi ThitiyA paTipattidhammapaTivedhadhammAnampiThati hoti tasseva tesaM muulbhaavto| pariyattidhammo pana sunikkhittena padabyaJjanena, tadatthena ca ciraM sammA patiTTAti, saMvaNNanAya ca padabyaJjanaM aviparItaM sunikkhittaM, tadatthopi aviparIto sunikkhitto hoti, tasmA saMvaNNanAya aviparItassa padabyaJjanassa, tadatthassa ca sunikkhittassa upAyabhAvamupAdAya vuttaM "cirahitatthaJca dhammassA"ti / vuttajhetaM bhagavatA - _ "dveme bhikkhave dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya saMvattanti / katame dve ? sunikkhittaJca padabyaJjanaM, attho ca sunIto, ime kho...pe0... saMvattantI"tiAdi (a0 ni0 1.2.21) / evaM payojanampi dassetvA vakkhamAnAya saMvaNNanAya mahattapariccAgena ganthagarukabhAvaM pariharitumAha "sIlakathA"tiAdi / tathA hi vuttaM "na taM vicarayissAmI'ti / aparo nayo- yadaTThakathaM kattukAmo, tadekadesabhAvena visuddhimaggo gahetabboti kathikAnaM upadesaM karonto tattha vicAritadhamme uddesavasena dassetumAha "sIlakathA"tiAdi / tattha sIlakathAti cArittavArittAdivasena siilvitthaarkthaa| dhutadhammAti piNDapAtikaGgAdayo terasa kilesdhunnkdhmmaa| kammaTThAnAnIti bhAvanAsaGghAtassa yogakammassa pavattiTThAnattA kammaTThAnanAmAni dhammajAtAni / tAni pana pALiyamAgatAni aTThatiM seva na gahetabbAni, atha kho aTThakathAyamAgatAnipi dveti ApetuM "sabbAnipI"ti vuttaM / cari yAvidhAnasahitoti rAgacaritAdInaM sabhAvAdividhAnena saha pavatto, idaM pana "jhAnasamApattivitthAro"ti imassa visesanaM / ettha ca rUpAvacarajjhAnAni jhAnaM, arUpAvacarajjhAnAni smaaptti| tadubhayampi vA paTiladdhamattaM jhAnaM, samApajjanavasIbhAvappattaM smaaptti| apica tadapi ubhayaM jhAnameva, phalasamApattinirodhasamApattiyo pana samApatti, tAsaM vitthAroti attho| lokiyalokuttarabhedAnaM channampi abhiJAnaM gahaNatthaM "sabbA ca abhijAyo"ti vuttaM / ANavibhaGgAdIsu (vibhaM0 751) Agatanayena ekavidhAdinA bhedena paJAya saGkalayitvA sampiNDetvA, gaNetvA vA vinicchayanaM pnyjaasngklnvinicchyo| ariyAnIti buddhAdIhi ariyehi paTivijjhitabbattA, ariyabhAvasAdhakattA vA ariyAni uttarapadalopena / avitathabhAvena vA araNIyattA, avagantabbattA ariyAni, "saccAnI''timassa visesanaM / 28 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ganthArambhakathAvaNNanA hetAdipaccayadhammAnaM hetupaccayAdibhAvena paccayuppannadhammAnamupakArakatA paccayAkAro, tassa desanA tathA, paTiccasamuppAdakathAti attho / sA pana nikAyantaraladdhisaGkararahitatAya suTTha parisuddhA, ghanavinibbhogassa ca sudukkaratAya nipuNA, ekattAdinayasahitA ca tattha vicAritAti Aha "suparisuddhanipuNanayA"ti / padattayampi hetaM paccayAkAradesanAya visesanaM / paTisambhidAdIsu AgatanayaM avissajjitvAva vicAritattA avimutto tantimaggo yassAti avimuttatanti mggaa| maggoti cettha pALisaGghAto upAyo taMtadatthAnaM avabodhassa, saccapaTivedhassa vA upAyabhAvato / pabandho vA dIghabhAvena pakatimaggasadisattA, idaM pana "vipassanA, bhAvanA"ti padadvayassa visesanaM / iti pana sabbanti ettha iti-saddo parisamApane yathAuddivauddesassa pariniTTitattA, ettakaM sabbanti attho / panAti vacanAlaGkAramattaM visuM atthAbhAvato / padatthasaMkiNNassa, vattabbassa ca avuttassa avasesassa abhAvato suvijJeyyabhAvena suparisuddhaM, "sabbanti iminA sambandho, bhAvanapuMsakaM vA etaM "vuttanti iminA smbjjhnto| bhiyyoti atirekaM, ativitthAranti attho, etena padasthamattameva vicArayissAmIti dasseti / etaM sabbaM idha aTThakathAya na vicArayissAmi punaruttibhAvato, ganthagarukabhAvato cAti adhippAyo / vicarayissAmIti ca gAthAbhAvato na vuddhibhAvoti daTThabbaM / __ evampi esa visuddhimaggo AgamAnamatthaM na pakAseyya, atha sabbopeso idha vicAritabboyevAti codanAya tathA avicAraNassa ekantakAraNaM niddhAretvA taM pariharanto "majhe visuddhimaggo"tiAdimAha / tattha majjheti khuddakato achesaM catunnampi AgamAnaM abbhantare / hi-saddo kAraNe, tena yathAvuttaM kAraNaM joteti / tatthAti tesu catUsu Agamesu / yathAbhAsitanti bhagavatA yaM yaM desitaM, desitAnurUpaM vaa| api ca saMvaNNakehi saMvaNNanAvasena yaM yaM bhAsitaM, bhAsitAnurUpantipi attho / iccevAti ettha iti-saddena yathAvuttaM kAraNaM nidasseti, iminAva kAraNena, idameva vA kAraNaM manasi sannidhAyAti attho| katoti etthApi "visuddhimaggo esA''ti padaM kammabhAvena sambajjhati AvuttiyAdinayenAti daTThabbaM / tampIti taM visuddhimaggampi ANena gahetvAna / etAyAti sumaGgalavilAsiniyA nAma etAya aTThakathAya | ettha ca "majjhe ThatvA"ti etena majjhattabhAvadIpanena visesato catunnampi AgamAnaM sAdhAraNaTThakathA visuddhimaggo, na sumaGgalavilAsinIAdayo viya asAdhAraNaTThakathAti dsseti| avisesato pana vinayAbhidhammAnampi yathArahaM sAdhAraNaTThakathA hotiyeva, tehi sammissatAya ca tadavasesassa 29 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 khuddakAgamassa visesato sAdhAraNA samAnApi taM ThapetvA catunnameva AgamAnaM sAdhAraNAtveva vuttAti / iti solsgaathaavnnnnnaa| ganthArambhakathAvaNNanA nidvitaa| 30 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nidAnakathAvaNNanA evaM yathAvuttena vividhena nayena paNAmAdikaM pakaraNArambhavidhAnaM katvA idAni vibhAgavantAnaM sabhAvavibhAvanaM vibhAgadassanavaseneva suvibhAvitaM, suviJApitaJca hotIti paThamaM tAva vaggasuttavasena vibhAgaM dassetuM "tattha dIghAgamo nAmA"tiAdimAha / tattha tatthAti "dIghassa Agamavarassa atthaM pakAsayissAmI"ti yadidaM vuttaM, tasmiM vacane / "yassa atthaM pakAsayissAmIti paTiJAtaM, so dIghAgamo nAma vaggasuttavasena evaM veditabbo, evaM vibhAgoti vA attho / atha vA tatthAti "dIghAgamanissita''nti yaM vuttaM, etasmiM vacane / yo dIghAgamo vutto, so dIghAgamo nAma vaggasuttavasena / evaM vibhajitabbo, edisoti vA attho / "dIghassA"tiAdinA hi vuttaM dUravacanaM taM-saddena paTiniddisati viya "dIghAgamanissita''nti vuttaM Asannavacanampi taM-saddena paTiniddisati attano buddhiyaM parammukhaM viya parivattamAnaM hutvA pvttnto| edisesu hi ThAnesu attano buddhiyaM sammukhaM vA parammukhaM vA parivattamAnaM yathA tathA vA paTiniddisituM vaTTati saddamattapaTiniddesena atthssaavirodhnto| vaggasuttAdInaM nibbacanaM parato Avi bhavissati / tayo vaggA yassAti tivggo| catuttiMsa suttAni ettha saGgayhanti, tesaM vA saGgaho gaNanA etthAti ctuttiNssuttsnggho| . attano saMvaNNanAya paThamasaGgItiyaM nikkhittAnukkameneva pavattabhAvaM dassetuM "tassa...pe0... nidAnamAdI"ti vuttaM / AdibhAvo hettha saGgItikkameneva veditabbo / kasmA pana catUsu Agamesu dIghAgamo paThamaM saGgIto, tattha ca sIlakkhandhavaggo paThamaM nikkhitto, tasmiJca brahmajAlasutaM, tatthApi nidAnanti ? nAyamanuyogo katthacipi na pavattati sabbattheva vacanakkamamattaM paTicca anuyujitabbato / apica saddhAvahaguNattA dIghAgamova paThamaM saGgIto / saddhA hi kusaladhammAnaM bIjaM / yathAha "saddhA bIjaM tapo vuTThI''ti (saM0 ni0 1.2.197; su0 ni0 77) / saddhAvahaguNatA cassa heTThA dassitAyeva / kiJca bhiyyo 31 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 katipayasuttasaGgahatAya ceva appaparimANatAya ca uggahaNadhAraNAdisukhato paThamaM saGgIto / tathA hesa catuttiMsasuttasaGgaho, catusaTThibhANavAraparimANo c| sIlakathAbAhullato. pana sIlakkhandhavaggo paThamaM nikkhitto / sIlahi sAsanassa Adi sIlapatiTThAnattA sabbaguNAnaM / tenevAha "tasmA tiha tvaM bhikkhu Adimeva visodhehi kusalesu dhammesu / ko cAdi kusalAnaM dhammAnaM? sIlaJca suvisuddha"ntiAdi (saM0 ni0 3.5.469) / sIlakkhandhakathAbAhullato hi so "sIlakkhandhavaggo''ti vutto / diTThiviniveThanakathAbhAvato pana suttantapiTakassa niravasesadiTThivibhajanaM brahmajAlasuttaM paThamaM nikkhittanti veditabbaM | tepiTake hi buddhavacane brahmajAlasadisaM diTThigatAni niggumbaM nijjaTa katvA vibhattasuttaM natthi | nidAnaM pana paThamasaGgItiyaM mahAkassapattherena puDhena AyasmatA Anandena desakAlAdinidassanatthaM paThamaM nikkhittanti / tenAha "brahmajAlassApI"tiAdi / tattha ca "AyasmatA"tiAdinA desakaM niyameti, paThamasaGgItikAleti pana kAlanti, ayamattho upari Avi bhavissati / paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA __ idAni "paThamamahAsaGgItikAle"ti vacanappasaGgena taM paThamamahAsaGgItiM dassento, yassaM vA paThamamahAsaGgItiyaM nikkhittAnukkamena saMvaNNanaM kattukAmattA taM vibhAvento tassA tantiyA AruLhAyapi idha vacane kAraNaM dassetuM "paThamamahAsaGgIti nAma cesA"tiAdimAha / ettha hi kiJcApi...pe0... mAruLhAti etena nanu sA saGgItikkhandhake tantimAruLahA, kasmA idha puna vuttA, yadi ca vuttA assa niratthakatA, ganthagarutA ca siyAti codanAlesaM dasseti / "nidAna...pe0... veditabbA"ti pana etena nidAnakosallatthabhAvato yathAvuttadosatA na siyAti visesakAraNadassanena pariharati / "paThamamahAsaGgIti nAma cesA''ti ettha ca-saddo Idisesu ThAnesu vattabbasampiNDanattho / tena hi paThamamahAsaGgItikAle vuttaM nidAnaJca Adi, esA ca paThamamahAsaGgIti nAma evaM veditabbAti imamatthaM sampiNDeti / upaJjAsattho vA ca-saddo, upaJjAsoti ca vAkyArambho vuccati / esA hi ganthakArAnaM pakati, yadidaM kiJci vatvA puna aparaM vattumArabhantAnaM c-sddpyogo| yaM pana vajirabuddhittherena vuttaM "ettha ca-saddo atirekattho, tena aJApi atthIti dIpetI"ti (vajira TI0 bAhiranidAnakathAvaNNanA), tadayuttameva / na hettha ca-saddena tadattho vijJAyati / yadi cettha tadatthadassanatthameva ca-kAro adhippeto siyA, evaM sati so na kattabboyeva paThamasaddeneva aJjAsaM dutiyAdisaGgItInampi atthibhAvassa dssitttaa| dutiyAdimupAdAya hi Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA paThamasaddapayogo dIghAdimupAdAya rassAdisaddapayogo viya / yathApaccayaM tattha tattha desitattA, paJattattA ca vippakiNNAnaM dhammavinayAnaM saGgahetvA gAyanaM kathanaM saGgIti, etena taM taM sikkhApadAnaM, taMtaMsuttAnaJca AdipariyosAnesu, antarantarA ca sambandhavasena ThapitaM saGgItikArakavacanaM saGgahitaM hoti / mahAvisayattA, pUjitattA ca mahatI saGgIti mahAsaGgIti, paThamA mahAsaGgIti ptthmmhaasnggiiti| kiJcApIti anuggahattho, tena pALiyampi sA saGgItimAruLahAvAti anuggaraM karoti, evampi tatthAruLahamattena idha sotUnaM nidAnakosallaM na hotIti pana-saddena aruciyatthaM dasseti / nidadAti desanaM desakAlAdivasena aviditaM viditaM katvA nidassetIti nidAnaM, tasmiM kosallaM, tadatthAyAti attho|| idAni taM vitthAretvA dassetuM "dhammacakkapavattanahI"tiAdi vuttaM / tattha sattAnaM dassanAnuttariyasaraNAdipaTilAbhahetubhUtAsu vijjamAnAsupi aJAsu bhagavato kiriyAsu "buddho bodheyya"nti (bu0 vaM0 aTTha0 abbhantaranidAna 1; ca0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathA; udAna aTTha0 18) paTiJAya anulomanato vineyyAnaM maggaphaluppattihetubhUtA kiriyAva nippariyAyena buddhakiccaM nAmAti taM sarUpato dassetuM "dhammacakkappavattanahi...pe0... vinayanA"ti vuttaM / dhammacakkappavattanato pana pubbabhAge bhagavatA bhAsitaM suNantAnampi vAsanAbhAgiyameva jAtaM, na sekkhabhAgiyaM, na nibbedhabhAgiyaM tapussabhallikAnaM saraNadAnaM viy| esA hi dhammatA, tasmA tameva mariyAdabhAvena vuttanti veditabbaM / saddhindriyAdi dhammoyeva pavattanatuna cakkanti dhmmckkN| atha vA cakkanti ANA, dhammato anapetattA dhammaJca taM cakkaJcAti dhammacakkaM / dhammena Ayena cakkantipi dhammacakkaM / vuttahi paTisambhidAyaM "dhammaJca pavatteti cakkaJcAti dhammacakkaM / cakkaJca pavatteti dhammaJcAti dhammacakkaM, dhammena pavattetIti dhammacakkaM, dhammacariyAya pavattetIti dhammacakka"ntiAdi (paTi0 ma0 2.40, 41) / tassa pavattanaM tathA / pavattananti ca pavattayamAnaM, pavattitanti paccuppannAtItavasena dvidhA attho| yaM sandhAya aTThakathAsu vuttaM "dhammacakkapavattanasuttantaM desento dhammacakkaM pavatteti nAma, aAsikoNDaJjattherassa maggaphalAdhigatato paTThAya pavattitaM nAmA"ti (saM0 ni0 aTTha0 3.5.1081-1088; paTi0 ma0 aTTha0 2.2.40) / idha pana paccuppannavaseneva attho yutto / yAvAti paricchedatthe nipAto, subhaddassa nAma paribbAjakassa 33 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 vinayanaM antoparicchedaM katvAti abhividhivasena attho veditbbo| tahi bhagavA parinibbAnamaJce nipannoyeva vinesIti / kataM pariniTThApitaM buddhakiccaM yenAti tathA, tasmiM / katabuddhakicce bhagavati lokanAthe parinibbuteti sambandho, etena buddhakattabbassa kiccassa kassacipi asesitabhAvaM dIpeti / tatoyeva hi bhagavA parinibbutoti / nanu ca sAvakehi vinItApi vineyyA bhagavatAyeva vinItA nAma / tathA hi sAvakabhAsitaM suttaM "buddhabhAsita"nti vuccati / sAvakavineyyA ca na tAva vinItA, tasmA "katabuddhakicce"ti na vattabbanti ? nAyaM doso tesaM vinayanupAyassa sAvakesu ThapitattA / tenevAha - "na tAvAhaM pApima parinibbAyissAmi, yAva me bhikkhU na sAvakA bhavissanti viyattA vinItA visAradA bahussutA dhammadharA...pe0... uppannaM parappavAdaM saha dhammena suniggahitaM niggahetvA sapATihAriyaM dhammaM desessantI"tiAdi (dI0 ni0 2.168; udA0 51) / "kusinArAya''ntiAdinA bhagavato parinibbutadesakAlavisesavacanaM "aparinibbuto bhagavA''ti gAhassa micchAbhAvadassanatthaM, loke jAtasaMvaddhAdibhAvadassanatthaJca / tathA hi manussabhAvassa supAkaTakaraNatthaM mahAbodhisattA carimabhave dArapariggahAdInipi karontIti / kusinArAyanti evaM nAmake nagare / tahi nagaraM kusahatthaM purisaM dassanaTThAne mApitattA "kusinAra'"nti vuccati, samIpatthe cetaM bhummaM / upavattane mallAnaM sAlavaneti tassa nagarassa upavattanabhUte mallarAjUnaM sAlavane / tahi sAlavanaM nagaraM pavisitukAmA uyyAnato upacca vattanti gacchanti etenAti upvttnN| yathA hi anurAdhapurassa dakkhiNapacchimadisAyaM thUpArAmo, evaM taM uyyAnaM kusinArAya dakkhiNapacchimadisAyaM hoti / yathA ca thUpArAmato dakkhiNadvArena nagaraM pavisanamaggo pAcInamukho gantvA uttarena nivattati, evaM uyyAnato sAlapanti pAcInamukhA gantvA uttarena nivattA, tasmA taM "upavattana''nti vuccati / apare pana "taM sAlavanamupagantvA mittasuhajje apaloketvA nivattanato upavattananti pAkaTaM jAtaM kirA''ti vadanti / yamakasAlAnamantareti yamakasAlAnaM vemajjhe / tattha kira bhagavato paJattassa parinibbAnamaJcassa sIsabhAge ekA sAlapanti hoti, pAdabhAge ekA | tatrApi eko taruNasAlo sIsabhAgassa Asanno hoti, eko paadbhaagss| tasmA "yamakasAlAnamantare''ti vuttaM / apica "yamakasAlA nAma mUlakkhandhaviTapapattehi aJamacaM saMsibbetvA ThitasAlA''tipi mahAaTThakathAyaM vuttaM / mA iti cando vuccati tassa gatiyA 34 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA divasassa minitabbato, tadA sabbakalApAripUriyA puNNo eva mAti punnnnmaa| saddavidU pana "mo sivo candimA cevA"ti vuttaM sakkatabhAsAnayaM gahetvA okArantampi candimavAcaka ma-saddamicchanti / visAkhAya yutto puNNamA yatthAti visAkhApuNNamo, soyeva divaso tathA, tasmiM / paccUsati timiraM vinAsetIti paccUso, pati pubbo usa saddo rujAyanti hi neruttikA, soyeva samayoti rattiyA pacchimayAmapariyApanno kAlaviseso vuccati, tasmiM / visAkhApuNNamadivase Idise rattiyA pacchimasamayeti vuttaM hoti / / upAdIyate kammakilesehIti upAdi, vipAkakkhandhA, kaTattA ca rUpaM / so pana upAdi kilesAbhisaGghAramAranimmathane anossaTTho, idha khandhamaccumAranimmathane ossaTThona sesito, tasmA natthi etissA upAdisaGghAto seso, upAdissa vA sesoti katvA "anupAdisesA"ti vuccati / nibbAnadhAtUti cettha nibbutimattaM adhippetaM, nibbAnaJca taM sabhAvadhAraNato dhAtu cAti ktvaa| nibbutiyA hi kAraNapariyAyena asaGghatadhAtu tathA vuccati / itthambhUtalakkhaNe cAyaM krnnniddeso| anupAdisesatAsaGkhAtaM imaM pakAraM bhUtassa pattassa parinibbutassa bhagavato lakkhaNe nibbAnadhAtusaGghAte atthe tatiyAti vuttaM hoti / nanu ca "anupAdisesAyA''ti nibbAnadhAtuyAva visesanaM hoti, na parinibbutassa bhagavato, atha kasmA taM bhagavA pattoti vuttoti ? nibbAnadhAtuyA sahacaraNato / taMsahacaraNena hi bhagavApi anupAdisesabhAvaM pattoti vuccati / atha vA anupAdisesabhAvasaGghAtaM imaM pakAraM pattAya nibbAnadhAtuyA lakkhaNe saJjAnanakiriyAya tatiyAtipi vattuM yujjati / anupAdisesAya nibbAnadhAtuyAti ca anupAdisesanibbAnadhAtu hutvAti attho / "UnapaJcabandhanena pattenA''ti (pArA0 612) / ettha hi UnapaJcabandhanapatto hutvAti atthaM vadanti / apica nibbAnadhAtuyA anupAdisesAya anupAdisesA hutvA bhUtAyAtipi yujjati / vuttavhi udAnaTThakathAya nandasuttavaNNanAyaM "upaDDullikhitehi kesehIti itthambhUtalakkhaNe karaNavacanaM vippakatullikhitehi kesehi upalakkhitAti attho"ti (udA0 aTTha0 22) esanayo Idisesu / dhAtubhAjanadivaseti jeTTamAsassa sukkapakkhapaJcamIdivasaM sandhAya vuttaM, taJca na "sannipatitAna''nti etassa visesanaM, "ussAhaM janesI''ti etassa pana visesanaM "dhAtubhAjanadivase bhikkhUna ussAhaM janesI'ti ussAhajananassa kAlavasena bhinnaadhikrnnvisesnbhaavto| dhAtubhAjanadivasato hi purimataradivasesupi bhikkhU sannipatitAti / atha vA "sannipatitAna"nti idaM kAyasAmaggivasena sannipatanameva sandhAya vuttaM, na samAgamanamattena / tasmA "dhAtubhAjanadivase''ti idaM "sannipatitAna"nti etassa visesanaM sambhavati, idaJca bhikkhUna ussAhaM janesIti ettha "bhikkhUna"nti etenapi 35 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 sambajjhanIyaM / saGghassa thero sngghtthero| so pana saGgho kiM parimANoti Aha "sattannaM bhikkhusatasahassAna"nti / saGghasaddena hi avijJAyamAnassa parimANassa vijJApanatthamevetaM puna vuttaM / saddavidU pana vadanti - "samAso ca taddhito ca, vAkyatthesu viseskaa| pasiddhiyantu sAmanaM, telaM sugatacIvaraM / / tasmA nAmamattabhUtassa saGghattherassa visesanatthamevetaM puna vuttanti, niccasApekkhatAya ca edisesu samAso yathA "devadattassa garukula"nti / niccasApekkhatA cettha saGghasaddassa bhikkhusatasahassasaI sApekkhattepi aJapadantarAbhAvena vAkye viya. apekkhitabbatthassa gamakattA / "sattannaM bhikkhusatasahassAna'"nti hi etassa saGghasadde avayavIbhAvena sambandho, tassApi sAmibhAvena therasaddeti / "sattannaM bhikkhusatasahassAna"nti ca gaNapAmokkhabhikkhUyeva sandhAya vuttaM / tadA hi sannipatitA bhikkhU ettakAti gnnnpthmtikkntaa| tathA hi veLuvagAme vedanAvikkhambhanato paTThAya "nacireneva bhagavA parinibbAyissatI''ti sutvA tato tato Agatesu bhikkhUsu ekabhikkhupi pakkanto nAma natthi / yathAhu "sattasatasahassAni, tesu pAmokkhabhikkhavo / thero mahAkassapova, saGghatthero tadA ahU'ti / / AyasmA mahAkassapo anussaranto maJcamAno cintayanto hutvA ussAhaM janesi, anussaranto maJamAno cintayanto AyasmA mahAkassapo ussAhaM janesIti vA sambandho / mahantehi sIlakkhandhAdIhi samannAgatattA mahanto kassapoti mhaaksspo| apica "mahAkassapo"ti uruvelakassapo nadIkassapo gayAkassapo kumArakassapoti ime khuddAnukhuddake there upAdAya vuccati / kasmA panAyasmA mahAkassapo ussAhaM janesIti anuyoge sati taM kAraNaM vibhAvento Aha "sattAhaparinibbute"tiAdi / satta ahAni samAhaTAni sttaahN| sattAhaM parinibbutassa assAti tathA yathA "acirapakkanto, mAsajAto"ti, antatthaaJapadasamAsoyaM, tasmiM / bhagavato parinibbAnadivasato paTTAya sattAhe vItivatteti vuttaM hoti, etassa "vuttavacana''nti padena sambandho, tathA "subhaddena vuDDapabbajitenA"ti etassapi / tattha subhaddoti tassa nAmamattaM, vuDDakAle pana pabbajitattA "vuDDapabbajitenA"ti vuttaM, etena subhaddaparibbAjakAdIhi taM visesaM karoti / "alaM 36 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 37 Avuso"tiAdinA tena vuttavacanaM nidasseti / so hi sattAhaparinibbute bhagavati AyasmatA mahAkassapattherena saddhiM pAvAya kusinAraM addhAnamaggapaTipannesu paJcamattesu bhikkhusatesu avItarAge bhikkhU antarAmagge diTThaAjIvakassa santikA bhagavato parinibbAnaM sutvA pattacIvarAni chaDDatvA bAhA paggavhaM nAnappakAraM paridevante disvA evmaah| kasmA pana so evamAhAti ? bhagavati AghAtena / ayaM kireso khandhake Agate AtumAvatthusmiM (mahA0 va0 303) nahApitapubbako vuDDapabbajito bhagavati kusinArato nikkhamitvA aDDateLasehi bhikkhusatehi saddhiM AtumaM gacchante "bhagavA AgacchatI''ti sutvA "AgatakAleyAgudAnaM karissAmIti sAmaNerabhUmiyaM Thite dve putte etadavoca "bhagavA kira tAtA AtumaM Agacchati mahatA bhikkhusaGghana saddhiM aDDateLasehi bhikkhusatehi, gacchatha tumhe tAtA, khurabhaNDaM AdAya nALiyA vA pasibbakena vA anugharakaM AhiNDatha, loNampi telampi taNDulampi khAdanIyampi saMharatha, bhagavato Agatassa yAgudAnaM karissAmI"ti / te tathA akaMsu / atha bhagavati AtumaM AgantvA bhusAgArakaM paviDhe subhaddo sAyanhasamayaM gAmadvAraM gatvA manusse AmantetvA "hatthakammamattaM me dethA"ti hatthakammaM yAcitvA "kiM bhante karomA"ti vutte "idaJcidaJca gaNhathA"ti sabbUpakaraNAni gAhApetvA vihAre uddhanAni kAretvA ekaM kALakaM kAsAvaM nivAsetvA tAdisameva pArupitvA "idaM karotha, idaM karothA'"ti sabbarattiM vicArento satasahassaM vissajjetvA bhojjayAguJca madhugoLakaJca paTiyAdApesi / bhojjayAgu nAma bhuJjitvA pAtabbayAgu, tattha sappimadhuphANitamacchamaMsapupphaphalarasAdi yaM kiJci khAdanIyaM nAma atthi, taM sabbaM pavisati / kILitukAmAnaM sIsamakkhanayoggA hoti sugandhagandhA / atha bhagavA kAlasseva sarIrapaTijagganaM katvA bhikkhusaGghaparivuto piNDAya carituM AtumAbhimukho pAyAsi / atha tassa ArocesuM "bhagavA piNDAya gAmaM pavisati, tayA kassa yAgu paTiyAditA''ti / so yathAnivatthapAruteheva tehi kALakakAsAvehi ekena hatthena dabbiJca kaTacchuJca gahetvA brahmA viya dakkhiNaM jANumaNDalaM bhUmiyaM patiThThapetvA vanditvA "paTiggaNhAtu me bhante bhagavA yAgu"nti Aha / tato "jAnantApi tathAgatA pucchantIti khandhake (mahA0 va0 304) Agatanayena bhagavA pucchitvA ca sutvA ca taM vuDDapabbajitaM vigarahitvA tasmiM vatthusmiM akappiyasamAdAnasikkhApadaM, khurabhaNDapariharaNasikkhApadaJcAti dve sikkhApadAni paJapetvA "anekakappakoTiyo bhikkhave bhojanaM pariyesanteheva 37 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 vItinAmitA, idaM pana tumhAkaM akappiyaM, adhammena uppannaM bhojanaM imaM paribhujitvA anekAni attabhAvasahassAni apAyesveva nibbattissanti, apetha mA gaNhathA''ti vatvA bhikkhAcArAbhimukho agamAsi, ekabhikkhunApi na kiJci gahitaM / subhaddo anattamano hutvA "ayaM sabbaM jAnAmI''ti AhiNDati, sace na gahetukAmo pesetvA ArocetabbaM assa, pakkAhAro nAma sabbaciraM tidvanto sattAhamattaM tiDeyya, idaJca mama yAvajIvaM pariyattaM assa, sabbaM tena nAsitaM, ahitakAmo ayaM mamha"nti bhagavati AghAtaM bandhitvA dasabale dharamAne kiJci vattuM nAsakkhi / evaM kirassa ahosi "ayaM uccA kulA pabbajito mahApuriso, sace kiJci dharantassa vakkhAmi, mamaMyeva santajjessatI''ti / svAyaM ajja mahAkassapattherena saddhiM gacchanto "parinibbuto. bhagavA"ti sutvA laddhassAso viya haThThatuTTho evamAha / thero pana taM sutvA hadaye. pahAraM viya, matthake patitasukkhAsaniM viya (sukkhAsani viya dI0 ni0 aTTha0 3.232) maJi, dhammasaMvego cassa uppajji "sattAhamattaparinibbuto bhagavA, ajjApissa suvaNNavaNNaM sarIraM dharatiyeva, dukkhena bhagavatA ArAdhitasAsane nAma evaM lahuM mahantaM pApaM kasaTa kaNTako uppanno, alaM kho panesa pApo vaDDamAno aJapi evarUpe sahAye labhitvA sAsanaM osakkApetu"nti / tato thero cintesi "sace kho panAhaM imaM mahallakaM idheva pilotikaM nivAsetvA chArikAya okirApetvA nIharApessAmi, manussA 'samaNassa gotamassa sarIre dharamAneyeva sAvakA vivadantIti amhAkaM dosaM dassessanti, adhivAsemi tAva / bhagavatA hi desitadhammo asaGgahitapuppharAsisadiso, tattha yathA vAtena pahaTapupphAni yato vA tato vA gacchanti, evameva evarUpAnaM vasena gacchante gacchante kAle vinaye ekaM dve sikkhApadAni nassissanti, sutte eko dve paJhAvArA nassissanti, abhidhamme ekaM dve bhUmantarAni nassissanti, evaM anukkamena mUle naDhe pisAcasadisA bhavissAma, tasmA dhammavinayasaGgahaM karissAmi, evaM sati daLahasuttena saGgahitapupphAni viya ayaM dhammavinayo niccalo bhavissati / etadatthahi bhagavA mayhaM tINi gAvutAni paccuggamanaM akAsi, tIhi ovAdehi (saM0 ni0 1.2.149, 150, 151) upasampadaM akAsi, kAyato cIvaraparivattanaM akAsi, AkAse pANiM cAletvA candopamapaTipadaM kathento majheva sakkhiM katvA kathesi, tikkhattuM sakalasAsanaratanaM paTicchApesi, mAdise bhikkhumhi tiThThamAne ayaM pApo sAsane vaDDiM mA alattha, yAva adhammo na dippati, dhammo na paTibAhiyyati, avinayo na dippati, vinayo na paTibAhiyyati, adhammavAdino na balavanto honti, 38 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA dhammavAdino na dubbalA honti, avinayavAdino na balavanto honti, vinayavAdino na dubbalA honti, tAva dhammaJca vinayaJca saGgAyissAmi, tato bhikkhU attano attano pahonakaM gahetvA kappiyAkappiye kathessanti, athAyaM pApo sayameva niggahaM pApuNissati, puna sIsaM ukkhipituM na sakkhissati, sAsanaM iddhaJceva phIttaJca bhavissatI''ti cintetvA so "evaM nAma mayhaM cittaM uppanna''nti kassacipi anArocetvA bhikkhusaddhaM samassAsetvA atha pacchA dhAtubhAjanadivase dhammavinayasaGgAyanatthaM bhikkhUnaM ussAhaM janesi / tena vuttaM "AyasmA mahAkassapo sattAhaparinibbute...pe0... dhammavinayasaGgAyanatthaM bhikkhUnaM ussAhaM janesI''ti / tattha alanti paTikkhepavacanaM, na yuttanti attho / Avusoti paridevante bhikkhU Alapati / mA socitthAti citte uppannabalavasokena mA sokamakattha / mA paridevisthAti vAcAya mA vilApamakattha / "paridevanaM vilApoti hi vuttaM / asocanAdInaM kAraNamAha "sumuttaa"tiaadinaa| tena mahAsamaNenAti nissakke karaNavacanaM, smAvacanassa vA nAbyappadeso / "upaddatA"ti pade pana kattari tatiyAvasena sambandho / ubhayApekkha'hetaM padaM / upaddatA ca homAti taMkAlApekkhavattamAnavacanaM, "tadA"ti seso| atItatthe vA vattamAnavacanaM, ahumhAti attho / anussaranto dhammasaMvegavaseneva, na pana kodhAdivasena / dhammasabhAvacintAvasena hi pavattaM sahottappatrANaM dhammasaMvego / vuttahetaM - "sabbasaGghatadhammesu, ottappAkArasaNThitaM / ANamohitabhArAnaM, dhammasaMvegasaJjita"nti / / 1.ptthmmhaasnggiitikthaavnnnnnaa)| (sArattha TI0 ajhaM ussAhajananakAraNaM dassetuM "IdisassA"tiAdi vuttaM / tattha Idisassa ca saGghasannipAtassAti sattasatasahassagaNapAmokkhattherappamukhagaNanapathAtikkantasaGghasannipAtaM sandhAya vadati / "ThAnaM kho panetaM vijjatI"tiAdinApi ajhaM kAraNaM dasseti / tiTThati ettha phalaM tadAyattavuttitAyAti ThAnaM, hetu / khoti avdhaarnne| panAti vacanAlaGkAre, etaM ThAnaM vijjateva, no na vijjatIti attho| kiM pana tanti Aha "yaM pApabhikkhU"tiAdi / yanti nipAtamattaM, kAraNaniddeso vA, yena ThAnena antaradhApeyyu, tadetaM ThAnaM vijjatiyevAti / pApena lAmakena icchAvacarena samannAgatA bhikkhU paapbhikkhuu| atIto satthA ettha, etassAti vA atItasatthukaM yathA "bahukattuko''ti / padhAnaM vacanaM pAvacanaM / 39 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 pA-saddo cettha nipAto "pA eva vutyassA''tiAdIsu viya / upasaggapadaM vA etaM, dIghaM katvA pana tathA vuttaM yathA "pAvadatI"tipi vadanti / pakkhanti alajjipakkhaM / "yAva cA"tiAdinA saGgItiyA sAsanaciraTThitikabhAve kAraNaM, sAdhakaJca dasseti / "tasmA"ti hi padamajjhAharitvA "saGgAyeyya"nti padena sambandhanIyaM / tattha yAva ca dhammavinayo tidvatIti yattakaM kAlaM dhammo ca vinayo ca lajjipuggalesu tiTThati / parinibbAnamaJcake nipannena bhagavatA mahAparinibbAnasutte (dI0 ni0 2.216) vuttaM sandhAya "vuttaheta"ntiAdimAha / hi-saddo Agamavasena daLihajotako / desito paJattoti dhammopi desito ceva paJjatto c| suttAbhidhammasaGgahitassa hi dhammassa atisajjanaM pabodhanaM desanA, tasseva pakArato ApanaM vineyyasantAne ThapanaM paJApanaM | vinayopi desito ceva paJjatto c| vinayatantisaGgahitassa hi atthassa atisajjanaM pabodhanaM desanA, tasseva pakArato jJApanaM asaGkarato ThapanaM pApanaM, tasmA kammadvayampi kiriyAdvayena sambajjhanaM yujjatIti veditabbaM / soti so dhammo ca vinayo c| mamaccayenAti mama accayakAle / "bhummatthe karaNaniddeso"ti hi akkharacintakA vadanti / hetvatthe vA karaNavacanaM, mama accayahetu tumhAkaM satthA nAma bhavissatIti attho / vuttahi mahAparinibbAnasuttavaNNanAyaM "mayi parinibbute tumhAkaM satthukiccaM sAdhessatI"ti (dI0 ni0 aTTha0 2.216) / lakkhaNavacanavhettha hetvatthasAdhakaM yathA "nette uju gate satI"ti (a0 ni0 1.4.70; netti0 10.90, 93) / idaM vuttaM hoti - mayA vo Thiteneva "idaM lahukaM, idaM garukaM, idaM satekicchaM, idaM atekicchaM, idaM lokavajjaM, idaM paNNattivajja, ayaM Apatti puggalassa santike vuThThAti, ayaM gaNassa, ayaM saGghassa santike vuDhAtI''ti sattannaM ApattikkhandhAnaM avItikkamanIyatAvasena otiNNavatthusmiM sakhandhakaparivAro ubhatovibhaGgo mahAvinayo nAma desito, taM sakalampi vinayapiTakaM mayi parinibbute tumhAkaM satthukiccaM sAdhessati "idaM vo kattabdha, idaM vo na kattabba''nti kattabbAkattabbassa vibhAgena anusaasnto| Thiteneva ca mayA "ime cattAro satipaTThAnA, cattAro sammappadhAnA, cattAro iddhipAdA, paJcindriyAni, paJca balAni, satta bojjhaGgA, ariyo aTThaGgiko maggo"ti tena tena vineyyAnaM ajjhAsayAnurUpena pakArena ime sattatiMsa bodhipakkhiyadhamme vibhajitvA vibhajitvA suttantapiTakaM desitaM, taM sakalampi suttantapiTakaM mayi parinibbute tumhAkaM satthukiccaM sAdhessati taMtaMcariyAnurUpaM sammApaTipattiyA anusAsanato, Thiteneva ca mayA 40 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA "ime paJcakkhandhA (dI0 ni0 aTTha0 2.216), dvAdasAyatanAni, aTThArasa dhAtuyo, cattAri saccAni, bAvIsatindriyAni, nava hetU, cattAro AhArA, satta phassA, satta vedanA, satta sA, satta cetanA, satta cittAni / tatrApi ettakA dhammA kAmAvacarA, ettakA rUpAvacarA, ettakA arUpAvacarA, ettakA pariyApannA, ettakA apariyApannA, ettakA lokiyA, ettakA lokuttarA"ti ime dhamme vibhajitvA vibhajitvA abhidhammapiTakaM desitaM, taM sakalampi abhidhammapiTakaM mayi parinibbute tumhAkaM satthukiccaM sAdhessati khandhAdivibhAgena jAyamAnaM ctusccsmbodhaavhttaa| iti sabbampetaM abhisambodhito yAva parinibbAnA paJcacattAlIsa vassAni bhAsitaM lapitaM "tINi piTakAni, paJca nikAyA, navaGgAni, caturAsIti dhammakkhandhasahassAnI"ti evaM mahappabhedaM hoti / imAni caturAsIti dhammakkhandhasahassAni tiTThanti, ahaM ekova parinibbAyissAmi, ahaJca panidAni ekova ovadAmi anusAsAmi, mayi parinibbute imAni caturAsIti buddhasahassAni tumhe ovadissanti anusAssinti ovAdAnusAsanakiccassa nipphAdanatoti / sAsananti pariyattipaTipattipaTivedhavasena tividhampi sAsanaM, nippariyAyato pana sattatiMsa bodhipakkhiyadhammA / addhAnaM gamitumalanti addhaniyaM, addhAnagAmi addhAnakkhamanti attho / ciraM Thiti etassAti cirdvitikN| idaM vuttaM hoti - yena pakArena idaM sAsanaM addhaniyaM, tatoyeva ca ciraTThitikaM bhaveyya, tena pakArena dhammaJca vinayaJca yadi panAha saGgAyeyyaM, sAdhu vatAti / idAni sammAsambuddhena attano kataM anuggahavisesaM samanussaritvA cintanAkArampi dassento "yaJcAhaM bhagavatA"tiAdimAha / tattha "yaJcAhanti etassa "anuggahito, pasaMsito'"ti etehi sambandho / yanti yasmA, kiriyAparAmasanaM vA etaM, tena "anuggahito, pasaMsito''ti ettha anuggahaNaM, pasaMsanaJca parAmasati / "dhAressasI"tiAdikaM pana vacanaM bhagavA aJjatarasmiM rukkhamUle mahAkassapattherena paJjattasaGghATiyaM nisinno taM saGghATiM padumapupphavaNNena pANinA antantena parAmasanto Aha / vuttajhetaM kassapasaMyutte (saM0 ni0 1.2.154) mahAkassapatthereneva AnandattheraM AmantetvA kathentena - "atha kho Avuso bhagavA maggA okkamma yena aJjataraM rukkhamUlaM tenupasaGkami, atha khvAhaM Avuso paTapilotikAnaM saGghATiM catugguNaM paJjapetvA bhagavantaM etadavocaM 'idha bhante bhagavA nisIdatu, yaM mamassa dIgharattaM hitAya Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 sukhAyA'ti / nisIdi kho Avuso bhagavA paJJatte Asane, nisajja kho maM Avuso bhagavA etadavoca 'mudukA kho tyAyaM kassapa paTapilotikAnaM saGghATI'ti / paTiggahAtu me bhante bhagavA paTapilotikAnaM saGghATiM anukampaM upAdAyAti / dhAressasi pana me tvaM kassapa sANAni paMsukUlAni nibbasanAnIti / dhAressAmahaM bhante bhagavato sANAni paMsukUlAni nibbasanAnIti / so khvAhaM Avuso paTapilotikAnaM saGghATiM bhagavato pAdAsiM, ahaM pana bhagavato sANAni paMsukUlAni nibbasanAni paTipajjinti (saM0 ni0 1.2.154) / tattha mudukA kho tyAyanti mudukA kho te ayaM / kasmA pana bhagavA evamAhAti ? therena saha cIvaraM parivattetukAmatAya / kasmA parivattetukAmo jAtoti ? theraM attano ThAne ThapetukAmatAya / kiM sAriputtamoggallAnA natthIti ? asthi evaM panassa ahosi "ime na ciraM Thassanti, 'kassapo pana vIsavassasatAyuko, so mayi parinibbute sattapaNNiguhAyaM vasitvA dhammavinayasaGgahaM katvA mama sAsanaM paJcavassasahassaparimANakAlaM pavattanakaM karissatI"ti attano naM ThAne Thapesi, evaM bhikkhU kassapassa sussusitabbaM maJJissantIti tasmA evamAha / thero pana yasmA cIvarassa vA pattassa vA vaNNe kathite " imaM tumhe gaNhathA "ti vacanaM cArittameva, tasmA " paTiggaNhAtu me bhante bhagavA 'ti Aha / dhAressasi pana me tvaM kassapAti kassapa tvaM imAni paribhogajiNNAni paMsukUlAni pArupituM sakkhissasIti vadati / taJca kho na kAyabalaM sandhAya, paTipattipUraNaM pana sandhAya evamAha / ayaJhettha adhippAyo - ahaM imaM cIvaraM puNNaM nAma dAsiM pArupitvA AmakasusAne chaDDataM susAnaM pavisitvA tumbamattehi pANakehi samparikiNNaM te pANake vidhunitvA mahAariyavaMse ThatvA aggahesiM, tassa me imaM cIvaraM gahitadivase dasasahassacakkavALe mahApathavI mahAviravaM viravamAnA kampittha AkAsaM taTataTAyi, cakkavALe devatA sAdhukAraM adaMsu, imaM cIvaraM gaNhantena bhikkhunA jAtipaMsukUlikena jAti AraJJikena jAtiekAsanikena jAtisapadAnacArikena bhavituM vaTTati, tvaM imassa cIvarassa anucchavikaM kAtuM sakkhissasIti / theropi attanA paJcannaM hatthInaM balaM dhAreti, so taM atakkayitvA "ahametaM paTipattiM pUressAmI 'ti ussAhena sugatacIvarassa anucchavikaM kAtukAmo " dhAressAmahaM bhante 'ti Aha / paTipajjinti paTipannosiM / evaM pana 42 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA cIvaraparivattanaM katvA therena pArupitacIvaraM bhagavA pArupi, satthu cIvaraM thero / tasmiM samaye mahApathavI udakapariyantaM katvA unnadantI kampittha / sANAni paMsukUlAnIti matakaLevaraM pariveThetvA chaDDitAni tumbamatte kimI papphoTetvA gahitAni sANavAkamayAni pNsukuulciivraani| nibbasanAnIti nidvitavasanakiccAni, paribhogajiNNAnIti attho / ettha ca kiJcApi ekameva taM cIvaraM, anekAvayavattA pana bahuvacanaM katanti majjhimagaNThipade vuttaM / cIvare sAdhAraNaparibhogenAti ettha attanA sAdhAraNaparibhogenAti atthassa vijhAyamAnattA, vijJAyamAnatthassa ca saddassa payoge kAmAcArattA "attanA''ti na vuttaM / "dhAressasi pana me tvaM kassapa sANAni paMsukUlAnI"ti (saM0 ni0 1.2.154) hi vuttattA "attanAva sAdhAraNaparibhogenA'ti vijJAyati, nAgena / na hi kevalaM saddatoyeva sabbattha atthanicchayo, atthapakaraNAdinApi yebhuyyena atthassa niymitttaa| AcariyadhammapAlattherena panettha evaM vuttaM "cIvare sAdhAraNaparibhogenAti ettha 'attanA samasamaTThapanenA'ti idha vuttaM attanA - saddamAnetvA 'cIvare attanA sAdhAraNaparibhogenA'ti yojetab / yassa yena hi sambandho, dUraTThampi ca tassa taM / atthato hyasamAnAnaM, AsannattamakAraNanti / / atha vA bhagavatA cIvare sAdhAraNaparibhogena bhagavatA anuggahitoti yojanIyaM / ekassApi hi karaNaniddesassa sahAdiyogakattutthajotakattasambhavato''ti / samAnaM dhAraNametassAti sAdhAraNo, tAdiso paribhogoti sAdhAraNaparibhogo, tena / sAdhAraNaparibhogena ca samasamaTThapanena ca anuggahitoti sambandho / idAni "ahaM bhikkhave, yAvade AkaGkhAmi vivicceva kAmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaM savicAraM vivekajaM pItisukhaM paThamaM jhAnaM upasampajja viharAmi, kassapopi bhikkhave yAvade AkaGghati vivicceva kAmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaM savicAraM vivekajaM pItisukhaM paThamaM jhAnaM upasampajja viharatI"tiAdinA (saM0 ni0 1.2.152) - 43 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 navAnupubbavihArachaLabhiJJApabhede uttarimanussadhamme attanA samasamaTThapanatthAya bhagavatA vRttaM kassapasaMyutte (saM0 ni0 1.2.151) AgataM pALimimaM peyyAlamukhena, Adigga saGkSipitvA dassento Aha "ahaM bhikkhave "tiAdi / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 tattha yAvadeti yAvadeva yattakaM kAlaM AkaGkSAmi tattakaM kAlaM viharAmIti attho / tatoyeva hi majjhimagaNThipade, cULagaNThipade ca " yAvadeti yAvadevAti vRttaM hotI ti likhitaM / saMyuttaTThakathAyampi " yAvade AkaGkSAmIti yAvadeva icchAmI" ti (saM0 ni0 aTTha0 1.2.152) attho vutto / tathA hi tattha lInatthapakAsaniyaM AcariyadhammapAlattherena " yAvadevAti iminA samAnatthaM 'yAvade 'ti idaM pada "nti vRttaM / potthakesu pana katthaci " yAvadevA'ti ayameva pATho dissati / api ca yAvadeti yattakaM samApattivihAraM viharituM AkaGkSAmi tattakaM samApattivihAraM viharAmIti samApattiTThAne, yattakaM abhiJAvohAraM voharituM AkaGkSAmi tattakaM abhijJAvohAraM voharAmIti abhijJAThAne ca saha pAThasesena attho veditabbo / AcariyadhammapAlattherenApi tadevatthaM yathAlAbhanayena dassetuM "yattake samApattivihAre, abhijJAvohAre vA AkaGkSanto vihArAmi ceva voharAmi ca, tathA kassapopIti attho"ti vRttaM / apare pana " yAvadeti yaM paThamajjhAnaM AkaGkSAmi taM paThamajjhAnaM upasampajja vihArAmI 'tiAdinA samApattiTThAne, idvividhAbhiJJaThAne ca ajjhAharitassa ta- saddassa kammavasena 'yaM dibbasotaM AkaGkSAmi tena dibbasotena sadde suNAmI 'tiAdinA sesAbhiJJaThAne karaNavasena yojanA vattabbA "ti vadanti / vivicceva kAmehIti ettha eva-saddo niyamattho, ubhayattha yojetabbo / yamettha vattabbaM, tadupari Avi bhavissati / " navAnupubbavihArachaLabhiJJappabhedeti ettha navAnupubbavihArA nAma anuparipATiyA samApajjitabbattA evaMsaJJitA nirodhasamApattiyA saha aTTha samApattiyo / chaLabhiJJA nAma AsavakkhayaJANena saha paJcAbhiJJAyo / katthaci potthake cettha Adisaddo dissati / so anadhippeto yathAvuttAya pALiyA gahetabbassa atthassa anavasesattA / manussesu, manussAnaM vA uttaribhUtAnaM, uttarInaM vA manussAnaM jhAyInaJceva ariyAnaJca dhammoti uttarimanussadhammo, manussadhammA vA uttarIti uttarimanussadhammo / dasa kusalakammapathA cettha vinA bhAvanAmanasikArena pakatiyAva manussehi nibbattetabbato, manussattabhAvAvahanato ca manussadhammo nAma, tato uttari pana jhAnAdi uttarimanussadhammoti veditabbo / samasamaTThapanenAti "ahaM yattakaM kAlaM yattake vA samApattivihAre, yattakA abhijJAyo ca " 44 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA vaLaJjemi, tathA kassapopI 'ti evaM samasamaM katvA Thapanena / anekaTThAnesu ThapanaM, kassacipi uttaramanussadhammassa ase bhAvena ekantasamaTThanaM vA sandhAya "samasamaTThapanenA "ti vuttaM idaJca navAnupubbavihArachaLabhiJAbhAvasAmaJJena pasaMsAmattanti daTThabbaM / na hi AyasmA mahAkassapo bhagavA viya devasikaM catuvIsatikoTisatasahassasaGkhyA samApattiyo samApajjati, yamakapATihAriyAdivasena ca abhijJAyo vaLaJjetIti / ettha ca uttarimanussadhamme attanA samasamaTThapanenAti idaM nidassanamattanti veditabbaM / tathA hi " ovada kassapa bhikkhU, karohi kassapa bhikkhUnaM dhammiM kathaM, ahaM vA kassapa bhikkhU ovadeyyaM, tvaM vA / ahaM vA kassapa bhikkhUnaM dhammiM kathaM kareyyaM, tvaM vA "ti 45 evampi attanA samasamaTThapanamakAsiyevAti / tathAti rUpUpasaMhAro yathA anuggahito, tathA pasaMsitoti / AkAse pANi cAtvAti bhagavatA attanoyeva pANi AkAse cAletvA kulesu alaggacittatAya ceva karaNabhUtAya pasaMsitoti sambandho / alaggacittatAyAti vA AdhAre bhummaM, AkAse pANiM cAletvA kulUpakassa bhikkhuno alaggacittatAya kulesu alagganacittena bhavituM yuttatAya ceva maJJeva sakkhiM katvA pasaMsitoti attho / yathAha - "atha kho bhagavA AkAse pANiM cAlesi seyyathApi bhikkhave, ayaM AkAse pANi na sajjati na gayhati na bajjhati, evameva kho bhikkhave yassa kassaci bhikkhuno kulAni upasaGkamato kulesu cittaM na sajjati na gayhati na bajjhati 'labhantu lAbhakAmA, puJJakAmA karontu puJJAnI 'ti / yathA sakena lAbhena attamano hoti sumano, evaM paresaM lAbhena attamano hoti sumano / evarUpo kho bhikkhave bhikkhu arahati kulAni upasaGkamituM / karasaparasa bhikkhave kulAni upasaGkama kulesu cittaM na sajjati na gayhati na bajjhati 'labhantu lAbhakAmA, puJJakAmA karontu puJJAnI'ti / yathA sakena lAbhena attamano hoti sumano, evaM paresaM lAbhena attamano hoti sumano 'ti (saM0 ni0 1.2.146) / tattha AkAse pANiM cAlesIti nIle gaganantare yamakavijjukaM saJcAlayamAno viya 45 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 heTThAbhAge, uparibhAge, ubhato ca passesu pANiM saJcAlesi, idaJca pana tepiTake buddhavacane asambhinnapadaM nAma | attamanoti sakamano, na domanassena pacchinditvA gahitamano / sumanoti tuTThamano, idAni yo hInAdhimuttiko micchApaTipanno evaM vadeyya " sammAsambuddho 'alaggacittatAya AkAse cAlitapANUpamA kulAni upasaGkamathA' ti vadanto aTThAne Thapeti, asayhabhAraM Aropeti, yaM na sakkA kAtuM taM kArehI "ti, tassa vAdapathaM pacchinditvA "sakkA ca kho evaM kAtuM, atthi evarUpo bhikkhU'ti AyasmantaM mahAkassapattharameva sakkhiM katvA dassento "kassapassa bhikkhave "tiAdimAha / dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 66 aJJampi pasaMsanamAha " candopamapaTipadAya cA "ti, candapaTibhAgAya paTipadAya ca karaNabhUtAya pasaMsito, tassaM vA AdhArabhUtAya maJJeva sakkhiM katvA pasaMsitoti attho / yathAha - "candUpamA bhikkhave kulAni upasaGkamatha apakasseva kArya, apakassa cittaM niccanavakA kulesu appagabbhA / seyyathApi bhikkhave puriso jarudapAnaM vA olokeyya pabbatavisamaM vA nadIviduggaM vA apakasseva kArya, apakassa cittaM, evameva kho bhikkhave candUpamA kulAni upasaGkamatha apakasseva kArya, apakassa cittaM niccanavakA kulesu appagabbhA / kassapo bhikkhave candUpamo kulAni upasaGkamati apakasseva kArya, apakassa cittaM niccanavako kulesu appagabbho "ti (saM0 ni0 1.2.146) / tattha candUpamAti candasadisA hutvA / kiM parimaNDalatAya sadisAti ? no, apica kho yathA cando gaganatalaM pakkhandamAno na kenaci saddhiM santhavaM vA sinehaM vA AlayaM vA nikantiM vA patthanaM vA pariyuTThAnaM vA karoti, na ca na hoti mahAjanassa piyo manApo, tumhepi evaM kenaci saddhiM santhavAdInaM akaraNena bahujanassa piyA manApA candUpamA hutvA khattiyakulAdIni cattAri kulAni upasaGkamathAti attho / apica yathA cando andhakAraM vidhamati, AlokaM pharati, evaM kilesandhakAravidhamanena, ANAlokapharaNena ca candUpamA hutvAti evamAdIhipi nayehi attho daTTabbo | apakasseva kArya, apakassa cittanti teneva santhavAdInamakaraNena kAyaJca cittaJca apakassitvA, akaDDhitvA apanetvAti attho / niccanavata niccaM navikAva, 46 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 47 AgantukasadisA eva hutvAti attho / Agantuko hi paTipATiyA sampattagehaM pavisitvA sace naM gharasAmikA disvA "amhAkaM puttabhAtaropi vippavAsagatA evaM vicarisUti anukampamAnA nisIdApetvA bhojenti, bhuttamattoyeva "tumhAkaM bhAjanaM gaNhathA''ti udyAya pakkamati, na tehi saddhiM santhavaM vA karoti, kiccakaraNIyAni vA saMvidahati, evaM tumhepi paTipATiyA sampattagharaM pavisitvA yaM iriyApathesu pasannA manussA denti, taM gahetvA pacchinnasanthavA tesaM kiccakaraNIye abyAvaTA hutvA nikkhamathAti dIpeti / appagambhAti na pagabbhA, aTThAnena kAyapAgabbhiyena, catuTThAnena vacIpAgabbhiyena, anekaTThAnena manopAgabbhiyena ca virahitA kulAni upasaGkamathAti attho / / jarudapAnanti jiNNakUpaM / pabbatavisamanti pabbate visamaM papAtaTTAnaM / nadIvidugganti nadiyA viduggaM chinnataTaTThAnaM / evameva khoti ettha idaM opammasaMsandanaM - jarudapAnAdayo viya hi cattAri kulAni, olokanapuriso viya bhikkhu, yathA pana anapakaTThakAyacitto tAni olokento puriso tattha patati, evaM arakkhitehi kAyAdIhi kulAni upasaGkamanto bhikkhu kulesu bajjhati, tato nAnappakAraM sIlapAdabhaJjanAdikaM anatthaM pApuNAti / yathA pana apakaTTakAyacitto puriso tattha na patati, evaM rakkhiteneva kAyena, rakkhitAya vAcAya, rakkhitehi cittehi, sUpaTTitAya satiyA apakaTThakAyacitto hutvA kulAni upasaGkamanto bhikkhu kulesu na bajjhati, athassa sIlasaddhAsamAdhipaJjAsaGkhAtAni pAdahatthakucchisIsAni na bhaJjanti, rAgakaNTakAdayo na vijjhanti, sukhito yenakAmaM agatapubbaM nibbAnadisaM gacchati, evarUpo ayaM mahAkassapoti hInAdhimuttikassa micchApaTipannassa vAdapathapacchindanatthaM mahAkassapattheraM eva sakkhiM katvA dassento "kassapo bhikkhave"tiAdimAhAti / evampettha atthamicchantialaggacittatAsaGghAtAya candopamapaTipadAya karaNabhUtAya pasaMsito, tassaM vA AdhArabhUtAya ma va sakkhiM katvA pasaMsitoti, evaM sati ceva-saddo, ca-saddo ca na payujjitabbo dvinnaM padAnaM tulyAdhikaraNattA, ayameva attho pATho ca yuttataro viya dissati parinibbAnasuttavaNNanAyaM "AkAse pANiM cAletvA candUpamaM paTipadaM kathento maM kAyasakkhiM katvA kathesI'ti (dI0 ni0 aTTha0 2.232) vuttattAti / tassa kimanaM ANaNyaM bhavissati, aJatra dhammavinayasaGgAyanAti adhippAyo / tattha tassAti yaM-saddassa kAraNanidassane "tasmA"ti ajjhAharitvA tassa meti attho, kiriyAparAmasane pana tassa anuggahaNassa, pasaMsanassa cAti / potthakesupi katthaci "tassa me"ti pATho dissati, evaM sati kiriyAparAmasane "tassA''ti aparaM padamajjhAharitabbaM / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 natthi iNaM yassAti aNaNo, tassa bhAvo ANaNyaM / dhammavinayasaGgAyanaM ThapetvA aJJa kiM nAma tassa iNavirahitattaM bhavissati, na bhavissati evAti attho / "nanu maM bhagavA'tiAdinA vuttamevatthaM upamAvasena vibhAveti / sakakavacaissariyAnuSpadAnenAti ettha kavaco nAma uracchado, yena uro chAdIyate, tassa ca cIvaranidassanena gahaNaM, issariyassa pana abhiJJasamApattinidassanenAti daTThabbaM / kulavaMsappatiTThApakanti kulavaMsassa kulapaveNiyA patiTThApakaM / "me" ti padassa niccasApekkhattA saddhammavaMsappatiTThApakoti samAso / idaM vRttaM hoti - sattusaGghanimmaddanena attano kulavaMsappatiTThApanatthaM sakakavacaissariyAnuppadAnena kulavaMsappatiTThApakaM puttaM rAjA viya bhagavApi maM dIghadassI " saddhammavasappatiTThApako me ayaM bhavissatI "ti mantvA sAsanapaccatthikagaNanimmaddanena saddhammavaMsappatiTThApanatthaM cIvaradAnasamasamaTThapanasaGghAtena iminA asAdhAraNAnuggahena anuggahesi nanu, imAya ca uLArAya pasaMsAya pasaMsi nanUti / iti cintayantoti ettha itisaddena " antaradhApeyyuM, saGgAyeyyaM, kimaJJa ANaNyaM bhavissatI 'ti vacanapubbaGgamaM, "ThAnaM kho panetaM vijjatI' tiAdi vAkyattayaM nidasseti / idAna yathAvuttamatthaM saGgItikkhandhakapALiyA sAdhento Aha " yathAhA "tiAdi / tattha yathAhAti kiM Aha, mayA vuttassa atthassa sAdhakaM kiM AhAti vRttaM hoti / yathA vA yena pakArena mayA vuttaM, tathA tena pakArena pALiyampi AhAti attho / yathA vA yaM vacanaM pALiyaM Aha, tathA tena vacanena mayA vRttavacanaM saMsandati ceva sameti ca yathA taM gaGgodakena yamunodakantipi vattabbo pALiyA sAdhanatthaM udAharitabhAvassa paccakkhato viJJAyamAnattA, viJJAyamAnatthassa ca saddassa payoge kAmAcArattA / adhippAyavibhAvanatthA hi atthayojanA / yathA vA yena pakArena dhammavinayasaGgAyanatthaM bhikkhUna utsAhaM janesi, tathA tena pakArena pALiyampi AhAti attho / evamIdisesu / eka midAhanti ettha idanti nipAtamattaM / ekaM samayanti ca bhummatthe upayogavacanaM, ekasmiM samayeti attho / pAvAyAti pAvAnagarato, tattha piNDAya caritvA " kusinAraM gamissAmI''ti addhAnamaggappaTipannoti vuttaM hoti / addhAnamaggoti ca dIghamaggo vuccati, dIghapariyAyo hettha addhAnasaddo / mahatAti guNamahattenapi saGkhyAmahattenapi mahatA / "paJcamattehI "tiAdinA saGkhyAmahattaM dasseti, mattasaddo ca pamANavacano "bhojane mattatA" tiAdIsu (a0 ni0 1.3.16) viya / "dhammavinayasaGgAyanatthaM ussAhaM janesI "ti etassatthassa sAdhanatthaM AhatA " atha kho" tiAdikA pALi yathAvuttamatthaM na 48 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA sAdheti / na hettha ussAhajananappakAro Agatoti codanaM pariharitumAha "sabbaM subhaddakaNDaM vitthArato veditabba"nti / evampesA codanA tadavatthAyevAti vuttaM "tato paraM AhA"tiAdi / apica yathAvuttatthasAdhikA pALi mahatarAti ganthagarutApariharaNatthaM majjhe peyyAlamukhena Adiantameva pALiM dassento "sabbaM subhaddakaNDaM vitthArato veditabba"nti Aha / tena hi "atha khvAhaM Avuso maggA okkamma aJatarasmiM rukkhamUle nisIdI''ti (cULa0 va0 437) vuttapALito paTThAya "yaM na icchissAma, na taM karissAmA"ti (cULa0 va0 437) vuttapALipariyosAnaM subhaddakaNDaM dasseti / "tato para"ntiAdinA pana tadavasesaM "handa mayaM Avuso''tiAdikaM ussaahjnnppkaardssnpaaliN| tasmA tato paraM AhAti ettha subhaddakaNDato paraM ussAhajananappakAradassanavacanamAhAti attho veditabbo / mahAgaNThipadepi hi soyevattho vutto / AcariyasAriputtattherenApi (sArattha TI0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) tatheva adhippeto / AcariyadhammapAlattherena pana "tato paranti tato bhikkhUnaM ussAhajananato parato"ti (dI0 ni0 TI0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vuttaM, tadetaM vicAretab heTThA ussAhajananappakArassa pALiyaM avuttttaa| ayameva hi ussAhajananappakAro yadidaM "handa mayaM Avuso dhammaJca vinayaJca saGgAyeyyAma, pure adhammo dippatI''tiAdi / yadi pana subhaddakaNDameva ussAhajananahetubhUtassa subhaddena vuttavacanassa pakAsanattA ussAhajanananti vadeyya, natthevettha vicAretabbatAti / pure adhammo dippatIti ettha adhammo nAma dasakusalakammapathapaTipakkhabhUto adhammo | dhammavinayasaGgAyanatthaM ussAhajananappasaGgattA vA tadasaGgAyanahetuko dosagaNopi sambhavati, "adhammavAdino balavanto honti, dhammavAdino dubbalA hontIti vuttattA sIlavipattiAdihetuko pApicchatAdidosagaNo adhammotipi vadanti / pure dippatIti api nAma dippati / saMsayatthe hi pure-saddo / atha vA yAva adhammo dhamma paTibAhituM samattho hoti, tato puretaramevAti attho / Asanne hi anadhippete ayaM pure-saddo / dipatIti dippissati, pure-saddayogena hi anAgatatthe ayaM vattamAnapayogo yathA "purA vassati devo''ti / tathA hi vuttaM - "anAgate sannicchaye, tathAtIte ciratane | kAladvayepi kavIhi, puresaddo payujjate"ti || bAhiranidAnakathAvaNNanA) / (vajira TI0 49 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 "pureyAvapurAyoge, niccaM vA karahi kadA | lacchAyamapi kiM vutte, vattamAnA bhavissatI "ti ca / / keci panettha evaM vaNNayanti pureti pacchA anAgate, yathA addhAnaM gacchantassa gantabbamaggo "pure "ti vuccati, tathA idhApi maggagamananayena anAgatakAlo "pure"ti vuccatIti / evaM sati taMkAlApekkhAya cettha vattamAnapayogI sambhavati / dhammo paTibAhiyyatIti etthApi pure - saddena yojetvA vuttanayena attho veditabbo, tathA dhammopa adhammaviparItavasena, ito parampi eseva nayo / avinayoti pahAnavinayasaMvaravinayAnaM paTipakkhabhUto avinayo / vinayavAdino dubbalA hontIti evaM iti saddena pATho, so " tato paraM AhA "ti ettha Aha- saddena sambajjhitabbo | tena hIti uyyojanatthe nipAto / uccinane uyyojentA hi mahAkassapattharaM evamAhaMsu "bhikkhU uccinatU"ti, saGgItiyA anurUpe bhikkhU uccinitvA upadhAretvA hAtU attho / " sakala... pe0.... pariggahesI 'ti etena sukkhavipassakakhINAsavapariyantAnaM yathAvuttapuggalAnaM satipi AgamAdhigamasambhave saha paTisambhidAhi pana tevijjAdiguNayuttanaM AgamAdhigamasampattiyA ukkaMsagatattA saGgItiyA bahUpakArataM dasseti / sakalaM suttageyyAdikaM navaGgaM ettha, etassAti vA sakalanavaGgaM, satthu bhagavato sAsanaM satthusAsanaM sAsIyati etenAti katvA, tadeva satthusAsananti sakalanavaGgasatthusAsanaM / nava vA suttageyyAdIni aGgAni ettha, etassAti vA navaGgaM, tameva satthusAsanaM, taJca sakalameva na ekadesanti tathA / atthakAmena pariyApuNitabbA sikkhitabbA, diTThadhammikAdipurisatthaM vA nipphAdetuM parittA samatthAti pariyatti, tINi piTakAni, sakalanavaGgasatthusAsanasaGghAtA pariyatti taM dhAretIti tathA, tAdiseti attho / puthujjana... pe0... sukkhavipassakakhINAsavabhikkhuti ettha - 1 " duve puthujjanA vuttA, buddhenAdiccabandhunA / andho puthujjano eko, kalyANeko puthujjano 'ti / / ( dI0 ni0 aTTha0 1.7; ma0 ni0 aTTha0 1.2; saM0 ni0 aTTha0 2.61; a0 ni0 aTTha0 1.51; cULa0 ni0 aTTha0 88; paTi0 ma0 aTTha0 2.130 ) / - vuttesu kalyANaputhujjanAva adhippetA saddantarasannidhAnenapi atthavisesassa viJJatabbattA / 50 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA samathabhAvanAsinehAbhAvena sukkhA lUkhA asiniddhA vipassanA etesanti sukkhavipassakA, teyeva khINAsavAti tathA / "bhikkhU''ti pana sabbattha yojetabbaM / vuttahi - "yaJcatthavato saddekasesato vApi suyyate / taM sambajjhate paccekaM, yathAlAbhaM kadAcipI''ti / / tipiTakasabbapariyattippabhedadhareti ettha tiNNaM piTakAnaM samAhAro tipiTakaM, taMsavAtaM navaGgAdivasena anekabhedabhinnaM sab pariyattippabhedaM dhArentIti tathA, tAdise / anu anu taM samaGginaM bhAveti vaDDetIti anubhAvo, soyeva AnubhAvo, pabhAvo, mahanto AnubhAvo yesaM te mhaanubhaavaa| "etadaggaM bhikkhave"ti bhagavatA vuttavacanamupAdAya pavattattA "etadagganti padaM anukaraNajanAmaM nAma yathA "yevApanaka"nti, tabbasena vuttaTThAnantaramidha etadaggaM, tamAropiteti attho| etadaggaM eso bhikkhu aggoti vA Aropitepi vaTTati / tadanAropitApi avasesaguNasampannattA uccinitA tattha santIti dassetuM "yebhuyyenA"ti vuttaM / tisso vijjA tevijjA, tA Adi yesaM chaLabhijJAdInanti tevijjAdayo, te bhedA anekappakArA yesanti tevijjaadibhedaa| atha vA tisso vijjA assa khINAsavassAti tevijjo, so Adi yesaM chaLabhiJAdInanti tevijjAdayo, teyeva bhedA yesanti tevijjaadibhedaa| tevijjachaLabhiJAdivasena anekabhedabhinne khINAsavabhikkhUyevAti vuttaM hoti / ye sandhAya vuttanti ye bhikkhU sandhAya idaM "atha kho''tiAdivacanaM saGgItikkhandhake vuttaM / iminA kiJcApi pALiyaM avisesatova vuttaM, tathApi visesena yathAvuttakhINAsavabhikkhUyeva sandhAya vuttanti pALiyA saMsandanaM karoti / nanu ca sakalanavaGgasatthusAsanapariyattidharA khINAsavA anekasatA, anekasahassA ca, kasmA thero ekenUnamakAsIti codanaM uddharitvA visesakAraNadassanena taM pariharituM "kissa panA"tiAdi vuttaM / tattha kissAti kasmA / pakkhantarajotako pana-saho / okAsakaraNathanti okAsakaraNanimittaM okAsakaraNahetu / attha-saddo hi "chaNatthaJca nagarato nikkhamitvA missakapabbataM abhiruhatU''tiAdIsu viya kAraNavacano, "kissa hetU"tiAdIsu (ma0 ni0 1.238) viya ca hetvatthe paccattavacanaM / tathA hi vaNNayanti "chaNatthanti chaNanimittaM chaNahetUti attho"ti / evaJca sati pucchAsabhAgatAvissajjanAya hoti, esa nayo Idisesu / kasmA panassa okAsamakAsIti Aha "tenA"tiAdi / hi-saddo kAraNatthe / "so 51 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 hAyasmA"tiAdinA "sahApi vinApi na sakkA''ti vuttavacane paccekaM kAraNaM dasseti / keci pana "tamatthaM vivaratI''ti vadanti, tadayuttaM "tasmA''ti kAraNavacanadassanato / "tasmA'"tiAdinA hi kAraNadassanaTThAne kAraNajotakoyeva hi-saddo / saJjANamattajotakA sAkhAbhaGgopamA hi nipAtAti, evamIdisesu / sikkhatIti sekkho, sikkhanaM vA sikkhA, sAyeva tassa sIlanti sekkho| so hi apariyositasikkhattA, tadadhimuttattA ca ekantena sikkhanasIlo, na asekkho viya pariniTTitasikkho tattha paTippassaddhassAho, nApi vissaTThasikkho pacurajano viya tattha anadhimutto, kitavasena viya ca taddhitavasenidha tappakatiyattho gamhati yathA "kaarunniko"ti| atha vA ariyAya jAtiyA tIsupi sikkhAsu jAto, tattha vA bhavoti sekkho| apica ikkhati etAyAti ikkhA, maggaphalasammAdiTThi, saha ikkhAyAti sekkho| uparimaggattayakiccassa apariyositattA saha karaNIyenAti skrnniiyo| assAti anena, "appaccakkhaM nAmA''ti etena sambandho / assAti vA "natthI'ti ettha kiriyApaTiggahakavacanaM / paguNappavattibhAvato appaccakkhaM nAma natthi / vinayaTThakathAyaM pana "asammukhA paTiggahitaM nAma natthI''ti (pArA0 aTTha0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vuttaM, taM "dve sahassAni bhikkhuto''ti vuttampi bhagavato santike paTiggahitameva nAmAti katvA vuttaM / tathA hi sAvakabhAsitampi suttaM "buddhabhAsita"nti vuccatIti / "yathAhA"tiAdinA AyasmatA Anandena vuttagAthameva sAdhakabhAvena dasseti / ayahi gAthA gopakamoggallAnena nAma brAhmaNena "buddhasAsane tvaM bahussutoti pAkaTo, kittakA. dhammA te satthArA bhAsitA, tayA ca dhAritA''ti pucchitena tassa paTivacanaM dentena AyasmatA Anandeneva gopakamoggallAnasutte, attano guNadassanavasena vA theragAthAyampi bhAsitA / tatthAyaM sopattho - buddhato satthu santikA dvAsItidhammakkhandhasahassAni ahaM gaNhiM adhigaNDiM, dvedhammakkhandhasahassAni bhikkhuto dhammasenApatiAdInaM bhikkhUnaM santikA gnnddiN| ye dhammA me jivhAgge, hadaye vA pavattino paguNA vAcuggatA, te dhammA tadubhayaM sampiNDetvA caturAsItidhammakkhandhasahassAnIti / keci pana "yemeti ettha 'ye ime'ti padacchedaM katvA ye ime dhammA buddhassa, bhikkhUnaJca pavattino pavattitA, tesu dhammesu buddhato dvAsIti sahassAni ahaM gaNDiM, dve sahassAni bhikkhuto gaNhiM, evaM caturAsIti dhammakkhandhasahassAnI"ti sambandhaM vadanti, ayaJca sambandho "ettakAyeva dhammakkhandhA'"ti sanniTThAnassa avijJAyamAnattA kecivAdo nAma kato / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA ___ "sahApi na sakkA'"ti vattabbahetuto "vinApi na sakkA"ti vattabbahetuyeva balavataro saGgItiyA bhukaarttaa| tasmA tattha codanaM dassetvA pariharituM "yadi eva"ntiAdi vuttaM / tattha yadi evanti evaM vinA yadi na sakkA, tathA satIti attho / sekkhopi samAnoti sekkhapuggalo smaanopi| mAna-saddo hettha lakkhaNe / bahukArattAti bhuupkaarttaa| upakAravacano hi kAra-saddo "appakampi kataM kAraM, punaM hoti mahapphala'"ntiAdIsu viy| assAti bhaveyya / atha-saddo pucchAyaM / paJhe "atha tvaM kena vaNNenA''ti hi payogamudAharanti / "evaM sante"ti pana attho vattabbo / parUpavAdavivajjanatoti yathAvuttakAraNaM ajAnantAnaM paresaM AropitaupavAdato vivjjitukaamttaa| taM vivarati "thero hii"tiaadinaa| ativiya vissatthoti atirekaM vissAsiko / kena vijJAyatIti Aha "tathA hI"tiAdi / daLahIkaraNaM vA etaM vacanaM / "vuttahi, tathA hi iccete daLahIkaraNatthe''ti hi vadanti saddavidU / nanti AnandattheraM / "ovadatI"ti iminA sambandho / Anandattherassa yebhuyyena navakAya parisAya vibbhamane mahAkassapatthero "na vAyaM kumArako mattamaJAsI'ti (saM0 ni0 2.154) Aha / tathA hi parinibbate bhagavati mahAkassapatthero bhagavato parinibbAne sannipatitassa bhikkhusaGghassa majjhe nisIditvA dhammavinayasaGgAyanatthaM paJcasate bhikkhU uccinitvA "rAjagahe Avuso vassaM vasantA dhammavinayaM saGgAyissAma, tumhe pure vassUpanAyikAya attano attano palibodhaM pacchinditvA rAjagahe sannipatathA'ti vatvA attanA rAjagahaM gato / Anandattheropi bhagavato pattacIvaramAdAya mahAjanaM sApento sAvatthiM gantvA tato nikkhamma rAjagahaM gacchanto dakkhiNAgirismiM cArikaM cri| tasmiM samaye Anandattherassa tiMsamattA saddhivihArikA yebhuyyena kumArakA ekavassikaduvassikabhikkhU ceva anupasampannA ca vibbhamiMsu / kasmA panete pabbajitA, kasmA ca vibbhamiMsUti ? tesaM kira mAtApitaro cintesuM "Anandatthero satthuvissAsiko aTTha vare yAcitvA upaTThahati, icchiticchitaTTAnaM satthAraM gahetvA gantuM sakkoti, amhAkaM dArake etassa santike pabbajeyyAma, evaM so satthAraM gahetvA Agamissati, tasmiM Agate mayaM mahAsakkAraM kAtuM labhissAmA"ti / iminA tAva kAraNena nesaM AtakA te pabbAjesuM, satthari pana parinibbate tesaM sA patthanA upacchinnA, atha ne ekadivaseneva uppabbAjesuM / atha AnandattheraM dakkhiNAgirismiM cArika caritvA rAjagahamAgataM disvA mahAkassapatthero evamAhAti / vuttavhetaM kassapasaMyutte "atha kiJcarahi tvaM Avuso Ananda imehi navehi bhikkhUhi indriyesu 53 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 aguttadvArehi bhojane amattahi jAgariyaM ananuyuttehi saddhiM cArikaM carasi, sassaghAtaM mane carasi, kulUpaghAtaM maje carasi, olujjati kho te Avuso Ananda parisA, palujjanti kho te Avuso navappAyA, na vAyaM kumArako mattamAsIti / api me bhante kassapa sirasmiM palitAni jAtAni, atha ca pana mayaM ajjApi Ayasmato mahAkassapassa kumArakavAdA na muccAmAti / tathA hi pana tvaM Avuso Ananda imehi navehi bhikkhUhi indriyesu aguttadvArehi bhojane amattahi jAgariyaM ananuyuttehi saddhiM cArikaM carasi, sassaghAtaM maje carasi, kulUpaghAtaM mace carasi, olujjati kho te Avuso Ananda parisA, palujjanti kho te Avuso navappAyA, na vAyaM kumArako mattamaJAsI''ti (saM0 ni0 2.154) / tattha sassaghAtaM maje carasIti sassaM ghAtento viya AhiNDasi / kulUpaghAtaM majhe carasIti kulAni upaghAtento viya aahinnddsi| olujjatIti palujjati bhijjati / palujjanti kho te Avuso navappAyAti Avuso Ananda ete tumhaM pAyena yebhuyyena navakA ekavassikaduvassikadaharA ceva sAmaNerA ca palujjanti / na vAyaM kumArako mattamajJAsIti ayaM kumArako attano pamANaM na vata jAnAtIti theraM tajjento Aha / kumArakavAdA na muccAmAti kumArakavAdato na muccAma / tathA hi pana tvanti idamassa evaM vattabbatAya kAraNadassanatthaM vuttaM / ayaJhettha adhippAyo - yasmA tvaM imehi navehi indriyasaMvaravirahitehi bhojane amattafehi saddhiM vicarasi, tasmA kumArakehi saddhiM vicaranto "kumArako"ti vattabbataM arahasIti / na vAyaM kumArako mattamaJAsIti ettha vA-saddo padapUraNe / vA-saddo hi upamAnasamuccayasaMsayavissaggavikappapadapUraNAdIsu bahUsu atthesu dissati / tathA hesa "paNDito vApi tena so''tiAdIsu (dha0 pa0 63) upamAne dissati, sadisabhAveti attho / "taM vApi dhIrA muni vedayantI"tiAdIsu (su0 ni0 213) smuccye| "ke vA ime kassa vA'tiAdIsu (pArA0 296) saMsaye / "ayaM vA imesaM samaNabrAhmaNAnaM sabbabAlo sabbamULho"tiAdIsu (dI0 ni0 181) vavassagge / "ye hi keci bhikkhave samaNA vA brAhmaNA vA''tiAdIsupi (ma0 ni0 1.170; saM0 ni0 1.2.13) vikappe / "na vAhaM paNNaM bhuJjAmi, na hetaM mayha bhojana''ntiAdIsu padapUraNe / idhApi 54 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA padapUraNe daTThabbo / teneva ca AcariyadhammapAlattherena vA-saddassa atthuddhAraM karontena vuttaM "na vAyaM kumArako mattamaJAsI''tiAdIsu padapUraNe''ti / saMyuttaTThakathAyampi idameva vuttaM "na vAyaM kumArako mattamaJAsIti ayaM kumArako attano pamANaM na vata jAnAsIti theraM tajjento AhA'ti (saM0 ni0 aTTha0 2.154) / etthApi "vatA''ti vacanasiliTThatAya vuttaM / "na vAya"nti etassa vA "na ve aya"nti padacchedaM katvA ve-sadassatthaM dassentena "vatA"ti vuttaM / tathA hi ve-saddassa ekaMsatthabhAve tadeva pALiM payogaM katvA udAharanti neruttikaa| vajirabuddhitthero pana evaM vadati "na vAyanti ettha ca vAti vibhAsA, aJAsipi na aJAsipI"ti, (vajira TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) taM tassa matimattaM saMyuttaTThakathAya tathA avuttattA / idamekaM parUpavAdasambhavakAraNaM "tattha kecI''tiAdinA sambajjhitabbaM / ajhampi kAraNamAha "sakyakulappasuto cAyasmA"ti / sAkiyakule jAto, sAkiyakulabhAvena vA pAkaTo ca AyasmA Anando | tattha...pe0... upavadeyyunti sambandho | aJampi kAraNaM vadati "tathAgatassa bhAtA cULapituputto"ti / bhAtAti cettha kaniTThabhAtA cULapituputtabhAvena, na pana vayasA sahajAtabhAvato / "suddhodano dhotodano, sakkasukkAmitodanA / amitA pAlitA cAti, ime paJca imA duve"ti / / vuttesu hi sabbakaniTThassa amitodanasakkassa putto AyasmA aanndo| vuttahi manorathapUraNiyaM "kappasatasahassaM pana dAnaM dadamAno amhAkaM bodhisattena saddhiM tusitapure nibbattitvA tato cuto amitodanasakkassa gehe nibbatti, athassa sabbe Atake Anandite pamodite karonto jAtoti 'Anando'tveva nAmamakaMsU'ti / tathAyeva vuttaM papaJcasUdaniyampi "aJce pana vadanti - nAyasmA Anando bhagavatA sahajAto, vayasA ca 55 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 cULapituput ca bhagavato kanibhAtAyeva / tathA ekanipAtavaNNanAyaM sahajAtagaNane so na vuto 'ti / yaM sati / buccati, taM gabbaM / tatthAti tasmiM vissatthAdibhAve ativissatthasakyakulappasutatathAgatabhAtubhAvatoti vRttaM hoti / bhAvenabhAvalakkhaNe hi ka tvattha sampajjati / tathA hi AcariyadhammapAlattherena nettiTThakathAyaM " gunnaJce taramAnAna "nti gAthAvaNNanAyaM vRttaM - " sabbA tA jimhaM gacchantIti sabbA tA gAviyo kuTilameva gacchanti, kasmA ? nette jimhagate sati nette kuTilaM gate sati, nettassa kuTilaM gatattAti attho 'ti / hi manorathapUraNiyaM udAnaTThakathAyampi "iti imasmiM sati idaM hotI 'ti suttapadavaNNanAyaM " hetu atthatA bhummavacanassa kAraNassa bhAvena tadavinAbhAvI phalassa bhAvo lakkhIyatIti veditabbA "ti (udA0 aTTha0 1.1) / tatthAti vA nimittabhUte vissatthAdimhIti attho, tasmiM uccinanetipi vadanti / chandAgamanaM viyAti ettha chandA AgamanaM viyAti padacchedo / chandAti ca hetumhi nissakkavacanaM, chandena AgamanaM pavattanaM viyAti attho, chandena akattabbakaraNamivAti vuttaM hoti, chandaM vA Agacchati sampayogavasenAti chandAgamanaM, tathA pavatto apAyagamanIyo akusalacittuppAdo | atha vA ananurUpaM gamanaM agamanaM / chandena agamanaM chandAgamanaM, chandena sinehena ananurUpaM gamanaM pavattanaM viya akattabbakaraNaM viyAti vRttaM hoti / asekkhabhUtA paTisambhidA, taM pattAti tathA, asekkhA ca te paTisambhidAppattA cAti vA tathA, tAdise / sekkhapaTisambhidAppattanti etthApi esa nayo / parivajjentoti hetvatthe antasaddo, parivajjanahetUti attho / anumatiyAti anuJJAya, yAcanAyAti vuttaM hoti / " kiJcApi sekkho "ti idaM asekkhAnaMyeva uccinitattA vuttaM, na sekkhAnaM agatigamanasambhavena / paThamamaggeneva hi cattAri agatigamanAni pahIyanti, tasmA kiJcApi sekkho, tathApi thero AyasmantaM AnandaM uccinatUti sambandho / na pana kiJcApi sekkho, tathApi abhabbo agatiM gantunti / " abhabbo "tiAdinA pana dhammasaGgItiyA tassa arahabhAvaM dassento vijjamAnaguNe katheti, tena saGgItiyA dhammavinayavinicchye sampatte chandAdivasena 56 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA aJathA akathetvA yathAbhUtameva kathessatIti dasseti / na gantabbA, ananurUpA vA gatIti agati, taM / pariyattoti adhigato ugghito| "eva"ntiAdinA sanniTThAnagaNanaM dasseti / uccinitenAti uccinitvA gahitena | apica evaM...pe0... uccinIti nigamanaM, "tenAyasmatA"tiAdi pana sanniTThAnagaNanadassanantipi vadanti / evaM saGgAyakavicinanappakAraM dassetvA ajhampi saGgAyanatthaM desavicinanAdippakAraM dassento "atha kho"tiAdimAha / tattha etadahosIti etaM parivitakkanaM ahosi / nu-saddena hi parivitakkanaM dasseti / rAjagahanti "rAjagahasAmantaM gahetvA vutta"nti gaNThipadesu vadanti / gAvo caranti etthAti gocaro, gunnaM caraNaTThAnaM, so viyAti gocaro, bhikkhUna caraNaTThAnaM, mahanto so assa, etthAti vA mahAgocaraM / aTThArasannaM mahAvihArAnampi atthitAya phuutsenaasnN| __thAvarakammanti ciraTThAyikammaM / visabhAgapuggalo subhaddasadiso / ukkoTeyyAti nivAreyya / iti-saddo idamatthe, iminA manasikArena hetubhUtena etadahosIti attho / garubhAvajananatthaM attidutiyena kammena saGgha sAvesi, na apalokanaJattikammamattenAti adhippaayo| kadA panAyaM katAti Aha "ayaM pnaa"tiaadi| evaM katabhAvo ca imAya gaNanAya vijJAyatIti dasseti "bhagavA hii"tiaadinaa| athAti anantaratthe nipAto, parinibbAnantaramevAti attho / sattAhanti hi parinibbAnadivasampi saGgaNhitvA vuttaM / assAti bhagavato, "sarIra''nti iminA sambandho / saMvegavatthu kittetvA kittetvA aniccatApaTisaJjuttAni gItAni gAyitvA pUjAvasena kILanato sundaraM kILanadivasA sAdhukILanadivasA nAma, saparahitasAdhanatuna vA sAdhUti vuttAnaM sappurisAnaM saMvegavatthu kittetvA kittetvA kILanadivasAtipi yujjati / imasmiJca purimasattAhe ekadeseneva sAdhukILanamakaMsu / visesato pana dhAtupUjAdivasesuyeva / tathA hi vuttaM mahAparinibbAnasuttaTThakathAyaM (dI0 ni0 aTTha0 2.235) - "ito purimesu hi dvIsu sattAhesu te bhikkhU saGghassa ThAnanisajjokAsaM karontA khAdanIyaM bhojanIyaM saMvidahantA sAdhukILikAya okAsaM na labhiMsu, tato 57 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 nesaM ahosi 'imaM sattAhaM sAdhukILitaM kILissAma, ThAnaM kho panetaM vijjati, amhAkaM pamattabhAvaM gatvA kocideva AgantvA dhAtuyo gaNheyya, tasmA ArakkhaM ThapetvA kILissAmA 'ti, tena te evamakaMsU 'ti / tathApi te dhAtupUjAyapi katattA dhAtupUjAdivasA nAma / imeyeva visesena bhagavati kattabbassa aJJassa abhAvato ekadesena katampi sAdhukILanaM upAdAya "sAdhukILanadivasA "ti pAkaTA. jAtAti Aha " evaM sattAhaM sAdhukILanadivasA nAma ahesu "nti / citakAyAti vIsasataratanuccAya candanadArucitakAya, padhAnakiccavaseneva ca sattAhaM citakAyaM agginA jhAyIti vuttaM / na hi accantasaMyogavasena nirantaraM sattAhameva agginA jhAyi tattha pacchimadivaseyeva jhAyitattA tasmA sattAhasminti attho veditabbo / purimapacchimAnaJhi dvinnaM sattAhAnamantare sattAhe yattha katthacipi divase jhAyamAne sati " sattAhe jhAyI " ti vattuM yujjati / yathAha - " tena kho pana samayena cattAro mallapAmokkhA sIsaM nhAtA ahatAni vatthAni nivatthA 'mayaM bhagavato citakaM ALimpessAmA ti na sakkonti ALimpetu' 'ntiAdi ( dI0 ni0 2.233) / sattipaJjaraM katvAti sattikhaggAdihatthe hi purisehi mallarAjUnaM bhagavato dhAtu ArakkhakaraNaM upalakkhaNavasenAha / sattihatthA purisA hi sattiyo yathA "kuntA pacarantI' 'ti, tAhi samantato rakkhApanavasena paJjarapaTibhAgattA sattipaJjaraM / sandhAgAraM nAma rAjUnaM ekA mahAsAlA / uyyogakAlAdIsu hi rAjAno tattha ThatvA " ettakA purato gacchantu, ettakA pacchato, ettakA ubhohi passehi, ettakA hatthIsu abhiruhantu, kA assesu, ettakA rathesU "ti evaM sandhiM karonti mariyAdaM bandhanti, tasmA taM ThAnaM " sandhAgAra "nti vuccati / apica uyogaTThAno AgantvApi yAva gehesu allagomayaparibhaNDAdIni karonti, tAva dve tINi divasAni rAjAno tattha santhambhanti vissamanti parissayaM vinodentItipi sandhAgAraM, rAjUnaM vA saha atthAnusAsanaM agArantipi sandhAgAraM ha-kArassa dha-kAraM, anusarAgamaJca katvA, yasmA vA rAjAno tattha sannipatitvA "imasmiM kAle kasituM vaTTati, imasmiM kAle vapitu "nti evamAdinA nayena gharAvAsakiccAni sammantayanti, tasmA chinnavicchinnaM gharAvAsaM tattha sandhArentItipi sandhAgAraM / 58 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA visAkhapuNNamito paTThAya yAva visAkhamAsassa amAvAsI, tAva soLasa divasA sIhaLavohAravasena gahitattA, jeTTamUlamAsassa sukkapakkhe ca paJca divasAti Aha "iti ekavIsati divasA gatA"ti / tattha carimadivaseyeva dhAtuyo bhAjayiMsu, tasmiMyeva ca divase ayaM kammavAcA ktaa| tena vuttaM "jeTThamUlasukkapakkhapaJcamiya"ntiAdi / tattha jeTTanakkhattaM vA mUlanakkhattaM vA tassa mAsassa puNNamiyaM candena yuttaM, tasmA so mAso "jeTamUlamAso''ti vuccati / anAcAranti heTThA vuttaM anAcAraM / yadi evaM kasmA vinayaTThakathAyaM, (pArA0 aTTha0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) maGgalasuttaTThakathAyaJca (khu0 pA0 aTTha0 maGgalasuttavaNNanA) "sattasu sAdhukILanadivasesu, sattasu ca dhAtupUjAdivasesu vItivattesUti vuttanti ? sattasu dhAtupUjAdivasesu gahitesu tadavinAbhAvato majjhe citakAya jhAyanasattAhampi gahitamevAti katvA visuM na vuttaM viya dissati / yadi evaM kasmA "aDDamAso atikkanto, diyaDDhamAso seso"ti ca vuttanti ? nAyaM doso| appakahi UnamadhikaM vA gaNanUpagaM na hoti, tasmA appakena adhikopi samudAyo anadhiko viya hotIti katvA aDDamAsato adhikepi paJcadivase "aDDamAso atikkanto''ti vuttaM dvAsItikhandhakavattAnaM katthaci "asIti khandhakavattAnI''ti vacanaM viya, tathA appakena Unopi samudAyo anUno viya hotIti katvA diyaDDamAsato Unepi paJcadivase "diyaDDhamAso seso''ti vuttaM satipaTTAnavibhaGgaTThakathAyaM (vibhaM0 356) chamAsato Unepi aDDamAse "chamAsaM sajjhAyo kAtabbo''ti vacanaM viya, aJathA aTThakathAnaM aJjamaJavirodho siyA / apica dIghabhANakAnaM matena tiNNaM sattAhAnaM vasena "ekavIsati divasA gatA''ti idha vuttaM / vinayasuttanipAtakhuddakapAThaTThakathAsu pana khuddakabhANakAnaM matena ekameva jhAyanadivasaM katvA tadavasesAnaM dvinnaM sattAhAnaM vasena "aDDamAso atikkanto, diyaDDamAso seso"ti ca vuttaM / paThamabuddhavacanAdIsu viya taM taM bhANakAnaM matena aTThakathAsupi vacanabhedo hotIti gahetabbaM / evampettha vadanti - parinibbAnadivasato paTThAya Adimhi cattAro sAdhukILanadivasAyeva, tato paraM tayo sAdhukILanadivasA ceva citakajhAyanadivasA ca, tato paraM eko citakajhAyanadivasoyeva, tato paraM tayo citakajhAyanadivasA ceva dhAtupUjAdivasA ca, tato paraM cattAro dhAtupUjAdivasAyeva, iti taM taM kiccAnurUpagaNanavasena tINi sattAhAni paripUrenti, agahitaggahaNena pana aDDamAsova hoti / "ekavIsati divasA gatA''ti idha vuttavacanaJca taM taM kiccAnurUpagaNaneneva / evahi catUsupi aTThakathAsu vuttavacanaM sametIti vicAretvA gahetabbaM / vajirabuddhittherena pana vuttaM "aDDamAso atikkantoti ettha eko divaso naTTho, so pATipadadivaso, 59 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA- 1 kolAhaladivaso nAma so, tasmA idha na gahitoti, ( vajira TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) taM na sundaraM parinibbAnasuttantapALiyaM (dI0 ni0 2.227 ) pATipadadivasatoyeva paTThAya sattAhassa vuttattA, aTThakathAyaJca parinibbAnadivasena saddhiM tiNNaM sattAhAnaM gaNitattA / tathA hi parinibbAnadivasena saddhiM tiNNaM sattAhAnaM gaNaneneva mUlasukka pakkhapaJcamI ekavIsatimo divaso hoti / cattAlIsa divasAta jeTThamUlasukkapakkhachaTThadivasato yAva AsaLahI puNNamI, tAva gaNatvA vuttaM / etthantareti cattAlIsadivasabbhantare / rogo eva rogapalibodho / AcariyupajjhAyesu kattabbakiccameva AcariyupajjhAyapalibodho, tathA mAtApitupalibodho / yathAdhippetaM atthaM, kammaM vA paribundheti uparodheti pavattituM na detIti palibodho ra-kArassa la-kAraM katvA / taM palibodhaM chinditvA taM karaNIyaM karoti saGgrAhakena chinditabbaM taM sabbaM palibodhaM chinditvA dhammavinayasaGgAyanasaGghAtaM tadeva karaNIyaM karotu / api mahAtherAti anuruddhatherAdayo / sokasallasamappitanti sokasaGghAtena sallena anupaviTTaM paTividdhaM / asamucchinna avijjAtaNhAnusayattA avijjAtaNhAbhisaGghAtena kammunA bhavayonigatiTThitisattAvAsesu khandhapaJcakasaGghAtaM attabhAvaM janeti abhinibbattetIti jano / kilese janeti, ajani, janissatIti vA jano, mahanto jano tathA taM / AgatAgatanti AgatamAgataM yathA "ekeko "ti / ettha siyA - " thero attano paJcasatAya parisAya parivRtto rAjagahaM gato, aJJapi mahAtherA attano attano parivAre gahetvA sokasallasamappitaM mahAjanaM assAsetukAmA taM taM disaM pakkantA" ti idha vRttavacanaM samantapAsAdikAya '"mahAkassapatthero 'rAjagahaM Avuso gacchAmA ti upaGkaM bhikkhusaGgha gahetvA ekaM maggaM gato, anuruddhattheropi upaDuM gahetvA ekaM maggaM gato 'ti (pArA0 aTTha0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vuttavacanaJca aJJamaJJa viruddhaM hoti / idha hi mahAkassapattherAdayo attano attano parivArabhikkhUhiyeva saddhiM taM taM disaM gatAti atyo Apajjati, tattha pana mahAkassapattheraanuruddha therAyeva paccekamupasaGghana saddhiM ekekaM maggaM gatAti ? vuccate - tadubhayampi hi vacanaM na virujjhati atthato saMsandanattA / idha hi niravasesena therAnaM paccekagamanavacanameva tattha nayavasena dasseti, idha attano attano parisAya gamanavacanaJca tattha upaDDasaGkhena saddhiM gamanavacanena / upaDasaGghoti hi sakasakaparisAbhUto bhikkhugaNo gayhati upaDhasaddassa asamepi bhAge pavattattA / yadi hi sannipatite saGghe upaDhasaGkhena saddhinti atthaM gaNheyya, tadA saGghassa gaNanapathamatItattA na 60 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA yujjateva, yadi ca saGgAyanatthaM uccinitAnaM paJcannaM bhikkhusatAnaM majjhe upaDDhasacena saddhinti atthaM gaNheyya, evampi tesaM gaNapAmokkhAnaMyeva uccinitattA na yujjateva / paccekagaNino hete / vuttahi " sattasatasahassAni, tesu pAmokkhabhikkhavo "ti, iti atthato saMsandanattA tadetaM ubhayampi vacanaM aJJamaJJa na virujjhatIti / taMtaMbhANakAnaM matenevaM vuttantipi vadanti / "aparinibbutassa bhagavato 'ti AdinA yojebbaM / pattacIvaramAdAyAti ettha catumahArAjadattiyaselamayapattaM, sugatacIvaraJca gaNhitvAti attho / soyeva hi patto bhagavatA sadA paribhutto / vRttaJhi samacittapaTipadAsuttaTThakathAyaM "varasaMyutthAnusArena atirekavIsativassakAlepi tasseva paribhuttabhAvaM dIpetukAmena pAtova sarIrapaTijagganaM katvA sunivatthanivAsano sugatacIvaraM pArupitvA selamayapattamAdAya bhikkhusaGghaparivuto dakkhiNadvAre nagaraM pavisitvA piNDAya caranto 'ti (a0 ni0 aTTha0 2.37) gandhamAlAdayo nesaM hattheti gandhamAlAdihatthA / 61 tatrAta tissaM sAvatthiyaM / sudanti nipAtamattaM / aniccatAdipaTisaMyuttAyAti "sabbe saGghArA aniccA'tiAdinA ( dha0 pa0 277) aniccasabhAvapaTisattAya / dhammena yuttA, dhammassa vA patirUpAti dhammI, tAdisAya / saJJapetvAti suTTu jAnApetvA, samastAsetvAti vRttaM hoti / vasitagandhakuTinti niccasApekkhattA samAso / paribhogacetiyabhAvato "gandhakuTi vanditvA'"ti vuttN| '"vanditvA "ti ca " vivaritvA "ti ettha pubbakAlakiriyA / tathA hi AcariyasAriputtattherena vuttaM " gandhakuTiyA dvAraM vivaritvAti paribhogacetiyabhAvato gandhakuTiM vanditvA gandhakuTiyA dvAraM vivarIti veditabbanti ( sArattha0 TI0 1. paThamamahAsaGgItikathA) milAtA mAlA, sAyeva kacavaraM, milAtaM vA mAlAsaGghAtaM kacavaraM tathA / atiharitvAti paThamaM ThapitaTThAnamabhimukhaM haritvA / yathAThAne ThapetvAti paThamaM ThapitaTThAnaM anatikkamitvA yathAThitaTThAneyeva ThapetvA / bhagavato ThitakAle karaNIyaM vattaM sabbamakAsIti senAsane kattabbavattaM sandhAya vRttaM / kurumAno cAti taM sabbaM vattaM karontI ca / lakkhaNe hi ayaM mAna-saddo | nhAnakoTThakassa sammajjanaJca tasmiM udakassa upaTThApanaJca tAni AdIni yesaM dhammadesanAovAdAdInanti tathA, tesaM kAlesUti attho / sIhassa migarAjassa seyyA sIhaseyyA, taddhitavasena, sadisavohArena vA bhagavato seyyApi "sIhaseyyA "ti vuccati / tejussadairiyApathattA uttamaseyyA vA, yaM sandhAya vuttaM "atha kho bhagavA dakkhina passena , 61 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 sIhaseyyaM kappesi pAde pAdaM accAdhAya sato sampajAno"ti, (dI0 ni0 2.198) taM / kappanakAlo karaNakAlo nanUti yojetab / ___ "yathA ta"ntiAdinA yathAvuttamatthaM upamAya Avi karoti / tattha yathA aopi bhagavato...pe0... patiTThitapemo ceva akhINAsavo ca anekesu...pe0... upakArasaJjanitacittamaddavo ca akAsi, evaM AyasmApi Anando bhagavato guNa...pe0... maddavo ca hutvA akAsIti yojnaa| tanti nipAtamattaM / apica etena tathAkaraNahetuM dasseti, yathA aJapi yathAvuttasabhAvA akaMsu, tathA AyasmApi Anando bhagavato...pe0... patihitapemattA ceva akhINAsavattA ca anekesu...pe0... upakArasaJjanitacittamaddavattA cAti hetuatthassa lbbhmaanttaa| hetugabbhAni hi etAni padAni tadatthasseva tathAkaraNahetubhAvato / dhanapAladamana, (cULa0 va0 342) suvaNNakakkaTa, (jA0 1.5.94) cULahaMsa (jA0 1.15.133) -mahAhaMsajAtakAdIhi (jA0 2.21.89) cettha vibhAvetabbo / guNAnaM gaNo, soyeva amatanipphAdakarasasadisatAya amtrso| taM jAnanapakatitAyAti patidvitapade hetu / upakAra...pe0... maddavoti upakArapubbabhAvena sammAjanitacittamuduko / evampi so iminA kAraNena adhivAsesIti dassento "tamena"ntiAdimAha / tattha tamenanti taM AyasmantaM AnandaM / eta-saddo hi padAlaGkAramattaM / ayahi saddapakati, yadidaM dvIsu sabbanAmesu pubbapadasseva atthapadatA / saMvejesIti "nanu bhagavatA paTikacceva akkhAtaM 'sabbeheva piyehi manApehi nAnAbhAvo vinAbhAvo'tiAdinA (dI0 ni0 2.183; saM0 ni0 3.5.379; a0 ni0 3.10.48) saMvegaM janesI''ti (dI0 ni0 TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) AcariyadhammapAlattherena vuttaM, evaM sati "bhante...pe0... assAsessathAti paThamaM vatvA''ti saha pAThasesena yojanA assa | yathArutato pana Adyatthena iti-saddena "evamAdinA saMvejesI''ti yojanApi yujjateva / yena kenaci hi vacanena saMvegaM janesi, taM sabbampi saMvejanassa karaNaM sambhavatIti / santhambhitvAti paridevanAdivirahena attAnaM paTibandhetvA patiTThApetvA / ussanadhAtukanti upacitapittasemhAdidosaM / pittasemhavAtavasena hi tisso dhAtuyo idha bhesajjakaraNayogyatAya adhippetA, yA "dosA, malA''ti ca loke vuccanti, pathavI Apo tejo vAyo AkAsoti ca bhedena paccekaM paJcavidhA / vuttahi - "vAyupittakaphA dosA, dhAtavo ca malA tathA / tatthApi paJcadhAkhyAtA, paccekaM dehadhAraNA / / 62 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 63 sarIradUsanA dosA, malInakaraNA malA / dhAraNA dhAtavo te tu, itthamanvatthasaJakA''ti / / samassAsetunti santappetuM / devatAya saMvejitadivasato, jetavanavihAraM paviTThadivasato vA dutiydivse| viriccati etenAti virecanaM, osadhaparibhAvitaM khIrameva virecanaM tathA / yaM sandhAyAti yaM bhesajjapAnaM sandhAya | aGgapaccaGgena sobhatIti subho, manuno apaccaM mAnavo, na-kArassa pana Na-kAre kate maannvo| manUti hi paThamakappikakAle manussAnaM mAtApituTTAne Thito puriso, yo sAsane "mahAsammatarAjA''ti vutto| so hi sakalalokassa hitaM manabhi jAnAtIti manUti vuccati / evampettha vadanti "dantaja nakArasahito mAnavasaddo sabbasattasAdhAraNavacano, muddhaja Na-kArasahito pana mANavasaddo kucchitamULahApaccavacano'ti / cULakammavibhaGgasuttaTThakathAyampi (ma0 ni0 aTTha0 4.289) hi muddhaja Na-kArasahitasseva mANavasaddassa attho vnnnnito| taTTIkAyampi "yaM apaccaM kucchitaM mULhaM vA, tattha loke mANavavohAro, yebhuyyena ca sattA daharakAle mULahadhAtukA hontIti tassevattho pakAsito'"ti vadanti AcariyA / aJjattha ca vIsativassabbhantaro yuvA mANavo, idha pana tabbohArena mahallakopi / vuttahi cULakammavibhaGgasuttavaNNanAyaM "mANavoti pana taM taruNakAle vohariMsu, so mahallakakAlepi teneva vohArena voharIyatI''ti, (ma0 ni0 aTTha0 4.289) subhanAmakena laddhamANavavohArenAti attho / so pana "satthA parinibbuto, Anandatthero kirassa pattacIvaramAdAya Agato, mahAjano taM dassanAya upasaGkamatI''ti sutvA "vihAraM kho pana gantvA mahAjanamajjhe na sakkA sukhena paTisanthAraM vA kAtuM, dhammakathaM vA sotuM, gehamAgataMyeva naM disvA sukhena paTisanthAraM karissAmi, ekA ca me kavA atthi, tampi naM pucchissAmI''ti cintetvA ekaM mANavakaM pesesi, taM sandhAyAha "pahitaM mANavaka"nti khuddake cettha kpccyo| etadavocAti etaM "akAlo''tiAdikaM vacanaM Anandatthero avoc| akAloti ajja gantuM ayuttkaalo| kasmAti ce "asthi me"tiAdimAha / bhesajjamattAti appakaM bhesajjaM / appattho hettha mattAsaddo "mattA sukhapariccAgA"tiAdIsu (dha0 pa0 290) viy| pItAti pivitA / svepIti ettha "api-saddo apekkho mantA nuJjAyA"ti (vajira TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vajirabuddhittherena vuttaM / ayaM pana tassAdhippAyo - "appeva nAmA''ti saMsayamatte vutte anujJAtabhAvo na siddho, tasmA taM Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 sAdhanatthaM "apI''ti vuttaM, tena imamatthaM dIpeti "appeva nAma sve mayaM upasaGkameyyAma, upasaGkamituM paTibalA samAnA upasaGkamissAma cA''ti / dutiyadivaseti khIravirecanapItadivasato. dutiydivse| cetakattherenAti cetiyaraDe jAtattA cetakoti evaM laddhanAmena therena | pacchAsamaNenAti pacchAnugatena samaNena / sahatthe cetaM karaNavacanaM / subhena mANavena puTThoti "yesu dhammesu bhavaM gotamo imaM lokaM patiThThapesi, te tassa accayena naTThA nu kho, dharanti nu kho, sace dharanti, bhavaM (natthi dI0 ni0 aTTha0 1.448) Anando jAnissati, handa naM pucchAmI''ti evaM cintetvA "yesaM so bhavaM gotamo dhammAnaM vaNNavAdI ahosi, yattha ca imaM janataM samAdapesi nivesesi patiTThApesi, katamesAnaM kho bho Ananda dhammAnaM so bhavaM gotamo vaNNavAdI ahosI''tiAdinA (dI0 ni0 1.448) puTTho, athassa thero tINi piTakAni sIlakkhandhAdIhi tIhi khandhehi saGgahetvA dassento "tiNNaM kho mANava khandhAnaM so bhagavA vaNNavAdI"tiAdinA (dI0 ni0 1.449) idha sIlakkhandhavagge dasamaM suttamabhAsi, taM sandhAyAha "imasmiM...pe0... mabhAsI"ti / khaNDanti chinnaM / phullanti bhinnaM, sevAlAhichattakAdivikassanaM vA, tesaM paTisaGkharaNaM sammA pAkatikakaraNaM, abhinavapaTikaraNanti vuttaM hoti / upakaTThAyAti AsannAya | vassaM upanenti upagacchanti etthAti vassUpanAyikA, vassUpagatakAlo, tAya | saGgItipALiyaM (cULa0 va0 440) sAmajhena vuttampi vacanaM evaM gateyeva sandhAya vuttanti saMsandetuM sAdhetuM vA Aha "evajhI"tiAdi / rAjagahaM parivAretvAti bahinagare ThitabhAvena vuttaM / chahitapatitauklApAti chaDDitA ca patitA ca uklApA ca / idaM vuttaM hoti - bhagavato parinibbAnaTTAnaM gacchantehi bhikkhUhi chaDDitA vissaThThA, tatoyeva ca upacikAdIhi khAditattA ito cito ca patitA, sammajjanAbhAvena AkiNNakacavarattA uklApA cAti / tadevatthaM "bhagavato hI"tiAdinA vibhAveti / avakuthi pUtibhAvamagamAsIti uklApo tha-kArassa la-kAraM katvA, ujjhiTTho vA kalAposamUhoti uklApo, vaNNasaGgamanavasenevaM vuttaM yathA "upakleso, sneho' - iccAdi, tena yuttAti tathA / paricchedavasena veNIyanti dissantIti privennaa| kurumAnAti kattukAmA / senAsanavattAnaM paJjattattA, senAsanakkhandhake ca senAsanapaTibaddhAnaM bahUnampi vacanAnaM vuttattA senAsanapaTisaGkharaNampi tassa pUjAyeva nAmAti Aha "bhagavato vacanapUjanattha"nti / paThamaM 64 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA mAsanti vassAnassa paThamaM mAsaM / accantasaMyoge cetaM upayogavacanaM / "titthiyavAdaparimocanatthaJcA "ti vuttamatthaM pAkaTaM kAtuM " titthiyA hI " tiAdi vRttaM / yanti katikavattakaraNaM / edisesu hi ThAnesu yaM saddo taM saddAnapekkho teneva atthassa paripuNNattA / yaM vA katikavattaM sandhAya " atha kho"tiAdi vRttaM tadeva mayApi vRttanti attho / esa nayo Idisesu bhagavatA ... pe0... vaNNitanti senAsanavattaM paJJapentena senAsanakkhandhake (cULa va0 308) ca senAsanapaTibaddhavacanaM kathentena vaNNitaM / saGgAyissAmAti ettha iti - saddassa "vRttaM ahosI" ti ca ubhayattha sambandho, ekassa vA iti- saddassa lopo / 65 dutiyadivaseti evaM cintitadivasato dutiyadivase, so ca kho vassUpanAyikadivasato dutiyadivasova / therA hi AsahipuNNamito pATipadadivaseyeva sannipatitvA vassamupagantvA evaM cintesunti / rAjadvAreti rAjagehadvAre / hatthakammanti hatthakiriyaM, hatthakammassa karaNanti vRttaM hoti / paTivedesunti jAnApesuM / visaTThAti nirAsaGkacittA / ANAyeva appaTihatavRttiyA pavattanaTThena cakkanti ANAcakkaM / tathA dhammoyeva cakkanti dhammacakkaM taM panidha desanAJANapaTivedhaJANavasena duvidhampi yujjati tadubha saGgItiyA pavattanato / "dhammacakkanti cetaM desanAJANassApi nAmaM, paTivedhaJANassApIti (saM0 ni0 aTTha0 2.3.78) hi aTThakathAsu vRttaM / sannisajjadvAnanti sannipatitvA nisIdanaTThAnaM / satta paNNAni yassAti sattapaNNI, yo "chattapaNNo, visamacchado" tipi vuccati, tassa jAtaguhadvAreti attho / vissakampunAti sakkassa devAnamindassa kammAkammavidhAyakaM devaputtaM sandhAyAha / suvibhattabhittithambhasopAnanti ettha suvibhattapadassa dvandato pubbe suyyamAnattA sabbehi dvandapadehi sambandho, tathA " nAnAvidha... pe0... vicitta "ntiAdIsupi / rAjabhavanavibhUtinti rAjabhavanasampattiM, rAjabhavanasobhaM vA / avahasantamivAti avahAsaM kurumAnaM viya / siriyAti sobhAsaGghAtAya lakkhiyA / niketanamivAti vasanaTThAnamiva, "jalantamivA" tipi pATho / ekasmiMyeva pAnIyatitthe nipatantA pakkhino viya sabbesampi janAnaM cakkhUni maNDapeyeva nipatantIti vuttaM "ekanipAta...pe0... vihaGgAna "nti / nayanavihaGgAnanti nayanasaGghAtavihaGgAnaM / lokarAmaNeyyakamiva sampiNDitanti yadi loke vijjamAnaM rAmaNeyyakaM sabbameva AnetvA ekattha sampiNDitaM siyA, taM viyAti vRttaM hoti, yaM yaM vA loke ramitumarahati, taM sabbaM 65 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 sampiNDitamivAtipi attho / daTThabbasAramaNDanti pheggurahitaM sAraM viya, kasaTavinimuttaM pasannaM viya ca daTTumaraharUpesu sArabhUtaM, pasannabhUtaJca / apica daTThabbo dassanIyo sArabhUto visiTThataro maNDo maNDanaM alaGkAro etassAti daTTabbasAramaNDo, taM / maNDaM sUriyarasmiM pAti nivAreti, sabbe vA janAnaM maNDaM pasannaM pAti rakkhati, maNDanamalaGkAraM vA pAti pivati alaGkarituM yuttabhAvenAti maNDapo, taM / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 kusumadAmAni ca tAni olambakAni ceti kusumadAmolambakAni / visesanassa cettha paranipAto yathA "agyAhito 'ti / vividhAniyeva kusumadAmolambakAni tathA, tAni viniggalantaM. visesena vamentaM nikkhAmentamiva cAru sobhanaM vitAnaM etthAti tathA / kuTTena hito samaM katoti kuTTimo, koTTimo vA, tAdisoyeva maNIti maNikoTTimo, nAnAratanehi vicitto maNikoTTimo, tassa talaM tathA / atha vA maNiyo koTTetvA katatalattA maNikoTTena niphattanti maNikoTTimaM tameva talaM, nAnAratanavicittaM maNikoTTimatalaM tathA / tamiva ca nAnApupphUpahAravicittaM supariniTThitabhUmikampanti sambandho / pupphapUjA pupphuuphaaro| ettha hi nAnAratanavicittaggahaNaM nAnApupphUpahAravicittatAyanidassanaM, maNikoTTimatalaggahaNaM supariniTThitabhUmikammatAyAti daTThabbaM / nanti maNDapaM / brahmavimAnasadisanti bhAvanapuMsakaM, yathA brahmavimAnaM sobhati, tathA alaGkAritvAti attho / visesena mAnetabbanti vimAnaM / saddavidU pana "vihe AkAse mAyanti gacchanti devA yenAti vimAna "nti vadanti / visesena vA sucaritakammunA mIyati nimmIyatIti vimAnaM, vIti vA sakuNo vuccati, taM saNThAnena mIyati nimmIta vimAnanti AdinApi vattabbo / vimAnaTThakathAyaM pana "ekayojanadviyojanAdibhAvena pamANavisesayuttatAya, sobhAtisayayogena ca visesato mAnanIyatAya vimAna"nti (vi0 va0 aTTha0 ganthArambhakathA) vRttaM / natthi agghametesanti anagghAni, aparimANagghAni agghitumasakkuNeyyAnIti vuttaM hoti / patirUpaM, paccekaM vA attharitabbAnIti paccattharaNAni, tesa satAni tathA / uttarAbhimukhanti uttaradisAbhimukhaM / dhammapi satthAyeva satthukiccanipphAdanatoti vuttaM "buddhassa bhagavato AsanArahaM dhammAsanaM paJJatvA "ti / yathAha "yo kho... pe0 mamaccayena satthA 'tiAdi, (dI0 ni0 2.216) tathAgatappaveditadhammadesakassa vA satthukiccAvahattA tathArUpe Asane nisIditumarahatIti dassetumpi evaM vRttaM / AsanArahanti nisIdanArahaM / dhammAsananti dhammadesakAsanaM, dhammaM vA kathetuM yuttAsanaM / dantakhacitanti dantehi khacitaM, hatthidantehi katanti vuttaM hoti / " danto nAma hatthidanto vuccatI 'ti hi vRttaM / etthAti etasmiM dhammAsane / mama kiccanti mama kammaM, mayA vA karaNIyaM / ? 66 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 67 idAni Ayasmato Anandassa asekkhabhUmisamApajjanaM dassento "tasmiJca panA"tiAdimAha / tattha tasmiJca pana divaseti tathA raJA ArocApitadivase, sAvaNamAsassa kALapakkhacatutthadivaseti vuttaM hoti / anatthajananato visasaGkAsatAya kileso visaM, tassa khINAsavabhAvato aJathAbhAvasaGkhAtA satti gndho| tathA hi so bhagavato parinibbAnAdIsu vilApAdimakAsi / apica visajananakapupphAdigandhapaTibhAgatAya nAnAvidhadukkhahetukiriyAjananako kilesova "visagandho"ti vuccati / tathA hi so "visaM haratIti visattikA, visamUlAti visattikA, visaphalAti visattikA, visaparibhogAti visattikA''tiAdinA (mahA0 ni0 3) vuttoti / apica vissagandho nAma virUpo maMsAdigandho, taMsadisatAya pana kileso / "vissasaddo hi virUpe''ti (dha0 sa0 TI0 624) abhidhammaTIkAyaM vuttN| addhAti ekNsto| saMveganti dhammasaMvegaM / "ohitabhArAna''nti hi yebhuyyena, padhAnena ca vuttaM / edisesu pana ThAnesu tada sampi dhammasaMvegoyeva adhippeto| tathA hi "saMvego nAma sahottappaM jANaM, so tassA bhagavato dassane uppajjI''ti (vi0 va0 aTTha0 838) rajjumAlAvimAnavaNNanAyaM vuttaM, sA ca tadA aviJAtasAsanA anAgataphalAti / itarathA hi cittutrAsavasena dosoyeva saMvegoti Apajjati, evaJca sati so tassa asekkhabhUmisamApajjanassa ekaMsakAraNaM na siyA / evamabhUto ca so idha na vattabboyevAti alamatipapaJcena / tenAti tasmA sve saGghasannipAtassa vattamAnattA, sekkhasakaraNIyattA vA / te na yuttanti tava na yuttaM, tayA vA sannipAtaM gantuM na patirUpaM / metanti mama etaM gamanaM / vAhanti yo ahaM, yanti vA kiriyAparAmasanaM, tena "gaccheyya"nti ettha gamanakiriyaM parAmasati, kiriyAparAmasanassa ca yaM taM-saddassa ayaM pakati, yadidaM napuMsakaliGgena, ekavacanena ca yogyatA tathAyeva tattha tattha dassanato / kiriyAya hi sabhAvato napuMsakattamekattaJca icchanti saddavidU / AvajjesIti upanAmesi | muttAti muccitaa| appattaJcAti agataJca, bimbohane na tAva Thapitanti vuttaM hoti / etasmiM antareti etthantare, iminA padadvayena dassitakAlAnaM vemajjhakkhaNe, tathAdassitakAladvayassa vA vivareti vuttaM hoti / "kAraNe ceva citte ca, khaNasmiM vivarepi ca / vemajjhAdIsu atthesu 'antarAti ravo gato''ti / / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 hi vuttaM / anupAdAyAti taNhAdivivasena kaJci dhammaM aggahetvA, yehi vA kilesehi muccati, tesaM lesamattampi aggahetvA / AsavehIti bhavato A bhavaggaM, dhammato ca A gotrabhuM savanato pavattanato AsavasaJjitehi kilesehi| upalakkhaNavacanamattaJcetaM / tadekadvatAya hi sabbehipi kilesehi sabbehipi pApadhammehi cittaM vimuccatiyeva / cittaM vimuccIti cittaM arahattamaggakkhaNe Asavehi vimuccamAnaM hutvA arahattaphalakkhaNe vimucci / tadatthaM vivarati "ayhii"tiaadinaa| caGkamenAti cngkmnkiriyaay| visesanti attanA laddhamaggaphalato visesamaggaphalaM / vivaTTpanissayabhUtaM kataM upacitaM pulaM yenAti katapuJo, arahattAdhigamAya katAdhikAroti attho| padhAnamanuyujAti vIriyamanuyujAhi, arahattasamApattiyA anuyogaM karohIti vuttaM hoti / hohisIti bhavissasi / kathAdosoti kathAya doso vitathabhAvo / accAraddhanti ativiya AraddhaM / uddhaccAyAti uddhatabhAvAya / handAti vossaggavacanaM / tena hi adhunAyeva yojemi, na panAhaM papaJcaM karomIti vossaggaM karoti / vIriyasamataM yojemIti caGkamanavIriyassa adhimattattA tassa hApanavasena samAdhinA samatApAdanena vIriyassa samataM samabhAvaM yojemi, vIriyena vA samathasaGghAtaM samAdhi yojemItipi attho / dvidhApi hi pATho dissati / vissamissAmIti assasissAmi / idAni tassa visesato pasaMsanArahabhAvaM dassetuM "tenA"tiAdi . vuttaM / tenAti catuiriyApathavirahitatAkAraNena / "anipanno"tiAdIni paccuppannavacanAneva / parinibbutopi so AkAseyeva parinibbAyi / tasmA therassa kilesaparinibbAnaM, khandhaparinibbAnaJca visesena pasaMsArahaM acchariyabbhutamevAti / dutiyadivaseti therena arahattapattadivasato dutiyadivase / paJcamiyanti tithIpekkhAya vuttaM, "dutiyadivase''ti iminA tulyAdhikaraNaM / bhinnaliGgampi hi tulyatthapadaM dissati yathA "guNo pamANaM, vIsati cittAni" iccAdi / kALapakkhassAti sAvaNamAsakALapakkhassa / paThamahi mAsaM khaNDaphullapaTisaGgharaNamakaMsu, paThamamAsabhAvo ca majjhimappadesavohArena / tattha hi purimapuNNamito yAva aparA puNNamI, tAva eko mAsoti voharanti / tato tINi divasAni rAjA maNDapamakAsi, tato dutiyadivase thero arahattaM sacchAkAsi, tatiyadivase pana sannipatitvA therA saGgItimakaMsu, tasmA AsaLhimAsakALapakkhapATipadato yAva sAvaNamAsakALapakhapaJcamI, tAva paJcadivasAdhiko ekamAso hoti / samAnoti uppjjmaano| hadvatuTThacittoti ativiya somanassacitto, pAmojjena vA haTThacitto pItiyA tuTThacitto / ekaMsanti ekasmiM aMse, vAmaMseti attho / tathA hi vaGgIsasuttavaNNanAyaM vuttaM - 68 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA "ekaMsaM cIvaranti ettha puna saNThApanavasena evaM vuttaM, ekaMsanti ca vAmaMsaM pArupitvA ThitassetaM adhivacanaM / yato yathA vAmasaM pArupitvA ThitaM hoti, tathA cIvaraM katvAti evamassattho veditabbo''ti (su0 ni0 aTTha0 2.345) / bandha...pe0... viyAti vaNTato pavuttasuparipakkatAlaphalamiva / paNDu...pe0... viyAti sitapItapabhAyuttapaNDuromajakambale Thapito jAtimA maNi viya, jAtivacanena cettha kuttima nivatteti / samuggatapuNNacando viyAti juNhapakkhapannarasuposathe samuggato soLasakalAparipuNNo cando viya / bAlA...pe0... viyAti taruNasUriyapabhAsamphassena phullitasuvaNNavaNNaparAgagabbhaM satapattapaddhaM viya / "piJjarasaddo hi hemavaNNapariyAyo"ti (sArattha TI0 1.22) sArathadIpaniyaM vutto / pariyodAtenAti pabhassarena / sappabhenAti vaNNappabhAya, sIlappabhAya ca samannAgatena / sassirikenAti sarIrasobhaggAdisaGghAtAya siriyA ativiya sirimatA / mukhavarenAti yathAvuttasobhAsamalaGkatattA uttamamukhena / kAmaM "ahamasmi arahattaM patto''ti nArocesi, tathArUpAya pana uttamalILAya gamanato passantA sabbepi tamatthaM jAnanti, tasmA Arocento viya hotIti Aha "attano arahattappattiM ArocayamAno viya agamAsI'ti / kimatthaM panAyaM evamArocayamAno viya agamAsIti ? vuccate- so hi "attupanAyikaM akatvA aJabyAkaraNaM bhagavatA saMvaNNita"nti manasi karitvA "sekkhatAya dhammavinayasaGgItiyA gahetumayuttampi bahussutattA gaNhissAmA"ti nisinnAnaM therAnaM arahattappattivijAnanena somanassuppAdanatthaM, "appamatto hohI"ti bhagavatA dinnaovAdassa ca saphalatAdIpanatthaM evamArocayamAno viya agamAsIti / Ayasmato mahAkassapassa etadahosi samasamaThThapanAdinA yathAvuttakAraNena satthukappattA | dhareyyAti vijjamAno bhaveyya / "sobhati vata te Avuso Ananda arahattasamadhigamatA''tiAdinA saadhukaarmdaasi| ayamidha dIghabhANakAnaM vaado| khuddakabhANakesu ca suttanipAtakhuddakapAThabhANakAnaM vAdotipi yujjati tadaTThakathAsupi tathA vuttattA / majjhimaM nikAyaM bhaNanti sIlenAti majjhimabhANakA, tappaguNA AcariyA / yathAvuDDanti vuDDapaTipATiM, tadanatikkamitvA vaa| tatthAti tasmiM bhikkhusaGke / Anandassa etamAsananti sambandho / tasmiM samayeti tasmiM evaMkathanasamaye / thero cintesi "kuhiM gato''ti pucchantAnaM attAnaM dassente ativiya pAkaTabhAvena bhavissamAnattA, ayampi majjhimabhANakesveva ekaccAnaM vAdo, tasmA itipi eke vadantIti sambandho / AkAsena AgantvA attano 69 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 Asaneyeva attAnaM dassesItipi tesameva ekacce vadanti / pulliGgavisaye hi "eke"ti vutte sabbattha "ekacce"ti attho veditabbo / tIsupi cettha vAdesu tesaM tesaM bhANakAnaM tena tenAkArena AgatamattaM ThapetvA visuM visuM vacane ajhaM visesakAraNaM natthi / sattamAsaM katAya hi dhammavinayasaGgItiyA kadAci pakatiyAva, kadAci pathaviyaM nimujjitvA, kadAci AkAsena AgatattA taM tadAgamanamupAdAya tathA tathA vadanti / apica saGgItiyA Adidivaseyeva paThamaM pakatiyA AgantvA tato paraM AkAsamabbhuggantvA parisaM pattakAle tato otaritvA bhikkhupantiM apILento pathaviyaM nimujjitvA Asane attAnaM dassesItipi vadanti / yathA vA tathA vA Agacchatu, AgamanAkAramattaM na pamANaM, AgantvA gatakAle Ayasmato mahAkassapassa sAdhukAradAnameva pamANaM satthArA dAtabbasAdhukAradAneneva arahattappattiyA aJasampi jJApitattA, bhagavati dharamAne paTiggahetabbAya ca pasaMsAya therassa paTiggahitattA / tasmA tamatthaM dassento "yathA vA"tiAdimAha / sabbatthApIti sabbesupi tIsu vAdesu / bhikkhU AmantesIti bhikkhU AlapIti ayamettha attho, aJatra pana Apanepi dissati yathA "AmantayAmi vo bhikkhave, (dI0 ni0 2.218) paTivedayAmi vo bhikkhave''ti (a0 ni0 2.7.72) pakkosanepi dissati yathA "ehi tvaM bhikkhu mama vacanena sAriputtaM AmantehI"ti (a0 ni0 3.9.11) Alapanepi dissati yathA "tatra kho bhagavA bhikkhU Amantesi 'bhikkhavo'ti", (saM0 ni0 1.249) idhApi Alapaneti sAratthadIpaniyaM (sArattha TI0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vuttaM / Alapanamattassa pana abhAvato "kiM paThamaM sanAyAmAtiAdinA vuttena vijJApiyamAnatthantarena ca sahacaraNato Apaneva vaTTati, tasmA AmantesIti paTivedesi vijJApesIti attho vattabbo / "tatra kho bhagavA bhikkhU Amantesi . 'bhikkhavo'ti, 'bhaddante'ti te bhikkhU bhagavato paccassosu"ntiAdIsu (saM0 ni0 1.1.249) hi Alapanamattameva dissati, na vijJApiyamAnatthantaraM, taM pana "bhUtapubbaM bhikkhave"tiAdinA (saM0 ni0 1.1.249) paccekameva AraddhaM / tasmA tAdisesveva Alapane vaTTatIti no tkko| saddavidU pana vadanti "AmantayitvA devindo, vissakammaM mahiddhika'ntiAdIsu (cari0 pi0 107) viya mantasaddo guttabhAsane / tasmA 'AmantesI'ti etassa sammantayIti attho"ti / "Avuso"tiAdi AmantanAkAradIpanaM / dhammaM vA vinayaM vAti ettha vA-saddo vikappane, tena "kimekaM tesu paThamaM sanAyAmA"ti dasseti / kasmA AyUti Aha "vinaye Thite"tiAdi / "yasmA, tasmA''ti ca ajjhAharitvA yojetabbaM / tasmAti tAya 70 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA AyusarikkhatAya / dhuranti jeThThakaM / no naSpahotIti pahotiyeva / dvipaTisedho hi saha atisayena pakatyatthadIpako / etadagganti eso aggo / liGgavipallAsena hi ayaM niddeso / yadidanti ca yo ayaM, yadidaM khandhapaJcakanti vA yojetabbaM / evahi sati "etadagga"nti yathArutaliGgameva / "yadida"nti padassa ca ayaM sabhAvo, yA tassa tassa atthassa vattabbassa liGgAnurUpena "yo aya"nti vA "yA aya''nti vA "yaM ida"nti vA yojetabbatA tathAyevassa tattha tattha dassitattA / bhikkhUnaM vinayadharAnanti niddhAraNachaTThIniddeso / attanAva attAnaM sammannIti sayameva attAnaM sammataM akAsi / "attanA"ti hi idaM tatiyAvisesanaM bhavati, taJca parehi sammannanaM nivatteti, "attanA'"ti vA ayaM vibhatyantapatirUpako abyayasaddo / keci pana "liGgatthe tatiyA abhihitakattubhAvato''ti vadanti / tadayuttameva "thero"ti kattuno vijjmaanttaa| vissajjanatthAya attanAva attAnaM sammannIti yojetabbaM / pucchadhAtussa dvikammikattA "upAliM vinaya"nti kammadvayaM vuttaM / bIjaniM gahetvAti ettha bIjanIgahaNaM dhammakathikAnaM dhammatAti veditabbaM / tAya hi dhammakathikAnaM parisAya hatthakukkuccamukhavikArAdi paTicchAdIyati / bhagavA ca dhammakathikAnaM dhammatAdassanatthameva vicitrabIjaniM gaNhAti / aJathA hi sabbassapi lokassa alaGkArabhUtaM paramukkaMsagatasikkhAsaMyamAnaM buddhAnaM mukhacandamaNDalaM paTicchAdetabbaM na siyA / "paThamaM Avuso upAli pArAjikaM kattha paJattanti kasmA vuttaM, nanu tassa saGgItiyA purimakAle paThamabhAvo na yuttoti ? no na yutto bhagavatA paJattAnukkamena, pAtimokkhuddesAnukkamena ca paThamabhAvassa siddhttaa| yebhuyyena hi tINi piTakAni bhagavato dharamAnakAle ThitAnukkameneva saGgItAni, visesato vinayAbhidhammapiTakAnIti daTThabaM / kismiM vatthusminti, methunadhammeti ca nimittatthe bhummavacanaM / "kattha paJatta"ntiAdinA dassitena saha tadavasiTTampi saGgahetvA dassetuM "vatthumpi pucchI"tiAdi vuttaM / saGgItikArakavacanasammissaM vA nu kho, suddhaM vA buddhavacananti AsaGkApariharaNatthaM, yathAsaGgItasseva pamANabhAvaM dassanatthaJca pucchaM samuddharitvA vissajjento "kiM panetthA"tiAdimAha / ettha paThamapArAjiketi etissaM tathAsaGgItAya paThamapArAjikapALiyaM / tenevAha "na hi tathAgatA ekabyaJjanampi niratthakaM vdntii''ti| apanetabbanti 71 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 atirekabhAvena niratthakatAya, vitathabhAvena vA ayuttatAya chaDDatabbavacanaM / pakkhipitabbanti asampuNNatAya upanetabbavacanaM / kasmAti Aha "na hI"tiAdi / sAvakAnaM pana devatAnaM vA bhAsiteti bhagavato pucchAthomanAdivasena bhAsitaM sandhAyAha / sabbatthApIti bhagavato sAvakAnaM devatAnaJca bhAsitepi / taM pana pakkhipanaM sambandhavacanamattasseva, na sabhAvAyuttiyA atthassAti dasseti "kiM pana ta"ntiAdinA sambandhavacanamattanti pubbAparasambandhavacanameva / idaM paThamapArAjikanti vavatthapetvA ThapesuM iminAva vAcanAmaggena uggahaNadhAraNAdikiccanipphAdanatthaM, tadatthameva ca gaNasajjhAyamakaMsu "tena...pe0... viharatI"ti | sajjhAyArambhakAleyeva pathavI akampitthAti vadanti, tadidaM pana pathavIkampanaM therAnaM dhammasajjhAyAnubhAvenAti jJApetuM "sAdhukAraM dadamAnA viyA"ti vuttaM / udakapariyantanti pathavIsandhArakaudakapariyantaM / tasmihi caliteyeva sApi calati, etena ca padesapathavIkampanaM nivatteti / kiJcApi pALiyaM gaNanA natthi, saGgItimAropitAni pana ettakAnevAti dIpetuM "paJcasattati sikkhApadAnI"ti vuttaM "purimanayenevA"ti etena sAdhukAraM dadamAnA viyAti atthamAha / na kevalaM sikkhApadakaNDavibhaGganiyameneva, atha kho pamANaniyamenApIti dassetuM "catusaTThibhANavArA'ti vuttaM / ettha ca bhANavAroti "aTThakkharA ekapadaM, ekagAthA catuppadaM / gAthA cekA mato gantho, gantho bAttiMsatakkharo / / bAttiMsakkharaganthAnaM, paJjAsadvisataM pana | bhANavAro mato eko, svaThThakkharasahassako'ti / / evaM aTThakkharasahassaparimANo pATho vuccati / bhaNitabbo vAro yassAti hi bhANavAro, ekena sajjhAyanamaggena kathetabbavAroti attho / khandhakanti mahAvaggacULavaggaM / khandhAnaM samUhato, pakAsanato vA khandhakoti hi vuccati, khandhAti cettha pabbajjUpasampadAdivinayakammasaGkhAtA, cArittavArittasikkhApadasaGkhAtA ca paJattiyo adhippetA / pabbajjAdIni hi bhagavatA paJattattA pattiyoti vuccanti / paJattiyaJca khandhasaddI dissati "dArukkhandho, (a0 ni0 2.6.41) aggikkhandho, (a0 ni0 2.7.72) udakakkhandho''tiAdIsu (a0 ni0 2.5.45, 6.37) viya / apica Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA bhAgarAsaThThatApi yujjatiyeva tAsaM paJattInaM bhAgato, rAsito ca vibhattattA, taM pana vinayapiTakaM bhANakehi rakkhitaM gopitaM saGgahAruLahanayeneva cirakAlaM anassamAnaM hutvA patiThThahissatIti AyasmantaM upAlittheraM paTicchApesuM "Avuso imaM tumhaM nissitake vAcehI"ti / dhamma saGgAyitukAmoti suttantAbhidhammasaGgIti kattukAmo "dhammo ca vinayo ca desito paJjatto''tiAdIsu (dI0 ni0 2.216) viya pArisesanayena dhammasaddassa suttantAbhidhammesveva pavattanato / ayamattho upari Avi bhavissati / sacaM ApesIti ettha heTThA vuttanayena attho veditbbo| kataraM Avuso piTakanti vinayAvasesesu dvIsu piTakesu kataraM piTakaM / vinayAbhidhammAnampi khuddakasaGgItipariyApannattA tamantarena vuttaM "suttantapiTake catasso saGgItiyo"ti / saGgItiyoti ca saGgAyanakAle dIghAdivasena visuM visuM niyametvA saGgayhamAnattA nikAyAva vuccnti| tenAha "dIghasaGgIti"ntiAdi / suttAneva sampiNDetvA vaggakaraNavasena tayo vaggA, nAJAnIti dassetuM "catuttiMsa suttAni tayo vaggA"ti vuttaM / tasmA catuttisaM suttAni tayo vaggA honti, suttAni vA catuttiMsa, tesaM vaggakaraNavasena tayo vaggA, tesu tIsu vaggesUti yojetabbaM / "brahmajAlasuttaM nAma atthi, taM paThamaM sanAyAmA"ti vutte kasmAti codanAsambhavato "tividhsiilaalngkt"ntiaadimaah| hetugabbhAni hi etAni / cULamajjhimamahAsIlavasena tividhassApi sIlassa pakAsanattA tena alaGkataM vibhUsitaM tathA nAnAvidhe micchAjIvabhUte kuhanalapanAdayo viddhaMsetIti naanaavidhmicchaajiivkuhnlpnaadividdhNsnN| tattha kuhanAti kuhAyanA, paccayapaTisevanasAmantajappanairiyApathasannissitasaGkhAtena tividhena vatthunA vimhApanAti attho / lapanAti vihAraM Agate manusse disvA "kimatthAya bhonto AgatA, kiM bhikkhU nimantetuM / yadi evaM gacchatha, ahaM pacchato bhikkhU gahetvA AgacchAmI"ti evamAdinA bhAsanA | Adisaddena pupphadAnAdayo, nemittikatAdayo ca saGgaNhAti / apicettha micchAjIvasaddena kuhanalapanAhi sesaM anesanaM gaNhAti / Adisaddena pana tadavasesaM mahicchatAdikaM dussilyanti daTThab / dvAsaTThi diTThiyo eva paliveThanaTena jAlasarikkhatAya jAlaM, tassa viniveThanaM apaliveThakaraNaM tathA / antarA ca bhante rAjagahaM antarA ca nAlandanti ettha antarAsaddo vivare "apicAyaM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 bhikkhave tapodAdvinnaM mahAnirayAnaM antarikAya AgacchatI''tiAdIsu (pArA0 231) viya / tasmA rAjagahassa ca nALandassa ca vivareti attho dtttthbbo| antarAsaddena pana yuttattA upayogavacanaM kataM / Idisesu ThAnesu akkharacintakA "antarA gAmaJca nadiJca yAtI''ti evaM ekameva antarAsadaM payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti / ayojiyamAne hi upayogavacanaM na pApuNAti sAmivacanassa pasaGge antarAsaddayogena upayogavacanassa icchitttaa| tattha raJo kILanatthaM paTibhAnacittavicitraagAramakaMsu, taM "rAjAgAraka''nti vuccati, tasmiM / ambalaTTikAti ro uyyAnaM / tassa kira dvArasamIpe taruNo ambarukkho atthi, taM "ambalaThThikA''ti vadanti, tassa samIpe pavattattA uyyAnampi "ambalaTThikA" tveva saGkhyaM gataM yathA "varuNanagara''nti, tasmA ambalaThThikAyaM nAma uyyAne rAjAgAraketi attho / aviJjAyamAnassa hi vijJApanatthaM etaM AdhAradvayaM vuttaM rAjAgArametassAti vA rAjAgArakaM, uyyAnaM, rAjAgAravati ambalaTThikAyaM nAma uyyAneti attho / bhinnaliGgampi hi visesanapadamatthI''ti keci vadanti, evaM sati rAjAgAraM AdhAro na siyA / "rAjAgAraketi evaMnAmake uyyAne abhiramanArahaM kira rAjAgArampi / tattha, yassa vasenetaM evaM nAmaM labhatI''ti (vajira TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vajirabuddhitthero | evaM sati "ambalaTThikAya"nti AsannataruNambarukkhena visesetvA "rAjAgArake''ti uyyAnameva nAmavasena vuttanti attho Apajjati, tathA ca vuttadosova siyaa| suppiyaJca paribbAjakanti suppiyaM nAma saJcayassa antevAsiM channaparibbAjakaJca | brahmadattaJca mANavanti ettha taruNo "mANavo''ti vutto "ambaTTho mANavo, aGgako mANavo"tiAdIsu (dI0 ni0 1.259, 211) viya, tasmA brahmadattaM nAma taruNapurisaJca ArabbhAti attho / vaNNAvaNNeti pasaMsAya ceva garahAya ca / atha vA guNo vaNNo, aguNo avaNNo, tesaM bhAsanaM uttarapadalopena tathA vuttaM yathA "rUpabhavo rUpa'"nti / "tato para"ntiAdimhi ayaM vacanakkamo- sAmaJaphalaM panAvuso Ananda kattha bhAsitanti ? rAjagahe bhante jIvakambavaneti / kena saddhinti ? ajAtasattunA vedehiputtena saddhinti / atha kho AyasmA mahAkassapo AyasmantaM AnandaM sAmaJaphalassa nidAnampi pucchi, puggalampi pucchIti / ettha hi "kaM ArabbhA''ti avatvA "kena saddhi"nti vattabbaM / kasmAti ce? na bhagavatA eva etaM suttaM bhAsitaM, raJApi "yathA nu kho imAni puthusippAyatanAnI''tiAdinA (dI0 ni0 1.163) kiJci kiJci vuttamatthi, tasmA evameva vattabbanti / iminAva nayena sabbattha "kaM ArabbhA'ti vA "kena saddhinti vA yathArahaM vatvA saGgItimakAsIti daTThabbaM / tantinti suttavaggasamudAyavasena vavatthitaM pALiM / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 75 evaJca katvA "tivaggasaGgahaM catuttiMsasuttapaTimaNDita"nti vacanaM upapannaM hoti / pariharathAti uggahaNavAcanAdivasena dhAretha / tato anantaraM saGgAyitvAti sambandho / "dhammasaGgaho cA"tiAdinA smaaso| evaM saMvaNNitaM porANakehIti attho / etena "mahAdhammahadayena, mahAdhAtukathAya vA saddhiM sattappakaraNaM abhidhammapiTakaM nAmA''ti vuttaM vitaNDavAdimataM paTikkhipitvA "kathAvatthunAva saddhi"nti vuttaM samAnavAdimataM dasseti / saNhaJANassa, saNhANavantAnaM vA visayabhAvato sukhumtraanngocrN| cULaniddesamahAniddesavasena duvidhopi niddeso| jAtakAdike khuddakanikAyapariyApanne, yebhuyyena ca dhammaniddesabhUte tAdise abhidhammapiTakeva saGgaNhituM yuttaM, na pana dIghanikAyAdippakAre suttantapiTake, nApi pacattiniddesabhUte vinayapiTaketi dIghabhANakA jAtakAdInaM abhidhammapiTake saGgahaM vadanti / cariyApiTakabuddhavaMsAnaJcettha aggahaNaM jAtakagatikattA, nettipeTakopadesAdInaJca niddespttismbhidaamgggtikttaa| majjhimabhANakA pana aTTappattivasena desitAnaM jAtakAdInaM yathAnulomadesanAbhAvato tAdise suttantapiTake saGgaho yutto, na pana sabhAvadhammaniddesabhUte yathAdhammasAsane abhidhammapiTake, nApi paJattiniddesabhUte yathAparAdhasAsane vinayapiTaketi jAtakAdInaM suttantapiTakapariyApannataM vadanti / yuttamettha vicAretvA gahetabbaM / evaM nimittapayojanakAladesakArakakaraNappakArehi paThamaM saGgItiM dassetvA idAni tattha vavatthApitesu dhammavinayesu nAnappakArakosallatthaM ekavidhAdibhedaM dassetuM "evmet"ntiaadimaah| tattha "eva"nti iminA etasaddena parAmasitabbaM yathAvuttasaGgItippakAraM nidasseti / "yahI"tiAdi vitthaaro| anuttaraM sammAsambodhinti anAvaraNaJANapadaTThAnaM maggajANaM, maggANapadaTThAnaJca anaavrnnnyaannN| etthantareti abhisambujjhanassa, parinibbAyanassa ca vivare / tadetaM paJcacattAlIsa vassAnIti kAlavasena niyameti / paccavekkhantena vAti udAnAdivasena pavattadhamma sandhAyAha / yaM vacanaM vuttaM, sabbaM tanti sambandho / kiM panetanti Aha "vimuttirasamevA"ti, na tadArasanti vuttaM hoti / vimuccitthAti vimutti, rasitabbaM assAdetabbanti rasaM, vimuttisaGkhAtaM rasametassAti vimuttirasaM, arahattaphalassAdanti attho / ayaM AcariyasAriputtattherassa mati (sArattha TI0 ptthmmhaasnggiitikthaavnnnnnaa)| AcariyadhammapAlatthero pana taM kecivAdaM katvA imamatthamAha "vimuccati vimuccitthAti vimutti, yathArahaM maggo phalaJca / rasanti guNo, sampattikiccaM 75 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 vA, vRttanayena samAso / vimuttAnisaMsaM, vimuttisampattikaM vA maggaphalanipphAdanato, vimuttikiccaM vA kilesAnamaccantavimuttisampAdanatoti attho 'ti (dI0 ni0 TI0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) / aGguttaraTThakathAyaM pana " attharasassAdIsu attharaso nAma cattAri sAmaJJaphalAni, dhammaraso nAma cattAro maggA, vimuttiraso nAma amatanibbAna' 'nti (a0 ni0 aTTha0 1.1.335) vRttaM / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA - 1 kiJcApi avisesena sabbampi buddhavacanaM kilesavinayanena binayo, yathAnusihaM paTipajjamAne apAyapatanAdito dhAraNena dhammo ca hoti, tathApi idhAdhippeteyeva dhammavinaye vatticchAvasena sarUpato niddhAretuM " tattha vinayapiTaka "ntiAdimAha / avasesaM buddhavacanaM dhamma khandhAdivasena sabhAvadhammadesanAbAhullato | atha vA yadipi vinayo ca dhammoyeva pariyattiyAdibhAvato, tathApi vinayasaddasannidhAne bhinnAdhikaraNabhAvena payutto dhammasaddo vinayatanti viparItaM tantimeva dIpeti yathA "puJJaJANasambhArA, gobalIbadda "nti / payogavasena taM dassentena " tenevAhA "ti Adi vRttaM / yena vinaya... pe0... dhammo, teneva saM tathAbhAvaM saGgItikkhandhake (cULa0 va0 347) AhAti attho / 44 'anekajAtisaMsAra "nti ayaM gAthA bhagavatA attano sabbaJjutaJJaNapadaTThAnaM arahattappattiM paccavekkhantena ekUnavIsatimassa paccavekkhaNaJANassa anantaraM bhAsitA, tasmA "paThamabuddhavacana "nti vRttA / idaM kira sabbabuddhehi avijahitaM udAnaM / ayamassa saGghepattho - ahaM imassa attabhAvasaGghAtassa gehassa kArakaM taNhAvaDDukiM gavesanto yena ANena taM daTTu sakkA, tassa bodhitrANassatthAya dIpaGkarapAdamUle katAbhinIhAro ettakaM kAlaM anekajAtisaMsAraM anekajAtisatasahassasaGkhyaM saMsAravaTTaM anibbisaM anibbisanto taM jaNaM avindanto alabhantoyeva sandhAvissaM saMsariM / yasmA jarAvyAdhimaraNamissatAya jAti nAmesA punapunaM upagantuM dukkhA, na ca sA tasmiM adiTThe nivattati, tasmA taM gavesanto sandhAvissanti attho / idAni bho attabhAvasaGghAtassa gehassa kAraka taNhAvaDDaki tvaM mayA sabbaJjutaJJANaM paTivijjhantena diTTho asi / puna imaM attabhAvasaGghAtaM mama gehaM na kAhasi na karissasi / tava sabbA avasesakilesa phAsukA mayA bhaggA bhaJjitA / imassa tayA katassa attabhAvasaGghAtassa gehassa kUTaM avijjAsaGghAtaM kaNNikamaNDalaM visaGghataM viddhaMsitaM / idAni mama cittaM visaGghAraM nibbAnaM ArammaNakaraNavasena gataM anupaviTTaM / ahaJca tahAnaM khaya saGghAtaM arahattamaggaM, arahattaphalaM vA ajjhagA adhigato pattosmIti / gaNTipadesu pana 76 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA | 99 visaGghAragataM cittameva taNhAnaM adhigatanti attho vutto / khayasaGghAtaM arahattamaggaM, arahattaphalaM vA ajjhagA "sandhAvissa"nti ettha ca "gAthAyamatItatthe imissa"nti neruttikA / "taMkAlavacanicchAyamatItepi bhavissantI'ti keci / punappunanti abhiNhatthe nipAto / pAtabbA rakkhitabbAti phAsu pa-kArassa pha-kAraM katvA, phusitabbAti vA phAsu, sAyeva phaasukaa| ajjhagAti ca "ajjataniyamAttami vA aM vA"ti vadanti / yadi pana cittameva kattA, tadA parokkhAyeva / antojappanavasena kira bhagavA "anekajAtisaMsAra''nti gAthAdvayamAha, tasmA esA manasA pavattitadhammAnamAdi / "yadA have pAtubhavanti dhammA'"ti ayaM pana vAcAya pavattitadhammAnanti vadanti / kecIti khandhakabhANakA / paThamaM vutto pana dhammapadabhANakAnaM vAdo / yadA...pe0... dhammAti ettha nidassanattho, Adyattho ca iti-saddo luttniddittttho| nidassanena hi mariyAdavacanena vinA padatthavipallAsakArinAva attho paripuNNo na hoti / tattha Adyatthameva iti-sadaM gahetvA iti-saddo Adiattho, "tena AtApino...pe0... sahetudhamma'ntiAdigAthAttayaM saGgaNhAtI"ti (sArattha TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) AcariyasAriputtattherena vuttaM / khandhaketi mahAvagge / udAnagAthanti jAtiyA ekavacanaM, tatthApi vA paThamagAthameva gahetvA vuttanti veditabbaM / ettha ca khandhakamANakA evaM vadanti "dhammapadabhANakAnaM gAthA manasAva desitattA tadA mahato janassa upakArAya nAhosi, amhAkaM pana gAthA vacIbhedaM katvA desitattA tadA suNantAnaM devabrahmAnaM upakArAya ahosi, tasmA idameva paThamabuddhavacana"nti | dhammapadabhANakA pana "desanAya janassa upakArAnapakArabhAvo paThamabhAve lakkhaNaM na hoti. bhagavatA manasA paThamaM desitattA idameva paThamabuddhavacana"nti vadanti / tasmA ubhayampi ubhayathA yujjatIti veditabbaM / nanu ca yadi "anekajAtisaMsAra"nti gAthA manasAva desitA, atha kasmA dhammapadaTThakathAyaM "anekajAtisaMsAra'nti imaM dhammadesanaM satthA bodhirukkhamUle nisinno udAnavasena udAnetvA aparabhAge Anandattherena puTTho kathesI"ti (dha0 pa0 aTTha0 2.152 udAnavatthu) vuttanti ? athavasena tathAyeva gahetabbattA / tatthApi hi manasA udAnetvAti atthoyeva gahetabbo / desanA viya hi udAnampi manasA udAnaM, vacasA udAnanti dvidhA vijJAyati / yadi cAyaM vacasA udAnaM siyA, udAnapALiyamAruLahA 17 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 bhaveyya, tasmA udAnapALiyamanAruLahabhAvoyeva vacasA anudAnetvA manasA udAnabhAve kAraNanti daTThabbaM / " pATipadadivase "ti idaM "sabbaJJabhAvappattassA" ti etena na sambajjhitabbaM, "paccavekkhantassa uppannA "ti etena pana sambajjhitabbaM / visAkhapuNNamAyameva hi bhagavA paccUsasamaye sabbaJjataM patto / lokiyasamaye pana evampi sambajjhanaM bhavati, tathApi nesa sAsanasamayoti na gahetabbaM / somanassameva somanassamayaM yathA "dAnamayaM, sIlamaya "nti, (dI0 ni0 3.305; itivu0 60; netti0 34) taMsampattaJAnAti attho / somanassena vA sahajAtAdisattiyA pakataM, tAdisena ANenAtipi vaTTati / handAti codanatthe nipAto / isa sampAdethAti hi codeti / AmantayAmIti paTivedayAmi, bodhemIti attho / boti pana " AmantayAmI" ti etassa kammapadaM / " Amantanatthe dutiyAyeva na catutthI'ti hi vatvA tamevudAharanti akkharacintakA / vayadhammAti aniccalakkhaNamukhena saGghArAnaM dukkhAnattalakkhaNampi vibhAveti "yadaniccaM, taM dukkhaM / yaM dukkhaM tadanattA" ti (saM0 ni0 2.2.15, 45, 76, 77; 2.3.1, 4; paTi0 ma0 2.10) vacanato / lakkhaNattayavibhAvananayeneva ca tadArammaNaM vipassanaM dassento sabbatitthiyAnaM avisayabhUtaM buddhAveNikaM catusaccakammaTThAnAdhiTThAnaM aviparItaM nibbAnagAminipaTipadaM pakAsetIti daTThabbaM / idAni tattha sammApaTipattiyaM niyojeti "appamAdena sampAdethAti, catusaccakammaTThAnAdhiTThAnAya aviparItanibbAnagAminipaTipadAya appamAdena sampAdethAti attho / apica " vayadhammA saGghArA "ti etena saGkSepena saMvejetvA "appamAdena sampAdethA "ti saGkSepeneva niravasesaM sammApaTipattiM dasseti / appamAdapadahi sikkhattayasaGgahitaM kevalaparipuNNaM sAsanaM pariyAdiyitvA tiTThati, sikkhattayasaGgahitAya kevalaparipuNNAya sAsanasaGghAtAya sammApaTipattiyA appamAdena sampAdethAti attho / ubhinnamantareti dvinnaM vacanAnamantarALe vemajjhe / ettha hi kAlavatA kAlopi nidassito tadavinAbhAvittAti veditabbo | tAya suttantapiTakanti ettha suttameva suttantaM yathA "kammantaM, vananta "nti / saGgItaJca asaGgItaJcAti sabbasarUpamAha / "asaGgItanti ca saGgItikkhandhakakathAvatthuppakaraNAdi / keci pana ' subhasuttaM (dI0 ni0 1.444) paThamasaGgItiyamasaGgIta nti vadanti taM na yujjati / paThamasaGgItito puretarameva hi AyasmatA Anandattherena jetavane viharantena subhassa mANavassa bhAsita "nti (dI0 ni0 TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) AcariyadhammapAlattherena vRttaM / subhasuttaM pana " evaM me suttaM ekaM samayaM AyasmA Anando sAvatthiyaM viharati jetavane 78 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA anAthapiNDikassa ArAme aciraparinibbute bhagavatI''tiAdinA (dI0 ni0 1.444) AgataM / tattha "evaM me suta''ntiAdivacanaM paThamasaGgItiyaM AyasmatA Anandatthereneva vattuM yuttarUpaM na hoti / na hi Anandatthero sayameva subhasuttaM desetvA "evaM me suta"ntiAdIni vadati / evaM pana vattab siyA "ekamidAhaM bhante samayaM sAvatthiyaM viharAmi jetavane anAthapiNDikassa aaraame''tiaadi| tasmA dutiyatatiyasaGgItikArakehi "evaM me suta''ntiAdinA subhasuttaM saGgItimAropitaM viya dissati / athAcariyadhammapAlattherassa evamadhippAyo siyA "Anandatthereneva vuttampi subhasuttaM paThamasaGgItimAropetvA tantiM ThapetukAmehi mahAkassapattherAdIhi aJjasu suttesu Agatanayeneva 'evaM me suta'ntiAdinA tanti ThapitA''ti / evaM sati yujjeyya / atha vA AyasmA Anando subhasuttaM sayaM desentopi sAmaJaphalAdIsu bhagavatA desitanayeneva desesIti bhagavato sammukhA laddhanaye ThatvA desitattA bhagavatA desitaM dhammaM attani adahanto "evaM me suta''ntiAdimAhAti evamadhippAyepi sati yujjateva / "anusaGgItaJcA"tipi pATho / dutiyatatiyasaGgItIsu puna saGgItaJcAti atthavasena ninnAnAkaraNameva / samodhAnetvA vinayapiTakaM nAma veditabbaM, sutta...pe0... abhidhammapiTakaM nAma veditabbanti yojanA / ___ bhikkhubhikkhunIpAtimokkhavasena ubhayAni paatimokkhaani| bhikkhubhikkhunIvibhaGgavasena dve vibhnggaa| mahAvaggacULavaggesu AgatA dvAvIsati khndhkaa| paccekaM soLasahi vArehi upalakkhitattA soLasa parivArAti vuttaM / parivArapALiyahi mahAvibhaGge soLasa vArA, bhikkhunIvibhaGge soLasa vArA cAti bAttiMsa vArA aagtaa| potthakesu pana katthaci "parivArA''ti ettakameva dissati, bahUsu pana potthakesu vinayaTThakathAyaM, abhidhammaTThakathAyaJca "soLasa parivArA''ti evameva dissamAnattA ayampi pATho na sakkA paTibAhitunti tassevattho vutto| "itI"ti yathAvuttaM buddhavacanaM nidassetvA "ida"nti taM parAmasati / iti-saddo vA idamatthe, idanti vacanasiliTThatAmattaM, iti idanti vA pariyAyadvayaM idamattheyeva vattati "idAnetarahi vijjatI''tiAdIsu viya / esa nayo Idisesu / brahmajAlAdIni catuttiMsa suttAni saGgayhanti ettha, etena vA, tesaM vA saGgaho gaNanA etassAti brhmjaalaadictuttiNssuttsnggho| evamitaresupi / heTThA vuttesu dIghabhANakamajjhimabhANakAnaM vAdesu majjhimabhANakAna va vAdassa yuttatarattA khuddakapAThAdayopi suttantapiTakeyeva saGgahetvA dassento "khuddaka...pe0... suttantapiTakaM nAmA"ti Aha / tattha "suNAtha bhAvitattAnaM, gAthA atthUpanAyikAti (thera0 gA0 nidAnagAthA) vuttattA "theragAthA therIgAthA''ti ca pATho yutto / 79 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 evaM sarUpato piTakattayaM niyametvA idAni nibbacanaM dassetuM " tatthA " tiAdi vRttaM / tatthAti tesu tibbidhesu piTakesu / vividhavisesanayattAti vividhanayattA, visesanayattA ca / vinayanatoti vinayanabhAvato, bhAvappadhAnaniddesoyaM, bhAvalopo vA, itarathA dabbameva padhAnaM siyA, tathA ca sati vinayanatAguNasamaGginA vinayadabbeneva hetubhUtena vinayoti akkhAto, na pana vinayanatAguNenAti anadhippetatthappasaGgo bhaveyya / ayaM nayo edisesu / vinIyate vA vinayanaM, tatoti attho / ayaM vinayoti atthapaJJattibhUto saJjIsaGghAto ayaM tanti vinayo / vinayoti akkhAtoti saddapaJJattibhUto saJJasaGghAto vinayo nAmAti kathito / atthapaJJattiyA hi nAmapaJJattivibhAvanaM nibbacananti / idAni imissA gAthAya atthaM vibhAvento Aha " vividhA hI " ti Adi / "vividha ettha nayA, tasmA vividhanayattA vinayoti akkhAto' 'tiAdinA yojetabbaM / vividhattaM sarUpato dasseti " paJcavidhA "tiAdinA, tathA visesattampi " daLhIkammA" ti AdinA / lokavajjesu sikkhApadesu daLhIkammapayojanA, paNNattivajjesu sithilakaraNapayojanA / saJJamavelaM abhibhavitvA pavatto AcAro ajjhAcAro, vItikkamo, kAye, vAcAya ca pavatto so, tassa nisedhanaM tathA tena tathAnisedhanameva pariyAyena kAyavAcAvinayanaM nAmAti dasseti / " tasmA "ti vatvA tassAnekadhA parAmasanamAha " vividhanayattA'' tiAdi / yathAvuttA ca gAthA Idisassa nibbacanassa pakAsanatthaM vuttAti dassetuM " tenA "tiAdi vRttaM / tenAti vividhanayattAdihetunA karaNabhUtenAti vadanti / apica "vividhA hI tiAdivAkyassa yathAvuttassa guNaM dassento " tenA" tiAdimAhAtipi sambandhaM vadanti / evaM sati tenAti vividhanayattAdinA hetubhUtenAti attho / atha vA yathAvuttavacanameva sandhAya porANehi ayaM gAthA vRttAti saMsadetuM " tenA" tiAdi vRttantipi vadanti, dutiyanaye viya " tenAti padassa attho / etanti gAthAvacanaM / etassAti vinayasaddassa, "vacanatthA ''ti padena sambandho / " vacanassa attho "ti hi sambandhe vuttepi tassa vacanasAmaJJato visesaM dassetuM " etastA "ti puna vRttaM / neruttikA pana samAsataddhitesu siddhe sAmaJJattA, nAmasaddattA ca edisesu saddantarena visesitabhAvaM icchanti / " atthAna "nti padaM " sUcanato... pe0... suttANA "ti padehi yathArahaM kammasambandhavasena yojetabbaM / tamatthaM vivarati "tahI "ti AdinA / attatthaparatthAdibhede attheti yo taM suttaM sajjhAyati, suNAti, vAceti, cinteti, deseti ca suttena saGgahito sIlAdiattho tassapi hoti, tena parassa sAdhetabbato parassapIti tadubhayaM taM sutaM sUceti dIpeti, tathA 80 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA diTThadhammikasamparAyikatthe lokiyalokuttaratthe cAti evamAdibhede atthe Adi-saddena saGgaNhAti / atthasado cAyaM hitapariyAyo, na bhAsitatthavacano / yadi siyA, suttaM attanopi bhAsitatthaM sUceti, parassapIti ayamanadhippetattho vutto siyA / suttena hi yo attho pakAsito, so tasseva pakAsakassa suttassa hoti, tasmA na tena parattho sUcito, tena sUcetabbassa paratthassa nivattetabbassa abhAvA attatthaggahaNaJca na kattabbaM / attatthaparatthavinimuttassa bhAsitatthassa abhAvA AdiggahaNaJca na kattab, tasmA yathAvuttassa hitapariyAyassa atthassa sutte asambhavato suttAdhArassa puggalassa vasena attatthaparatthA vuttaa| atha vA suttaM anapekkhitvA ye attatthAdayo atthappabhedA "na ha'Jadattha sthi pasaMsalAbhA'"ti etassa padassa niddese (pahA0 ni0 63) vuttA "attattho, parattho, ubhayattho, diTThadhammiko attho, samparAyiko attho, uttAno attho, gambhIro attho, gULho attho, paTicchanno attho, neyyo attho, nIto attho, anavajjo attho, nikkileso attho, vodAno attho, paramattho"ti, (mahA0 ni0 63) te atthappabhede sUcetIti attho gahetabbo / kiJcApi hi suttanirapekkhaM attatthAdayo vuttA suttatthabhAvena aniddidvattA, tesu pana ekopi atthappabhedo suttena dIpetabbataM nAtivattatIti / imasmiJca atthavikappe atthasaddo bhAsitatthapariyAyopi hoti / ettha hi purimakA paJca atthappabhedA hitapariyAyA, tato pare cha bhAsitatthappabhedA, pacchimakA cattAro ubhayasabhAvA / tattha suvioyyatAya vibhAvena anagAdhabhAvo uttaano| duradhigamatAya vibhAvena agAdhabhAvo gmbhiiro| avivaTo guulho| mUludakAdayo viya paMsunA akkharasannivesAdinA tirohito ptticchnno| niddhAretvA Apetabbo neyyo| yathArutavasena veditabbo niito| anavajjanikkilesavodAnA pariyAyavasena vuttA, kusalavipAkakiriyAdhammavasena vA yathAkkamaM yojetbbaa| paramattho nibbAnaM, dhammAnaM aviparItasabhAvo eva vA / atha vA "attanA ca appiccho hotI"ti attatthaM, "appicchakathaJca paresaM kattA hotI"ti paratthaM sUceti / evaM "attanA ca pANAtipAtA paTivirato hoti, paraJca pANAtipAtA veramaNiyA samAdapetI''tiAdisuttAni (a0 ni0 1.4.99, 265) yojetabbAni / apare pana "yathAsabhAvaM bhAsitaM attatthaM, pUraNakassapAdInamaJatitthiyAnaM samayabhUtaM paratthaM sUceti, suttena vA saGgahitaM attatthaM, suttAnulomabhUtaM paratthaM, suttantanayabhUtaM vA attatthaM, vinayAbhidhammanayabhUtaM paratthaM sUcetI"tipi vadanti / vinayAbhidhammehi ca visesetvA suttasaddassa attho vattabbo, tasmA veneyyajjhAsayavasappavattAya desanAya sAtisayaM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 attahitaparahitAdIni pakAsitAni honti tappadhAnabhAvato, na pana ANAdhammasabhAvavasappavattAyAti idameva " atthAnaM sUcanato suttanti vRttaM / sUca- saddassa cettha rasso / " evaJca katvA ettakaM tassa bhagavato suttAgataM suttapariyApannanti (pAci0 655, 1242) ca sakavAde paJca suttasatAnI 'ti (aTTha0 sA0 nidAnakathA, kathA0 va0 aTTha0 nidAnakathA) ca evamAdIsu suttasaddo upacaritoti gahetabbo 'ti ( sArattha TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) AcariyasAriputtattherena vuttaM / aJJe pana yathAvuttasadiseneva nibbacanena suttasaddassa vinayAbhidhammAnampi vAcakattaM vadanti / 82 sutte ca ANAdhammasabhAvo veneyyajjhAsayamanuvattati, na vinayAbhidhammesu viya yajjhAyo ANAdhammasabhAve, tasmA veneyyAnaM ekantahitapaTilAbhasaMvattanikA suttantadesanAti Aha "subuttA cettha atthA "tiAdi / " ekantahitapaTilAbhasaMvattanikA suttantadesanA' ti idampi veneyyAnaM hitasampAdane suttantadesanAya tapparabhAvameva sandhAya vRttaM / tapparabhAvo ca veneyyajjhAsayAnulomato daTThabbo / tenevAha " veneyyajjhAsayAnulomena vuttattA'ti / etena ca hetunA nanu vinayAbhidhammApi suvuttA, atha kasmA idameva evaM vuttanti anuyogaM pariharati / anupubbasikkhAdivasena kAlantarena atthAbhinipphattiM dassetuM "sassamiva phala "nti vRttaM / idaM vRttaM hoti - yathA sassaM nAma vapanaropanAdikkhaNeyeva phalaM na pasavati, anupubbajagganAdivasena kAlantareneva pasavati, tathA idampi savanadhAraNAdikkhaNeyeva atthe na pasavati, anupubbasikkhAdivasena kAlantareneva pasavatIti / pasavatIti ca phalati, abhinipphAdetIti attho / abhinipphAdanameva hi phalanaM / upAyasamaGgInaJJeva atthAbhiniSphattiM dassento " dhenu viya khIra "nti Aha / ayamettha adhippAyo - yathA dhenu nAma kA jAtavacchA thanaM gatvA duhataM upAyavantAnameva khIraM paggharApeti, na akAle ajaatvcchaa| kAlepi vA visANAdikaM gatvA duhataM anupAyavantAnaM, tathA idampi nissaraNAdinA savanadhAraNAdIni kurutaM upAyavantAnameva sIlAdiatthe paggharApeti, na alagaddUpamAya savanadhAraNAdIni kurutaM anupAyavantAnanti / yadipi "sUdatI 'ti tassa gharati siJcatIti attho, tathApi sakammikadhAtuttA paggharApetIti kAritavasena atthotto yathA "taratI 'ti etassa nipAtetIti attho 'ti / " suttANA" ti etassa atthamAha "suDDu ca ne tAyatI 'ti / neti atthe / 82 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA suttasabhAganti suttasadisaM / tabbhAvaM dasseti "yathA hI "tiAdinA / tacchakAnaM suttanti vaDDukInaM kALasuttaM / pamANaM hoti tadanusArena tacchanato / idaM vuttaM hoti - yathA kALasut pasAretvA saJJaNe kate gahetabbaM, vissajjetabbaJca paJJAyati, tasmA taM tacchakAnaM pamANaM hoti, evaM vivAdesu uppannesu sutte AnItamatte " idaM gahetabbaM, idaM vissajjetabba"nti pAkaTattA vivAdo vUpasammati, tasmA etaM viJjUnaM pamANanti / idAni aJJathApi suttasabhAgataM vibhAvento " yathA cA" tiAdimAha / suttenAti pupphAvutena yena kenaci thirasuttena / saGgahitAnIti suTTu, samaM vA gahitAni, AvutAnIti attho / na vikiriyantIti ito cito ca vippakiNNAbhAvamAha, na viddhaMsIyantIti chejjabhejjAbhAvaM / ayametthAdhippAyo yathA thirasuttena saGgrahitAni pupphAni vAtena na vikiriyanti na viddhaMsIyanti, evaM sutna saGgaha atthA micchAvAdena na vikiriyanti na viddhaMsIyantIti / veneyyajjhAsayavasappavattAya ca desanAya attatthaparatthAdInaM sAtisayappakAsanato ANAdhammasabhAvehi vinayAbhidhammehi visesetvA imasseva suttasabhAgatA vuttA " tenA "tiAdIsu vRttanayAnusArena sambandhI ceva attho ca yathArahaM vattabbo / ettha ca " suttantapiTaka "nti heTThA vuttepi antasaddassa avacanaM tassa visuM atthAbhAvadassanatthaM tabbhAvavRttito / sahayogassa hi saddassa avacanena sesatA tassa tulyAdhikaraNataM, anatthakataM vA Apeti / yanti esa nipAto kAraNe, yenAti attho / ettha abhidhamme vuDhimanto dhammA yena vuttA, tena abhidhammo nAma akkhAtoti paccekaM yojetabbaM / abhi-saddassa atthavasenAyaM pabhedoti tassa tadatthappavattatAdassanena tamatthaM sAdhento " ayahI " ti AdimAha / abhi- saddo kamanakiriyAya vuDvibhAvasaGghAtamatirekatthaM dIpetIti vuttaM "abhikkamantItiAdIsu vuDDiyaM Agato 'ti / abhijJAtAti aDDacandAdinA kenaci saJJANena AtA, paJJAtA pAkaTAti vRttaM hoti / aDDacandAdibhAvo hi rattiyA upalakkhaNavasena paJJANaM hoti " yasmA aDDo, tasmA aTThamI / yasmA Uno, tasmA cAtuddasI / yasmA puNNo, tasmA pannarasI 'ti / abhilakkhitAti etthApi ayamevattho veditabbo, idaM pana mUlapaNNAsake bhayabheravasutte (ma0 ni0 1.34) abhilakkhitasaddapariyAyo abhiJAtasaddoti Aha " abhiJAtA abhilakkhitAti AdIsu lakkhaNe "ti / yajjevaM lakkhitasaddasseva lakkhaNatthadIpanato abhi- saddo anatthakova siyAti ? nevaM daTThabbaM tassApi tadatthajotanato / vAcakasaddasannidhAne hi upasagganipAtA tadatthajotakamattAti lakkhitasaddena vAcakabhAvena pakAsitassa lakkhaNatthasseva jotakabhAvena pakAsanato abhi- saddopi lakkhaNe pavattatIti vuttoti daTThabbaM / rAjAbhirAjAti 83 83 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 parehi rAjUhi pUjitumaraho rAjA / pUjiteti pUjArahe / idaM pana suttanipAte selasute ( su0 ni0 553 Adayo) / 84 abhidhammeti " supinantena sukkavisaTThiyA anApattibhAvepi akusalacetanA upalabbhatI "tiAdinA ( sArattha TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vinayapaJJattiyA saGkaravirahite dhamme / pubbAparavirodhAbhAvena yathAvuttadhammAnameva aJJamaJJasaGkaravirahato aJJamaJJasaGkaravirahite dhammetipi vadanti / "pANAtipAto akusala "nti (ma0 ni0 2.192) evamAdIsu vA maraNAdhippAyassa jIvitindriyupacchedakapayogasamuTThApikA cetanA akusalo, na pANasaGghAtajIvitindriyassa upacchedasaGghAto atipAto / tathA "adinnassa parasantakassa AdAnasaGghAtA viJJatti abyAkato dhammo, taMviJJattisamuTThApikA theyyacetanA akusalo dhammo "ti evamAdinApi aJJamaJJasaGkaravirahite dhammeti attho veditabbo / abhivinayeti ettha pana " jAtarUparajataM na paTiggahetabbanti vadanto vinaye vineti nAma / ettha ca "evaM paTiggaNhato pAcittiyaM, evaM pana dukkaTa' "nti vadanto abhivinaye vii nAmAti vadanti / tasmA jAtarUparajataM parasantakaM theyyacittena gaNhantassa yathAvatyuM pArAjikathullaccayadukkaTesu aJJataraM, bhaNDAgArikasIsena gaNhantassa pAcittiyaM, attano atthAya gaNhantassa nissaggiyaM pAcittiyaM, kevalaM lolatAya gaNhantassa anAmAsadukkaTaM, rUpiyachaDDukasammatassa anApattIti evaM aJJamaJJasaGkaravirahite vinayepi paTibalo vinetunti attho daTThabbI / evaM pana paricchinnataM sarUpato saGkSepeneva dassento " aJJamaJJa... pe0... hotI "ti Aha / abhikkantenAti ettha kantiyA adhikattaM abhi- saddo dIpetIti vuttaM " adhike "ti / nanu ca "abhikkamantI 'ti ettha abhi- saddo kamanakiriyAya vuDDhibhAvaM atirekattaM dIpeti, " abhiJJAtA abhilakkhitA "ti ettha ANalakkhaNakiriyAnaM supAkaTataM visesaM, " abhikkantenA "ti ettha kantiyA adhikattaM visiTTabhAvaM dIpetIti idaM tAva yuttaM kiriyAvisesakattA upasaggassa / " pAdayo kiriyAyoge upasaggA' 'ti hi saddasatthe vRttaM / "abhirAjA, abhivinaye" ti pana pUjitaparicchinnesu rAjavinayesu abhi-saddo vattatIti kathametaM yujjeyya / na hi asatvavAcI saddI satvavAcako sambhavatIti ? natthi atra doso pUjanaparicchedanakiriyAnampi dIpanato, tAhi ca kiriyAhi yattesu rAjavinayesupi pavattattA / abhipUjito rAjAti hi atthena kiriyAkArakasambandhaM nimittaM katvA kammasAdhanabhUtaM rAjadabbaM abhi-sadda padhAnato vadati, pUjanakiriyaM pana appadhAnato / tathA abhiparicchinno 84 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA vinayoti atthena kiriyAkArakasambandhaM nimittaM katvA kammasAdhanabhUtaM vinayadabbaM abhi-saddo padhAnato vadati, paricchindanakiriyaM pana appadhAnato / tasmA atimAlAdIsu ati-saddo viya abhi-saddo ettha saha sAdhanena kiriyaM vadatIti abhirAjaabhivinayasaddA sopasaggAva siddhaa| evaM abhidhammasaddepi abhisaddo saha sAdhanena vuDDiyAdikiriyaM vadatIti ayamattho dassitoti veditabbaM / hotu abhi-saddo yathAvuttesu atthesu, tappayogena pana dhammasaddena dIpitA vuDDimantAdayo dhammA ettha vuttA na bhaveyyuM, kathaM ayamattho yujjeyyAti anuyoge sati taM pariharanto "ettha cA"tiAdimAha / tattha etthAti etasmiM abhidhamme / upanyAse ca-saho / bhAvetIti cittassa vaDDanaM vuttaM, pharitvAti ArammaNassa vaDDanaM, tasmA tAhi bhAvanApharaNavuDDIhi vuDDimantopi dhammA vuttAti attho / ArammaNAdIhIti ArammaNasampayuttakammadvArapaTipadAdIhi / ekantato lokuttaradhammAna va pUjArahattA "sekkhA dhammA"tiAdinA teyeva pUjitAti dassitA / "pUjArahA"ti etena kattAdisAdhanaM, atItAdikAlaM, sakkuNeyyatthaM vA nivatteti / pUjitabbAyeva hi dhammA kAlavisesaniyamarahitA pUjArahA ettha vuttAti adhippAyo dassito / sabhAvaparicchinnattAti phusanAdisabhAvena pricchinnttaa| kAmAvacarehi mahantabhAvato mahaggatA dhammA adhikA, tatopi uttaravirahato anuttarA dhammAti dasseti "mahaggatA"tiAdinA / tenAti "vuDDimanto"tiAdinA vacanena karaNabhUtena, hetubhUtena vA / yaM panetthAti etesu vinayAdIsu tIsu aJamaJavisiTTesu yaM avisiTuM samAnaM, taM piTakanti attho| vinayAdayo hi tayo saddA ajhamaJAsAdhAraNattA visiTThA nAma, piTakasaddo pana tehi tIhipi sAdhAraNattA "avisiTTho"ti vuccati / pariyattinbhAjanatthatoti pariyApuNitabbatthapatiTThAnatthehi karaNabhUtehi, visesanabhUtehi vA / apica pariyattibbhAjanatthato pariyattibhAjanatthanti AhUti attho dttttbbo| paccattatthe hi to-saddo iti-saddena niddisitabbattA / itinA niddisitabbe hi to- saddamicchanti neruttikA yathA "aniccato dukkhato anattato vipassantIti (paTTha0 1.1.406, 408, 411) etena pariyApuNitabbato, taMtadatthAnaM bhAjanato ca piTakaM nAmAti dasseti / aniSphannapATipadikapadahetaM / saddavidU pana "piTa saddasaGghATesUti vatvA idha vuttameva payogamudAharanti, tasmA tesaM matena piTIyati saddIyati pariyApuNIyatIti piTakaM, piTIyati vA saGghATIyati taMtadattho etthAti piTakanti nibbacanaM kAtabbaM / "tenA"tiAdinA samAsaM dasseti / RE Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 mA piTakasampadAnenAti kAlAmasutte, (a0 ni0 1.3.66) sALahasutte (a0 ni0 1.3.67) ca AgataM pALimAha / tadaTThakathAyaJca "amhAkaM piTakatantiyA saddhiM sametIti mA gaNhitthA''ti (a0 ni0 aTTha0 2.3.66) attho vutto| AcariyasAriputtattherena pana "pALisampadAnavasena mA gaNhathA''ti (sArattha TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vuttaM / kudAlapiTakamAdAyAti kudAlaJca piTakaJca AdAya / ku vuccati pathavI, tassA dAlanato vidAlanato ayomayaupakaraNaviseso kudAlaM nAma / tesaM tesaM vatthUnaM bhAjanabhAvato tAlapaNNavettalatAdIhi kato bhAjanaviseso piTakaM nAma / idaM pana mUlapaNNAsake kakacUpamasutte (ma0 ni0 1.227) / "tena...pe0... JayyA'"ti gAthApadaM ulliGgatvA "tenA"tiAdinA vivarati / sabbAdIhi sabbanAmehi vuttassa vA liGgamAdiyate, vuccamAnassa vA, idha pana vatticchAya vuttassevAti katvA "vinayo ca so piTakaJcA"ti vuttaM / "yathAvutteneva nayenA"ti iminA "evaM duvidhatthena...pe0... katvA''ti ca "pariyattibhAvato, tassa tassa atthassa bhAjanato cA"ti ca vuttaM sabbamatidisati / tayopIti ettha apisaddo, pi-saddo vA avayavasampiNDanattho / "apI"ti avatvA "pI"ti vadanto hi api-saddo viya pi-saddopi visuM nipAto atthIti dasseti / kathetabbAnaM atthAnaM desakAyattena ANAdividhinA atisajjanaM pabodhanaM desnaa| sAsitabbapuggalagatena yathAparAdhAdisAsitabbabhAvena anusAsanaM vinayanaM saasnN| kathetabbassa saMvarAsaMvarAdino atthassa kathanaM vacanapaTibaddhatAkaraNaM kathA, idaM vuttaM hoti- desitAraM bhagavantamapekkhitvA desanA, sAsitabbapuggalavasena sAsanaM, kathetabbassa atthassa vasena kathAti evamimesaM nAnAkaraNaM veditabbanti / estha ca kiJcApi desanAdayo desetabbAdinirapekkhA na honti, ANAdayo pana visesato desakAdiadhInAti taM taM visesayogavasena desanAdInaM bhedo vutto| yathA hi ANAvidhAnaM visesato ANArahAdhInaM tattha kosallayogato, evaM vohAraparamatthavidhAnAni ca vidhAyakAdhInAnIti ANAdividhino desakAyattatA vuttA / aparAdhajjhAsayAnurUpaM viya ca dhammAnurUpampi sAsanaM visesato, tathA vinetabbapuggalApekkhanti sAsitabbapuggalavasena sAsanaM vuttaM / saMvarAsaMvaranAmarUpAnaM viya ca vinibbeThetabbAya diTThiyA kathanaM sati vAcAvatthusmiM, nAsatIti visesato tadadhInaM, tasmA kathetabbassa atthassa vasena kathA vuttA / honti cettha - 86 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA "desakassa vasenettha, desanA piTakattayaM / sAsitabbavasenetaM, sAsananti pavuccati / / kathetabbassa atthassa, vasenApi kathAti ca | desanAsAsanakathA-bhedampevaM pakAsaye"ti / / padattayampetaM samodhAnetvA tAsaM bhedoti katvA bhedasaddo visuM visuM yojetabbo dvandapadato paraM suyyamAnattA "desanAbhedaM, sAsanabhedaM, kathAbhedaJca yathArahaM paridIpaye"ti / bhedanti ca nAnattaM, visesaM vaa| tesu piTakesu / sikkhA ca pahAnaJca gambhIrabhAvo ca, taJca yathArahaM pridiipye| __ dutiyagAthAya pariyattibhedaM pariyApuNanassa pakAraM, visesaJca vibhaavye| yahiM vinayAdike pittke| yaM sampattiM, vipattiJca yathA bhikkhu pApuNAti, tathA tampi sabbaM tahiM vibhAvayeti sambandho / atha vA yaM pariyattibhedaM sampatti, vipattiJca yahiM yathA bhikkhu pApuNAti, tathA tampi sab tahiM vibhAvayeti yojetabbaM / yathAti ca yehi upArambhAdihetupariyApuNanAdippakArehi, upArambhanissaraNadhammakosarakkhaNahetupariyApuNanaM suppaTipattiduppaTipattIti etehi pakArehIti vuttaM hoti / santesupi ca ajesu tathA pApuNantesu jeTThaseTThAsannasadAsannihitabhAvato, yathAnusiTuM sammApaTipajjanena dhammAdhiThThAnabhAvato ca bhikkhUti vuttaM / tatrAti tAsu gAthAsu / ayanti adhunA vakkhamAnA kathA / paridIpanAti samantato pakAsanA, kiJcimattampi asesetvA vibhajanAti vuttaM hoti / vibhAvanAti evaM paridIpanAyapi sati gULhaM paTicchannamakatvA sotUnaM suvijJeyyabhAvena AvibhAvanA / saGkepena paridIpanA, vitthArena vibhAvanAtipi vadanti / apica etaM padadvayaM heTThA vRttAnurUpato kathitaM, atthato pana ekameva / tasmA paridIpanA paThamagAthAya, vibhAvanA dutiyagAthAyAti yojetabbaM / ca-saddena ubhayatthaM aJamaGa samucceti / kasmA, vuccantIti Aha "ettha hI"tiAdi / hIti kAraNe nipAto "akkharavipattiyaM hI"tiAdIsu viy| yasmA, kasmAti vA attho / ANaM paNetuM [ThapetuM (sArattha TI0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA)] arahatIti ANAraho, sammAsambuddhattA, mahAkAruNikatAya ca aviparItahitopadesakabhAvena pamANavacanattA ANArahena bhagavatAti attho| vohAraparamatthadhammAnampi tattha sabbhAvato 87 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 "ANAbAhullato"ti vuttaM, tena yebhuyyanayaM dasseti / ito paresupi eseva nayo / visesena sattAnaM manaM avaharatIti vohAro, paJatti, tasmiM kusalo, tena / pacuro bahulo aparAdho doso vItikkamo yesaM te pacurAparAdhA, seyyasakattherAdayo / yathAparAdhanti dosAnurUpaM / "anekajjhAsayA"tiAdIsu Asayova ajjhAsayo, so atthato diTThi, ANaJca, pabhedato pana catubbidho hoti / vuttaJca - "sassatucchedadiTThI ca, khanti cevAnulomikA / yathAbhUtaJca yaM ANaM, etaM Asayasaddita''nti / / tattha sabbadiTThInaM sassatucchedadiTThIhi saGgahitattA sabbepi divigatikA sattA imA eva dve diTThiyo sannissitA / yathAha "dvayanissito kho panAyaM kaccAna loko yebhuyyena atthitaJca natthitaJcA''ti, (saM0 ni0 1.2.15) atthitAti hi sassataggAho adhippeto, natthitAti ucchedaggAho / ayaM tAva vaTTanissitAnaM puthujjanAnaM aasyo| vivaTTanissitAnaM pana suddhasattAnaM anulomikA khanti, yathAbhUtaJANanti duvidho Asayo / tattha ca anulomikA khanti vipassanAjANaM / yathAbhUtajJANaM pana kammasakatAjANaM | catubbidho peso Asayanti sattA ettha nivasanti, cittaM vA Agamma seti etthAti Asayo migAsayo viya / yathA migo gocarAya gantvApi paccAgantvA tattheva vanagahane sayatIti taM tassa "Asayo''ti vuccati, tathA cittaM aJathApi pavattitvA yattha paccAgamma seti, tassa so "Asayo''ti / kAmarAgAdayo satta anusyaa| mUsikavisaM viya kAraNalAbhe uppajjamAnArahA anAgatA, atItA, paccuppannA ca taMsabhAvattA tathA vuccanti / na hi dhammAnaM kAlabhedena sabhAvabhedoti / cariyAti rAgacariyAdikA cha mUlacariyA, antarabhedena anekavidhA, saMsaggavasena pana tesaTTi honti / atha vA cariyAti sucaritaduccaritavasena duvidhaM caritaM / tahi vibhaGge caritaniddese niddiSTuM / "adhimutti nAma 'ajjeva pabbajissAmi, ajjeva arahattaM gaNhissAmI'tiAdinA tanninnabhAvena pavattamAnaM sanniTThAna"nti (sArattha TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) gaNThipadesu vuttaM / AcariyadhammapAlattharena pana "adhimutti nAma sattAnaM pubbacariyavasena abhiruci, sA duvidhA hInapaNItabhedenA'ti (dI0 ni0 TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vuttaM / tathA hi yAya hInAdhimuttikA sattA hInAdhimuttikeyeva satte sevanti, paNItAdhimuttikA 88 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA paNItAdhimuttikeyeva / sace hi AcariyupajjhAyA sIlavanto na honti, saddhivihArikA sIlavanto, te attano AcariyupajjhAyepi na upasaGkamanti, attanA sadise sAruppabhikkhUyeva upasaGkamanti / sace AcariyupajjhAyA sAruppabhikkhU, itare asAruppA, tepi na AcariyupajjhAye upasaGkamanti, attanA sadise asAruppabhikkhUyeva upasaGkamanti / dhAtusaMyuttavasena (saM0 ni0 1.2.85 Adayo) cesa attho dIpetabbo / evamayaM hInAdhimuttikAdInaM aJjamajho pasevanAdiniyamitA abhiruci ajjhAsayadhAtu "adhimuttI"ti veditbbaa| anekA ajjhAsayAdayo te yesaM atthi, anekA vA ajjhAsayAdayo yesanti tathA yathA "bahukattuko, bahunadiko'ti / yathAnulomanti ajjhAsayAdInaM anulomaM anatikkamma, ye ye vA ajjhAsayAdayo anulomA, tehi tehIti attho / AsayAdInaM anulomassa vA anurUpantipi vadanti / ghanavinibbhogAbhAvato diTThimAnataNhAvasena "ahaM mama santaka"nti evaM pvttscino| yathAdhammanti "natthettha attA, attaniyaM vA, kevalaM dhammamattameveta"nti evamAdinA dhammasabhAvAnurUpanti attho / saMvaraNaM saMvaro, kAyavAcAhi avItikkamo / mahanto saMvaro asNvro| vuDDiattho hi ayaM a-kAro yathA "asekkhA dhammA"ti (dha0 sa0 tikamAtikA 21) taMyogatAya ca khuddako saMvaro pArisesAdinayena saMvaro, tasmA khuddako, mahanto ca saMvaroti attho / tenAha "saMvarA saMvaro"tiAdi / didviviniveThanAti diTThiyA vimocanaM, atthato pana tassa ujuvipaccanikA sammAdiTThiAdayo dhmmaa| tathA cAha "dvAsaTThididvipaTipakkhabhUtA"ti / nAmassa, rUpassa, nAmarUpassa ca paricchindanaM nAmarUpaparicchedo, so pana "rAgAdipaTipakkhabhUto"ti vacanato tathApavattameva jANaM / "tIsupI"tiAdinA aparar3e vivarati / tIsupi tAsaM vacanasambhavato "visesenA"ti vuttaM / tadetaM sabbattha yojetabbaM / tatra "yAyaM adhisIlasikkhA, ayaM imasmiM atthe adhippetA sikkhA"ti vacanato Aha "vinayapiTake adhisIlasikkhA"ti / suttantapALiyaM "vivicceva kAmehI"tiAdinA (dI0 ni0 1.226; saM0 ni0 1.152; a0 ni0 1.4.123) samAdhidesanAbAhullato "suttanta piTake adhicittasikkhA"ti vuttaM / nAmarUpaparicchedassa adhipaJApadaTThAnato, adhipAya ca atthAya tadavasesanAmarUpadhammakathanato Aha "abhidhammapiTake adhipasikkhA"ti / kilesAnanti saMklesadhammAnaM, kammakilesAnaM vA, ubhayApekkhaJcetaM "yo 89 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 kAyavacIdvArehi kilesAnaM vItikkamo, tassa pahAnaM, tassa paTipakkhattA"ti ca / "vItikkamoti ayaM "paTipakkha''nti bhAvayoge sambandho, "sIlassA''ti pana bhaavpccye| evaM sabbattha / anusayavasena santAne anuvattantA kilesA kAraNalAbhe pariyuTTitApi sIlabhedabhayavasena vItikkamituM na labhantIti Aha "vItikkamapaTipakkhattA sIlassA'ti / okAsAdAnavasena kilesAnaM citte kusalappavattiM pariyAdiyitvA uTThAnaM pariyuTThAnaM, tassa pahAnaM, cittasantAne uppattivasena kilesAnaM pariyuTThAnassa pahAnanti vuttaM hoti / "kilesAna'"nti hi adhikAro, taM pana pariyuTThAnappahAnaM cittasamAdahanavasena bhavatIti Aha "pariyuTThAnapaTipakkhattA samAdhissA"ti / appahInabhAvena santAne anu anu sayanakA anurUpakAraNalAbhe uppajjanArahA thAmagatA kAmarAgAdayo satta kilesA anusayA, tesaM pahAnaM, te pana sabbaso ariyamaggapaJjAya pahIyantIti Aha "anusayapaTipakkhattA pAyA"ti / dIpAlokena viya tamassa dAnAdipuJjakiriyavatthugatena tena tena kusalaGgena tassa tassa akusalassa pahAnaM tdnggpphaanN| idha pana adhisIlasikkhAya vuttaTThAnattA tena tena susIlyaGgena tassa tassa dussIlyaGgassa pahAnaM "tadaGgappahAna''nti gahetabbaM / upacArappanAbhedena samAdhinA pavattinivAraNena ghaTappahArena viya jalatale sevAlassa tesaM tesaM nIvaraNAdidhammAnaM vikkhambhanavasena pahAnaM vikkhmbhnpphaanN| catunnaM ariyamaggAnaM bhAvitattA taM taM maggavato santAne samudayapakkhikassa kilesagaNassa accantamappavattisaGghAta samucchindanavasena pahAnaM smucchedpphaanN| duhu caritaM, saMkilesehi vA dUsitaM caritaM duccritN| tadeva yattha uppanna, taM santAnaM sammA kilisati vibAdhati, upatApeti cAti saMkileso, tassa pahAnaM / kAyavacIduccaritavasena pavattasaMkilesassa tadaGgavasena pahAnaM vuttaM sIlassa duccritpttipkkhttaa| sikkhattayAnusArena hi attho veditbbo| tasatIti taNhA, sAva vuttanayena saMkileso, tassa vikkhambhanavasena pahAnaM vuttaM samAdhissa kAmacchandapaTipakkhattA / dihiyeva yathAvuttanayena saMkileso, tassa samucchedavasena pahAnaM vuttaM pAya attAdivinimuttasabhAva dhammappakAsanato / ekamekasmiJcetthAti etesu tIsu piTakesu ekamekasmiM piTake, ca sado vAkyArambhe, pakkhantare vaa| pi saddo, api-saddo vA avayavasampiNDane, tena na kevalaM catubbidhasseva gambhIrabhAvo, atha kho paccekaM tadavayavAnampIti sampiNDanaM karoti / esa nayo Idisesu | idAni te sarUpato dassetuM "tatthA"tiAdi vuttaM / tattha tantIti pALi / sA hi ukkaTThAnaM 90 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA sIlAdiatthAnaM bodhanato, sabhAvaniruttibhAvato, buddhAdIhi bhAsitattA ca pakaTThAnaM vacanAnaM ALi pantIti "pALI"ti vuccati / idha pana vinayagaNThipadakArAdInaM saddavAdInaM matena pubbe vavatthApitA paramatthasaddappabandhabhUtA tanti dhammo nAma / iti-sado hi nAmatthe, "dhammo''ti vA vuccati / tassAyevAti tassA yathAvuttAya eva tantiyA attho / manasA vavatthApitAyAti uggahaNadhAraNAdivasappavattena manasA pubbe vavatthApitAya yathAvuttAya paramatthasaddappabandhabhUtAya tassA tantiyA / desanAti pacchA paresamavabodhanatthaM desanAsaGkhAtA paramatthasaddappabandhabhUtA tantiyeva / apica yathAvuttatanti saGghAtasaddasamuTThApako cittuppAdo desnaa| tantiyA, tantiatthassa cAti yathAvuttAya duvidhAyapi tantiyA, tadatthassa ca yathAbhUtAvabodhoti attho veditabbo / te hi bhagavatA vuccamAnassa atthassa, vohArassa ca dIpako saddoyeva tanti nAmAti vadanti / tesaM pana vAde dhammassApi saddasabhAvattA dhammadesanAnaM ko visesoti ce ? tesaM tesaM atthAnaM bodhakabhAvena jJAto, uggahaNAdivasena ca pubbe vavatthApito paramatthasaddappabandho dhammo, pacchA paresaM avabodhanatthaM pavattito taM tadatthappakAsako saddo desanAti ayamimesaM visesoti / atha vA yathAvuttasaddasamuTThApako cittuppAdo desanA desIyati samuTThApIyati saddo etenAti katvA musAvAdAdayo viya tatthApi hi musAvAdAdisamuTThApikA cetanA musAvAdAdisaddehi voharIyatIti / kiJcApi akkharAvalibhUto paJattisaddoyeva atthassa jApako, tathApi mUlakAraNabhAvato "akkharasaJjAto''tiAdIsu viya tassAyeva atthoti paramatthasaddoyeva atthassa ApakabhAvena vuttoti daTThabbaM / "tassA tantiyA desanA''ti ca sadisavohArena vuttaM yathA "uppannA ca kusalAdhammA bhiyyobhAvAya vepullAya saMvattantIti / __ abhidhammagaNThipadakArAdInaM pana paNNattivAdInaM matena sammutiparamatthabhedassa atthassa anurUpavAcakabhAvena paramatthasaddesu ekantena bhagavatA manasA vavatthApitA nAmapaJjattipabandhabhUtA tanti dhammo nAma, "dhammoti vA vuccati / tassAyevAti tassA nAmapaJattibhUtAya tantiyA eva attho / manasA vavatthApitAyAti sammutiparamatthabhedassa atthassAnurUpavAcakabhAvena paramatthasaddesu bhagavatA manasA vavatthApitAya nAmapaNNattipabandhabhUtAya tassA tntiyaa| desanAti paresaM pabodhanena atisajjanA vAcAya pakAsanA vacIbhedabhUtA paramatthasaddappabandhasaGkhAtA tanti / tantiyA, tantiatthassa cAti yathAvuttAya dubidhAyapi tantiyA, tadatthassa ca yathAbhUtAvabodhoti attho / te hi evaM vadanti- sabhAvasthassa, sabhAvavohArassa ca anurUpavaseneva bhagavatA manasA vavatthApitA 91 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 paNNatti idha "tantI"ti vuccati / yadi ca saddavAdInaM matena saddoyeva idha tanti nAma siyaa| tantiyA, desanAya ca nAnattena bhavitab, manasA vavatthApitAya ca tantiyA vacIbhedakaraNamattaM ThapetvA desanAya nAnattaM natthi | tathA hi desanaM dassentena manasA vavatthApitAya tantiyA desanAti vacIbhedakaraNamattaM vinA tantiyA saha desanAya anaJatA vuttaa| tathA ca upari "desanAti paJattIti vuttattA desanAya anaJabhAvena tantiyApi paNNattibhAvo kathito hoti / / apica yadi tantiyA aJjAyeva desanA siyA, "tantiyA ca tantiatthassa ca desanAya ca yathAbhUtAvabodhoti vattabbaM siyaa| evaM pana avatvA "tantiyA ca tantiatthassa ca yathAbhUtAvabodho"ti vuttattA tantiyA, desanAya ca anaJabhAvo dassito hoti / evaJca katvA upari "desanA nAma paJattI"ti dassentena desanAya anaJabhAvato tantiyA paNNattibhAvo kathito hotIti / tadubhayampi pana paramatthato saddoyeva paramatthavinimuttAya sammutiyA abhAvA, imameva ca nayaM gahetvA keci AcariyA "dhammo ca desanA ca paramatthato saddo evA"ti voharanti, tepi anupavajjAyeva / yathA kAmAvacarapaTisandhivipAkA "parittArammaNA"ti vuccanti, evaM sampadamidaM daTTabbaM / na hi kAmAvacarapaTisandhivipAkA "nibbattitaparamatthavisayAyevA"ti sakkA vattuM itthipurisAdiAkAraparivitakkapubbakAnaM rAgAdiakusalAnaM, mettAdikusalAnaJca ArammaNaM gahetvApi smuppjjnto| paramatthadhammamUlakattA panassa parikappassa paramatthavisayatA sakkA paJapetuM, evamidhApi daTThabbanti ca / evampi paNNattivAdInaM mataM hotu, saddavAdInaM matepi dhammadesanAnaM nAnattaM vuttanayeneva AcariyadhammapAlattherA dIhi pakAsitanti / hoti cettha - "sado dhammo desanA ca, iccAhu apare gruu| dhammo paNNatti saddo tu, desanA vAti cApare''ti / / tIsupi cetesu ete dhammatthadesanApaTivedhAti ettha tantiattho, tantidesanA, tantiatthapaTivedho cAti ime tayo tantivisayA hontIti vinayapiTakAdInaM atthadesanApaTivedhAdhArabhAvo yutto, piTakAni pana tantiyevAti tesaM dhammAdhArabhAvo kathaM yujjeyyAti ? tantisamudAyassa avayavatantiyA aadhaarbhaavto| samudAyo hi avayavassa parikappanAmattasiddhena AdhArabhAvena vuccati yathA "rukkhe sAkhA"ti / ettha ca dhammAdInaM dukkhogAhabhAvato tehi dhammAdIhi vinayAdayo gambhIrAti vinayAdInampi catubbidho 92 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThapamahAsaGgItikathAvaNNanA 93 gambhIrabhAvo vuttoyeva, tasmA dhammAdayo eva dukkhogAhattA gambhIrA, na vinayAdayoti na codetabbametaM samukhena, visayavisayImukhena ca vinayAdInaJjava gambhIrabhAvassa vuttattA / dhammo hi vinayAdayo eva abhinnttaa| tesaM visayo attho vAcakabhUtAnaM tesameva vAccabhAvato, visayino desanApaTivedhA dhmmtthvisybhaavtoti| tattha paTivedhassa dukkarabhAvato dhammatthAnaM, desanAJANassa dukkarabhAvato desanAya ca dukkhogAhabhAvo veditabbo, paTivedhassa pana uppAdetuM asakkUNeyyattA, tabbisayANappattiyA ca dukkarabhAvato dukkhogAhatA veditabbA | dhammatthadesanAnaM gambhIrabhAvato tavvisayo paTivedhopi gambhIro yathA taM gambhIrassa udakassa pamANaggahaNe dIghena pamANena bhavitabbaM, evaMsampadamidanti (vajira TI0 paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) vjirbuddhitthero| piTakAvayavAnaM dhammAdInaM vuccamAno gambhIrabhAvo taMsamudAyassa piTakassApi vuttoyeva, tasmA tathA na codetabbantipi vadanti, vicAretabbametaM sabbesampi tesaM piTakAvayavAsambhavato / mahAsamuddo dukkhogAho, alabbhaneyyapatiTTho viya cAti smbndho| atthavasA hi vibhttivcnlinggprinnaamoti| dukkhena ogayhanti, dukkho vA ogAho anto pavisanametesUti dukkhogaahaa| na labhitabboti alabbhanIyo, soyeva alabbhaneyyo, labhIyate vA labbhanaM, taM nArahatIti alnbhneyyo| patidvahanti ettha okAseti patiTTo, patigRhanaM vA patiTTho, alabbhaneyyo so yesu te alnbhneyyptihaa| ekadesena ogAhantehipi mandabuddhIhi patiThThA laDhe na sakkAyevAti dassetuM etaM puna vuttaM / "eva"ntiAdi nigamanaM / idAni hetuhetuphalAdInampi vasena gambhIrabhAvaM dassento "aparo nayo"tiAdimAha / tattha hetUti paccayo / so ca attano phalaM dahati vidahatIti dhammo da-kArassa dha-kAraM katvA / dhammasaddassa cettha hetupariyAyatA kathaM vicAyatIti Aha "vuttavheta"ntiAdi / vuttaM paTisambhidAvibhaGge (vibhaM0 718) / nanu ca "hetumhi ANaM dhammapaTisambhidA''ti etena vacanena dhammassa hetubhAvo kathaM vijJAyatIti ? "dhammapaTisambhidA"ti etassa samAsapadassa avayavapadatthaM dassentena "hetumhi ANanti vuttttaa| "dhamme paTisambhidA dhammapaTisambhidA"ti ettha hi "dhamme"ti etassa atthaM dassentena "hetumhI''ti vuttaM, "paTisambhidA'ti etassa atthaM dassentena "ANa"nti / tasmA hetudhammasaddA ekatthA, ANapaTisambhidA saddA cAti imamatthaM vadantena sAdhito dhammassa hetubhAvoti / tathA "hetuphale ANaM atthapaTisambhidA"ti etena vacanena sAdhito atthassa hetuphalabhAvoti daTThabbo / hetuno phalaM hetuphalaM, taJca hetuanusArena arIyati adhigamIyatIti atthoti vuccati / 93 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 sanAta paJJattIti ettha saddavAdInaM vAde atthabyaJjanakA aviparItAbhilApadhammaniruttibhUtA paramatthasaddappabandhasaGghAtA tanti "desanA "ti vuccati, desanA nAmAti vA attho| desIyati attho etAyAti hi desanA / pakArena ApIyati attho etAya, pakArato vA ApetIti paJJatti / tameva sarUpato dassetuM " yathAdhammaM dhammAbhilApoti adhippAyo''ti vRttaM / yathAdhammanti ettha pana dhammasaddI hetuM, hetuphalaJca sabbaM saGgahAti / sabhAvavAcako hesa dhammasaddo, na pariyattihetuAdivAcako, tasmA yo yo avijjAsaGghArAdidhammo, tasmiM tasminti attho / tesaM tesaM avijjAsaGghArAdidhammAnaM anurUpaM vA yathAdhammaM | desanApi hi paTivedho viya aviparItasavisayavibhAvanato dhammAnurUpaM pavattati, tatoyeva ca aviparItAbhilApoti vuccati / dhammAbhilApoti hi atthabyaJjanako aviparItAbhilApo dhammaniruttibhUto tantisaGghAto paramatthasaddappabandho / so hi abhippi uccArayatIti abhilApo, dhammo aviparIto sabhAvabhUto abhilApo dhammAbhilApoti vuccati, etena " tatra dhammaniruttAbhilApe jANaM niruttipaTisambhidA "ti (vibhaM0 718) ettha vuttaM dhammaniruttiM dasseti saddasabhAvattA desanAya / tathA hi niruttipaTisambhidAya parittArammaNAdibhAvo paTisambhidAvibhaGgapALiyaM (vibhaM0 718) vutto / tadaTThakathAya ca "taM sabhAvaniruttiM saddaM ArammaNaM katvA' 'tiAdinA (vibhaM0 aTTha0 718) tassA saddArammaNatA dassitA / "imassa atthassa ayaM saddo vAcako "ti hi vacanavacanatthe vavatthapetvA taM taM vacanatthavibhAvanavasena pavattito saddo "desanA "ti vuccati / " adhippAyo" ti etena '"desanAti paJJattI"ti etaM vacanaM dhammaniruttAbhilApaM sandhAya vuttaM na tato vinimuttaM paJJattiM sandhAyAti dasseti anekadhA atthasambhave attanA adhippetatthasseva ttattAti ayaM saddavAdInaM vAdato vinicchayo / paJJattivAdInaM vAde pana sammutiparamatthabhedassa atthassAnurUpavAcakabhAvena paramatthasaddesu bhagavatA manasA vavatthApitA tantisaGghAtA nAmapaJJatti desanA nAma, "desanA "ti vA vuccatIti attho / tadeva mUlakAraNabhUtassa saddassa dassanavasena kAraNUpacArena dassetuM " yathAdhammaM dhammAbhilApoti adhippAyo"ti vRttaM / kiJcApi hi "dhammAbhilApo 'ti ettha abhilappati uccArIyatIti abhilApoti so vuccati, na paNNatti, tathApi sadde vaccamA tadanurUpaM vohAraM gahetvA tena vohArena dIpitassa atthansa jAnanato sadde kathite tadanurUpA paNNattipi kAraNUpacArena kathitAyeva hoti / apica " dhammAbhilApoti attho 'ti avatvA '"dhammAbhilApoti adhippAyo ti vRttattA desanA nAma saddo na hotIti dIpitameva / tena hi adhippAyamattameva mUlakAraNasaddavasena kathitaM, na idha gahetabbo "desanA "ti etassa 94 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 95 atthoti ayaM paJattivAdInaM vAdato vinicchayo / atthantaramAha "anuloma...pe0... kathana"nti, etena heTThA vuttaM desanAsamuTThApakaM cittuppAdaM dasseti / kathIyati attho etenAti hi kthnN| Adisaddena nItaneyyAdikA pALigatiyo, ekattAdinandiyAvattAdikA pALinissitA ca nayA sngghitaa| sayameva paTivijjhati, etena vA paTivijjhantIti paTivedho, aannN| tadeva abhisameti, etena vA abhisamentIti abhisamayotipi vuccati / idAni taM paTivedhaM abhisamayappabhedato, abhisamayAkArato, ArammaNato, sabhAvato ca pAkaTaM kAtuM "so cA'tiAdi vuttaM / tattha hi lokiyalokuttaroti pabhedato, visayato, asammohatoti AkArato, dhammesu, atthesu, paJattIsUti ArammaNato, atthAnurUpaM, dhammAnurUpaM, paJattipathAnurUpanti sabhAvato ca pAkaTaM karoti / tattha visayato atyAdianurUpaM dhammAdIsu avabodho nAma avijjAdidhammArammaNo, saGghArAdiatthArammaNo, tadubhayapApanArammaNo ca lokiyo abhismyo| asammohato atthAdianurUpaM dhammAdIsu avabodho nAma nibbAnArammaNo maggasampayutto yathAvuttadhammatthapaJattIsu sammohaviddhaMsano lokuttaro abhismyo| tathA hi "ayaM hetu, idamassa phalaM, ayaM tadubhayAnurUpo vohAro'"ti evaM ArammaNakaraNavasena lokiyANaM visayato paTivijjhati, lokuttaraANaM pana tesu hetuhetuphalAdIsu sammohassatrANena samucchinnattA asammohato paTivijjhati / lokuttaro pana paTivedho visayato nibbAnassa, asammohato ca itarassAtipi vadanti eke / ___ atthAnurUpaM dhammasUti "avijjA hetu, saGghArA hetusamuppannA, saGghAre uppAdeti avijjA"ti evaM kAriyAnurUpaM kAraNesUti attho| atha vA "puJAbhisaGkhAraapuJAbhisaGkhAraAnejAbhisaGkhAresu tIsu apuJAbhisaGghArassa avijjA sampayuttapaccayo, itaresaM yathAnurUpa''ntiAdinA kAriyAnurUpaM kAraNesu paTivedhotipi attho / dhammAnurUpaM atthesUti "avijjApaccayA saGkhArA"tiAdinA (ma0 ni0 3.126; saM0 ni0 1.2.1; udi0 1; vibhaM0 225) kAraNAnurUpaM kAriyesu / chabbidhAya paJattiyA patho paJattipatho, tassa anurUpaM tathA, paJjattiyA vuccamAnadhammAnurUpaM paJattIsu avabodhoti attho / abhisamayato aJampi paTivedhatthaM dassetuM "tesa"ntiAdimAha / paTivijjhIyatIti paTivedhoti hi taMtaMrUpAdidhammAnaM aviparItasabhAvo vuccati / tattha tatthAti tasmiM tasmiM piTake, pALipadese vA / salakkhaNasaGghAtoti ruppananamanaphusanAdisakasakalakkhaNasaGghAto / 95 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 ___ yathAvuttehi dhammAdIhi piTakAnaM gambhIrabhAvaM dassetuM "idAnI"tiAdimAha / dhammajAtanti kAraNappabhedo, kAraNameva vA / atthajAtanti kAriyappabhedo, kAriyameva vaa| yA cAyaM desanAti sambandho | tadatthavijAnanavasena abhimukho hoti / yo cetthAti yo etAsu taM taM piTakAgatAsu dhammatthadesanAsu paTivedho, yo ca etesu piTakesu tesaM tesaM dhammAnaM aviparItasabhAvoti attho / sambharitabbato kusalameva sambhAro, so sammA anupacito yehi te anupacitakusalasambhArA, tatova duppajehi, nippa hIti attho| na hi paJjavato, paJAya vA duTubhAvo dUsitabhAvo ca sambhavatIti nippaJattAyeva duppA yathA "dussIlo'"ti (a0 ni0 2.5.213; 3.10.75; pArA0 295; dha0 pa0 308) / ettha ca avijjAsaGkhArAdInaM dhammatthAnaM duppaTivijjhatAya dukkhogAhatA, tesaM paJApanassa dukkarabhAvato taMdesanAya, abhisamayasaGghAtassa paTivedhassa uppAdanavisayIkaraNAnaM asakkuNeyyattA, aviparItasabhAvasaGghAtassa paTivedhassa dubbiJjayyatAya dukkhogAhatA veditabbA | evampIti pi-saddo pubbe vuttaM pakArantaraM sampiNDeti / evaM paThamagAthAya anUnaM paripuNNaM paridIpitatthabhAvaM dassento "ettAvatA"tiAdimAha / "siddhe hi satyArambho atthantaravijJApanAya vA hoti, niyamAya vA"ti iminA punArambhavacanena anUnaM paripuNNaM paridIpitatthabhAvaM dasseti / ettAvatAti paricchedatthe nipAto, ettakena vacanakkamenAti attho / etaM vA parimANaM yassAti ettAvaM, tena, etaparimANavatA saddatthakkamenAti attho| "sadde hi vutte tadatthopi vuttoyeva nAmA"ti vadanti / vutto saMvaNNito attho yassAti vutttthaa| HEALTH __etthAti etissA gAthAya | evaM attho, vinicchayoti vA seso / tIsu piTakesUti ettha "ekekasmi''nti adhikArato, pakaraNato vA veditabbaM / "ekamekasmiJcetthA''ti (dI0 ni0 aTTha0 1. paThamamahAsaGgItikathA) hi heTThA vuttaM / atha vA vatticchAnupubbikattA saddapaTipattiyA niddhAraNamidha avattukAmena AdhAroyeva vutto / na cettha codetabbaM "tIsuyeva piTakesu tividho pariyattibhedo dabbo siyA"ti samudAyavasena vuttassApi vAkyassa avyvaadhippaaysmbhvto| dissati hi avayavavAkyaniSphatti "brAhmaNAdayo bhuJjantU''tiAdIsu, tasmA alamatipapaJcena / yathA attho na virujjhati, tathAyeva gahetabboti / evaM sabbattha | pariyattibhedoti pariyApuNanaM priytti| pariyApuNanavAcako hettha pariyattisaddo, na pana pALipariyAyo, tasmA pariyApuNanappakAroti attho / atha vA tIhi pakArehi pariyApuNitabbA pALiyo eva "pariyattI"ti vuccnti| tathA ceva abhidhammaTThakathAya sIhaLagaNThipade vuttanti vadanti / evampi hi alagaddapamApariyApuNanayogato "alagaddUpamA pariyattI''ti pALipi sakkA vttuN| evaJca katvA "duggahitA 96 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA upArambhAdihetu pariyApuTA alagaddUpamA "ti parato niddesavacanampi upapannaM hoti / tattha hi pALiyeva "duggahitA, pariyApuTA ti ca vattuM yuttA / alagaddo alagaddaggahaNaM upamA etissAti alagaddUpamA / alagaddassa gahaNaJhettha alagaddasaddena vuttanti daTThabbaM / ApUpikoti ettha ApUpa- saddena ApUpakhAdanaM viya, veNikoti ettha vINAsaddena vINAvAdanaggahaNaM viya ca / alagaddaggahaNena hi pariyatti upamIyati, na alagaddena / " alagaddaggahaNUpamA "ti vA vattabbe majjhepadalopaM katvA " alagaddUpamA "ti vuttaM "oTThamukho "tiAdIsu viy| alagaddoti ca AsIviso vuccati / gadoti hi visassa nAmaM, taJca tassa alaM paripuNNaM atthi, tasmA alaM pariyatto paripuNNo gado assAti alagaddo anunAsikalopaM, da-kArAgamaJca katvA, alaM vA jIvitaharaNe samattho gado yassAti alagaddo vRttanayena / vaTTadukkhato nissaraNaM atho payojanametissAti nissaraNatthA / bhaNDAgAre niyutto bhaNDAgAriko, rAjaratanAnupAlako, so viyAti tathA, dhammaratanAnupAlako khINAsavo / aJJamatthamanapekkhitvA bhaNDAgArikasseva sato pariyatti bhaNDAgArikapariyatti / duggahitAti duTTu gahitA / tadeva sarUpato niyametuM " upArambhAdihetu pariyApuTAta upArambhaitivAdappamokkhAdihetu uggahitAi attho / lAbhasakkArAdihetu Aha, pariyApuNanampi ettheva saGgahitanti daTThabbaM / vuttahetaM alagaddasuttaTThakathAyaM - "yo buddhavacanaM uggahetvA ' evaM cIvarAdIni vA labhissAmi, catuparisamajjhe vA maM jAnissantI 'ti lAbhasakkArahetu pariyApuNAti, tassa sA pariyatti alagaddapariyatti nAma / evaM pariyApuNanato hi buddhavacanaM apariyApuNitvA niddakkamanaM varatara "nti (ma0 ni0 aTTha0 2.239) / nanu ca alagaddaggahaNUpamA pariyatti suggahitApi pariyatti "alagaddUpamA ti vattuM pALiyaM vuttattA / vuttahetaM - 97 'alagaddUpamA "ti vuccati evaJca sati vaTTati tatthApi alagaddaggahaNassa upamAbhAvena 66 "seyyathApi bhikkhave, puriso alagaddatthiko alagaddagavesI alagaddapariyesanaM caramAno, so paraseyya mahantaM alagaddaM, tamenaM ajapadena daNDena suniggahitaM 97 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 niggaNheyya, ajapadena daNDena suniggahitaM niggahitvA gIvAya suggahitaM gaNheyya / kiJcApi so bhikkhave, alagaddo tassa purisassa hatthaM vA bAhaM vA aJJataraM vA aGgapaccaGgaM bhogehi paliveTheyya / atha kho so neva tatonidAnaM maraNaM vA nigaccheyya maraNamattaM vA dukkhN| taM kissa hetu, suggahitattA bhikkhave, alagaddassa / evameva kho bhikkhave, idhekacce kulaputtA dhammaM pariyApuNanti suttaM geyyantiAdi (ma0 ni0 1.239) / tasmA idha duggahitA eva pariyatti alagaddUpamAti ayaM viseso kuto vijJAyati, yena duggahitA upArambhAdihetu pariyApuTA " alagaddUpamA ' 'ti vuccatIti ? saccametaM, idaM pana pArisesaJAyena vuttanti daTThabbaM / tathA hi nissaraNatthabhaNDAgArikapariyattInaM visuM gahitattA pArisesato alagaddassa duggahaNUpamAyeva pariyatti " alagaddUpamA "ti viJJAyati / alagaddassa suggahaNUpamA hi pariyatti nissaraNatthA vA hoti, bhaNDAgArikapariyatti vA / tasmA suvuttametaM " duggahitA... pe0... pariyattI 'ti / idAni tamatthaM pALiyA sAdhento " "yaM sandhAyA"tiAdimAha / tattha yanti yaM pariyattiduggahaNaM / majjhimanikAye mUlapaNNAsake alagaddasutte (ma0 ni0 1.239 ) bhagavatA vuttaM / alagaddatthikoti AsIvisena, AsIvisaM vA atthiko, alagaddaM gavesati pariyesati sIlenAti alagaddagavesI / alagaddapariyesanaM caramAnoti AsIvisapariyesanatthaM caramAno / tadatthe hetaM paccattavacanaM, upayogavacanaM vA, alagaddapariyesanaTThAnaM vA crmaano| alagaddaM pariyesanti etthAti hi alagaddapariyesanaM / tamenanti taM alagaddaM / bhogeti sarIre / "bhogo tu phaNino tanU'ti hi vRttaM / bhujIyati kuTilaM karIyatIti bhogo / tassAti purisassa / hatthe vA bAhAya vAti sambandho / maNibandhato paTThAya yAva agganakhA hattho / saddhiM aggabAhAya avasesA bAhA, katthaci pana kapparato paTThAya yAva agganakhA " hattho "ti vuttaM bAhAya visuM anAgatattA / vuttalakkhaNaM hatthaJca bAhaJca ThapetvA avasesaM sarIraM aGgapaccaGgaM / tatonidAnanti tannidAnaM taMkAraNAti attho / taM hatthAdIsu DaMsanaM nidAnaM kAraNaM etassAti "tannidAna"nti hi vattabbe " tatonidAna "nti purimapade paccattatthe sikkavacanaM katvA, tassa ca lopamakatvA niddeso, hetvatthe ca paccattavacanaM / kAraNatthe nipAtapadametantipi vadanti / apica "tatonidAna "nti etaM " maraNaM vA maraNamattaM vA dukkhanti ettha vRttanayena visesanaM / taM kissa hetUti yaM vuttaM hatthAdIsu DaMsanaM, tannidAnaJca 98 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA maraNAdiupagamanaM, taM kissa hetu kena kAraNenAti ce? tassa purisassa alagaddassa dugghitttaa| ___idhAti imasmiM sAsane / moghapurisAti guNasArarahitatAya tucchapurisA / dhammanti pALidhammaM | pariyApuNantIti uggaNhanti, sajjhAyanti ceva vAcuggataM karontA dhArenti cAti vuttaM hoti / "dhamma'nti sAmaJato vuttameva sarUpena dasseti "sutt"ntiaadinaa| na hi suttAdinavaGgato aJo dhammo nAma asthi / tathA hi vuttaM "tesaM dhammAna"nti / atthanti cettha sambandhIniddeso eso, atthanti ca yathAbhUtaM bhAsitatthaM, payojanatthaJca sAmaJjaniddesena, ekasesanayena vA vuttaM / yahi padaM sutisAmaJjana anekadhA atthaM dIpeti, taM sAmaJaniddesena, ekasesanayena vAti sabbattha veditabbaM / na upaparikkhantIti na pariggaNhanti na vicaarenti| ikkhasaddassa hi dassanaGkesu idha dassanameva attho, tassa ca pariggaNhanacakkhulocanesu pariggaNhanameva, taJca vicAraNA pariyAdAnavasena dubbidhesu vicAraNAyeva, sA ca vImaMsAyeva, na vicAro, vImaMsA ca nAmesA bhAsitatthavImaMsA, payojanatthavImaMsA cAti idha dubbidhAva adhippetA, tAsu "imasmiM ThAne sIlaM kathitaM, imasmiM samAdhi, imasmiM paJjA, mayaJca taM pUressAmA"ti evaM bhAsitatthavImaMsaJceva "sIlaM samAdhissa kAraNaM, samAdhi vipassanAyA"tiAdinA payojanatthavImaMsaJca na karontIti attho / anupaparikkhatanti anupaparikkhantAnaM tesaM moghapurisAnaM / na nijjhAnakkhamantIti nijjhAnaM nissesena pekkhanaM pajhaM na khmnti| jhe-saho hi idha pekkhaneyeva, na cintanajhApanesu, taJca ANapekkhanameva, na cakkhupekkhanaM, ArammaNUpanijjhAnameva vA, na lakkhaNUpanijjhAnaM, tasmA paJAya disvA rocetvA gahetabbA na hontIti adhippAyo veditbbo| nissesena jhAyate pekkhateti hi nijjhaanN| sandhivasena anusvAralopo nijjhAnakkhamantIti, "nijjhAnaM khamantI"tipi pATho, tena imamatthaM dIpeti "tesaM paJcAya atthassa anupaparikkhanato te dhammA na upaTThahanti, imasmiM ThAne sIlaM, samAdhi, vipassanA, maggo, vaDheM, vivaDheM kathitanti evaM jAnituM na sakkA hontii"ti| upArambhAnisaMsA cevAti paresaM vAde dosAropanAnisaMsA ca hutvA / bhuso Arambhanahi paresaM vAde dosAropanaM upArambho, pariyattiM nissAya paravambhananti vuttaM hoti / tathA hesa "paravajjAnupanayanalakkhaNo''ti vutto / iti vAdappamokkhAnisaMsA cAti iti evaM etAya pariyattiyA vAdappamokkhAnisaMsA attano upari parehi Aropitassa vAdassa niggahassa attato, sakavAdato vA pamokkhapayojanA ca hutvA / iti saddo idamatthe, tena 99 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 "pariyApuNantI''ti ettha pariyApuNanaM parAmasati / vadanti niggaNhanti etenAti vAdo, doso, pamuccanaM, pamuccApanaM vA pamokkho, attano upari Aropitassa pamokkho AnisaMso yesaM tathA / AropitavAdo hi "vAdo"ti vutto yathA "devena datto datto''ti / vAdoti vA upavAdonindA yathAvuttanayeneva samAso / idaM vuttaM hoti - parehi sakavAde dose Aropite, nindAya vA AropitAya taM dosaM, nindaM vA evaJca evaJca mocessAmAti iminA ca kAraNena pariyApuNantIti / atha vA so so vAdo iti vAdo iti-saddassa saha vicchAya ta-saddatthe pvttttaa| itivAdasa pamokkho yathAvuttanayena, so AnisaMso yesaM tathA, taM taM vAdapamocanAnisaMsA hutvAti attho / yassa catthAyAti yassa ca sIlAdipUraNassa, maggaphalanibbAnabhUtassa vA anupAdAvimokkhassa atthAya / abhedepi bhedavohAro eso yathA "paTimAya sarIra'"nti, bhedyabhedakaM vA etaM yathA "kathinassatthAya AbhataM dussa"nti / "taJcassa attha"nti hi vuttaM / ca-saddo avadhAraNe, tena tadatthAya eva pariyApuNanaM sambhavati, nAJatthAyAti vinicchinoti / dhamma pariyApuNantIti hi jAtiAcAravasena duvidhApi kulaputtA JAyena dhamma pariyApuNantIti attho / taJcassa atthaM nAnubhontIti assa dhammassa sIlAdipUraNasaGkhAtaM, maggaphalanibbAnabhUtaM vA anupAdAvimokkhasaGkhAtaM atthaM ete duggahitagAhino nAnubhonti na vindantiyeva | aparo nayo - yassa upArambhassa, itivAdappamokkhassa vA atthAya ye moghapurisA dhamma pariyApuNanti, te parehi "ayamattho na hotI"ti vutte duggahitattAyeva "tadatthova hotI''ti paTipAdanakkhamA na honti, tasmA parassa vAde upArambhaM AropetuM attano vAdaM pamocetuJca asakkontApi taM atthaM nAnubhonti ca na vindantiyevAti evampettha attho dtttthbbo| idhApi hi ca-saddo avadhAraNatyova / "tesa"ntiAdIsu tesaM te dhammA duggahitattA upArambhamAnadabbamakkhapalAsAdihetubhAvena dIgharattaM ahitAya dukkhAya saMvattantIti attho / duggahitAti hi hetugabbhavacanaM / tenAha "duggahitattA bhikkhave, dhammAna''nti (ma0 ni0 1.238) / ettha ca kAraNe phalavohAravasena "te dhammA ahitAya dukkhAya saMvattantI'ti vuttaM yathA "ghatamAyu, dadhi bala''nti / tathA hi kiJcApi na te dhammA ahitAya dukkhAya saMvattanti, tathApi vuttanayena pariyApuNantAnaM sajjhAyanakAle, vivAdakAle ca tammUlakAnaM upArambhAdInaM anekesaM akusalAnaM uppattisambhavato "te...pe0... saMvattantI''ti vuccati / taM kissa hetUti ettha tanti yathAvuttassatthassa ananubhavanaM, tesaJca dhammAnaM ahitAya dukkhAya saMvattanaM praamsti| kissAti sAmivacanaM hetvatthe, tathA hetUti paccattavacanaJca / 100 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 101 yA panAti ettha kiriyA pALivasena vuttanayena attho veditabbo / tattha kiriyApakkhe yA suggahitAti abhedepi bhedavohAro "cArikaM pakkamati, cArikaM caramAno''tiAdIsu (dI0 ni0 1.254, 300) viya / tadevatthaM vivarati "sIlakkhandhAdI"tiAdinA, Adisaddena cettha samAdhivipassanAdInaM saGgaho / yo hi buddhavacanaM uggaNhitvA sIlassa AgatavAne sIlaM pUretvA, samAdhino AgataTTAne samAdhiM gabbhaM gaNhApetvA, vipassanAya AgataTThAne vipassanaM paTTapetvA, maggaphalAnaM AgatavAne "maggaM bhAvessAmi, phalaM sacchikarissAmI"ti uggaNhAti, tasseva sA pariyatti nissaraNatthA nAma hoti / yanti yaM pariyattisuggahaNaM / vuttaM alagaddasutte / dIgharataM hitAya sukhAya saMvattantIti sIlAdInaM AgataTThAne sIlAdIni pUrentAnampi arahattaM patvA parisamajjhe dhammaM desetvA dhammadesanAya pasannehi upanIte cattAro paccaye paribhuJjantAnampi paresaM vAde sahadhammena upArambhaM AropentAnampi sakavAdato parehi AropitadosaM pariharantAnampi dIgharattaM hitAya sukhAya saMvattantIti attho| tathA hi na kevalaM suggahitapariyattiM nissAya maggabhAvanAphalasacchikiriyAdIniyeva, api tu paravAdaniggahasakavAdapatiThThApanAnipi ijjhanti / tathA ca vuttaM parinibbAnasuttA dIsu "uppannaM parappavAdaM sahadhammena suniggahitaM niggahetvA sappATihAriyaM dhammaM desessantI'tiAdi (dI0 ni0 2.68) / yaM panAti etthApi vuttanayena duvidhena attho| dukkhaparijAnena prinyaatkkhndho| samudayappahAnena phiinkileso| paTividdhArahattaphalatAya pttividdhaakuppo| akuppanti ca arahattaphalassetaM nAma / satipi hi cattunnaM maggAnaM, catunnaJca phalAnaM avinassanabhAve sattannaM sekkhAnaM sakasakanAmapariccAgena uparUpari nAmantarappattito tesaM maggaphalAti "akuppAmiti na vuccanti / arahA pana sabbadApi arahAyeva nAmAti tasseva phalaM puggalanAmavasena "akuppa"nti vuttaM, iminA ca imamatthaM dasseti "khINAsavasseva pariyatti bhaNDAgArikapariyatti nAmA''ti / tassa hi apariJAtaM, appahInaM abhAvitaM, asacchikataM vA natthi, tasmA so buddhavacanaM pariyApuNantopi tantidhArako paveNIpAlako vaMsAnurakkhakova hutvA pariyApuNAti, tenevAha "paveNIpAlanatthAyA"tiAdi / paveNI cettha dhammasantati dhammassa avicchedena pavatti / buddhassa bhagavato vaMsoti ca yathAvRttapaveNIyeva / nanu ca yadi paveNIpAlanatthAya buddhavacanassa pariyApuNanaM bhaNDAgArikapariyatti, atha kasmA "khINAsavo"ti visesetvA vuttaM / ekaccassa hi puthujjanassApi ayaM nayo labbhati / tathA hi ekacco puthujjano bhikkhu chAtakabhayAdinA ganthadhuresu ekasmiM ThAne 101 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 vasitumasakkontesu sayaM bhikkhAcArena atikilamamAno "atimadhuraM buddhavacanaM mA nassatu, tantiM dhAressAmi, vaMsaM ThapessAmi, paveNiM pAlessAmI''ti pariyApuNAti / tasmA tassApi pariyatti bhaNDAgArikapariyatti nAma kasmA na hotIti ? vuccate- evaM santepi hi puthujjanassa pariyatti bhaNDAgArikapariyatti nAma na hoti / kiJcApi hi puthujjano "paveNiM pAlessAmI''ti ajjhAsayena pariyApuNAti, attano pana bhavakantArato avitiNNattA tassa sA pariyatti nissaraNatthAyeva nAma hoti, tasmA puthujjanassa pariyatti alagaDhupamA vA hoti, nissaraNatthA vaa| sattanaM sekkhAnaM nissrnntthaav| khINAsavAnaM bhaNDAgArikapariyattiyevAti veditabbaM / khINAsavo hi bhaNDAgArika sadisattA "bhaNDAgAriko'"ti vaccati / yathA hi bhaNDAgAriko alaGkArabhaNDaM paTisAmetvA pasAdhanakAle tadupiyaM alaGkArabhaNDaM raJo upanAmetvA taM alaGkaroti, evaM khINAsavopi dhammaratanabhaNDaM sampaTicchitvA mokkhAdhigamAya bhabbarUpe sahetuke satte passitvA tadanurUpaM dhammadesanaM vaDvetvA maggaGgabojjhaGgAdisaGghAtena lokuttarena alaGkArena alaGkarotIti / evaM tisso pariyattiyo vibhajitvA idAni tIsupi piTakesu yathArahaM sampattivipattiyo niddhAretvA vibhajanto "vinaye panA''tiAdimAha / "sIlasampadaM nissAya tisso vijjA pApuNAtI"tiAdIsu yasmA sIlaM visujjhamAnaM satisampajAbalena, kammassakatAANabalena ca saMkilesamalato visujjhati, pAripUriJca gacchati, tasmA sIlasampadA sijjhamAnA upanissayasampattibhAvena satibalaM, ANabalaJca paccupaTThapetIti tassA vijjattayUpanissayatA veditabbA sbhaaghetusmpaadnto| satibalena hi pubbenivAsavijjAsiddhi | sampajaJjabalena sabbakiccesu sudiTThakAritAparicayena cutUpapAtaJANAnubaddhAya dutiyavijjAya siddhi / vItikkamAbhAvena saMkilesappahAnasabbhAvato vivaTTpanissayatAvasena ajjhAsayasuddhiyA ttiyvijjaasiddhi| puretarasiddhAnaM samAdhipaJAnaM pAripUri vinA sIlassa AsavakkhayaJANUpanissayatA sukkhavipassakakhINAsavehi diipetbbaa| "samAhito yathAbhUtaM pajAnAtI"ti (saM0 ni0 2.3.5; 3.5.1071; netti0 40; mi0 pa0 14) vacanato samAdhisampadA chaLabhijJatAya upanissayo / "yogA ve jAyate bhUrIti (dha0 pa0 282) vacanato pubbayogena garuvAsadesabhAsAkosallauggahaNaparipucchAdIhi ca paribhAvitA paJjAsampadA paTisambhidAppabhedassa upanissayo / ettha ca "sIlasampadaM nissAyA''ti vuttattA yassa samAdhivijambhanabhUtA anavasesA cha abhijJA na ijjhanti, tassa ukkaTThaparicchedavasena na samAdhisampadA asthIti satipi vijjAnaM abhijekadesabhAve sIlasampadAsamUdAgatA eva tisso vijjA gahitA, yathA ca paJjAsampadAsamudAgatA catasso paTisambhidA 102 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 103 upanissayasampannassa maggeneva ijjhanti maggakkhaNeyeva tAsaM pttilddhttaa| evaM sIlasampadAsamudAgatA tisso vijjA, samAdhisampadAsamudAgatA ca cha abhijJA upanissayasampannassa maggeneva ijjhantIti maggAdhigameneva tAsaM adhigamo veditabbo / paccekabuddhAnaM, sammAsambuddhAnaJca paccekabodhisammAsambodhisamadhigamasadisA hi imesaM ariyAnaM ime visesAdhigamAti / tAsaMyeva ca tattha pabhedavacanatoti ettha "tAsaMyevA'"ti avadhAraNaM pApuNitabbAnaM chaLabhiJAcatupaTisambhidAnaM vinaye pabhedavacanAbhAvaM sandhAya vuttaM / veraJjakaNDe (pArA0 12) hi tisso vijjAva vibhattAti / casaddena samuccinanaJca tAsaM ettha ekadesavacanaM sandhAya vuttaM abhiJApaTisambhidAnampi ekadesAnaM tattha vuttattA / dutiye "tAsaMyevA"ti avadhAraNaM catasso paTisambhidA apekkhitvA kataM, na tisso vijjA / tA hi chasu abhiJAsu antogadhattA sutte vibhattAyevAti / ca-saddena ca paTisambhidAnamekadesavacanaM samuccinoti / tatiye "tAsaJcA"ti ca-saddena sesAnampi tattha asthibhAvaM dIpeti / abhidhamme hi tisso vijjA, cha abhiJA, catasso ca paTisambhidA vuttAyeva / paTisambhidAnaM pana aJattha pabhedavacanAbhAvaM, tattheva ca sammA vibhattabhAvaM dIpetukAmo heTThA vuttanayena avadhAraNamakatvA "tatthevA''ti parivattetvA avadhAraNaM Thapeti / "abhidhamme pana tisso vijjA, cha abhiJA, catasso ca paTisambhidA ache ca sammappadhAnAdayo guNavisesA vibhttaa| kiJcApi vibhattA, visesato pana pAjAtikattA catassova paTisambhidA pApuNAtIti dassanatthaM 'tAsaJca tatthevA'ti avadhAraNavipallAso kato"ti vjirbuddhitthero| "eva"ntiAdi nigamanaM / sukho samphasso etesanti sukhasamphassAni, anuJAtAniyeva tAdisAni attharaNapAvuraNAdIni, tesaM phassasAmaJato sukho vA samphasso tathA, anujJAto so yesanti anujJAtasukhasamphassAni, tAdisAni attharaNapAvuraNAdIni tesaM phassena samAnatAya / upAdinakaphasso itthiphasso, methunadhammoyeva | vuttaM ariTena nAma gaddhabAdhipubbena bhikkhunA (ma0 ni0 234; pAci0 417) / so hi bahussuto dhammakathiko kammakilesavipAkaupavAdaANAvItikkamavasena paJcavidhesu antarAyikesu ANAvItikkamantarAyikaM na jAnAti, sesantarAyikeyeva jAnAti, tasmA so rahogato evaM cintesi "ime agArikA paJca kAmaguNe paribhuJjantA sotApannApi sakadAgAminopi anAgAminopi honti, bhikkhUpi manApikAni cakkhuvi yyAni rUpAni passanti...pe0... 103 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 kAyavineyye phoTThabbe phusanti, mudukAni attharaNapAvuraNAni paribhuJjanti, etaM sabbampi vaTTati, kasmA itthInaMyeva rUpasaddagandharasaphoThubbA na vaTTanti, etepi vaTTantiyevA"ti anavajjena paccayaparibhogarasena sAvajja kAmaguNaparibhogarasaM saMsanditvA sachandarAgaparibhogaJca nicchandarAgaparibhogaJca ekaM katvA thullavAkehi saddhiM atisukhumasuttaM ghaTento viya, sAsapena saddhiM sineruno sadisataM upasaMharanto viya ca pApakaM diTThigataM uppAdetvA "kiM bhagavatA mahAsamudaM bandhantena viya mahatA ussAhena paThamapArAjikaM paJattaM, natthi ettha doso'ti sabba tANena saddhiM paTivirujjhanto vesArajjANaM paTibAhanto ariyamagge khANukaNTakAdIni pakkhipanto "methunadhamme doso natthI''ti jinacakke pahAramadAsi, tenAha "tathAha"ntiAdi / anatikkamanatthena antarAye niyuttA, antarAyaM vA phalaM arahanti, antarAyassa vA karaNasIlAti antarAyikA, saggamokkhAnaM antarAyakarAti vuttaM hoti| te ca kammakilesavipAkaupavAdaANAvItikkamavasena pnycvidhaa| vitthAro ariTThasikkhApadavaNNanAdIsu (pAci0 aTTha0 417) gahetabbo / ayaM panettha padasthasambandhoye ime dhammA antarAyikA iti bhagavatA vuttA desitA ceva paJattA ca, te dhamme paTisevato paTisevantassa yathA yena pakArena te dhammA antarAyAya saggamokkhAnaM antarAyakaraNatthaM nAlaM samatthA na honti, tathA tena pakArena ahaM bhagavatA desitaM dhamma AjAnAmIti / tato dussIlabhAvaM pApuNAtIti tato anavajjasaJibhAvahetuto vItikkamitvA dussIlabhAvaM pApuNAti / cattAro...pe0...AdIsUti ettha Adi-saddena - "cattArome bhikkhave, puggalA santo saMvijjamAnA lokasmiM / katame cattAro ? attahitAya paTipannoM no parahitAya, parahitAya paTipanno no attahitAya, nevattahitAya paTipanno no parahitAya, attahitAya ceva paTipanno parahitAya ca...pe0... ime kho bhikkhave...pe0... lokasmi'"nti (a0 ni0 4.96) "ayaM evamAdinA puggaladesanApaTisaJjuttasuttantapAThiM nidasseti / adhippAyanti puggaladesanAvohAravasena, na paramatthato"ti evaM bhagavato adhippAyaM / vuttahi - 104 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 105 "duve saccAni akkhAsi, sambuddho vadataM varo / sammutiM paramatthaJca, tatiyaM nUpalabbhati / / saGketavacanaM saccaM, lokasammutikAraNA / paramatthavacanaM saccaM, dhammAnaM bhUtakAraNA / / tasmA vohArakusalassa, lokanAthassa satthuno / sammutiM voharantassa, musAvAdo na jAyatIti / / (ma0 ni0 aThTha0 1.57; a0 ni0 aTTha0 1.1.170; itivu0 aTTha0 24) / na hi lokasammutiM buddhA bhagavanto vijahanti, lokasamajhAya lokaniruttiyA lokAbhilApe ThitAyeva dhammaM desenti / apica "hirottappadIpanatthaM, kammassakatAdIpanattha"nti (ma0 ni0 aTTha0 1.57; a0 ni0 aTTha0 1.1.202; itivU0 aTTha0 24; kathA0 va0 anu0 TI0 1) evamAdIhipi aTThahi kAraNehi bhagavA puggalakathaM kathetI"ti evaM adhippaaymjaannto| ayamattho upari Avi bhavissati / duggahitaM gaNhAtIti "tathAhaM bhagavatA dhammaM desitaM AjAnAmi, yathA tadevidaM vijJANaM sandhAvati saMsarati anaJja"ntiAdinA (ma0 ni0 1.144) duggahitaM katvA gaNhAti, viparItaM gaNhAtIti vuttaM hoti / duggahitanti hi bhAvanapuMsakaniddeso kiriyAyavisesanabhAvena napuMsakaliGgena niddisitbbttaa| ayahi bhAvanapuMsakapadassa pakati, yadidaM napuMsakaliGgena niddisitabbattA, bhAvappaTThAnatA, sakammAkammakiriyAnuyogaM paccattopayogavacanatA ca / tena vuttaM "duggahitaM katvA"ti / yanti duggahitagAhaM / majjhimanikAye mUlapaNNAsake mahAtaNhAsaGghayasutte (ma0 ni0 1.144) tathAvAdInaM sAdhinAmakaM kevaTTaputtaM bhikkhaM Arabbha bhagavatA vuttN| attanA duggahitena dhammenAti pAThaseso, micchAsabhAvenAti attho / atha vA duggahaNaM duggahitaM, attanAti ca sAmiatthe karaNavacanaM, vibhattiyantapatirUpakaM vA avyayapadaM, tasmA attano duggahaNena viparItagAhenAti atyo| abhAcikkhatIti abbhakkhAnaM karoti / attano kusalamUlAni khananto attAnaM khanati nAma / tatoti duggahitabhAvahetuto / dhammacintanti dhmmsbhaavvicaarN| atidhAvantoti ThAtabbamariyAdAyaM aTThatvA "cittuppAdamattenapi dAnaM hoti, sayameva cittaM attano ArammaNaM hoti, sabbampi cittaM sabhAvadhammArammaNameva hotI''ti ca evamAdinA atikkamitvA pavattayamAno / 105 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 cintetumasakkuNeyyAni, anaraharUpAni vA acinteyyAni nAma, tAni dassento "vuttaheta"ntiAdimAha / tattha acinteyyAnIti tesaM sabhAvadassanaM / na cintetabbAnIti tattha kattabbakiccadassanaM / "yAnI"tiAdi tassa hetudassanaM / yAni cintento ummAdassa cittakkhepassa, vighAtassa vihesassa ca bhAgI assa, acinteyyAni imAni cattAri na cintetabbAni, imAni vA cattAri acinteyyAni nAma na cintetabbAni, yAni vA...pe0... assa, tasmA na cintetabbAni acintetabbabhUtAni imAni cattAri acinteyyAni nAmAti yojanA / iti-saddena pana - "katamAni cattAri? buddhAnaM bhikkhave buddhavisayo acinteyyo na cintetabbo, yaM cintento ummAdassa vighAtassa bhAgI assa / jhAyissa bhikkhave jhAnavisayo acinteyyo...pe0... kammavipAko bhikkhave acinteyyo...pe0... lokacintA bhikkhave acinteyyA...pe0... imAni...pe0... assA"ti (a0 ni0 4.77) caturaGguttare vuttaM acinteyyasuttaM Adi katvA sabaM acinteyyabhAvadIpakaM pALiM saGgaNhAti / kAmaM acinteyyAni cha asAdhAraNaJANAdIni, tAni pana anussarantassa kusaluppattihetubhAvato cintetabbAni, imAni pana evaM na honti aphalabhAvato, tasmA na cintetabbAni / "dussIlya...pe0... pabheda"nti iminA vipattiM sarUpato dasseti / "kathaM ? piTakavasenA''tiAdivacanasambajjhanena pubbAparasambandhaM dassento "evaM naanppkaarto"tiaadimaah| pubbAparasambandhavirahitahi vacanaM byAkulaM / sotUnaJca atthavijJApakaM na hoti, pubbAparaJjUnameva ca tathAvicAritavacanaM visayo / yathAha - "pubbAparaJjU atthaJjU, niruttipadakovido / suggahItaJca gaNhAti, atthaJco' paparikkhatI''ti / / (thera0 gA0 1031) / tesanti piTakAnaM / etanti buddhavacanaM / sIlakkhandhavaggamahAvaggapAthikavaggasaGghAtehi tIhi vaggehi saGgaho etesanti tivggsngghaani| gAthAya pana yassa nikAyassa suttagaNanato catuttiMseva suttntaa| vaggasaGgahavasena tayo vaggA assa saGgahassAti tivaggo snggho| paThamo esa nikAyo 106 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 107 dIghanikAyoti anulomiko apaccanIko, atthAnulomanato atthAnulomanAmiko vA, anvatthanAmoti attho / tattha "tivaggo saGgaho''ti etaM "yassA"ti antarikepi samAsoyeva hoti, na vAkyanti daTTabbaM "navaM pana bhikkhunA cIvaralAbhenA"ti (pAci0 368) ettha "navaMcIvaralAbhenA"ti padaM viya / tathA hi aTThakathAcariyA vaNNayanti "alabbhIti labho, labho eva lAbho / kiM alabbhi ? cIvaraM / kIdisaM? navaM, iti 'navacIvaralAbhenA'ti vattabbe anunAsikalopaM akatvA 'navaMcIvaralAbhenA'ti vuttaM, paTiladdhanavacIvarenAti attho / majjhe Thitapadadvaye panAti nipAto / bhikkhunAti yena laddhaM, tassa nidassana''nti (pAci0 aTTha0 368) / idhApi saddato, atthato ca vAkye yuttiyAabhAvato samAsoyeva sambhavati / "tivaggo''ti padahi "saGgaho"ti ettha yadi karaNaM, evaM sati karaNavacanantameva siyA / yadi ca padadvayametaM tulyAdhikaraNaM, tathA ca sati napuMsakaliGgameva siyA "tiloka"ntiAdipadaM viy| tathA "tivaggo"ti etassa "saGgaho''ti padamantarena aJatthAsambandho na sambhavati, tattha ca tAdisena vAkyena sambajjhanaM na yuttaM, tasmA samAnepi padantarantarike saddatthAvirodhabhAvoyeva samAsatAkAraNanti samAso eva yutto / tayo vaggA assa saGgahassAti hi tivaggosaGgaho akArassa okArAdesaM, okArAgamaM vA katvA yathA "sattAhaparinibbato, acirapakkanto, mAsajAto"tiAdi, assa saGgahassAti ca saGgahitassa assa nikAyassAti attho / apare pana "tayo vaggA yassAti katvA 'saGgahoti padena tulyAdhikaraNameva sambhavati, saGgahoti ca gaNanA / TIkAcariyehi (sArattha TI0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) pana 'tayo vaggA assa saGgahassA'ti padadvayassa tulyAdhikaraNatAyeva dassitA'"ti vadanti, tadayuttameva saGkhyAsaGkhyeyyAnaM missakattA, apAkaTattA c| atthAnulomikattaM vibhAvetumAha "kasmA"tiAdi / guNopacArena, taddhitavasena vA dIgha-saddena dIghappamANAni suttAniyeva gahitAni, nikAyasaddo ca ruLihavasena samUhanivAsatthesu vattatIti dasseti "diighppmaannaan"ntiaadinaa| saGketasiddhattA vacanIyavAcakAnaM payogato tadatthesu tassa saGketasiddhataM Apento "nAha"ntiAdimAha / ekanikAyampIti ekasamUhampi / evaM cittanti evaM vicittaM / yathayidanti yathA ime tiracchAnagatA pANA | poNikA, cikkhallikA ca khattiyA, tesaM nivAso "poNikanikAyo cikkhallikanikAyo"ti vuccati / etthAti nikAyasaddassa samUhanivAsAnaM vAcakabhAve / sAdhakAnIti adhippetassatthassa sAdhanato udAharaNAni vuccanti / "samAnItAnI''ti pAThasesena cetassa sambandho, sakkhIni vA yathAvuttanayena sAdhakAni | yahi niddhAretvA adhippetatthaM 107 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 sAdhenti, taM "sakkhI''ti vadanti / tathA hi manorathapUraNiyaM vuttaM "paJcagarujAtakaM (jA0 1.1.132) pana sakkhibhAvatthAya AharitvA kathetabbanti (a0 ni0 aTTha0 1.1.5) sAsanatoti sAsanapayogato, sAsane vA / lokatoti lokiyapayogato, loke vaa| idaM pana piTakattaye na vijjati, tasmA evaM vuttanti vadanti / ettha ca paThamamudAharaNaM sAsanato sAdhakavacanaM, dutiyaM lokatoti daTTabbaM / mUlapariyAya vaggAdivasena paJcadasavaggasaGgahAni / aDDena dutiyaM diya9, tadeva sataM, ekasataM, paJjAsa ca suttAnIti vuttaM hoti / yatthAti yasmiM nikAye / paJcadasavaggapariggahoti paJcadasahi vaggehi pariggahito sngghito| saMyujjanti etthAti saMyuttaM, kesaM saMyuttaM ? suttavaggAnaM / yathA hi byaJjanasamudAye padaM, padasamudAye ca vAkyaM, vAkyasamudAye suttaM, suttasamudAye vaggoti samajhA, evaM vaggasamudAye sNyuttsmjhaa| devatAya pucchitena kathitasuttavaggAdInaM saMyuttattA devatAsaMyuttAdibhAvo, (saM0 ni0 1.1.1) tenAha "devatAsaMyuttAdivasenA"tiAdi / "suttantAnaM sahassAni satta suttasatAni cA''ti pAThe suttantAnaM satta sahassAni, satta suttasatAni cAti yojetabbaM / "satta suttasahassAni, satta suttasatAni cA"tipi pATho / saMyuttasaGgahoti saMyuttanikAyassa saGgaho gaNanA / ekekehi aGgehi uparUpari uttaro adhiko etthAti aGguttaroti Aha "ekekaaGgAtirekavasenA'tiAdi / tattha hi ekekato paTThAya yAva ekAdasa aGgAni kathitAni / aGganti ca dhammakoTThAso / pubbeti suttantapiTakaniddese / vuttameva pakArantarena sajipitvA avisesetvA dassetuM "ThapetvA"tiAdi vuttaM / "sakalaM vinayapiTaka"ntiAdinA vuttameva hi iminA pakArantarena saGkhipitvA dasseti / apica yathAvuttato avasiTuM yaM kiJci bhagavatA dinnanaye ThatvA desitaM, bhagavatA ca anumoditaM nettipeTakopadesAdikaM, taM sabbampi ettheva pariyApannanti anavasesapariyAdAnavasena dassetuM evaM vuttantipi daTTabbaM / siddhepi hi sati Arambho atthantaravijJApanAya vA hoti, niyamAya vAti / ettha ca yathA "dIghappamANAna''ntiAdi vuttaM, evaM "khuddakappamANAna"ntiAdimavatvA sarUpasseva kathanaM vinayAbhidhammAdInaM dIghappamANAnampi tadantogadhatAyAti daTThab, tena ca vijJAyati "na sabbattha 108 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 109 khuddakapariyApannesu tassa anvatthasamajhatA, dIghanikAyAdisabhAvaviparItabhAvasAmajhena pana katthaci tabbohAratA''ti / tadaanti tehi catUhi nikAyehi anaM, avasesanti attho / navappabhedanti ettha kathaM panetaM navappabhedaM hoti / tathA hi navahi aGgehi vavatthitehi aJamaJasaGkararahitehi bhavitabbaM, tathA ca sati asuttasabhAvAneva geyyaGgAdIni siyuM, atha suttasabhAvAneva geyyaGgAdIni, evaM sati suttanti visuM suttaGgameva na siyA, evaM sante aTTaGgaM sAsananti Apajjati / apica "sagAthakaM suttaM geyyaM, niggAthakaM suttaM veyyAkaraNa"nti (dI0 ni0 aTTha0, pArA0 aTTha0 paThamamahAsaGgItikathA) aTThakathAyaM vuttaM / suttaJca nAma sagAthakaM vA siyA, niggAthakaM vA, tasmA aGgadvayeneva tadubhayaM saGgahitanti tadubhayavinimuttaM suttaM udAnAdivisesasArahitaM natthi, yaM suttaGgaM siyA, athApi kathaJci visuM suttamaM siyA, maGgalasuttAdInaM (khu0 pA0 1; su0 ni0 261) suttaGgasaGgaho na siyA gAthAbhAvato dhammapadAdInaM viya / geyyaGgasaGgaho vA siyA sagAthakattA sagAthAvaggassa viya / tathA ubhatovibhaGgAdIsu sagAthakappadesAnanti ? vuccate - suttanti sAmaJavidhi, visesavidhayo pare / sanimittA niruLahattA, sahatAJjena nAcato / / (dI0 ni0 TI0 1.ptthmmhaasnggiitikthaa)| yathAvuttassa dosassa, natthi etthAvagAhaNaM / tasmA asaGkaraMyeva, navaGgaM satthusAsanaM / / 1.ptthmmhaasnggiitikthaa)| (sAratha TI0 sabbassApi hi buddhavacanassa suttanti ayaM sAmaJavidhi / tathA hi "ettakaM tassa bhagavato suttAgataM suttapariyApanaM, (pAci0 aTTha0 655, 1242) sAvatthiyA suttavibhaGge, (cULa0 va0 456) sakavAde paJca suttasatAnI"tiAdi (dha0 sa0 aTTha0 nidAnakathA) vacanato vinayAbhidhammapariyatti visesesupi suttavohAro dissati / teneva ca AyasmA mahAkaccAyano nettiyaM Aha "navavidhasuttantapariyeTTI"ti (netti0 saGgahavAravaNNanA) tattha hi suttAdivasena navaGgassa sAsanassa pariyeTThi pariyesanA atthavicAraNA "navavidha suttantapariyeTTI"ti vuttaa| tadekadesesu pana pare geyyAdayo sanimittA visesavidhayo tena tena nimittena ptitttthitaa| tathA hi geyyassa sagAthakattaM tabbhAvanimittaM / lokepi hi sasilokaM sagAthakaM cuNNiyaganthaM 109 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA 1 "geyya''nti vadanti, gAthAvirahe pana sati pucchaM katvA vissajjanabhAvo veyyAkaraNassa tabbhAvanimittaM / pucchAvissajjanahi "byAkaraNa"nti vuccati, byAkaraNameva veyyAkaraNaM / evaM sante sagAthakAdInampi pucchaM katvA vissajjanavasena pavattAnaM veyyAkaraNabhAvo ApajjatIti ? nApajjati geyyAdisaJjAnaM anokaasbhaavto| saokAsavidhito hi anokAsavidhi balavA / apica "gAthAvirahe satI"ti visesitattA / yathAdhippetassa hi atthassa anadhippetato byavacchedakaM visesanaM / tathA hi dhammapadAdIsu kevalagAthAbandhesu, sagAthakattepi somanassasANamayikagAthApaTisa ttesu, "vuttaM heta''ntiAdivacana sambandhesu, abbhutadhammapaTisaMyuttesu ca suttavisesesu yathAkkama gAthAudAnaitivRttaka abbhutadhammasaJjA ptitttthitaa| ettha hi satipi saJaAntaranimittayoge anokAsasaJAnaM balavabhAveneva gAthAdisaJA patihitA, tathA satipi gAthAbandhabhAve bhagavato atItAsu jAtIsu cariyAnubhAvappakAsakesu jAtakasamrA patihitA, satipi pahAvissajjanabhAve, sagAthakatte ca kesuci suttantesu vedassa labhApanato vedallasamrA patiTThitA, evaM tena tena sagAthakattAdinA nimittena tesu tesu suttavisesesu geyyAdisaJA patiTThitAti visesavidhayo suttaGgato pare geyyAdayo, yaM panettha geyyaGgAdinimittarahitaM, taM suttaGgameva visesasaJjAparihArena sAmaJjasaJAya pvttnto| nanu ca evaM santepi sagAthakaM suttaM geyyaM, niggAthakaM suttaM veyyAkaraNanti tadubhayavinimuttassa suttassa abhAvato visuM suttaGgameva na siyAti codanA tadavatthA evAti ? na tadavatthA sodhitattA / sodhitahi pubbe gAthAvirahe sati pucchAvissajjanabhAvo vevyAkaraNassa tabbhAvanimittanti | yaJca vuttaM "gAthAbhAvato maGgalasuttAdInaM (khu0 pA0 1; su0 ni0 261) suttaGgasaGgaho na siyA''ti, tampi na, niruLahattA / niruLaho hi maGgalasuttAdInaM suttabhAvo / na hi tAni dhammapadabuddhavaMsAdayo viya gAthAbhAvena saJitAni, atha kho suttabhAveneva / teneva hi aThThakathAyaM "suttanAmaka"nti nAmaggahaNaM kataM / yaJca pana vuttaM "sagAthakattA geyyaGgasaGgaho vA siyA'ti, tampi ntthi| kasmAti ce ? yasmA sahatAjena, tasmA | sahabhAvo hi nAma attato ajena hoti / saha gAthAhIti ca sagAthakaM, na ca maGgalasuttAdIsu gAthAvinimutto koci suttapadeso atthi, yo "saha gAthAhI''ti vucceyya, nanu ca gAthAsamudAyo tadekadesAhi gAthAhi aJo hoti, yassa vasena "saha gAthAhI"ti sakkA vattunti ? taM na / na hi avayavavinimutto samudAyo nAma koci atthi, yo tadekadesehi saha bhaveyya / katthaci pana "dIghasuttaGkitassA'"tiAdIsu samudAyekadesAnaM vibhAgavacanaM vohAramattaM pati pariyAyavacanameva, ayaJca nippariyAyena 110 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 111 pabhedavibhAgadassanakathAti / yampi vuttaM "ubhatovibhaGgAdIsu sagAthakappadesAnaM geyyaGgasaGgaho siyA"ti, tampi na, anyto| aJaAyeva hi tA gAthA jAtakAdipariyApannattA / tAdisAyeva hi kAraNAnurUpena tattha desitA, ato na tAhi ubhatovibhaGgAdInaM geyyaGgabhAvoti / evaM suttAdinavaGgAnaM aJamaJasaGkarAbhAvo veditabboti / idAni etAni navaGgAni vibhajitvA dassento "tatthA"tiAdimAha / niddeso nAma suttanipAte - "kAmaM kAmayamAnassa, tassa ce taM samijjhati / addhA pItimano hoti, laddhA macco yadicchatI"tiAdinA / / (su0 ni0 772) / Agatassa aTThakavaggassa; "kenassu nivuto loko, (iccAyasmA ajito) / kenassu na pakAsati / kissAbhilepanaM brUsi, kiMsu tassa mahabbhaya''ntiAdinA / / (su0 ni0 1038) / Agatassa pArAyanavaggassa; "sabbesu bhUtesu nidhAya daNDaM, ___ aviheThayaM aJatarampi tesaM / na puttamiccheyya kuto sahAyaM, eko care khaggavisANakappotiAdinA / / (su0 ni0 35) / Agatassa khaggavisANasuttassa ca atthavibhAgavasena satthukappena AyasmatA dhammasenApatisAriputtattherena kato niddeso, yo "mahAnidRso, cULaniddeso''ti vuccati / evamidha niddesassa suttaGgasaGgaho bhadantabuddhadhosAcariyena dassito, tathA aJatthApi 111 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 vinayaTThakathAdIsu, AcariyadhammapAlattherenApi nettippakaraNaTThakathAyaM / apare pana niddesassa gAthAveyyAkaraNaGgesu dvIsu saGgrahaM vadanti / vuttar2hetaM niddesaTThakathAyaM upasenattherena "so panesa vinayapiTakaM... pe0... abhidhammapiTakanti tIsu piTakesu suttantapiTakapariyApanno, dIghanikAyo...pe0... khuddakanikAyoti paJcasu nikAyesu khuddakamahAnikAyapariyApanno, suttaM ...pe0... vedallanti navasu satthusAsanaGgesu yathAsambhavaM gAthaGgaveyyAkaraNaGgadvayasaGgahito " ti ( mahAni0 aTTha0 ganthArambhakathA) / ettha tAva katthaci pucchAvissajjanasabbhAvato niddesekadesassa veyyAkaraNaGgasaGgaho yujjatu, agAthAbhAvato gAthaGgasaGgaho kathaM yujjeyyAti vImaMsitabbametaM / dhammApadAdInaM viya hi kevalaM gAthAbandhabhAvo gAthaGgassa tabbhAvanimittaM / dhammapadAdIsu hi kevalaM gAthAbandhesu gAthAsamaJJA patiTThitA, niddese ca na koci kevalo gAthAbandappadeso upalabbhati / sammAsambuddhena bhAsitAnaMyeva hi aTThakavaggAdisaGgahitAnaM gAthAnaM niddesamattaM dhammasenApatinA kataM / atthavibhajanatthaM AnItApi hi tA aTThakavaggAdisaGgahitA niddisitabbA mUlagAthAyo suttanipAtapariyApannattA aJJAyevAti na niddesasaGkhyaM gacchanti ubhatovibhaGgAdIsu AgatApi taM vohAramalabhamAnA jAtakAdipariyApannA gAthAyo viya, tasmA kAraNantaramettha gavesitabbaM, yuttaraM vA gatabbaM / nAlakasuttaM nAma dhammacakkappavattita divasato sattame divase nAlakattherassa "moneyyaM te upaJJissa"ntiAdinA (su0 ni0 706) bhagavatA bhAsitaM moneyya paTipadAparidIpakaM suttaM / tuvaTTakasutaM nAma mahAsamayasuttantadesanAya sannipatitesu devesu "kA nu kho arahattappattiyA paTipattI 'ti uppannacittAnaM ekaccAnaM devatAnaM tamatthaM pakAsetuM nimmitabuddhena attAnaM pucchApetvA "mUlaM papaJcasaGghAyA ''tiAdinA (su0 ni0 922) bhagavatA bhAsitaM sutaM / evamidha suttanipAte AgatAnaM maGgalasuttAdInaM suttaGgasaGgaho dassito, tattheva AgatAnaM asuttanAmikAnaM suddhikagAthAnaM gAthaGgasaGgahaJca dassayissati, evaM sati suttanipAtaTThakathArambhe "gAthAsatasamAkiNNo, geyyabyAkaraNaGkito / kasmA suttanipAtoti, saGghamesa gatoti ce 'ti / / (su0 ni0 aTTha0 1. ganthArambhakathA) | 112 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 113 sakalassApi suttanipAtassa geyyaveyyAkaraNaGgasaGgaho kasmA coditoti ? nAyaM virodho / kevalanhi tattha codakena sagAthakattaM, katthaci pucchAvissajjanattaJca gahetvA codanAmattaM kataM, aJathA suttanipAte niggAthakassa suttasseva abhAvato veyyAkaraNaGgasaGgaho na codetabbo siyA, tasmA codakassa vacanametaM appamANanti idha, aJAsu ca vinayaTThakathAdIsu vuttanayeneva tassa suttaGgagAthaGgasaGgaho dassitoti / suttanti cuNNiyasuttaM / visesenAti rAsibhAvena ThitaM sandhAyAha / sagAthAvaggo geyyanti sambandho / "aTThahi aGgehi asaGgahitaM nAma paTisambhidAdI"ti tIsupi kira gaNThipadesu vuttaM / apare pana paTisambhidAmaggassa geyyaveyyAkaraNaGgadvayasaGgahaM vadanti / vuttavhetaM tadaTThakathAyaM "navasu satthusAsanaGgesu yathAsambhavaM geyyaveyyAkaraNaGgadvayasaGgahita"nti (paTi0 ma0 aTTha0 1.ganthArambhakathA), etthApi geyyaGgasaGgahitabhAvo vuttanayena vImaMsitabbo / no suttanAmikAti asuttanAmikA saGgItikAle suttasamajhAya apaJAtA / "suddhikagAthA nAma vatthugAthA"ti tIsupi kira gaNThipadesu vuttaM, vatthugAthAti ca pArAyanavaggassa nidAnamAropentena AyasmatA Anandattherena saGgItikAle vuttA chappAsa gAthAyo, nAlakasuttassa nidAnamAropentena teneva tadA vuttA vIsatimattA gAthAyo ca vuccnti| suttanipAtaTThakathAyaM (su0 ni0 aTTha0 2.685) pana "parinibbute bhagavati saGgItiM karontenAyasmatA mahAkassapena tameva moneyyapaTipadaM puTTho AyasmA Anando yena, yadA ca samAdapito nAlakatthero bhagavantaM pUcchi, taM sabbaM pAkaTaM katvA dassetukAmo 'AnandajAte'tiAdikA (su0 ni0 684) vIsati vatthugAthAyo vatvA vissajjesi, taM sabbampi 'nAlakasuttanti vuccatI"ti AgatattA nAlakasuttassa vatthugAthAyo nAlakasuttaggahaNeneva gahitAti pArAyanavaggassa vatthugAthAyo idha suddhikagAthAti gahetab / tattheva ca pArAyanavagge ajitamANavakAdInaM soLasannaM brAhmaNAnaM pucchAgAthA, bhagavato vissajjanagAthA ca pALiyaM suttanAmena avatvA 'ajitamANavakapucchA, tissametteyyamANavakapucchA''tiAdinA (su0 ni0 1038) AgatattA, cuNNiyaganthe hi asammissattA ca "no suttanAmikA suddhikagAthA nAmA''ti vattuM vaTTati / "somanassANamayikagAthApaTisaMyuttA"ti etena udAnaTena udAnanti anvatthasaJjataM dasseti (udAna aTTha0 ganthArambhakathA) kimidaM udAnaM nAma ? pItivegasamuTThApito udAhAro | yathA hi yaM telAdi minitabbavatthu mAnaM gahetuM na sakkoti, vissanditvA gacchati, taM "avasesako"ti vuccati / yaJca jalaM taLAkaM gahetuM na sakkoti, ajjhottharitvA gacchati, taM "mahoghoti vuccati, evameva yaM pItivegasamuTThApitaM vitakkaviSphAraM antohadayaM 113 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 sandhAretuM na sakkoti, so adhiko hutvA anto asaNThahitvA bahi vacIdvArena nikkhanto paTiggAhakanirapekkho udAhAraviseso "udAna"nti vuccati (udAna aTTha0 ganthArambhakathA) "uda mode kILAyaJcA"ti hi akkharacintakA vadanti, idaJca yebhuyyena vuttaM dhammasaMvegavasena uditassApi "sace bhAyatha dukkhassA"tiAdiudAnassa (udA0 44) udAnapALiyaM AgatattA, tathA 'gAthApaTisaMyuttA''ti idampi yebhuyyeneva "asthi bhikkhave, tadAyatanaM, yattha neva pathavI, na Apo"tiAdikassa (udA0 71) cuNNiyavAkyavasena uditassApi tattha aagtttaa| nanu ca udAnaM nAma pItisomanassasamuTTApito, dhammasaMvegasamuTThApito vA dhammapaTiggAhakanirapekkho gAthAbandhavasena, cuNNiyavAkyavasena ca pavatto udAhAro, tathA ceva sabbattha AgataM, idha kasmA "bhikkhave"ti AmantanaM vRttanti ? tesaM bhikkhanaM sApanatthaM eva. na paTiggAhakakaraNatthaM / nibbAnapaTisaMyattahi bhagavA dhamma desetvA nibbAnaguNAnussaraNena uppannapItisomanassena udAnaM udAnento "ayaM nibbAnadhammo kathamapaccayo upalabbhatI''ti tesaM bhikkhUnaM cetoparivitakkamaJAya tesaM tamatthaM ApetukAmena "tadAyatana'"nti vuttaM, na pana ekantato te paTiggAhake katvAti veditabbanti / tayidaM sabba buddhabhAsitaM paccekabuddhabhAsitaM sAvakabhAsitanti tibbidhaM hoti / tattha paccekabuddhabhAsitaM - "sabbesu bhUtesu nidhAya daNDaM, aviheThayaM aJjatarampi tesa''nti / / AdinA (su0 ni0 35) khaggavisANasutte AgataM / sAvakabhAsitampi -- "sabbo rAgo pahIno me, sabbo doso samUhato / sabbo me vihato moho, sItibhUtosmi nibbuto"ti / / AdinA (theragA0 79) - 114 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA __115 115 theragAthAsu, "kAyena saMvutA AsiM, vAcAya uda cetasA / samUlaM taNhamabbuvha, sItibhUtAmhi nibbutA''ti / / (therIgA0 15) / therIgAthAsu ca AgataM / aJjAnipi sakkAdIhi devehi bhAsitAni "aho dAnaM paramadAnaM, kassape suppatidvita"ntiAdIni (udA0 27) / soNadaNDabrAhmaNAdIhi manussehi ca bhAsitAni "namo tassa bhagavato''tiAdIni (dI0 ni0 2.371; ma0 ni0 1.290; 2.290, 357; saM0 ni0 1187; 1.2.38; a0 ni0 2.5.194) tisso saGgItiyo AruLahAni udAnAni santi eva, tAni sabbAnipi idha na adhippetAni / yaM pana sammAsambuddhena sAmaM AhaccabhAsitaM jinavacanabhUtaM, tadeva dhammasaGgAhakehi "udAna"nti saGgItaM, tadeva ca sandhAya bhagavatA pariyattidhammaM navadhA vibhajitvA uddisantena "udAna"nti vuttaM / yA pana "anekajAtisaMsAra''ntiAdikA (dha0 pa0 153) gAthA bhagavatA bodhimUle udAnavasena pavattitA, anekasatasahassAnaM sammAsambuddhAnaM udAnabhUtA ca, tA aparabhAge dhammabhaNDAgArikassa bhagavatA desitattA dhammasaGgAhakehi udAnapALiyaM saGgahaM anAropetvA dhammapade saGgahitA, yaJca "aJAsi vata bho koNDaJo aJAsi vata bho koNDaJo''ti (saM0 ni0 3.5.1081; mahA0 va0 17; paTi0 ma0 2.30) udAnavacanaM dasasahassilokadhAtuyA devamanussAnaM pavedanasamatthanigghosavipphAraM bhagavatA bhAsitaM, tadapi paThamabodhiyaM sabbesaM eva bhikkhUna sammApaTipattipaccavekkhaNahetukaM "ArAdhayiMsu vata maM bhikkhU ekaM samaya"ntiAdivacanaM (ma0 ni0 1.225) viya dhammacakkappavattanasuttantadesanApariyosAne attanApi adhigatadhammekadesassa yathAdesitassa ariyamaggassa sabbapaThamaM sAvakesu therena adhigatattA attano parissamassa saphalabhAvapaccavekkhaNahetutaM pItisomanassajanitaM udAhAramattaM, na pana "yadA have pAtubhavanti dhammA"tiAdivacanaM viya (mahA0 va0 1; udA0 1) pavattiyA, nivattiyA vA pakAsananti dhammasaGgAhakehi udAnapALiyaM na saGgItanti daTThabbaM / udAnapALiyaM pana aTThasu vaggesu dasa dasa katvA asItiyeva suttantA saGgItA / tathA hi tadaTThakathAyaM vuttaM - "asItiyeva suttantA, vaggA aTTha samAsato''ti / (udA0 gnthaarmbhkthaa)| aTTha0 115 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA- 1 idha pana " dveasIti suttantA "ti vuttaM taM udAnapALiyA na sameti, tasmA 'asIti suttantA' 'ti pAThena bhavitabbaM / apica na kevalaM idheva, atha kho asu (vi0 aTTha0 1. paThamamahAsaGgItikathA) vinayAbhidhammaTThakathAsu (dha0 saM0 nidAnakathA) tathAyeva vuttattA "appakaM pana UnamadhikaM vA gaNanUpagaM na hotI 'ti pariyAyena anekaMsena vuttaM siyA / yathA vA tathA vA anumAnena gaNanameva hi tattha tattha UnAdhikasaGkhyA, itarathA tAyeva na siyuntipi vadanti, pacchA pamAdalekhavacanaM vA etaM / vuttahetaM bhagavatAti AdinayappavattAti ettha Adisaddena "vuttahetaM bhagavatA, vuttamarahatAti me sutaM / ekadhammaM bhikkhave, pajahatha, ahaM vo pATibhogo anAgAmitAya / katamaM ekadhammaM ? lobhaM bhikkhave, ekadhammaM pajahatha, ahaM vo pATibhogo anAgAmitAyA'ti (itivu0 1) evamAdinA ekadukatikacatukkanipAtavasena vuttaM dvAdasuttarasatasuttasamUhaM saGgaNhAti / tathA hi itivRttakapALiyameva udAnagAthAhi dvAdasuttarasatasuttAni gaNetvA saGgItAni, tadaTThakathAyampi (itivu0 aTTha0 nidAnavaNNanA) tathAyeva vRttaM / tasmA "dvAdasuttarasatasuttantA" icceva pAThena bhavitabbaM, yathAvuttanayena vA anekaMsato vuttantipi vattuM sakkA, tathApi Idise ThAne pamANaM dassentena yAthAvatova niyametvA dassetabbanti "dasuttarasatasuttantA'ti idaM pacchA pamAdalekhamevAti gahetabbanti vadanti / iti evaM bhagavatA vRttaM itivRttaM / itivRttanti saGgItaM itivRttakaM / ruLhinAmaM vA etaM yathA "yevApanakaM, natumhAkavaggo "ti, vuttaJhetaM bhagavatA vuttamarahatAti me sutanti nidAnavacanena saGgItaM yathAvuttasuttasamUhaM jAtaM bhUtaM purAvutthaM bhagavato pubbacaritaM kAyati katheti pakAseti etenAti jAtakaM, taM pana imAnIti dassetuM " apaNNakajAtakAdInI "tiAdimAha / tattha " paJJAsAdhikAni paJcajAtakasatAnI" ti idaM appakaM pana UnamadhikaM vA gaNanUpagaM na hotIti katvA anekaMsena, vohArasukhatAmattena ca vuttaM / ekaMsato hi sattacattAlIsAdhikAniyeva yathAvuttagaNanato tIhi UnattA / tathA hi ekanipAte paJJAsasataM, dukanipAte sataM, tikanipAte paJJAsa, tathA catukkanipAte, paJcakanipAte paJcavIsa, chakkanipAte vIsa, sattanipAte ekavIsa, aTThanipAte dasa, navanipAte dvAdasa, dasanipAte soLasa, ekAdasanipAte nava, dvAdasanipAte dasa, tathA terasanipAte, pakiNNakanipAte terasa, vIsatinipAte cuddasa, tiMsanipAte dasa, cattAlIsanipAte paJca, paNNAsanipAte tINi, 116 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 117 saTThinipAte dve, tathA sattatinipAte, asItinipAte paJca, mahAnipAte dasAti sattacattAlIsAdhikAneva paJca jAtakasatAni saGgItAnIti / abbhuto dhammo sabhAvo vutto yatthAti anbhutadhamma, taM panidanti Aha "cattArome"tiAdi / Adisaddena cettha - "cattArome bhikkhave, acchariyA abbhutA dhammA Anande / katame cattAro ? sace bhikkhave, bhikkhuparisA AnandaM dassanAya upasaGkamati, dassanenapi sA attamanA hoti / tatra ce Anando, dhammaM bhAsati, bhAsitenapi sA attamanA hoti, atittAva bhikkhave bhikkhuparisA hoti, atha Anando tuNhI bhavati / sace bhikkhave, bhikkhunIparisA...pe0... upAsakaparisA...pe0... upAsikA - parisA...pe0... tuNhI bhavati / ime kho bhikkhave...pe0... Anande"ti (a0 ni0 4.129) evamAdinayappavattaM tattha tattha bhAsitaM sabbampi acchariyabbhutadhammapaTisaMyuttaM suttantaM saGgaNhAti / cULavedallAdIsu (ma0 ni0 1.460) visAkhena nAma upAsakena puTThAya dhammadinnAya nAma bhikkhuniyA bhAsitaM suttaM cULavedallaM nAma | mahAkoTTikattherena pucchitena AyasmatA sAriputtattherena bhAsitaM mahAvedallaM (ma0 ni0 1.449) nAma | sammAdidvisuttampi (ma0 ni0 1.89) bhikkhUhi puDhena teneva bhAsitaM, etAni majjhimanikAyapariyApannAni / sakkapahaM (dI0 ni0 2.344) pana sakkena puTTho bhagavA abhAsi, taM dIghanikAyapariyApannaM / mahApuNNamasuttaM (ma0 ni0 3.85) pana tadahuposathe pannarase puNNamAya rattiyA aJatarena bhikkhunA puDhena bhagavatA bhAsitaM, taM majjhimanikAyapariyApannaM / evamAdayo sabbepi tattha tatthAgatA vedaJca tuTThiJca laddhA laddhA pucchitasuttantA "vedalla"nti veditabbaM / vedanti ANaM / tuTThinti yathAbhAsitadhammadesanaM viditvA "sAdhu ayye sAdhAvuso"tiAdinA abbhanumodanavasappavattaM pItisomanassaM / laddhA laddhAti labhitvA labhitvA, punappunaM labhitvAti vuttaM hoti, etena vedasaddo jANe, somanasse ca ekasesanayena, sAmaJjaniddesena vA pavattati, vedamhi nissitaM tassa labhApanavasenAti vedallanti ca dasseti / 117 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 evaM aGgavasena sakalampi buddhavacanaM vibhajitvA idAni dhammakkhandhavasena vibhajitukAmo "katha"ntiAdimAha / tattha dhammakkhandhavasenAti dhammarAsivasena | "bAsItI"ti ayaM gAthA vuttatthAva / evaM paridIpitadhammakkhandhavasenAti gopakamoggallAnena nAma brAhmaNena puDhena gopakamoggallAnasutte (ma0 ni0 3.79) attano guNappakAsanatthaM vA theragAthAyaM (thera0 gA0 1017 Adayo) AyasmatA Anandattherena samantato dIpitadhammakkhandhavasena iminA evaM tena aparidIpitApi dhammakkhandhA santIti pakAseti, tasmA kathAvatthuppakaraNa mAdhuriyasuttAdInaM (ma0 ni0 2.317) vimAnavatthAdIsu kesaJci gAthAnaJca vasena caturAsItisahassatopi dhammakkhandhAnaM adhikatA veditabbA / ettha ca subhasuttaM (dI0 ni0 1.444), gopakamoggallAnasuttaJca parinibbute bhagavati Anandattherena bhAsitattA caturAsItidhammakkhandhasahassesu antogadhaM hoti, na hotIti ? paTisambhidAgaNThipade tAva idaM vuttaM "sayaM vuttadhammakkhandhAnampi bhikkhuto gahiteyeva saGgahetvA evamAhAti daTThabba''nti, bhagavatA pana dinnanaye ThatvA bhAsitattA "sayaM vRttampi cetaM suttadvayaM bhagavato gahiteyeva saGgahetvA vuttanti evampi vattuM yuttataraM viya dissati / bhagavatA hi dinnanaye ThatvA sAvakA dhamma desenti, teneva sAvakabhAsitampi kathAvatthAdikaM buddhabhAsitaM nAma jAtaM, tatoyeva ca attanA bhAsitampi subhasuttAdikaM saGgItimAropentena AyasmatA Anandattherena "evaM me suta''nti vuttaM / ekAnusandhikaM suttaM satipaTTAnAdi / satipaTThAnasuttahi "ekAyano ayaM bhikkhave, maggo sattAnaM visuddhiyA"tiAdinA (dI0 ni0 2.373; ma0 ni0 1.106; saM0 ni0 3.367-384) cattAro satipaTThAne ArabhitvA tesaMyeva vibhAgadassanavasena pavattattA "ekAnusandhika''nti vuccati / anekAnusandhikaM parinibbAnasuttAdi (dI0 ni0 2.131 Adayo) parinibbAnasuttahi nAnAThAnesu nAnAdhammadesanAnaM vasena pavattattA "anekAnusandhika''nti vuccati / "kati chinde kati jahe, kati cuttari bhAvaye / kati saGgAtigo bhikkhu, 'oghatiNNo'ti vuccatI''ti / / (saM0 ni0 1.5) / evamAdinA paJhApucchanaM gAthAbandhesu eko dhammakkhandho / 118 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 119 "paJca chinde paJca jahe, paJca cuttari bhAvaye / / paJca saGgAtigo bhikkhu, 'oghatiNNoti vuccatI''ti / / (saM0 ni0 1.5) / evamAdinA ca vissajjanaM eko dhammakkhandho / tikadukabhAjanaM dhammasaGgaNiyaM nikkhepakaNDaaTThakathAkaNDavasena gahetabbaM / tasmA yaM kusalattikamAtikApadassa (dha0 sa0 1) vibhajanavasena nikkhepakaNDe vuttaM - "katame dhammA kusalA ? tINi kusalamUlAni...pe0... ime dhammA kusalA / katame dhammA akusalA ? tINi akusalamUlAni...pe0... ime dhammA akusalA | katame dhammA abyAkatA" ? kusalAkusalAnaM dhammAnaM vipAkA...pe0... ime dhammA abyAkatA''ti, (dha0 sa0 187) ayameko dhammakkhandho / esa nayo sesattikadukapadavibhajanesupi / yadapi aTThakathAkaNDe vuttaM "katame dhammA kusalA ? catUsu bhUmIsu kusalaM / ime dhammA kusalA / katame dhammA akusalA ? dvAdasa akusalacittuppAdA / ime dhammA akusalA / katame dhammA abyAkatA ? catUsu bhUmIsu vipAko tIsu bhUmIsu kiriyAbyAkataM rUpaJca nibbAnaJca / ime dhammA abyAkatA"ti, (dha0 sa0 1386) ayaM kusalattikamAtikApadassa vibhajanavasena pavatto eko dhammakkhandho / esa nayo sesesupi| cittavArabhAjanaM pana cittuppAdakaNDa vasena (dha0 sa0 1) gahetabbaM / yahi tattha vuttaM kusalacittavibhajanatthaM - "katame dhammA kusalA ? yasmiM samaye kAmAvacaraM kusalaM cittaM uppannaM hoti somanassasahagataM jANasampayuttaM rUpArammaNaM vA...pe0... tasmiM samaye phasso hoti...pe0... avikkhepo hotI"ti, (dha0 sa0 1) 119 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 ____ ayameko dhammakkhandho / evaM sesacittavAravibhajanesu / eko dhammakkhandhoti (ekameko dhammakkhandho chaLa aTTha0) ca ekeko dhammakkhandhoti attho / "ekamekaM tikadukabhAjanaM, ekamekaM cittavArabhAjana"nti ca vacanato hi "ekeko''ti avuttepi ayamattho sAmatthiyato vijhAyamAnova hoti / vatthu nAma sudinnknnddaadi| mAtikA nAma "yo pana bhikkhu bhikkhUnaM sikkhAsAjIvasamApanno''tiAdinA (pArA0 44) tasmiM tasmiM ajjhAcAre paJattaM uddesa sikkhApadaM / padabhAjaniyanti tassa tassa sikkhApadassa "yo panAti yo yAdiso''tiAdi (pArA0 45) nayappavattaM padavibhajanaM / antarApattIti "paTilAtaM ukkhipati, Apatti dukkaTassA''ti (pAci0 355) evamAdinA sikkhApadantaresu paJcattA Apatti / ApattIti taMtaMsikkhApadAnurUpaM vutto tikacchedamutto aapttivaaro| anApattIti "anApatti ajAnantassa asAdiyantassa khittacittassa vedanAdRssa AdikammikassA''tiAdi (pArA0 66) nayappavatto anaapttivaaro| tikacchedoti "dasAhAtikkante atikkantasaJjI nissaggiyaM pAcittiyaM, dasAhAtikkante vematiko...pe0... dasAhAtikkante anatikkantasaJjI nissaggiyaM pAcittiya"nti (pArA0 468). evamAdinayappavatto tikapAcittiya-tika-dukkaTAdibhedo tikaparicchedo / tatthAti tesu vatthumAtikAdIsu / evaM anekanayasamalaGkataM saGgItippakAraM dassetvA "ayaM dhammo, ayaM vinayo...pe0... imAni caturAsIti dhammakkhandhasahassAnI"ti buddhavacanaM dhammavinayAdibhedena vavatthapetvA saGgAyantena mahAkassapappamukhena vasIgaNena anekacchariyapAtubhAvapaTimaNDitAya saGgItiyA imassa dIghAgamassa dhammabhAvo, majjhimabuddhavacanAdibhAvo ca vavatthApitoti dassento "evameta"ntiAdimAha / sAdhAraNavacanena dassitepi hi "yadatthaM saMvaNNetuM idamArabhati, soyeva padhAnavasena dassito''ti Acariyehi ayaM sambandho vutto | aparo nayo - heTThA vuttesu ekavidhAdibhedabhinnesu pakAresu dhammavinayAdibhAvo saGgItikArake heva saGgItikAle vavatthApito, na pacchA kappanamattasiddhoti dassento "evameta"ntiAdimAhAtipi vattabbo / na kevalaM yathAvuttappakArameva vavatthApetvA saGgItaM, atha kho acampIti dasseti "na kevalaJcA"tiAdinA / udAnasaGgaho nAma paThamapArAjikAdIsu AgatAnaM vinItavatthuAdInaM sopato saGgahadassanavasena dhammasaGgAhakehi ThapitA 120 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 121 "makkaTI vajjiputtA ca, gihI naggo ca titthiyA / dArikuppalavaNNA ca, byaJjanehi pare duve''ti / / AdikA (pArA0 66) / gAthAyo / vuccamAnassa hi vuttassa vA atthassa vippakiNNabhAvena pavattituM adatvA uddhaM dAnaM rakkhaNaM udAnaM, saGgahavacananti attho / sIlakkhandhavaggamUlapariyAyavaggAdivasena vggsnggho| vaggoti hi dhammasaGgAhakeheva katA sutasamudAyassa smjhaa| uttarimanussapeyyAlanIlapeyyAlAdivasena peyyaalsnggho| pAtuM rakkhituM, vitthArituM vA alanti hi peyyAlaM, saGkhipitvA dassanavacanaM / aGguttaranikAyAdIsu nipAtasaGgaho, gAthaGgAdivasena nipAtanaM / samudAyakaraNajhi nipaato| devatAsaMyuttAdivasena (saM0 ni0 1.1) sNyuttsnggho| vaggasamudAye eva dhammasaGgAhakehi katA sNyuttsmjhaa| mUlapaNNAsakAdivasena paNNAsasaGgaho, pacAsa pacAsa suttAni gaNetvA saGgahoti vuttaM hoti / Adisaddena tassaM tassaM pALiyaM dissamAnaM saGgItikArakavacanaM saGgaNhAti / udAnasaGgaha...pe0... paNNAsasaGgahAdIhi anekavidhaM tathA / sattahi mAsehIti kiriyApavagge tatiyA "ekAheneva bArANasiM pAyAsi / navahi mAsehi vihAraM niTThApesI'tiAdIsu viy| kiriyAya AsuM pariniTThApanahi kiriyaapvggo| tadA anekacchariyapAtubhAvadassanena sAdhUnaM pasAdajananatthamAha "saGgItipariyosAne cassA"tiAdi / assa buddhavacanassa saGgItipariyosAne saJjAtappamodA viya, sAdhukAraM dadamAnA viya ca saGkampi...pe0... pAturahesunti sambandho / viyAti hi ubhayattha yojetabbaM / pavattane, pavattanAya vA samatthaM pavattanasamatthaM / udakapariyantantipathavIsandhArakaudakapariyosAnaM katvA, saha tena udakena, taM vA udakaM AhaccAti vuttaM hoti, tena ekadesakampanaM nivAreti / saGkampIti uddhaM uddhaM gacchantI suTTha kampi | sampakampIti uddhamadho ca gacchantI sammA pakArena kampi / sampavedhIti catUsu disAsu gacchantI suTu bhiyyo pavedhi / evaM etena padattayena chappakAraM pathavIcalanaM dasseti / atha vA purathimato, pacchimato ca unnamanaonamanavasena sngkmpi| uttarato, dakkhiNato ca unnamanaonamanavasena smpkmpi| majjhimato, pariyantato ca unnamanaonamanavasena smpvedhi| evampi chappakAraM pathavIcalanaM dasseti, yaM sandhAya aTThakathAsu vuttaM -- "puratthimato unnamati pacchimato onamati, pacchimato unnamati purathimato onamati, uttarato unnamati dakkhiNato onamati, dakkhiNato unnamati uttarato 121 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 onamati, majjhimato unnamati pariyantato onamati, pariyantato unnamati majjhimato onamatIti evaM chappakAraM...pe0... akampitthA''ti (bu0 vaM0 aTTha0 71) / accharaM paharituM yuttAni acchariyAni, pupphavassacelukkhepAdIni aJjAyapi sA samaJAya pAkaTAti dassento Aha "yA loke"tiAdi / yA paThamamahAsaGgIti dhammasaGgAhakehi mahAkassapAdIhi paJcahi satehi yena katA saGgItA, tena paJca satAni etissAti "paJcasatA"ti ca thereheva katattA therA mahAkassapAdayo etissA, therehi vA katAti "therikA"ti ca loke pavuccati, ayaM paThamamahAsaGgIti nAmAti sambandho / evaM paThamamahAsaGgIti dassetvA yadatthaM sA idha dassitA, idAni taM nidAnaM nigamanavasena dassento "imissA"tiAdimAha | AdinikAyassAti suttantapiTakapariyApannesu paJcasu nikAyesu AdibhUtassa diighnikaayss| khuddakapariyApanno hi vinayo paThamaM snggiito| tathA hi vuttaM "suttanta pittke"ti| tenAti tathAvuttattA, iminA yathAvuttapaThamamahAsaGgItiyaM tathAvacanameva sandhAya mayA heTThA evaM vuttanti pubbAparasambandhaM, yathAvuttavitthAravacanassa vA guNaM dassetIti / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJjAveyyattiyajananAya ajjavamaddavasoraccasaddhAsatidhitibuddhikhanti vIriyAdidhammasamaGginA sATThakathe piTakattaye asaGgAsaMhIravisAradANacArinA anekappabhedasakasamayasamayantaragahanajjhogAhinA mahAgaNinA mahAveyyAkaraNena ANAbhivaMsadhammasenApatinAmatherena mahAdhammarAjAdhirAjagarunA katAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthapakAsaniyA bAhiranidAnavaNNanAya lInatthapakAsanA / nidAnakathAvaNNanA nidvitaa| 122 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. brahmajAlasuttaM paribbAjakakathAvaNNanA 46 1. ettAvatA ca paramasaNhasukhumagambhIraduddasAnekavidhanayasamalaGkataM brahmajAlassa sAdhAraNato bAhiranidAnaM dassetvA idAni abbhantaranidAnaM saMvaNNento atthAdhigamassa sunikkhittapadamUlakattA, sunikkhittapadabhAvassa ca 'idameva "nti sabhAvavibhAvanena padavibhAgena sAdhetabbattA paThamaM tAva padavibhAgaM dassetuM " tattha eva "ntiAdimAha / padavibhAgena hi "idaM nAma etaM pada" nti vijAnanena taMtaMpadAnurUpaM liGgavibhatti vacana kAlapayogAdikaM sammApatiTThApanato yathAvuttassa padassa sunikkhittatA hoti, tAya ca atthassa smdhigmiytaa| yathAha "sunikkhittassa bhikkhave - padabyaJjanassa atthopi sunayohotI 'tiAdi / apica sambandhato, padato, padavibhAgato, padatthatI anuyogato, parihArato cAti chahAkArehi atthavaNNanA kAtabbA / tattha sambandho nAma desanAsambandhI, yaM lokiyA '"ummugghAto'tipi vadanti, so pana pALiyA nidAnapALivasena, nidAnapALiyA ca saGgItivasena veditabbo / paThamamahAsaGgItiM dassentena hi nidAnapALiyA sambandhI dassito, tasmA padAdivaseneva saMvaNNanaM karonto " evaM "ntiAdimAha / ettha ca " evanti nipAtapadantiAdinA padato, padavibhAgato ca saMvaNNanaM karoti padAnaM tabbisesAnaJca dassitattA / padavibhAgoti hi padAnaM visesoyeva adhippeto, na padaviggaho / padAni ca padavibhAgo ca padavibhAgo / atha vA padavibhAgo ca padaviggaho ca padavibhAgoti ekasesavasena padapadaviggahApi padavibhAgasaddena vuttAti daTThabbaM / padaviggahato pana "bhikkhUnaM saGghI "tiAdinA upari saMvaNNanaM karissati, tathA padatthAnuyogaparihArehipi / evanti ettha luttaniiiti saddo Adiattho antarAsadda ca saddAdInampi saGgahitattA, nayaggahaNena vA te gahitA / tenAha "metiAdIni nAmapadAnI 'ti / itarathA hi antarAsaddaM ca saddAdInampi nipAtabhAvo vattabbo siyA / metiAdInIti ettha pana Adi-saddena yAva 123 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) paTisaddo, tAva tadavasiTThAyeva sadA sngghitaa| paTIti upasaggapadaM patisaddassa kaariybhaavto| idAni atthuddhArakkamena padatthato saMvaNNanaM karonto "atthato panA"tiAdimAha / imasmiM pana ThAne sotUnaM saMvaNNanAnayakosallatthaM saMvaNNanAppakArA vattabbA / kathaM ? ekanALikA kathA ca, caturassA tathApi ca / nisinnavattikA ceva, tidhA saMvaNNanaM vade / / tattha pALiM vatvA ekekapadassa atthakathanaM ekAya nALiyA minitasadisattA, ekekaM vA padaM nALaM mUlaM, ekamekaM padaM vA nALikA atyaniggamanamaggo etissAti katvA ekanALikA nAma / paTipakkhaM dassetvA, paTipakkhassa ca upamaM dassetvA, sapakhaM dassetvA, sapakkhassa ca upamaM dassetvA, kathanaM catUhi bhAgehi vuttattA, cattAro vA rassA sallakkhaNUpAyA etissAti katvA caturassA nAma, visabhAgadhammavaseneva pariyosAnaM gantvA puna sabhAgadhammavaseneva pariyosAnagamanaM nisIdApetvA patiTThApetvA AvattanayuttattA, niyamato vA nisinnassa Araddhassa vatto saMvatto etissAti katvA nisinavattikA nAma, yathAraddhassa atthassa visuM visuM pariyosAnApi niyuttAti vuttaM hoti, sodAharaNA pana kathA aGguttaraTThakathAya taTTIkAyaM ekAdasanipAte gopAlakasuttavaNNanAto gahetabbA / bhedakathA tatvakathA, pariyAyakathApi ca / iti atthakkame vidvA, tidhA saMvaNNanaM vade / / tattha pakatiAdivicAraNA bhedakathA yathA "bujjhatIti buddho"tiAdi / sarUpavicAraNA tatvakathA yathA "buddhoti yo so bhagavA sayambhU anAcariyako"tiAdi (mahAni0 192; cULa0 ni0 97; paTi0 ma0 1.161) / vevacanavicAraNA pariyAyakathA yathA "buddho bhagavA sabbaJjU lokanAyako"tiAdi (netti0 38 vevacanAhAravibhaGganissito pALi) / payojanaJca piNDattho, anusandhi ca codanA / parihAro ca sabbattha, paJcadhA vaNNanaM vade / / 124 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 125 tattha payojanaM nAma desanAphalaM, taM pana sutamayajANAdi / piNDattho nAma vippakiNNassa atthassa suvijAnanatthaM sampiNDetvA kathanaM / anusandhi nAma pucchAnusandhAdi / codanA nAma yathAvuttassa vacanassa virodhikathanaM / parihAro nAma tassa avirodhikathanaM / / ummugghAto padaJceva, padattho padaviggaho / cAlanA paccupaTTAnaM, chadhA saMvaNNanaM ptthmmhaasnggiitivnnnnnaa)| vade / / (vajira TI0 tattha ajjhattikAdinidAnaM ummugghaato| "evamida"nti nAnAvidhena padavisesatAkathanaM padaM, saddatthAdhippAyatthAdi pdttho| anekadhA nibbacanaM pdviggho| cAlanA nAma codanA / paccupaTTAnaM prihaaro| samuTThAnaM padattho ca, bhAvAnuvAdavidhayo / virodho parihAro ca, nigamananti aThThadhA / / tattha samuTThAnanti ajjhattikAdinidAnaM / padatyoti adhippetAnadhippetAdivasena anekadhA padassa attho / bhAvoti adhippAyo / anuvAdavidhayoti paThamavacanaM vidhi, tadAvikaraNavasena pacchA vacanaM anuvAdo, visesanavisesyAnaM vA vidhAnuvAda smjhaa| virodhoti atthanicchayanatthaM codanA / parihAroti tassA sodhnaa| nigamananti anusandhiyA anurUpaM appnaa| Adito tassa nidAnaM, vattabbaM tappayojanaM / piNDattho ceva padattho, sambandho adhippAyako / codanA sodhanA ceti, aTThadhA vaNNanaM vade / / tattha sambandho nAma pubbAparasambandho, yo "anusandhI''ti vuccati / sesA vuttatthAva, evamAdinA tattha tatthAgate saMvaNNanAppakAre JatvA sabbattha yathArahaM vicetabbAti / evamanekatthappabhedatA payogatova AtabbAti tabbasena taM samatthetuM "tathA hesA"tiAdi vuttaM / atha vA ayaM saddo imassatthassa vAcakoti saGketavavatthitAyeva sahA taM tadatthassa 125 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) vAcakA, saGketo ca nAma payogavasena siddhoti dassetumpi idaM vuttanti daTThab / evamIdisesu / nanu ca "yathApi puppharAsimhA, kayirA mAlAguNe bahU / / evaM jAtena maccena, kattabbaM kusalaM bahunti / / (dha0 pa0 53) / ettha evaM-saddena upamAkArasseva vuttattA AkAratthoyeva evaM-saddo siyAti ? na, visessbbhaavto| "evaM byA kho''tiAdIsu (ma0 ni0 234, 396) hi AkAramattavAcakoyeva AkAratthoti adhippeto, na pana aakaarvisesvaacko| ettha hi kiJcApi puppharAsisadisato manussUpapatti sappurisUpanissaya saddhammasavana yonisomanasikArabhogasampattiAdidAnAdipuJjakiriyAhetusamudAyato sobhAsugandhatAdiguNayogena mAlAguNasadisiyo bahukA puJjakiriyA maritabbasabhAvatAya maccena sattena kattabbAti atthassa jotitattA puppharAsimAlAguNAva upamA nAma upamIyati etAyAti katvA, tesaM upamAkAro ca yathAsaddena aniyamato jotito, tasmA "evaM-saddo niyamato upamAkAranigamanattho"ti vattuM yuttaM, tathApi so upamAkAro niyamiyamAno asthato upamAva hoti nissayabhUtaM tamantarena nissitabhUtassa upamAkArassa alabbhamAnattAti adhippAyenAha "upamAyaM Agato"ti / atha vA upamIyanaM sadisIkaraNanti katvA puSpharAsimAlAguNehi sadisabhAvasaGkhAto upamAkAroyeva upamA nAma / "saddhammattaM siyopamA'"ti hi vuttaM, tasmA AkAramattavAcakova AkArattho evaM-saddo / upamAsaGghAtaAkAravisesavAcako pana upamAtthoyevAti vuttaM "upamAyaM Agato''ti / tathA "evaM iminA AkArena abhikkamitabbantiAdinA upadisiyamAnAya samaNasAruppAya AkappasampattiyA upadisanAkAropi atthato upadesoyevAti Aha "evaM...pe0... upadese''ti / evametanti ettha pana bhagavatA yathAvuttamatthaM aviparItato jAnantehi kataM tattha saMvijjamAnaguNAnaM pakArehi haMsanaM udaggatAkaraNaM smphNsnN| tattha sampahaMsanAkAropi atthato sampahaMsanamevAti vuttaM "sampahaMsaneti / evameva panAyanti ettha ca dosavibhAvanena gAravhavacanaM garahaNaM, tadAkAropi atthato garahaNaM nAma, tasmA "garahaNe"ti vuttaM / so cettha garahaNAkAro "vasalI''tiAdidmasanasaddasannidhAnato evaM-saddena pakAsitoti vijJAyati, yathA cettha evaM upamAkArAdayopi upamAdivasena vuttAnaM puppharAsiAdisaddAnaM sannidhAnatoti daTThabbaM / jotakamattA hi nipAtAti / evamevAti ca adhunA bhAsitAkAreneva / 126 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA ayaM vasalaguNayogato vasalI kALakaNNI yasmiM vA tasmiM vA ThAne bhAsatIti sambandho / evaM bhanteti sAdhu bhante, suTTu bhanteti vuttaM hoti / ettha pana dhammassa sAdhukaM savanamanasikAre sanniyojitehi bhikkhUhi tattha attano ThitabhAvassa paTijAnanameva vacanasampaTiggaho, tadAkAropa atthato vacanasampaTiggahoyeva nAma, tenAha " vacanasampaTiggahe "ti / evaM byA khoti evaM viya kho / evaM khoti hi imesaM padAnamantare viyasaddassa byApadesoti neruttikA "va-kArassa, ba- kAraM, ya-kArasaMyogaJca katvA dIghavasena padasiddhI'' tipi vadanti / AkAreti AkAramatte / appAbAdhanti visabhAgavedanAbhAvaM / appAtaGkanti kicchajIvitakararogAbhAvaM / lahuTThAnanti niggelaJjatAya lahutAyuttaM uTThAnaM / balanti kAyabalaM / phAsuvihAranti catUsu iriyApathesu sukhavihAraM / vitthAro dasama subhasuttaTThakathAya meva (dI0 ni0 aTTha0 1.445) Avi bhavissati / evaJca vadehIti yathAhaM vadAmi, evampi samaNaM AnandaM vadehi / "sAdhu kira bhava" ntiAdikaM idAni vattabbavacanaM, so ca vadanAkAro idha evaM saddena nidassIyatIti vuttaM " nidassane " ti / kAlAmAti kAlAmagottasambandhe jane Alapati / "ime...pe0... vA ti yaM mayA vRttaM taM kiM maJJathAti attho / samattAti paripUritA / samAdinnAti samAdiyitA / saMvattanti vA no vA saMvanti ettha vacanadvaye kathaM vo tumhAkaM mati hotIti yojetabbaM / evaM noti evameva amhAkaM mati ettha hoti, amhAkamettha mati hoti yevAtipi attho / ettha ca tesaM yathAvuttadhammAnaM ahitadukkhAvahabhAve sanniTThAnajananatthaM anumatiggahaNavasena "saMvattanti no vA, kathaM vo ettha hotI "ti pucchAya katAya " evaM no ettha hotI 'ti vRttattA tadAkArasanniTThAnaM evaM saddena vibhAvitaM, so ca tesaM dhammAnaM ahitAya dukkhAya saMvattanAkAro niyamiyamAno atthato avadhAraNamevAti vuttaM " avadhAraNe "ti / AkAratthamaJJatra sabbattha vuttanayena codanA, sodhanA ca veditabbA / 127 Adisaddena cettha idamatthapucchAparimANAdiatthAnaM saGgraho daTThabbI / tathA hi " evaMgatAni, evaMvidho, evamAkAro" ti ca AdIsu idamatthe, gatavidhAkArasaddA pana pakArapariyAyA / gatavidhayuttAkArasadde hi lokiyA pakAratthe vadanti / " evaM su te suhAtA suvilittA kappitakesamassU AmuttamaNikuNDalAbharaNA odAtavatthavasanA paJcahi kAmaguNehi samappA samaGgIbhUtA paricArenti, seyyathApi tvaM etarahi sAcariyakoti ? no hidaM bho gotamA 'tiAdIsu ( dI0 ni0 1.286) pucchAyaM / "evaM lahuparivattaM, (a0 ni0 127 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA- 1 1.1.48) evamAyupariyanto 'ti ( pArA0 12) ca AdIsu parimANe / etthApi "sunhAtA suvilittA'tiAdivacanaM pucchA, lahuparivattaM, AyUnaM pamANaJca parimANaM, tadAkAropi atthato pucchA ca parimANaJca nAma, tasmA etesu pucchattho, parimANattho ca evaMsaddo veditabboti / idha pana so katamesu bhavati, sabbattha vA, aniyamato padese vAti codanAya " svAyamidhA "tiAdi vRttaM / nanu ekasmiMyeva atthe siyA, kasmA tIsupIti ca hotu tibbidhesu atthesu, kena kimatthaM dIpetIti ca anuyogaM pariharanto " tatthA "tiAdimAha / tatthAti tesu tIsu atthe | ekattanAnattaabyApAraevaMdhammatAsaGghAtA, nandiyAvattatipukkhalasIhavikkItiaGkusadisAlocanasaGghAtA vA AdhArAdibhedavasena nAnAvidhA nayA nAnAnayA, pALigatiyo vA nayA, tA ca paJJattianupaJJatti Adivasena, saGkSepavitthArAdivasena, saMkilesabhAgiyAdilokiyAditadubhayavomissakAdivasena, kusalAdivasena, khandhAdivasena, saGgrahAdivasena, samayavimuttAdivasena, ThapanAdivasena, kusalamUlAdivasena, tikapaTThAnAdivasena ca piTakattayAnurUpaM nAnAppakArAti nAnAnayA / tehi nipuNaM saNhaM sukhumaM tathA / Asayova ajjhAsayo, te ca sassatAdibhedena, tattha ca apparajakkhatAdivasena anekA, attajjhAsayAdayo eva vA samuTThAnamuppattihetu etassAti tathA upanetabbAbhAvato atthabyaJjane hi sampannaM paripuNNaM tathA / apica saGkAsanapakAsanavivaraNavibhajanauttAnIkaraNapaJJattivasena chahi atthapadehi, akkharapadabyaJjanaAkAraniruttiniddesavasena chahi byaJjanapadehi ca sampannaM samannAgataM tathA / atha vA viJjUnaM hadayaGgamato, savane atittijananato, byaJjanarasavasena paramagambhIrabhAvato, vicAraNe atittijananato, attharasavasena ca sampannaM sAdurasaM tathA / ( 1.1.1-1) pATihAriyapadassa vacanatthaM "paTipakkhaharaNato rAgAdikilesApanayanato pATihAriyanti vadanti / bhagavato pana paripakkhA rAgAdayo na santi ye haritabbA bodhimUleyeva savAsanasakalasaMkilesAnaM pahInattA / puthujjanAnampi ca vigatUpakkilese aTThaguNasamannAgate citte hatapaTipakkhe satiyeva iddhividhaM pavattati, tasmA puthujjanesu pavattavohArenapi na sakkA idha " pATihAriyanti vattuM sace pana mahAkAruNikassa bhagavato veneyyagatAva kilesA paTipakkhA saMsArapaGkanimuggassa sattanikAyassa samuddharitukAmato, tasmA tesaM veneyyagatakilesasaGghAtAnaM paripakkhAnaM haraNato pATihAriyanti vuttaM assa, evaM sati yuttametaM / 128 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 129 atha vA bhagavato sAsanassa paTipakkhA titthiyA, tesaM titthiyabhUtAnaM paTipakkhAnaM haraNato pATihAriyantipi yujjati / kAmaJcettha titthiyA haritabbA nAssu, tesaM pana santAnagatadiTThiharaNavasena diTippakAsane asamatthatAkAraNena ca iddhiAdesanAnusAsanIsaGkhAtehi tIhipi pATihAriyehi te haritA apanItA nAma honti / paTIti vA ayaM saddo "pacchA''ti etassa atthaM bodheti "tasmiM paTipaviThThamhi, aJjo AgaJchi brAhmaNo''tiAdIsu (su0 ni0 985; cULani0 4) viya, tasmA samAhite citte vigatUpaklese katakiccena pacchA haritabbaM pavattetabbanti paTihAriyaM, tadeva dIghavasena, sakatthavuttipaccayavasena vA pATihAriyaM, attano vA upaklesesu catutthajjhAnamaggehi haritesu pacchA tadaosaM haraNaM pATihAriyaM vuttanayena / iddhiAdesanAnusAsaniyo hi vigatUpaklesena, katakiccena ca sattahitatthaM puna pavattetabbA, hatesu ca attano upaklesesu parasattAnaM upaklesaharaNAni ca hontIti tadubhayampi nibbacanaM yujjati / apica yathAvuttehi nibbacanehi iddhiAdesanAnusAsanIsaGghAto samudAyo paTihAriyaM nAma / ekekaM pana tasmiM bhavaM "pATihAriyanti vuccati visesatthajotakapaccayantarena saddaracanAvisesasambhavatoM, paTihAriyaM vA catutthajjhAnaM, maggo ca paTipakkhaharaNato, tattha jAtaM, tasmiM vA nimittabhUte, tato vA Agatanti pATihAriyaM / vicitrA hi taddhitavutti / tassa pana iddhiAdesanAnusAsanIbhedena, visayabhedena ca bahuvidhassa bhagavato desanAya labbhamAnattA "vividhapATihAriyanti vuttaM / bhagavA hi kadAci iddhivasenApi desanaM karoti nimmitabuddhena saha pucchAvissajjanAdIsu, kadAci AdesanAvasenApi AmagandhabrAhmaNassa dhammadesanAdIsu (su0 ni0 aTTha0 1.241), yebhuyyena pana anusAsaniyA / anusAsanIpATihAriyahi buddhAnaM satataM dhmmdesnaa| iti taMtaMdesanAkArena anekavidhapATihAriyatA desanAya labbhati / ayamattho upari ekAdasamassa kevaTTasuttassa vaNNanAya (dI0 ni0 aThTha0 1.481) Avi bhavissati / atha vA tassa vividhassApi pATihAriyassa bhagavato desanAya saMsUcanato "vividhapATihAriyanti vuttaM, anekavidhapATihAriyadassananti attho|| dhammaniruttiyAva bhagavati dhammaM desente sabbesaM suNantAnaM nAnAbhAsitAnaM taMtaMbhAsAnurUpato desanA sotapathamAgacchatIti Aha "sabba...pe0... mAgacchanta"nti / sotameva sotapatho, savanaM vA sotaM, tassa patho tathA, sotadvAranti attho / sabbAkArenAti yathAdesitAkArena / ko samattho vijJAtuM, asamatthoyeva, tasmAti pAThaseso / panAti 129 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) ekaMsatthe, tena saddhAsatidhitivIriyAdibalasaGghAtena sabbathAmena ekaMseneva sotukAmatAsaGghAtakusalacchandassa jananaM dasseti / janetvApIti ettha pi-saddo, api-saddo vA sambhAvanattho "buddhopi buddhabhAvaM bhAvetvA'tiAdIsu (dI0 ni0 aTTa 1; ma0 ni0 aTTha0 1; saM0 ni0 aThTha0 1; a0 ni0 aTTha 1.paThamaganthArambhakathA) viya, tena "sabbathAmena ekaMseneva sotukAmataM janetvApi nAma ekenAkArena sutaM, kimaGgaM pana aJathA''ti tathAsute dhamme sambhAvanaM karoti / keci pana "edisesu garahattho"ti vadanti, tadayuttameva garahatthassa avijjamAnattA, vijjamAnatthasseva ca upasagganipAtAnaM jotkttaa| "nAnAnayanipuNantiAdinA hi sabbappakArena sotumasakkUNeyyabhAvena dhammassa idha sambhAvanameva karoti, tasmA "api dibbesu kAmesu, ratiM so nAdhigacchatI"tiAdIsuyeva (dha0 pa0 187) garahatthasambhavesu garahattho veditabboti / api-saddo ca Idisesu ThAnesu nipAtoyeva, na upsggo| tathA hi "api-saddo ca nipAtapakkhiko kAtabbo, yattha kiriyAvAcakato pubbo na hotI"ti akkharacintakA vadanti / mayApIti ettha pana na kevalaM mayAva, atha kho aJahipi tathArUpehIti sampiNDanattho gahetabbo / sAmaM bhavatIti sayambhU, anAcariyako / na mayaM idaM sacchikatanti ettha pana "na attano ANeneva attanA sacchikata''nti pakaraNato attho vijJAyati / sAmaJavacanassApi hi sampayogavippayogasahacaraNavirodhasaddantarasannidhAnaliGgaocityakAladesapakaraNAdivasena visesatthaggahaNaM sambhavati / evaM sabbattha / parimocentoti "puna caparaM bhikkhave, idhekacco pApabhikkhu tathAgatappaveditaM dhammavinayaM pariyApuNitvA attano dahatIti (pArA0 195) vuttadosato parimocApanahetu / hetvatthe hi anta-saddo "asambudhaM buddhanisevita''ntiAdIsu (vi0 aTTha0 1.ganthArambhakathA) viya / imassa suttassa saMvaNNanAppakAravicAraNena attano ANassa paccakkhataM sandhAya "idAni vattabba"nti vuttaM / esA hi saMvaNNanAkArAnaM pakati, yadidaM saMvaNNetabbadhamme sabbattha "ayamimassa attho, evamidha saMvaNNayissAmI''ti puretarameva sNvnnnnnaappkaarvicaarnnaa| etadaggapadassattho vuttova / "bahussutAna"ntiAdIsu pana ajepi therA bahussutA, satimanto, gatimanto, dhitimanto, upaTThAkA ca atthi, ayaM panAyasmA buddhavacanaM gaNhanto dasabalassa sAsane bhaNDAgArikapariyattiyaM ThatvA gahi, tasmA bahussutAnaM aggo nAma jAto / imassa ca therassa buddhavacanaM uggahetvA dhAraNasati ajhehi therehi balavatarA ahosi, tasmA satimantAnaM aggo nAma jaato| ayamevAyasmA ekapade ThatvA 130 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 131 saTThipadasahassAni gaNhanto satthArA kathitaniyAmena sabbapadAni jAnAti, tasmA gatimantAnaM aggo nAma jaato| tasseva cAyasmato buddhavacanaM uggaNhanavIriyaM, sajjhAyanavIriyaJca a hi asadisaM ahosi, tasmA dhitimantAnaM aggo nAma jAto / tathAgataM upadruhanto cesa na a saM upaTThAkabhikkhUna upaTTahanAkArena upaTTahati / aJapi hi tathAgataM upaTTahiMsu, na ca pana buddhAnaM manaM gahetvA upaTThahituM sakkonti, ayaM pana thero upaTTAkaTTAnaM laddhadivasato paTThAya AraddhavIriyo hutvA tathAgatassa manaM gahetvA upaTTahi, tasmA upaTThAkAnaM aggo nAma jAto / atthakusaloti bhAsitatthe, payojanatthe ca cheko / dhammoti pALidhammo, nAnAvidho vA hetu / byaJjananti akkharaM atthassa byaJjanato / padena hi byaJjitopi attho akkharamUlakattA padassa "akkharena byajito''ti vuccati / atthassa viyaJjanato vA vAkyampi idha byaJjanaM nAma / vAkyena hi attho paripuNNaM byaJjIyati, yato "byaJjanehi vivaratI"ti AyasmatA mahAkaccAyanattherena vuttaM / niruttIti nibbacanaM, paJcavidhA vA niruttinayA / tesampi hi saddaracanAvisesena atyAdhigamahetuto idha gahaNaM yujjati / pubbAparaM nAma pubbAparAnusandhi, suttassa vA pubbabhAgena aparabhAgassa saMsandanaM / bhagavatA ca paJcavidhaetadaggaTThAnena dhammasenApatinA ca paJcavidhakosallena pasaThThabhAvAnurUpanti sambandho / dhAraNabalanti dhAraNasaGkhAtaM balaM, dhAraNe vA balaM, ubhayatthApi dhAretuM sAmatthiyanti vuttaM hoti / dassento hutvA, dassanahetUtipi attho / taJca kho atthato vA byaJjanato vA anUnamanadhikanti avadhAraNaphalamAha / na aJathA daTTabbanti pana nivattetabbatthaM / na ajJathAti ca bhagavato sammakhA satAkArato na aJathA. na pana bhagavatA desitaakaarto| acinteyyAnubhAvA hi bhagavato desanA, evaJca katvA "sabbappakArena ko samattho vijJAtu"nti heTThA vRttavacanaM samatthitaM hoti, itarathA bhagavatA desitAkAreneva sotuM samatthattA tadetaM na vattabbaM siyA / yathAvuttena pana atthena dhAraNabaladassanaJca na virujjhati sutAkArAvirujjhanavasena dhAraNassa adhippetattA, aJathA bhagavatA desitAkAreneva dhArituM samatthanato heTThA vuttavacanena virujjheyya / na hettha dvinnaM atthAnaM atthantaratAparihAro yutto tesaM dvinnampi atthAnaM sutabhAvadIpanena ekavisayattA, itarathA thero bhagavato desanAya sabbathA paTiggahaNe pacchimatthavasena samattho, purimatthavasena ca asamatthoti aapjjeyyaati| "yo paro na hoti, so attA'"ti vuttAya niyakajjhattasaGghAtAya santatiyA pavattanako tividhopi me-saddo, tasmA kiJcApi niyakajjhattasantativasena ekasmiM yevatthe me-sado dissati, tathApi karaNasampadAnasAminiddesavasena vijjamAnavibhattibhedaM sandhAya vuttaM "tIsu atthesu dissatI"ti, tIsu vibhattiyatthesu attanA saJjattavibhattito dissatIti 131 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) attho / gAthAbhigItanti gAthAya abhigItaM abhimukhaM gAyitaM / abhojaneyyanti bhojanaM kAtumanaraharUpaM / abhigItapadassa kattupekkhattA mayAti attho / evaM sesesupi yathArahaM / sutasaddassa kammabhAvasAdhanavasena dvAdhippAyikapadattA yathAyogaM "mayA suta''nti ca "mama suta''nti ca atthadvaye yujjati / kiJcApi upasaggo kiriyaM viseseti, jotakamattabhAvato pana satipi tasmiM sutasaddoyeva taM taM atthaM vadatIti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhAre saupasaggassa gahaNaM na virujjhatIti Aha "saupasaggo ca anupasaggo cA"ti / assAti sutasaddassa | upasaggavasenapi dhAtusaddo visesatthavAcako yathA "anubhavati parAbhavatI"ti vuttaM "gacchantoti attho"ti / tathA anupasaggopi dhAtusaddo saupasaggo viya visesatthavAcakoti Aha "vissutadhammassAti attho"ti / evamIdisesu / sotavineyyanti sotadvAranissitena vijJANena vijJAtab, sasambhArakathA vA esA, sotadvArena viJAtabbanti attho / sotadvArAnusAravijJaAtadharoti sotadvArAnusArena manovijJANena vijnyaatdhmmdhro| na hi sotadvAranissitavijJANamattena dhammo vijJAyati, atha kho tadanusAramanovijJaANeneva, sutadharoti ca tathA vijJAtadhammadharo vutto, tasmA tadatthoyeva sambhavatIti evaM vuttaM / kammabhAvasAdhanAni sutasadde sambhavantIti dassetuM "idha panA"tiAdimAha / pubbAparapadasambandhavasena atthassa upapannatA, anupapannatA ca vijJAyati, tasmA sutasahasseva vasena ayamattho "upapanno, anupapannoti vA na viJAtabboti codanAya pubbAparapadasambandhavasena etadatthassa upapannataM dassetuM "me-sahassa hI"tiAdi vuttaM / mayAti atthe satIti kattutthe karaNaniddesavasena mayAti atthe vattabbe sati, yadA me-saddassa kattuvasena karaNaniddeso, tadAti vuttaM hoti / mamAti atthe satIti sambandhIyatthe sAminiddesavasena mamAti atthe vattabbe sati, yadA sambandhavasena sAmi niddeso, tadAti vuttaM hoti / evaM saddato AtabbamatthaM vijJApetvA idAni tehi dassetabbamatthaM nidassento "evametesU"tiAdimAha / sutasaddasannidhAne payuttena evaM-saddena savanakiriyAjotakeneva bhavitabbaM vijjamAnatthassa jotakamattattA nipAtAnanti vuttaM "evanti sotvijnyaannaadivijnyaannkiccnidssn"nti| savanAya eva hi AkAro, nidassanaM, avadhAraNampi, tasmA yathAvutto evaM-saddassa tividhopi attho savanakiriyAjotakabhAvena idhAdhippetoti / Adi-saddena cettha sampaTicchanAdInaM sotadvArikavijJANAnaM, tadabhinipAtAnaJca 132 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 133 manodvArika vijJANAnaM gahaNaM veditab, yato sotadvArAnusAravijJAtatthe idha sutasaddoti vutto / avadhAraNaphalattA saddapayogassa sabbampi vAkyaM antogadhAvadhAraNaM, tasmA "suta"nti etassa sutamevAti ayamattho labbhatIti Aha "assavanabhAvapaTikkhepato"ti / etena hi vacanena avadhAraNena nirAkataM dasseti / yathA pana yaM sutaM sutamevAti niyametabbaM, tathA ca taM sutaM sammA sutaM hotIti avadhAraNaphalaM dassetuM vuttaM "anUnAdhikAviparItaggahaNanidassananti / atha vA saddantaratthApohanavasena saddo atthaM vadati, tasmA "suta"nti etassa asutaM na hotIti ayamattho labbhatIti sandhAya "assavanabhAvapaTikkhepato"ti vuttaM, iminA diTThAdinivattanaM karoti diTThAdInaM "asuta''nti saddantaratthabhAvena nivattetabbattA / idaM vuttaM hoti - na idaM mayA attano ANena diTuM, na ca sayambhujANena sacchikataM, atha kho sutaM, taJca kho sutaM sammadevAti / tadeva sammA sutabhAvaM sandhAyAha "anUnA...pe0... dassana"nti / hoti cettha - "evAdisattiyA ceva, aJatthApohanena ca / dvidhA saddo atyantaraM, nivatteti yathAraha"nti / / apica avadhAraNatthe evaM sadde ayamatthayojanA karIyatIti tadapekkhassa sutasaddassa sAvadhAraNattho vRtto "assavanabhAvapaTikkhepato"ti, tadavadhAraNaphalaM dasseti "ana...pe0... dassana"nti iminaa| savana-saddo cettha bhAvasaddena yogato kammasAdhano veditabbo "suyyatIti / anUnAdhikatAya bhagavato sammukhA sutAkArato aviparItaM, aviparItassa vA suttassa gahaNaM, tassa nidassanaM tathA, iti savanahetu suNantapuggalasavanavisesavasena ayaM yojanA ktaa| evaM padattayassa ekena pakArena atthayojanaM dassetvA idAni pakArantarenApi taM dassetuM "tathA"tiAdi vuttaM / tattha tassAti yA bhagavato sammukhA dhammassavanAkArena pavattA manodvArikavijJANavIthi, tassA | sA hi nAnAppakArena ArammaNe pavattituM samatthA, na sotadvArika vijJANavIthi ekArammaNeyeva pavattanato, tathA ceva vuttaM "sotadvArAnusArenA"ti / tena hi sotadvArikaviJANavIthi nivattati / nAnappakArenAti vakkhamAnena anekavihitena byaJjanatthaggahaNAkArasaGkhAtena nAnAvidhena AkArena, etena imissA yojanAya AkArattho evaM-saddo gahitoti dasseti / pavattibhAvappakAsananti pavattiyA asthibhAvappakAsanaM / yasmiM pakAre vuttappakArA vijJANavIthi nAnappakArena pavattA, tadeva ArammaNaM sandhAya 133 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) "dhammappakAsananti vuttaM, na pana sutasaddassa dhammatthaM, tena vuttaM "ayaM dhammo suto"ti / tassA hi vijJANavIthiyA ArammaNameva "ayaM dhammo suto''ti vuccati / taJca niyamiyamAnaM yathAvuttAya vijJANavIthiyA ArammaNabhUtaM suttameva / ayajhetthAtiAdi vuttassevatthassa pAkaTIkaraNaM / tappAkaTIkaraNattho hettha hi-sddo| vijJANavIthiyA karaNabhUtAya mayA na akhaM kataM, idaM pana ArammaNaM ktN| kiM pana tanti ce? ayaM dhammo sutoti / ayaM panetthAdhippAyo - AkAratthe evaM-sadde "ekenAkArenA"ti yo AkAro vutto, so atthato sotadvArAnusAravijJANavIthiyA nAnappakArena ArammaNe pavattibhAvoyeva, tena ca tadArammaNabhUtassa dhammasseva savanaM kataM, na aJjanti / evaM savanakiriyAya karaNakattukammaviseso imissA yojanAya dassito / aJjampi yojanamAha "tathA"tiAdinA / nidassanatthaM evaM-sadaM gahetvA nidassanena ca nidassitabbassAvinAbhAvato "evanti nidassitabbappakAsana"nti vuttaM / iminA hi tadavinAbhAvato evaMsaddena sakalampi suttaM paccAmaTThanti dasseti, sutasaddassa kiriyAparattA, savanakiriyAya ca sAdhAraNavijJANappabandhapaTibaddhattA tasmiJca vicANappabandhe puggalavohAroti vuttaM "puggalakiccappakAsana"nti / sAdhAraNavijJANappabandho hi paNNattiyA idha puggalo nAma, savanakiriyA pana tassa kiccaM nAma / na hi puggalavohArarahite dhammappabandhe savanakiriyA labbhati vohAravisayattA tassA kiriyAyAti daTTabbaM / "ida"ntiAdi piNDatthadassanaM mayAti yathAvuttaviJANappabandhasaGghAtapuggalabhUtena mayA / sutanti savanakiriyAsaGghAtena puggalakiccena yojitaM, imissA pana yojanAya puggalabyApAravisayassa puggalassa, puggalabyApArassa ca nidassanaM katanti daTTab / ___ AkAratthameva evaM sadaM . gahetvA purimayojanAya aJathApi atthayojanaM dassetuM "tathA"tiAdi vuttaM / cittasantAnassAti yathAvuttavijJANappabandhassa / nAnAkArappavattiyAti nAnappakArena ArammaNe pavattiyA / nAnappakAraM atthabyaJjanassa gahaNaM, nAnappakArassa vA atthabyaJjanassa gahaNaM tathA, tatoyeva sA "AkArapaJattI"ti vuttAti tadevatthaM samattheti "evanti hii"tiaadinaa| AkArapaJattIti ca upAdApattiyeva, dhammAnaM pana pavattiAkAramupAdAya paJattattA tadAya upAdApaJjattiyA visesanatthaM "AkArapaJattI"ti vuttA visayaniddesoti uppattiTThAnaniddeso / sotabbabhUto hi dhammo savanakiriyAkattubhUtassa puggalassa savanakiriyAvasena pavattiTThAnaM kiriyAya kattukammaThThattA tabbasena ca tadAdhArassApi dabbassa AdhArabhAvassa icchitattA, idha pana kiriyAya kattupavattiTThAnabhAvo icchitoti 134 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA kammameva AdhAravasena vuttaM, tenAha " kattu visayaggahaNasanniTThAna "nti, ArammaNameva vA visyo| ArammaNaJhi tadArammaNikassa pavattiTThAnaM / evampi hi attho suvijJeyyataro hoti / yathAvuttavacane piNDatthaM dassetuM " ettAvatA "tiAdi vRttaM / ettAvatA ettakena yathAvattatthena padattayena, kataM hotIti sambandho / nAnAkArappavattenAti nAnappakArena ArammaNe pavattena / cittasantAnenAti yathAvuttaviJJANavIthisaGghAtena cittappabandhena / gahaNasadde cetaM karaNaM / cittasantAnavinimuttassa kassaci kattu paramatthato abhAvepi saddavohArena buddhiparikappitabhedavacanicchAya cittasantAnato aJJamiva taMsamaGgi katvA abhedepi bhedavohArena "cittasantAnena taMsamaGgino" ti vRttaM / vohAravisayo so nekantaparamatthikoti (kArakarUpasiddhiyaM yo kAti sahetusutaM passitabbaM) savanakiriyAvisayopi sotabbadhammo savanakiriyAvasena pavattacittasantAnassa idha paramatthato kattubhAvato tassa visayoyevAti vRttaM " kattu visayaggahaNasanniTThAna "nti / apica savanavasena cittappavattiyA eva savanakiriyAbhAvato taMvasena tadaJJanAmarUpadhammasamudAyabhUtassa taMkiriyAkattu ca visayo hotIti katvA tathA vRttaM / idaM vRttaM hoti - purimanaye savanakiriyA, takkattA ca paramatthato tathApavattacittasantAnameva, tasmA kiriyAvisayopi " kattu visayo ti vutto / pacchimanaye pana tathApavattacittasantAnaM kiriyA, tadaJJadhammasamudAyo pana kattA, tasmA kAmaM ekantato kiriyAvisayoyevesa dhammo, tathApi kiriyAvasena " tabbantakattu visayo "ti vRttoti / taMsamaGginoti tena cittasantAnena samaGgino | kattUti kattArassa / visayoti ArammaNavasena pavattiTThAnaM, ArammaNameva vA / sutAkArassa ca therassa sammA nicchitabhAvato "gahaNasanniTTAna 'nti vuttaM / 135 aparo nayo - yassa... pe0... AkArapaJJattIti AkAratthena evaM saddena yojanaM katvA tadeva avadhAraNatthampi gahetvA imasmiMyeva naye yojetuM " gahaNaM kataM" icceva avatvA "gahaNasanniTThAnaM kata" nti vuttanti daTThabbaM / avadhAraNena hi sanniTThAnamidhAdhippetaM, tasmA " ettAvatA " tiAdinA avadhAraNatthampi evaM saddaM gatvA ayameva yojanA katAti dassetIti veditabbaM, imissA pana yojanAya gahaNAkAragAhakatabbisayavisesanidassanaM katanti daTThabbaM / aJJampi yojanamAha " atha vA "tiAdinA / pubbe attanA sutAnaM nAnAvihitAnaM suttasaGghAtAnaM atthabyaJjanAnaM upadhAritarUpassa AkArassa nidassanassa, avadhAraNassa vA pakAsanasabhAvo evaM saddoti tadAkArAdibhUtassa puggalapaJJattiyA upadhAraNassa 135 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) upAdAnabhUtadhammappabandhabyApAratAya "puggalakiccaniddesoti vuttaM attanA sutAnavhi atthabyaJjanAnaM puna upadhAraNaM AkArAdittayaM, taJca evaM-saddassa attho / so pana yaM dhammappabandhaM upAdAya puggalapaJatti pavattA, tassa byApArabhUtaM kiccameva, tasmA evaM-saddena puggalakiccaM niddisIyatIti / kAmaM savanakiriyA puggalabyApAropi avisesena, tathApi visesato vijJANabyApArovAti vuttaM "vijJANakiccanideso"ti / tathA hi puggalavAdInampi savanakiriyA vijJANanirapekkhA natthi savanAdInaM visesato vijJANabyApArabhAvena icchitttaa| meti saddappavattiyA ekanteneva sattavisayattA, vijJANakiccassa ca sattaviJANAnamabhedakaraNavasena tattheva samodahitabbato "ubhayakiccayuttapuggalanideso"ti vuttaM / "ayantiAdi tappAkaTIkaraNaM / ettha hi savanakiccavijJANasamaGginAti evaM-saddena niddiSTuM puggalakiccaM sandhAya vuttaM, taM pana puggalassa savanakiccavijJANasamajhIbhAvena puggalakiccaM nAmAti dassetuM "puggalakiccasamaGginA'"ti avatvA "savanakiccavijJANasamaGginA"ti Aha, tasmA "puggalakicca"nti niddiTThasavanakiccavatA vijJANena samaGginAti attho / vijJANavasena, laddhasavanakiccavohArenAti ca sutasaddena niddiSTaM vijJaANakiccaM sandhAya vuttaM / savanameva kiccaM yassAti tathA / savanakiccanti vohAro savanakiccavohAro, laddho so yenAti tathA / laddhasavanakiccavohArena vijJANasaGghAtena vasena sAmatthiyenAti attho / ayaM pana sambandho- savanakiccaviJANasamaGginA puggalena mayA laddhasavanakiccavohArena vijJANavasena karaNabhUtena sutanti / apica "eva"nti saddassattho avijjamAnapaJatti, "suta"nti sadassattho vijjamAnapaJatti, tasmA te tathArUpapaJatti upAdAnabhUtapuggalabyApArabhAveneva dassento Aha "evanti pugglkiccniddeso| sutanti vijJANakiccaniddeso"ti / na hi paramatthatoyeva niyamiyamAne sati puggalakiccavicANakiccavasena ayaM vibhAgo labbhatIti / imissA pana yojanAya kattubyApArakaraNabyApArakattuniddeso katoti veditbbo| sabbassApi saddAdhigamanIyassa atthassa paJjattimukheneva paTipajjitabbattA, sabbAsaJca paJattInaM vijjamAnAdivasena chasu paJjattibhedesu antogadhattA tAsu "eva"ntiAdInaM paJjattInaM sarUpaM niddhAretvA dassento "evanti caa"tiaadimaah| tattha "eva''nti ca "me"ti ca vuccamAnassa atthassa AkArAdibhUtassa dhammAnaM asallakkhaNabhAvato avijjamAnapaJattibhAvoti Aha "saccikaTTaparamatthavasena avijjamAnapaJattI"ti / saccikaTThaparamatthavasenAti ca bhUtatthauttamatthavasenAti attho| idaM vuttaM hoti- yo 136 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 137 mAyAmarIciAdayo viya abhUtattho, anussavAdIhi gahetabbo viya anuttamattho ca na hoti, so rUpasaddAdisabhAvo, ruppanAnubhavanAdisabhAvo vA attho "saccikaTTho, paramattho''ti ca vuccati, "evaM me"ti padAnaM pana attho abhUtattA, anuttamattA ca na tathA vuccati, tasmA bhUtatthauttamatthasaGghAtena saccikaTTaparamatthavasena visesanabhUtena avijjamAnapaJattiyevAti / etena ca visesanena bAlajanehi "atthI''ti parikappitaM paJattimattaM nivatteti / tadevatthaM pAkaTaM karoti, hetunA vA sAdheti "kijhettha ta"ntiAdinA | yaM dhammajAtaM, atthajAtaM vA "eva"nti vA "meti vA niddesaM labhetha, taM ettha rUpaphassAdidhammasamudAye, "evaM me"ti padAnaM vA atthe / paramatthato na atthIti yojanA | rUpaphassAdibhAvena niddiTTho paramatthato ettha attheva, "evaM me"ti pana niddiTTo natthIti adhippAyo / sutanti pana sahAyatanaM sandhAyAha "vijjamAnapaJattI"ti / "saccikaThThaparamatthavasenA"ti cettha adhikaaro| "yahI"tiAdi tappAkaTIkaraNaM, hetudassanaM vA / yaM taM saddAyatanaM sotena sotadvArena, tannissitavijJANena vA upaladdhaM adhigamitabbanti attho| tena hi saddAyatanamidha gahitaM kammasAdhanenAti dasseti / evaM aTThakathAnayena paJattisarUpaM niddhAretvA idAni aTThakathAmuttakenApi nayena vuttesu chasu paJattibhedesu "eva'"ntiAdInaM paJjattInaM sarUpaM niddhArento "tathA"tiAdimAha / upAdApatti Adayo hi porANaTThakathAto muttA saGgahakAreneva Acariyena vuttaa| vitthAro abhidhammaTThakathAya gahetabbo / taM tanti taM taM dhammajAtaM, sotapathamAgate dhamme upAdAya tesaM upadhAritAkAranidassanAvadhAraNassa paccAmasanavasena evanti ca sasantatipariyApanne khandhe upAdAya meti ca vattabbattAti attho / rUpavedanAdibhedehi dhamme upAdAya nissAya kAraNaM katvA paJatti upAdApatti yathA "tAni tAni aGgAni upAdAya ratho gehaM, te te rUparasAdayo upAdAya ghaTo paTo, candimasUriyaparivattAdayo upAdAya kAlo disA'tiAdi / paJapetabbaDhena cesA paJjatti nAma, na paJApanadvaina / yA pana tassa atthassa pApanA, ayaM avijjamAnapaJjattiyeva / diTThAdIni upanidhAya vattabbatoti diTThamutaviJAte upanidhAya upatthambhaM katvA apekkhitvA vattabbattA / diTThAdisabhAvavirahite saddAyatane vattamAnopi hi sutavohAro "dutiyaM tatiya''ntiAdiko viya paThamAdIni diTThamutavijJAte apekkhitvA pavatto "upanidhApaJjatI"ti vuccte| sA panesA anekavidhA tadApekkhUpanidhA hatthagatUpanidhA sampayuttUpanidhAsamAropitUpanidhA avidUragatUpanidhA paTibhAgUpanidhA tbbhuluupnidhaatbbisissttuupnidhaa"tiaadinaa| tAsu ayaM "dutiyaM tatiyantiAdikA viya paThamAdInaM diTThAdInaM aJamaJamapekkhitvA vuttattA tadaapekkhUpanidhApatti nAma / 137 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 evaM paJJattiyApi atthAdhigamanIyatAsaGghAtaM dassetabbatthaM dassetvA idAni sahasAmatthiyena dIpetabbamatthaM niddhAretvA dIpento " ettha cA "tiAdimAha / etthAti etasmiM vacanattaye / ca-saddo upanyAso atthantaraM ArabhitukAmena yojitattA / "suta "nti vutte asutaM na hotIti pakAsitoyamattho, tasmA tathA suta - saddena pakAsitA attanA paTividdhasuttassa pakAravisesA " eva"nti therena paccAmaTThAti tena evaM saddena asammoho dIpito nAma, tenAha " evanti vacanena asammohaM dIpetI "ti / asammohanti ca yathAsute sutte asammohaM / tadeva yuttiyA, byatirekena ca samatthehi " na hI "tiAdinA vakkhamAnaJca suttaM nAnappakAraM duppaTividdhaJca / evaM nAnappakAre duppaTividdhe sutte kathaM sammULaho nAnappakArapaTivedhasamattho bhavissati / imAya yuttiyA iminA ca byatirekena therassa tattha asammULahabhAvasaGghAto dIpetabbo attho viJJayatIti vRttaM hoti / evamIdisesu yathArahaM / bhagavato sammukhA sutAkArassa yAthAvato upari therena dassiyamAnattA " suttassa asammosaM dIpetI" ti vRttaM / kAlantarenAti sutakAlato aparena kAlena / yassa... pe0... paTijAnAti, therassa pana suvaNNabhAjane pakkhittasIhavasA viya anassamAnaM asammuTTaM tiTThati, tasmA so evaM paTijAnAtIti vuttaM hoti / evaM dIpitena pana atthena kiM pakAsitanti Aha " iccassA "tiAdi / tattha iccassAti iti assa, tasmA asammohassa, asammosassa ca dIpitattA assa therassapaJJasiddhItiAdinA sambandho / asammohenAti sammohAbhAvena / paJJAvajjitasamAdhiAdidhammajAtena taMsampayuttAya paJJAya siddhi sahajAtAdisattiyA sijjhnto| sammohapaTipakkhena vA paJJasaGghAtena dhammajAtena / savanakAlasambhUtAya ha paJJAya taduttarikAlapaJjAsiddhi upanissayAdikoTiyA sijhanato / itaratthApi yathArahaM nayo tabbo | evaM pakAsitena pana atthena kiM vibhAvitanti Aha " tatthA "tiAdi / tatthAti su dubbidhe dhammesu / byaJjanAnaM paTivijjhitabbo AkAro nAtigambhIro, yathAsutadhAraNameva tattha karaNIyaM tasmA tattha satiyA byApAro adhiko paJJA pana guNIbhUtAti vuttaM "paJJApubbaGgamAyA'' tiAdi / paJJAya pubbaGgamA paJJApubbaGgamAti hi nibbacanaM, pubbaGgamatA cettha padhAnabhAvo "manopubbaGgamA dhammA" tiAdIsu ( dha0 pa0 1) viya / apica yathA cakkhuviJJANAdIsu AvajjanAdayo pubbaGgamA samAnApi tadArammaNassa avijAnanato appadhAnabhUtA, evaM pubbaGgamAyapi appadhAnatte sati paJJApubbaGgamA etissAti nibbacanampi yujjati / pubbaGgamatA cettha purecAribhAvo / iti sahajAtapubbaGgamo purejAtapubbaGgamoti duvidhopi pubbaGgamo idha sambhavati, yathA cettha evaM sati "pubbaGgamAyA'' ti etthApi (1.1.1-1) 138 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 139 yathAsambhavamesa nayo veditabbo / evaM vibhAvitena samatthatAvacanena kimanubhAvitanti Aha "tadubhayasamatthatAyogenA"tiAdi / tattha atthabyaJjanasampannassAti atthabyaJjanena paripuNNassa, saGkAsanAdIhi vA chahi atthapadehi, akkharAdIhi ca chahi byaJjanapadehi samannAgatassa, atthabyaJjanasaGkhAtena vA rasena sAdurasassa / pariyattidhammoyeva navalokuttararatanasannidhAnato sattavidhassa, dasavidhassa vA ratanassa sannidhAno koso viyAti dhammakoso, tathA dhammabhaNDAgAro, tattha niyuttoti dhmmbhnnddaagaariko| atha vA nAnArAjabhaNDarakkhako bhaNDAgAriko viyAti bhaNDAgAriko, dhammassa anurakkhako bhaNDAgArikoti tameva sadisatAkAraNadassanena visesetvA "dhammabhaNDAgAriko"ti vutto / yathAha - "bahussuto dhammadharo, sabbapAThI ca sAsane / Anando nAma nAmena, dhammArakkho tavaM mune'ti / / (apa0 1.542) / aJathApi dIpetabbamatthaM dIpeti "aparo nayo"tiAdinA, evaM saddena vuccamAnAnaM AkAranidassanAvadhAraNatthAnaM aviparItasaddhammavisayattA tabbisayehi tehi atthehi yoniso manasikArassa dIpanaM yuttanti vuttaM "yoni...pe0... dIpetI"ti / "ayoniso"tiAdinA byatirekena sApakahetudassanaM / tattha katthaci hi-sado dissati, so kAraNe, kasmAti attho, iminA vacaneneva yoniso manasikaroto nAnappakArapaTivedhasambhavato aggi viya dhUmena kAriyena kAraNabhUto so vijJAyatIti tadanvayampi atthApattiyA dasseti / esa nayo sabbattha yathArahaM / "brahmajAlaM Avuso kattha bhAsita"ntiAdi pucchAvasena adhunA pakaraNappattassa vakkhamAnassa suttassa "suta"nti padena vuccamAnaM bhagavato sammukhA savanaM samAdhAnamantarena na sambhavatIti katvA vuttaM "avikkhepaM dIpetI"ti / "vikkhittacittassA"tiAdinA byatirekakAraNena ApakahetuM dassetvA tadeva samattheti "tathA hI"tiAdinA / sabbasampattiyAti sabbena atthabyaJjanadesakapayojanAdinA sampattiyA / kiM iminA pakAsitanti Aha "yoniso manasikArena cetthA"tiAdi / etthAti etasmiM dhammadvaye / "na hi vikkhittacitto''tiAdinA kAraNabhUtena avikkhepena, sappurisUpanissayena ca phalabhUtassa saddhammassavanassa siddhiyA eva samatthanaM vuttaM, avikkhepena pana sappurisUpanissayassa siddhiyA samatthanaM na vuttaM / kasmAti ce ? vikkhittacittAnaM sappurise payirupAsanAbhAvassa atthato siddhattA / atthavaseneva hi so pAkaToti na vutto| etthAha - yathA yoniso manasikArena phalabhUtena attasammApaNidhipubbekatapuJatAnaM 139 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) kAraNabhUtAnaM siddhi vuttA tadavinAbhAvato, evaM avikkhepena phalabhUtena saddhammassavanasappurisUpanissayAnaM kAraNabhUtAnaM siddhi vattabbA siyA assutavato, sappurisUpanissayavirahitassa ca tdbhaavto| evaM santepi "na hi vikkhittacitto"tiAdisamatthanavacanena avikkhepena, sappurisUpanissayena ca kAraNabhUtena saddhammassavanasseva phalabhUtassa siddhi vuttA, kasmA panevaM vuttAti? vuccateadhippAyantarasambhavato hi tathA siddhi vuttaa| ayaM panetthAdhippAyo - saddhammassavanasappurisUpanissayA na ekantena avikkhepassa kAraNaM bAhirakAraNattA, avikkhepo pana sappurisUpanissayo viya saddhammassavanassa ekantakAraNaM ajjhattikakAraNattA, tasmA ekantakAraNe honte kimatthiyA anekantakAraNaM pati phalabhAvaparikappanAti tathAyevetassa siddhi vuttAti / ettha ca paThamaM phalena kAraNassa siddhidassanaM nadIpUrena viya upari vuTThisabbhAvassa, dutiyaM kAraNena phalassa siddhidassanaM ekantavassinA viya meghavuTThAnena vuTThipavattiyA / "aparo nayo"tiAdinA aJathApi dIpetabbatthamAha, yasmA na hotIti sambandho / evanti...pe0... nAnAkAraniddesoti heTThA vRttaM, so ca AkAroti sotadvArAnusAravijJANavIthisaGghAtassa cittasantAnassa nAnAkArena ArammaNe pavattiyA nAnatthabyaJjanaggahaNasaGghAto so bhagavato vacanassa atthabyaJjanappabhedaparicchedavasena sakalasAsanasampattiogAhanAkAro | evaM bhaddakoti niravasesaparahitapAripUribhAvakAraNattA evaM yathAvuttena nAnatthabyaJjanaggahaNena sundaro seTTho, samAsapadaM vA etaM evaM Idiso bhaddo yassAti katvA / na paNihito appaNihito, sammA appaNi hito attA yassAti tathA, tassa / pacchimacakkadvayasampattinti attasammApaNidhipubbekatapuJatAsaGghAtaguNadvayasampattiM / guNasseva hi aparAparavuttiyA pavattanatuna cakkabhAvo / caranti vA etena sattA sampattibhavaM, sampattibhavesUti vA ckkN| yaM sandhAya vuttaM "cattArimAni bhikkhave, cakkAni, yehi samannAgatAnaM devamanussAnaM catucakkaM vattatI"tiAdi (a0 ni0 1.4.31) pacchimabhAvo cettha desnaakkmvsenev| purimacakkadvayasampattinti patirUpadesavAsasappurisUpanissayasaGghAtaguNadvayasampattiM / sesaM vuttanayameva | tasmAti purimakAraNaM purimassevAti idha kAraNamAha "na hii"tiaadinaa| tena kiM pakAsitanti Aha "iccassA"tiAdi / iti imAya catucakkasampattiyA kAraNabhUtAya / assa therss| pacchimacakkadvayasiddhiyAti pacchimacakkadvayassa asthibhAvena 140 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA siddhiyA / AsayasuddhIti vipassanAJANasaGghAtAya anulomikakhantiyA, kammassakatAJANamaggaJANasaGghAtassa yathAbhUtatrANassa cAti duvidhassApi Asayassa asuddhihetubhUtAnaM kilesAnaM dUrIbhAvena suddhi / tadeva hi dvayaM vivaTTanissitAnaM suddhasattAnaM Asayo / sammApaNihitatto hi pubbe ca katapuJJa suddhAsayo hoti / tathA hi vRttaM " sammApaNihitaM cittaM, seyyaso naM tato kare'ti, (dha0 pa0 43) "katapuJJosi tvaM Ananda, padhAnamanuyuJja khippaM hohisi anAsavo 'ti (dI0 ni0 2.207) ca / keci pana " kattukamyatAchando Asayoti vadanti, tadayuttameva " tAya ca AsayasuddhiyA adhigamabyattisiddhI 'ti vacanena virodhato / evampi maggaJANasaGghAtassa Asayassa suddhi na yuttA tAya adhigamabyattisiddhiyA avattabbatoti ? no na yutto purimassa maggassa, pacchimAnaM maggAnaM, phalAnaJca kAraNabhAvato / payogasuddhIti yonisomanasikArapubbaGgamassa dhammassavanapayogassa visadabhAvena suddhi, sabbasa vA kAyavacIpayogassa niddosabhAvena suddhi / patirUpadesavAsI, hi sappurisasevI ca yathAvuttavisuddhapayogo hoti / tathAvisuddhena yonisomanasikArapubbaGgamena dhammassavanapayogena, vippaTisArAbhAvAvahena ca kAyavacIpayogena avikkhittacitto pariyattiyaM visArado hoti, tathAbhUto ca thero, tena viJJAyati purimacakkadvayasiddhiyA rassa payogasuddhi siddhAvAti / tena kiM vibhAvitanti Aha "tAya cA" tiAdi / adhigamabyattisiddhIti paTivedhasaGghAte adhigame chekabhAvasiddhi / adhigametabbato hi paTivijjhitabbato paTivedho "adhigamo "ti aTThakathAsu vutto, Agamoti ca pariyatti Agacchanti attatthaparatthAdayo etena, Abhuso vA gamitabbo JAtabboti katvA / tena kimanubhAvitanti Aha " itItiAdi / itIti evaM vRttanayena tasmA siddhattAti vA kAraNaniddeso / vacananti nidAnavacanaM lokato, dhammato ca siddhAya upamAya tamatthaM japetuM "aruNuggaM viyA "tiAdimAha / "upamAya midhekacce, atthaM jAnanti paNDitA "ti (jA0 2.19.24) hi vuttaM / aruNoti sUriyassa udayato pubbabhAge uTThitaraMsi, tassa uggaM uggamanaM udayato udayantassa udayAvAsamuggacchato sUriyassa pubbaGgamaM purecaraM bhavituM arahati viyAti sambandho / idaM vuttaM hoti - AgamAdhigamabyattiyA Idisassa therassa vuttanidAnavacanaM bhagavato vacanassa pubbaGgamaM bhavitumarahati, nidAnabhAvaM gataM hotI idamatthajAtaM anubhAvitanti / 141 idAni aparampi pubbe vuttassa asammohAsammosasaGghAtassa dIpetabbassatthassa dIpakehi evaM sadda suta-sahi pakAsetabbamatthaM pakAsento " aparo nayo" tiAdimAha / tattha hi 141 1 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 "nAnappakArapaTivedhadIpakena, sotabbappabhedapaTivedhadIpakenA "ti ca iminA tehi saddehi pubbe dIpitaM asammohAsammosasaGghAtaM dIpetabbatthamAha asammohena nAnappakArapaTivedhassa, asammosena ca sotabbappabhedapaTivedhassa sijjhanato / "attano "tiAdIhi pana pakAsetabbatthaM / tena ttaM AcariyadhammapAlattherena "nAnappakArapaTivedhadIpakenAti AdinA evaM sadda suta - saddAnaM therassa atthabyaJjanesu asammohAsammosadIpanato catupaTisambhidAvasena atthayojanaM dassetI " ti ( dI0 ni0 TI0 1.1 ) / hetugabbhaJcetaM padadvayaM nAnappakArapaTivedhasaGghAtassa, sotabbappabhedapaTivedhasaGghAtassa ca dIpetabbatthassa dIpakattAti vuttaM hoti / santassa vijjamAnassa bhAvo sabbhAvo, atthapaTibhAnapaTisambhidAhi sampattiyA sabbhAvo tathA / " sambhavantipi pATho, sambhavanaM sambhavo, atthapaTibhAnapaTisambhidAsampattInaM sambhavo tathA / evaM itaratthApi / " sotabbappa bhedapaTivedhadIpakenA "ti etena pana ayaM suta- saddo evaM saddasannidhAnato, vakkhamAnApekkhAya vA sAmaJJeneva vuttepi sotabbadhammavisesaM AmasatIti dasseti / ettha ca sotabbadhammasaGghAtAya pALiyA nidassetabbAnaM bhAsitatthapayojanatthAnaM, tIsu ca ANesu nAnappakArabhAvato tabbhAvapaTivedhadIpakena evaM saddena atthapaTibhAnapaTisambhidAsampattisabbhAvadIpanaM yuttaM, sotabbadhammassa pana atthAdhigamahetuto, taMvasena ca tadavasesahetuppabhedassa gahitattA, niruttibhAvato ca sotabbappabhedadIpakena sutasaddena dhammaniruttipaTisambhidAsampattisabbhAvadIpanaM yattanti veditabbaM / tadevatthahi japetuM "asammohadIpakena, asammosadIpakenA' ti ca avatvA tathA vRttanti / pavattaJANassa " evaM asammohAsammosasaGghAtassa dIpetabbassatthassa dIpakehi evaM sadda suta - sahi pakAsetabbamatthaM pakAsetvA idAni yonisomanasikArAvikkhepasaGghAtassa dIpetabbassatthassa dIpakehipi tehi pakAsetabbamatthaM pakAsento " evanti cA "tiAdimAha / tattha hi " evanti... pe0... bhAsamAno, sutanti idaM... pe0... bhAsamAno" ti ca iminA tehi saddehi pubbe dIpitaM yonisomanasikArAvikkhepasaGghAtaM dIpetabbatthamAha, " ete mayA "tiAdIhi pana pakAsetabbatthaM savanayogadIpakanti ca avikkhepavasena savanayogassa sijjhanato tadeva sandhAyAha / tathA hi AcariyadhammapAlattherena vuttaM "savanadhAraNavacIparicariyA pariyattidhammAnaM visesena sotAvadhAraNapaTibaddhAti te avikkhepadIpakena sutasaddena yojetvA" ti ( dI0 ni0 TI0 1.1) / manodaTThIha pariyattidhammAnaM anupekkhanasuppaTivedhA visesato manasikArapaTibaddhA, tasmA taddIpakavacaneneva ete mayA dhammA manasAnupekkhitA diTTiyA suppaTividdhAti imamatthaM pakAsetIti vuttaM " evanti ca... pe0... dIpetI 'ti tatha pariyattidhammA | manasAnupekkhitAti "idha sIlaM kathitaM idha samAdhi, idha paJJA, ettakAva ( 1.1.1-1) 142 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA ettha anusandhayo''tiAdibhedena manasA anupekkhitA / diTThiyA suddhA nijjhAnakkhantisaGghAtAya AtapariJJAsaGghAtAya vA diTTiyA tattha vRttarUpArUpadhamme " iti rUpaM, ettakaM rUpa "ntiAdinA suTTu vavatthApetvA paTividdhA / " savanadhAraNavacIparicariyA ca pariyattidhammAnaM visesena sotAvadhAraNapaTibaddhA, tasmA taddIpakavacaneneva bahU mayA dhammA sutA dhAtA vacasA paricitAti imamatthaM pakAtIti vRttaM " sutanti idaM... pe0... dIpetI 'ti / tattha sutAti sotadvArAnusArena viJJatA / dhAtAti suvaNNabhAjane pakkhittasIhavasA viya manasi suppatiTThitabhAvasAdhanena upadhAritA / vacasA paricitAti paguNatAsampAdanena vAcAya paricitA sajjhAyitA / idAni pakAsetabbatthadvayadIpakena yathAvattaddadvayena vibhAvetabbamatthaM vibhAvento " tadubhayenapI "tiAdimAha / tattha tadubhayenAti purimanaye, pacchimanaye ca yathAvuttassa pakAsetabbassatthassa pakAsakena tena dubbidhena sahena / atthabyaJjanapAripUriM dIpentoti Adarajananassa kAraNavacanaM / tadeva kAraNaM vyatirekena vivarati yuttiyA vA dahaM karoti "atthabyaJjanaparipuNNahI "tiAdinA / asuNantoti cettha lakkhaNe, hetumhi vA anta - saho / mahatA hitAti mahantato hitasmA / paribAhiroti sabbato bhAgena bAhiro / 143 etena pana vibhAvetabbatthadIpakena saddadvayena anubhAvetabbatthamanubhAvento " evaM me sutanti iminA "tiAdimAha / pubbe visuM visuM atthe yojitAyeva ete saddA idha ekassevAnubhAvatthassa anubhAvakabhAvena gahitAti ApetuM " sakalenA "ti vRttaM / kAmaJca mesaddo imasmiM ThAne pubbena yojito, tadapekkhAnaM pana evaM sadda suta - saddAnaM sahacaraNato, avinAbhAvato ca tathA vuttanti daTThabbaM / tathAgatappaveditanti tathAgatena pakArato viditaM, bhAsitaM vA / attano adahantoti attani " mameda "nti aTThapento / bhummatthe cetaM sAmivacanaM / asappurisabhUminti asappurisavisayaM, so ca atthato apakataJjutAsaGghAtA "idhekacco pApabhikkhu tathAgatappaveditaM dhammavinayaM pariyApuNitvA attano dahatI " ti ( pArA0 195 ) evaM mahAcoradIpakena bhagavatA vuttA anariyavohArAvatthA, tathA cAha " tathAgata... pe0... adahanto 'ti / cettha seso / tathA sAvakattaM parijAnantoti sappurisabhUmiokkamanasarUpakathanaM / nanu ca Anandattherassa "mametaM vacana "nti adhimAnassa, mahAkassapattherAdInaJca tadAsaGkAya abhAvato asappurisabhUmisamatikkamAdivacanaM niratthakaM siyAti ? nayidamevaM "evaM sutanti vadantena ayampi attho anubhAvitoti atthasseva dassanato / tena hi anubhAvetabbamatthaMyeva tathA dasseti, na pana Anandattherassa adhimAnassa, 143 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) 144 mahAkassapattherAdInaJca tadAsaGkAya sambhavanti niTThamettha gantabbaM / keci pana "devatAnaM parivitakkApekkhaM tathAvacanaM, tasmA edisI codanA anavakAsA"ti vadanti / tasmiM kira samaye ekaccAnaM devatAnaM evaM cetaso parivitakko udapAdi "bhagavA ca parinibbuto, ayaJcAyasmA Anando desanAkusalo, idAni dhammaM deseti, sakyakulappasuto tathAgatassa bhAtA, cULapituputto ca, kiM nu kho so sayaM sacchikataM dhammaM deseti, udAhu bhagavatoyeva vacanaM yathAsuta''nti, tesameva cetoparivitakkamaJAya tadabhipariharaNatthaM asappurisabhUmisamatikkamanAdiattho anubhAvitoti / sAyeva yathAvuttA anariyavohArAvatthA asaddhammo, tadavatthAnokkamanasaGkhAtA ca sAvakattapaTijAnanA sddhmmo| evaM sati pariyAyantarena purimatthameva dassetIti gahetabbaM / apica kuhanalapanAdivasena pavatto akusalarAsi asaddhammo, tabbirahitabhAvo ca sddhmmo| "kevala"ntiAdinApi vuttassevatthassa pariyAyantarena dassanaM, yathAvuttAya anariyavohArAvatthAya primoceti| sAvakattaM paTijAnanena satyAraM apadisatIti attho| apica satthukappAdikiriyato attAnaM parimoceti takkiriyAsaGkAya sambhavato / "satthu bhagavatoyeva vacanaM mayAsuta"nti satthAraM apadisatIti atyantaramanubhAvanaM hoti / "jinavacana"ntiAdipi pariyAyantaradassanaM, atthantaramanubhAvanameva vA / appetIti nidasseti / diThThadhammikasamparAyikaparamatthesu yathArahaM satte netIti netti, dhammoyeva netti tathA / vuttanayena cettha ubhayathA adhippAyo veditabbo / aparampa anubhAvetabbamatthamanubhAveti "apicaa''tiaadinaa| tattha uppAditabhAvatanti desanAvasena pavattitabhAvaM | purimavacanaM vivarantoti bhagavatA desitavasena purimataraM saMvijjamAnaM bhagavatA vacanameva uttAniM karonto, idaM vacananti smbndho| catUhi vesArajjANehi visAradassa, visAradahetubhUtacatuvesArajjaJANasampannassa vA / dasaJANabaladharassa / sammAsambuddhabhAvasaGkhAte uttamaTThAne Thitassa, usabhassa idanti vA atthena AsabhasaGkhAte akampanasabhAvabhUte ThAne Thitassa / "evameva kho bhikkhave, yadA tathAgato loke uppajjati...pe0... so dhammaM desetI''tiAdinA (a0 ni0 1.4.33) sIhopamasuttAdIsu Agatena anekanayena siihnaadndino| sabbasattesu, sabbasattAnaM vA uttamassa / na cettha niddhAraNalakkhaNAbhAvato niddhAraNavasena smaaso| sabbattha hi sakkataganthesu, sAsanaganthesu ca evameva vuttaM / dhammena sattAnamissarassa / dhammasseva issarassa taduppAdanavasenAtipi vadanti / sesapadadvayaM tassevatthassa pariyAyantaradIpanaM / dhammena lokassa padIpamiva bhUtassa, taduppAdakabhAvena vA dhammasaGghAtapadIpasampannassa / "dhammakAyoti bhikkhave, tathAgatassetaM adhivacana"nti (dI0 ni0 3.118) hi vuttaM / dhammena lokapaTisaraNabhUtassa, 144 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 145 dhammasaGghAtena vA paTisaraNena sampannassa / "yaMnUnAhaM...pe0... tameva dhammaM sakkatvA garuM katvA mAnetvA pUjetvA upanissAya vihareyya''nti (a0 ni0 1.4.21; saM0 ni0 1.1.173) hi vuttaM / saddhindriyAdisaddhammasaGghAtassa varacakkassa pavattino, saddhammAnametassa vA ANAcakkavarassa pavattino sammAsambuddhassa tassa bhagavato idaM vacanaM sammukhAva mayA paTiggahitanti yojetabbaM / vyaJjaneti padasamudAyabhUte vAkye / kaGkhA vA vimati vAti ettha daLahataraM niviTThA vicikicchA kvaa| nAtisaMsappanaM matibhedamattaM vimti| sammukhA paTiggahitamidaM mayAti tathA akattabbabhAvakAraNavacanaM / attanA uppAditabhAvaM appaTijAnanto purimavacanaM vivarantoti pana assaddhiyavinAsanassa, saddhAsampadamuppAdanassa ca kAraNavacanaM / "teneta"ntiAdinA yathAvuttamevatthaM udAnavasena dasseti / "evaM me suta"nti evaM vadanto gotamagottassa sammAsambuddhassa sAvako, gotamagottasambandho vA sAvako AyasmA Anando bhagavatA bhAsitabhAvassa, sammukhA paTiggahitabhAvassa ca sUcanato, tathAsUcaneneva ca khalitadunniruttAdigahaNadosAbhAvassa sijjhanato sAsane assaddhaM vinAsayati, saddhaM vaDDetIti attho| ettha ca paJcamAdayo tisso atthayojanA AkArAdiatthesu aggahitavisesameva evaM-sadaM gahetvA dassitA, tato parA tisso AkAratthameva evaM sadaM gahetvA vibhAvitA, pacchimA pana tisso yathAkkama AkAratthaM, nidassanatthaM, avadhAraNasthaJca evaM-sadaM gahetvA yojitAti daTThabbaM / honti cettha - "dassanaM dIpanaJcApi, pakAsanaM vibhAvanaM / anubhAvanamiccattho, kiriyAyogena paJcadhA / / dassito paramparAya, siddho nekatthavuttiyA / evaM me sutamiccettha, padattaye nayaJjanA'ti / / eka-saddo pana ajhaseTThAsahAyasaGkhyAdIsu dissati / tathA hesa "sassato attA ca loko ca, idameva saccaM moghamaJanti ittheke abhivadantI''tiAdIsu (ma0 ni0 3.27) aJjatthe dissati, "cetaso ekodibhAva"ntiAdIsu (dI0 ni0 1.228; pArA0 11) seTTe, "ekovUpakaTTho''tiAdIsu (dI0 ni0 1.405; dI0 ni0 2.215; ma0 ni0 1.80; saM0 ni0 2.3.63; vibhaM0 4.445) asahAye, "ekova kho bhikkhave, khaNo ca samayo ca brahmacariyavAsAyA''tiAdIsu (a0 ni0 3.8.29) saGkhyAyaM, idhApi 145 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) saGkhyAyamevAti dassento Aha "ekanti gaNanaparicchedaniheso"ti (itivu0 aTTha0 1; dI0 ni0 TI0 1.paribbAjakakathAvaNNanA) ekoyevesa samayo, na dve vA tayo vAti UnAdhikAbhAvena gaNanassa paricchedaniddeso ekanti ayaM saddoti attho, tena kassa paricchindananti anuyoge sati "samaya"nti vuttanti dassento Aha "samayanti paricchinnaniddeso"ti / evaM paricchedaparicchinnavasena vuttepi "ayaM nAma samayo''ti sarUpato aniyamitattA aniyamitavacanamevAti dasseti "ekaM...pe0.... dIpana"nti iminA / idAni samayasaddassa anekatthavuttitaM atthuddhAravasena dassetvA idhAdhippetamatthaM niyamento "tatthA"tiAdimAha / tatthAti tasmiM "ekaM samaya"nti padadvaye, samabhiniviThTho samaya saddoti sambandho / na pana dissatIti tesvekasmiMyeva atthe idha pvttnto| samavAyeti paccayasAmaggiyaM, kAraNasamavAyeti attho / khaNeti okAse / hetuviTThIsUti hetumhi ceva laddhiyaJca / assAti samayasaddassa / kAlaJca samayaJca upAdAyAti ettha kAlo nAma upasaGkamanassa yuttkaalo| samayo nAma tasseva paccayasAmaggI, atthato pana tadanurUpasarIrabalaJceva tappaccayaparissayAbhAvo ca / upAdAnaM nAma jJANena tesaM gahaNaM, tasmA yathAvuttaM kAlaJca samayaJca pAya gahetvA upadhAretvAti attho / idaM vuttaM hoti - sace amhAkaM sve gamanassa yuttakAlo bhavissati, kAye balamattA ca pharissati, gamanapaccayA ca aJjo aphAsuvihAro na bhavissati, athetaM kAlaJca gamanakAraNasamavAyasavAtaM samayaJca upadhAretvA appeva nAma svepi AgaccheyyAmAti / khaNoti okaaso| tathAgatuppAdAdiko hi maggabrahmacariyassa okAso tppccypttilaabhhetuttaa| khaNo eva ca samayo / yo "khaNo'"ti ca "samayo'"ti ca vuccati, so ekovAti adhippAyo / diyaDDho mAso seso gimhAnaM unnhsmyo| vassAnassa paThamo mAso prilaahsmyo| mahAsamayoti mahAsamUho / samAso vA esa, byAso vA / pavuTuM vanaM pavanaM, tasmiM, kapilavatthusAmante mahAvanasaGkhAte vanasaNDeti attho| samayopi khoti ettha samayoti sikkhApadapUraNassa hetu | bhaddAlIti tassa bhikkhussa nAmaM / idaM vuttaM hoti - tayA bhaddAli paTivijjhitabbayuttakaM ekaM kAraNaM atthi, tampi te na paTividdhaM na sallakkhitanti / kiM taM kAraNanti Aha "bhagavApi kho"tiAdi | __ "uggahamAno"tiAdIsu mAnoti tassa paribbAjakassa pakatinAma, kiJci kiJci pana sippaM uggahetuM samatthatAya "uggahamAno''ti naM saJjAnanti, tasmA "uggahamAno"ti vuccati / samaNamuNDikassa putto smnnmunnddikaaputto| so kira devadattassa upaTThAko / samayaM 146 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA diTThi pakArena vadanti etthAti samayappavAdako, tasmiM, diTThippavAdaketi attho / tasmiM kira ThA caGkItArukkhapokkharasAtippabhUtayo brAhmaNA, nigaNThAcelakaparibbAjakAdayo ca pabbajitA sannipatitvA attano attano samayaM pakArena vadanti kathenti dIpenti, tasmA so ArAmo '"samayappavAdako "ti vuccati / sveva tindukAcIrasaGghAtAya timbarUsakarukkhapantiyA parikkhittattA "tindukAcIro" ti vuccati / ekA sAlA etthAti ekasAlako / yasmA pattha paThamaM ekA sAlA ahosi, pacchA pana mahApuJJa poTTapAdaparibbAjakaM nissAya bahU sAlA katA, tasmA tameva paThamaM kataM ekaM sAlaM upAdAya laddhapubbanAmavasena " ekasAlako 'ti vuccati / mallikAya nAma pasenadiraJJo deviyA uyyAnabhUto so pupphaphalasacchanno ArAmo, tena vRttaM " mallikAya ArAmeti / paTivasatIti tasmiM phAsutAya vasati / diTThe dhammeti paccakkhe attabhAve / atthoti vuDDhi / kammakilesavasena samparetabbato sammA pApuNitabbato samparAyo, paraloko, tattha niyutto samparAyiko, paralokattho / atthAbhisamayAti yathAvuttaubhayatthasaGghAtahitapaTilAbhA / samparAyikopi hi attho kAraNassa nippannattA paTiladdho nAma hotIti taM atthadvayamekato katvA " atthAbhisamayA "ti vRttaM / dhiyA paJJAya taMtadatthe rAti gaNhAti, dhI vA paJJA etassatthIti dhIro / paNDA vuccati paJJA / sA hi sukhamesupi atthesu paDati gacchati, dukkhAdInaM vA pILanAdiAkAraM jAnAtIti paNDA / tAya ito gatoti paNDito / atha vA itA saJjAtA paNDA etassa, paDati vA ANagatiyA gacchatIti paNDito / sammA mAnAbhisamayAti mAnassa sammA pahAnena / sammAti cettha aggamaggaJANena samucchedappahAnaM vRttaM / antanti avasAnaM / pILanaM taMsamaGgino hiMsanaM avipphAritAkaraNaM / tadeva attho tathA ttha- kArassa TTha-kAraM katvA / samecca paccayehi katabhAvo saGghataTTho / dukkhadukkhatAdivasena santApanaM paridahanaM santApaTTho / jarAya, maraNena cAti dvidhA vipariNAmetabbo vipariNAmaTTho / abhisametabbo paTivijjhitabbo abhisamayaTTo, pILanAdIniyeva / tAni hi abhisametabbabhAvena ekIbhAvamupanetvA "abhisamayaTTho "ti vRttAni / abhisamayassa vA paTivedhassa attho gocaro abhisamayaTThoti tAniyeva tabbisayabhAvUpagamana - sAmaJJato ekattena vRttAni / ettha ca upasaggAnaM jotakamattattA tassa tassa atthassa vAcako samayasaddo evAti samayasaddassa atthuddhArepi saupasaggo abhisamayo vRtto / 147 tesu pana atthesu ayaM vacanattho - sahakArIkAraNavasena sannijjhaM sameti samavetIti samayo, smvaayo| sameti samAgacchati maggabrahmacariyamettha tadAdhArapuggalavasenAti samayo, khaNo / samenti ettha etena vA saMgacchanti dhammA, sattA vA sahajAtAdIhi, uppAdAdahi 147 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 cAti samayo, kaalo| dhammappavattimattatAya hi atthato abhUtopi kAlo dhammappavattiyA adhikaraNaM, karaNaM viya ca parikappanAmattasiddhena rUpena voharIyati | samaM, sammA vA avayavAnaM ayanaM pavatti avaThThAnanti samayo, samUho yathA "samudAyo''ti / avayavAnaM sahAvaTThAnameva hi samUho, na pana avayavavinimutto samUho nAma koci paramatthato asthi / paccayantarasamAgame eti phalaM uppajjati, pavattati vA etasmAti samayo, hetu yathA "samudayo'ti / so hi paccayantarasamAgamaneneva attano phalaM uppAdaTThitisamaGgIbhAvaM karoti / sameti saMyojanabhAvato sambandho hutvA eti attano visaye pavattati, daLahaggaNabhAvato vA taMsa ttA sattA ayanti etena yathAbhinivesaM pavattantIti samayo, ditttthi| diTThisaMyojanena hi sattA ativiya bajjhanti / samiti saGgati samodhAnaM samayo, paTilAbho / samassa nirodhassa yAnaM pApuNanaM, sammA vA yAnaM apagamo appavatti samayo, pahAnaM / abhimukhaM ANena sammA etabbo abhigantabboti abhisamayo, dhammAnaM aviparIto sabhAvo / abhimukhabhAvena taM taM sabhAvaM sammA eti gacchati bujjhatIti abhisamayo, dhammAnaMyathAbhUtasabhAvAvabodho / nanu ca atthamattaM yathAdhippetaM pati saddA abhinivisantIti na ekena saddena aneke atthA abhidhIyanti, atha kasmA idha samayasaddassa anekadhA attho vuttoti ? saccametaM saddavisese apekkhite saddavisese hi apekkhite na ekena saddena anekatthAbhidhAnaM sambhavati / na hi yo kAlAdiattho samaya-saddo, soyeva samUhAdiatthaM vadati / ettha pana tesaM tesamatthAnaM samayasaddavacanIyatAsAmaJjamupAdAya anekatthatA samaya-saddassa vuttAti / evaM sabbattha atthuddhAre / hoti cettha - "sAmaJavacanIyataM, upAdAya anekadhA / atthaM vade na hi saddo, eko nekatthako siyA'ti / / samavAyAdiatthAnaM idha asambhavato, kAlasseva ca apadisitabbattA "idha panassa kAlo attho"ti vuttaM / desadesakAdInaM viya hi kAlassa nidAnabhAvena adhippetattA sopi idha apadisIyati / 'iminA kIdisaM kAlaM dIpetIti Aha "tenA"tiAdi / tenAti kAlatthena samaya-saddena / aDDamAso pakkhavasena vutto, pubbaNhAdiko divasabhAgavasena, paThamayAmAdiko pahAravasena | Adi saddena khaNalayAdayo saGgahitA, aniyamitavasena ekaM kAlaM dIpetIti attho / 148 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA kasmA panettha aniyamitavasena kAlo niddiTTho, na utusaMvaccharAdinA niyamitavasenAti Aha " tattha kiJcApItiAdi / kiJcApi paJJAya viditaM suvavatthApitaM, tathApIti sambandho / vacasA dhAretuM vA sayaM uddisituM vA parena uddisApetuM vA na sakkA nAnappakArabhAvato bahu ca vattabbaM hoti yAva kAlappabhedo, tAva vattabbattA / " ekaM samayanti vutte pana na so kAlappabhedo atthi, yo etthAnantogadho siyAti dasseti " ekeneva padena tamatthaM samodhAnetvA"ti iminA / evaM lokiyasammatakAlavasena samayatthaM dassetvA idAni sAsane pAkaTakAlavasena samayatthaM dassetuM "ye vA ime "tiAdi vRttaM apica utusaMvaccharAdivasena niyamaM akatvA samayasassa vacane ayampi guNo ddhoyevAti dassento "ye vA ime " tiAdimAha / sAmaJJajotanA hi visese avatiTThati tassA visesaparihAravisayattA | tattha ye ime samayAti sambandho / bhagavato mAtukucchiokkamanakAlo cettha gabbhokkantisamayo / cattAri nimittAni passitvA saMvejanakAlo saMvegasamayo / chabbassAni sambodhisamadhigamAya cariyakAlo dukkarakArikasamayo / devasikaM jhAnaphalasamApattIhi vItinAmanakAlo diTThadhammasukhavihArasamayo, visesato pana sattasattAhAni jhAnasamApattivaLaJjanakAlo / paJcacattAlIsavassAni taMtaMdhammadesanAkAlo desanAsamayo / Adi- yamakapATihAriyasamayAdayo saGgaNhAti / dasasahassilokadhAtupakampanaobhAsapAtubhAvAdIhi pAkaTA / "ekaM samaya "nti vutte tadapi samayA santIti atthApattito tesu samayesu idha desanAsamayasaGghAto samayaviseso "ekaM samayanti vRttoti dIpetIti adhippAyo / kAsa yathAvattappabhedesuyeva samayesu ekadesaM pakArantarehi saGgahetvA dassetuM "yo cAya"ntiAdi vRttaM / tattha hi JANakiccasamayo, attahitapaTipattisamayo ca diTThadhammasukhavihArasamayo / ariyatuNhIbhAvasamayo abhisambodhisamayoyeva / karuNAkiccaparahitapaTipattidhammikathAsamayo desanAsamayo, tasmA tesu vuttappabhedesu samaye ekadesova pakArantarena dassitoti daTTabbaM / " sannipatitAnaM vo bhikkhave dvayaM karaNIyaM dhammI kathA vA ariyo vA tumhIbhAvo "ti (udA0 12) vuttasamaye sandhAya "sannipatitAnaM karaNIyadvayasamayesU " ti vuttaM / tesupi samayesUti karuNAkiccaparahitapaTipattidhammikathAdesanAsamayesupi / aJJataraM samayaM sandhAya " ekaM samaya "nti vuttaM atthato abhedattA / 149 atha vibhummavacanena ca karaNavacanena ca niddesamakatvA idha upayogavacanena niddesapayojanaM niddhAretukAmo parammukhena codanaM samuTThati " kasmA panetthA "tiAdinA / 149 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) etthAti "ekaM samaya"nti imasmiM pade, karaNavacanena niddeso kato yathAti sambandho / bhavanti etthAti bhummaM, okAso, tattha pavattaM vacanaM vibhatti bhummvcnN| karoti kiriyamabhinipphAdebhi etenAti karaNaM, kiriyAnipphattikAraNaM | upayujjitabbo kiriyAyAti upayogo, kamma, tattha vacanaM tathA / "tatthA"tiAdinA yathAvuttacodanaM pariharati / tatthAti tesu abhidhammatadaJasuttapadavinayesu / tathAti bhummavacanakaraNavacanehi atthasambhavato cAti yojetabbaM, adhikaraNabhAvenabhAvalakkhaNasthAnaM, hetukaraNatthAnaJca sambhavatoti attho| idhAti idhasmiM suttapade / aJathAti upyogvcnen| atthasambhavatoti accantasaMyogatthassa smbhvto| "tattha hI"tiAdi tbbivrnnN| itoti "ekaM samaya"nti suttapadato / adhikaraNathoti aadhaarttho| bhavanaM bhAvo, kiriyA, kiriyAya kiriyantaralakkhaNaM bhAvenabhAvalakkhaNaM, tadevattho tathA / kena samayatthena idaM atthadvayaM sambhavatIti anuyoge sati tadatthadvayasambhavAnurUpena samayatthena, taM daLhaM karonto "adhikaraNahI"tiAdimAha / padatthatoyeva hi yathAvuttamatthadvayaM siddhaM, vibhatti pana jotakamattA / tattha kAlasaGkhAto, kAlasaddassa vA attho yassAti kaalttho| samUhasaGghAto, 'samUhasaddassa vA attho yassAti samUhattho, ko so ? samayo / idaM vuttaM hoti - kAlattho, samUhattho ca samayo tattha abhidhamme vuttAnaM phassAdidhammAnaM adhikaraNaM AdhAroti, yasmiM kAle, dhammapuje vA kAmAvacaraM kusalaM cittaM uppannaM hoti, tasmiMyeva kAle, dhammapuje vA phassAdayopi hontIti ayahi tattha attho / nanu cAyaM upAdApattimatto kAlo, vohAramatto ca samUho, so kathaM adhikaraNaM siyA tattha vuttadhammAnanti ? nAyaM doso | yathA hi kAlo sayaM paramatthato avijjamAnopi sabhAvadhammaparicchinnattA AdhArabhAvena paJAto, sabhAvadhammaparicchinno ca taGkhaNappavattAnaM tato pubbe, parato ca abhAvato "pubbaNhejAto, sAyanhe AgacchatI"tiAdIsu, samUho ca avayavavinimutto visuM avijjamAnopi kappanAmattasiddhattA avayavAnaM AdhArabhAvena pApIyati "rukkhe sAkhA, yavarAsiyaM pattasambhUto"tiAdIsu, evamidhApi sabhAvadhammaparicchinnattA, kappanAmattasiddhattA ca tadubhayaM tattha vuttadhammAnaM adhikaraNabhAvena pApIyatIti / "khaNasamavAyahetusaGghAtassA"tiAdi bhAvenabhAvalakkhaNatthasambhavadassanaM / tattha khaNo nAma aTThakkhaNavinimutto navamo buddhappAdakkhaNo, yAni vA panetAni "cattArimAni bhikkhave, cakkAni, yehi samannAgatAnaM devamussAnaM catucakkaM pavattatI''ti (a0 ni0 1.4.31) 150 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 151 ettha patirUpadesavAso sappurisUpanissayo attasammApaNIdhi pubbekatapuJatAti cattAri cakkAni vuttAni, tAni ekajjhaM katvA okAsaTena "khaNo''ti veditabbAni | tAni hi kusaluppattiyA okAsabhUtAni / samavAyo nAma "cakkhuJca paTicca rUpe ca uppajjati cakkhuvijJANa''ntiAdinA (ma0 ni0 1.204; 3.421, 425, 426; saM0 ni0 1.2.43, 44; saM0 ni0 2.3.60; kathA0 va0 465, 467) niddiTTA cakkhuviANAdisAdhAraNaphalanipphAdakattena saNThitA cakkhurUpAdipaccayasAmaggI / cakSurUpAdInahi cakkhuvijJANAdi sAdhAraNaphalaM / hetu nAma yonisomanasikArAdijanakahetu / yathAvuttassa khaNasavAtassa, samavAyasaGghAtassa, hetusaGghAtassa ca samayassa sattAsaGghAtena bhAvena tesaM phassAdInaM dhammAnaM sattAsaGghAto bhAvo lakkhIyati vijJAyatIti attho| idaM vuttaM hoti- yathA "gAvIsu duvhamAnAsu gato, duddhAsu Agato"ti ettha dohanakiriyAya gamanakiriyA lakkhIyati, evamidhApi yathAvuttassa samayassa sattAkiriyAya cittassa uppAdakiriyA, phassAdInaM bhavanakiriyA ca lakkhIyatIti / nanu cettha sattAkiriyA avijjamAnAva, kathaM tAya lakkhIyatIti ? saccaM, tathApi "yasmiM samayeti ca vRtte satIti ayamattho vijJAyamAno evahoti aJjakiriyAsambandhAbhAve padatthassa sattAvirahAbhAvato, tasmA atthato gamyamAnAya tAya sattAkiriyAya lakkhIyatIti / ayahi tattha attho - yasmiM yathAvutte khaNe, paccayasamavAye, hetumhi vA sati kAmAvacaraM kusalaM cittaM uppannaM hoti, tasmiMyeva khaNe, paccayasamavAye, hetumhi vA sati phassAdayopi hontIti / ayaM pana attho abhidhammeyeva (aTTha0 sA0 kAmAvacarakusalapadabhAjanIye) nidassanavasena vutto, yathArahamesa nayo a supi suttapadesUti / tasmAti adhikaraNatthassa, bhAvenabhAvalakkhaNatthassa ca smbhvto| tadatthajotanatthanti tadubhayatthassa samayasaddatthabhAvena vijjamAnasseva bhummavacanavasena dIpanatthaM / vibhattiyo hi padIpo viya vatthuno vijjamAnasseva atthassa jotakAti, ayamattho saddasatyesu pAkaToyeva / hetuattho, karaNatyo ca sambhavatIti "annena vasati, vijjAya vasatI"tiAdIsu viya hetuattho, "pharasunA chindati, kudAlena khaNatI"tiAdIsu viya karaNattho ca sambhavati / kathaM pana sambhavatIti Aha "yo hi so"tiAdi / vinaye (pArA0 20) AgatasikkhApadapaJattiyAcanavatthuvasena theraM mariyAda katvA "sAriputtAdIhipi duvijJeyyoti vuttaM / tena samayena hetubhUtena karaNabhUtenAti ettha pana taMtaMvatthuvItikkamova sikkhApadapaJattiyA hetu ceva karaNaJca / tathA hi yadA bhagavA sikkhApadapaJattiyA paThamameva tesaM tesaM tattha tattha sikkhApadapaJattihetubhUtaM taM taM vItikkama apekkhamAno 151 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 viharati, tadA taM taM vItikkama apekkhitvA tadatthaM vasatIti siddho vatthuvItikkamassa sikkhApadapaJattihetubhAvo "annenavasatI''tiAdIsu annamapekkhitvA tadatthaM vasatItiAdinA kAraNena annAdInaM hetubhAvo viy| sikkhApadapaJjattikAle pana teneva pubbasiddhena vItikkamena sikkhApadaM paJapeti, tasmA sikkhApadapaJattiyA sAdhakatamattA karaNabhAvopi vItikkamasseva siddho "asinA chindatI''tiAdIsu asinA chindanakiriyaM sAdhetItiAdinA kAraNena asiAdInaM karaNabhAvo viy| evaM santepi vItikkama apekkhamAno teneva saddhiM tannissitampi kAlaM apekkhitvA viharatIti kAlassApi idha hetubhAvo vutto, sikkhApadaM pajhapento ca taM taM vItikkamakAlaM anatikkamitvA teneva kAlena sikkhApadaM paJapetIti vItikkamanissayassa kAlassApi karaNabhAvo vutto, tasmA iminA pariyAyena kAlassApi hetubhAvo, karaNabhAvo ca labbhatIti vuttaM "tena samayena hetubhUtena karaNabhUtenA''ti, nippariyAyena pana vItikkamoyeva hetubhUto, karaNabhUto ca / so hi vItikkamakkhaNe hetu hutvA pacchA sikkhApadapaJApanakkhaNe karaNampi hotIti / sikkhApadAni paJApayantoti vItikkamaM pucchitvA bhikkhusaGgha sannipAtApetvA otiNNavatthu taM puggalaM paTipucchitvA, vigarahitvA ca taM taM vatthuotiNNakAlaM anatikkamitvA teneva kAlena karaNabhUtena sikkhApadAni pnypento| sikkhApadapaJattihetuJca apekkhamAnoti tatiyapArAjikAdIsu (pArA0 162) viya sikkhApadapaJattiyA hetubhUtaM taM taM vatthuvItikkamasamayaM apekkhamAno tena samayena hetubhUtena bhagavA tattha tattha vihAsIti attho| "sikkhApadAni paJApayanto, sikkhApadapaJattihetuJca apekkhamAno'"ti idaM yathAkkamaM karaNabhAvassa, hetubhAvassa ca samatthanavacanaM, tasmA tadanurUpaM "tenasamayena karaNabhUtena hetubhUtenAti evaM vattabbepi paThamaM "hetubhUtenA''ti uppaTipATivacanaM tattha hetubhAvassa sAtisayamadhippetattA vuttanti veditabbaM / "bhagavA hi verajAyaM viharanto dhammasenApatittherassa sikkhApadapaJattiyAcanahetubhUtaM parivitakkasamayaM apekkhamAno tena samayena hetubhUtena vihAsIti tIsupi kira gaNThipadesu vuttaM / "kiM panettha yutticintAya, Acariyassa idha kamavacanicchA natthIti evametaM gahetabbaM - aJAsupi hi aTThakathAsu ayameva anukkamo vutto, na ca tAsu 'tena samayena verajjAyaM viharatI'ti vinayapALipade hetuatthasseva sAtisayaM adhippetabhAvadIpanatthaM vutto avisayattA, sikkhApadAni paJApayanto hetubhUtena, karaNabhUtena ca samayena vihAsi, sikkhApadapaJattihetuJca apekkhamAno hetubhUtena samayena vihAsIti evamettha yathAlAbhaM sambandhabhAvato evaM vutto''tipi vadanti / 152 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 153 tasmAti yathAvuttassa duvidhassApi atthassa smbhvto| tadatthajotanatthanti vuttanayena karaNavacanena tadubhayatthassa jotanatthaM / tatthAti tasmiM vinaye / ettha ca sikkhApadapaJattiyA eva vItikkamasamayassa sAdhakatamattA tassa karaNabhAve "sikkhApadAni paJApayanto''ti ajjhAharitapadena sambandho, hetubhAve pana tadapekkhanamattattA "viharatI"ti padenevAti daTThabbaM / tathAyeva hi vuttaM "tena samayena hetubhUtena, karaNabhUtena ca sikkhApadAni paJApayanto, sikkhApadapaJattihetuJca apekkhamAno bhagavA tattha tattha vihAsI"ti / karaNahi kiriyatthaM, na hetu viya kiriyAkAraNaM / hetu pana kiriyAkAraNaM, na karaNaM viya kiriyatthoti / "idha panA"tiAdinA upayogavacanassa accantasaMyogatthasambhavadassanaM, accantameva dabbaguNakiriyAhi saMyogo accantasaMyogo, nirantarameva tehi saMyuttabhAvoti vuttaM hoti / soyevattho tathA / evaMjAtiketi evaMsabhAve / kathaM sambhavatIti Aha "yahI"tiAdi / accantamevAti Arabbhato paTThAya yAva desanAniTThAnaM, tAva ekaMsameva, nirantaramevAti attho / karuNAvihArenAti parahitapaTipattisaGghAtena karuNAvihArena / tathA hi karuNAnidAnattA desanAya idha parahitapaTipatti "karuNAvihAro'"ti vuttA, na pana krunnaasmaapttivihaaro| na hi desanAkAle desetabbadhammavisayassa desanAJANassa sattavisayAya mahAkaruNAya sahuppatti sambhavati bhinnavisayattA, tasmA karuNAya pavatto vihAroti katvA parahitapaTipattivihAro idha "karuNAvihAro"ti veditabbo / tasmAti accntsNyogtthsmbhvto| tadatthajotanatthanti vuttanayena upayogavibhattiyA tadatthassa jotanatthaM upayoganiddeso kato yathA "mAsaM sajjhAyati, divasaM bhuJjatIti / tenAti yena kAraNena abhidhamme, ito ajhesu ca suttapadesu bhummavacanassa adhikaraNattho, bhAvenabhAvalakkhaNattho ca, vinaye karaNavacanassa hetuattho, karaNattho ca idha upayogavacanassa accantasaMyogattho sambhavati, tenAti attho / etanti yathA vuttassatthassa saGgahagAthApadaM aJatrAti abhidhamme ito ajhesu suttapadesu, vinaye ca / samayoti samayasaddo / saddeyeva hi vibhattiparA bhavatiatthe asambhavato / soti sveva samayasado / evaM attano matiM dassetvA idAni porANAcariyamatiM dassetuM "porANA panA"tiAdi vuttaM / porANAti ca purimA atttthkthaacriyaa| "tasmiM samaye''ti vA...pe0... "ekaM samayanti vA esa bhedoti smbndho| abhilApamattabhedoti vacanamattena bhedo viseso, na pana atthena, tenAha "sabbattha bhummamevattho"ti, sabbesupi atthato AdhAro eva atthoti vuttaM 153 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 hoti / iminA ca vacanena suttavinayesu vibhattivipariNAmo kato, bhummatthe vA upayogakaraNavibhattiyo siddhAti dasseti / " tasmA "tiAdinA te matidassane guNamAha / vRttaM garuka tabba bhAriyaTThena garu / tadevatthaM saGketato samattheti "garuM hI "tiAdinA saGketavisayo hi saddo taMvavatthitoyeva cesa atthabodhakoti / garunti garukAtabbaM janaM / " loke " ti iminA na kevalaM sAsaneyeva, lokepi garukAtabbaTTena bhagavAti saGketasiddhIti dasseti / yadi bhagavA, atha ayameva sAtisayaM bhagavA nAmAti dassento "ayaJcA"tiAdimAha / tathA hi lokanAtho aparimitanirupamappabhAvasIlAdiguNavisesasamaGgitAya, sabbAnatthaparihArapubbaGgamAya niravasesahitasukhavidhAnatapparAya niratisayAya payogasampattiyA sadevamanussAya pajAya accantupakAritAya ca aparimANAsu lokadhAtUsu aparimANAnaM sattAnaM uttamaM gAravaTThAnanti / na kevalaM lokeyeva, atha kho sAsanepIti dasseti "porANehI "ti AdinA, porAhIti ca aTThakathAcariyehIti attho / seTThavAcakavacanampi seTThaguNasahacaraNato seTThamevAti vuttaM "bhagavAti vacanaM se "nti / vucci attho, etenAti hi vacanaM, sddo| atha vA vuccatIti vacanaM, attho, tasmA yo "bhagavA "ti vacanena vacanIyo attho, so seTThoti attho / bhagavAti vacanamuttamanti etthApi eseva nayo / gAravayuttoti garubhAvayutto garuguNayogattA, sAtisayaM vA garukaraNArahatAya gAravayutto, gAravArahoti attho / yena kAraNattayena so tathAgato garu bhAriyaTThena, tena "bhagavA "ti vuccatIti sambandho / garutAkAraNadassanataM padattayaM / "sippAdisikkhApakApi garUyeva nAma honti, na ca gAravayuttA, ayaM pana tAdiso na hoti, tasmA garUti katvA 'gAravayutto 'ti vutta"nti keci / evaM sati tadetaM visesanapadamattaM, purimapadadvayameva kAraNadassanaM siyA / apicAti atthantaravikappatthe nipAto, aparo nayoti attho / tattha - "vaNNagamo vaNNavipariyAyo, dve cApare vaNNavikAranAsA / dhAtUnamatthAtisayena yogo, ( 1.1.1-1) taduccate paJcavidhA niruttI 'ti / / - niruttilakkhaNaM gahetvA, "pisodarAdIni yathopadiTThanti vuttasaddanayena vA 154 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 155 pisodarAdiAkatigaNapakkhepalakkhaNaM gahetvA lokiya lokuttarasukhAbhinibbattakaM sIlAdipArappattaM bhAgyamassa atthIti "bhAgyavA''ti vattabbe "bhagavA''ti vuttanti Aha "bhAgyavA"ti / tathA anekabhedabhinnakilesasatasahassAni, saGghapato vA paJcamAre abhaJjIti "bhaggavA''ti vattabbe "bhagavA''ti vuttanti dasseti "bhaggavA"ti iminA / loke ca bhagasaddo issariyadhammayasasirIkAmapayattesu chasu dhammesu pavattati, te ca bhagasaGkhAtA dhammA assa santIti bhagavAti atthaM dassetuM "yutto bhagehi cA"ti vuttaM / kusalAdIhi anekabhedehi sabbadhamme vibhaji vibhajitvA vivaritvA desesIti "vibhattavA''ti vattabbe "bhagavA"ti vuttanti Aha "vibhattavAti / dibbabrahmaariyavihAre, kAyacittaupadhiviveke, suJatAnimittAppaNihitavimokkhe, aje ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji sevi bahulamakAsIti "bhattavAti vattabbe "bhagavA''ti vuttanti dasseti "bhattavA"ti iminA / tIsu bhavesu taNhAsaGghAtaM gamanamanena vantaM vamitanti "bhavesu vantagamano''ti vattabbe bhavasaddato bha-kAraM gamanasaddato ga-kAraM vantasaddato va-kAraM AdAya, tassa ca dIrgha katvA vaNNavipariyAyena "bhagavA''ti vuttanti dassetuM "vantagamano bhavesU"ti vuttaM / "yato bhAgyavA, tato bhagavA"tiAdinA paccekaM yojetabbaM / assa padassAti "bhagavA''ti padassa / vitthAratyoti vitthArabhUto attho / "so cA"tiAdinA ganthamahattaM pariharati / vuttoyeva, na pana idha pana vattabbo visuddhimaggassa imissA aTThakathAya ekadesabhAvatoti adhippaayo| apica bhage vani, vamIti vA bhgvaa| so hi bhage sIlAdiguNe vani bhaji sevi, te vA bhagasaGkhAte sIlAdiguNe vineyyasantAnesu "kathaM nu kho uppajjeyyu"nti vani yAci patthayi, evaM bhage vanIti bhagavA, bhage vA siriM, issariyaM, yasaJca vami kheLapiNDaM viya chaDDayi / tathA hi bhagavA hatthagataM cakkavattisiriM, catudIpissariyaM, cakkavattisampattisannissayaJca sattaratanasamujjalaM yasaM anapekkho chaDDayi | atha vA bhAni nAma nakkhattAni, tehi samaM gacchanti pavattantIti bhagA AkArassa rassaM katvA, sineruyugandharAdigatA bhAjanalokasobhA / tA bhagA vami tappaTibaddhachandarAgappahAnena pajahi, evaM bhage vamIti bhagavAti evamAdIhi tattha tatthAgatanayehi cassa attho vattabbo, amhehi pana so ganthabhIrujanAnuggahaNatthaM, ganthagarutApariharaNatthaJca ajjhupekkhitoti / evametesaM avayavatthaM dassetvA idAni samudAyatthaM dassento purimapadattayassa samudAyatthena vuttAvasesena tesamatthAnaM paTiyogitAya tenApi saha dassetuM "ettAvatA"tiAdimAha / 155 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 I etAvatAti etassa " evaM me suta "nti vacanena " ekaM samayaM bhagavA" tivacanenAti imehi sambandho / etthAti etasmiM nidAnavacane / yathAsutaM dhammaM desentoti ettha anta-sadda hetu attho / tathAdesitattA hi paccakkhaM karoti nAma / esa nayo aparatthApi / "yo kho Ananda, mayA dhammo ca...pe0... satthA "ti vacanato dhammassa satthubhAvapariyAyo vijjatevAti katvA "dhammasarIraM paccakkhaM karotIti vRttaM / dhammakAyanti hi bhagavato sambandhIbhUtaM dhammasaGghAtaM kAyanti attho / tathA ca vRttaM " dhammakAyoti bhikkhave, tathAgatassetaM adhivacana "nti / taM pana kimatthiyanti Aha " tenA "tiAdi / tenAti ca tAdisena paccakkhakaraNenAti attho / idaM adhunA vakkhamAnasuttaM pAvacanaM pakaTThe uttamaM buddhassa bhagavato vacanaM nAma / tasmA tumhAkaM atikkantasatthukaM atItasatthukabhAvo na hotIti attho / bhAvappadhAno hi ayaM niddeso, bhAvalopo vA, itarathA pAvacanameva anatikkantasatthukaM, satthuadassanena pana ukkaNThitassa janassa atikkantasatthukabhAvoti attho Apajjeyya, evaJca sati " ayaM vo satthAti satthuadassanena ukkaNThitaM janaM samassAsetI" tivacanena saha virodho bhaveyyAti vdnti| idaM pAvacanaM satthukiccanipphAdanena na atItasatthukanti pana attho / satta chaTThI, samAsapadaM vA etaM satthuadassanenAti / ukkaNThanaM ukkaNTho, kicchjiivitaa| "kaTha kicchajIvane "ti hi vadanti / tamito pattoti ukkaNThito, anabhiratiyA vA pILito vikkhittacitto hutvA sIsaM ukkhipitvA uddhaM kaNThaM katvA ito cito ca olokento AhiNDati, viharati cAti ukkaNThito niruttinayena, taM ukkaNThitaM / saddasAmatthiyAdhigatamatto cesa, vohArato pana anabhiratiyA pILitanti attho / esa nayo sabbattha | samastAsetIti assAsaM janeti / tasmiM samayeti imassa suttassa saGgItisamaye / kAmaM vijjamAnepi bhagavati evaM vattumarahati, idha pana avijjamAneyeva tasmiM evaM vadati, tasmA sandhAyabhAsitavasena tadatthaM dassetIti Aha " avijjamAnabhAvaM dassento 'ti / parinibbAnanti anupAdisesanibbAnadhAtuvasena khandhaparinibbAnaM / tenAti tathAsAdhanena / evaMvidhassAti evaMpakArassa, evaMsabhAvassAtipi attho / nAma - saddo garahAyaM nipAto "atthi nAma Ananda theraM bhikkhu vihesiyamAnaM ajjhupekkhissathA 'tiAdIsu (a0 ni0 2.5.1966) viya, tena ediso api bhagavA parinibbuto, kA nAma kathA aJJasanti garahatthaM joteti ariyadhammassAti ariyAnaM dhammassa, ariyabhUtassa vA dhammassa / dasavidhassa kAyabalassa, ANabalassa ca vasena dasabaladharo / vajirassa nAma maNivisesassa saGghAto samUho ekagghano, tena samAno kAyo yassAti tathA / idaM vuttaM hoti - yathA vajirasaGghAto nAma na aJJena (1.1.1-1) 156 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 157 maNinA vA pAsANena vA bhejjo, api tu soyeva akhaM maNiM vA pAsANaM vA bhindati / teneva vuttaM "vajirassa natthi koci abhejjo maNi vA pAsANo vA'"ti, evaM bhagavApi kenaci abhejjsriiro| na hi bhagavato rUpakAye kenaci antarAyo kAtuM sakkAti / nAmasaddassa garahAjotakattA pi-saddo sampiNDanajotako "na kevalaM bhagavAyeva, atha kho ajepI"ti / ettha ca evaMguNasamannAgatattA aparinibbutasabhAvena bhavituM yuttopi esa parinibbuto evAti pakaraNAnurUpamatthaM dassetuM "eva"ntiAdi vuttanti daTTabbaM | AsA patthanA kena janetabbA, na janetabbA evAti attho / "ahaM ciraM jIviM, ciraM jIvAmi, ciraM jIvissAmi, sukhaM jIviM, sukhaM jIvAmi, sukhaM jIvissAmI"ti majjanavasena uppanno mAno jIvitamado nAma, tena matto pamatto tathA / saMvejetIti saMvegaM janeti, tatoyeva assa janassa saddhamme ussAhaM janeti / saMvejanahi ussAhahetu "saMviggo yoniso padahatIti vcnto| desanAsampattiM niddisati vakkhamAnassa sakalasuttassa "eva''nti nidassanato / sAvakasampattinti suNantapuggalasampattiM niddisati paTisambhidAppattena paJcasu ThAnesu bhagavatA etadagge Thapitena, paJcasu ca kosallesu AyasmatA dhammasenApatinA pasaMsitena mayA mahAsAvakena sutaM, taJca kho sayameva sutaM na anussutaM, na ca paramparAbhatanti atthassa diipnto| kAlasampattiM niddisati bhagavAtisadasannidhAne payuttassa samayasaddassa buddhappAdapaTimaNDita-samaya-bhAva-dIpanato / buddhappAdaparamA hi kAlasampadA / tenetaM vuccati - "kappakasAyakaliyuge, buddhappAdo aho mahacchariyaM / hutavahamajjhe jAtaM, samuditamakarandamaravindanti / / (dI0 ni0 TI0 1.1; saM0 ni0 TI0 1.1) / tassAyamattho- kappasaGghAtakAlasaJcayassa lekhanavasena pavatte kaliyugasaGghAte sakarAjasammate vassAdisamUhe jAto buddhappAdakhaNasaGkhAto dinasamUho andhassa pabbatArohanamiva kadAci pavattanatuna, accharaM paharituM yuttaDhena ca mahacchariyaM hoti / kimiva jAtanti ce ? hutavahasaGghAtassa pAvakassa majjhe sammA uditamadhumantaM aravindasakhAtaM vArijamiva jAtanti / desakasampattiM niddisati guNavisiThThasattuttamagAravAdhivacanato / evaM padachakkassa padAnukkamena nAnappakArato atthavaNNanaM katvA idAni "antarA ca 157 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 rAjagaha'"ntiAdInaM padAnamatthavaNNanaM karonto " antarA cA "tiAdimAha / antarA ca rAjahaM antarA ca nAlandanti ettha samabhiniviTTho antarA - saddo dissati sAmaJJavacanIyatthamapekkhitvA pakaraNAdisAmatthiyAdigatatthamantarenAti attho / evaM panassa nAnatthabhAvo payogato avagamIyatIti dasseti " tadantara "ntiAdinA / tattha tadantaranti taM kAraNaM / maJca taJca mantenti, kimantaraM kiM kAraNanti attho / vijjantarikAyAti vijjuniccharaNakkhaNe / dhovantI itthI addasAti sambandho / antaratoti hadaye / kopAti cittakAlussiyakaraNato cittapakopA rAgAdayo / antarA vosAnanti ArambhaniSpattInaM vemajjhe pariyosAnaM ApAdi / apicAti tathApi, evaM pabhavasampannapIti attho / dvinaM mahAnirayAnanti lohakumbhIniraye sandhAyAha / antarikAyAti antarena / rAjagahanagaraM kira AvijjhitvA mahApetaloko / tattha dvinaM mahAlohakumbhInirayAnaM antarena ayaM tapodA nadI Agacchati, tasmA sA kuthitA sandatIti / svAyamidha vivare pavattati tadasamasambhavato / ettha ca " tadantaraM ko jAneyya, (a0 ni0 2.6.44, 3.10.75) etesaM antarA kappA, gaNanAto asamiyA, (bu0 vaM0 28.9) antarantarA kathaM opAtetI' tiAdIsu (ma0 ni0 2.426; pahA0 va0 66; cULa0 va0 376) viya kAraNavemajjhesu vattamAnA antarAsaddAyeva udAharitabbA siyuM, na pana cittakhaNavivaresu vattamAnA antarika antarasaddA | antarAsaddassa hi ayamatthuddhAroti / ayaM panetthAdhippAyo siyA - yesu atthesu antarikasaddo, antarasaddo ca pavattati, tesu antarAsaddopIti samAnatthattA antarAsaddatthe vattamAno antarikasaddo, antarasaddo, ca udAhaToti / atha vA antarAsaddoyeva "yassantarato "ti (udA0 20) ettha gAthAbandhasukhatthaM rassaM katvA vRtto - "yassantarato na santi kopA, itibhavAbhavataJca vItivatto / taM vigatabhayaM sukhiM asokaM, devA nAnubhavanti dassanAyA "ti / / (udA0 20) / hi ayaM udAne bhaddiyasutte gAthA / soyeva ika-saddena sakatthapavattena padaM vaDDetvA " antarikAyA' 'ti ca vRtto, tasmA udAharaNodAharitabbAnamettha virodhAbhAvo veditabboti / kimatthaM atthavisesaniyamo katoti Aha " tasmA "tiAdi / nanu cettha upayogavacanameva, atha kasmA sambandhIyattho vutto, sambandhIyatthe vA kasmA upayogavacanaM katanti anuyogasambhavato taM pariharituM "antarAsaddena panA" tiAdi vRttaM, tena sambandhIyatthe (1.1.1-1) 158 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA sAmivacanappasaGge saddantarayogena laddhamidaM upayogavacananti dasseti, na kevalaM sAsaneva, lokepi evamevidaM laddhanti dassento " Idisesu cA 'tiAdimAha / visesayogatAdassanamukhena hi ayamatthopi dassito / ekenapi antarA - saddena yuttattA dve upayogavacanAni kAtabbAni / dvIhi pana yoge kA kathAti atthassa sijjhanato / akkharaM cintenti liGgavibhattiyAdIhIti akkharacintakA, saddavidU / akkhara saddena cettha tammUlakAni padAdInipi gahetabbAni / yadipi saddato ekameva yujjanti, atthato pana so dvikkhattuM yojetabbo ekassApi padassa AvRttiyAdinayena anekadhA sampajjanatoti dasseti "dutiyapadenapI "tiAdinA / ko pana doso ayojiteti Aha " ayojiyamAne upayogavacanaM na pApuNAtIti / dutiyapadaM na pANAtIti attho saddantarayogavasA saddeyeva sAmivacanappasa upayogavibhattiyA icchitattA / saddAdhikAro hi vibhattipayogo / addhAna- saddo dIghapariyAyoti Aha " dIghamagganti / kittAvatA pana so dIgho nAma tadatthabhUtoti codanamapaneti "addhAnagamanasamayassa hI "tiAdinA / addhAnagamanasamayassa vibhaGgeti gaNabhojanasikkhApadAdIsu addhAnagamanasamayasaddassa padabhAjanIyabhUte vibhaGge (pAci0 217) / aDDhayojanampi addhAnamaggo, pageva taduttari / aDDameva yojanassa aDDhayojanaM, dvigAttaM / idha pana catugAvutappamANaM yojanameva, tasmA "addhAnamaggapaTipannoti vadatIti adhippAyo / 159 mahantasaddo uttamattho, bahvattho ca idhAdhippetoti Aha "mahatA "tiAdi / guNamahattenAti appicchatAdiguNamahantabhAvena / saGkhyAmahattenAti gaNanamahantabhAvena / tadevatthaM samattheti "so hI "tiAdinA / so bhikkhusaGghoti idha Agato tadA parivArabhUto bhikkhusaGgho / mahAti uttamo / vAkyepi hi tamicchanti payogavasA / appicchatAti nillobhatA saddo cettha sAvaseso, attho pana niravaseso / na hi " appalobhatAti abhitthavitumarahatI 'ti aTThakathAsu vRttaM / majjhimAgamaTIkAkAro pana AcariyadhammapAlatthero evamAha " appasaddassa parittapariyAyaM manasi katvA 'byaJjanaM sAvasesaM viyAti (mahA0 ni0 aTTha0 85) aTThakathAyaM vRttaM / appasaddo panettha 'abhAvattho' tipi sakkA viJJAtuM 'appAbAdhataJcasaJjAnAmI 'tiAdI su (ma0 ni0 1.225) viyAti / saGkhyAyapi mahAti gaNanAyapi bahu ahosi, saMvaNNebbapadassa chedanama hotIti "bhikkhusaGgho" ti padAvatthikantavacanavasena tadaparAmasitvA "tena bhikkhusaGkhenAti puna vAkyAvatthikantavacanavasena saMvaNNetabbapadena sadisIkaraNaM / esA hi saMvaNNanakAnaM pakati, yadidaM vibhattiyAnapekkhAvasena yathArahaM 159 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) saMvaNNetabbapadatthaM saMvaNNetvA puna tattha vijjamAnavibhattivasena parivattetvA nikkhipananti / diTThisIlasAmaJjena saMhatattA saGghoti imamatthaM vibhAvento Aha "didvisIlasAmaJjasaGghAtena samaNagaNenA"ti / ettha pana "yAyaM diTThi ariyA niyyAnikA niyyAti takkarassa sammA dukkhakkhayAya, tathArUpAya diTThiyA diTThisAmaJjagato viharatIti (dI0 ni0 3.324, 356; ma0 ni0 1.492; 3.54; pari0 274) evaM vuttAya diTThiyA / "yAni tAni sIlAni akhaNDAni acchiddAni asabalAni akammAsAni bhujissAni vijhuppasatthAni aparAmaTThAni samAdhisaMvattanikAni, tathArUpesu sIlesu sIlasAmaJjagato viharatI''ti (dI0 ni0 3.323; ma0 ni0 1.492, 3.54; a0 ni0 2.6.11; pari0 274) evaM vuttAnaJca sIlAnaM sAmajhena saGghAto saGghaTito sametoti didvisIlasAmaJasaGghAto, samaNagaNo, divisIlasAmanena saMhatoti vuttaM hoti / "didvisIlasAmaJasaGghATasaGghAtenA" tipi paattho| tathA saGghAtena katitenAti attho / tathA hi diTThisIlAdInaM niyatasabhAvattA sotApannApi aJamajheM divisIlasAmanena saMhatA, pageva sakadAgAmiAdayo, tathA ca vuttaM "niyato sambodhiparAyaNo''ti, (saM0 ni0 1.2.41, 3.5.198, 1004) "aTThAnametaM bhikkhave, anavakAso, yaM diTThisampanno puggalo saJciccapANaM jIvitA voropeyya, netaM ThAnaM vijjatIti ca Adi / ariyapuggalassa hi yattha katthaci dUre ThitApi attano guNasAmaggiyA saMhatatAyeva, "tathArUpAya diThThiyA diTThisAmaJjagato viharati, (ma0 ni0 1.492) tathArUpesu sIlesu sIlasAmAgato viharatI"ti (ma0 ni0 1.492) vacanato pana puthujjanAnampi diTThisIlasAmanena saMhatabhAvo labbhatiyeva / saddhiM-saddo ekatoti atthe nipAto / paJca...pe0... mattAnIti paJca-saddena mattasaI saGkhipitvA bAhiratthasamAso vutto / etesanti bhikkhusatAnaM / puna paJca mattA pamANAti byAso, nikAralopo cettha npuNsklinggttaa| suppiyoti tassa nAmameva, na guNAdi / na kevalaM bhikkhusaGghana saddhiM bhagavAyeva, atha kho suppiyopi paribbAjako brahmadattena mANavena saddhinti puggalaM sampiNDeti, taJca kho maggapaTipannasabhAgatAya eva, na sIlAcArAdisabhAgatAyAti vuttaM "pi-kAro"tiAdi / sukhuccAraNavasena pubbAparapadAnaM sambandhamattakarabhAvaM sandhAya "padasandhikaro"ti vuttaM, na pana sarabyaJjanAdisandhibhAvaM, tenAha "byaJjanasiliTTatAvasena vutto"ti, etena padapUraNamattanti dasseti / apica avadhAraNatthopi kho-saddo yutto "assosi kho verajo brAhmaNo"tiAdIsu (pArA0 1) viya, tena addhAnamaggapaTipanno ahosiyeva, nAssa maggapaTipattiyA koci antarAyo ahosIti ayamattho dIpito hoti / saJjayassAti 160 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA rAjagahavAsino saJjayanAmassa paribbAjakassa, yassa santike paThamaM upatissakolitApi pabbajiMsu channaparibbAjakova, na acelakaparibbAjako / "yadA, tadA " ti ca etena samakAlameva addhAnamaggapaTipannataM dasseti / atItakAlattho pALiyaM hotisaddo yogavibhAgena, taMkAlApekkhAya vA evaM vuttaM, tadA hotIti attho / anteti smiipe| vasatIti vattapaTivattAdikaraNavasena sabbiriyApathasAdhAraNavacanaM, avacaratIti vuttaM hoti, tenevAha "samIpacAro santikAvacaro sisso "ti / coditA devadUtehIti daharakumAro jarAjiNNasatto gilAno kammakAraNA, kammakAraNikA vA matasattoti imehi paJcahi devadUtehi coditA ovaditA saMvegaM uppAditA samAnApi / te hi devA viya dUtA, visuddhidevAnaM vA dUtAti devadUtA / hInakAyUpagAti apAyakAyamupagatA / narasaGghAtA te mANavAti sambandho / sAmaJJavasena cettha satto " mANavo "ti vutto, itare pana visesavasena / pakaraNAdhigato hesa atthuddhAroti / katakammehIti katacorakammehi / taruNoti soLasavassato paTThAya pattavIsativasso, udAnaTThakathAyahi "sattA jAtadivasato paTThAya yAva paJcadasavassakA, tAva 'kumArakA, bAlA'ti ca vuccanti / tato paraM vIsativassAni 'yuvAno 'ti' (udA0 aTTha0 44) vRttaM / taruNI, mANavo, yuvAti ca atthato ekaM lokiyA pana " dvAdasavassato paTThAya yAva jaramappattI, tAva taruNo" tipi vadanti / 1 161 tesu vA dvIsu janesUti niddhAraNe bhummaM / yo vA " ekaM samaya "nti pubbe adhigato kAlo, tassa paTiniddeso tatrAti yahi samayaM bhagavA antarA rAjagahaJca nALandaJca addhAnamaggapaTipanno, tasmiMyeva samaye suppiyopi taM addhAnamaggaM paTipanno avaNNaM bhAsati, brahmadatto ca vaNNaM bhAsatIti / nipAtamattanti ettha mattasaddena visesatthAbhAvato padapUraNattaM dasseti / madhupiNDikapariyAyoti madhupiNDikadesanA nAma iti naM suttantaM dhArehi, rAjaJJati pAyAsirAjaJJanAmakaM rAjAnamAlapati / pariyAyati parivattatIti pariyAyo, vAro / pariyAyeti desetabbamatthaM paTipAdetIti pariyAyo, desanA / pariyAyati attano phalaM paTiggahetvA pavattatIti pariyAyo, kAraNaM / anekasaddeneva anekavidhenAti attho viJJAyati adhippAyamattenAti Aha " anekavidhenA" ti / kAraNaJcettha kAraNapatirUpakameva, na ekaMsakAraNaM avaNNakAraNassa abhUtattA, tasmA kAraNenAti kAraNapatirUpakenAti attho / tathA hi vakkhati " akAraNameva 'kAraNa'nti vatvA" ti ( dI0 ni0 aTTha01.1) / jAtivasenidaM bahvatthe ekavacananti dasseti "bahUhI "tiAdinA / 161 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) "avaNNavirahitassa asamAnavaNNasamantrAgatassapI"ti vakkhamAnakAraNassa akAraNabhAvahetudassanatthaM vuttaM, dosavirahitassapi asadisaguNasamannAgatassApIti attho / buddhassa bhagavato avaNNaM dosaM nindanti smbndho| "yaM loke"tiAdinA arasarUpanibbhogaakiriyavAdaucchedavAdajegucchIvenayikatapassIapagabbhabhAvAnaM kAraNapatirUpakaM dasseti / tasmAti hi etaM "arasarUpo...pe0... apagabbho''ti imehi padehi sambandhitabbaM / idaM vuttaM hoti - lokasammato abhivAdanapaccuTThAnaaJjalIkammasAmIcikammaAsanAbhinimantanasaGkhAto sAmaggIraso samaNassa gotamassa natthi, tasmA so sAmaggIrasasaGghAtena rasena asampannasabhAvo, tena sAmaggIrasasaGkhAtena paribhogena asmnnaagto| tassa akattabbatAvAdo, ucchijjitabbatAvAdo ca, taM sabbaM gUthaM viya maNDanajAtiyo puriso jegucchii| tassa vinAsako sova tadakaraNato vinetabbo / tadakaraNena vayovuDDhe tApeti tadAcAravirahitatAya vA kpnnpuriso| tadakaraNena devalokagabbhato apagato, tadakaraNato vA so hInagabbho cAti evaM tadeva abhivAdanAdiakaraNaM arasarUpatAdInaM kAraNapatirUpakaM daTTabbaM / "natthi...pe0... viseso"ti etassa pana "sundarikAya nAma paribbAjikAya maraNAnavabodho, saMsArassa AdikoTiyA apaJjAyanapaTiJA, ThapanIyapucchAya abyAkatavatthuvyAkaraNa"nti evamAdIni kAraNapatirUpakAni niddhAritabbAni, tathA "takkapariyAhataM samaNo...pe0... sayampaTibhAna"nti etassa "anAcariyakena sAmaM paTivedhena tattha tattha tathA tathA dhammadesanA, katthaci paresaM paTipucchAkathanaM, mahAmoggallAnAdIhi Arocitanayeneva byAkaraNa"nti evamAdIni, "samaNo...pe0... na aggapuggalo"ti etesaM pana "sabbadhammAnaM kameneva anavabodho, lokantassa ajAnanaM, attanA icchitatapacArAbhAvo"ti evamAdIni / jhAnavimokkhAdi heTThA vuttanayena uttrimnussdhmmo| ariyaM visuddhaM, uttamaM vA ANasaGghAtaM dassanaM, alaM kilesaviddhaMsanasamatthaM ariyANadassanaM ettha, etassAti vA almriyaanndssno| sveva viseso tathA / ariyANadassanameva vA visesaM vuttanayena alaM pariyattaM yassa, yasminti vA alamariyajANadassanaviseso, uttarimanussadhammova / takkapariyAhatanti kappanAmattena samantato AharitaM, vitakkena vA parighaTitaM / vImaMsAnucaritanti vImaMsanAya punappunaM parimajjitaM / sayampaTibhAnanti sayameva attano vibhUtaM, tAdisaM dhammanti sambandho / akAraNanti ayuttaM anupapattiM / kAraNapade cetaM visesanaM / na hi arasarUpatAdayo dosA bhagavati saMvijjanti, dhammasa su ca durakkhAtaduppaTipannAdayo akAraNanti vA yuttikAraNarahitaM attanA paTiJAmattaM / pakatikammapadaJcetaM / imasmiJca atthe kAraNaM vatvAti ettha kAraNaM ivAti iva-sahattho rUpakanayena yojetabbo 162 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 163 patirUpakakAraNassa adhippetttaa| tathA tathAti jAtivuDDAnamanabhivAdanAdinA tena tena AkArena / vaNNasahassa guNapasaMsAsu pavattanato yathAkkama "avaNNaM dosaM nindanti vuttaM / durakkhAtoti duTumAkkhAto, tathA duppttivedito| vaTTato niyyAtIti niyyAnaM, tadeva niyyAniko, tato vA niyyAnaM nissaraNaM, tattha niyuttoti niyyaaniko| vaTTato vA niyyAtIti niyyAniko ya-kArassa ka-kAraM, I-kArassa ca rassaM katvA / "anIya-saddo hi bahulA kattuabhidhAyako"ti saddavidU vadanti, na niyyAniko tathA / saMsAradukkhassa anupasamasaMvattaniko vuttnyen| paccanIkapaTipadanti sammApaTipattiyA viruddhapaTipadaM / ananulomapaTipadanti sappurisAnaM annulompttipdN| adhammAnulomapaTipadanti lokuttaradhammassa ananulomapaTipadaM / kasmA panettha "avaNNaM bhAsati, vaNNaM bhAsatI"ti ca vattamAnakAlaniddeso kato, nanu saGgItikAlato so avaNNavaNNAnaM bhAsanakAlo atItoti ? saccametaM, "addhAnamaggapaTipanno hotI"ti ettha hoti-saddo viya atItakAlatthattA pana bhAsati-saddassa evaM vuttanti daTThab / atha vA yasmiM kAle tehi avaNNo vaNNo ca bhAsIyati, tamapekkhitvA evaM vuttaM, evaJca katvA "tatrA''ti padassa kAlapaTiniddesavikappanaM aTThakathAyaM avuttampi supapannaM hoti / "suppiyassa pana...pe0... bhAsatI''ti pALiyA sambandhadassanaM "antevAsI panassA"tiAdivacanaM / aparAmasitabaM ariyUpavAdakamma, tathA ankkmitbN| svAyanti so aacriyo| asidhAranti asinA tikhiNabhAgaM / kakacadanta pantiyanti khandhakakacassa dantasaGghAtAya visamapantiyA / hatthena vA pAdena vA yena kenaci vA aGgapaccaGgena paharitvA kILamAno viy| akkhikaNNakosasaGkhAtaThThAnavasena tIhi pakArehi bhinno mado yassAti pabhinnamado, taM / avaNNaM bhAsamAnoti avaNNaM bhAsanahetu / hetuattho hi ayaM mAna-saddo / na ayo vuDDi anyo| soyeva byasanaM, atirekabyasananti attho, taM pApuNissati ekantamahAsAvajjattA ratanattayopavAdassa / tenevAha - "yo nindiyaM pasaMsati, taM vA nindati yo pasaMsiyo / vicinAti mukhena so kaliM, kalinA tena sukhaM na vindatI''ti / / (su0 ni0 663; saM ni0 1.180-181; netti0 92) / 163 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 66 'amhAkaM Acariyo" tiAdinA brahmadattassa saMveguppattiM, attano Acariye ca kAruJJappavattiM dassetvA kiJcApi antevAsinA Acariyassa anukUlena bhavitabbaM, ayaM pana paNDitajAtikattA na Idisesu ThAnesu tamanuvattatIti idAnissa kammassakatAJANappavattiM dassento " Acariye kho panAti AdimAha / halAhalanti taGkhaNaJJeva mAraNakaM visaM / hanatIti hi halo na-kArassa la-kAraM katvA, halAnampi viseso halo halAhalo majjhedIghavasena, etena ca aJJa aTThavidhe vise nivatteti / vRttaJca - "pume paNDe ca kAkola, kALakUTahalAhalA / sarotthikosuGkike yo, brahmaputto padIpano / dArado vacchanAbho ca, visabhedA ime navA" TL kharodakanti caNDasotodakaM / " khArodaka "ntipi pATho, atiloNatAya tittodakanti attho / narakapapAtanti corapapAtaM / mANavakAti attAnameva ovadituM Alapati "samayopi kho te bhaddAli appaTividdho ahosI" tiAdIsu (ma0 ni0 2.135) viya / "kammassakA" ti kammameva attasantakabhAvaM vatvA tadeva vivarati "attano kammAnurUpameva gatiM gacchantI"tiAdinA / yonisoti upAyena jAyena / ummujjitvAti Acariyo viya ayoniso ariyUpavAde animmujjanto yoniso ariyUpavAdato ummujjitvA, uddhaM huvA attho / maddamAnoti maddanto bhindanto / ekaMsakAraNameva idha kAraNanti dassetukAmena " sammA" ti vRttaM / " yathA tantiAdinA tassa samAraddhabhAvaM dasseti, tanti ca nipAtamattaM / idaM vuttaM hoti - yathA aJJo paNDitasabhAvo jAti AcAravasena kulaputto anekapariyAyena tiNNaM ratanAnaM vaNNaM bhAsitumArabhati, tathA ayampi Araddho, taJca kho api nAmAyamAcariyo ettakenApi ratanattayAvaNNabhAsato orameyyAti / ( 1.1.1-1) sapparAjavaNNanti ahirAjavaNNaM / vaNNapokkharatAyAti vaNNasundaratAya, vaNNasarIrena vA / vArijaM kamalaM na paharAmi na bhaJjAmi, ArA dUratova upasiGghAmIti attho / athAti evaM santepi / gandhatthenoti gandhacoro / saJjULhAti gandhitA bandhitA / gahapatIti upAligahapatiM nATaputtassa AlapanaM / ettha ca vaNNitabbo "ayamIdiso 'ti pakAsetabboti vaNNo, saNThAnaM / vaNNIyati asaGkarato vavatthApIyatIti vaNNo, jAti / vaNNeti vikAramApajjamAnaM hadayaGgatabhAvaM pakAsetIti vaNNo, rUpAyatanaM / vaNNIyati phalametena yathAsabhAvato vibhAvIyatIti vaNNo, kAraNaM / vaNNIyati appamahantAdivasena pamIyatIti 164 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA vaNNo, pamANaM / vaNNIyati pasaMsIyatIti vaNNo, guNo / vaNNanaM guNasaMkittanaM vaNNo, psNsaa| evaM tattha tattha vaNNasaddassuppatti veditabbA / Adisaddena jAtarUpapuLinakkharAdayo saGgaNhAti / "idha guNopi pasaMsApIti vuttameva samattheti "ayaM kirA" tiAdinA / kirAti cettha anussavanatthe, padapUraNamatte vA / guNUpasahitanti guNopasaJjataM / "guNUpasahitaM pasaMsanti pana vadantI pasaMsAya eva guNabhAsanaM siddhaM tassA tadavinAbhAvato, tasmA idamatthadvayaM yujjatIti da kathaM bhAsatIti Aha " tatthA " tiAdi / eko ca so puggalo cAti ekapuggalo / kenaTThena ekapuggalo ? asadisaTThena, guNavisiTThaTThena, asamasamaTThena ca / so hi paThamAbhinIhArakAle dasannaM pAramInaM paripATiyA AvajjanaM AdiM katvA bodhisambhArasambharaNaguNehi ceva buddhaguNehi ca sesamahAjanena asadiso / ye cassa guNA, tepi aJJasattAnaM guNehi visiTThA, purimakA ca sammAsambuddhA sabbasattehi asamA, tehi pana ayameveko rUpakAyanAmakAyehi samo / loketi sattaloke / " uppajjamAno uppajjatI "ti pana idaM ubhayampi vippakatavacanameva uppAdakiriyAya vattamAnakAlikattA / uppajjamAno bahujanahitAya uppajjati, na aJJena kAraNenAti evaM panettha attho veditabbo | lakkhaNe hesa mAna- saddo, evarUpaJcettha lakkhaNaM na sakkA aJJena saddalakkhaNena paTibAhituM / apica uppajjamAno nAma, uppajjati nAma, uppanno nAmAti ayamettha bhedo veditabbo / esa hi dIpaGkarapAdamUlato paTThAya yAva anAgAmiphalaM, tAva uppajjamAno nAma, arahattamaggakkhaNe uppajjati nAma, arahattaphalakkhaNe uppanno nAma / buddhAnahi sAvakAnaM viya na paTipATiyA iddhividhatrANAdIni uppajjanti, saheva pana arahattamaggena sakalopi sabbaJJaguNarAsi Agatova nAma hoti, tasmA nibbattasabbakiccattA arahattaphalakkhaNe uppanno nAma, tadanibbattattA tadaJJakkhaNe yathArahaM "uppajjamAno uppajjati" cceva vuccati / imasmimpi sutte arahattaphalakkhaNaMyeva sandhAya "uppajjatIti vuttaM / atItakAlikassApi vattamAnapayogassa katthaci diTThattA uppanno hotIti ayaJhettha attho / evaM sati " uppajjamAno 'ti cettha mAna- saddo sAmatthiyattho / yAvatA sAmatthiyena mahAbodhisattAnaM carimabhave uppatti icchitabbA, tAvatA sAmatthiyena bodhisambhArabhUtena paripuNNena samannAgato hutvAti attho / tathAsAmatthiyayogena hi uppajjamAno nAmAti sabbasattehi asamo, asamehi purimabuddheheva samo majjhe bhinnasuvaNNa nikkhaM viya nibbisiTTo, "ekapuggalo " ti cetassa visesanaM / AlayasaGghAtaM tahaM samugghAteti samucchindatIti AlayasamugghAto / vaTTaM upacchindatIti baTTupacchedo / 165 165 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) pahontenAti sakkontena / "paJcanikAye"ti vatvApi anekAvayavattA tesaM na ettakena sabbathA pariyAdAnanti "navaGgaM satthusAsanaM caturAsIti dhammakkhandhasahassAnI"ti vuttaM / atitthenAti anotaraNaTThAnena / na vattabbo aparimANavaNNattA buddhAdInaM, niravasesAnaJca tesaM idha pakAsanena pALisaMvaNNanAya eva sampajjanato, cittasampahaMsanakammaTThAnasampajjanavasena ca sphlttaa| thAmo veditabbo sabbathAmena pkaasitttaa| kiM pana so tathA ogAhetvA bhAsatIti Aha / "brahmadatto panA"tiAdi / anukkamena punappunaM vA savanaM anussavo, prmprsvnN| Adi-saddena AkAraparivitakkadiTThinijjhAnakkhantiyo saGgaNhAti / tattha "sundaramidaM kAraNa''nti evaM sayameva kAraNaparivitakkanaM aakaarprivitkko| attano diTThiyA nijjhAyitvA khamanaM ruccanaM divinijjhAnakkhantIti aTThakathAsu vuttaM, tehiyeva sambandhitenAti attho / matta-saddo hettha visesanivattiattho, tena yathAvuttaM kAraNaM nivatteti / attano thAmenAti attano ANabaleneva, na pana buddhAdInaM guNAnurUpanti adhippAyo / asaGkhyeyyAparimeyyappabhedA hi buddhAdInaM guNA | vuttavhetaM "buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNNaM, ___ kappampi ce aJamabhAsamAno / khIyetha kappo ciradIghamantare __vaNNo na khIyetha tathAgatassA'ti / / (dI0 ni0 aTTha0 1.304; 3.141; ma0 ni0 aTTha0 2.425; udA0 aTTha0 53; bu0 vaM0 aTTha0 4.1; apa0 aTTa0 2.91; cariyApaTika aTTa0 9, 329) / idhApi vakkhati "appamattakaM kho paneta''ntiAdi / iti saddo nidassanattho vuttappakAraM nidasseti / ha-kAro nipAtamattanti Aha "evaM te"ti / aJamaJassA'ti idaM ruLhipadaM "eko ekAyA''ti (pArA0 444, 452) padaM viyAti dassento "aJoaJassA"ti ruLhipadeneva vivrti| "ujumevA"ti sAvadhAraNasamAsataM vatvA tena nivattetabbatthaM Aha "Isakampi apariharitvA"ti, thokatarampi avirajjhitvAti attho| kathanti Aha "Acariyena hI"tiAdi / pubbe ekavAramiva avaNNavaNNabhAsane niddiSTepi "ujuvipaccanIkavAdA''ti (dI0 ni0 1.1) vuttattA 166 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 167 anekavArameva te evaM bhAsantIti veditabbanti dassetuM "puna itaro avaNaM itaro vaNNa"nti vuttaM / tena hi visaddassa vividhatthataM samattheti / sAraphalaketi sAradAruphalake, uttamaphalake vaa| visarukkhaANinti visadArumayapaTANiM / iriyApathAnubandhanena anubandhA honti, na sammApaTipattianubandhanena / sIsAnulokinoti sIsena anulokino, sIsaM ukkhipitvA maggAnukkamena olokayamAnAti attho / tasmiM kAleti yamhi saMvacchare, utumhi, mAse, pakkhe vA bhagavA taM addhAnamaggaM paTipanno, tasmiM kAle / tena hi aniyamato saMvaccharautumAsaDDamAsAva niddisitA "taM divasa"nti divasassa visuM niddidvattA, muhuttAdInaJca divasapariyApannato / "taM addhAnaM paTipanno"ti cettha AdhAravacanataM / teneva hi kiriyAvicchedadassanavasena "rAjagahe piNDAya caratIti saha pubbakAlakiriyAhi vattamAnaniddeso kato, itarathA tasmiM kAle rAjagahe piNDAya carati, taM addhAnamaggaJca paTipannoti anadhippetattho Apajjeyya / na hi asamAnavisayA kiriyA ekAdhArA sambhavanti, yA cettha adhippetA addhAnapaTipajjanakiriyA, sA ca aniyamitA na yuttAti | rAjagahaparivattakesUti rAjagaha parivattetvA Thitesu / "aJatarasmi"nti iminA tesu bhagavato anibaddhavAsaM dasseti / soti evaM rAjagahe vasamAno so bhgvaa| piNDAya caraNenapi hi tattha paTibaddhabhAvavacanato sannivAsattameva dasseti / yadi pana "piNDAya caramAno so bhagavA"ti paccAmaseyya, yathAvuttova anadhippetattho ApajjeyyAti / taM divasanti yaM divasaM addhAnamaggaM paTipanno, taM divasa / taM addhAnaM paTipannoti ettha accantasaMyogavacanametaM / bhattabhuJjanato pacchA pacchAbhattaM, tasmiM pacchAbhattasamaye / piNDapAtapaTikkantoti yattha piNDapAtatthAya caritvA bhuJjanti, tato apkknto| taM addhAnaM paTipannoti "nALandAyaM veneyyAnaM vividhahitasukhaniSphattiM AkaGkhamAno imissA aTThappattiyA tividhasIlAlaGkataM nAnAvidhakuhanalapanAdimicchAjIvaviddhaMsanaM dvAsaTThidiTThijAlaviniveThanaM dasasahassilokadhAtupakampanaM brahmajAlasuttaM desessAmI''ti taM yathAvuttaM dIghamaggaM paTipanno, idaM pana kAraNaM pakaraNatova pAkaTanti na vuttaM / ettAvatA "kasmA pana bhagavA taM addhAnaM paTipanno'"ti codanA visodhitA hoti| idAni itarampi codanaM visodhituM "suppiyopI"ti vuttaM / tasmiM kAle, taM divasaM anubandhoti ca vuttanayena sambandho / pAto asitabboti pAtarAso, so bhutto yenAti bhuttpaatraaso| iccevAti evameva manasi sannidhAya, na pana "bhagavantaM, bhikkhusaGghaJca 167 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) piTThito piTThito anubndhissaamii''ti| tena vuttaM "bhagavato taM maggaM paTipannabhAvaM ajAnantovA"ti, tathA ajAnanto eva hutvA anubandhoti attho / na hi so bhagavantaM daTThameva icchati, tenAha "sace pana jAneyya, nAnubandheyyA'ti / ettAvatA "kasmA ca suppiyo anubandho''ti codanA visodhitA hoti / "so"tiAdinA aparampa codanaM visodheti / kadAci pana bhagavA aJjataraveseneva gacchati aGgalimAladamanapakkasAtiabhiggamanAdIsu, kadAci buddhasiriyA, idhApi IdisAya buddhasiriyAti dassetuM "buddhasiriyA sobhamAna"ntiAdi vuttaM / sirIti cettha sarIrasobhaggAdisampatti, tadeva upamAvasena dasseti "rattakambalaparikkhittamivA"tiAdinA / gacchatIti jaGgamo yathA "caGkamo"ti / caJcalamAno gacchanto giri, tAdisassa kanakagirino sikharamivAti attho| "tasmiM kirA"tiAdi tabbivaraNaM, pALiyaM adassitattA, porANaTThakathAyaJca anAgatattA anussavasiddhA ayaM kathAti dassetuM "kirA"ti vuttanti vadanti, tathA vA hotu aJathA vA, attanA adiTuM, asutaM, amutaJca anussavamevAti daTThab / nIlapItalohitodAtamajiThThapabhassaravasena chbbnnnnaa| samantAti samantato dasahi disAhi | asItihatthappamANeti tesaM rasmInaM pakatiyA pavattiTTAnavasena vuttaM, tasmA samantato, upari ca paccekaM asItihatthamatte padese pakatiyAva ghanIbhUtA rasmiyo tidvantIti daTThab, vinayaTIkAyaM pana "tAyeva byAmappabhA nAma / yato chabbaNNA rasmiyo taLAkato mAtikA viya dasasu disAsu dhAvanti, sA yasmA byAmamattA viya khAyati, tasmA byAmappabhAti vuccatI''ti vuttaM, (vimati0 TI0 1.16) saGgItisuttavaNNanAyaM pana vakkhati "purathimakAyato suvaNNavaNNA rasmi uTThahitvA asItihatthaM ThAnaM gaNhAti / pcchimkaayto| dakkhiNahatthato / vAmahatthato suvaNNavaNNA rasmi uTThahitvA asItihatthaM ThAnaM gaNhAti / upari kesantato paTTAya sabbakesAvaTehi moragIvavaNNA rasmi uTThahitvA gaganatale asItihatthaM ThAnaM gaNhAti / heTThA pAdatalehi pavALavaNNA rasmi uTThahitvA ghanapathaviyaM asItihatthaM ThAnaM gaNhAti / evaM samantA asItihatthamattaM ThAnaM chabbaNNA buddharasmiyo vijjotamAnA vipphandamAnA vidhAvantIti (dI0 ni0 aTTha0 3.299) keci pana aJathApi parikappanAmattena vadanti, taM na gahetabbaM tathA aJjattha anAgatattA, ayuttattA ca / tAsaM pana buddharasmInaM tadA aniggUhitabhAvadassanatthaM "tasmiM kira samaye''ti vuttaM / pakkusAtiabhiggamanAdIsu viya hi tadA tAsaM niggUhane kiJci kAraNaM natthi / AdhAvantIti abhimukhaM disaM dhAvanti / vidhAvantIti vividhA hutvA vidisaM dhAvanti / 168 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA tasmiM vanantare dissamAnAkArena tAsaM rasmInaM sobhA vijJAyatIti Aha "ratanAveLA"tiAdi / ratanAveLA nAma ratanamayavaTaMsakaM muddhaM avati rakkhatIti hi aveLA, AveLA vA, muddhamAlA / ukkA nAma yA sajotibhUtA, tAsaM sataM, nipatanaM nipAto, tassa nipAto, tena samAkulaM tathA / pisitabbattA piDheM, cInadese jAtaM piTuM cInapiTuM, rattacuNNaM, yaM "sindUro"tipi vuccati, cInapiTThameva cuNNaM / vAyuno vegena ito cito ca khittaM tanti tathA / indassa dhanu lokasaGketavasenAti indadhanu, sUriyarasmivasena gagane paJjAyamAnAkAraviseso / kuTilaM aciraTThAyittA virUpaM hutvA javati dhAvatIti vijju, sAyeva latA taMsadisabhAvenAti tathA, vAyuvegato valAhakaghaTTaneneva jAtarasmi / tAyati avijahanavasena AkAsaM pAletIti tArA, gaNasaddo paccekaM yojetbbo| tassa pabhA tathA / vipphuritaviccharitamivAti AbhAya vividhaM pharamAnaM, vijjotayamAnaM viya ca / vanassa antaraM vivaraM vanantaraM, bhagavatA pattapattavanappadesanti vuttaM hoti / asItiyA anubyaJjanehi tambanakhatAdIhi anuraJjitaM tathA / kamalaM padumapuNDarIkAni, avasesaM nIlarattasetabhedaM saroruhaM uppalaM, iti paJcavidhA paGkajajAti pariggahitA hoti / vikasitaM phullitaM tadubhayaM yassa sarassa tathA / sabbena pakArena parito samantato phullati vikasatIti sabbapAliphullaM a-kArassa A-kAraM, ra-kArassa ca la-kAraM katvA yathA "pAlibhaddo''ti, tArAnaM marIci pabhA, tAya vikasitaM vijjotitaM tathA / byAmappabhAya parikkhepo parimaNDalo, tena vilAsinI sobhinI tathA / mahApurisalakkhaNAni acamapaTibaddhattA mAlAkAreneva ThitAnIti vuttaM "vattiMsavaralakkhaNamAlA"ti / dvattiMsacandAdInaM mAlA kenaci ganthetvA paTipATiyA ca ThapitAti na vattabbA "yadi siyA''ti parikappanAmattena hi "ganthetvA ThapitadvattiMsacandamAlAyA"tiAdi vuttaM / parikappopamA hesA, lokepi ca dissati / "mayeva mukhasobhAsse, tyalaminduvikatthanA / yatombujepi sAtthIti, parikappopamA aya''nti / / dvattiMsacandamAlAya siriM attano siriyA abhibhavantI ivAti sambandho / esa nayo sesesupi / evaM bhagavato tadA sobhaM dassetvA idAni bhikkhusaGghassApi sobhaM dassento "taJca 169 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.1-1) panA"tiAdimAha / catubbidhAya appicchatAya appicchaa| dvAdasahi santosehi santuTThA / tividhena vivekena pvivittaa| rAjarAjamahAmattAdIhi asNstttthaa| duppaTipattikAnaM codkaa| pApe akusale garahino paresaM hitapaTipattiyA vttaaro| paresaJca vcnkkhmaa| vimuttitrANadassanaM nAma pccvekkhnnjaannN| "tesa"ntiAdinA tadabhisambandhena bhagavato sobhaM dasseti / rattapadumAnaM saNDo samUho vanaM, tassa majjhe gatA tathA / "rattaM padumaM, setaM puNDarIka"nti pattaniyamamantarena tathA vuttaM, pattaniyamena pana satapattaM padumaM, UnakasatapattaM puNDarIkaM / pavALaM viddamo, tena katAya vedikAya parikkhitto viya / migapakkhInampIti pi-saddo, apisaddo vA sambhAvanAyaM, tenAha "pageva devamanussAna"nti / mahAtherAti mahAsAvake sandhAyAha / suraJjitabhAvena IsakaM kaNhavaNNatAya meghvnnnnN| ekaMsaM karitvAti ekaMsapArupanavasena vAmase karitvA / kattarassa jiNNassa Alambano daNDo kattaradaNDo, bAhullavasenAyaM smjhaa| suvammaM nAma sobhaNuracchado, tena vammitA sannaddhAti suvammavammitA, idaM tesaM paMsukUladhAraNanidassanaM / yesaM kucchigataM sabbampi tiNapalAsAdi gandhajAtameva hoti, te gandhahatthino nAma, ye "hemavatA"tipi vuccanti, tesampi therAnaM sIlAdiguNagandhatAya tNsdistaa| antojaTAbahijaTAsaGghAtAya taNhAjaTAya vijaTitabhAvato vijttitjttaa| taNhAbandhanAya chinnattA chinnbndhnaa| "so"tiAdi yathAvRttavacanassa guNadassanaM / anubuddhehIti buddhAnamanubuddhehi / tepi hi ekadesena bhagavatA paTividdhapaTibhAgeneva cattAri saccAni bujjhanti / pattaparivAritanti pupphadalena parivAritaM / kaM vuccati kamalAdi, tasmiM sarati virAjatIti kesaraM, kinyjkkho| kaNNe karIyatIti knnikaa| kaNNAlaGkAro, taMsadisaNThAnatAya kaNikA, biijkoso| channaM haMsakulAnaM seTTho dhataraTTho haMsarAjA viya, hArito nAma mahAbrahmA viya / evaM gacchantaM bhagavantaM, bhikkhU ca disvA attano parisaM olokesIti sambandho / kAjadaNDaketi kAjasaGkhAte bhArAvahadaNDake, kAjasmiM vA bhaarlggitdnnddke| khuddakaM pIThaM pIThakaM / mUle, agge ca tidhA kato daNDo tidnnddo| morahatthako morpinychN| khuddakaM pasibbaM psibbkN| kuNDikA kamaNDalu / sA hi kaM udakaM udeti pasaveti, rakkhatIti vA kuNDikA niruttinayena / gahitaM omakato lujjitaM, vividhaM lujjitaJca pIThaka...pe0... kuNDikAdianekaparikkhArasaGkhAtaM bhAraM bharati vahatIti gahita...pe0... bhaarbhritaa| itIti nidassanattho / evanti idamattho / evaM idaM vacanamAdi yassa vacanassa tathA, tadeva niratthakaM vacanaM yassAti evmaadinirtthkvcnaa| mukhaM etassa atthIti mukharA, sabbepi mukhavantA eva, ayaM pana pharusAbhilApamukhavatI, tasmA evaM vuttaM / nindAyahi ayaM rapaccayo / 170 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.2-2) paribbAjakakathAvaNNanA 171 mukhena vA amanApaM kammaM rAti gaNhAtIti mukhraa| vividhA kiNNA vAcA yassAti vikinnnnvaacaa| tassAti suppiyassa paribbAjakassa / tanti yathAvuttappakAraM parisaM / idAnIti tassa tathArUpAya parisAya dassanakkhaNe | panAti arucisaMsUcanattho, tathApIti attho / lAbha...pe0... hAniyA ceva hetubhUtAya / kathaM hAnIti Aha "aJatitthiyAnahI"tiAdi / nissirIkatanti nisobhataM, ayamattho morajAtakAdIhipi diipetbbo| "upatissakolitAnaJcA"tiAdinA pakkhahAnitAya vitthaaro| Ayasmato sAriputtassa, mahAmoggallAnassa ca bhagavato santike pabbajjaM sandhAya "tesu pana pakkantesU"ti vuttaM / tesaM pabbajitakAleyeva aDDateyyasataM paribbAjakaparisA pabbaji, tato parampa tadanupabbajitA paribbAjakaparisA aparimANAti dasseti "sApi tesaM parisA bhinnA"ti iminA / yAya kAyaci hi paribbAjakaparisAya pabbajitAya tassa parisA bhinnAyeva nAma samAnagaNatAti tathA vuttaM / "imehI"tiAdinA lAbhapakkhahAni nigamanavasena dasseti / usUyasaGghAtassa visassa uggAro uggilanaM usUyavisuggAro, taM / ettha ca "yasmA panesA''tiAdinAva "kasmA ca so ratanattayassa avaNNaM bhAsatI''ti codanaM visodheti, "sace"tiAdikaM pana sabbampi tapparivAravacanamevAti tehipi sA visodhitAyeva nAma / bhagavato virodhAnunayAbhAvavImaMsanatthaM ete avaNNaM vaNNaM bhAsanti / "mArena anvAviTThA evaM bhAsantI"ti ca keci vadanti, tadayuttameva aTThakathAya ujuvipaccanIkattA / pAkaToyevAyamatthoti / 2. yasmA atthaGgato sUriyo, tasmA akAlo dAni gantunti sambandho / ambalavikAti sAmIpikavohAro yathA "varuNanagaraM, godAgAmo''ti Aha "tassa kirA"tiAdi / taruNapariyAyo laTTikA-saddo rukkhavisaye yathA "mahAvanaM ajjhogAhetvA beluvalaTThikAya mUle divAvihAraM nisIdI"tiAdIsUti dasseti" "taruNambarukkho"ti iminA / keci pana "ambalaTThikA nAma vuttanayena eko gAmo'"ti vadanti, tesaM mate ambalaTThikAyanti samIpatthe bhummavacanaM / chAyUdakasampannanti chAyAya ceva udakena ca sampannaM / maJjusAti peLA / paTibhAnacittavicittanti itthipurisasaJogAdinA paTibhAnacittena vicittaM, etena ro agAraM, tadeva rAjAgArakanti dasseti / rAjAgArakaM nAma vessavaNamahArAjassa devAyatananti eke| 171 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.3-3) bahuparissayoti bhupddvo| kehIti vuttaM "core'hipii''tiaadi| handAti vacanavossaggatthe nipAto, tadAnubhAvato nipparissayatthAya idAni upagantvA sve gamissAmIti adhippAyo / "saddhiM antevAsinA brahmadattena mANavenA" ticceva sIhaLaTThakathAyaM vuttaM, taJca kho pALiAruLahavaseneva, na pana tadA suppiyassa parisAya abhAvatoti imamatthaM dassetuM "saddhiM attano parisAyA"ti idha vuttaM / kasmA panettha brahmadattoyeva pALiyamAruLaho, na pana tadavasesA suppiyassa parisAti ? desanAnadhInabhAvena payojanAbhAvato / yathA cetaM, evaM ajhampi edisaM payojanAbhAvato saGgItikArakehi na saGgItanti daTThabbaM / keci pana "pALiyaM vutta'"nti AdhAraM vatvA tadetaM na sIhaLaTThakathAnayadassanaM, pAliyaM vuttabhAvadassanamevA'ti" vadanti, taM na yujjati / pALiAruLahavaseneva pALiyaM vuttanti adhippetatthassa aapjjnto| tasmA yathAvuttanayeneva attho gahetabboti / "vuttanti vA amhehipi idha vattabbanti attho / evahi tadA ajJAyapi parisAya vijjamAnabhAvadassanatthaM evaM vuttaM, pALiyamAruLhavasena pana aJathApi idha vattabbanti adhippAyo yutto''ti vadanti / idAni "tatrApi sudantiAdipALiyA sambandhaM dassetuM "evaM vAsaM upagato panA"tiAdi vuttaM / parivAretvA nisinno hotIti sambandho / kucchitaM kattabbanti kukataM, tassa bhAvo kukkuccaM, kucchitakiriyA, ito cito ca caJcalananti attho, hatthassa kukkuccaM tathA / "sA hI"tiAdinA tathAbhUtatAya kAraNaM dasseti / nivAteti vAtavirahitaThThAne / yathAvuttadosAbhAvena nicclaa| taM vibhUtinti tAdisaM sobhaM / vippalapantIti sativossaggavasena vividhA lapanti / nillAlitajivhAti ito cito ca nikkhantajivhA / kAkacchamAnAti kAkAnaM saddasadisaM sadaM kurumAnA | gharugharupassAsinoti gharugharuiti sadaM janetvA psssntaa| issAvasenAti yathAvuttehi dvIhi kAraNehi usuuynvsen| "sabaM vattabba"nti iminA "AdipeyyAlanayoya"nti dasseti / 3. sammA pahonti taM taM kammanti sampahulA, bahavo, tenAha "bahukAna"nti / sabbantimena paricchedena catuvaggasaGghaneva vinayakammassa kattabbattA "vinayapariyAyenA"tiAdi vuttaM / tayo janAti cesa upalakkhaNaniddeso dvinnampi sampahulattA / tattha tattha tathAyevAgatattA "suttantapariyAyenA"tiAdimAha / taM taM pALiyA AgatavohAravasena hi ayaM bhedo / tayo janA tayo eva nAma, tato paTThAya uttari catupaJcajanAdikA sampahulAti attho / tatoti cAyaM mariyAdAvadhi / maNDalamALoti anekatthapavattA samajhA, idha pana IdisAya evAti 172 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.3-3) paribbAjakakathAvaNNanA 173 niyamento Aha "katthacI"tiAdi / kaNNikA vuccati kuuttN| haMsavaTTakacchannenAti haMsamaNDalAkArachannena / tadeva channaM aJjattha "supaNNavaGkacchadananti vuttaM / kUTena yutto agAro, soyeva sAlAti kuuttaagaarsaalaa| thambhapantiM parikkhipitvAti thambhamAlaM parivAretvA, parimaNDalAkArena thambhapantiM katvAti vuttaM hoti / upaTTAnasAlA nAma payirupAsanasAlA / yattha upaTTAnamattaM karonti, na ekarattadirattAdivasena nisIdanaM, idha pana tathA katA nisIdanasAlAyevAti dasseti "idha panA"tiAdinA / teneva pALiyaM "sannipatitAna' ntveva avatvA "sannisinnAna"ntipi vuttaM / mAnitabboti mALo, mIyati pamIyatIti vA maalo| maNDalAkArena paTicchanno mALoti maNDalamALo, anekakoNavanto paTissayaviseso / "sanisinnAna"nti nisajjanavasena vuttaM, nisajjanavasena vA "sannisinnAna"nti saMvaNNetabbapadamajjhAharitvA smbndho| iminA nisIdanairiyApathaM, kAyasAmaggIvasena ca samodhAnaM sandhAya padadvayametaM vuttanti dasseti / saGkhiyA buccati kathA sammA khiyanato kathanato | kathAdhammoti kathAsabhAvo, upaparikkhA vidhIti keci / / "acchariya"ntiAdi tassa rUpadassananti Aha "katamo pana so"tiAdi / soti kathAdhammo / "nIyatIti nayo, attho, saddasatthaM anugato nayo saddanayo"ti (dI0 ni0 TI0 1.3) AcariyadhammapAlattherena vuttaM / nIyati attho etenAti vA nayo, upAyo, saddasatthe Agato nayo atthagahaNUpAyo sddnyo| tattha hi anabhiNhavuttike acchariya-saddo icchito ruLhivasena / tenevAha "andhassa pabbatArohaNaM viyA"tiAdi / tassa hi tadArohaNaM na niccaM, kadAciyeva siyA, evmidmpi| accharAyoggaM acchariyaM niruttinayena yoggasaddassa lopato, taddhitavasena vA Niyapaccayassa vicitravuttito, so pana porANaTThakathAyameva AgatattA "aTThakathAnayo"ti vutto| pubbe abhUtanti abhUtapubaM, etena na bhUtaM abhUtanti nibbacanaM, bhUta-saddassa ca atItatthaM dasseti / yAvaJcidanti sandhivasena niggahitAgamoti Aha "yAva ca ida"nti, etassa ca "suppaTividitA''ti etena sambandho / yAva ca yattakaM idaM ayaM nAnAdhimuttikatA suppaTividitA, taM "ettakamevA''ti na sakkA amhehi paTivijjhituM, akkhAtuJcAti sapAThasesattho / tenevAha "tena suSpaTividitatAya appameyyataM dassetI"ti / "bhagavatA''tiAdIhi padehi samAnAdhikaraNabhAvena vuttattA tenAti ettha ta-saddo sakatthapaTiniddeso, tasmA yena abhisambuddhabhAvena bhagavA pakato samAno supAkaTo nAma hoti, tadabhisambuddhabhAvaM saddhiM AgamanapaTipadAya tassa atthabhAvena dassento "yo 173 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.3-3) so"tiAdimAha / na hettha so pubbe vutto atthi, yo attho tehi therehi ta-saddena parAmasitabbo bhaveyya / tasmA yathAvuttaguNasaGghAtaM sakatthaMyevesa padhAnabhAvena parAmasatIti daTThabbaM / anuttaraM sammAsambodhinti aggamaggajANapadaTTAnaM anAvaraNajANaM, anAvaraNaJANapadaTThAnaJca aggamaggajANaM / tadubhayahi sammA aviparItaM sayameva bujjhati, sammA vA pasaTThA sundaraM bujjhatIti smmaasmbodhi| sA pana buddhAnaM sabbaguNasampattiM deti abhiseko viya raJo sabbalokissariyabhAvaM, tasmA "anuttarA sammAsambodhI''ti vuccati / abhisambuddhoti abbhAsi paTivijjhi, tena tAdisena bhagavatAti attho| satipi ANadassanAnaM idha paJjAvevacanabhAve tena tena visesena nesaM visayavisesappavattiM dassento "tesaM tesaM sattAna"ntiAdimAha / ettha hi paThamamatthaM asAdhAraNajANavasena dasseti / AsayAnusayajANena jAnatA sabba tAnAvaraNaJANehi passatAti attho / dutiyaM vijjattayavasena / pubbenivAsAdIhIti pubbenivaasaasvkkhyjaannehi| tatiyaM abhiJAnAvaraNaJANavasena / abhijJApariyApannepi "tIhi vijAhI"ti tAsaM rAsibhedadassanatthaM vuttaM / anAvaraNajANasaGghAtena samantacakkhunA passatAti attho / catutthaM sabba taJANamaMsacakkhuvasena | paJjAyAti sabbaJjataJANena / kuTTassa bhittiyA tiro paraM, anto vA, tadAdIsu gatAni / ativisuddhenAti ativiya visuddhena paJcavaNNasamannAgatena sunIlapAsAdikaakkhilomasamalaGkatena rattiJceva divA ca samantA yojanaM passantena mNsckkhunaa| paJcamaM paTivedhadesanAjANavasena / "attahitasAdhikAyA"ti ekaMsato vuttaM, pariyAyato panesA parahitasAdhikApi hoti / tAya hi dhammasabhAvapaTicchAdakakilesasamugghAtAya desanAtrANAdi smbhvti| paTivedhapaJaAyAti ariymggpnyjaay| vipassanAsahagato samAdhi padaTThAnaM AsannakAraNametissAti samAdhipadaTThAnA, taay| desanApaJaAyAti desanAkiccanipphAdakena sabba tANena / arInanti kilesArInaM, paJcamArAnaM vA, sAsanapaccatthikAnaM vA aJatitthiyAnaM / tesaM hananaM pATihAriyehi abhibhavanaM appaTibhAnatAkaraNaM, ajjhupekkhanaJca majjhimapaNNAsake paJcamavagge saGgItaM cakIsuttaJcettha (ma0 ni0 2.422) nidassanaM, etena arayo hatA anenAti niruttinayena padasiddhimAha / ato nAvacanassa tAbyappadeso mahAvisayenAti daTThabbaM / apica arayo hanatIti antasaddena padasiddhi, ikArassa ca akAro / paccayAdInaM sampadAnabhUtAnaM, tesaM vA paTiggahaNaM, paTiggahituM vA arahatIti arahanti dasseti "paccayAdInaJca arahattA"ti iminA / sammAti aviparItaM / sAmaJcAti sayameva, aparaneyyo hutvAti vuttaM hoti / kathaM panettha "sabbadhammAna"nti ayaM viseso labbhatIti ? 174 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.3-3) paribbAjakakathAvaNNanA 175 sAmaJajotanAya visese avaThThAnato, visesatthinA ca visesassa anupayojetabbato yajjevaM "dhammAna"nti visesovAnupayojito siyA, kasmA sabbadhammAnanti ayamattho anupayojIyatIti ? ekadesassa agghnnto| padesaggahaNe hi asati gahetabbassa nippadesatA vicAyati yathA "dikkhito na dadAtI"ti, esa nayo Idisesu / idAni ca catUhi padehi catuvesArajjavasena attanA adhippetataraM cha?matthaM dassetuM "antarAyikadhamme vA"tiAdi vuttaM / tathA hi tadeva nigamanaM karoti "eva"ntiAdinA / tattha antarAyakaradhammatrANena jAnatA, niyyAnikadhammatrANena passatA, AsavakkhayajANena arahatA, sabba tANena sammAsambuddhenAti yathAkkama yojetabbaM / anatthacaraNena kilesA eva arayoti kilesArayo, tesaM kilesaariinN| etthAha - yassa ANassa vasena sammA sAmaJca sabbadhammAnaM buddhattA bhagavA sammAsambuddho nAma jAto, kiM panidaM jANaM sabbadhammAnaM bujjhanavasena pavattamAnaM sakiMyeva sabbasmiM visaye pavattati, udAhu kamenAti / kiJcettha - yadi tAva sakiMyeva sabbasmiM visaye pavattati, evaM sati atItAnAgatapaccUppannaajjhattabahiddhAdibhedabhinnAnaM saGkhatadhammAnaM, asaGghatasammutidhammAnaJca ekajhaM upaTThAne dUrato cittapaTaM pekkhantassa viya paTibhAgenAvabodho na siyA, tathA ca sati "sabbe dhammA anattA"ti (a0 ni0 1.3.137; dha0 pa0 279; mahA0 ni0 27; cULa0 ni0 8, 10, netti0 5) vipassantAnaM anattAkArena viya sabbe dhammA anirUpitarUpena bhagavato ANavisayA hontIti Apajjati | yepi "sabbajeyyadhammAnaM ThitilakkhaNavisayaM vikapparahitaM sabbakAlaM buddhAnaM jANaM pavattati, tena te 'sabbavidU'ti vuccanti / evaJca katvA 'gacchaM samAhito nAgo, Thito nAgo samAhito / seyyaM samAhito nAgo, nisinnopi samAhito'ti / / (a0 ni0 2.6.43) / idampi sabbadA ANappavattidIpakaM aGguttarAgame nAgopamasuttavacanaM suvuttaM nAma hotI"ti vadanti, tesampi vAde vuttadosA nAtivatti / ThitilakkhaNArammaNatAya ca atItAnAgatadhammAnaM tadabhAvato ekadesavisayameva bhagavato ANaM siyA, tasmA sakiova sabbasmiM visaye ANaM pavattatIti na yujjati / atha kamena sabbasmimpi visaye ANaM pavattati, evampi na yujjati / na hi jAtibhUmisabhAvAdivasena, disAdesakAlAdivasena ca anekabhedabhinne jeyye 175 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.3-3) kamena gavhamAne tassa anavasesapaTivedho sambhavati apariyantabhAvato jJeyyassa / ye pana "atthassa avisaMvAdanato jJeyyassa ekadesaM paccakkhaM katvA sesepi evanti adhimuccitvA vavatthApanena sabbaJjU nAma bhagavA jAto, taJca ANaM na anumAnikaM nAma saMsayAbhAvato / saMsayAnubaddhajhi ANaM loke anumAnika''nti vadanti, tesampi taM na yuttameva / sabbassa hi appaccakkhabhAve atthAvisaMvAdanena jeyyassa ekadesaM paccakkhaM katvA sesepi evanti adhimuccitvA vavatthApanasseva asambhavato tathA asakkuNeyyattA c| yahi sesaM, tadapaccakkhameva, atha tampi paccakkhaM, tassa sesabhAvo eva na siyA, apariyantabhAvato jeyyassa tathAvavatthitumeva na sakkAti? sabbametaM akAraNaM / kasmA ? avisayavicAraNabhAvato / vuttavhetaM bhagavatA "buddhAnaM bhikkhave, buddhavisayo acinteyyo na cintetabbo, yaM cintento ummAdassa vighAtassa bhAgI assA"ti (a0 ni0 1.4.77) idaM panettha sanniTThAnaM - yaM kiJci bhagavatA AtuM icchitaM, sakalamekadeso vA, tattha tattha appaTihatavuttitAya paccakkhato jANaM pavattati niccasamAdhAnaJca vikkhepAbhAvato, AtuM icchitassa ca sakalassa avisayabhAve tassa AkaGkhApaTibaddhavuttitA na siyA, ekanteneva sA icchitabbA, sabbe dhammA buddhassa bhagavato AvajjanapaTibaddhA AkaGkhApaTibaddhA manasikArapaTibaddhA cittuppAdapaTibaddhAti (mahA0 ni0 69, 156; cULa0 ni0 85; paTi0 ma0 3.5) vcnto| atItAnAgatavisayampi bhagavato ANaM anumAnAgamatakkagahaNavirahitattA paccakkhameva / nanu ca etasmimpi pakkhe yadA sakalaM jAtuM icchitaM, tadA sakiMyeva sakalavisayatAya anirUpitarUpena bhagavato ANaM pavatteyyAti vuttadosA nAtivattiyevAti ? na, tassa visodhitttaa| visodhito hi so buddhavisayo acinteyyoti / aJathA pacurajanaJANasamAnavuttitAya buddhAnaM bhagavantAnaM JANassa acinteyyatA na siyA, tasmA sakaladhammArammaNampi taM ekadhammArammaNaM viya suvavatthApiteyeva te dhamme katvA pavattatIti idamettha acinteyyaM, "yAvatakaM neyyaM, tAvatakaM ANaM / yAvatakaM ANaM, tAvatakaM neyyaM / neyyapariyantikaM ANaM, ANapariyantikaM neyyaM / neyyaM atikkamitvA ANaM nappavattati, ANaM atikkamitvA neyyapatho ntthi| aJamaJjapariyantaTThAyino te dhammA, yathA dvinnaM samuggapaTalAnaM sammA phusitAnaM heTThimaM samuggapaTalaM uparimaM nAtivattati, uparimaM samuggapaTalaM heTThimaM nAtivattati / aJamaJcapariyantaTThAyino, evameva buddhassa bhagavato neyyaJca jANaJca aJamaJjapariyantaTThAyino...pe0... te dhammA"ti (mahA0 ni0 69, 156; cULa0 ni0 85; paTi0 ma0 3.5) evamekajjhaM, visuM, sakiM, kamena vA 176 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.3-3) paribbAjakakathAvaNNanA 177 icchAnurUpaM pavattassa tassa ANassa vasena sammA sAmaJca sabbadhammAnaM buddhattA bhagavA sammAsambuddho nAma jAtoti / ayaM panettha aTThakathAmuttako nayo- ThAnAThAnAdIni chabbisayAni chahi ANehi jAnatA, yathAkammUpage satte cutUpapAtadibbacakkhujANehi passatA, savAsanAnamAsavAnaM AsavakkhayatrANena khINattA arahatA, jhAnAdidhamme saMkilesavodAnavasena sAmayeva aviparItAvabodhato sammAsambuddhena, evaM dasabalANavasena catUhAkArehi thomitena / apica tIsu kAlesu appaTihatANatAya jAnatA, tiNNampi kammAnaM ANAnuparivattito nisammakAritAya passatA, davAdInaM channamabhAvasAdhikAya pahAnasampadAya arahatA, chandAdInaM channamahAnihetubhUtAya aparikkhayapaTibhAnasAdhikAya sabbaJjatAya sammAsambuddhena, evaM aTThArasAveNikabuddhadhammavasena (dI0 ni0 aTTa0 3.305) catUhAkArehi thomitenAti evamAdinA tesaM tesaM ANadassanapahAnabodhanatthehi saGgahitAnaM buddhaguNAnaM vasena yojanA kAtabbAti / catuvesArajjaM sandhAya "catUhAkArehI"ti vuttaM / "thomitenA"ti etena imesaM "bhagavatA"ti padassa visesanataM dasseti / yadipi hInapaNItabhedena duvidhAva adhimutti pALiyaM vuttA, pavattiAkAravasena pana anekabhedabhinnAvAti Aha "nAnAdhimuttikatA"ti | sA pana adhimutti ajjhAsayadhAtuyeva, tadapi tathA tathA dassanaM, khamanaM, rocanaJcAti atthaM vijJApeti "nAnajjhAsayatA"ti iminaa| tathA hi vakkhati "nAnAdhimuttikatA nAnajjhAsayatA nAnAdiTikatA nAnakkhantitA nAnArucitA''ti / "yAvaJcidanti etassa "suppaTividitA''ti iminA sambandho / tattha ca idanti padapUraNamattaM, "nAnAdhimuttikatA"ti etena vA padena samAnAdhikaraNaM, tassattho pana pAkaToyevAti Aha "yAva ca suTu pttividitaa"ti| __ "yA ca aya"ntiAdinA dhAtusaMyuttapALiM dassento tadeva saMyuttaM manasi karitvA tesaM avaNNavaNNabhAsanena saddhiM ghaTetvA therAnamayaM saGghiyadhammo udapAdIti dasseti / ato assa bhagavato dhAtusaMyuttadesanAnayena tAsaM suppaTividitabhAvaM samatthanavasena dassetuM "ayaM hI"tiAdimAhAti attho dttttbbo| suppaTividitabhAvasamatthanahi "ayaM hI"tiAdivacanaM / tattha yA ayaM nAnAdhimuttikatA...pe0... rucitAti sambandho / dhAtusoti ajjhAsayadhAtuyA / saMsandantIti sambandhenti vissaasenti| samentIti sammA, saha vA bhavanti / 177 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.3-3) "hInAdhimuttikA'tiAdi tathAbhAvavibhAvanaM / atItampi addhAnanti atItasmiM kAle, accantasaMyoge vA etaM upayogavacanaM / nAnAdhimuttikatA-padassa nAnajjhAsayatAti atthavacanaM / nAnAdiTThi...pe0... rucitAti tassa sarUpadassanaM / sassatAdiladdhivasena naanaadiviktaa| pApAcArakalyANAcArAdipakativasena nAnakkhantitA | pApicchAappicchAdivasena nAnArucitA / nALiyAti tumbena, ALahakena vA / tulAyAti mAnena | nAnAdhimuttikatAjANanti cettha sabbaJjataJANameva adhippetaM, na dasabalaJANanti Aha "sabba taJANenA"ti / evaM AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.3) vuttaM, abhidhammaTThakathAyaM, dasabalasuttaTThakathAsu (ma0 ni0 aTTha0 1.149; a0 ni0 aTTa0 3.10.21; vibhaM0 aTTha0 831) ca evamAgataM / paravAdI panAha "dasabalaJANaM nAma pATiyekkaM natthi, sabba tANassevAyaM pabhedo''ti, taM tathA na daTThabbaM / aJameva hi dasabalajANaM, aJja sabba tANaM / . dasabalaJANahi sakakiccameva jAnAti, sabbaJjataJjANaM pana tampi tato avasesampi jaanaati| dasabalaJANesu hi paThamaM kAraNAkAraNameva jAnAti, dutiyaM kammantaravipAkantarameva, tatiyaM kammaparicchedameva, catutthaM dhAtunAnattakAraNameva, paJcamaM sattAnamajjhAsayAdhimuttimeva, chaTheM indriyAnaM tikkhamudubhAvameva, sattamaM jhAnAdIhi saddhiM tesaM saMkilesAdimeva, aTThamaM pubbenivutthakkhandhasantatimeva, navamaM sattAnaM cutipaTisandhimeva, dasamaM saccaparicchedameva, sabba tANaM pana etehi jAnitabbaJca tato uttariJca jAnAti, etesaM pana kiccaM na sabbaM karoti / tahi jhAnaM hutvA appetuM na sakkoti, iddhi hutvA vikubbituM na sakkoti, maggo hutvA kilese khepetuM na sakkoti / apica paravAdI evaM pucchitabbo "dasabalaJANaM nAma etaM savitakkasavicAraM avitakkavicAramattaM avitakkaavicAraM, kAmAvacaraM rUpAvacaraM arUpAvacaraM, lokiyaM lokuttaranti / jAnanto paTipATiyA satta ANAni "savitakkasavicArAnI''ti vakkhati, tato parAni dve "avitakkaavicArAnI''ti vakkhati, AsavakkhayANaM "siyA savitakkasavicAraM, siyA avitakkavicAramattaM, siyA avitakkaavicAra"nti vakkhati, tathA paTipATiyA satta kAmAvacarAni, tato paraM dve rUpAvacarAni, avasAne ekaM "lokuttaranti vakkhati, sabba taJANaM pana savitakkasavicArameva, kAmAvacarameva, lokiyamevAti / iti aJadeva dasabalajANaM. ajhaM sabbataJaANanti, tasmA paJcamabalaJANasaGghAtena nAnAdhimuttikatAANena ca sabba tajJANena ca viditAti attho veditabbo / ca-kAropi hi potthakesu dissati / sAti yathAvuttA naanaadhimuttiktaa| "vepi nAmA"tiAdinA 178 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.4-4) paribbAjakakathAvaNNanA yathAvuttasuttassatthaM saGkSepena dassetvA "imesu cApI'' tiAdinA tassa saGghiyadhammassa tadabhisambandhataM Avi karoti / iti ha meti ettha evaMsaddatthe iti saddo, ha-kAro nipAtamattaM, Agamo vA / sandhivasena ikAralopo, akArAdeso vAti dasseti " evaM ime "ti iminA / 4. " viditvA "ti ettha pakatiyatthabhUtA vijAnanakiriyA sAmaJjena abhedavatIpi samAnA taMtaMkaraNayogyatAya anekappabhedAti dassetuM " bhagavA hI "tiAdi vRttaM / vatthUnIti gharavatthUni / "sabbaJjutaJAna disvA aJJAsIti ca vohAravacanamattametaM / na dassanato aJJa jAnanaM nAma natthi / tadidaM jANaM AvajjanapaTibaddhaM AkaGkSApaTibaddhaM manasikArapaTibaddhaM cittuppAdapaTibaddhaM hutvA pavattati / kiM nAma karonto bhagavA tena ANena AvajjanAdipaTibaddhena aJJAsIti sotUnamatthassa suviJJapanatthaM parammukhA viya codanaM samuTThApeti " kiM karonto aJJAsI "ti iminA, pacchimayAmakiccaM karonto taM JANaM AvajjanAdipaTibaddhaM hutvA tena tathA aJJAsIti vuttaM hoti / sAmaJJasmiM sati visesavacanaM sAtthakaM siyAti anuyogenAha " kiccaJcanAmeta "ntiAdi / arahattamaggena samugdhAtaM kataM tassa samuTThApaka kilesasamugghATanena, yato "natthi abyAvaTamano' 'ti aTThArasasu buddhadhammesu vuccati / niratthako cittasamudAcAro natthIti hettha attho / evampi vRttAnuyogo tadavatthoyevAti codanamapaneti "taM paJcavidha "ntiAdinA / tattha purimakiccadvayaM divasabhAgavasena, itarattayaM rattibhAgavasena gahetabbaM tathAyeva vakkhamAnattA / 179 "upaTThAkAnuggahaNatthaM, sarIraphAsukatthaJcA "ti etena anekakappasamupacitapuJJasambhArajanitaM bhagavato mukhavaraM duggandhAdidosaM nAma natthi, tadubhayatthameva pana mukhadhovanAdIni karotIti dasseti / sabbopi hi buddhAnaM kAyo bAhirabbhantarehi malehi anupakkiliTTho sudhotamaNi viya hoti / vivittAsaneti phalasamApattInamanurUpe vivekAnubrUhanAsane / vItinAmetvAti phalasamApattIhi vItinAmanaM vRttaM tampi na vivekaninnatAya, paresaJca diTThAnugati ApajjanatthaM / surattadupaTTe antaravAsakaM vihAranivAsanaparivattanavasena nivAsetvA vijjulatAsadisaM kAyabandhanaM bandhitvA meghavaNNaM sugatacIvaraM pArupitvA selamayapattaM AdAyAti adhippAyo / tathAyeva hi tattha tattha vRtto / "kadAci ekako "tiAdi tesaM te saM vineyyAnaM vinayanAnukUlaM bhagavato upasaGkamanadassanaM / gAmaM vA nigamaM vAti ettha vA-saddo vikappanattho, tena nagarampi vikappeti / yathAruci vattamAnehi anekehi pATihAriyehi pavisatIti sambandhI | 179 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.4-4) "seyyathida"ntiAdinA pacchimapakkhaM vitthAreti / seyyathidanti ca taM katamanti atthe nipAto, idaM vA sappATihIrapavisanaM katamantipi vati / mudugatavAtAti mudubhUtA, mudubhAvena vA gatA vaataa| udakaphusitAnIti udakabindUni / muJcantAti osiJcantA / reNuM vUpasametvAti rajaM sannisIdApetvA upari vitAnaM hutvA tidvanti caNDa-vAtAtapa-himapAtAdiharaNena vitAnakiccanipphAdakattA, tato tato himavantAdIsu pupphUpagarukkhato upasaMharitvAti atthassa vijJAyamAnattA tathA na vuttaM / samabhAgakaraNamattena onamanti, unnamanti ca, tatoyeva pAdanikkhepasamaye samAva bhUmi hoti / nidassanamattaJcetaM sakkharakathalakaNTakasaGghakalalAdiapagamanassApi sambhavato, taJca suppatiTTitapAdatAlakkhaNassa nissandaphalaM, na iddhinimmAnaM / padumapupphAni vAti ettha vA-saddo vikappanattho, tena "yadi yathAvuttanayena samA bhUmi hoti, evaM sati tAni na paTiggaNhanti, tathA pana asatiyeva paTiggaNhantIti bhagavato yathAruci pavattanaM dasseti / sabbadAva bhagavato gamanaM paThamaM dakkhiNapAduddharaNasaGghAtAnubyaJjanapaTimaNDitanti Aha "upitamatte dakkhiNapAde''ti / buddhAnaM sabbadakkhiNatAya tathA vuttanti AcariyadhammapAlatthero, (dI0 ni0 TI0 1.4) AcariyasAriputtatthero (a0 ni0 aTTha0 1.53) ca vadati, sabbesaM uttamatAya evaM vuttanti attho| evaM sati uttamapurisAnaM tathApakatitAyAti Apajjati / Thapitamatte nikkhamitvA dhAvantIti sambandho / idaJca yAvadeva vineyyajanavinayanatthaM satthu pATihAriyanti tesaM dassanaTThAnaM sandhAya vuttaM / "chabbaNNarasmiyo"ti vatvApi "suvaNNarasapiJjarAni viyA'ti vacanaM bhagavato sarIre pItAbhAya yebhuyyatAyAti daTTab / "rasa-saddo cettha udakapariyAyo, pijjara-saddo hemavaNNapariyAyo, suvaNNajaladhArA viya suvaNNavaNNAnIti attho"ti (sArastha TI0 1.buddhAciNNakathA.22) sAratthadIpaniyaM vuttaM / pAsAdakUTAgArAdIni tesu tesu gAmanigamAdIsu saMvijjamAnAni alaGkarontiyo hutvA / "tathA"tiAdinA sayameva dhammatAvasena tesaM saddakaraNaM dasseti / tadA kAyaM upagacchantIti kAyUpagAni, na yattha katthaci ThitAni / "antaravIthi"nti iminA bhagavato piNDAya gamanAnurUpavIthiM dasseti / na hi bhagavA loluppacArapiNDacAriko viya yattha katthaci gacchati / ye paThamaM gatA, ye vA tadanucchavikaM piNDapAtaM dAtuM samatthA, te bhagavatopi pattaM gaNhantIti veditabbaM / paTimAnentIti patissamAnasA pUjenti, bhagavantaM vA paTimAnApenti paTimAnantaM karonti / vohAramattaJcetaM, bhagavato pana apaTimAnanA nAma natthi / cittasantAnAnIti atIte, etarahi ca pavattacittasantAnAni / yathA keci arahatte patiThThahanti, tathA dhamma desetIti sambandho / keci pabbajitvAti ca arahattasamApannAnaM 180 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.4-4) paribbAjakakathAvaNNanA 181 pabbajjAsa pagatadassanatthaM, na pana gihInaM arahattasamApannatApaTikkhepanatthaM / ayahi arahattappattAnaM gihInaM sabhAvo, yA tadaheva pabbajjA vA, kAlaM kiriyAvAti / tathA hi vuttaM AyasmatA nAgasenattherena "visamaM mahArAja, gihiliGgaM, visame liGge liGgadubbalatAya arahattaM patto gihI tasmiMyeva divase pabbajati vA parinibbAyati vA neso mahArAja, doso arahattassa, gihiliGgasseveso doso yadidaM liGgadubbalatA''ti (mi0 pa0 5.2.2) sabbaM vattabaM / ettha ca sappATihIrappavesanasambandheneva mahAjanAnuggahaNaM dassitaM, appATihIrappavesanena ca pana "te sunivatthA supArutA"tiAdivacanaM yathArahaM sambandhitvA mahAjanAnuggahaNaM atthato vibhAvetabaM hoti / tampi hi purebhattakiccamevAti / upaTThAnasAlA cettha mnnddlmaalo| tattha gantvA maNDalamALeti idha pATho likhito / "gandhamaNDalamALe''tipi (a0 ni0 aTTha0 1.53) manorathapUraNiyA dissati, taTTIkAyaJca "catujjAtiyagandhena paribhaNDe maNDalamALe"ti vuttaM / gandhakuTiM pavisatIti ca pavisanakiriyAsambandhatAya, tassamIpatAya ca vuttaM, tasmA pavisituM gacchatIti attho daTThabbo, na pana anto tidvatIti / evahi "atha kho bhagavA''tiAdivacanaM (dI0 ni0 1.4) sUpapannaM hoti / atha khoti evaM gandhakaTiM pavisitaM gamanakAle / upaTAneti samIpapadese / "pAde pakkhAletvA pAdapIThe ThatvA bhikkhusajhaM ovadatI"ti ettha pAde pakkhAlentova pAdapIThe tiTThanto ovadatIti veditabbaM / etadatthaMyeva hi bhikkhUnaM bhattakiccapariyosAnaM AgamayamAno nisiidi| dullabhA sampattIti satipi manussattapaTilAbhe patirUpadesavAsaindriyAvekallasaddhApaTilAbhAdayo sampattisaGghAtA guNA dullabhAti attho / potthakesu pana "dullabhA saddhAsampattIti pATho dissati, so ayuttova / tatthAti tasmiM pAdapIThe ThatvA ovadanakAle, tesu vA bhikkhUsu, rattiyA vasanaM ThAnaM rattihAnaM, tathA divAThAnaM / "kecI"tiAdi tabivaraNaM / cAtumahArAjikabhavananti cAtumahArAjikadevaloke sujhavimAnAni sandhAya vuttaM / esa nayo taavtisbhvnaadiisupi| tato bhagavA gandhakuTiM pavisitvA pacchAbhattaM tayo bhAge katvA paThamabhAge sace AkaGkSati, dakkhiNena passena sIhaseyyaM kappeti, sace nAkaGghati, buddhAciNNaM phalasamApattiM samApajjati, atha yathAkAlaparicchedaM tato vuTThahitvA dutiyabhAge pacchimayAmassa tatiyakoTThAse viya lokaM voloketi veneyyAnaM ANaparipAkaM passituM, tenAha "sace AkasatI"tiAdi / sIhaseyyantiAdInamattho heTThA vuttova / yahi apubbaM padaM anuttAnaM, tadeva vaNNayissAma / sammA assAsitabboti gAhApanavasena upatthambhitabboti smssaasito| tAdiso kAyo yassAti tathA / dhammassavanatthaM sniptti| tassA parisAya cittAcAraM JatvA katabhAvaM 181 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.4-4) sandhAyAha "sampattaparisAyaanurUpena pATihAriyenA"ti / yattha dhamma saha bhAsanti, sA dhammasabhA nAma | kAlayuttanti "imissA velAya imassa evaM vattabbanti taMtaMkAlAnurUpaM / samayayuttanti tasseva vevacanaM, aTuppattianurUpaM vA samayayuttaM / atha vA samayayuttanti hetudAharaNehi yuttaM / kAlena sApadesahi bhagavA dhamma deseti| kAlaM viditvA parisaM uyyojeti, na yAva samandhakArA dhammaM desetIti adhippAyo / "samayaM viditvA parisaM uyyojesI"tipi katthaci pariyAyavacanapATho dissati, so pacchA pamAdalikhito / gattAnIti kAyoyeva anekAvayavattA vutto| "utuM gaNhApetI"ti iminA utugaNhApanatthameva osiJcanaM, na pana malavikkhAlanatthanti dasseti / na hi bhagavato kAye rajojallaM upalimpatIti / catajjAtikena gandhena paribhAvitA kaTI gndhkttii| tassA pariveNaM tthaa| phalasamApattIhi muhuttaM pttislliino| tato tatoti attano attano rattihAnadivAThAnato, upagantvA, samIpe vA ThAnaM upaTTAnaM, bhajanaM sevananti attho / tatthAti tasmiM nisIdanahAne, purimayAme vA, tesu vA bhikkhUsu / paJhAkathanAdivasena adhippAyaM sampAdento "dasasahassilokadhAtU"ti evaM avatvA tassA anekAvayavasaGgahaNatthaM "sakaladasasahassilokadhAtU"ti vuttaM / purebhattapacchAbhattapurimayAmesu manussaparisAbAhullato okAsaM alabhitvA idAni majjhimayAmeyeva okAsaM labhamAnA, bhagavatA vA katokAsatAya okAsaM labhamAnAti adhippAyo / kIdisaM pana pucchantIti Aha "yathAbhisaGghataM antamaso caturakkharampI"ti / yathAbhisaGghatanti abhisaGghatAnurUpaM, tadanatikkamma vA, etena yathA tathA attano paTibhAnAnurUpaM pucchantIti dasseti / pacchAbhattakAlassa tIsu bhAgesu paThamabhAge sIhaseyyAkappanaM ekantaM na hotIti Aha "purebhattato paTThAya nisajjAya pILitassa sarIrassA"ti / teneva hi pubbe "sace AkaGghatI"ti tadA sIhaseyyAkappanassa anibaddhatA vibhaavitaa| kilAsubhAvo kilamatho / sarIrassa kilAsubhAvamocanatthaM caGkamena vItinAmeti sIhaseyyaM kappetIti smbndho| buddhacakkhunAti AsayAnusayaindriyaparopariyattaJANasaGghAtena paJcamachaTTabalabhUtena buddhckkhunaa| tena hi lokavolokanabAhullatAya taM "buddhacakkhU''ti vuccati, idaJca pacchimayAme bhagavato bahulaM AciNNavasena vuttaM / appekadA avasiTTabalaJANehi, sabba taJANeneva ca bhagavA tamatthaM sAdheti / 182 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.4-4) paribbAjakakathAvaNNanA 183 "pacchimayAmakiccaM karonto aJAsI''ti pubbe vuttamatthaM samatthento "tasmiM pana divase"tiAdimAha / buddhAnaM bhagavantAnaM yattha katthaci vasantAnaM idaM paJcavidhaM kiccaM avijahitameva hoti sabbakAlaM suppatiTTitasatisampajaJattA, tasmA tadahepi tadavijahanabhAvadassanatthaM idha paJcavidhakiccapayojananti daTThabbaM / caGkamanti tattha caGkamanAnurUpaTTAnaM / caGkamamAno ajJAsIti yojetabbaM / pubbe vutte atthadvaye pacchimattha va gahetvA "sabba tajJANaM ArabbhA"ti vuttaM / purimattho hi pakaraNAdhigatattA suvineyyoti / "atha kho bhagavA tesaM bhikkhUnaM imaM saGghiyadhammaM viditvA yena maNDalamALo, tenupasaGkamI''ti ayaM sAvasesapATho, tasmA etaM viditvA, evaM cintetvA ca upasaGkamIti attho veditabboti dassetuM "JatvA ca panassA"tiAdi vuttaM / tattha assa etadahosIti assa bhagavato etaM parivitakkanaM, eso vA cetaso parivitakko ahosi, liGgavipallAsoyaM "etadagga"ntiAdIsu (a0 ni0 1.188 Adayo) viya / sabba tANakicvaM na sabbathA paakttN| nirantaranti anupubbArocanavasena nibbivaraM, yathAbhAsitassa vA Arocanavasena nibbisesaM / bhAvanapuMsakaJcetaM / taM aTuppattiM katvAti taM yathArocitaM vacanaM imassa suttassa uppattikAraNaM katvA, imassa vA suttassa desanAya uppannaM kAraNaM katvAtipi attho / attha-saddo cettha kAraNe, tena imassa suttassa aTThappattikaM nikkhepaM dasseti / dvAsaTThiyA ThAnesUti dvAsahidiTThigataTTAnesu | appaTivattiyanti samaNena vA brAhmaNena vA devena vA mArena vA brahmanA vA kenaci vA lokasmiM anivattiyaM / sIhanAdaM nadantoti seThThanAdasaGkhAtaM abhItanAdaM ndnto| yaM pana lokiyA vadanti - "uttarasmiM pade byagyapuGgavIsabhakuJjarA / sIhasalanAgAdyA, pume seThThatthagocarA''ti / / taM yebhuyyavasenAti daTThabbaM / sIhanAdasadisaM vA nAdaM ndnto| ayamattho sIhanAdasuttena (a0 ni0 2.6.64; 3.10.21) diipetbbo| yathA vA kesaro migarAjA sahanato, hananato, ca "sIho''ti vuccati, evaM tathAgatopi lokadhammAnaM sahanato, parappavAdAnaM hananato ca "sIho"ti vaccati / tasmA sIhassa tathAgatassa nAdaM nadantotipi attho dtttthbbo| yathA hi sIho sIhabalena samannAgato sabbattha visArado vigatalomahaMso sIhanAdaM nadati, evaM tathAgatasIhopi tathAgatabalehi samannAgato aTTasu parisAsu visArado vigatalomahaMso "ime diTTiTThAnA''tiAdinA nayena nAnAvidhadesanAvilAsasampannaM sIhanAdaM 183 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA- 1 vaNa nadati / yaM sandhAya vRttaM 'sIhoti kho bhikkhave, tathAgatassetaM adhivacanaM arahato sammAsambuddhassa / yaM kho bhikkhave, tathAgato parisAya dhammaM deseti, idamassa hoti sIhanAdasmi"nti (a0 ni0 3.10.21) / " ime diTThaTThAnA "tiAdikA hi idha vakkhamAnadesanAyeva sIhanAdo / tesaM " vedanApaccayA taNhA "tiAdinA vakkhamAnanayena paccayAkArassa samodhAnampi veditabbaM / sineruM... pe0... viya cAti upamAdvayena brahmajAladesanAya anaJJasAdhAraNattA sudukkataM dasseti / suvaNNamayapaharaNopakaraNavisesena / ratananikUTena viya agAraM arahattanikUTena brahmajAlasuttantaM nipento, nikUTenAti ca niTThAnagatena accuggatakUTenAti attho / arahattaphalapariyosAnattA sabbaguNAnaM tadeva sabbesaM uttaritaranti vRttaM / purimo pana me saddo desanApekkhoti parinibbutassApi me sA desanA aparabhAge paJcavassasahassAnIti attho yutto| savanauggahaNadhAraNavAcanAdivasena paricayaM karonte, tathA ca paTipanne nibbAnaM sampApikA bhavissatIti adhippAyo / idaJca 184 yadaggena yenAti karaNaniddeso, tadaggena tenA tipi daTThabbaM / etanti " yena tenA "ti etaM padadvayaM / tatthAti hi tasmiM maNDalamALeti attho / yenAti vA bhummatthe karaNavacanaM / tenAti pana upayogatthe / tasmA tatthAti taM maNDalamALantipi vadanti / upasaGkamIti ca upasaGkamantoti attho paccuppannakAlassa adhippetattA, tadupasaGkamanassa pana atItabhAvassa sUcanato "upasaGkamI"ti takkAlApekkhanavasena atItapayogo to evahi "upasaGkamitvA"ti vacanaM sUpapannaM hoti / itarathA dvinnapi vacanAnaM atItakAlikattA tathAvattabbameva na siyA / upasaGkamanassa ca gamanaM, upagamanaJcAti dvidhA attho, idha pana gmnmev| sampattukAmatAya hi yaM kiJci ThAnaM gacchanto taM taM padesAtikkamanavasena "taM ThAnaM upasaGkami upasaGkamanto 'ti vattabbataM labhati, tenAha " tattha gato "ti, tena upagamanatthaM nivatteti / yahi ThAnaM pattumicchanto gacchati, taM pattatAyeva "upagamana "nti vuccati / yamettha na saMvaNNitaM " upasaGkamitvA" ti padaM, taM upasaGkamanapariyosAnadIpanaM / atha vA gatoti upgto| anupasaggopi hi saddI saupasaggo viya atthantaraM vadati saupasaggopi anupasaggo viyAti / ato " upasaGkamitvA"ti padassa evaM upagato tato AsannataraM bhikkhUnaM samIpasaGghAtaM paJhaM vA kathetuM, dhammaM vA desetuM sakkuNeyyaTThAnaM upagantvAti attho veditabbo / apica yenAti hetumhi karaNavacanaM / yena kAraNena bhagavatA so maNDalamALo upasaGkamitabbo, tena kAraNena upasaGkamIti attho / kAraNaM pana " ime bhikkhU' tiAdinA aTThakathAyaM vuttameva / 184 (1.1.4-4) Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.4-4) paribbAjakakathAvaNNanA 185 paJatte Asane nisIdIti ettha kenidaM paJattanti anuyoge sati bhikkhUhIti dassetuM "buddhakAle kirA"tiAdimAha / tattha buddhakAleti dharamAnassa bhagavato kAle / visesanti yathAladdhato uttari jhAnamaggaphalaM / athAti saMsayatthe nipAto, yadi passatIti attho / vitakkayamAnaM naM bhikkhunti sambandho, tathA tato passanahetu dassetvA, ovaditvAti ca / anamataggeti anAdimati / AkAsaM uppatitvAti AkAse uggantvA / Idisesu hi bhummattho eva yujjatIti udAnaTThakathAyaM vuttaM / bhAroti taGkhaNeyeva bhagavato anucchavikAsanassa dullabhattA garukammaM / phalakanti nisIdanatthAya kataM phalaM / kaTThakanti nisIdanayogyaM phalakato ajaM dArukkhandhaM / saGkaDDitvAti saMharitvA / tatthAti purANapaNNesu, kevalaM tesu eva nisIditumananucchavikattA tathA vuttaM, tatthAti vA tesu pIThAdIsu / evaM sati saGkaDDitvA paJapentIti atthavasA vibhattiM vipariNAmetvA sambandho / papphoTetvAti yathAThitaM rajojallAdisaMkiNNamananurUpanti tabbisodhanatthaM saJcAletvA / "amhAkaM IdisA kathA aJatarissA desanAya kAraNaM bhavituM yuttA, avassaM bhagavA AgamissatI"ti JatvA yathAnisIdanaM sandhAya evaM vuttaM / ettha ca "idhAgato samaNo vA brAhmaNo vA tAvakAlikaM gaNhitvA paribhuJjatU"ti raJA ThapitaM, tena ca AgatakAle paribhuttaM AsanaM raJo nisIdanAsananti veditabbaM / na hi tathA aTThapitaM bhikkhUhi paribhujituM, bhagavato ca paJapetuM vaTTati / tasmA tAdisaM raJo nisIdanAsanaM pALiyaM kathitanti dassetuM "taM sandhAyA"tiAdi vuttaM / adhimuttitrANanti ca sattAnaM nAnAdhimuttikatArammaNaM sabba tANaM, balaJANaJca, vuttovAyamattho / "nisajjA"ti idaM nisIdanapariyosAnadIpananti dasseti "ev"ntiaadinaa| "tesaM bhikkhUnaM ime saGghiyadhammaM viditvAti vuttattA jAnantoyeva pucchIti ayamattho siddhoti Aha "jAnantoyevA"ti / asati kathAvatthumhi tadanurUpA uparUpari vattabbA visesakathA na samUpabrUhatIti kathAsamuTThApanatthaM pucchanaM veditabbaM / nu iti pucchanatthe / asa-saddo pavattanattheti vuttaM "katamAya nu...pe0... bhavathA"ti / etthAti etasmiM ThAne sandhivasena ukArassa okArAdesova, na paThamAya pALiyA atthato visesoti dasseti "tassApi purimoyeva attho"ti iminA / purimoyevatthoti ca "katamAya nu bhavathA''ti evaM vutto attho / "kA ca panAti ettha ca-saddo byatireke "yo ca buddhaJca dhammaJca, saGghaJca saraNaM gato"tiAdIsu viya / byatireko ca nAma pubbe vuttatthApekkhako visesAtirekattho, so ca taM pubbe yathApucchitAya kathAya vakkhamAnaM vippakatabhAvasaGkhAtaM byatirekatthaM joteti / pana-saddo 185 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.4-4) vacanAlaGkAro / tAdiso pana attho saddasatthatova suvijJeyyoti katvA tadajesameva atthaM dassetuM "antarAkathAti kammaTThAna...pe0... kathA"tiAdimAha / kammaTThAnamanasikArauddesaparipucchAdayo samaNakaraNIyabhUtAti antarAsaddena apekkhite karaNIyavisese sambandhApAdAnabhAvena vattabbe tesameva vattabbarUpattA "kammaTThAnamanasikArauddesaparipucchAdIna"nti vuttaM / yAya hi kathAya te bhikkhU sannisinnA, sA eva antarAkathA vippakatA visesena puna pucchIyati, na tadane kammaTThAnamanasikArauddesaparipucchAdayoti / antarAsaddassa aJatthamAha "aJjA, ekA"ti c| pariyAyavacanaJhetaM padadvayaM / yasmA aJjatthe ayaM antarAsaddo "bhUmantaraM, samayantara''ntiAdIsu viya / tasmA "kammaTThAnamanasikArauddesaparipucchAdIna''nti nissakkatthe sAmivacanaM daTThabbaM / vemajjhe vA antarAsaddo, sA pana tesaM vemajjhabhUtattA ajAyeva, tehi ca asammissattA visuM ekAyevAti adhippAyaM dassetuM "aJA, ekA"ti ca vuttaM / pakArena karaNaM pakato, tato vigatA, vigataM vA pakataM yassAti vippakatA, apariniTThitA / sikhanti pariyosAnaM / ayaM pana tadabhisambandhavasena uttari kathetukamyatApucchA, taM sandhAyAha "nAha''ntiAdi / kathAbhaGgatthanti kathAya bhaJjanatthaM / atthato ApannattA sabba pavAraNaM pvaareti| aniyyAnikattA saggamokkhamaggAnaM tiracchAnabhUtA kathA tircchaankthaa| tiracchAnabhUtAti ca tirokaraNabhUtA, vibandhanabhUtAti attho| Adi-saddena cettha coramahAmattasenAbhayakathAdikaM anekavihitaM niratthakakathaM saGgaNhAti / ayaM kathA evAti antogadhAvadhAraNataM, aJatthApohanaM vA sandhAya cetaM vuttaM / athAti tassA avippakatakAleyeva | "taM no"tiAdinA anthato ApannamAha / esa nayo Idisesu / nanu ca tehi bhikkhUhi sA kathA "iti ha me''tiAdinA yathAdhippAyaM niTThApitAyevAti ? na niTThApitA bhagavato upasaGkamanena upcchinnttaa| yadi hi bhagavA tasmiM khaNe na upasaGkameyya, bhiyyopi tappaTibaddhAyeva tathA pavatteyyuM, bhagavato upasaGkamanena pana na pavattesuM, tenevAha "ayaM no...pe0... anuSpatto"ti / idAni nidAnassa, nidAnavaNNatAya vA parinidvitabhAvaM dassento tassa bhagavato vacanassAnukUlabhAvampi samatthetuM "ettAvatA"tiAdimAha / ettAvatAti hi ettakena "evaM me suta''ntiAdivacanakkamena yaM nidAnaM bhAsitanti vA ettakena "tattha evanti nipAtapada''ntiAdivacanakkamena athavaNNanA samattAti vA dvidhA attho daTThabbo / "kamala...pe0... salilAyA''tiAdinA pana tassa nidAnassa bhagavato vacanassAnukUlabhAvaM dIpeti / tattha kamalakuvalayujjalavimalasAdhurasasalilAyAti kamalasaGkhAtehi 186 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.4-4) paribbAjakakathAvaNNanA 187 padumapuNDarIkasetuppalarattuppalehi ceva kuvalayasaGghAtena nIluppalena ca ujjlvimlsaadhursslilvtiyaa| nimmalasilAtalaracanavilAsasobhitaratanasopAnanti nimmalena silAtalena racanAya vilAsena lIlAya sobhitaratanasopAnavantaM, nimmalasilAtalena vA racanavilAsena, susaGghatakiriyAsobhena ca sobhitaratanasopAnaM, vilAsasobhitasaddehi vA ativiya sobhitabhAvo vutto| vippakiNNamuttAtalasadisavAlukAcuNNapaNDarabhUmibhAganti vividhena pakiNNAya muttAya talasadisAnaM vAlukAnaM cuNNehi paNDaravaNNabhUmibhAgavantaM / suvibhattabhittivicitravedikAparikkhittassAti suTu vibhattAhi bhittIhi vicitrassa, vedikAhi parikkhittassa ca / uccatarena nakkhattapathaM AkAsaM phusitukAmatAya viya, vijambhitasaddena cetassa sambandho / vijambhitasamussayassAti vikkILanasamUhavantassa / dantamayasaNhamuduphalakakaJcanalatAvinaddhamaNigaNappabhAsamudayujjalasobhanti dantamaye ativiya siniddhaphalake kaJcanamayAhi latAhi vinaddhAnaM maNInaM gaNappabhAsamudAyena samujjalasobhAsampanna / suvaNNavalayanupurAdisaTTanasahasammissitakathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassAti suvaNNamayaniyurapAdakaTakAdInaM aJamadhe saGghaTTanena janitasaddehi sammissitakathitasarahasitasarasaGghAtena madhurassarena sampannAnaM gehanivAsInaM naranArInaM vicaritahAnabhUtassa / uLArissariyavibhavasobhitassAti uLAratAsampannajanaissariyasampannajanavibhavasampannajanehi, tannivAsInaM vA naranArInaM uttamAdhipaccabhogehi sobhitassa / suvaNNarajatamaNimuttApavALAdijutivissaravijjotitasuSpatidvitavisAla dvArabAhanti suvaNNarajatanAnAmaNimuttApavALAdInaM jutIhi pabhassaravijjotitasuppatihitavitthatadvArabAhaM / tividhasIlAdidassanavasena buddhassa guNAnubhAvaM sammA sUcetIti buddhaguNAnubhAvasaMsUcakaM, tassa / kAlo ca deso ca desako ca vatthu ca parisA ca, tAsaM apadesena nidassanena paTimaNDitaM tathA / kimatthaM panettha dhammavinayasaGgahe kariyamAne nidAnavacanaM vuttaM, nanu bhagavatA bhAsitavacanasseva sAho kAtabboti ? vuccate - desanAya ThitiasammosasaddheyyabhAvasampAdanatthaM / kAladesadesakavatthuparisApadesehi upanibandhitvA ThapitA hi desanA ciraTThitikA hoti, asammosadhammA, saddheyyA ca desakAlavatthuhetunimittehi upanibandho viya vohAravinicchayo, teneva cAyasmatA mahAkarasapena "brahmajAlaM Avuso Ananda kattha bhAsita''ntiAdinA (cULa0 va0 439) desAdipucchAsu katAsu tAsaM 187 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 vissajjanaM karontena dhammabhaNDAgArikena AyasmatA Anandattherena nidAnaM bhAsitanti tadevidhApi vRttaM "kAladesadesakavatthuparisApadesapaTimaNDitaM nidAna "nti / sabbattha apica satthusampattipakAsanatthaM nidAnavacanaM / tathAgatassa hi bhagavato pubba- racanAnumAnAgama-takkAbhAvato sammAsambuddhattasiddhi / sammAsambuddhabhAvena hissa puretaraM racanAya, "evampi nAma bhaveyyA "ti anumAnassa, AgamantaraM nissAya parivitakkassa ca abhAvo appaTihataJANacAratAya ekappamANattA dhamme / tathA AcariyamuTThidhammamacchariyasAsanasAvakAnurodhabhAvato khINAsavattasiddhi / khINAsavatAya ha AcariyamuTThiAdInamabhAvo, visuddhA ca parAnuggahappavatti / iti desakasaMkilesabhUtAnaM diTThisIlasampattidUsakAnaM avijjAtaNhAnaM abhAvasaMsUcakehi, ANappahAnasampadAbhibyaJjanakehi ca sambuddhavisuddhabhAvehi purimavesArajjadvayasiddhi / tatoyeva ca antarAyikaniyyAnike su sammohAbhAvasiddhito pacchimavesArajjadvayasiddhIti bhagavato catuvesArajjasamannAgamo, attahitaparahitapaTipatti ca nidAnavacanena pakAsitA hoti sampattaparisAya ajjhAsayAnurUpaM ThAnuppattikapaTibhAnena dhammadesanAdIpanato, "jAnatA passatA 'tiAdivacanato ca tena vRttaM "satthusampattipakAsanatthaM nidAnavacana "nti / apica sAsanasampattipakAsanatthaM nidAnavacanaM / JANakaruNApariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthikA pavatti, attahitatthA vA, tasmA paresaMyeva hitAya pavattasabbakiriyassa sammAsambuddhassa sakalampi kAyavacImanokammaM yathApavattaM vaccamAnaM diTThadhammikasamparAyikaparamatthehi yathArahaM sattAnaM anusAsanaTThena sAsanaM, na kabbaracanA / tayidaM satthu caritaM kAladesadesakavatthuparisApadesehi saddhiM tattha tattha nidAnavacanehi yathAsambhavaM pakAsIyati / atha vA satthuno pamANabhAvappakAsanena sAsanassa pamANabhAvappakAsanatthaM nidAnavacanaM, taJcassa pamANabhAvadassanaM "bhagavA "ti iminA tathAgatassa guNavisiTThasabbasattuttamabhAvadIpanena ceva "jAnatA passatA" tiAdinA AsayAnusayaJANAdipayogadIpanena ca vibhAvitaM hoti idamettha nidAMnavacanapayojanassa mukhamattanidassanaM / ko hi samattho buddhAnubuddhena dhammabhaNDAgArikena bhAsitassa nidAna payojanAni niravasesato vibhAvitunti / honti cettha -- "desanAciraTThitatthaM, asammosAya bhAsitaM / saddhAya cApi nidAnaM, vedehena yasassinA / / (1.1.4-4) 188 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.5-5) paribbAjakakathAvaNNanA 189 satthusampattiyA ceva, sAsanasampadAya ca / tassa pamANabhAvassa, dassanatthampi bhAsita"nti / / iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJjAveyyattiyajananAya ajjavamaddavasoraccasaddhAsatidhitibuddhikhantivIriyAdidhammasamaGginA sATThakathe piTakattaye asaGgAsaMhIravisAradaJANacArinA anekappabhedasakasamayasamayantaragahanajjhogAhinA mahAgaNinA mahAveyyAkaraNena ANAbhivaMsadhammasenApatinAmatherena mahAdhammarAjAdhirAjagarunA katAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthapakAsaniyA abbhantaranidAnavaNNanAya lInatthapakAsanA / nidAnavaNNanA nidvitaa| 5. evaM abbhantaranidAnasaMvaNNanaM katvA idAni yathAnikkhittassa suttassa saMvaNNanaM karonto anupubbAvirodhinI saMvaNNanA kamAnatikkamanena byAkuladosappahAyinI, vijhUnaJca cittArAdhinI, AgatabhAro ca avassaM Avahitabboti saMvaNNakassa sampattabhArAvahanena paNDitAcArasamatikkamAbhAvavibhAvinI, tasmA tadAvikaraNasAdhakaM saMvaNNanokAsavicAraNaM kAtumAha "idAnI"tiAdi / nikkhittassAti desitassa, "desanA nikkhepo"ti hi etaM asthato bhinnampi sarUpato ekameva, desanApi hi desetabbassa sIlAdiatthassa veneyyasantAnesu nikkhipanato "nikkhepo''ti vuccati / nanu suttameva saMvaNNIyatIti Aha "sA panesA"tiAdi / idaM vuttaM hoti- suttanikkhepaM vicAretvA vuccamAnA saMvaNNanA "ayaM desanA evaMsamuTThAnA"ti suttassa sammadeva nidAnaparijjhAnena tabbaNNanAya suvidheyyattA pAkaTA hoti, tasmA tadeva sAdhAraNato paThamaM vicArayissAmAti / yA hi sA kathA suttatthasaMvaNNanApAkaTakArinI, sA sabbApi saMvaNNakena vattabbA / tadatthavijAnanupAyattA ca sA pariyAyena saMvaNNanAyevAti / idha pana tasmiM vicArite yassA aTuppattiyA idaM suttaM nikkhittaM, tassA vibhAgavasena "mamaM vA bhikkhave'tiAdinA, (dI0 ni0 1.5) "appamattakaM kho paneta''ntiAdinA, (dI0 ni0 1.7) "asthi bhikkhave''tiAdinA (dI0 ni0 1.28) ca vuttAnaM suttapadesAnaM saMvaNNanA vuccamAnA taMtaManusandhidassanasukhatAya suvineyyAti daTThab / tattha yathA anekasataanekasahassabhedAnipi suttantAni saMkilesabhAgiyAdisAsanapaTThAnanayena soLasavidhabhAvaM nAtivattanti, evaM attajjhAsayAdi-sutta-nikkhepavasena catubbidhabhAvanti Aha "cattAro suttanikkhepA''ti / nanu 189 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.5-5) saMsaggabhedopi sambhavati, atha kasmA "cattAro suttanivakhepA''ti vuttanti ? saMsaggabhedassa sabbattha albbhmaanttaa| attajjhAsayassa, hi aTThappattiyA ca parajjhAsayapucchAvasikehi saddhiM saMsaggabhedo sambhavati / "attajjhAsayo ca parajjhAsayo ca. attajjhAsayo ca pacchAvasiko ca, attajjhAsayo ca parajjhAsayo ca pucchAvasiko ca, ajhuppattiko ca parajjhAsayo ca aTThappattiko ca pucchAvasiko ca, aTThappattiko ca parajjhAsayo ca pucchAvasiko cA"ti ajjhAsayapucchAnusandhisabbhAvato / attajjhAsayaTThappattInaM pana aJamadhe saMsaggo natthi, tasmA niravasesaM patthAranayena saMsaggabhedassa alabbhanato evaM vuttanti daTThabbaM / atha vA aTThappattiyA attajjhAsayenapi siyA saMsaggabhedo, tadantogadhattA pana saMsaggavasena vuttAnaM sesanikkhepAnaM mUlanikkhepeyeva sandhAya "cattAro suttanikkhepA'ti vuttaM / imasmiM pana atthavikappe yathArahaM ekakadukatikacatukavasena sAsanapaTThAnanayena suttanikkhepA vattabbAti nayamattaM dassetIti veditabbaM / tatrAyaM vacanattho - nikkhipanaM kathanaM nikkhepo, suttassa nikkhepo suttanikkhepo, suttadesanAti attho / nikkhipIyatIti vA nikkhepo, suttameva nikkhepo suttnikkhepo| attano ajjhAsayo attajjhAsayo, so assa asthi kAraNavasenAti attajjhAsayo, attano ajjhAsayo vA etassa yathAvuttanayenAti attjjhaasyo| parajjhAsayepi eseva nayo / pucchAya vaso pucchAvaso, so etassa asthi yathAvuttanayenAti pucchaavsiko| araNIyato avagantabbato attho vuccati suttadesanAya vatthu, tassa uppatti atthuppatti, sA eva aTuppatti ttha-kArassa Thu-kAraM katvA, sA etassa asthi vuttanayenAti attuppttiko| apica nikkhipIyati suttametenAti nikkhepo, attajjhAsayAdisuttadesanAkAraNameva / etasmiM pana atthavikappe attano ajjhAsayo attjjhaasyo| paresaM ajjhAsayo prjjhaasyo| pucchIyatIti pucchA, pucchitabbo attho / tassA pucchAya vasena pavattaM dhammapaTiggAhakAnaM vacanaM pucchAvasikaM / tadeva nikkhepasaddApekkhAya pulliGgavasena vuttaM "pucchAvasiko"ti / vuttanayena aTThappattiyeva aTThappattikoti evaM attho dtttthbbo| ettha ca paresaM indriyaparipAkAdikAraNaM nirapekkhitvA attano ajjhAsayeneva dhammatantiThapanatthaM pavattitadesanattA attajjhAsayassa visuM nikkhepabhAvo yutto / teneva vakkhati "attano ajjhAsayeneva kathetI"ti (dI0 ni0 aTTha0 1.5) / parajjhAsayapucchAvasikAnaM pana paresaM ajjhAsayapucchAnaM desanAnimittabhUtAnaM uppattiyaM pavattattA kathaM aTThappattike anavarodho siyA, pucchAvasikaTThappattikAnaM vA parajjhAsayAnurodhena pavattitadesanattA kathaM 190 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.5-5) paribbAjakakathAvaNNanA parajhAsaye anavarodho siyAti na codetabbametaM / paresahi abhinIhAraparipucchAdivinimuttasseva suttadesanAkAraNuppAdassa aTTappattivasena gahitattA parajjhAsayapucchAvasikAnaM visuM gahaNaM / tathA hi dhammadAyAdasuttAdInaM (ma0 ni0 1.29) AmisuppAdAdidesanAnimittaM "aTThappattI''ti vuccati / paresaM pucchaM vinA ajjhAsayameva nimittaM katvA desito prjjhaasyo| pucchAvasena desito pucchAvasikoti pAkaTovAyamattho / anajjhiTThoti pucchAdinA anajjhesito ayAcito, attano ajjhAsayeneva katheti dhammatantiThapanatthanti adhippAyo / hAroti AvaLi yathA "muttAhAro'"ti, sveva hArako, sammappadhAnasuttantAnaM hArako tathA / anupubbena hi saMyuttake niddivAnaM sammappadhAnapaTisaMyuttAnaM suttantAnaM AvaLi "sammappadhAnasuttantahArako"ti vuccati, tathA iddhipAdahArakAdi / iddhipAdaindriyabalabojjhaGgamaggaGgasuttantahArakoti pubbapadesu parapadalopo, dvandagabbhasamAso vA eso, peyyAlaniddeso vA / tesanti yathAvuttasuttAnaM / paripakkAti pariNatA / vimuttiparipAcanIyAti arahattaphalaM paripAcentA saddhindriyAdayo dhammA / khayeti khayanatthaM, khayakAraNabhUtAya vA dhammadesanAya | ajjhAsayanti adhimuttiM / khantinti divinijjhAnakkhantiM / mananti cittaM / abhinIhAranti paNidhAnaM / bujjhanabhAvanti bujjhanasabhAvaM, bujjhanAkAraM vaa| avekkhitvAti paccavekkhitvA, apekkhitvA vA / cattAro vaNNAti cattAri kulAni, cattAro vA rUpAdipamANA sttaa| mahArAjAnoti cattAro mahArAjAno devA / vuccanti kiM, paJcupAdAnakkhandhA kinti attho / kasmAti Aha "aTuppattiyaM hI'tiAdi / vaNNAvaNNeti nimitte bhummaM, vaNNasaddena cettha "acchariyaM Avuso'"tiAdinA (dI0 ni0 1.4) bhikkhusaGghana vuttopi vaNNo sngghito| tampi hi aTTappattiM katvA "asthi bhikkhave ache dhammA"tiAdinA (dI0 ni0 1.28) upari desanaM Arabhissati / tadeva vivarati "Acariyo"tiAdinA / "mamaM vA bhikkhave, pare vaNNaM bhAseyyu"nti imissA desanAya brahmadattena vuttaM vaNNaM aTThappattiM katvA desitattA Aha "antevAsI vaNNa"nti / idAni pALiyA sambandhaM dassetuM "itI"tiAdi vuttaM / desanAkusaloti "imissA aTThappattiyA ayaM desanA sambhavatI"ti desanAya kusalo, etena pakaraNAnuguNaM bhagavato thomanamakAsi / esA hi saMvaNNanakAnaM pakati, yadidaM tattha tattha pakaraNAdhigataguNena bhagavato thomnaa| vA-saddo cettha 191 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.5-5) upamAnasamuccayasaMsayavacanavossaggapadapUraNasadisavikappAdIsu bahUsvatthesu dissati / tathA hesa "paNDitovApi tena so''tiAdIsu upamAne dissati, sadisabhAveti attho / "taM vApi dhIrA muniM pavedayantI"tiAdIsu (su0 ni0213) samuccaye / "ke vA ime kassa vA"tiAdIsu (pArA0 296) saMsaye / "ayaM vA (ayaJca) (dI0 ni0 1.181) imesaM samaNabrAhmaNAnaM sabbabAlo sabbamULho"tiAdIsu (dI0 ni0 1.181) vacanavossagge | "na vAyaM kumArako mattamAsI"tiAdIsu (saM0 ni0 1.2.154) padapUraNe / "madhuM vA maJjati bAlo, yAva pApaM na paccatI''tiAdIsu (dha0 pa0 69) sadise / "ye hi keci bhikkhave, samaNA vA brAhmaNA vA''tiAdIsu (ma0 ni0 1.170; saM0 ni0 3.5.1092) vikppe| idhApi vikappeyeva / mama vA dhammassa vA saGghassa vAti vividhA visuM vikappanassa jotakattAti Aha "vA-saddo vikappanattho"ti / para-saddo pana attheva aJattho "ahaJceva kho pana dhammaM deseyyaM, pare ca me na AjAneyyu"ntiAdIsu (dI0 ni0 2.64; ma0 ni0 1.281; 2.337; mahA0 va0 7, 8) atthi adhikattho "indriyaparopariyatta'ntiAdIsu (vibhaM0 814; a0 ni0 3.10.21; ma0 ni0 1.148; paTi0 ma0 1.68; 1.111) atthi pacchAbhAgattho "parato aagmisstii''tiaadiisu| asthi paccanIkattho "uppannaM parappavAdaM sahadhammena suniggahitaM niggahetvA''tiAdIsu (dI0 ni0 2.168; saM0 ni0 3.5.822; aM0 ni0 8.70; udA0 51) idhApi paccanIkatthoti dasseti "paTiviruddhA sattA"ti iminaa| sAsanassa paccanIkabhUtA paccatthikA sattAti attho| ta-saddo pareti vuttamatthaM avaNNabhAsanakiriyAvisiTuM parAmasatIti vuttaM "ye avaNNaM vadanti, tesU'ti / nanu tesaM AghAto natthi guNamahattattA, atha kasmA evaM vuttanti codanAlesaM dassetvA tadapaneti "kiJcApI"tiAdinA / kiJcApi natthi, atha kho tathApIti attho / IdisesupIti ettha pi saddo sambhAvanattho, tena ratanattayanimittampi akusalacittaM na uppAdetabbaM, pageva vaTTAmisalokAmisanimittanti sambhAveti / pariyattidhammoyeva saddhammanayanatuna nettIti dhmmnetti| AhanatIti Abhuso ghaTTeti, hiMsati vA, vibAdhati, upatApeti cAti attho / katthaci "etthA''ti pATho dissati, so pacchAlikhito porANapAThAnugatAya TIkAya virodhattA, atthayuttiyA ca abhAvato / yadipi domanassAdayo ca Ahananti, kopeyeva panAyaM niruLahoti dasseti "kopassetaM adhivacana"nti iminA / avayavatthaJhi dassetvA tattha pariyAyena atthaM dassento evamAha / adhivacananti ca adhikicca pavattaM vacanaM, pasiddhaM vA vacanaM, nAmanti attho / evamitaresupi / ettha ca sabhAvadhammato aJassa kattuabhAvajotanatthaM 192 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.5-5) paribbAjakakathAvaNNanA " AhanatI 'ti kattutthe AghAtasaddaM dasseti / Ahanati etena, AhananamattaM vA AghAtoti karaNabhAvatthApi sambhavantiyeva / "appatItA "ti etassattho " atuTThA asomanassikA "ti vutto, idaM pana pAkaTapariyAyena apaccayasaddassa nibbacanadassanaM, tammukhena pana na pacceti tenAti appaccayoti kAtabbaM / abhirAdhayatIti sAdhayati / etthAti etesu tIsu padesu / dvIhIti AghAtaanabhiraddhipadehi / ekenAti apaccayapadena / ettakesu gahitesu sampattA aggahitA siyuM, na ca sakkA tepi aggahituM ekuppAdAdisabhAvattAti codanaM visodhetuM "tesa "ntiAdi vuttaM, tesanti yathAvuttAnaM saGghArakkhandhavedanAkkhandhekadesAnaM / sesAnanti saJJAviJJaNAvasiTThasaGghArakkhandhekadesAnaM / karaNanti uppAdanaM / AghAtAdInahi pavattiyA paccayasamavAyanaM idha "karaNa "nti vuttaM taM pana atthato uppAdanameva / tadanuppAdanaha sandhAya pALiyaM "na karaNIyAta vRttaM / paTikkhittameva yathArahaM ekuppAdanirodhArammaNavatthubhAvato / tatthAti tasmiM manopadose / "tesu avaNNabhAsakesU" ti iminA AdhAratthe bhummaM dsseti| nimittatthe, bhAvalakkhaNe vA etaM bhummanti Aha " tasmiM vA avaNeti / na aguNo, nindA vA kopadomanassAnaM AdhAro sambhavati tabbhAsakAyattattA tesaM / assathAti sattamiyA rUpaM ce-saddayogena parikappanavisayattAti dasseti " bhaveyyAthA "ti iminA / "bhaveyyAtha ce, yadi bhaveyyAthA' ti ca vadanto 'yathAkkamaM pubbAparayogino ete saddA 'ti JapetI"ti vadanti / " kupitA kopena anattamanA domanassenA "ti iminA " evaM paThamena nayenA''tiAdinA vuttavacanaM atthantarAbhAvadassanena samattheti / " tumhAka "nti iminA samAnattho " tumha "nti eko saddo " amhAka "nti iminA samAnattho " amha "nti saddo viya yathA " tasmA hi amhaM daharA na mIyare "ti ( jA0 1.93) Aha " tumhAkaMyevA" ti / atthavasA liGgavipariyAyoti katvA "tAya ca anattamanatAyA" ti vRttaM / " antarAyo" ti vutte samaNadhammavisesAnanti atthassa pakaraNato viJJAyamAnattA, viJJAyamAnatthassa ca saddassa payoge kAmacArattA " paThamajjhAnAdInaM antarAyo" ti vRttaM / ettha ca " antarAyo" ti idaM manopadosassa akaraNIyatAya kAraNavacanaM / yasmA tumhAkameva tena kopAdinA paThamajjhAnAdInamantarAyo bhaveyya, tasmA te kopAdipariyAyena vuttA AghAtAdayo na karaNIyAti adhippAyo, tena " nAhaM sabbaJjU" ti issarabhAvena tumhe tato nivAremi, atha kho iminAva kAraNenAti dasseti / taM pana kAraNavacanaM yasmA AdInavavibhAvanaM hoti, tasmA "AdInavaM dassento " ti heTThA vuttanti daTThabbaM / 193 193 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.5-5) ___ so pana manopadoso na kevalaM kAlantarabhAvinoyeva hitasukhassa antarAyakaro, atha kho taGkSaNapavattanArahassapi hitasukhassa antarAyakaroti manopadose AdInavaM daLahataraM katvA dassetuM "api nU"tiAdimAhAtipi sambandho vattabbo | paresanti ye attato ane, tesanti attho, na pana "pare avaNNaM bhAseyyu"ntiAdIsu viya paTiviruddhasattAnanti Aha "yesaM kesccii"ti| tadevatthaM samattheti "kupito hii"tiaadinaa| pALiyaM subhAsitadubbhAsitavacanajAnanampi tadatthajAnaneneva siddhanti Aha "subhAsitadubhAsitassa attha"nti / andhaMtamanti andhabhAvakaraM tamaM, ativiya vA tamaM / yaM naraM sahate abhibhavati, tassa andhatamanti sambandho / yanti vA bhummatthe paccattavacanaM, yasmiM kAle sahate, tadA andhatamaM hotIti attho, kAraNaniddeso vA, yena kAraNena sahate, tena andhatamanti / evaM sati yaMtaM saddAnaM niccasambandhattA "yadA''ti ajjhAharitabbaM / kiriyAparAmasanaM vA etaM, "kodho sahate''ti yadetaM kodhassa abhibhavanaM vuttaM, etaM andhatamanti / tato ca kuddho atthaM na jAnAti, kuddho dhammaM na passatIti yojetabbaM / atthaM dhammanti pALiatthaM, pALidhammaJca / cittappakopanoti cittassa pakatibhAvavijahanena padUsako / antaratoti. abbhantarato, cittato vA kodhavasena bhayaM jAtaM / tanti tathAsabhAvaM kodhaM, kodhassa vA anatthajananAdippakAraM / sabbatthApIti sabbesupi paThamatiyatatiyanayesu / "avaNNe paTipajjitabbAkAra"nti adhikAro / avaNNabhAsakAnamavisayattA "tatrAti padassa tasmiM avaNNeti atthova dssito| abhUtanti kattubhUtaM vacanaM, yaM vacanaM abhUtaM hotIti attho / abhUtatoti pana abhUtatAkiriyAva bhAvappadhAnattA, bhAvalopattA cAti dasseti "abhUtabhAvenevA"ti iminA / "itipeta''ntiAdi nibbeThanAkAranidassananti dassetuM "katha"ntiAdi vuttaM / tatrAti tasmiM vacane / yojanAti adhippAyapayojanA / tuNhIti abhAsanatthe nipAto, bhAvanapuMsako cesa / "itipetaM abhUta"nti vatvA "yaM tumhehI"tiAdinA tadatthaM vivarati / iminApIti pi-saddena anekavidhaM kAraNaM smpinnddeti| kAraNasarUpamAha "sabba yevA"tiAdinA / eva-saddo tIsupi padesu yojetabbo, sabba bhAvato na asabbaJjU, svAkkhAtattA na durakkhAto, suppaTipannattA na duppaTipannoti iminApi kAraNena nibbeThetabbanti vuttaM hoti / "kasmA pana sabbaJjU'tiAdipaTicodanAyapi taMkAraNadassanena nibbeThetabbamevAti Aha "tatra idaJcidaJca kAraNa"nti / tatrAti tesu sabba tAdIsu / idaJca idaJca kAraNanti anekavidhena kAraNAnukAraNaM dassetvA "na sabbaJjU''tiAdivacanaM nibbeThetabbanti attho| tatridaM 194 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.5-5) paribbAjakakathAvaNNanA 195 kAraNaM - sabbaJjU eva amhAkaM satthA avipriitdhmmdesnttaa| svAkkhAto eva dhammo ekntniyyaanikttaa| suppaTipanno eva saGgho saMkilesarahitattAti / kAraNAnukAraNadassanampettha asabbaJjatAdivacana-nibbeThanameva tathAdassanassa tesampi kAraNabhAvatoti daTThabbaM / kAraNakAraNampi hi "kAraNa"ntveva vuccati, patiThThAnapativAnampi "patiTThAna"ntveva yathA "tiNehi bhattaM siniddhaM, pAsAde dhammamajjhAyatIti / dutiyaM padanti "ataccha''nti padaM / paThamassa padassAti "abhUta''nti padassa / catutthanti "na ca panetaM amhesu saMvijjatI"ti padaM / tatiyassAti "natthi cetaM amhesU"ti padassa / vividhamekattheyeva pavattaM vacanaM vivacanaM, tadeva vevacanaM, vacananti vA attho saddena vacanIyattA "bhagavAti vacanaM seTuM, bhagavAti vacanamuttama''ntiAdIsu (dI0 ni0 aTTha0 1.1 ma0 ni0 aTTha0 1.1; a0 ni0 1.rUpAdivaggavaNNanA; pArA0 aTTha0 1.1) viya / nAnAsabhAvato vigataM vacanaM yassAti vevacanaM vuttanayena, pariyAyavacananti attho / etthAha - kasmA panettha pariyAyavacanaM vuttaM, nanu ekekapadavaseneva adhippeto attho siddho, evaM siddhe sati kimete tena pariyAyavacanena / tadetahi ganthagAravAdianekadosakaraM, yadi ca taM vattabbaM siyA, tadeva vuttaM assa, na tadaJjanti ? vuccate - desanAkAle, hi AyatiJca kassaci kathaJci tadatthapaTivedhanatthaM pariyAyavacanaM vuttaM / desanApaTiggAhakesu hi yo tesaM pariyAyavacanAnaM yaM pubbe saGketaM karoti "idamimassatthassa vacana"nti, tassa teneva tadatthapaTivedho hoti / apica tasmiM khaNe vikkhittacittAnaM aJavihitAnaM vipariyAyAnaM aJjana pariyAyena tadatthAvabodhanatthampi pariyAyavacanaM vuttaM / yahi ye na suNanti, tapparihAyanavasena tesaM sabbathA paripuNNassa yathAvuttassa atthassa anavabodho siyA, pariyAyavacane pana vutte tabbasena paripuNNamatthAvabodho hoti / atha vA mandabuddhInaM punappunaM tadatthalakkhaNena asammohanatthaM pariyAyavacanaM vuttaM / mandabuddhInahi ekeneva padena ekatthassa sallakkhaNena sammoho hoti, anekena pariyAyena pana ekatthassa sallakkhaNena tathAsammoho na hoti anekappavattinimittena ekattheyeva pavattasaddena yathAdhippetassa atthassa nicchitattA / aparo nayo- "anekepi atthA samAnabyaJjanA hontI"ti yA atthantaraparikappanA siyA, tassA parivajjanatthampi pariyAyavacanaM vuttanti veditabbaM / anekesampi hi atthAnaM ekapadavacanIyatAvasena samAnabyaJjanattA yathAvuttassa padassa "ayamattho nu kho adhippeto, udAhu ayamatthovA''ti pavattaM sotUnamatthantaraparikappanaM vevacanaM aJamajaM bhedakavasena parivajjeti / vuttaJca - 195 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 "nekatthavuttiyA saddo, na visesatthaJApako | pariyAyena yutto tu, pariyAyo ca bhedako 'ti / / sukhasiddhaM hoti / atha vA sammAsambuddhassa attano aparo nayo- anaJJassApi pariyAyavacanassa vacane anekAhi tAhi tAhi nAmapaJJattIhi tesaM tesaM atthAnaM paJJApanatthampi pariyAyavacanaM vattabbaM hoti / tathA hi pariyAvacane vutte 'imassatthassa idamidampi nAmanti sotUnaM anekadhA nAmapaJJattivijAnanaM / tato ca taMtaMpaJJattikosallaM hoti seyyathApi nighaNTusatthe paricayataM / apica dhammakathikAnaM tantiatthupanibandhanaparAvabodhanAnaM sukhasiddhiyApi pariyAyavacanaM / tabbacanena hi dhammadesakAnaM tantiatthassa attano citte upanibandhanena Thapanena paresaM sotUnamavabodhanaM dhammaniruttipaTisambhidAsampattiyA vibhAvanatthaM veneyyAnaJca tattha bIjavApanatthaM pariyAyavacanaM bhagavA niddisati / tadasampattikassa hi tathAvacanaM na sambhavati / tena ca pariyAyavacanena yathAsutena tassaM dhammaniruttipaTisambhidAsampattiyaM tapparicaraNena, tadaJJasucaritasamupabrUhanena ca puJJasaGghAtassa bIjassa vapanaM sambhavati / ko hi IdisAya sampattiyA viJJAyamAnAya tadetaM nAbhipattheyyAti, kiM vA bahunA / yassA dhammadhAtuyA suppaTividdhattA sammAsambuddho yathA sabbasmiM atthe appaTihataJANacAro, tathA sabbasmiM saddavohAreti ekampi atthaM anekehi pariyAyehi bodheti, natthi tattha dandhAyitattaM vitthAritattaM, nApi dhammadesanAya hAni, AveNiko cAyaM buddhadhammo / sabbaJjataJjaNassa hi suppaTividitabhAvena paTisambhidAJANehi viya tenapi ANena atthe, dhamme, niruttiyA ca appaTihatavuttitAya buddhalILAya ekampi atyaM anekehi pariyAyehi bodheti, na pana tasmiM saddavohAre, tathAbodhane vA mandabhAvo sammAbodhanassa sAdhanattA, na ca tena atthassa vitthArabhAvo ekassevatthassa desetabbassa subbijAnanakAraNattA, nApi tabbacanena dhammadesanAhAni tassa desanAsampattibhAvato / tasmA sAtthakaM pariyAyavacanaM, na cApi taM gandhagAravAdi anekadosakaranti daTThabbaM / yaM pattaM vRttaM "yadi ca taM vattabbaM siyA, tadeva vuttaM assa, na tadaJJa "nti, tampi na yuttaM payojanantarasambhavato / tadeva hi avatvA tadaJJassa vacanena desanAkkhaNe samAhitacittAnampi sammadeva paTiggaNhantAnaM taMtaMpadantogadhapavattinimittamArabbha tadatthAdhigamo hoti, itarathA tasmiMyeva pade punappunaM vutte tesaM tadatthAnadhigatatA siyAti / honti cettha - "yena kenaci atthassa, bodhAya aJJasaddato / vikkhittakamanAnampi, pariyAyakathA katA / / 196 (1.1.5-5) Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.6-6) paribbAjakakathAvaNNanA 197 mandAnaJca amULhatthaM, atthantaranisedhayA / taMtanAmaniruLahatthaM, pariyAyakathA katA / / desakAnaM sukaratthaM, tantiatthAvabodhane / dhammaniruttibodhatthaM,pariyAyakathA katA / / veneyyAnaM tattha bIjavApanatthaJca attano / dhammadhAtayA lILAya. pariyAyakathA katA / / tadeva tu avatvAna, tada hi pabodhanaM / sammApaTiggaNhantAnaM, atthAdhigamAya katanti / / idaM pana nibbeThanaM Idiseyeva, na sabbattha kAtabbanti dassento "idaJcA"tiAdimAha / tattha avaNNeyevAti kAraNapatirUpaM vatvA, avatvA vA dosapatiThThApanavasena nindAya eva / na sabbatthAti na kevalaM akkosanahyusanavambhanAdIsu sabbattha nibbeThanaM kAtabbanti attho| tadevatthaM "yadi hI"tiAdinA pAkaTaM karoti / "sAsaGkanIyo hotI''ti vuttaM tathAnibbeThetabbatAya kAraNameva "tasmA"ti paTiniddisati / "oTThosI"tiAdi "na sabbatthA"ti etassa vivaraNaM / jAtinAmagottakammasippaAbAdha liGga kilesa Apatti akkosanasaGkhAtehi dasahi akkosavatthUhi / adhivAsanameva khanti, na diTTinijjhAnakkhamanAdayoti adhivaasnkhnti| 6. evaM avaNNabhUmiyA saMvaNNanaM katvA idAni vaNNabhUmiyApi saMvaNNanaM kAtumAha "eva"ntiAdi / tattha avaNNabhUmiyanti avaNNappakAsanaTThAne / tAdilakkhaNanti ettha "paJcahAkArehi tAdI iTThAniTe tAdI, cattAvIti tAdI, tiNNAvIti tAdI, muttAvIti tAdI, taMniddesA tAdI''ti (mahA0 ni0 38) niddesanayena paJcasu atthesu idha paThamenatthena taadii| tatrAyaM niddeso - kathaM arahA iTThAniDhe tAdI, arahA lAbhepi tAdI, alAbhepi tAdI, yasepi, ayasepi, pasaMsAyapi, nindAyapi, sukhepi, dukkhepi tAdI, ekaJce bAhaM gandhena limpeyyuM, ekaJce bAhaM vAsiyA taccheyyuM, amusmiM natthi rAgo, amusmiM natthi 197 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 paTigho, anunayapaTighavippahIno ugghATinigghATivItivatto, anurodhavirodhasamatikkanto, evaM arahA iTThAniTe tAdIti (mahA0 ni0 38) / vacanattho pana tamiva dissatIti tAdI, iTThamiva aniTThampi passatIti attho| tassa lakkhaNaM tAdilakkhaNaM, iThThAniDhesu samapekkhanasabhAvo / atha vA tamiva dissate tAdI, so eva sabhAvo, tadeva lakkhaNaM tAdilakkhaNanti / vaNNabhUmiyaM tAdilakkhaNaM dassetunti sambandho / para-saddo aJattheti Aha "ye kecI"tiAdi / Anandanti bhusaM pamodanti taMsamaGgino sattA etenAti Anandasaddassa karaNatthataM dasseti / sobhanamano sumano, cittaM, sobhanaM vA mano yassAti sumano, tNsmnggiipugglo| nanu ca cittavAcakabhAve sati cetasikasukhassa bhAvatthatA yuttA, puggalavAcakabhAve pana cittameva bhAvattho siyA, na cetasikasukhaM, sumanasaddassa dabbanimittaM pati pavattattA yathA "daNDittaM sikhitta''ntiAdIti? saccametaM dabbe apekkhite, idha pana tadanapekkhitvA tena dabbena yuttaM mUlanimittabhUtaM cetasikasukhameva apekkhitvA sumanasaddo pavatto, tasmA etthApi cetasikasukhameva bhAvatyo sambhavati, tenAha "cetasikasukhassetaM adhivacana"nti / etena hi vacanena tadaJacetasikAnampi cittapaTibaddhattA, cittakiriyattA ca yathAsambhavaM somanassabhAvo ApajjatIti codanaM nApajjateva ruLhisaddattA tassa yathA "paGkaja"nti pariharati / ubbilayatIti ubbilaM, bhindati purimAvatthAya visesaM ApajjatIti attho| tadeva ubbilAvitaM paccayantarAgamAdivasena / uddhaM palavatIti vA ubbilAvitaM akArAnaM ikAraM, AkAraJca katvA, cittameva "cetaso''ti vuttttaa| taddhite pana siddhe taM abyatirittaM tasmiM pade vacanIyassa sAmaJabhAvato, tassa vA saddassa nAmapadattA, tasmA kassAti sambandhIvisesAnuyoge "cetaso''ti vuttanti dassetuM "kassA"tiAdi vuttaM / esa nayo Idisesu / yAya uppannAya kAyacittaM vAtapUritabhastA viya udghamAyanAkArappattaM hoti tassA gehasitAya odagyapItiyA etaM adhivacananti sarUpaM dasseti "uddhaccAvahAyA"tiAdinA / uddhaccAvahAyAti uddhatabhAvAvahAya / uppilApeti cittaM uppilAvitaM karotIti ubbilApanA, sA eva pIti, tssaa| khandhavasena dhammavisesattaM Aha "idhApI"tiAdinA / avaNNabhUmimapekkhAya api-saddo "ayampi pArAjiko"tiAdIsu (vi0 1.89, 91, 167, 171, 195, 197) viya, idha ca kiJcApi tesaM bhikkhUnaM ubbilAvitameva natthi, atha kho AyatiM kulaputtAnaM edisesupi ThAnesu akusaluppattiM paTisedhento dhammanettiM ThapetIti / dvIhi padehi saGghArakkhandho, ekena vedanAkkhandho vuttoti etthApi "tesaM vasena sesAnaM sampayuttadhammAnaM karaNaM paTikkhittamevA"ti ca aTThakathAyaM vuttanayena sakkA 198 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.6-6) paribbAjakakathAvaNNanA vijJAtunti na vuttaM / "pi-saddo sambhAvanattho"tiAdinA vuttanayena cettha attho yathAsambhavaM veditbbo| tumhaMyevassa tena antarAyoti etthApi "antarAyo"ti idaM "ubbilAvitattassa akaraNIyatAkAraNavacana"tiAdinA heTThA avaNNapakkhe amhehi vuttanayAnusArena attho dttttbbo| ettha ca "Anandino ubbilAvitA"ti dIpitaM pItimeva gahetvA "tena ubbilAvitattenA"ti vacanaM somanassarahitAya pItiyA abhAvato tabbacaneneva "sumanA"ti dIpitaM somanassampi siddhamevAti katvA vuttaM / atha vA somanassassa antarAyakaratA pAkaTA, na tathA pItiyAti evaM vuttanti daTTabbaM / kasmA panetanti yathAvuttaM atthaM avibhAgato manasi katvA codeti / Acariyo "sacca"nti tamatthaM paTijAnitvA "taM panA"tiAdinA vibhajjabyAkaraNavasena pariharati / tattha etanti AnandAdInamakaraNIyatAvacanaM, nanu bhagavatA vaNNitanti sambandho / buddhoti kittayantassAti "buddho"ti vacanaM guNAnussaraNavasena kathentassa sAdhujanassa / kasiNenAti kasiNatAya sakalabhAvena / jambudIpassAti cetassa avayavabhAvena sambandhIvacanaM / apare pana "jambudIpassAti karaNavacanatthe sAmivacana''ti vadanti, tesaM matena kasiNajambudIpasaddAnaM samAnAdhikaraNabhAvo daTTabbo, karaNavacanaJca nissakkatthe / pageva ekadesato panAti api-saddo sambhAvane / Adi-saddena cettha - "mA soci udAyi, Anando avItarAgo kAlaM kareyya, tena cittappasAdena sattakkhattuM devarajjaM kAreyya, sattakkhattuM imasmiMyeva jambudIpe mahArajjaM kAreyya, apica udAyi Anando diveva dhamme parinibbAyissatI''tiAdisuttaM (a0 ni0 1.3.81) saGgahitaM / tanti suttantare vuttaM pItisomanassaM / nekkhammassitanti kAmato nikkhamane kusaladhamme nissitaM / idhAti imasmiM sutte| gehassitanti gehavAsInaM samudAciNNato gehasaGkhAte kAmaguNe nissitaM / kasmA tadevidhAdhippetanti Aha "idahI"tiAdi | "Ayasmato channassa uppannasadisa"nti vuttamatthaM pAkaTaM kAtuM, samatthetuM vA "tenevA"tiAdi vuttaM / visesaM nibbattetuM nAsakkhi bhagavati, dhamme ca pavattagehassitapematAya / parinibbAnakAleti parinibbAnAsannakAle bhagavatA paJjattena tajjitoti vA sambandho / 199 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.6-6) parinibbAnakAleti vA bhagavato parinibbutakAle saGghana tajjito nibbattetIti vA sambandho / brahmadaNDenAti "bhikkhUhi itthannAmo neva vattabbo, na ovaditabbo, nAnusAsitabbo''ti (cULa0 va0 445) katena brahmadaNDena / tajjitoti sNvejito| tasmAti yasmA gehassitapItisomanassaM jhAnAdInaM antarAyakara, tasmA / vuttahetaM bhagavatA sakkapaJcasutte "somanassaMpAhaM devAnaminda, duvidhena vadAmi sevitabbampi asevitabbampI"ti (dI0 ni0 2.359) / "ayahI"tiAdinA tadevatthaM kAraNato smttheti| rAgasahitattA hi sA antarAyakarAti / ettha pana "idahi rAgasahitaM pItisomanassa"nti vattab siyA, tathApi pItiggahaNena somanassampi gahitameva hoti somanassarahitAya pItiyA abhAvatoti heTThA vuttanayena pItiyeva ghitaa| apica sevitabbAsevitabbavibhAgassa sutte vacanato somanassassa pAkaTo antarAyakarabhAvo, na tathA pItiyAti sAyeva rAgasahitatthena visesetvA vuttaa| avaNNabhUmiyA saddhiM sambandhitvA pAkaTaM kAtuM "lobho cA"tiAdi vuttaM / kodhasadisovAti avaNNabhUmiyaM vuttakodhasadiso ev| "luddho"tiAdigAthAnaM "kuddho"tiAdigAthAsu vuttanayena attho dtttthbbo| "mamaM vA bhikkhave pare vaNNaM bhAseyyu, dhammassa vA vaNNaM bhAseyyuM, saGghassa vA vaNNaM bhAseyyuM, tatra ce tumhe assatha Anandino sumanA ubbilAvitA, api nu tumhe paresaM subhAsitadubbhAsitaM AjAneyyAthAti ? no hetaM bhante''ti ayaM tatiyavAro nAma avaNNabhUmiyaM vuttanayavasena tatiyavAraTThAne nIharitabbattA, so desanAkAle tena vArena bodhetabbapuggalAbhAvato desanAya anAgatopi tadatthasambhavato atthato aagtoyev| yathA taM vitthAravasena kathAvatthuppakaraNanti dassetuM "tatiyavAro panA"tiAdi vuttaM, etena saMvaNNanAkAle tathAbujjhanakasattAnaM vasena so vAro AnetvA saMvaNNetabboti dasseti | "yatheva hI"tiAdinA tadevatthasambhavaM vibhAveti / kuddho atthaM na jAnAti yathevAti sambandho / paTipajjitabbAkAradassanavAreti yathAvuttaM tatiyavAraM upAdAya vattabbe catutthavAre / "tumhAkaM satthA''ti vacanato pabhuti yAva "iminApi kAraNena tacchanti vacanaM, tAva yojnaa| "so hi bhagavA"tiAdi tabbivaraNaM / tattha itipIti iminApi kAraNena / vitthAro visuddhimagge (visuddhi0 123 Adayo) "anApatti upasampannassa bhUtaM 200 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 201 ArocetI''ti (pAci0 77) vuttepi sabhAgAnameva ArocanaM yuttanti Aha "sabhAgAnaM bhikkhU yeva paTijAnitabba"nti / teyeva hi tassa atthakAmA, saddheyyavacanattaJca maJanti, tato ca "sAsanassa amoghatA dIpitA hotI"ti vuttatthasamatthanaM siyA / "evajhI"tiAdi kAraNavacanaM / pApicchatA ceva parivajjitA, kattubhUtA vA sA, hotIti sambandho / amoghatAti niyyAnikabhAvena atucchtaa| vuttanayenAti "tatra tumhehIti tasmiM vaNNe tumhehI"tiAdinA ceva "dutiyaM padaM paThamassa padassa, catutthaJca tatiyassa vevacana"ntiAdinA ca vuttanayena / cULasIlavaNNanA 7. ko anusandhIti pucchA "nanu ettakeneva yathAvuttehi avaNNavaNNehi sambandhA desanAmatthakaM pattA"ti anuyogasambhavato katA | vaNNena ca avaNNena cAti tadubhayapadena / atthaniddeso viya hi saddaniddesopIti akkharacintakA | atha vA tathAbhAsanassa kAraNattA, koTThAsattA ca "padehI"ti vuttaM / avaNNena ca vaNNena cAti pana aguNaguNavasena, nindApasaMsAvasena ca sarUpadassanaM / "nivatto amUlakatAya vissajjetabbatAbhAvato''ti (dI0 ni0 TI0 1.7) AcariyadhammapAlattherena vuttaM / taM vitthAretvA desanAya bodhetabbapuggalAbhAvato ettakAva sA yuttarUpAti bhagavato ajjhAsayeneva adesanAbhAvena nivatto, yathA taM vaNNabhUmiyaM tatiyavArotipi daTThab | tathA bodhetabbapuggalasambhavena vissajjetabbatAya adhigatabhAvato anuvtttiyev| itipetaM bhUtanti ettha iti-saddo Adiattho taduparipi anuvattakattA, tena vakkhati "idha panAtiAdi / ettAvatA ayaM vaNNAnusandhIti dassetvA duvidhesu pana tesu vaNNesu brahmadattassa vaNNAnusandhIti dassento "so panA"tiAdimAha / upari suJatApakAsane anusandhiM dassessati "asthi bhikkhave"tiAdinA (dI0 ni0 1.28) / ___ evaM pucchAvissajjanAmukhena samudAyatthataM vatvA idAni avayavatthataM dasseti "tatthA"tiAdinA | appameva parito samantato khaNDitattA parittaM nAmAti Aha "appamattakanti parittassa nAma"nti / mattA buccati pamANaM mIyate parimIyateti katvA / samAsantakakArena appamattakaM yathA "bahuputtako"ti, evaM oramattakepi / eteneva "appA mattA appamattA, sA etassAti appamattaka"ntiAdinA kapaccayassa sAtthakatampi dasseti atthato abhinnattA / mattakasaddassa anatthakabhAvato sIlameva siilmttkN| anatthakabhAvoti ca 201 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) sakatthatA purimapadattheyeva pvttnto| na hi sadA kevalaM anatthakA bhavantIti akkharacintakA | nanu ca bhagavato pAramitAnubhAvena niratthakamekakkharampi mukhavaraM nArohati, sakalaJca pariyattisAsanaM pade pade catusaccappakAsananti vuttaM, kathaM tassa anatthakatA sambhavatIti? saccaM, tampi padantarAbhihitassa atthassa visesanavasena tadabhihitaM atthaM vadati eva, so pana attho vinApi tena padantareneva sakkA vijJAtunti anatthakamicceva vuttanti / nanu avocumha "anatthakabhAvo...pe0... pavattanato''ti / apica vineyyajjhAsayAnurUpavasena bhagavato desanA pavattati, vineyyA ca anAdimatisaMsAre lokiyesuyeva saddesu paribhAvitacittA, loke ca asatipi atthantarAvabodhe vAcAsiliTThatAdivasena saddapayogo dissati "labbhati palabbhati, khajati nikhajati, Agacchati paccAgacchatI"tiAdinA / tathAparicitAnaJca tathAvidheneva saddapayogena atthAvagamo sukho hotIti anatthakasaddapayogo vuttoti / evaM sabbattha | hoti cettha - "padantaravacanIya-ssatthassa visesanAya / bodhanAya vineyyAnaM, tathAnatthapadaM vade''ti / / atha vA sIlamattakanti ettha matta-saddo visesanivattiattho "avitakkavicAramattA dhammA (dha0 sa0 tikamAtikA) manomattA dhAtu manodhAtU"ti (dha0 sa0 mUla TI0 499) ca AdIsu viya / "appamattakaM oramattaka"nti padadvayena sAmaJato vuttoyeva hi attho "sIlamattaka"nti padena visesato vutto, tena ca sIlaM eva sIlamattaM, tadeva sIlamattakanti nibbacanaM kAtabbanti dassetuM "sIlameva sIlamattaka"nti vuttaM / ayaM pana aTThakathAmuttako nayo- oramattakanti ettha oranti apArabhAgo "orato bhogaM (mahA0 va0 66) oraM pAra'"ntiAdIsu viya / atha vA heTThAattho orasaddo oraM AgamanAya ye paccayA, te orambhAgiyAni saMyojanAnItiAdIsu viy| sIlahi samAdhipaJjAyo apekkhitvA apArabhAge, heTThAbhAge ca hoti, ubhayatthApi "ore pavattaM mattaM yassA''tiAdinA viggho| sIlamattakanti etthApi mattasaddo amahatthavAcako "bhesajjamattA''tiAdIsu viya / atha vA sIlepi tadekadesasseva saGgahaNatthaM amahatthavAcako ettha mattasaddo vutto| tathA hi indriyasaMvarapaccayasannissitasIlAni idha desanaM anAruLahAni / kasmAti ce? yasmA tAni pAtimokkhasaMvaraAjIvapArisuddhisIlAni viya na 202 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 203 sabbaputhujjanesu pAkaTAnIti | mattanti cettha visesanivattiatthe napuMsakaliGgaM / pamANappakatthesu pana "matta'nti vA "mattA"ti vA napuMsakitthiliGgaM / "idaM vuttaM hotI"tiAdinA saha yojanAya piNDatthaM dasseti / yena sIlena vadeyya, etaM sIlamattakaM nAmAti sambandho / "vaNaM vadAmIti ussAhaM katvApI"ti idaM "vaNNaM vadamAno"ti etassa vivaraNaM / etena hi "ekapuggalo bhikkhave, loke uppajjamAno uppajjatI"tiAdIsu (a0 ni0 1.1.170) viya mAnasaddassa sAmatthiyatthataM dasseti / "ussAhaM kurumAno''ti avatvA "katvA"ti ca vacanaM tvAdipaccayantapadAnamiva mAnantapaccayantapadAnampi parakiriyApekkhamevAti dassanatthaM / "tattha siyA"tiAdinA sandhAyabhAsitamatthaM ajAnitvA nItatthameva gahetvA suttantaravirodhitaM maJamAnassa kassaci IdisI codanA siyAti dasseti / tatthAti tasmiM "appamattakaM kho paneta"ntiAdivacane (dI0 ni0 1.7) / kammaTThAnabhAvane yuJjati sIlenAti yogI, tassa / alaGkaraNaM vibhUsanaM alaGkAro, pasAdhanakiriyA / alaM karoti etenevAti vA alaGkAro, kuNDalAdipasAdhanaM / maNDIyate maNDanaM, UnaTThAnapUraNaM / maNDIyati etenAti vA maNDanaM, mukhacuNNAdiUnapUraNopakaraNaM / idha pana sadisavohArena, taddhitavasena vA sIlameva tathA vuttaM / maNDaneti maNDanahetu, maNDanakiriyAnimittaM gatoti attho / atha vA maNDati sIlenAti maNDano, maNDanajAtiko puriso| bahumhi cetaM jAtyApekkhAya ekavacanaM / ubbAhanatthepi hi ekavacanamicchanti keci, tadayuttameva saddasatthe anAgatattA, atthayuttiyA ca abhaavto| kathahi ekavacananiddidvato ubbAhanakaraNaM yuttaM siyA ekasmiM yevatthe ubbAhitabbassa aJassatthassa abhaavto| tasmA vipallAsavasena bahvatthe idaM ekavacanaM daTThabaM, maNDanasIlesUti attho / AcariyadhammapAlattherenapi hi ayamevidha vinicchayo (dI0 ni0 TI0 1.7) vutto| aggatanti uttamabhAvaM / assaM bhavissAmIti AkaGghayyAti sambandho / assAti bhaveyya / paripUrakArIti cettha iti saddo Adiattho, pakArattho vA, tena sakalampi sIlathomanasuttaM dasseti / kikIva aNDanti etthApi tadatthena iti-saddena - 203 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) "kikIva aNDaM camarIva vAladhiM, piyaMva puttaM nayanaMva ekakaM / tatheva sIlaM anurakkhamAnA, supesalA hotha sadA sagAravA'ti / / (visuddhi0 1.19) / gAthaM saGgaNhAti / "pupphagandho"ti vatvA tadekadesena dassetuM "na candana"ntiAdi vuttaM / candanaM tagaraM mallikAti hi taMsahacaraNato tesaM gandhova vutto / puSphagandhoti ca pupphaJca tadavaseso gandho cAti attho| tagaramallikAhi vA avasiTTho "pupphagandhoti vutto / sataJca gandhoti ettha sIlameva sadisavohArena vA taddhitavasena vA gandho / sIlanibandhano vA thutighoso vuttanayena "gandho''ti adhippeto / sIlahi kittiyA nimittaM / yathAha "sIlavato kalyANo kittisaddo abbhuggacchatI''ti (dI0 ni0 2.150; 3.316; a0 ni0 2.5.213; mahA0 va0 785; udA0 76) / sappuriso pavAyati pakArehi gandhati tassa gndhuupgrukkhpttibhaagttaa| vassikIti sumanapupphaM, "vassika"ntipi pATho, tadatthova / gandhA eva gandhajAtA, gandhappakArA vA / vAyanti yadidaM, uttamo gandho vAtIti sambandho / sammadacA vimuttAnanti sammA ajJAya jAnitvA, aggamaggena vA vimuttAnaM / maggaM na vindatIti kAraNaM na labhati, na jAnAti vA / "sIle pativAyA"ti gAthAya paTisandhipAya sapaJjao AtApI vIriyavA pArihArikapAya nipako narasaGghAto bhikkhu sIle patiTThAya cittaM tappadhAnena vuttaM samAdhi bhAvayaM bhAvayanto bhAvanAhetu tathA pazaM vipassanaJca imaM antojaTAbahijaTAsaGghAtaM jaTaM vijaTaye vijaTeyya vijaTituM samattheyyAti sa pattho / pathaviM nissAyAti pathaviM rasaggahaNavasena nissAya, sIlasmiM pana paripUraNavasena nissAya patiTTAnaM daTThabbaM / appakamahantatAya pArApArAdi viya upanidhApattibhAvato aJamace upanidhAya AhAti vissajjetuM "upari guNe upanidhAyA"ti vuttaM / sIlavhIti ettha hi-saddo kAraNattho, 204 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) tenidaM kAraNaM dasseti " yasmA sIlaM kiJcApi patiTThAbhAvena samAdhissa bahUpakAraM, pabhAvAdiguNavisese panassa upanidhAya kalampi bhAgaM na upeti, tathA samAdhi ca paJJAyA" ti / tenevAha " tasmA "tiAdi / na pApuNAtIti guNasamabhAvena na sampApuNAti, na sametIti vRttaM hoti / uparimanti samAdhipa / upanidhAyAti upatthambhaM katvA / taJhi tAdisAya paJJattiyA upatthambhanaM hoti / heTThimanti sIlasamAdhidvayaM / ( 'katha" ntiAdi vitthAravacanaM / kaNDambamUlikapATihAriyakathanaJcettha yathAkathaJcipi sIlassa samAdhimapApuNatAsiddhiyevidhAdhippetAti pAkaTatarapATihAriyabhAvena, nidarasananayena cAti daTThabbaM / "abhi... pe0... titthiyamaddana "nti idaM pana tassa yamakapATihAriyassa supAkaTabhAvadassanatthaM, aJjehi bodhimUle JAtisamAgamAdIsu ca katapATihAriyehi visesadassanatthaJca vuttaM / sambodhito hi aTThamepi divase devatAnaM "buddho vA no vA ti uppannakaGkSAvidhamanatthaM AkAse ratanacaGkamaM mApetvA caGkamanto pATihAriyaM akAsi, tato dutiyasaMvacchare kulanagaragato kapilavatthupure nigrodhArAme jAtInaM samAgamepi saM mAnamadappahAnatthaM yamakapATihAriyaM akAsi / tattha abhisambodhitoti abhisambujjhanakAlato / sAvatthinagaradvAreti sAvatthinagarassa dakkhiNadvAre / kaNDambarukkhamUleti kaNDena nAma pasenadiraJa uyyAnapAlena ropitattA kaNDambanAmakassa rukkhassa mUle | yamakapATihAriyakaraNatthAya bhagavato citte uppanne " tadanucchavikaM ThAnaM icchitabba"nti ratanamaNDapAdi sakkena devaraJJA ANattena vissakammunA katanti vadanti keci / bhagavA nimmitanti apare / aTThakathAsu pana anekAsu "sakkena devAnamindena ANApitena vissakammadevaputtena maNDapo kato, caGkamo pana bhagavatA nimmito 'ti vRttaM / dibbasetacchatte devatAhi dhAriyamAneti attho viJJAyati aJJasamasambhavato / "dvAdasayojanAya parisAyA "ti idaM catUsu disAsu paccekaM dvAdasayojanaM manussa parisaM sandhAya vuttaM / tadA kira dasasahassilokadhAtuto cakkavALagabbhaM paripUretvA devabrahmAnopi sannipatiMsu / yo koci evarUpaM pATihAriyaM kAtuM samattho ce, so AgacchatUti codanAsadisattA vuttaM "attAdAnaparidIpana "nti / attAdAnaJhi anuyogo paripakkhassa attassa AdAnaM gahaNanti katvA / titthiyamaddananti "pATihAriyaM karissAmA "ti kuhAyanavasena pubbe uTThitAnaM titthiyAnaM maddanaM, taJca tathA kAtuM asamatthatAsampAdanameva / tadetaM padadvayaM " yamakapATihAriyanti etena sambandhitabbaM / rAjagahaseTTino candanaghaTikuppattito paTThAya sabbameva cettha vattabbaM / 205 205 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) uparimakAyatotiAdi paTisambhidAmagge (paTi0 ma0 1.116) AgatanayadassanaM, tena vuttaM "itiAdinayappavatta"nti, "sabbaM vitthAretabba"nti ca / tatthAyaM pALiseso "heTThimakAyato aggikhandho pavattati, uparimakAyato udakadhArA pavattati / purathimakAyato aggi, pacchimakAyato udakaM / pacchimakAyato aggi, purathimakAyato udakaM / dakkhiNaakkhito aggi, vAmaakkhito udakaM / vAmaakkhito aggi, dakkhiNaakkhito udakaM / dakkhiNakaNNasotato aggi, vAmakaNNasotato udakaM / vAmakaNNasotato aggi, dakkhiNakaNNasotato udakaM / dakkhiNanAsikAsotato aggi, vAmanAsikAsotato udakaM / vAmanAsikAsotato aggi , dakkhiNanAsikAsotato udkN| dakkhiNaaMsakaTato aggi, vAmaaMsakaTato udakaM / vAmaaMsakUTato aggi, dakkhiNaaMsakUTato udakaM / dakkhiNahatthato aggi, vAmahatthato udakaM / vAmahatthato aggi, dakkhiNahatthato udakaM / dakkhiNapassato aggi, vAmapassato udakaM / vAmapassato aggi, dakSiNapassato udakaM / dakkhiNapAdato aggi, vAmapAdato udakaM / vAmapAdato aggi, dakkhiNapAdato udakaM / aGgulagulehi aggi, aGgulantarikAhi udakaM / aGgulantarikAhi aggi, aGgulagulehi udakaM / ekekalomato aggi, ekekalomato udakaM / lomakUpato lomakUpato aggikkhandho pavattati, lomakUpato lomakUpato udakadhArA pavattatI''ti / / aTThakathAyaM pana "ekekalomakUpato" icceva (paTisaM0 aTTha0 2.1.116) AgataM / chatraM vaNNAnanti etthApi nIlAnaM pItakAnaM lohitakAnaM odAtAnaM maJjiTTAnaM pabhassarAnanti ayaM sabbopi pALiseso peyyAlanayena, Adi-saddena ca dassito / ettha ca channaM vaNNAnaM ubbAhanabhUtAnaM yamakA yamakA vaNNA pavattantIti pAThasesena sambandho, tena vakkhati "dutiyA dutiyA rasmiyo'"tiAdi / tattha hi tAsaM yamakaM yamakaM pavattanAkArena saha AvajjanaparikammAdhiTThAnAnaM visuM pavatti dassitA / keci pana "channaM vaNNAna''nti etassa "aggikkhandho udakadhArA''ti purimehi padehi sambandhaM vadanti, tadayuttameva aggikkhandhaudakadhArAnaM atthAya tejokasiNavAyokasiNAnaM samApajjanassa vakkhamAnattA | channaM vaNNAnaM chabbaNNA pavattantIti kattuvasena vA sambandho yathA "ekassa cepi bhikkhuno na paTibhAseyya taM bhikkhuni apasAdetu"nti (pAci0 558) / kattukammesu hi bahulA sAmivacanaM AkhyAtapayogepi icchanti neruttikA | 206 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 207 evaM pALinayena yamakapATihAriyaM dassetvA idAni taM aTThakathAnayena vivaranto paccAsattinayena "channaM vaNNAna''nti padameva paThamaM vivarituM "tassA"tiAdimAha / tattha tassAti bhgvto| "suvaNNavaNNA rasmiyo"ti idaM tAsaM pItAbhAnaM yebhuyyatAya vuttaM, chabbaNNAhi rasmIhi alaGkaraNakAlo viyAti attho / tApi hi cakkavALagabbhato uggantvA brahmalokamAhacca paTinivattitvA cakkavALamukhavaTTimeva gnnhiNsu| ekacakkavALagabbhaM vaGkagopAnasikaM viya bodhigharaM ahosi ekAlokaM / dutiyA dutiyA rasmiyoti purimapurimato pacchA pacchA nikkhantA rasmiyo / kasmA sadisAkAravasena "viyA''ti vacanaM vuttanti Aha "dinaJcA"tiAdi / dinaJca cittAnaM ekakkhaNe pavatti nAma natthi, yehi tA evaM siyuM, tathApi iminA kAraNadvayena evameva khAyantIti adhippAyo / bhavaGgaparivAsassAti bhavaGgavasena parivasanassa, bhavaGgasaGghAtassa parivasanassa vA, bhavaGgapatanassAti vuttaM hoti / AciNNavasitAyAti AvajjanasamApajjanAdIhi paJcahAkArehi samAciNNaparicayatAya / nanu ca ekassApi cittassa pavattiyA dve kisso rasmiyopi sambhaveyyunti anuyogamapaneti "tassA tassA pana rsmiyaa"tiaadinaa| cittavAranAnattA AvajjanaparikammacittAni, kasiNanAnattA adhiTThAnacittavArAnipi visuM visuMyeva pavattanti / AvajjanAvasAne tikkhattuM pavattajavanAni parikammanAmeneva idha vuttAni / kathanti Aha "nIlarasmiatthAya hI"tiAdi / "majiThTharasmiatthAya lohitakasiNaM, pabhassararasmiatthAya pItakasiNa"nti idaM lohitapItarasmInaM kAraNeyeva vutte siddhanti na vuttaM / tAsameva hi majiThThapabhassararasmiyo visesapabhedabhUtAti / "aggikkhandhatthAyA"tiAdinA "uparimakAyato"tiAdInaM vivaraNaM / aggikkhandhaudakakkhandhApi ajhamajhaasammissA yAva brahmalokA uggantvA cakkavALamukhavaTTiyaM patiMsa, taM divasaM pana satthA yo yo yasmiM yasmiM dhamme ca pATihAriye ca pasanno, tassa tassa ajjhAsayavasena taM taM dhammaJca kathesi, pATihAriyaJca dassesi, evaM dhamme bhAsiyamAne, pATihAriye ca kariyamAne mahAjano dhammAbhisamayo ahosi / tasmiJca samAgame attano manaM gahetvA pahaM pucchituM samatthaM adisvA nimmitaM buddhaM mApesi, tena pucchitaM paJhaM satthA vissajjesi / satthArA pucchitaM pahaM so vissajjesi, satthu caGkamanakAle nimmito ThAnAdIsu aJjataraM kappesi, tassa caGkamanakAle satthA ThAnAdIsu aJcataraM kappesIti etamatthaM dassetuM "satthA caGkamatI"tiAdi vuttaM / "sabbaM vitthAretabba"nti etena "satthA tiTTati, nimmito caGkamati vA nisIdati vA seyyaM vA kappetI"tiAdinA (paTi0 ma0 1.116) catUsu iriyApathesu ekekamUlakA satthupakkhe 207 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) cattAro, nimmitapakkhe cattAroti sabbe aTTha vArA vitthAretvA vattabbAti dasseti / yasmA sIlaM samAdhissa patiTThAmattameva hutvA nivattati, samAdhiyeva tattha patiTThAya yathAvuttaM sabbaM pATihAriyakiccaM pavatteti, tasmA tadetaM samAdhikiccamevAti vuttaM "ettha ekampI"tiAdi / ___"yaM panA"tiAdinA samAdhissa paJamapApuNatA vibhAvitA, yaM pana paTivijjhi, idaM paTivijjhanaM pAkiccanti attho| taM anukkamato dasseti "bhagavA"tiAdinA / "kappasatasahassAdhikAni cattAri asaGkhyeyyAnI"ti idaM dIpaGkarapAdamUle katapaThamAbhinIhArato paTThAya vuttaM, tato pubbepi yattakena tasmiM bhave icchanto sAvakabodhiM pattuM sakkuNeyya, tattakaM puJjasambhAraM samupacinIti veditabbaM / tatoyeva hi "manussattaM liGgasampatti, hetu satthAradassana''ntiAdinA (bu0 vaM0 59) vuttesu aThThadhammesu hetusampannatA ahosi / keci pana manopaNidhAnavacIpaNidhAnavasena anekadhA asaGkhyeyyaparicchedaM katvA pubbasambhAraM vadanti, tadayuttameva saGgahAruLahAsu aTThakathAsu tathA avuttttaa| tAsu hi yathAvuttanayena paThamAbhinIhArato pubbe hetusampannatAyeva dssitaa| ekUnatiMsavassakAle nikkhamma pabbajitvAti sambandho / cakkaratanArahapuJjavantatAya bodhisatto cakkavattisirisampannoti tassa nivAsabhavanaM "cakkavattisirinivAsabhUta"nti vuttaM / bhavanAti rammasurammasubhasaGkhAtA niketanA / padhAnayoganti dukkaracariyAya uttamavIriyAnuyogaM / uruvelAyaM kira senAnigame kaTambikassa dhItA sujAtA nAma dArikA vayappattA neraJjarAya tIre nigrodhamUle patthanamakAsi "sacAhaM samajAtikaM kulagharaM gantvA paThamagabbhe puttaM labhissAmi, khIrapAyAsena balikammaM karissAmI"ti, (ma0 ni0 aTTha0 2.284; jA0 aTTha0 1.avidUre nidAnakathA) tassA sA patthanA samijjhi / sA satta dhenuyo laTThivane khAdApetvA tAsampi dhItaro gAviyo laddhA tatheva khAdApetvA puna tAsampi dhItaro tathevAti sattaputtinattipanattiparamparAgatAhi dhenUhi khIraM gahetvA khIrapAyAsaM pacitumArabhi / tasmiM khaNe mahAbrahmA tiyojanikaM setacchattaM upari dhAresi, sakko devarAjA aggiM ujjAlesi, sakalaloke vijjamAnarasaM devatA pakkhipiMsu, pAyAsaM dakkhiNAvaDhaM hutvA pacati, taM sA suvaNNapAtiyA satasahassagghanikAya saheva bodhisattassa datvA pakkAmi / atha bodhisatto taM gahetvA neraJjarAya tIre suppatiTTite nAma titthe ekatAlaTThippamANe ekUnapAsapiNDe karonto paribhuJji, taM sandhAya vuttaM "visAkhApuNNamAyaM uruvelagAme sujAtAya vinaM pakkhittadibbojaM madhupAyAsaM paribhuJjitvA"ti / tattha sujAtAyAti Ayasmato yasattherassa mAtubhUtAya pacchA saraNagamanaTThAne etadaggappattAya sujAtAya nAma seTThibhariyAya / 208 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA aGgamaGgAnusArino rasassa sAro upatthambhabalakaro bhUtanissito eko viseso ojA nAma, sA divi bhavA pakkhittA etthAti pakkhittadibbojo, taM / pAtabbo ca so asitabbo cAti pAyAso, rasaM katvA pivituM, AlopaM katvA ca bhuJjituM yutto bhojanaviseso, madhunA sitto pAyAso madhupAyAso, taM / tato neraJjarAya tIre mahAsAlavane nAnAsamApattIhi divAvihArassa katattA " sAyanhasamaye "tiAdi vRttaM / vitthAro tattha tattha gahetabbo / dakkhiNuttarenAti divAvihArato bodhiyA pavisanamaggaM sandhAyAha, ujukaM dakkhiNuttaragatena devatAhi alaGka tena maggenAti attho / evampi vadanti "dakkhiNuttarenAti dakkhiNapacchimuttarena Adi avasAnagahaNena majjhimassApi gahitattA, tathA luttapayogassa ca dassanato / evahi sati 'dakkhiNapacchimuttaradisAbhAgena bodhimaNDaM pavisitvA tiTThatIti ( jA0 aTTha0 1. avidUre nidAnakathA) jAtakanidAne vRttavacanena sametI 'ti / dakkhiNadisato gantabbo uttaradisAbhAgo dakkhiNuttaro, tena pavisitvAti apare / keci pana " uttarasaddo cettha maggavAcako / yadi hi disAvAcako bhaveyya, 'dakkhiNuttarAyA'ti vadeyyA "ti, taM na " uttarena nadI sIdA, gambhIrA duratikkamA'tiAdinA disAvAcakassApi enayogassa dassanato, uttarasaddassa ca maggavAcakassa anAgatattA / apica disAbhAgaM sandhAya evaM vRttaM / disAbhAgopi hi disA evaati| atha antarAmagge sotthiyena nAma tihArakabrAhmaNena dinnA aTTha kusatiNamuTThiyo gahetvA asitaJcanagirisaGkAsaM sabbabodhisattAnamassAsajananaTTAne samAviruLhaM bodhiyA maNDanabhUtaM bodhimaNDamupagantvA tikkhattuM padakkhiNaM katvA dakkhiNadisAbhAge aTThAsi, so pana padeso paduminipatte udakabindu viya pakampittha tato pacchimadisAbhAgaM, uttaradisAbhAgaJca gantvA tiTThantepi mahApurise tatheva te akampiMsu, tato " nAyaM sabbopi padeso mama guNaM sandhAretuM samattho' ti puratthimadisAbhAgamagamAsi, tattha pallaGkappamANaM niccalamahosi, tasseva ca nippariyAyena bodhimaNDasamaJJa, mahApuriso "idaM kilesaviddhaMsanaTThAna' 'nti sanniTThAnaM katvA pubbuttaradisAbhAge Thito tattha akampanappadese tAni tiNAni agge gatvA saJcAlesi, tAvadeva cuddasahattho pallo ahosi, tAnipi tiNAni vicittAkArena tUlikAya lekhA gahitAni viya ahesuM / so tattha tisandhipallaGkaM AbhujitvA caturaGgasamannAgataM mettAkammaTThAnaM pubbaGgamaM katvA caturaGgikaM vIriyaM adhiTThahitvA nisIdi, tamatthaM saGkSipitvA dassento "bodhimaNDaM pavisitvA" ti AdimAha / tattha bodhi vuccati arahattamaggaJANaM, sabbaJjataJjANaJca sA maNDati thAmagatatAya 209 209 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) pasIdati etthAti bodhimaNDo, nippariyAyena yathAvuttappadeso, pariyAyena pana idha dumarAjA / tathA hi AcariyAnandattherena vuttaM "bodhimaNDasaddopaThamAbhisambuddhaTThAne eva daTTabbo, na yattha katthaci bodhirukkhassa patiTThitaTThAne''ti, taM / mAravijayasabba tANapaTilAbhAdIhi bhagavantaM assAsetIti assttho| Apubbahi sAsasaI anusiTThitosanesu icchanti, yaM tu loke "caladalo, kuJjarAsano" tipi vadanti / accuggatabhAvena, ajeyyabhUmisIsagatabhAvena, sakalasabba guNapaTilAbhaTThAnaviruLahabhAvena ca dumAnaM rAjAti dumarAjA, assattho ca so dumarAjA cAti assatthadumarAjA tN| dvinnaM UrujANusandhInaM, UrumUlakaTisandhissa ca vasena tayo sandhayo, saNThAnavasena vA tayo koNA yassAti tisandhi, sveva pallaGko UrubaddhAsanaM parisamantato aGkanaM Asananti atthena ra-kArassa la-kAraM, dvibhAvaJca katvA, tIhi vA sandhIhi lakkhito pallaGko tisandhipallaGko, taM | AbhujitvAti AbandhitvA, ubho pAde samaJchite katvAti vuttaM hoti / vitthAro sAmaJaphalasuttavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1.216) Agamissati / attA, mitto, majjhatto, verIti catUsupi samappavattanavasena caturaGgasamantrAgataM mettAkammaTTAnaM / "caturaGgasamannAgata''nti idaM pana "vIriyAdhiTTAna"nti etenApi yojetabbaM / tampi hi kAmaM taco ca nhAru ca aTThi ca avasissatu, upasussatu sarIre maMsalohitaM, yaM taM purisathAmena purisavIriyena purisaparakkamena pattabbaM, na taM apApuNitvA vIriyassa saNThAnaM bhavissatI''ti (ma0 ni0 2.184; saM0 ni0 1.266; a0 ni0 1.3.51; a0 ni0 3.8.13; mahA0 ni0 17, 196) vuttanayena caturaGgasamannAgatameva / cuddasa hatthA vitthatappamANabhAvena yassAti cuddshttho| parisamantato aGkIyate lakkhIyate paricchedavasenAti pallaGko ra-kArassa la-kAraM, tassa ca dvittaM katvA / apica "idaM kilesaviddhaMsanaTThAna'"nti aTThakathAsu vacanato pallaM kilesaviddhaMsanaM karoti etthAti pallaGko niggahitAgamavasena, aluttasamAsavasena vA, cuddasahattho ca so pallaGko ca, sveva uttamaDhena patthanIyaDhena ca varoti cuddasahatthapallaGkavaro, tattha gato pavatto nisinno tathA | cuddasahatthatA cettha vitthAravasena gahetabbA / tAniyeva hi tiNAni aparimitapuJAnubhAvato cuddasahatthavitthatapallaGkabhAvena pavattAni, na ca tAni aTThamuTThippamANAni cuddasahatthaaccuggatAni 210 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 211 sambhavanti / tatoyeva ca idha "tiNasantharaM santharitvA''ti vuttaM, dhammapadaTThakathAdIsu ca "tiNAni santharitvA...pe0... purathimAbhimukho nisIditvAti (dha0 aTTha0 1.sAriputtheravaNNanA; dha0 saM0 aTTha0 1.nidaankthaa)| aJattha ca "tiNAsane cuddshtthsmmte"ti| keci pana "accuggatabhAveneva cuddasahattho"ti yathA tathA parikappanAvasena vadanti, taM na gahetabbaM yathAvuttena kAraNena, sAdhakena ca viruddhattA | kAmaJca manorathapUraNiyA caturaGguttaravaNNanAya "tikkhattuM bodhiM padakkhiNaM katvA bodhimaNDaM Aruyaha cuddasahatthubbedhe ThAne tiNasantharaM santharitvA caturaGgavIriyaM adhiTThAya nisinnakAlato''ti (a0 ni0 aTTha0 2.4.33) pATho dissati, tathApi tattha ubbedhasaddo vitthAravAcakoti veditabbo, yathA "tiriyaM soLasubbedho, uddhamAhu sahassadhA"ti (jA0 1.3.40) mhaapnaadjaatke| tathA hi tadaTThakathAyaM vuttaM "tiriyaM soLasubbedhoti vitthArato soLasakaNDapAtavitthAro ahosI''ti (jAtaka aTTha0 2-302 piddhe)| aJathA hi AkAseyeva ukkhipitvA tiNasantharaNaM kataM, na acalapadeseti attho Apajjeyya santharaNakiriyAdhArabhAvato tassa, so cattho anadhippeto aJattha anAgatattAti / rajatakkhandhaM piDito katvA viyAti sambandho | atthanti pacchimapabbataM / mArabalanti mAraM, mArabalaJca, mArassa vA sAmatthiyaM / pubbenivAsanti pubbe nivutthakkhandhaM / dibbacakkhunti dibbacakkhujANaM / "kicchaM vatAyaM loko Apanno"tiAdinA (dI0 ni0 2.57; saM0 ni0 1.2.4) jarAmaraNamukhena paccayAkAre jANaM otAretvA / AnApAnacatutthajjhAnanti etthApi "sabbabuddhAnaM AciNNa''nti vibhattivipariNAmaM katvA yojetabbaM / tampi hi buddhAnamAciNNamevAti vadanti / pAdakaM katvAti kAraNaM, patidvAnaM vA katvA / "vipassanaM vaDDatvAti chattiMsakoTisatasahassamukhena AsavakkhayaJANasaGghAtamahAvajiraJANagabbhaM gaNhApanavasena vipassanaM bhAvetvA / sabbaJjataJANAdhigamAya anupadadhammavipassanAvasena anekAkAravokAre saGkhAre sammasato chattiMsakoTisatasahassamukhena pavattaM vipassanAJANampi hi "mahAvajirajANa''nti vuccati, catuvIsatikoTisatasahassasaGkhyAya devasikaM vaLaJjanakasamApattInaM purecraanucrjaagmpi| idha pana maggajANameva, visesato ca aggamaggajANaM, tasmA tasseva vipassanAgabhabhAvo veditabboti / sabbabuddhaguNeti sabbaJjatAdiniravasesabuddhaguNe / tassA pAdakaM katvA samAdhi nivattoti vuttaM "idamassa pAkicca"nti / assAti bhagavato / "tattha pathA hatthe "tiAdinA upamAya pAkaTIkaraNaM / hattheti hatthapasate, karapuTe vA / 211 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) pAtiyanti sarAvake / ghaTeti udakaharaNaghaTe | dvattiMsadoNagaNhanappamANaM kuNDaM kolmbo| tato mahatarA caatti| tatopi mahatI mhaakumbhii| soNDI kusobho| nadIbhAgo kndro| cakkavALapAdesu samuddo ckkvaalmhaasmuddo| sinerupAdake mahAsamuddeti sIdantarasamudaM sandhAyAha / "pAtiya"ntiAdinApi tadevatthaM pakArantarena vibhAveti / parittaM hoti yathAti sambandho / yassA pALiyA atthavibhAvanatthAya yA saMvaNNanA vuttA, tadeva tassA guNabhAvena dassetuM "tenAhA"tiAdi vuttaM / evaM sabbattha / / "duve puthujjanA"tiAdi puthujjanesu labbhamAnavibhAgadassanatthameva vuttaM, na pana mUlapariyAyasaMvaNNanAdIsu (ma0 ni0 aTTha0 1.2) viya puthujjanavisesaniddhAraNatthaM niravasesaputhujjanasseva idha adhippetattA / sabbopi hi puthujjano bhagavato upariguNe vibhAvetuM na sakkoti, tiThThatu tAva puthujjano, ariyasAvakapaccekabuddhAnampi avisayA eva buddhgunnaa| tathA hi vakkhati "sotApanno''tiAdi (dI0 ni0 aTTha0 1.7) / gottasambandhatAya Adiccassa sUriyadevaputtassa bandhUti Adiccabandhu, tena vuttaM niddese - __ "Adicco vuccati suuriyo| sUriyo gotamo gottena, bhagavApi gotamo gottena, bhagavA sUriyassa gottaJAtako gottabandhu, tasmA buddho AdiccabandhU"ti (mahA0 ni0 150; cULa0 ni0 99) / saddavidU pana "buddhassAdiccabandhunA'"ti pAThamicchanti / Adiccassa bandhunA gottena samAno gottasaGghAto bandhu yassa, buddho ca so Adiccabandhu cAti katvA / yasmA pana khandhakathAdikosallenApi upakkilesAnupakkilesAnaM jAnanahetubhUtaM bAhusaccaM hoti, yathAha - "kittAvatA nu kho bhante bahussuto hotIti ? yato kho bhikkhu khandhakusalo hoti / dhAtu...pe0... Ayatana...pe0... paTiccasamuppAdakusalo hoti, ettAvatA kho bhikkhu bahussuto hotI"ti / tasmA "yassa khandhadhAtuAyatanAdIsU"tiAdi vuttaM / Adi-saddena cettha yAva paTiccasamuppAdA saGgaNhAti / tattha vAcuggatakaraNaM uggho| atthassa paripucchanaM pripucchaa| aTThakathAvasena atthassa sotadvArapaTibaddhatAkaraNaM svnN| byaJjanatthAnaM sunikkhepasunayanena dhammassa pariharaNaM dhAraNaM / evaM sutadhAtaparicitAnaM vitakkanaM manasAnupekkhanaM paccavekSaNaM / 212 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 213 evaM pabhedaM dassetvA vacanatthampi dasseti "duvidho"tiAdinA / puthUnanti anekavidhAnaM kilesAdInaM / puthujjanantogadhattAti bahUnaM janAnaM abbhantare samavarodhabhAvato puthujjanoti sambandho / puthucAyaM janoti puthu eva visuMyeva ayaM saGkhyaM gto| itIti tasmA puthujjanoti sambandho / evaM gAthAbandhena sarvopato dassitamatthaM "so hI'tiAdinA vivarati / "nAnappakArAna"nti iminA puthu-saddo idha bahvatthoti dasseti / __ Adi-saddena saGgahitamatthaM, tadatthassa ca sAdhakaM ambasecanagarusinAnanayena niddesapALiyA dassento "yathAhA"tiAdimAha / avihatA sakkAyadiTThiyo, puthu bahukA tA etesanti puthuavihatasakkAyadivikA, etena avihatattA puthu sakkAyadiTThiyo janenti, puthUhi vA sakkAyadiTThIhi janitAti atthaM dasseti / avihatatthameva vA janasaddo vadati, tasmA puthu sakkAyadiTThiyo janenti na vihananti, janA vA avihatA puthu sakkAyadiTThiyo etesanti atthaM dassetItipi vaTTati, visesanaparanipAtanaJcettha daTThabaM yathA "agyAhito"ti / "puthu satthArAnaM mukhullokikA"ti etena puthu bahavo janA satthAro etesanti nibbacanaM dassitaM / puthu sabbagatIhi abuTThitAti ettha pana kammakilesehi janetabbA, jAyanti vA sattA etthAti janA, gatiyo, puthu sabbA eva janA gatiyo etesanti vacanattho / "puthu nAnAbhisaGghAre abhisaGgharontI"ti etena ca jAyanti etehi sattAti janA, puJAbhisaGkhArAdayo, puthu nAnAvidhA janA saGghArA etesaM vijjanti, puthu vA nAnAbhisaGkhAre janenti abhisaGgharontIti atthmaah| tato paraM pana "puthu nAnAoghehi vuyhantI"tiAdiatthattayaM janenti etehi sattAti janA, kAmoghAdayo, rAgasantApAdayo, rAgapariLAhAdayo ca, sabbepi vA kilesapariLAhA / puthu nAnappakArA te etesaM vijjanti, tehi vA janenti vulhanti, santApenti, pariDahanti cAti nibbacanaM dassetuM vuttaM / "rattA giddhA"tiAdi pariyAyavacanaM / api ca rattAti vatthaM viya raGgajAtena cittassa vipariNAmakarena chandarAgena rattA / giddhAti abhikaGghanasabhAvena abhigijjhanena giddhaa| gathitAti ganthitA viya dummocanIyabhAvena tattha pttibddhaa| mucchitAti kilesAvisanavasena visaJIbhUtA viya anaJjakiccamohaM smaapnnaa| ajjhosanAti anAsAdhAraNe viya katvA gilitvA pariniTThapetvA tthitaa| laggAti gAvo kaNTake viya AsattA, mahApalipe vA patanena nAsikaggapalipannapuriso viya uddharitumasakkuNeyyabhAvena nimuggA / laggitAti makkaTAlepena viya makkaTo paJcannaM indriyAnaM vasena AsaGgitA, palibuddhAti sambaddhA, upaddatA vAti 213 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 ayamattho aGguttaraTIkAyaM (a0 ni0 aTTa0 1.51) vutto| etena jAyatIti jano, "rAgo gedho"ti evamAdiko, puthu nAnAvidho jano rAgAdiko etesaM, puthUsu vA paJcasu kAmaguNesu janA rattA giddhA...pe0... palibuddhAti atthaM dasseti / 214 42 'AvutA" tiAdipi pariyAyavacanameva / apica " 'AvutAti AvaritA / nivutAi nivAritA / ophutAti paliguNThitA, pariyonaddhA vA / pihitAti pidahitA / paTicchannAti chAditA / paTikujjitAti heTThAmukhajAtA "ti tattheva (a0 ni0 aTTha0 1.51) vRttaM / ettha ca janenti etehIti janA, nIvaraNA, puthu nAnAvidhA janA nIvaraNA etesaM, puthUhi vA nIvarahi janA AtA...pe0... paTikujjitAti nibbacanaM dasseti / puthUsu nIcadhammasamAcAresu jAyati, puthUnaM vA abbhantare jano antogadho, puthu vA bahuko janoti atthaM dasseti "puthUna "ntiAdinA, etena ca tatiyapAdaM vivarati, samattheti vA / " puthuvA "tiAdinA pana catutthapAdaM / puthu visaMsaTTho eva jano puthujjanoti ayahettha vacanattho / yehi guNavisesehi nimittabhUtehi bhagavati " tathAgato 'ti ayaM samaJJA pavattA, taM dassanatthaM "aTThahi kAraNehi bhagavA tathAgato "tiAdi vRttaM / ekopi hi saddo anekapavattinimittamadhikicca anekadhA atthappakAsako, bhagavato ca sabbepi nAmasaddA aneka guNanemittikAyeva / yathAha - "asaGghayeyyAni nAmAni saguNena mahesino | guNena nAmamuddheyyaM, api nAmasahassato 'ti / / (dha0 saM0 aTTha0 57; paTi0 ma0 aTTha0 1.76; dI0 ni0 TI0 (1.1.7-7) kAni pana tAnIti anuyoge sati paThamaM tassarUpaM saGkSepato uddisitvA " katha"ntiAdinA niddisati / tathA Agatota ettha AkAraniyamanavasena opammasampaTipAdanattho tathA saddo / sAmaJJajotanAya visesAvaTThAnato, visesatthinA ca sAmaJJasaddassApi visesattheyeva anupayujjitabbato paTipadAgamanattho Agata saddo daTThabbo, na JaNagamanattho tathalakkhaNaM Agato 'tiAdIsu (dI0 ni0 aTTha0 1.7; ma0 ni0 aTTha0 1.12; saM0 ni0 aTTha0 2.3.78; a0 ni0 aTTha0 1.170; thera0 gA0 aTTha0 1.43; itivu0 aTTha0 38; paTi0 ma0 aTTha0 1.37 bu0 vaM0 aTTha0 2; mahA0 214 1313, udA0 1.413) / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 215 ni0 aTTha0 14) viya, nApi kAyagamanAdi attho "Agato kho mahAsamaNo, mAgadhAnaM giribbajantiAdIsu (mahA0 va0 53) viya / tattha yassa AkArassa niyamanavasena opammasampaTipAdanattho tathA-saddo, tadAkAraM karuNApadhAnattA tassa mahAkaruNAmukhena purimabuddhAnaM AgamanapaTipadAya udAharaNavasena sAmaJato dassento "yathA sabbaloke"tiAdimAha / yaMtaM-saddAnaM ekantasambandhabhAvato cettha tathA saddassatthadassane yathA saddena attho vibhAvito / tadeva vitthAreti "yathA vipassI bhagavA"tiAdinA, vipassIAdInaJcettha channaM sammAsambuddhAnaM mahApadAnasuttAdIsu (dI0 ni0 2.4) sampahulaniddesena (dI0 ni0 aTTha0 2.sambahulaparicchedavaNNanA) supAkaTattA, AsannattA ca tesaM vasena taM paTipadaM dassetIti daTTab / Agato yathA, tathA Agatoti sabbatra sambandho / "kiM vuttaM hotI"tiAdinApi tadeva paTiniddisati / tattha yena abhinIhArenAti manussattaliGgasampattihetusatthAradassanapabbajjAguNasampattiadhikArachandAnaM vasena aTThaGgasamannAgatena mahApaNidhAnena / sabbesahi buddhAnaM paThamapaNidhAnaM iminAva nIhArena samijjhati / abhinIhAroti cettha mUlapaNidhAnassetaM adhivacananti daTThabbaM / evaM mahAbhinIhAravasena "tathAgato"ti padassa atthaM dassetvA idAni pAramIpUraNavasenapi dassetuM "atha vaa"tiaadimaah| "ettha ca suttantikAnaM mahAbodhiyAnapaTipadAya kosallajananatthaM pAramIsu ayaM vitthArakathA''tiAdinA AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.7) yA pAramIsu vinicchayakathA vuttA, kiJcApi sA amhehi idha vuccamAnA ganthavitthArakarA viya bhavissati, yasmA panAyaM saMvaNNanA etissaM pacchA pamAdalekhavisodhanavasena, tadavasesatthapariyAdAnavasena ca pavattA, tasmA sApi pAramIkathA idha vattabbAyevAti tato ceva cariyApiTakaTThakathAto ca AharitvA yathArahaM gAthAbandhehi samalaGkaritvA atthamadhippAyaJca visodhayamAnA bhavissati / kathaM ? kA panetA pAramiyo, kenaTena katIvidhA / ko ca tAsaM kamo kAni, lakkhaNAdIni sabbathA / / ko paccayo, saMkileso, vodAnaM paTipakkhako / paTipattivibhAgo ca, saGgaho sampadA tathA / / 215 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dIghanikAye sIlakkhandhavamgaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) kittakena sampAdanaM, AnisaMso ca kiM phalaM / pahametaM vissajjitvA, bhavissati vinicchayo / / tatridaM vissajjanaM - kA panetA pAramiyoti taNhAmAnAdimaJatra, upAyakusalena yA / ANena pariggahitA, pAramI sA vibhAvitA / / taNhAmAnAdinA hi anupahatA karuNUpAyakosallapariggahitA dAnAdayo guNasaGkhAtA etA kiriyA "pAramI"ti vibhAvitA / kenaTena pAramiyoti - paramo uttamaDhena, tassAyaM pAramI tathA / kammaM bhAvoti dAnAdi, taddhitato tidhA matA / / pUreti mavati pare, paraM majjati mayati / munAti minoti tathA, minAtIti vA paramo / / pAre majjati sodheti, mavati mayatIti vA / mAyeti taM vA munAti, minoti minAti tathA / / pAramIti mahAsatto, vRttAnusArato pana / taddhitatthattayeneva, pAramIti ayaM matA / / dAnasIlAdiguNavisesayogena hi sattuttamatAya mahAbodhisatto paramo, tassa ayaM, bhAvo, kammanti vA pAramI, dAnAdikiriyA / atha vA parati pUretIti paramo niruttinayena, dAnAdiguNAnaM pUrako, pAlako ca bodhisatto, paramassa ayaM, bhAvo, kammaM vA paarmii| 216 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.77) cULasIlavaNNanA apica pare satte mavati attani bandhati guNavisesayogena, paraM vA atirekaM majjati saMkilesamalato, paraM vA seTTaM nibbAnaM visesena mayati gacchati, paraM vA lokaM pamANabhUtena ANavisesena idhalokamiva munAti paricchindati paraM vA ativiya sIlAdiguNagaNaM attano santAne minoti pakkhipati paraM vA attabhUtato dhammakAyato aJJa, paTipakkhaM vA tadanatthakaraM kilesacoragaNaM minAti hiMsatIti paramo, mahAsatto, "paramassa aya"ntiAdinA vRttanayena pAramI / pAre vA nibbAne majjati sujjhati, satte ca sodheti, tattha vA satte mavati bandhati yojeti taM vA mayati gacchati, satte ca mAyeti gameti, taM vA yAthAvatI munAti paricchindati, tattha vA satte minoti pakkhipati, tattha vA sattAnaM kilesAriM minAti hiMsatIti pAramI, mahAsatto, "tassa ayantiAdinA dAnAdikiriyAva pAramIti / iminA nayena pAramInaM vacanattho veditabbo / katividhAti saGkSepato dasavidhA, tA pana buddhavaMsapALiyaM (bu0 vaM0 1. 76 ) sarUpato AgatAyeva / yathAha " vicinanto tadAdakkhiM, paThamaM dAnapAramintiAdi (bu0 vaM0 2.116) / yathA cAha - "kati nu kho bhante buddhakArakA dhammAti ? dasa kho sAriputta buddhakArakA dhammA, katame dasa ? dAnaM kho sAriputta buddhakArako dhammo sIlaM nekkhammaM paJJA vIriyaM khanti saccaM adhiTThAnaM mettA upekkhA buddhakArako dhammo, ime kho sAriputta dasa buddhakArakA dhammAti / idamavoca bhagavA, idaM vatvAna sugato athAparaM etadavoca satthA - 'dAnaM sIlaJca nekkhammaM, paJJavIriyena paJcamaM / khantisaccamadhiTThAnaM, mettupekkhAti te dasA 'ti" / / ( bu0 vaM0 1. 76 ) / 217 keci pana "chabbidhA" ti vadanti taM etAsaM saGgrahavasena vRttaM / so pana saGgaho parato Avi bhavissati / koca tAsaM kamoti ettha kamo nAma desanAkkamo so ca paThamasamAdAnahetuko, samAdAnaM pavicayahetukaM, iti yathA Adimhi paThamAbhinIhArakAle pavicitA, samAdinnA ca, 217 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 tathA desitA / yathAha "vicinanto tadAdakkhiM, paThamaM dAnapArami"ntiAdi (bu0 vaM0 2.116) tenetaM vuccati - 218 " paThamaM samAdAnatA - vasenAyaM kamo ruto / atha vA aJJamaJJassa, bahUpakAratopi cA "ti / / paJJA tattha hi dAnaM sIlassa bahUpakAraM sukaraJcAti taM Adimhi vRttaM / dAnaM pana sIlapariggahitaM mahapphalaM hoti mahAnisaMsanti dAnAnantaraM sIlaM vuttaM / sIlaM nekkhammapariggahitaM...pe0.... kkhammaM paJJApariggahitaM ... pe0... vIriyapariggahitA...pe0... vIriyaM khantipariggahitaM ... pe0... khanti saccapariggahitA...pe0... saccaM adhiTThAnapariggahitaM...pe0... adhiTThAnaM mettApariggahitaM...pe0... mattA upekkhApariggahitA mahaphphalA hoti mahAnisaMsAti mettAnantaraM upekkhA vRttA / upekkhA pana karuNApariggahitA, karuNA ca upekkhApariggahitAti veditabbA / kathaM pana mahAkAruNikA bodhisattA sattesu upekkhakA hontIti ? upekkhitabbayuttakesu kaJci kAlaM upekkhakA honti, na pana sabbattha, sabbadA cAti keci / apare pana na ca sattesu upekkhakA, sattakatesu pana vippakAresu upekkhakA hontIti, idamevettha yuttaM / aparo nayo - sabbasAdhAraNatAdi-kAraNehipi IritaM / dAnaM Adimhi sesA tu, purimepi apekkhakA / / pacurajanesupi hi pavattiyA sabbasattasAdhAraNattA, appaphalattA, sukarattA ca dAnaM Adimhi vuttN| sIlena dAyakapaTiggAhakasuddhito parAnuggahaM vatvA parapILAnivattivacanato, kiriyadhammaM vatvA akiriyadhammavacanato, bhogasampattihetuM vatvA bhavasampattihetuvacanato ca dAnassAnantaraM sIlaM vRttaM / nekkhammena sIlasampattisiddhito, kAyavacIsucaritaM vatvA manosucaritavacanato, visuddhasIlassa sukheneva jhAnasamijjhanato, kammAparAdhappahAnena payogasuddhiM vatvA kilesAparAdhappahAnena Asayasuddhivacanato, vItikkamappahAne Thitassa pariyuTThAnappahAnavacanato ca sIlassAnantaraM nekkhammaM vRttaM / paJJAya kkhammassa siddhiparisuddhito, jhAnAbhAve paJJAbhAvavacanato / samAdhipadaTThAnA ha paJJA, ( 1.1.7-7) 218 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA paJJApaccupaTTAno ca samAdhi / samathanimittaM vatvA upekkhAnimittavacanato, parahitajjJAnena parahitakaraNUpAyakosallavacanato ca nekkhammassAnantaraM paJJA vRttA / vIriyArambhena paJJakiccasiddhito, sattasuJJatAdhammanijjhAnakkhantiM vatvA sattahitAya Arambhassa acchariyatAvacanato, upekkhAnimittaM vatvA paggahanimittavacanato, nisammakAritaM vatvA uTThAnavacanato c| nisammakArino hi uTThAnaM phalavisesamAvahatIti paJJAyAnantaraM vIriyaM vRttaM / vIriyena titikkhAsiddhito / vIriyavA hi AraddhavIriyattA sattasaGghArehi upanItaM dukkhaM abhibhuyya viharati / vIriyassa titikkhAlaGkArabhAvato / vIriyavato hi titikkhA sobhati / paggahanimittaM vatvA samathanimittavacanato, accArambhena uddhaccadosappahAnavacanato / dhammanijjhAnakkhantiyA hi uddhaccadoso pahIyati / vIriyavato sAtaccakaraNavacanato / khantibahulo hi anuddhato sAtaccakArI hoti / appamAdavato parahitakiriyArambhe paccupakArataNhAbhAvavacanato / yAthAvato dhammanijjhAne hi sati tahA na hoti / parahitArambhe paramepi parakatadukkhasahanatAvacanato ca vIriyassAnantaraM khanti vRttA / sacce khantiyA cirAdhiTThAnato, apakArino apakArakhantiM vatvA tadupakArakaraNe avisaMvAdavacanato, khantiyA apavAdavAcAvikampanena bhUtavAditAya avijahanavacanato, sattasuJJatAdhamma-nijjhAnakkhantiM vatvA tadupabrUhitaJANasaccassa vacanato ca khantiyAnantaraM saccaM vRttaM / adhiTThAnena saccasiddhito / acalAdhiTThAnassa hi virati sijjhati / avisaMvAditaM vatvA tattha acalabhAvavacanato / saccasandho hi dAnAdIsu paTiJJAnurUpaM niccalo pavattati / JANasaccaM vatvA sambhAresu pavattiniTThApanavacanato / yathAbhUtaJANavAhi bodhisambhAresu adhiTThAti, te ca niTTApeti / paripakkhehi akampiyabhAvato ca saccassAnantaraM adhiTThAnaM vRttaM / mettAya parahitakaraNasamAdAnAdhiTThAnasiddhito, adhiTThAnaM vatvA hi tUpasaMhAravacanato / bodhisambhAre hi adhitiTThamAno mettAvihArI hoti / acalAdhiTThAnassa samAdAnAvikopanena samAdAnasambhavato ca adhiTThAnassAnantaraM mettA vRttA / upekkhAya ttAviddhito, sattesu hitUpasaMhAraM vatvA tadaparAdhesu udAsInatAvacanato, mettAbhAvanaM vatvA tannissandabhAvanAvacanato, "hitakAmasattepi upekkhako ti acchariyaguNatAvacanato ca mettAyAnantaraM upekkhA vRttAti evametAsaM kamo veditabbo / kAna lakkhaNAdIni sabbathAti ettha pana avisesena - 219 219 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) paresamanuggahaNaM, lakkhaNanti pavuccati / upakAro akampo ca, raso hitesitApi ca / / buddhattaM paccupaTTAnaM, dayA ANaM pavuccati / padaTThAnanti tAsantu, paccekaM tAni bhedato / / sabbApi hi pAramiyo parAnuggahalakkhaNA, paresaM upakArakaraNarasA, avikampanarasA vA, hitesitApaccupaTTAnA, buddhattapaccupaTTAnA vA, mahAkaruNApadaTTAnA, karuNUpAyakosallapadaTThAnA vA / visesena pana yasmA karuNUpAyakosallapariggahitA attupakaraNapariccAgacetanA daanpaarmii| karuNUpAyakosallapariggahitaM kAyavacIsucaritaM atthato akattabbavirati, kattabbakaraNacetanAdayo ca siilpaarmii| karuNUpAyakosallapariggahito AdInavadassanapubbaGgamo kAmabhavehi nikkhamanacittuppAdo nekkhmmpaarmii| karuNUpAyakosallapariggahito dhammAnaM sAmaJavisesalakkhaNAvabodho pnyaapaarmii| karuNUpAyakosallapariggahito kAyacittehi parahitArambho viiriypaarmii| karuNUpAyakosallapariggahito sattasaGkhArAparAdhasahanasaGkhAto adosappadhAno tadAkArappavatto cittuppAdo khntipaarmii| karuNUpAyakosallapariggahitaM viraticetanAdibhedaM avisaMvAdanaM sccpaarmii| karuNUpAyakosallapariggahito acalasamAdAnAdhiThThAnasaGghAto tadAkArappavatto cittuppAdo adhitttthaanpaarmii| karuNUpAyakosallapariggahito lokassa hitasukhUpasaMhAro atthato abyApAdo mettaapaarmii| karuNUpAyakosallapariggahitA anunayapaTighaviddhaMsanasaGkhAtA iTThAniDhesu sattasaGkhAresu samappavatti upekkhaapaarmii| tasmA pariccAgalakkhaNaM dAnaM, deyyadhamme lobhaviddhaMsanarasaM, anAsattipaccupaTTAnaM, bhavavibhavasampattipaccupaTTAnaM vA, pariccajitabbavatthupadaTTAnaM / sIlanalakkhaNaM sIlaM, samAdhAnalakkhaNaM, patiTThAnalakkhaNaM vAti vuttaM hoti / dussIlyaviddhaMsanarasaM, anavajjarasaM vA, soceyyapaccupaTTAnaM, hirottappapadaTTAnaM / kAmato, bhavato ca nikkhamanalakkhaNaM nekkhammaM, tadAdInavavibhAvanarasaM, tatoyeva vimukhabhAvapaccupaTTAnaM, saMvegapadaTThAnaM / yathAsabhAvapaTivedhalakkhaNA paJjA, akkhalitapaTivedhalakkhaNA vA kusalissAsakhittausupaTivedho viya, visayobhAsanarasA padIpo viya, asammohapaccupaTTAnA araJjagatasudesako viya, 220 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA samAdhipadaTThAnA, catusaccapadaTThAnA vaa| ussAha lakkhaNaM asaMsIdanapaccupaTThAnaM, vIriyArambhavatthupadaTThAnaM, saMvegapadaTThAnaM vA / mettA, khamanalakkhaNA khanti, iTThAniTThasahanarasA, adhivAsanapaccupaTThAnA, avirodhapaccupaTThAnA vA, yathAbhUtadassanapadaTThAnA / avisaMvAdana lakkhaNaM saccaM, yAthAvavibhAvanarasaM, sAdhutApaccupaTThAnaM, soraccapadaTThAnaM / bodhisambhAresu adhiTThAnalakkhaNaM adhiTThAnaM, tesaM paTipakkhAbhibhavanarasaM, tattha acalatApaccupaTThAnaM, bodhisambhArapadaTThAnaM / hitAkArappavattilakkhaNA hi tUpasaMhArarasA, AghAtavinayanarasA vA, sommabhAvapaccupaTThAnA, sattAnaM manApabhAvadassanapadaTThAnA / majjhattAkArappavattilakkhaNA upekkhA, paTighAnunayavUpasamapaccupaTThAnA, abhinIhAro ca tAsaM, dayA JANaJca paccayo / ussAhummaGgavatthAnaM, hitAcArAdayo tathA / / samabhAvadassanarasA, kammassakatApaccavekkhaNapadaTThAnA / ettha cakaruNUpAyakosallapariggahitatA dAnAdInaM pariccAgAdilakkhaNassa visesanabhAvena vattabbA, yato tAni pAramIsaGkhyaM labhanti / na hi sammAsambodhiyAdipatthanamaJJatra akaruNUpAyakosallapariggahitAni vaTTagAmIni dAnAdIni pAramIsaGkhyaM labhantIti / ko paccayoti - 221 vIriyaM, 221 " abhinIhAro tAva pAramInaM sabbAsampi paccayo / yo hi ayaM " manussattaM liGgasampattI' 'tiAdi (bu0 vaM0 2.59) aTThadhammasamodhAnasampAdito "tiNNo tAreyyaM mutto moceyyaM, buddho bodheyyaM suddho sodheyyaM, danto dameyyaM, santo sameyyaM, assattho assAseyyaM, parinibbato parinibbApeyyantiAdinA pavatto abhinIhAro, so avisesena sabbapAramInaM pccyo| tappavattiyA hi uddhaM pAramInaM pavicayupaTThAnasamAdAnAdhiTThAnanipphattiyo mahApurisAnaM sambhavanti, abhinIhAro ca nAmesa atthato bhesamaGgAnaM samodhAnena tathApavatto cittuppAdo, "aho vatAhaM anuttaraM sammAsambodhiM abhisambujjheyyaM, sabbasattAnaM hitasukhaM nipphAdeyya'ntiAdipatthanAsaGghAto acinteyyaM buddhabhUmi, aparimANaM lokahitaJca Arambha pavattiyA sabbabuddhakArakadhammamUlabhUto paramabhaddako paramakalyANo aparimeyyappabhAvo puJavisesoti daTThabbo | upatthambhanarasaM, Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 tassa ca uppattiyA saheva mahApuriso mahAbodhiyAnapaTipattiM otiNNo nAma hoti, niyatabhAvasamadhigamanato, tato ca anivattanasabhAvato "bodhisatto 'ti samaJJa labhati, sabbabhAgena sammAsambodhiyaM sammAsattamAnasatA, bodhisambhAre sikkhAsamatthatA cassa santiTThati / yathAvuttAbhinIhArasamijjhanena hi mahApurisA sabbaJjataJJANAdhigamanapubbaliGgena sayambhuJaNena sammadeva sabbapAramiyo vicinitvA samAdAya anukkamena paripUrenti, yathA taM katamahAbhinIhAro sumedhapaNDito / yathAha - "handa buddhakare dhamme, vicinAmi ito cito / uddhaM adho dasa disA, yAvatA dhammadhAtuyA / vicinanto tadA dakkhiM, paThamaM dAnapArami "nti / / (bu0 vaM0 2.115, 116) / - (1.1.7-7) vitthAro / lakkhaNAdito panesa sammadeva sammAsambodhipaNidhAnalakkhaNo, "aho vatAhaM anuttaraM sammAsambodhiM abhisambujjheyyaM, sabbasattAnaM hitasukhaM nipphAdeyyantiAdipatthanAraso, bodhisambhArahetubhAvapaccupaTTAno, mahAkaruNApadaTThAno, upanissayasampattipadaTThAno vA / tassa pana abhinIhArassa cattAro paccayA, cattAro hetU, cattAri ca balAni vedabbAni / tattha katame cattAro paccayA mahAbhinIhArAya ? idha mahApuriso passati tathAgataM mahatA buddhAnubhAvena acchariyabbhutaM pATihAriyaM karontaM, tassa taM nissAya taM ArammaNaM katvA mahAbodhiyaM cittaM santiTThati " mahAnubhAvA vatAyaM dhammadhAtu, yassA suppaTividdhattA bhagavA evaM acchariyabbhutadhammo, acinteyyAnubhAvo cA "ti, so tameva mahAnubhAvadassanaM nissAya taM paccayaM katvA sambodhiyaM adhimuccanto tattha cittaM Thapeti, ayaM paThamo paccayo mahAbhinIhArAya | na heva kho passati tathAgatassa yathAvRttaM mahAnubhAvataM, apica kho suNAti "do ca ediso ca bhagavA 'ti, so taM nissAya taM paccayaM katvA sambodhiyaM adhimuccanto tattha cittaM Thapeti, ayaM dutiyo paccayo mahAbhinIhArAya / na heva kho passati tathAgatassa yathAvRttaM mahAnubhAvataM, nApi taM parato suNAti, apica kho tathAgatassa dhammaM desentassa "dasabalasamannAgato bhikkhave, tathAgato' 'tiAdinA 222 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 223 (saM0 ni0 1.2.21) buddhAnubhAvapaTisaMyuttaM dhammaM suNAti, so taM nissAya...pe0... ayaM tatiyo paccayo mahAbhinIhArAya / na heva kho passati tathAgatassa yathAvuttaM mahAnubhAvataM, nApi taM parato suNAti, nApi tathAgatassa dhammaM suNAti, apica kho uLArajjhAsayo kalyANAdhimuttiko "ahametaM buddhavaMsaM buddhatantiM buddhapaveNiM buddadhammataM paripAlessAmI''ti yAvadeva dhamma va sakkaronto garuM karonto mAnento pUjento dhammaM apacayamAno taM nissAya...pe0... Thapeti, ayaM catuttho paccayo mahAbhinIhArAyAti / katame cattAro hetU mahAbhinIhArAya ? idha mahApuriso pakatiyA upanissayasampanno hoti purimakesu buddhesu katAdhikAro, ayaM paThamo hetu mahAbhinIhArAya / puna caparaM mahApuriso pakatiyApi karuNAjjhAsayo hoti karuNAdhimutto sattAnaM dukkhaM apanetukAmo, apica attano kAyaJca jIvitaJca pariccaji, ayaM dutiyo hetu mahAbhinIhArAya / puna caparaM mahApuriso sakalatopi vaTTadukkhato sattahitAya dukkaracariyato sucirampi kAlaM ghaTento vAyamanto anidhibanno hoti anutrAsI, yAva icchitatthanipphatti, ayaM tatiyo hetu mahAbhinIhArAya / puna caparaM mahApuriso kalyANamittasannissito hoti, yo ahitato naM nivAreti, hite patidvApeti, ayaM catuttho hetu mahAbhinIhArAya / tatrAyaM mahApurisassa upanissayasampadA - ekantenevassa yathA ajjhAsayo sambodhininno hoti sambodhipoNo sambodhipabbhAro, tathA sattAnaM hitacariyAya, yato anena purimabuddhAnaM santike sambodhiyA paNidhAnaM kataM hoti manasA, vAcAya ca "ahampi ediso sammAsambuddho hutvA sammadeva sattAnaM hitasukhaM nipphAdeyya"nti / evaM sampannUpanissayassa panassa imAni upanissayasampattiyA liGgAni sambhavanti, yehi samannAgatassa sAvakabodhisattehi, paccekabodhisattehi ca mahAviseso mahantaM nAnAkaraNaM paJcAyati indriyato, paTipattito, kosallato ca / idha hi upanissayasampanno mahApuriso yathA visadindriyo hoti visadANo, na tathA itre| parahitAya paTipanno hoti, no attahitAya / tathA hi so yathA bahujanahitAya bahujanasukhAya lokAnukampAya atthAya hitAya sukhAya devamanussAnaM paTipajji, na tathA itare, tattha ca kosallaM Avahati ThAnuppattikapaTibhAnena, ThAnAThAnakusalatAya c| 223 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) tathA mahApuriso pakatiyA dAnajjhAsayo hoti dAnAbhirato, sati deyyadhamme detiyeva, na dAnato saGkocaM Apajjati, satataM samitaM saMvibhAgasIlo hoti, pamuditova deti AdarajAto, na udAsInacitto, mahantampi dAnaM datvA neva dAnena santuTTho hoti, pageva appaM / paresaJca ussAhaM janento dAne vaNNaM bhAsati, dAnapaTisaMyuttaM dhammakathaM karoti, ajhe ca paresaM dente disvA attamano hoti, bhayaTThAnesu ca paresaM abhayaM detIti evamAdIni dAnajjhAsayassa mahApurisassa dAnapAramiyA liGgAni / tathA pANAtipAtAdIhi pApadhammehi hirIyati ottappati, sattAnaM aviheThanajAtiko hoti, sorato sukhasIlo asaTho amAyAvI ujujAtiko subbaco sovacassakaraNIyehi dhammehi samannAgato mudujAtiko athaddho anatimAnI, parasantakaM nAdiyati antamaso tiNasalAkamupAdAya, attano hatthe nikkhittaM iNaM vA gahetvA paraM na visaMvAdeti, parasmiM vA attano santake byAmULhe, vissarite vA taM sApetvA paTipAdeti yathA taM na parahatthagataM hoti, aloluppo hoti, parapariggahitesu pApakaM cittampi na uppAdeti, itthibyasanAdIni dUrato parivajjeti, saccavAdI saccasandho bhinnAnaM sandhAtA sahitAnaM anuppadAtA piyavAdI mihitapubbaGgamo pubbabhAsI atthavAdI dhammavAdI anabhijjhAlu abyApannacitto aviparItadassano kammassakatAJANena, saccAnulomikaJANena ca, kataJjU katavedI vuDDApacAyI suvisuddhAjIvo dhammakAmo, paresampi dhamme samAdapetA sabbena sabbaM akiccato satte nivAretA kiccesu patiThThapetA attanA ca tattha kicce yogaM ApajjitA, katvA vA pana sayaM akattabaM sIgha va tato paTivirato hotIti evamAdIni sIlajjhAsayassa mahApUrisassa sIlapAramiyA liGgAni / tathA mandakileso hoti mandanIvaraNo pavivekajjhAsayo avikhepabahulo, na tassa pApakA vitakkA cittamanvAssavanti, vivekagatassa cassa appakasireneva cittaM samAdhiyati, amittapakkhepi tuvaTaM mettacittatA santiTThati, pageva itarasmiM, satimA ca hoti cirakatampi cirabhAsitampi susaritA anussaritA, medhAvI ca hoti dhammojapaJAya samannAgato, nipako ca hoti tAsu tAsu itikattabbatAsu, AraddhavIriyo ca hoti sattAnaM hitakiriyAsu, khantibalasamannAgato ca hoti sabbasaho, acalAdhiTThAno ca hoti daLahasamAdAno, ajjhupekkhako ca hoti upekkhAThAnIyesu dhammesUti evamAdIni mahApurisassa nekkhammajjhAsayAdInaM vasena nekkhammapAramiyAdInaM liGgAni veditabbAni / 224 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.77) cULasIlavaNNanA evametehi bodhisambhAraliGgehi samannAgatassa mahApurisassa yaM vRttaM " mahAbhinIhArAya kalyANamittasannissayo hetU"ti, tatridaM saGkSepato kalyANamittalakkhaNaM - idha kalyANamitto saddhAsampanno hoti sIlasampanno sutasampanno cAgavIriyasatisamAdhipaJJasampanno / tattha saddhAsampattiyA saddahati tathAgatassa bodhi kammaM, kammaphalaJca tena sammAsambodhiyA hetubhUtaM sattesu hitesitaM na pariccajati / sIlasampattiyA sattAnaM piyo hoti manApo garu bhAvanIyo codako pApagarahiko vattA vacanakkhamo / sutasampattiyA sattAnaM hitasukhAvahaM gambhIraM dhammakathaM kattA hoti / cAgasampattiyA appiccho hoti samAhito santuTTho pavivitto asaMsa / vIriyasampattiyA AraddhavIriyo hoti sattAnaM hitaMpaTipattiyA / satisampattiyA upaTThitassatI hoti anavajjesu dhammesu / samAdhisampattiyA avikkhitto hoti samAhitacitto / paJJasampattiyA aviparItaM pajAnAti / so satiyA kusalAnaM dhammAnaM gatiyo samanvesamAno paJJAya sattAnaM hitAhitaM yathAbhUtaM jAnitvA samAdhinA tattha ekaggacitto hutvA vIriyena ahitA satte nisedhetvA hite niyojeti / tenAha - "piyo garu bhAvanIyo, vattA ca vacanakkhamo / gambhIraJca kathaM kattA, no caTTAne niyojako" ti / / (a0 ni0 7.37; netti0 113) / 225 evaM guNasamannAgataMva kalyANamittaM upanissAya mahApuriso attano upanissayasampattiM sammadeva pariyodapeti / suvisuddhAsayapayogova hutvA catUhi balehi samannAgato nacireneva aTThaGge samodhAnetvA mahAbhinIhAraM karonto bodhisattabhAve patiTTahati anivattidhammo niyato sambodhiparAyaNo / tassimAni cattAri balAni ajjhattikabalaM yA sammAsambodhiyaM attasannissayA dhammagAravena abhiruci ekantaninnajjhAsayatA, yAya mahApuriso attAdhipatilajjAsannissayo, abhinIhArasampanno ca hutvA pAramiyo pUretvA sammAsambodhiM pApuNAti / bAhirabalaM yA sammAsambodhiyaM parasannissayA abhiruci ekantaninnajjhAsayatA, yA mahApuriso lokAdhipatiottappanasannissayo, abhinIhArasampanno ca hutvA pAramiyo pUretvA sammAsambodhi pANAti / upanissayabalaM yA sammAsambodhiyaM upanissayasampattiyA abhiruci ekantaninnajjhAsayatA, yAya mahApuriso tikkhindriyo, visadadhAtuko, satisannissayo, abhinIhArasampanno ca hutvA pAramiyo pUretvA sammAsambodhiM pApuNAti / payogabalaM yA 225 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA 1 (1.1.7-7) sammAsambodhiyA tajjA payogasampadA sakkaccakAritA sAtaccakAritA, yAya mahApuriso visuddhapayogo, nirantarakArI, abhinIhArasampanno ca hutvA pAramiyo pUretvA sammAsambodhiM pApuNAti / evamayaM catUhi paccayehi, catUhi hetUhi, catUhi ca balehi sampannasamudAgamo aTThaGgasamodhAnasampAdito abhinIhAro pAramInaM paccayo hoti mUlakAraNabhAvato / yassa ca pavattiyA mahApurise cattAro acchariyA abbhutA dhammA patiThThahanti, sabbaM sattanikAyaM attano orasaputtaM viya piyacittena pariggaNhAti, na cassa cittaM puna saMkilesavasena saMkilissati, sattAnaM hitasukhAvaho cassa ajjhAsayo, payogo ca hoti, attano ca buddhakArakadhammA uparUpari vaDDanti, paripaccanti ca, yato mahApuriso uLAratarena puJAbhisandena kusalAbhisandena pavaDDiyA [pavattiyA (cari0 pi0 aThTha0 pakiNNakakathA)] paccayena sukhassAhArena samannAgato sattAnaM dakkhiNeyyo uttamaM gAravaTThAnaM, asadisaM puJakkhettaJca hoti / evamanekaguNo anekAnisaMso mahAbhinIhAro pAramInaM paccayoti veditbbo| yathA ca mahAbhinIhAro, evaM mahAkaruNA, upAyakosallaJca / tattha upAyakosallaM nAma dAnAdInaM bodhisambhArabhAvassa nimittabhUtA paJjA, yAhi mahAkaruNUpAyakosallatAhi mahApurisAnaM attasukhanirapekkhatA, nirantaraM parasukhakaraNapasutatA, sudukkarehi mahAbodhisattacaritehi visAdAbhAvo, pasAdasaMvuddhidassanasavanAnussaraNAvatthAsupi sattAnaM hitasukhapaTilAbhahetubhAvo ca sampajjati / tathA hi tassa pacAya buddhabhAvasiddhi, karuNAya buddhkmmsiddhi| paAya sayaM tarati, karuNAya pare tAreti / paJAya paradukkhaM parijAnAti, karuNAya paradukkhapaTikAraM Arabhati / paJaAya dukkhaM nibindati, karuNAya dukkhaM sampaTicchati / pAya nibbAnAbhimukho hoti, karuNAya taM na pApuNAti / tathA karuNAya saMsArAbhimukho hoti, paJAya tatra nAbhiramati / paJjAya sabbattha virajjati, karuNAnugatattA na ca na sabbesamanuggahAya pavatto, karuNAya sabbepi anukampati, paJAnugatattA na ca na sabbattha virattacitto / paJjAya ahaMkAramamaMkArAbhAvo, karuNAya AlasiyadInatAbhAvo / tathA paJjAkaruNAhi yathAkkama attanAthaparanAthatA, dhIravIrabhAvo, anattantapAparantapatA, attahitaparahitaniSphatti, nibbhayAbhIsanakabhAvo, dhammAdhipatilokAdhipatitA, kata pubbakAribhAvo, mohataNhAvigamo, vijjAcaraNasiddhi, balavesArajjanipphattIti 226 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 227 sabbassApi pAramitAphalassa visesena upAyabhAvato paJA karuNA pAramInaM paccayo / idaM pana dvayaM pAramInaM viya paNidhAnassApi paccayo / tathA ussAhaummaGgaavatthAnahitacariyA ca pAramInaM paccayoti veditbbo| yA ca buddhabhAvassa uppattiTTAnatAya "buddhabhUmiyo"ti vuccanti / tattha ussAho nAma bodhisambhArAnaM abbhussAhanavIriyaM / ummaGgo nAma bodhisambhAresu upAyakosallabhUtA paJjA / avatthAnaM nAma adhiTTAnaM, acalAdhiTThAnatA / hitacariyA nAma mettAbhAvanA, karuNAbhAvanA ca / yathAha - "kati pana bhante, buddhabhUmiyoti ? catasso kho sAriputta, buddhabhUmiyo / katamA catasso ? ussAho ca hoti vIriyaM, ummaGgo ca hoti paJaAbhAvanA, avatthAnaJca hoti adhiTTAnaM, hitacariyA ca hoti mettAbhAvanA / imA kho sAriputta, catasso buddhabhUmiyo''ti (su0 ni0 aTTha0 1.34) / tathA nekkhammapavivekaalobhAdosAmohanissaraNappabhedA ca cha ajjhaasyaa| vuttajhetaM - "nekkhammajjhAsayA ca bodhisattA kAmesu, gharAvAse ca dosadassAvino, pavivekajjhAsayA ca bodhisattA saGgaNikAya dosdssaavino| alobha...pe0... lobhe...pe0... adosa...pe0... dose...pe0... amoha...pe0... mohe...pe0... nissaraNa...pe0... sabbabhavesu dosadassAvino''ti (su0 ni0 aThTha0 1.34; visuddhi0 1.49) / tasmA ete ca cha ajjhAsayApi pAramInaM paccayAti veditabbA / na hi lobhAdIsu AdInavadassanena, alobhAdInaM adhikabhAvena ca vinA dAnAdipAramiyo sambhavanti / alobhAdInahi adhikabhAvena pariccAgAdininnacittatA, alobhajjhAsayAditA cAti, yathA cete, evaM dAnajjhAsayatAdayopi / yathAha - "kati pana bhante bodhAya carantAna bodhisattAnaM ajjhAsayAti ? dasa kho sAriputta, bodhAya carantAnaM bodhisattAnaM ajjhAsayA / katame dasa ? dAnajjhAsayA sAriputta, bodhisattA macchere dosdssaavino| sIla...pe0... asaMvare...pe0... nekkhamma...pe0... kAmesu...pe0... yathAbhUtaJANa...pe0... vicikicchaay|...pe0... 227 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 vIriya... pe0... kosajje...pe0... khanti...pe0... akkhantiyaM...pe0... sacca...pe0... visaMvAdane...pe0... adhiTThAna... pe0... anadhidvAne...pe..... mettA... pe0... byApAde...pe0... upekkhA...pe0... sukhadukkhesu AdInavadassAvino 'ti / etesu hi macchera asaMvarakAmavicikicchAkosajja akkhantivisaMvAdana anadhiTThAnabyApAdasukhadukkhasaGghAtesu AdInavadarasanapubbaGgamA dAnAdininnacittatAsaGghAtA dAnajjhAsayatAdayo dAnAdipAramInaM nibbattiyA paccayo / tathA apariccAgapariccAgAdIsu yathAkkamaM AdInavAnisaMsapaccavekkhaNampi dAnAdipAramInaM paccayo hoti / (1.1.7-7) tatrAyaM paccavekkhaNAvidhi khettavatthuhiraJJasuvaNNagomahiM sadAsIdAsaputtadArAdipariggahabyAsattacittAnaM sattAnaM khettAdInaM vatthukAmabhAvena bahupatthanIyabhAvato, rAjacorAdisAdhAraNabhAvato, vivAdAdhiTThAnato, sapattakaraNato, nissArato, paTilAbhaparipAlanesu paraviheThanahetubhAvato, vinAsanimittaJcasokAdi anekavihitabyasanAvahato tadAsattinidAnaJca maccheramalapariyuTThitacittAnaM apAyUpapattihetubhAvatoti evaM vividhavipulAnatthAvahAni pariggahitavatthUni nAma, tesaM pariccAgoyeveko sotthibhAvoti pariccAge appamAdo karaNIyo / apica '"yAcako yAcamAno attano guhassa Acikkhanato mayhaM vissAsiko 'ti ca "pahAya gamanIyaM attano santakaM gahetvA paralokaM yAhItiupadisanato mayhaM upadesako "ti ca "Aditte viya agAre maraNagginA Aditte loke tato mayhaM santakassa apaharaNato apavAhakasahAyo" ti ca " apavAhitassa cassa ajjhApananikkhepaTTAnabhUto "ti ca "dAnasaGghAte kalyANakammasmiM sahAyabhAvato, sabbasampattInaM aggabhUtAya paramadullabhAya buddhabhUmiyA sampattihetubhAvato ca paramo kalyANamitto 'ti ca paccavekkhitabbaM / tathA "uLAre kammani anenAhaM sambhAvito, tasmA sA sambhAvanA avitathA kAtabbA "ti ca "ekantabheditAya jIvitassa AyAcitenApi mayA dAtabbaM, pageva yAcitenA" ti ca "uLArajjhAsayehi gavesitvApi dAtabbo, [dAtabbato (ca0 pi0 aTTa0 pakiNNakakathAvaNNanA)] sayamevAgato mama punAti ca "yAcakassa dAnApadesena mayhamevAyamanuggaho" ti ca " ahaM viya ayaM sabbopi loko mayA anuggahetabbo "ti ca "asati yAcake kathaM mayhaM dAnapAramI pUreyyA'ti ca " yAcakAnamevatthAya mayA sabba pariggahetabbo'"ti ca '"ayAcitvApi maM mama santakaM yAcakA kadA sayameva gaNheyyu "nti 228 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 229 ca "kathamahaM yAcakAnaM piyo cassaM manApo"ti ca "kathaM vA te mayhaM piyA cassu manApA''ti ca "kathaM vAhaM dadamAno datvApi ca attamano assaM pamudito pItisomanassajAto''ti ca "kathaM vA me yAcakA bhaveyyuM, uLAro ca dAnajjhAsayo"ti ca "kathaM vAhamayAcito eva yAcakAnaM hadayamajhAya dadeyya''nti "sati dhane, yAcake ca apariccAgo mahatI mayhaM vaJcanA''ti ca "kathamahaM attano aGgAni, jIvitaJcApi pariccajeyyanti ca cAganinnatA uptttthpetbbaa|| apica "attho nAmAyaM nirapekkhaM dAyakamanugacchati yathA taM nirapekkhaM khepakaM kiTako"ti atthe nirapekkhatAya cittaM uppAdetabbaM / yAcamAno pana yadi piyapuggalo hoti "piyo maM yAcatI"ti somanassaM uppaadetb| atha udAsInapuggalo hoti "ayaM maM yAcamAno addhA iminA pariccAgena mitto hotI"ti somanassaM uppAdetab / dadanto hi yAcakAnaM piyo hotIti / atha pana verIpuggalo yAcati, "paccatthiko maM yAcati, ayaM maM yAcamAno addhA iminA pariccAgena verIpi piyo mitto hotI''ti visesato somanassaM uppAdetabbaM / evaM piyapuggale viya majjhattaverIpuggalesupi mettApubbaGgamaM karuNaM upaTThapetvAva dAtabbaM / sace panassa cirakAlaM paribhAvitattA lobhassa deyyadhammavisayA lobhadhammA uppajjeyyu, tena bodhisattapaTijhena iti paTisaJcikkhitabbaM "nanu tayA sappurisa sambodhAya abhinIhAraM karontena sabbasattAnamupakArAya ayaM kAyo nissaTTho, tappariccAgamayaJca puJja, tattha nAma te bAhirepi vatthusmiM abhisaGgappavatti hatthisinAnasadisI hoti, tasmA tayA na katthaci abhisaGgo uppaadetbbo| seyyathApi nAma mahato bhesajjarukkhassa tiThThato mUlaM mUlatthikA haranti, papaTikaM, tacaM, khandhaM, viTapaM, sAkhaM, palAsaM, purpha, phalaM phalatthikA haranti, na tassa rukkhassa 'mahaM santakaM ete harantI'ti vitakkasamudAcAro hoti, evameva sabbalokahitAya ussukkamApajjantena mayA mahAdukkhe akata ke niccAsucimhi kAye paresaM upakArAya viniyujjamAne aNumattopi micchAvitakko na uppAdetabbo / ko vA ettha viseso ajjhattikabAhiresu mahAbhUtesu ekantabhedanavikiraNaviddhaMsanadhammesu / kevalaM pana sammohavijambhitametaM, yadidaM 'etaM mama, esohamasmi, eso me attA'ti abhiniveso, tasmA bAhiresu mahAbhUtesu viya ajjhattikesupi karacaraNanayanAdIsu, maMsAdIsu ca anapekkhena hutvA taM tadasthikA harantUti nissaTThacittena bhvitbb''nti| evaM paTisaJcikkhato cassa sambodhAya pahitattassa kAyajIvitesu nirapekkhassa appakasireneva 229 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA 1 (1.1.7-7) kAyavacImanokammAni suvisuddhAni honti, so visuddhakAyavacImanokammanto visuddhAjIvo AyapaTipattiyaM Thito AyApAyupAyakosallasamannAgamena bhiyyoso mattAya deyyadhammapariccAgena, abhayadAnasaddhammadAnehi ca sabbasatte anuggaNhituM samattho hoti, ayaM tAva dAnapAramiyaM paccavekkhaNAnayo / sIlapAramiyaM pana evaM paccavekkhitabbaM - "idahi sIlaM nAma gaGgodakAdIhi visodhetuM asakkuNeyyassa dosamalassa vikkhAlanajalaM, haricandanAdIhi vinetuM asakkuNeyyassa rAgAdipariLAhassa vinayanaM, muttAhAramakuTakuNDalAdIhi pacurajanAlaGkArehi asAdhAraNo sAdhUnamalaGkAraviseso, sabbadisAvAyanako atikittimo [sabbadisAvAyanato akittimo (ca0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathAvaNNanA; dI0 ni0 TI0 1.7)] sabbakAlAnurUpo ca surabhigandho, khattiyamahAsAlAdIhi, devatAhi ca vandanIyAdibhAvAvahanato paramo vasIkaraNamanto, cAtumahArAjikAdidevalokArohaNasopAnapanti, jhAnAbhiJAnaM adhigamUpAyo, nibbAnamahAnagarassa sampApakamaggo, sAvakabodhipaccekabodhisammAsambodhInaM patiTThAnabhUmi, yaM yaM vA panicchitaM patthitaM, tassa tassa samijjhanUpAyabhAvato cintAmaNikapparukkhAdike ca atiseti / vutta hetaM bhagavatA "ijjhati bhikkhave, sIlavato cetopaNidhi visuddhattA''ti (dI0 ni0 3.337; saM0 ni0 2.4.352; a0 ni0 3.8.35) / aparampa vuttaM "AkaThThayya ce bhikkhave, bhikkhu sabrahmacArInaM piyo ca assaM manApo ca garu ca bhAvanIyo cAti, sIlesvevassa paripUrakArI"tiAdi (ma0 ni0 1.65) / tathA "avippaTisAratthAni kho Ananda kusalAni sIlAnI"ti, (a0 ni0 3.10.1; 11.1) "paJcime gahapatayo, AnisaMsA sIlavato sIlasampadAyA"tiAdisuttAnaJca (dI0 ni0 2.150; a0 ni0 2.5.213; udA0 76; mahA0 va0 385) vasena sIlaguNA paccavekkhitabbA / tathA aggikkhandhopamasuttAdInaM (a0 ni0 2.7.72) vasena sIlavirahe AdInavA / apica pItisomanassanimittato, attAnuvAdaparAnuvAdadaNDaduggatibhayAbhAvato, vihi pAsaMsabhAvato, avippaTisArahetuto, paramasotthiTThAnato, kulasApateyyAdhipateyyajIvitarUpaTThAnabandhumittasampattInaM atisayanato ca sIlaM paccavekkhitabbaM / sIlavato hi attano sIlasampadAhetu mahantaM pItisomanassaM uppajjati "kataM vata mayA kusalaM, kataM kalyANaM, kataM bhIruttANa''nti / 230 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 231 tathA sIlavato attA na upavadati, na ca pare viSe, daNDaduggatibhayAnaJca sambhavoyeva natthi, "sIlavA purisapuggalo kalyANadhammoti vijhUnaM pAsaMso ca hoti / tathA sIlavato yvAyaM "kataM vata mayA pApaM, kataM luI, kataM kibbisa''nti dassIlassa vippaTisAro uppajjati, so na hoti| sIlaJca nAmetaM appamAdAdhiTThAnato, bhogabyasanAdiparihAramukhena mahato atthassa sAdhanato, maGgalabhAvato, paramaM sotthiTTAnaM / nihInajaccopi sIlavA khattiyamahAsAlAdInaM pUjanIyo hotIti kulasampattiM atiseti sIlasampadA, "taM kiM maJjasi mahArAja, idha te assa dAso kammakaro''tiAdi (dI0 ni0 1.183) vakkhamAnasAmaJjasuttavacanaJcettha sAdhakaM, corAdIhi asAdhAraNato, paralokAnugamanato, mahapphalabhAvato, samathAdiguNAdhiTThAnato ca bAhiradhanaM sApateyyaM atiseti sIlaM / paramassa cittissariyassa adhiTThAnabhAvato khattiyAdInamissariyaM atiseti sIlaM / sIlanimittahi taMtasattanikAyesu sattAnamissariyaM, vassasatAdidIghappamANato ca jIvitato ekAhampi sIlavato jIvitassa visiThThatAvacanato, satipi jIvite sikkhAnikkhipanassa maraNatAvacanato ca sIlaM jIvitato visitttthtrN| verInampi manuJabhAvAvahanato, jarArogavipattIhi anabhibhavanIyato ca rUpasampattiM atiseti sIlaM / pAsAdahammiyAdiTThAnappabhede rAjayuvarAjasenApatiAdiThAnavisese ca sukhavisesAdhiTThAnabhAvato atiseti siilN| sabhAvasiniH santikAvacarepi bandhujane, mittajane ca ekantahitasampAdanato, paralokAnugamanato ca atiseti sIlaM / "na taM mAtA pitA kayirA''tiAdi (dha0 pa0 43) vacanaJcettha sAdhakaM / tathA hathiassarathapattibalakAyehi, mantAgadasotthAnapayogehi ca durArakkhAnamanAthAnaM attAdhInato, anaparAdhInato, mahAvisayato ca ArakkhabhAvena sIlameva visiTTataraM / tenevAha "dhammo have rakkhati dhammacAri"ntiAdi (thera0 gA0 303; jA0 1.10.102) / evamanekaguNasamannAgataM sIlanti paccavekkhantassa aparipuNNA ceva sIlasampadA pAripUriM gacchati, aparisuddhA ca pArisuddhiM / sace panassa dIgharattaM paricayena sIlapaTipakkhadhammA dosAdayo antarantarA uppajjeyyu, tena bodhisattapaTiona evaM paTisaJcikkhitabbaM "nanu tayA bodhAya paNidhAnaM kataM, sIlavekallena ca na sakkA na ca sukarA lokiyApi sampattiyo pApuNituM, pageva lokuttraa''ti| sabbasampattInamaggabhUtAya sammAsambodhiyA adhiTThAnabhUtena sIlena paramukkaMsagatena bhavitabbaM, tasmA "kikIva aNDa'"ntiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 1.7; visuddhi0 1.19) vuttanayena sammadeva sIlaM rakkhantena suTTa tayA pesalena bhavitabbaM / 231 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 apica tayA dhammadesanAya yAnattaye sattAnamavatAraNaparipAcanAni kAtabbAni, sIlavekallassa ca vacanaM na paccetabbaM hoti, asappAyAhAravicArassa viya vejjassa tikicchanaM, tasmA "kathAhaM saddheyyo hutvA sattAnamavatAraNaparipAcanAni kareyyanti sabhAvaparisuddhasIlena bhavitabbaM / kiJca jhAnAdiguNavisesayogena me sattAnamupakArakaraNasamatthatA, paJJApAramIAdiparipUraNaJca jhAnAdayo guNA ca sIlapAri suddhiM vinA na sambhavantIti sammadeva sIlaM sodhetabbaM / tathA " sambAdho gharAvAsI rajopatho 'tiAdinA (dI0 ni0 1.111; ma0 ni0 1.291, 371; 2.10, 3.13, 218; saM0 ni0 1.2.154; 3.5.1002; a0 ni0 3.10.99; netti0 94) gharAvAse, "aTTikaGkalUpamA kAmA 'tiAdinA (ma0 ni0 1.234; 2.42; pAci0 417; cULa0 ni0 147) " mAtApi puttena vivadatI 'tiAdinA (ma0 ni0 1.168) ca kAmesu, "seyyathApi puriso iNaM AdAya kamman payojeyyA "tiAdinA (ma0 ni0 1.426) kAmacchandAdI AdInavadassanapubbaGgamA, vuttavipariyAyena "abbhokAso pabbajjA' 'tiAdinA (dI0 ni0 1.191, 398; ma0 ni0 1.291, 371; 2.10; 3.13, 218, saM0 ni0 1.291; saM0 ni0 3.5.1002, a0 ni0 3.10.99 netti0 98 ) pabbajjAdIsu AnisaMsApaTisaGghAvasena nekkhammapAramiyaM paccavekkhaNA kAtabbA / ayamettha saGkSepo, vitthAro pana dukkhakkhandhaAsivisopamasuttAdi (ma0 ni0 1.163, 175, saM0 ni0 2.4.238) vasena veditabbo / (1.1.7-7) tathA "paJJAya vinA dAnAdayo dhammA na visujjhanti, yathAsakaM byApArasamatthA ca na hontI 'ti paJJAya guNA manasi kAtabbA / yatheva hi jIvitena vinA sarIrayantaM na sobhati, na ca attano kiriyAsu paTipattisamatthaM hoti / yathA ca cakkhAdIni indriyAni viJJaNena vinA yathAsakaM visayesu kiccaM kAtuM nappahonti evaM saddhAdIni indriyAni paJJAya vinA sakakiccapaTipattiyamasamatthAnIti pariccAgAdipaTipattiyaM paJJa padhAnakAraNaM / ummIlitapaJJAcakkhukA hi mahAsattA bodhisattA attano aGgapaccaGgAnipi datvA anattukkaMsakA, aparavambhakA ca honti, bhesajjarukkhA viya vikapparahitA kAlattayepi somanassajAtA / paJJavasena hi upAyakosallayogato pariccAgo parahitapavattiyA dAnapAramibhAvaM upeti / attatthahi dAnaM muddhasadisaM [ vuddhisadisaM ( dI0 ni0 TI0 1.7)] hoti / 232 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 233 tathA paJjAya abhAvena taNhAdisaMkilesAviyogato sIlassa visuddhiyeva na sambhavati, kuto sabba guNAdhiTThAnabhAvo / paJavA eva ca gharAvAse kAmaguNesu saMsAre ca AdInavaM, pabbajjAya jhAnasamApattiyaM nibbAne ca AnisaMsaM suTu sallakkhento pabbajitvA jhAnasamApattiyo nibbattetvA nibbAnaninno, pare ca tattha patiThThapeti / vIriyaJca paJjArahitaM yathicchitamatthaM na sAdheti duraarmbhbhaavto| anArambhoyeva hi durArambhato seyyo, paJjAsahitena pana vIriyena na kiJci duradhigamaM upaaypttipttito| tathA paJcavA eva parApakArAdInamadhivAsakajAtiyo hoti, na duppo / paJjAvirahitassa ca parehi upanItA apakArA khantiyA paTipakkhameva anubrUhenti / paJavato pana te khantisampattiyA anubrUhanavasena assA thirabhAvAya saMvattanti / paJavA eva tINipi saccAni tesaM kAraNAni paTipakkhe ca yathAbhUtaM jAnitvA paresaM avisaMvAdako hoti / tathA paJjAbalena attAnamupatthambhetvA dhitisampadAya sabbapAramIsu acalasamAdAnAdhiTTAno hoti / paJavA eva ca piyamajjhattaverivibhAgamakatvA sabbattha hitUpasaMhArakusalo hoti / tathA paJAvasena lAbhAlAbhAdilokadhammasannipAte nibikAratAya majjhatto hoti / evaM sabbAsaM pAramInaM pAva pArisuddhihetUti pAguNA paccavekkhitabbA / __apica pAya vinA na dassanasampatti, antarena ca diTThisampadaM na sIlasampadA, sIladiTThisampadArahitassa ca na samAdhisampadA, asamAhitena ca na sakkA attahitamattampi sAdhetuM, pageva ukkaMsagataM parahitanti / "nanu tayA parahitAya paTipannena sakkaccaM pApArisuddhiyA Ayogo karaNIyo"ti bodhisattena attA ovditbbo| paJjAnubhAvena hi mahAsatto caturadhiTThAnAdhiTTito catUhi saGgahavatthUhi lokaM anuggaNhanto satte niyyAnamagge avatAreti, indriyAni ca nesaM paripAceti / tathA paJjAbalena khandhAyatanAdIsu pavicayabahulo pavattinivattiyo yAthAvato parijAnanto dAnAdayo guNavisese nibbedhabhAgiyabhAvaM nayanto bodhisattasikkhAya paripUrakArI hotIti evamAdinA anekAkAravokAre paJAguNe vavatthapetvA pApAramI anubruuhetbbaa| tathA dissamAnapArAnipi lokiyAni kammAni nihInavIriyena pApuNitumasakkuNeyyAni, agaNitakhedena pana AraddhavIriyena duradhigamaM nAma natthi / nihInavIriyo hi "saMsAramahoghato sabbasatte santAressAmI"ti Arabhitumeva na sakkuNoti / majjhimo pana 233 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA 1 (1.1.7-7) ArabhitvAna antarAvosAnamApajjati / ukkaTThavIriyo pana attasukhanirapekkho ArabhitvA pAramadhigacchatIti vIriyasampatti paccavekkhitabbA / apica "yassa attano eva saMsArapaGkato samuddharaNatthamArambho, tassApi vIriyassa sithilabhAvena manorathAnaM matthakappatti na sakkA sambhAvetuM, pageva sadevakassa lokassa samuddharaNatthaM katAbhinIhArenA''ti ca "rAgAdInaM dosagaNAnaM mattamahAnAgAnamiva dunnivAraNabhAvato, tannidAnAnaJca kammasamAdAnAnaM ukkhittAsikavadhakasadisabhAvato, tannimittAnaJca duggatInaM sabbadA vivaTamukhabhAvato, tattha niyojakAnaJca pApamittAnaM sadA sannihitabhAvato, tadovAdakAritAya ca vasalassa puthujjanabhAvassa sati sambhave yuttaM sayameva saMsAradukkhato nissaritu'nti ca "micchAvitakkA vIriyAnubhAvena dUrI bhavantIti ca "yadi pana sambodhiM attAdhInena vIriyena sakkA samadhigantuM, kimettha dukkara'"nti ca evamAdinA nayena vIriyaguNA paccavekkhitabbA / tathA "khanti nAmAyaM niravasesaguNapaTipakkhassa kodhassa vidhamanato guNasampAdane sAdhUnaM appaTihatamAyudhaM, parAbhibhavane samatthAnamalaGkAro, samaNabrAhmaNAnaM balasampadA, kodhaggivinayanA udakadhArA, kalyANakittisaddassa saJjAtideso, pApapuggalAnaM vacIvisavUpasamakaro mantAgado, saMvare ThitAnaM paramA dhIrapakati, gambhIrAsayatAya sAgaro, dosamahAsAgarassa velA, apAyadvArassa pidhAnakavATaM devabrahmalokAnaM ArohaNasopAnaM, sabbaguNAnamadhivAsabhUmi, uttamA kAyavacImanovisuddhI"ti manasi kAtabbaM / apica "ete sattA khantisampattiyA abhAvato idhaloke tapanti, paraloke ca tapanIyadhammAnuyogato''ti ca "yadipi parApakAranimittaM dukkhaM uppajjati, tassa pana dukkhassa khettabhUto attabhAvo, bIjabhUtaJca kammaM mayAva abhisaGkhata''nti ca "tassa ca dukkhassa ANaNyakaraNameta''nti ca "apakArake asati kathaM mayhaM khantisampadA sambhavatIti ca "yadipAyaM etarahi apakArako, ayaM nAma pubbe anena mayhaM upakAro kato'ti ca "apakAro eva vA khantinimittatAya upakAro'"ti ca "sabbepime sattA mayhaM puttasadisA, puttakatAparAdhesu ca ko kujjhissatI''ti ca "yena kodhabhUtAvesena ayaM mayhaM aparajjhati, svAyaM kodhabhUtAveso mayA vinetabbo''ti ca "yena apakArena idaM mahaM dukkhaM uppannaM, tassa ahampi nimitta''nti ca "yehi dhammehi apakAro kato, yattha ca kato, sabbepi te tasmiMyeva khaNe niruddhA, kassidAni kena kopo kAtabbo'ti ca "anattatAya sabbadhammAnaM ko kassa aparajjhatI''ti ca paccavekkhantena khantisampadA brUhetabbA / 234 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 235 __ yadi panassa dIgharattaM paricayena parApakAranimittako kodho cittaM pariyAdAya tituyya, tena iti paTisaJcikkhitabbaM "khanti nAmesA parApakArassa paTipakkhapaTipattInaM paccupakArakAraNa''nti ca "apakAro ca mayhaM dukkhuppAdanena dukkhupanisAya saddhAya, sabbaloke anabhiratisaJAya ca paccayo"ti ca "indriyapakatiresA, yadidaM iTThAniTThavisayasamAyogo, tattha aniTThavisayasamAyogo mahaM na siyAti taM kutettha labbhA''ti ca "kodhavasiko satto kodhena ummatto vikkhittacitto, tattha kiM paccapakArenA''ti ca "sabbepime sattA sammAsambuddhena orasaputtA viya paripAlitA, tasmA na tattha mayA cittakopo kAtabbo''ti ca "aparAdhake ca sati guNe guNavati mayA kopo na kAtabbo''ti ca "asati guNe kassacipi guNassAbhAvato visesena karuNAyitabbo'ti ca "kopena mayhaM guNayasA nihIyantI"ti ca "kujjhanena mayhaM dubbaNNadukkhaseyyAdayo sapattakantA AgacchantI"ti ca "kodho ca nAmAyaM sabbadukkhAhitakArako sabbasukhahitavinAsako balavA paccatthiko''ti ca "sati ca khantiyA na koci paccatthiko''ti ca "aparAdhakena aparAdhanimittaM yaM dukkhaM AyatiM laddhabbaM, sati ca khantiyA mayhaM tadabhAvo''ti ca "cintentena, kujjhantena ca mayA paccatthikoyeva anuvattito''ti ca "kodhe ca mayA khantiyA abhibhUte tassa dAsabhUto paccatthiko sammadeva abhibhUto''ti ca "kodhanimittaM khantiguNapariccAgo mayhaM na yutto''ti ca "sati ca kodhe guNavirodhapaccanIkadhamme kathaM me sIlAdidhammA pAripUriM gaccheyyuM, asati ca tesu kathAhaM sattAnaM upakArabahulo paTiJAnurUpaM uttamaM sampattiM pApuNissAmI''ti ca "khantiyA ca sati bahiddhA vikkhepAbhAvato samAhitassa sabbe saGghArA aniccato dukkhato sabbe dhammA anattato nibbAnaM asaGkhatAmatasantapaNItatAdibhAvato nijjhAnaM khamanti, 'buddhadhammA ca acinteyyAparimeyyappabhavA'ti', tato ca "anulomikakhantiyaM Thito 'kevalA ime attattaniyabhAvarahitA dhammamattA yathAsakaM paccayehi uppajjanti vinassanti, na kutoci Agacchanti, na kuhiJci gacchanti, na ca katthaci patiTThitA, na cettha koci kassaci byApAro'ti ahaMkAramamaMkArAnadhiTThAnatA nijjhAnaM khamati, yena bodhisatto bodhiyA niyato anAvattidhammo hotI''ti evamAdinA khantipAramiyA paccavekkhaNA veditabbA / tathA "saccena vinA sIlAdInamasambhavato, paTiJAnurUpapaTipattiyA abhAvato, saccadhammAtikkame ca sabbapApadhammAnaM samosaraNabhAvato, asaccasandhassa appaccayikabhAvato, AyatiJca anAdeyyavacanatAvahanato, sampannasaccassa sabbaguNAdhiTThAnabhAvato, saccAdhiTThAnena sabbasambodhisambhArAnaM bhArAna pAArasuddhapAripUrisamanvAyato, pArisuddhipAripUrisamanvAyato, sabhAvadhammAvisaMvAdanena 235 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) sabbabodhisambhArakiccakaraNato, bodhisattapaTipattiyA saccapAramiyA sampattiyo paccavekkhitabbA / ca parinipphattito''tiAdinA tathA "dAnAdIsu daLahasamAdAnaM, tappaTipakkhasannipAte ca nesaM acalAdhiTTAnaM, tattha ca dhIravIrabhAvaM vinA na dAnAdisambhArA sambodhinimittA sambhavantI"tiAdinA adhiTAnaguNA pccvekkhitbbaa| tathA "attahitamatte avatidvantenApi sattesu hitacittataM vinA na sakkA idhalokaparalokasampattiyo pApuNituM, pageva sabbasatte nibbAnasampattiyaM patiTThApetukAmenA''ti ca "pacchA sabbasattAnaM lokuttarasampattimAkajantena idAni lokiyasampattimAkaDA yuttarUpA'ti ca "idAni Asayamattena paresaM hitasukhUpasaMhAraM kAtumasakkonto kadA payogena taM sAdhayissAmI''ti ca "idAni mayA hitasukhUpasaMhArena saMvaddhitA pacchA dhammasaMvibhAgasahAyA mayhaM bhavissantIti ca "etehi vinA na mayhaM bodhisambhArA sambhavanti, tasmA sabbabuddhaguNavibhUtiniSphattikAraNattA mayhaM ete paramaM puJakkhettaM anuttaraM kusalAyatanaM uttamaM gAravaTThAna''nti ca "savisesaM sabbesupi sattesu hitajjhAsayatA paccupaTTapetabbA, kiJca karuNAdhiTThAnatopi sabbasattesu mettA anubrUhetabbA / vimariyAdIkatena hi cetasA sattesu hitasukhUpasaMhAraniratassa tesaM ahitadukkhApanayanakAmatA balavatI uppajjati daLhamUlA, karuNA ca sabbesaM buddhakArakadhammAnaM Adi caraNaM patiTThA mUlaM mukhaM pamukha"nti evamAdinA mettAguNA paccavekkhitabbA / ___ tathA "upekkhAya abhAve sattehi katA vippakArA cittassa vikAraM uppAdeyyuM, sati ca cittavikAre dAnAdisambhArAnaM sambhavo eva natthI''ti ca "mettAsinehena sinehite citte upekkhAya vinA sambhArAnaM pArisuddhi na hotI''ti ca "anupekkhako saGghAresu puJjasambhAraM, tabbipAkaJca sattahitatthaM pariNAmetuM na sakkotI''ti ca upekkhAya abhAve deyyadhammapaTiggAhakAnaM vibhAgamakatvA pariccajituM na sakkotI"ti ca "upekkhArahitena jIvitaparikkhArAnaM, jIvitassa vA antarAyaM amanasikaritvA sIlavisodhanaM kAtuM na sakkA'"ti ca tathA "upekkhAvasena aratiratisahasseva nekkhammabalasiddhito, upapattito ikkhanavaseneva sabbasambhArakiccanipphattito, accAraddhavIriyassa anupekkhane padhAnakiccAkaraNato, upekkhato eva titikkhAnijjhAnasambhavato, upekkhAvasena sattasaGkhArAnaM avisaMvAdanato, lokadhammAnaM ajjhupekkhanena samAdinnadhammesu acalAdhiTThAnasiddhito, 236 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 237 parApakArAdIsu anAbhogavaseneva mettAvihAranipphattitoti sabbasambodhisambhArAnaM samAdAnAdhiTThAnapAripUriniSphattiyo upekkhAnubhAvena sampajjantI"ti evamAdinA nayena upekkhApAramI pccvekkhitbbaa| evaM apariccAgapariccAgAdIsu yathAkkama AdInavAnisaMsapaccavekkhaNA dAnAdipAramInaM paccayoti daTTabbaM / tathA saparikkhArA paJcadasa caraNadhammA paJca ca abhijAyo / tattha caraNadhammA nAma sIlasaMvaro, indriyesu guttadvAratA, bhojane mattaJjatA jAgariyAnuyogo, satta saddhammA, cattAri jhAnAni ca / tesu sIlAdInaM catunnaM terasapi dhutaGgadhammA, appicchatAdayo ca parikkhArA / saddhammesu saddhAya buddhadhammasaGghasIlacAgadevatupasamAnussati lUkhapuggalaparivajjanA, siniddhapuggalasevanA, sampasAdanIyadhammapaccavekkhaNA, tadadhimuttatA ca parikkhArA / hirottappAnaM akusalAdInavapaccavekkhaNA, apAyAdInavapaccavekkhaNA, kusaladhammapatthambhabhAvapaccavekkhaNA, hirottapparahitapuggalaparivajjanA, hirottappasampannapuggalasevanA, tadadhimuttatA ca | bAhusaccassa pubbayogo, paripucchakabhAvo, saddhammAbhiyogo, anavajjavijjAvAnAdiparicayo, paripakkindriyatA, kilesadUrIbhAvo, appassutapuggalaparivajjanA bahussutapuggalasevanA, tadadhimuttatA c| vIriyassa apAyabhayapaccavekkhaNA, gamanavIthipaccavekkhaNA, dhammamahattapaccavekkhaNA, thinamiddhavinodanA, kusItapuggalaparivajjanA, AraddhavIriyapuggalasevanA, sammappadhAnapaccavekkhaNA, tadadhimuttatA ca / satiyA satisampajaJja, muTThassatipuggalaparivajjanA upaTThitassatipuggalasevanA, tadadhimuttatA c| paJAya paripucchakabhAvo, vatthuvisadakiriyA, indriyasamattapaTipAdanA, duppaJjapuggalaparivajjanA, paJavantapuggalasevanA, gambhIraJANacariyasuttantapaccavekkhaNA, dhammamahattapaccavekkhaNA, tadadhimuttatA ca | catunnaM jhAnAnaM sIlAdicatukkaM, aTThatisAya ArammaNesu pubbabhAgabhAvanA, AvajjanAdivasIbhAvakaraNaJca parikkhArA / / tattha sIlAdIhi payogasuddhiyA sattAnaM abhayadAne, AsayasuddhiyA AmisadAne, ubhayasuddhiyA dhammadAne samatthohotItiAdinA caraNAdInaM dAnAdisambhArapaccayatA yathArahaM niddhAretabbA / ativitthArabhayena pana mayaM na vitthArayimha / tathA sampatticakkAdayopi dAnAdInaM paccayoti veditabbA / ko saMkilesoti ettha - 237 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) taNhAdIhi parAmaTTha-bhAvo tAsaM kilissanaM / sAmaJato visesena, yathArahaM vikappatA / / avisesena hi taNhAdIhi parAmaTThabhAvo pAramInaM sNkileso| visesena pana deyyadhammapaTiggAhakavikappA dAnapAramiyA sNkileso| sattakAlavikappA sIlapAramiyA / kAmabhavatadupasamesu abhiratianabhirativikappA nekkhammapAramiyA / "ahaM mamA''ti vikappA pnyaapaarmiyaa| lInuddhaccavikappA viiriypaarmiyaa| attaparavikappA khantipAramiyA / adiTThAdIsu diTThAdivikappA saccapAramiyA / bodhisambhAratabbipakkhesu dosaguNavikappA adhiTThAnapAramiyA / hitAhitavikappA mettApAramiyA / iTThAniTThavikappA upekkhApAramiyA saMkilesoti veditabbo / kiM vodAnanti taNhAdIhi aghAtatA, rahitatA vikappAnaM / vodAnanti vijAniyA, sabbAsameva tAsampi / / anupaghAtA hi taNhA mAna diTTi kodhu panAha makkha palAsa issAmacchariya mAyA sATheyya thambha sArambha mada pamAdAdIhi kilesehi deyyapaTiggAhakavikappAdirahitA ca dAnAdipAramiyo parisuddhA pabhassarA bhavantIti / ko paTipakkhoti - akusalA kilesA ca, paTipakkhA abhedato / bhedato pana pubbepi, vuttA macchariyAdayo / / avisesena hi sabbepi akusalA dhammA, sabbepi kilesA ca etAsaM paTipakkhA / visesena pana pubbe vuttA macchariyAdayoti veditabbA | apica deyyapaTiggAhakadAnaphalesu alobhAdosAmohaguNayogato lobhadosamohapaTipakhaM dAnaM, kAyAdidosattayavaGkApagamato lobhAdipaTipakkhaM sIlaM, kAmasukhaparUpaghAtaattakilamathaparivajjanato dosattayapaTipakhaM nekkhamma, lobhAdInaM andhIkaraNato, ANassa ca anandhIkaraNato lobhAdipaTipakkhA paJjA, 238 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNanA alInAnuddhataJAyArambhavasena lobhAdipaTipakkhaM vIriyaM, iTThAniTThasuJatAnaM khamanato lobhAdipaTipakkhA khanti, satipi paresaM upakAre, apakAre ca yathAbhUtappavattiyA lobhAdipaTipakkhaM saccaM, lokadhamme abhibhuyya yathAsamAdinnesu sambhAresu acalanato lobhAdiparipakkhaM adhiTThAnaM, nIvaraNavivekato lobhAdipaTipakkhA mettA, iTThAniTThesu anunayapaTighaviddhaMsanato, samappavattito ca lobhAdipaTipakkhA upekkhAti daTTabbaM / kA paTipattIti dAnAkArAdayo eva, uppAditA anekadhA / paTipattIti viJJeyyA, pAramIpUraNakkame / / dAnapAramiyA hi tAva sukhUpakaraNasarIrajIvitapariccAgena, bhayApanayanena, dhammopadesena ca bahudhA sattAnaM anuggahakaraNaM paTipatti / tattha AmisadAnaM abhayadAnaM dhammadAnanti dAtabbavatthuvasena tividhaM dAnaM / tesu bodhisattassa dAtabbavatthu ajjhattikaM, bAhiranti duvidhaM / tattha bAhiraM annaM pAnaM vatthaM yAnaM mAlA gandhaM vilepanaM seyyA AvasathaM padIpeyyanti dasavidhaM / annAdInaM khAdanIyabhojanIyAdivibhAgena anekavidhaJca / tathA rUpArammaNaM yAva dhammArammaNanti ArammaNato chabbidhaM / rUpArammaNAdInaJca nIlAdivibhAgena anekavidhaM / tathA maNikanakarajatamuttApavALAdikhettavatthuArAmAdi dAsIdAsagomahiMsAdinAnAvidhavatthUpakaraNavasena anekavidhaM / tattha mahApuriso bAhiraM vatyuM dento "yo yena asthiko, taM tasseva deti / dento ca tassa asthiko ti sayameva jAnanto ayAcitopi deti, pageva yAcito / muttacAgo deti, no amuttacAgo / pariyattaM deti, no apariyattaM / sati devyadhamme paccupakArasannissito na deti, asati deyyadhamme, pariyatte ca saMvibhAgArahaM vibhajati / na ca deti parUpaghAtAvahaM satthavisamajjAdikaM, nApi kILanakaM, yaM anatthupasaMhitaM, pamAdAvahaJca na ca gilAnassa yAcakassa pAnabhojanAdiasappAyaM, pamANarahitaM vA deti, pamANayuttaM pana sappAyameva deti / 239 , tathA yAcito gahaTTAnaM gahaTThAnucchavikaM deti pabbajitAnaM pabbajitAnucchavikaM deti / mAtApitaro JAtisAlohitA mittAmaccA puttadAradAsakammakarAti etesu kassaci pILaM ajanento deti, na ca uLAraM deyyadhammaM paTijAnitvA lUkhaM deti, na ca 239 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) lAbhasakkArasilokasannissito deti, na ca paccupakArasannissito deti, na ca phalapATikaGghI deti atra sammAsambodhiyA, na ca yAcito, deyyadhammaM vA jigucchanto deti, na ca asaJatAnaM yAcakAnaM akkosakaparibhAsakAnampi apaviddhA dAnaM deti, aJadatthu pasannacitto anukampanto sakkaccameva deti, na ca kotUhalamaGgaliko hutvA deti, kammaphalameva pana saddahanto deti, nApi yAcake payirupAsanAdIhi saMkilametvA deti, aparikilamento eva pana deti, na ca paresaM vaJcanAdhippAyo, bhedAdhippAyo vA dAnaM deti, asaMkiliTThacittova deti, nApi pharusavAco bhAkuTikamukho dAnaM deti, piyavAdI ca pana pubbabhAsI mihitasitavacano hutvA deti, yasmiM ce deyyadhamme uLAramanutAya vA ciraparicayena vA gedhasabhAvatAya vA lobhadhammo adhimatto hoti, jAnanto bodhisatto taM khippameva paTivinodayitvA yAcake pariyesetvApi deti, yaJca deyyavatthu parittaM, yAcakopi paccupaTTito, taM acintetvA api attAnaM dhAvitvA dento yAcakaM sammAneti yathA taM akittipaNDito, na ca mahApuriso attano puttadAradAsakammakaraporise yAcito te asaJApite domanassappatte yAcakAnaM deti, sammadeva pana sApite somanassappatte deti, dento ca yakkharakkhasapisAcAdInaM vA manussAnaM vA kurUrakammantAnaM jAnanto na deti, tathA rajjampi tAdisAnaM na deti, ye lokassa ahitAya dukkhAya anatthAya paTipajjanti, ye pana dhammikA dhammena lokaM pAlenti, tesaM rajjadAnaM deti / evaM tAva bAhiradAne paTipatti veditabbA / ajjhattikadAnampi dvIhAkArehi veditabbaM / kathaM? yathA nAma koci puriso ghAsacchAdanahetu attAnaM parassa nissajjati, vidheyyabhAvaM upagacchati dAsabyaM, evameva mahApuriso sambodhihetu nirAmisacitto sattAnaM anuttaraM hitasukhaM icchanto attano dAnapAramiM paripUretukAmo attAnaM parassa nissajjati, vidheyyabhAvaM upagacchati yathAkAmakaraNIyataM, karacaraNanayanAdiaGgapaccaGgaM tena tena asthikAnaM akampito alIno anuppadeti, na tattha sajjati, na saGkocaM Apajjati yathA taM bAhiravatthusmiM / tathA hi mahApuriso dvIhAkArehi bAhiravatthu pariccajati yathAsukhaM paribhogAya vA yAcakAnaM, tesaM manorathaM pUrento attano vasIbhAvAya vA / tattha sabbena sabbaM muttacAgo evamAha "nissaGgabhAvenAhaM sambodhiM pApuNissAmI"ti, evaM ajjhattikavatthusmimpi veditabbaM / tattha yaM ajjhattikavatthu diyyamAnaM yAcakassa ekanteneva hitAya saMvattati, taM deti, na itaraM / na ca mahApuriso mArassa, mArakAyikAnaM vA devatAnaM vihiMsAdhippAyAnaM attano 240 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 241 attabhAvaM, aGgapaccaGgAni vA jAnamAno deti "mA tesaM anattho ahosI''ti / yathA ca mArakAyikAnaM, evaM tehi anvAviTThAnampi na deti, nApi ummattakAnaM, itaresaM pana yAciyamAno samanantarameva deti tAdisAya yAcanAya dullabhabhAvato, tAdisassa ca dAnassa dukkrbhaavto| abhayadAnaM pana rAjato corato aggito udakato verIpuggalato sIhabyagghAdivALamigato nAgayakkharakkhasapisAcAdito sattAnaM bhaye paccupaTTite tato parittANabhAvena dAtabbaM / dhammadAnaM pana asaMkiliTThacittassa avipriitdhmmdesnaa| opAyiko hi tassa upadeso diTThadhammikasamparAyikaparamatthavasena, yena sAsane anotiNNAnaM avatAraNaM otiNNAnaM paripAcanaM / tatthAyaM nayo - sopato tAva dAnakathA sIlakathA saggakathA kAmAnaM AdInavo saMkileso okAro ca nekkhamme aanisNso| vitthArato pana sAvakabodhiyaM adhimuttacittAnaM saraNagamanaM, sIlasaMvaro, indriyesu guttadvAratA, bhojane mattaJjatA, jAgariyAnuyogo, satta saddhammA, aTThatisAya ArammaNesu kammakaraNavasena samathAnuyogo, rUpamukhAdIsu vipassanAbhinivesesu yathArahaM abhinivesanamukhena vipassanAnuyogo, tathA visuddhipaTipadAya sammattagahaNaM, tisso vijjA, cha abhiJA, catasso paTisambhidA, sAvakabodhIti etesaM guNasaMkittanavasena yathArahaM tattha tattha patiThThApanA, pariyodapanA ca / tathA paccekabodhiyaM, sammAsambodhiyaJca adhimuttacittAnaM yathArahaM dAnAdipAramInaM sabhAvasarasalakkhaNAdisaMkittanamukhena tIsupi avatthAbhedesu tesaM buddhAnaM mahAnubhAvatAvibhAvanena yAnadvaye patiTThApanA, pariyodapanA ca / evaM mahApuriso sattAnaM dhammadAnaM deti / tathA mahApuriso AmisadAnaM dento "iminAhaM dAnena sattAnaM AyuvaNNasukhabalapaTibhAnAdisampattiJca ramaNIyaM aggaphalasampattiJca nipphAdeyya''nti anaM deti, tathA sattAnaM kAmakilesapipAsavUpasamAya pAnaM deti, tathA suvaNNavaNNatAya, hirottappAlaGkArassa ca niSphattiyA vatthAni deti, tathA iddhividhassa ceva nibbAnasukhassa ca nipphattiyA yAnaM deti, tathA sIlagandhanipphattiyA gandhaM deti, tathA buddhaguNasobhAnipphattiyA mAlAvilepanaM deti, tathA bodhimaNDAsananipphattiyA AsanaM deti, tathAgataseyyaniSphattiyA seyyaM deti, saraNabhAvanipphattiyA AvasathaM deti, paJcacakkhupaTilAbhAya padIpeyyaM deti / 241 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) byAmappabhAniSphattiyA rUpadAnaM deti, brahmassaranipphattiyA saddadAnaM deti, sabbalokassa piyabhAvAya rasadAnaM deti, buddhasukhumAlabhAvAya phoTubbadAnaM deti, ajarAmaraNabhAvAya bhesajjadAnaM deti, kilesadAsabyavimocanatthaM dAsAnaM bhujissatAdAnaM deti, saddhammAbhiratiyA anavajjakhiDDAratihetudAnaM deti, sabbepi satte ariyAya jAtiyA attano puttabhAvUpanayanAya puttadAnaM deti, sakalassApi lokassa patibhAvUpagamanAya dAradAnaM deti, subhalakkhaNasampattiyA suvaNNamaNimuttApavALAdidAnaM, anubyaJjanasampattiyA nAnAvidhavibhUsanadAnaM, saddhammakosAdhigamAya vittakosadAnaM, dhammarAjabhAvAya rajjadAnaM, dAnAdisampattiyA ArAmuyyAnAdivanadAnaM, cakkaGkitehi pAdehi bodhimaNDUpasaGkamanAya caraNadAnaM, caturoghanittharaNe sattAnaM saddhammahatthadAnatthaM hatthadAnaM, saddhindriyAdipaTilAbhAya kaNNanAsAdidAnaM, samantacakkhupaTilAbhAya cakkhudAnaM, "dassanasavanAnussaraNapAricariyAdIsu sabbakAlaM sabbasattAnaM hitasukhAvaho sabbalokena ca upajIvitabbo me kAyo bhaveyyA''ti maMsalohitAdidAnaM / "sabbalokuttamo bhaveyya"nti uttamaGgadAnaM deti| evaM dadanto ca na anesanAya deti, na paropaghAtena, na bhayena, na lajjAya, na dakkhiNeyyarosanena, na paNIte sati lUkhaM, na attukkaMsanena, na paravambhanena, na phalAbhikavAya, na yAcakajigucchAya, na acittIkArena, atha kho sakkaccaM deti, sahatthena deti, kAlena deti, cittiM katvA deti, avibhAgena deti, tIsu kAlesu somanassiko deti, tato eva ca datvA na pacchAnutApI hoti, na paTiggAhakavasena mAnAvamAnaM karoti, paTiggAhakAnaM piyasamudAcAro hoti vadaJjU yAcayogo saparivAradAyako / annadAnahi dento "taM saparivAraM katvA dassAmI"ti vatthAdIhi saddhiM deti, tathA vatthadAnaM dento "taM saparivAraM katvA dassAmI''ti annAdIhi saddhiM deti / pAnadAnAdIsupi eseva nayo, tathA rUpadAnaM dento itarArammaNAnipi tassa parivAraM katvA deti, evaM sesesupi / tattha rUpadAnaM nAma nIlapItalohitodAtAdivaNNAdIsu pupphavatthadhAtUsu aJjataraM labhitvA rUpavasena AbhujitvA "rUpadAnaM dassAmi, rUpadAnaM mayha''nti cintetvA tAdise dakkhiNeyye dAnaM patiTThApeti, etaM rUpadAnaM nAma / saddadAnaM pana bherIsaddAdivasena veditabbaM / tattha sadaM kandamUlAni viya uppATetvA, nIluppalahatthakaM viya ca hatthe ThapetvA dAtuM na sakkoti, savatthukaM pana katvA dadanto saddadAnaM deti nAma, tasmA yadA "saddadAnaM dassAmI''ti bherImudiGgAdIsu aJjatarena tUriyena 242 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 243 tiNNaM ratanAnaM upahAraM karoti, kAreti ca, "saddadAnaM dassAmi, saddadAnaM me''ti bherIAdIni ThapApeti, dhammakathikAnaM pana saddabhesajjaM, telaphANitAdIni ca deti, dhammassavanaM ghoseti, sarabhaJja bhaNati, dhammakathaM katheti, upanisinnakathaM, anumodanakathaJca karoti, kAreti ca, tadA saddadAnaM nAma hoti / tathA mUlagandhAdIsu aJataraM rajanIyaM gandhavatthu, pisitameva vA gandhaM yaM kiJci labhitvA gandhavasena AbhujitvA "gandhadAnaM dassAmi, gandhadAnaM mayhanti buddharatanAdInaM pUjaM karoti, kAreti ca, gandhapUjanatthAya agarucandanAdike gandhavatthuke pariccajati, idaM gandhadAnaM / tathA mUlarasAdIsu yaM kiJci rajanIyaM rasavatthu labhitvA rasavasena AbhujitvA "rasadAnaM dassAmi, rasadAnaM mavha"nti dakkhiNeyyAnaM deti, rasavatthumeva vA ajhaM gavAdikaM pariccajati, idaM rsdaanN| tathA phoTTabbadAnaM maJcapIThAdivasena, attharaNapAvuraNAdivasena ca veditabbaM / yadA hi maJcapIThabhisibibbohanAdikaM, nivAsanapArupanAdikaM vA sukhasamphassaM rajanIyaM anavajja phoTTabbavatthu labhitvA phoThubbavasena AbhujitvA "phoTThabbadAnaM dassAmi, phoTThabbadAnaM mavha''nti dakkhiNeyyAnaM deti / yathAvuttaM phoTubbavatthu labhitvA pariccajati, etaM phoTabbadAnaM / dhammadAnaM pana dhammArammaNassa adhippetattA ojApAnajIvitavasena veditabbaM / ojAdIsu hi aJjataraM rajanIyaM dhammavatthu labhitvA dhammArammaNavasena AbhujitvA "dhammadAnaM dassAmi, dhammadAnaM mayha"nti sappinavanItAdi ojadAnaM deti, ambapAnAdiaTThavidhaM pAnadAnaM deti, jIvitadAnanti AbhujitvA salAkabhattapakkhikabhattAdIni deti / aphAsukabhAvena abhibhUtAnaM byAdhikAnaM vejjaM paTTapeti, jAlaM phAlApeti, kumInaM viddhaMsApeti, sakuNapaJjaraM viddhaMsApeti, bandhanena baddhAnaM sattAnaM bandhanamokkhaM kAreti, mAghAtabheriM carApeti, aAnipi sattAnaM jIvitaparittANatthaM evarUpAni kammAni karoti, kArApeti ca, idaM dhammadAnaM naam| sabbampetaM yathAvuttadAnasampadaM sakalalokahitasukhAya pariNAmeti attano ca akuppAya vimuttiyA aparikkhayassa chandassa aparikkhayassa vIriyassa aparikkhayassa samAdhissa aparikkhayassa paTibhAnassa aparikkhayassa jhAnassa aparikkhayAya sammAsambodhiyA 243 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) pariNAmeti, imaJca dAnapAramiM paTipajjantena mahAsattena jIvite aniccasaJjA pccupttttpetbbaa| tathA bhogesu, bahusAdhAraNatA ca nesaM manasi kAtabbA, sattesu ca mahAkaruNA satataM samitaM pccupttttpetbbaa| evahi bhogehi gahetabbasAraM gaNhanto Adittato viya agArato sabbaM sApateyyaM, attAnaJca bahi nIharanto na kiJci seseti, na katthaci vibhAgaM karoti, aJadatthu nirapekkho nissajjati eva / ayaM tAva dAnapAramiyA pttipttikkmo| sIlapAramiyA pana ayaM paTipattikkamo - yasmA sabbaJjasIlAlaGkArehi satte alaGkaritukAmena mahApurisena Adito attano eva tAva sIlaM visodhetabbaM / tattha catUhAkArehi sIlaM visujjhati ajjhAsayavisuddhito, samAdAnato, avItikkamanato, sati vItikkame puna pAkaTIkaraNato ca / visuddhAsayatAya hi ekacco attAdhipati hutvA pApajigucchanasabhAvo ajjhattaM hiridhamma paccupaTTapetvA suparisuddhasamAcAro hoti, tathA parato samAdAne sati ekacco lokAdhipati hutvA pApato uttasanto ottappadhammaM paccupaTThapetvA suparisuddhasamAcAro hoti, iti ubhayathApi ete avItikkamanato sIle patiThThahanti / atha ca pana kadAci satisammosena sIlassa khaNDAdibhAvo siyA, tAyayeva yathAvuttAya hirottappasampattiyA khippameva naM vuDhAnAdinA paTipAkatikaM karontIti / tayidaM sIlaM vArittaM cArittanti duvidhaM / tatthAyaM bodhisattassa vArittasIle paTipattikkamo - tena sabbasattesu tathA dayApannacittena bhavitabbaM, yathA supinantenapi na AghAto uppajjeyya, parUpakaraNaviratatAya parasantako alagaddo viya na parAmasitabbo / sace pabbajito hoti, abrahmacariyatopi ArAcArI hoti sattavidhamethunasaMyogavirato, pageva paradAragamanato / gahaThTho samAno paresaM dAresu sadA pApakaM cittampi na uppAdeti | kathento saccaM hitaM piyaM parimitameva ca kAlena dhammiM kathaM bhAsitA hoti / sabbattha anabhijjhAlu, abyApannacitto, aviparItadassano kammassakatAjANena ca smnnaagto| samaggatesu sammApaTipannesu niviTThasaddho hoti nivitthtthpemoti| iti caturApAyavaTTadukkhAnaM pathabhUtehi akusalakammapathehi, akusaladhammehi ca oramitvA saggamokkhAnaM pathabhUtesu kusalakammapathesu, kusaladhammesu ca patiTThitassa mahApurisassa parisuddhAsayapayogato yathAbhipatthitA sattAnaM hitasukhUpasahitA manorathA sIghaM sIghaM abhiniSphajjanti, pAramiyo paripUrenti / evaMbhUto hi ayaM / tattha hiMsAnivattiyA 244 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 245 sabbasattAnaM abhayadAnaM deti, appakasireneva mettAbhAvanaM sampAdeti, ekAdasa mettAnisase adhigacchati, appAbAdho hoti appAtaGko, dIghAyuko sukhabahulo, lakkhaNavisese pApuNAti, dosavAsanaJca samucchindati / tathA adinnAdAnanivattiyA corAdIhi asAdhAraNe bhoge adhigacchati, parehi anAsaGkanIyo, piyo, manApo, vissAsanIyo, bhavasampattIsu alaggacitto pariccAgasIlo, lobhavAsanaJca samucchindati / abrahmacariyanivattiyA alobho hoti santakAyacitto, sattAnaM piyo hoti manApo aparisaGkanIyo, kalyANo cassa kittisaddo abbhuggacchati, alaggacitto hoti mAtugAmesu aluddhAsayo, nekkhammabahulo, lakkhaNavisese adhigacchati, lobhavAsanaJca samucchindati / musAvAdanivattiyA sattAnaM pamANabhUto hoti paccayiko theto Adeyyavacano devatAnaM piyo manApo surabhigandhamukho asaddhammArakkhitakAyavacIsamAcAro, lakkhaNavisese adhigacchati, kilesavAsanaJca samucchindati / pesuJanivattiyA parUpakkamehi abhejjakAyo hoti abhejjaparivAro, saddhamme ca abhejjanakasaddho, daLahamitto bhavantaraparicitAnampi sattAnaM ekantapiyo, asaMkilesabahulo / pharusavAcAnivattiyA sattAnaM piyo hoti manApo sukhasIlo madhuravacano sambhAvanIyo, aTTaGgasamannAgato cassa saro nibbattati / samphappalApanivattiyA sattAnaM piyo hoti manApo, garubhAvanIyo ca, Adeyyavacano parimitAlApo, mahesakkho ca hoti mahAnubhAvo, ThAnuppattikena paTibhAnena pahAbyAkaraNakusalo, buddhabhUmiyaJca ekAya eva vAcAya anekabhAsAnaM sattAnaM anekesaM paJhAnaM byAkaraNasamattho hoti / anabhijjhAlutAya akicchalAbhI hoti, uLAresu ca bhogesu ruciM paTilabhati, khattiyamahAsAlAdInaM sammato hoti, paccatthikehi anabhibhavanIyo, indriyavekallaM na pApuNAti, appaTipuggalo ca hoti / abyApAdena piyadassano hoti sattAnaM sambhAvanIyo, parahitAbhinanditAya ca satte appakasireneva pasAdeti, alUkhasabhAvo ca hoti mettAvihArI, mahesakkho ca hoti mhaanubhaavo| micchAdassanAbhAvena kalyANe sahAye paTilabhati, sIsacchedaM pApuNantopi pApakammaM na karoti, kammassakatAdassanato akotUhalamaGgaliko ca hoti, saddhamme cassa saddhA patihitA hoti mUlajAtA, saddahati ca tathAgatAnaM bodhiM, samayantaresu nAbhiramati ukkAraTThAne rAjahaMso viya, lakkhaNattayavijAnane kusalo hoti, ante ca anAvaraNANalAbhI, yAva ca bodhiM na pApuNAti, tAva tasmiM tasmiM sattanikAye ukkaDhukkaTThI hoti, uLAruLArasampattiyo pApuNAti / 245 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) "iti hidaM sIlaM nAma sabbasampattInaM adhiTThAnaM, sabbabuddhaguNAnaM pabhavabhUmi, sabbabuddhakArakadhammAnaM Adi caraNaM kAraNaM mukhaM pamukha''nti bahumAnaM uppAdetvA kAyavacIsaMyame, indriyadamane, AjIvapArisuddhiyaM, paccayaparibhoge ca satisampajaJabalena appamatto hoti, lAbhasakkArasilokaM ukkhittAsikapaccatthikaM viya sallakkhetvA "kikIva aNDa''ntiAdinA (visuddhi 1.7; dI0 ni0 aTTha0 1.7) vuttanayena sakkaccaM sIlaM sampAdetabbaM / ayaM tAva vArittasIle paTipattikkamo / cArittasIle pana paTipatti evaM veditabbA - idha bodhisatto kalyANamittAnaM garuDAniyAnaM abhivAdanaM paccuTTAnaM aJjalikammaM sAmIcikammaM kAlena kAlaM kattA hoti, tathA tesaM kAlena kAlaM upaTTAnaM kattA hoti, gilAnAnaM kAyaveyyAvaTikaM, vAcAya pucchanaJca kattA hoti, subhAsitapadAni sutvA sAdhukAraM kattA hoti, guNavantAnaM guNe vaNNetA, paresaM apakAre khantA, upakAre anussaritA, puJAni anumoditA, attano puJAni sammAsambodhiyA pariNAmetA, sabbakAlaM appamAdavihArI kusalesu dhammesu, sati ca accaye accayato disvA tAdisAnaM sahadhammikAnaM yathAbhUtaM Avi kattA, uttariJca sammApaTipattiM sammadeva paripUretA / tathA attano anurUpAsu atthUpasaMhitAsu sattAnaM itikattabbatApurekkhAro analaso sahAyabhAvaM upagacchati / uppannesu ca sattAnaM byAdhiAdidukkhesu yathArahaM patikAravidhAyako, AtibhogAdibyasanapatitesu sokapanodano, ullumpanasabhAvAvaTThito hutvA niggahArahAnaM dhammeneva niggaNhanako yAvadeva akusalA vuDhApetvA kusale patiTThApanAya, paggahArahAnaM dhammeneva paragaNhanako / yAni purimakAnaM mahAbodhisattAnaM uLAratamAni paramadukkarAni acinteyyAnubhAvAni sattAnaM ekantahitasukhAvahAni caritAni, yehi nesaM bodhisambhArA sammadeva paripAkaM agamiMsa, tAni sutvA anubbiggo anutrAso "tepi mahApurisA manussA eva, anukkamena pana sikkhApAripUriyA bhAvitattA tAdisAya uLAratamAya AnabhAvasampattiyA bodhisambhAresa ukkaMsapAramippattA ahesaM. tasmA mayApi sIlAdisikkhAsu sammadeva tathA paTipajjitabbaM, yAya paTipattiyA ahampi anukkamena sikkhaM paripUretvA ekantato padaM anupApuNissAmI''ti saddhApurecArikaM vIriyaM avissajjanto sammadeva sIlesu paripUrakArI hoti / tathA paTicchannakalyANo hoti vivaTAparAdho, appiccho santuTTho pavivitto asaMsaTTho 246 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 247 dukkhasaho aviparItadassanajAtiko anuddhato anunnaLo acapalo amukharo avikiNNavAco saMvutindriyo santamAnaso kuhanAdimicchAjIvavirahito AcAragocarasampanno, aNumattesu vajjesu bhayadassAvI samAdAya sikkhati sikkhApadesu, AraddhavIriyo pahitatto kAye ca jIvite ca nirapekkho, appamattakampi kAye, jIvite vA apekkhaM nAdhivAseti pajahati vinodeti, pageva adhimattaM / sabbepi dussIlyahetubhUte kodhupanAhAdike kilesupakkilese pajahati vinodeti, appamattakena visesAdhigamena aparituTTho hoti, na saGkocaM Apajjati, uparUparivisesAdhigamAya vAyamati / yena yathAladdhA sampatti hAnabhAgiyA vA ThitibhAgiyA vA na hoti, tathA mahApuriso andhAnaM pariNAyako hoti, maggaM Acikkhati, badhirAnaM hatthamuddAya sanaM deti, atthamanuggAheti, tathA mUgAnaM / pIThasappikAnaM pIThaM deti, vAheti vA / assaddhAnaM saddhApaTilAbhAya vAyamati, kusItAnaM ussAhajananAya, muTThassatInaM satisamAyogAya / vibbhantattAnaM samAdhisampadAya, duppAnaM paJaAdhigamAya vAyamati / kAmacchandapariyuTTitAnaM kAmacchandapaTivinodanAya vAyamati / byApAdathinamiddhauddhaccakukkuccavicikicchApariyuTThitAnaM vicikicchAvinodanAya vAyamati / kAmavitakkAdipakatAnaM kAmavitakkAdimicchAvitakkavinodanAya vAyamati / pubbakArInaM sattAnaM kataJjataM nissAya pubbabhAsI piyavAdI saGgAhako sadisena, adhikena vA paccupakAre sammAnetA hoti / ApadAsu sahAyakiccaM anutiTThati, tesaM tesaJca sattAnaM pakati, sabhAvaJca parijAnitvA yehi yathA saMvasitabbaM hoti, tehi tathA saMvasati / yesu ca yathA paTipajjitaba hoti, tesu tathA paTipajjati / taJca kho akusalato vuDhApetvA kusale patiTThApanavasena, na anythaa| paracittAnurakkhaNA hi bodhisattAnaM yAvadeva kusalAbhivaDDiyA / tathA hitajjhAsayenApi paro na sAhasitabbo, na bhaNDitabbo, na maGkubhAvamApAdetabbo, na parassa kukkuccaM uppAdetab, na niggahaTAne codetabbo, na nIcataraM paTipannassa attA uccatare Thapetabbo, na ca paresu sabbena sabbaM asevinA bhavitabbaM, na atisevinA, na akAlasevinA bhavitab / ___ yutte pana satte desakAlAnurUpaM sevati, na ca paresaM purato piyepi garahati, appiye vA pasaMsati, na adhiTThAya vissAsI hoti, na dhammikaM upanimantanaM paTikkhipati, na paJattiM upagacchati, nAdhikaM paTiggaNhAti, saddhAsampanne saddhAnisakathAya sampahaMseti, 247 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) sIlasutacAgapaJjAsampanne paJAnisaMsakathAya smphNseti| sace pana bodhisatto abhijJAbalappatto hoti, pamAdApanne satte abhibhAbalena yathArahaM nirayAdike dassento saMvejetvA assaddhAdike saddhAdIsu patiTThApeti, sAsane otAreti, saddhAdiguNasampanne paripAceti / evamassa mahApurisassa cArittabhUto aparimANo puJAbhisando kusalAbhisando uparUpari abhivaDDatIti veditabbaM / apica yA sA "kiM sIlaM, kenaTena sIla''ntiAdinA pucchaM katvA "pANAtipAtAdIhi viramantassa, vattapaTipattiM vA pUrentassa cetanAdayo dhammA sIla''ntiAdinA nayena nAnappakArato sIlassa vitthArakathA visuddhimagge (visuddhi0 1.6) vuttA, sA sabbApi idha AharitvA vattabbA / kevalanhi tattha sAvakabodhisattavasena sIlakathA AgatA, idha mahAbodhisattavasena karuNUpAyakosallapubbaGgamaM katvA vattabbAti ayameva viseso / yato idaM sIlaM mahApuriso yathA na attano duggatiyaM parikilesavimuttiyA, sugatiyampi na rajjasampattiyA, na cakkavattI, na deva, na sakka, na mAra, na brahmasampattiyA pariNAmeti, tathA na attano tevijjatAya, na chaLabhijJatAya, na catupaTisambhidAdhigamAya, na sAvakabodhiyA, na paccekabodhiyA pariNAmeti, atha kho sabba bhAvena sabbasattAnaM anuttarasIlAlaGkArasampAdanatthameva pariNAmetIti ayaM sIlapAramiyA pttipttikkmo| tathA yasmA karuNUpAyakosallapariggahitA AdInavadassanapubbaGgamA kAmehi ca bhavehi ca nikkhamanavasena pavattA kusalacittuppatti nekkhammapAramI, tasmA sakalasaMkilesanivAsanaTThAnatAya, puttadArAdIhi mahAsambAdhatAya, kasivANijjAdinAnAvidhakammantAdhiTThAnabyAkulatAya ca gharAvAsassa nekkhammasukhAdInaM anokAsataM, kAmAnaJca "satthadhArAlaggamadhubindu viya ca kadalI viya ca avaleyhamAnaparittassAdavipulAnatthAnubandhA''ti ca vijjulatobhAsena gahetabbaM naccaM viya parittakAlUpalabbhA, ummattakAlaGkAro viya viparItasAya anubhavitabbA, karIsAvacchAdanamukhaM viya paTikArabhUtA, udake temitaGguliyA nisArudakapAnaM viya atittikarA, chAtajjhattabhojanaM viya sAbAdhA, balisAmisaM viya byAsanupanipAtakAraNA, (byasanasannipAtakAraNA -- dI0 ni0 TI0 1.7) aggisantApo viya kAlattayepi dukkhuppattihetubhUtA, makkaTAlepo viya bandhananimittA, ghAtakAvacchAdanakimAlayo viya anatthacchAdanA, sapattagAmavAso viya bhayaTThAnabhUtA, paccatthikaposako viya kilesamArAdInaM AmisabhUtA, chaNasampattiyo viya vipariNAmadukkhA, 248 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 249 koTaraggi viya antodAhakA, purANakUpAvalambabIraNamadhupiNDaM viya anekAdInavA, loNUdakapAnaM viya pipAsAhetubhUtA, surAmerayaM viya nIcajanasevitA, appassAdatAya aTThikaGkalUpamA''tiAdinA ca nayena AdInavaM sallakkhetvA tabbipariyAyena nekkhamme AnisaMsaM passantena nekkhammapavivekaupasamasukhAdIsu ninnapoNapabbhAracittena nekkhammapAramiyaM paTipajjitabbaM / yasmA pana nekkhamma pabbajjAmUlakaM, tasmA pabbajjA tAva anuTTAtabbA / pabbajjamanutidvantena mahAsattena asati buddhappAde kammavAdInaM kiriyavAdInaM tApasaparibbAjakAnaM pabbajjA anuTThAtabbA | uppannesu pana sammAsambuddhesu tesaM sAsane eva pabbajitabbaM / pabbajitvA ca yathAvutte sIle patihitena tassA eva sIlapAramiyA vodApanatthaM dhutaguNA smaadaatbbaa| samAdinnadhutadhammA hi mahApurisA sammadeva te pariharantA appicchAsantuTThasallekhapavivekaasaMsaggavIriyArambhasubharatAdiguNasalilavikkhAlitakilesamalatAya anavajjasIlavataguNaparisuddhasamAcArA porANe ariyavaMsattaye patiTThitA catutthaM bhAvanArAmatAsaGkhAtaM ariyavaMsaM gantuM cattArIsAya ArammaNesu yathArahaM upacArappanAbhedaM jhAnaM upasampajja viharanti / evahissa sammadeva nekkhammapAramI pAripUritA hoti / imasmiM pana ThAne terasahi dhutadhammehi saddhiM dasa kasiNAni dasAsubhAni dasAnussatiyo cattAro brahmavihArA cattAro AruppA ekA saJA ekaM vavatthAnanti cattArIsa samAdhibhAvanAkammaTThAnAni, bhAvanAvidhAnaJca vitthArato vattabbAni, taM panetaM sab yasmA visuddhimagge (visuddhi 1.22, 47) sabbAkArato vitthAretvA vuttaM, tasmA tattha vuttanayeneva veditabbaM / kevalahi tattha sAvakabodhisattassa vasena vuttaM, idha mahAbodhisattassa vasena karuNUpAyakosallapubbaGgamaM katvA vattabbanti ayameva viseso / evamettha nekkhammapAramiyA paTipattikkamo veditabbo / tathA paJApAramiM sampAdetukAmena yasmA paJjA Aloko viya andhakArena mohena saha na vattati, tasmA mohakAraNAni tAva bodhisattena parivajjetabbAni / tatthimAni mohakAraNAni-arati tandI vijambhitA AlasiyaM gaNasaGgaNikArAmatA niddAsIlatA anicchayasIlatA ANasmiM akutUhalatA micchAdhimAno aparipucchakatA. kAyassa nasammAparihAro asamAhitacittatA duppAnaM puggalAnaM sevanA paJjavantAnaM apayirupAsanA attaparibhavo micchAvikappo viparItAbhiniveso kAyadaLahIbahulatA asaMvegasIlatA paJca nIvaraNAni, saGghapato yevApanadhamme Asevato anuppannA paJjA nuppajjati, uppannA 249 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) parihAyati, iti imAni mohakAraNAni, tAni parivajjantena bAhusacce, jhAnAdIsu ca yogo krnniiyo| tatthAyaM bAhusaccassa visayavibhAgo- paJcakkhandhA dvAdasAyatanAni aTThArasa dhAtuyo cattAri saccAni bAvIsatindriyAni dvAdasapadiko paTiccasamuppAdo, tathA satipaTTAnAdayo kusalAdidhammappabhedA ca, yAni ca loke anavajjAni vijjAvAnAni, yo ca sattAnaM hitasukhavidhAnanayo byaakrnnviseso| iti evaM pakAraM sakalameva sutavisayaM upAyakosallapubbaGgamAya paJjAya, satiyA, vIriyena ca sAdhukaM uggahaNasavanadhAraNaparicayaparipucchAhi ogAhetvA tattha ca paresaM patiThThApanena sutamayA paJjA nibbattetabbA, tathA sattAnaM itikattabbatAsu ThAnuppattikA paTibhAnabhUtA, AyApAyaupAyakosallabhUtA ca paJjA hitesitaM nissAya tattha tattha yathArahaM pavattetabbA, tathA khandhAdInaM sabhAvadhammAnaM AkAraparitakkanamukhena ceva nijjhAnaM khamApentena ca cintAmayA paJjA nibbattetabbA / khandhAdInaMyeva pana salakkhaNasAmaJalakkhaNapariggahaNavasena lokiyaparija nibbattentena pubbabhAgabhAvanApaJA sampAdetabbA | evahi "nAmarUpamattamidaM, yathArahaM paccayehi uppajjati ceva nirujjhati ca, na ettha koci kattA vA kAretA vA, hutvA abhAvaDhena aniccaM, udayabbayapaTipILanaTena dukkhaM, avasavattanaTena anattA"ti ajjhattikadhamme, bAhirakadhamme ca nibbisesaM parijAnanto tattha AsaGgaM pajahanto, pare ca tattha taM pajahApento kevalaM karuNAvaseneva yAva na buddhaguNA hatthatalaM Agacchanti, tAva yAnattaye satte avatAraNaparipAcanehi patiTTApento, jhAnavimokkhasamAdhisamApattiyo, abhiAyo ca lokiyavasIbhAvaM pApento pAya matthakaM pApuNAti / tattha yAcimA iddhividhajANaM dibbasotadhAtujANaM cetopariyajANaM pubbenivAsAnussatitrANaM dibbacakkhuJANaM yathAkammUpagANaM anAgataMsajANanti saparibhaNDA paJcalokiyAbhiJAsaGkhAtA bhAvanApaJjA, yA ca khandhAyatanadhAtuindriyasaccapaTiccasamuppAdAdibhedesu catubhUmakesu dhammasu uggahaparipucchAvasena jANaparicayaM katvA sIlavisuddhi cittavisuddhIti mUlabhUtAsu imAsu dvIsu visuddhIsu patiTThAya diTThivisuddhi kaGghAvitaraNavisuddhi maggAmaggajANadassanavisuddhi paTipadAJANadassanavisuddhi ANadassanavisuddhIti sarIrabhUtA imA paJca visuddhiyo sampAdentena bhAvetabbA 250 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 251 lokiyalokuttarabhedA bhAvanApA, tAsaM sampAdanavidhAnaM yasmA "tattha 'ekopi hutvA bahudhA hotI tiAdikaM iddhivikubbanaM kAtukAmena Adikammikena yoginA''tiAdinA, (visuddhi0 2.365) "khandhAti paJcha khandhA rUpakkhandho vedanAkkhandho sAkkhandho saGghArakkhandho vicANakkhandho''tiAdinA (visuddhi 2.431) ca visayavisayivibhAgena (visayavibhAgena - ca0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathA) saddhiM visuddhimagge sabbAkArato vitthAretvA vuttaM, tasmA tattha vuttanayeneva veditabbaM / kevalahi tattha sAvakabodhisattassa vasena paJA AgatA, idha mahAbodhisattassa vasena karuNUpAyakosallapubbaGgamaM katvA vattabbA / ANadassanavisuddhiM apApetvA paTipadAjANadassanavisuddhiyaMyeva vipassanA ThapetabbAti ayameva visesoti / evamettha paJApAramiyA paTipattikkamo veditabbo / tathA yasmA sammAsambodhiyA katAbhinIhArena mahAsattena pAramIparipUraNatthaM sabbakAlaM yuttappayuttena bhavitab AbaddhaparikaraNena, tasmA kAlena kAlaM "ko nu kho ajja mayA puJjasambhAro, ANasambhAro vA upacito, kiM vA mayA parahitaM katanti divase divase paccavekkhantena sattahitatthaM ussAho karaNIyo, sabbesampi sattAnaM upakArAya attano pariggahabhUtaM vatthu, kAyaM, jIvitaJca nirapekkhanacittena ossajjitabaM, yaM kiJci kamma karoti kAyena, vAcAya vA, taM sabbaM sambodhiyaM ninnacitteneva kAtabbaM, bodhiyA pariNAmetabbaM, uLArehi, ittarehi ca kAmehi vinivattacitteneva bhavitabbaM, sabbAsu ca itikattabbatAsu upAyakosallaM paccupaTThapetvA paTipajjitab / tasmiM tasmiJca sattahite AraddhavIriyena bhavitabbaM iThThAniTThAdisabbasahena avisNvaadinaa| sabbepi sattA anodhiso mettAya, karuNAya ca pharitabbA / yA kAci sattAnaM dukkhuppatti, sabbA sA attani paattikngkitbbaa| sabbesaJca sattAnaM pujhaM abbhanumoditab, buddhAnaM mahantatA mahAnubhAvatA abhiNhaM paccavekkhitabbA, yaJca kiJci kammaM karoti kAyena, vAcAya vA, taM sabbaM bodhicittapubbaGgamaM kAtabbaM / iminA hi upAyena dAnAdIsu yuttappayuttassa thAmavato daLahaparakkamassa mahAsattassa bodhisattassa aparimeyyo puJasambhAro, ANasambhAro ca divase divase upacIyati / apica sattAnaM paribhogatthaM, paripAlanatthaJca attano sarIraM, jIvitaJca pariccajitvA khuppipAsasItuNhavAtAtapAdidukkhapatikAro pariyesitabbo ca uppAdetabbo ca, yaJca yathAvuttadukkhapatikArajaM sukhaM attanA paTilabhati, tathA ramaNIyesu 251 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 ArAmuyyAnapAsAdataLAkAdIsu, araJJAyatanesu ca kAyacittasantApAbhAvena abhinibbutattA attanA sukhaM paTilabhati, yaJca suNAti "buddhAnubuddhapaccekabuddhA, mahAbodhisatta kkhammapaTipattiyaM ThitAti ca "diTThadhammika sukhavihArabhUtaM IdisaM nAma jhAnasamApattisukhamanubhavantIti ca taM sabbaM sattesu anodhiso upasaMharati / ayaM tAva nayo asamAhitabhUmiyaM patiTThitassa / samAhitabhUmiyaM pana patiTThito attanA yathAnubhUtaM visesAdhigamanibbattaM pItaM, passaddhi, sukhaM samAdhiM yathAbhUtatrANaJca sattesu adhimuccanto upasaMharati pariNAmeti, tathA mahata saMsAradukkhe, tassa ca nimittabhUte kilesAbhisaGkhAradukkhe nimuggaM sattanikAyaM disvA tatrApi khAdanachedanabhedanasedanapisanahiMsanaaggisantApAdijanitA dukkhA tibbA kharA kaTukA vedanA nirantaraM cirakAlaM vedayante narake, aJJamaJJa kujjhanasantAsanavisodhanahiMsanaparAdhInatAdIhi mahAdukkhaM anubhavante tiracchAnagate, jotimAlAkulasarIre khuppipAsavAtAtapAdIhi Davha mAne, visussamAne ca vantakheLAdiAhAre, uddhabAhu viravante nijjhAmatahikAdike mahAdukkhaM vedayamAne pete ca pariyeTThimUlakaM mahantaM anayabyasanaM pApuNante hatthacchedAdikaraNayogena dubbaNNaduddasikadaliddAdibhAvena khuppipAsAdiAbAdhayogena balavantehi abhibhavanIyato, paresaM vahanato, parAdhInato ca narake, pete, tiracchAnagate ca atisayante apAyadukkhanibbise dukkhamanubhavante manusse ca tathA visayaparibhogavikkhittacittatAya rAgAdipariLAhena DahamAne vAtavegasamuTThitajAlAsamiddhasukkhakaTThasannipAte aggikkhandhe viya anupasantapariLAhavuttike anupasantanihataparAdhIne ( anihataparAdhIne dI0 ni0 TI0 1.7) kAmAvacaradeve ca mahatA vAyAmena vidUramAkAsaM vigAhitasakuntA viya, balavatA dUre pANinA khittasarA viya ca "satipi cirappavattiyaM anaccantikatAya pAtapariyosAnA anatikkantajAtijarAmaraNA evA"ti rUpAvacarArUpAvacaradeve ca passantena mahantaM saMvegaM paccupaTTApetvA mettAya, karuNAya ca anodhiso sattA pharitabbA / evaM kAyena, vAcAya manasA ca bodhisambhAre nirantaraM upacinantena yathA pAramiyo paripUrenti, evaM sakkaccakArinA sAtaccakArinA anolInavRttinA ussAho pavattetabbo, vIriyapAramI paripUretabbA / "" apica 'acinteyyAparimeyyavipuloLAravimalanirupamanirupakkilesaguNagaNanicayanidAnabhUtassa buddhabhAvassa ussakkitvA sampahaMsanayoggaM vIriyaM nAma acinteyyAnubhAvameva, yaM na pacurajanA sotumpi sakkuNanti, pageva paTipajjituM / tathA hi tividhA abhinIhAracittuppatti, catasso buddhabhUmiyo, (su0 ni0 aTTha0 1.34) cattAri (1.1.7-7) 252 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 253 saGgahavatthUni, (dI0 ni0 3.210; a0 ni0 1.4.32) karuNekarasatA, buddhadhammesu sacchikaraNena visesappaccayo, nijjhAnakkhanti, sabbadhammesu nirupalepo, sabbasattesu piyaputtasaJA, saMsAradukkhehi aparikhedo, sabbadeyyadhammapariccAgo, tena ca niratimAnatA, adhisIlAdiadhiTThAnaM, tattha ca acaJcalatA, kusalakiriyAsu pItipAmojjatA, vivekaninnacittatA, jhAnAnuyogo, anavajjadhammesu atittiyatA, yathAsutassa dhammassa paresaM hitajjhAsayena desanAya ArambhadaLhatA. dhIravIrabhAvo. parApavAdaparApakAresa vikArAbhAvo. saccAdhiTTAnaM, samApattIsu vasIbhAvo, abhijJAsu balappatti, lakkhaNattayAvabodho, satipaTTAnAdIsu abhiyogena lokuttaramaggasambhArasambharaNaM, navalokuttarAvakkantIti evamAdikA sabbApi bodhisambhArapaTipatti vIriyAnubhAveneva samijjhatIti abhinIhArato yAva mahAbodhi anossajjantena sakkaccaM nirantaraM vIriyaM yathA uparUpari visesAvahaM hoti, evaM sampAdetabbaM / sampajjamAne ca yathAvutte vIriye, khantisaccAdhiTThAnAdayo ca dAnasIlAdayo ca sabbepi bodhisambhArA tadadhInavuttitAya sampannA eva hontItikhantiAdIsupi iminAva nayena paTipatti veditbbaa| iti sattAnaM sukhUpakaraNapariccAgena bahudhAnuggahakaraNaM dAnena paTipatti, sIlena tesaM jIvitasApateyyadArarakkhAbhedapiyahitavacanAvihiMsAdikaraNAni, nekkhammena tesaM AmisapaTiggahaNadhammadAnAdinA anekavidhA hitacariyA, paJaAya tesaM hitakaraNUpAyakosallaM, vIriyena tattha ussAhArambhaasaMhIrakaraNAni, khantiyA tadaparAdhasahanaM, saccena nesaM avaJcanatadupakArakiriyAsamAdAnAvisaMvAdanAdi, adhiTTAnena tadupakaraNe anatthasampAtepi acalanaM, mettAya nesaM hitasukhAnucintanaM, upekkhAya nesaM upakArApakAresu vikArAnApattIti evaM aparimANe satte Arabbha anukampitasabbasattassa bodhisattassa puthujjanehi asAdhAraNo aparimANo puJaJANasambhArupacayo ettha paTipattIti veditab / yo cetAsaM paccayo vutto, tattha ca sakkaccaM sampAdanaM / ko vibhAgoti - sAmaJjabhedato etA, dasavidhA vibhaagto| tidhA hutvAna paccekaM, samatisavidhA samaM / / dasa pAramiyo dasa upapAramiyo dasa paramatthapAramiyoti hi samatiMsa pAramiyo / tattha 253 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 40 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 'katAbhinIhArassa bodhisattassa parahitakaraNAbhininnAsayapayogassa kaNhadhammavokiNNA sukkA dhammA pAramiyo, tehi avokiNNA sukkA dhammA upapAramiyo, akaNhA asukkA dhammA paramatthapAramiyo'ti keci| "samudAgamanakAlesu pUriyamAnA pAramiyo, bodhisattabhUmiyaM puNNA upapAramiyo, buddhabhUmiyaM sabbAkAraparipuNNA paramatthapAramiyo / bodhisattabhUmiyaM vA parahitakaraNato pAramiyo, attahitakaraNato upapAramiyo, buddhabhUmiyaM balavesArajjasamadhigamena ubhayahitaparipUraNato paramatthapAramiyoti evaM AdimajjhapariyosAnesu paNidhAnArambhapariniTThAnesu tesaM vibhAgo" ti apare / "dosupasamakaruNApakatikAnaM bhavasukhavimuttisukhaparamasukhappattAnaM puJJjUpacayabhedato tabbibhAgo"ti aJJa / "lajjAsatimAnApassayAnaM tAritataritatArayitUnaM lokuttaradhammAdhipatInaM anubuddhapaccekabuddhasammAsambuddhAnaM sIlasamAdhipaJagarukAnaM pAramIupapAramIparamatthapAramIhi bodhittayappattito yathAvuttavibhAgo" ti keci / " cittapaNidhito yAva vacIpaNidhi, tAva pavattA sambhArA pAramiyo, vacIpaNidhito yAva kAyapaNidhi, tAva pavattA upapAramiyo, kAyapaNidhito pabhuti paramatthapAramiyo" ti apare / aJJe pana " parapuJJanumodanavasena pavattA sambhArA pAramiyo, paresaM kArApanavasena pavattA upapAramiyo, sayaM karaNavasena pavattA paramatthapAramiyo"ti vadanti / tathA " bhavasukhAvaho puJJaJANasambhAro pAramI, attano nibbAnasukhAvaho upapAramI, paresaM tadubhayasukhAvaho paramatthapAramI " ti eke / ( 1.1.7-7) puttadAradhanAdiupakaraNapariccAgo pana dAnapAramI, attano aGgapariccAgo dAnaupapAramI, attano jIvitapariccAgo dAnaparamatthapAramI / tathA puttadArAdikassa tividhassApi hetu avItikkamanavasena tisso sIlapAramiyo, tesu eva tividhesu vatthUsu AlayaM upacchinditvA nikkhamanavasena tisso nekkhammapAramiyo, upakaraNaaGgajIvitataNhaM samUhanitvA sattAnaM hitAhitavinicchayakaraNavasena tisso paJJApAramiyo, yathAvuttabhedAnaM pariccAgAdInaM vAyamanavasena tisso vIriyapAramiyo, upakaraNaaGgajIvitantarAyakarAnaM khamanavasena tisso khantipAramiyo, upakaraNaaGgajIvitahetu saccApariccAgavasena tisso saccapAramiyo, dAnAdipAramiyo akuppAdhiTThAnavaseneva samijjhantIti upakaraNAdivinAsepi acalAdhiTThAnavasena tisso adhiTThAnapAramiyo, upakaraNAdivighAtakesupi sattesu mettAya avijahanavasena tisso mettApAramiyo, yathAvuttavatthuttayassa upakArApakAresu sattasaGghAresu majjhattatApaTilAbhavasena tisso upekkhApAramiyoti evamAdinA etAsaM vibhAgo veditabbo / 254 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 255 ko saGgahoti ettha pana yathA vibhAgato tisa-vidhA saGgahato dasa / chappakArAva etAsu, yugaLAdIhi sAdhaye / / yathA hi esA vibhAgato tisavidhApi dAnapAramiAdibhAvato dasavidhA, evaM dAnasIlakhantivIriyajhAnapaJjAsabhAvena chabbidhA / etAsu hi nekkhammapAramI sIlapAramiyA saGgahitA tassA pabbajjAbhAve | nIvaraNavivekabhAve pana jhAnapAramiyA, kusaladhammabhAve chahipi saGgahitA, saccapAramI sIlapAramiyA ekadesA eva vacIsaccaviratisaccapakkhe / ANasaccapakkhe pana paJApAramiyA saGgahitA, mettApAramI jhAnapAramiyA eva, upekkhApAramI jhAnapaJApAramIhi, adhiTThAnapAramI sabbAhipi saGgahitAti / etesaJca dAnAdInaM channaM guNAnaM aJamaJjasambandhAnaM paJcadasa yugaLAdIni paJcadasa yugaLAdisAdhakAni honti / seyyathidaM ? dAnasIlayugaLena parahitAhitAnaM karaNAkaraNayugaLasiddhi, dAnakhantiyugaLena alobhAdosayugaLasiddhi, dAnavIriyayugaLena cAgasutayugaLasiddhi, dAnajhAnayugaLena kAmadosappahAnayugaLasiddhi, dAnapaJjAyugaLena ariyayAnadhurayugaLasiddhi, sIlakhantidvayena payogAsayasuddhadvayasiddhi, sIlavIriyadvayena bhAvanAdvayasiddhi, sIlajhAnadvayena dussIlyapariyuTThAnappahAnadvayasiddhi, sIlapajAdvayena dAnadvayasiddhi, khantivIriyadvayena khamAtejadvayasiddhi, khantijhAnadukena virodhAnurodhappahAnadukasiddhi, khantipaJAdukena sujhatAkhantipaTivedhadukasiddhi, vIriyajhAnadukena paggahAvikhepadukasiddhi, vIriyapAdukena saraNadukasiddhi, jhAnapaJjAdukena yaanduksiddhi| dAnasIlakhantitikena lobhadosamohappahAnatikasiddhi, dAnasIlavIriyatikena bhogajIvitakAyasArAdAnatikasiddhi, dAnasIlajhAnatikena puJjakiriyavatthutikasiddhi, dAnasIlapAtikena AmisAbhayadhammadAnatikasiddhIti evaM itarehipi tikehi, catukkAdIhi ca yathAsambhavaM tikAni, catukkAdIni ca yojetabbAni / evaM chabbidhAnampi pana imAsaM pAramInaM catUhi adhiTThAnehi saGgaho veditabbo / sabbapAramInaM samUhasaGgahato hi cattAri adhiTTAnAni / seyyathidaM ? saccAdhiTTAnaM, cAgAdhiTThAnaM, upasamAdhiTThAnaM, paJaAdhichAnanti / tattha adhitikRti etena, ettha vA adhitikRti, adhiTThAnamattameva vA tanti adhiTTAnaM, saccaJca taM adhiTThAnaJca, saccassa vA adhiTTAnaM, 255 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) saccaM vA adhiTThAnametassAti sccaadhittttaanN| evaM sesesupi / tattha avisesato tAva katAbhinIhArassa anukampitasabbasattassa mahAsattassa paTiAnurUpaM sabbapAramIpariggahato saccAdhidvAnaM, tesaM paTipakkhapariccAgato cAgAdhidvAnaM, sabbapAramitAguNehi upasamanato upsmaadhittttaanN| tehi eva parahitesu upAyakosallato pjnyaadhittttaanN| visesato pana "yAcakAnaM janAnaM avisaMvAdetvA dassAmI''ti paTijAnanato, paTiJca avisaMvAdetvA dAnato, dAnaM avisaMvAdetvA anumodanato, macchariyAdipaTipakkhapariccAgato, deyyapaTiggAhakadAnadeyyadhammakkhayesu lobhadosamohabhayavUpasamanato, yathArahaM yathAkAlaM yathAvidhAnaJca dAnato, paJjuttarato ca kusaladhammAnaM caturadhiTThAnapadaTTAnaM dAnaM / tathA saMvarasamAdAnassa avItikkamanato, dussIlyapariccAgato, duccaritavUpasamanato, paJjuttarato ca caturadhiTThAnapadaTThAnaM siilN| yathApaTijhaM khamanato, katAparAdhavikappapariccAgato, kodhapariyuTThAnavUpasamanato, paJjuttarato ca cturdhitttthaanpdtttthaanaakhnti| paTiJAnurUpaM parahitakaraNato, visayapariccAgato, akusalavUpasamanato, pachuttarato ca caturadhiTThAnapadaTThAnaM vIriyaM / paTiJAnurUpaM lokahitAnucintanato, nIvaraNapariccAgato, cittavUpasamanato, paJjattarato ca caturadhiTThAnapadaTTAnaM jhAnaM / yathApaTinaM parahitUpAyakosallato, anupAyakiriyapariccAgato, mohajapariLAhavUpasamanato, sabba tApaTilAbhato ca caturadhiTThAnapadaTThAnA pnyjaa| tattha zreyyapaTinuvidhAnehi saccAdhiTThAnaM, vatthukAmakilesakAmapariccAgehi cAgAdhiTThAnaM, dosadukkhavUpasamehi upasamAdhiTThAnaM, anubodhapaTivedhehi paJjAdhiTTAnaM / tividhasaccapariggahitaM dosattayavirodhi saccAdhiTTAnaM, tividhacAgapariggahitaM dosattayavirodhi cAgAdhiTThAnaM, tividhavUpasamapariggahitaM dosattayavirodhi upasamAdhiTThAnaM, tividhaJANapariggahitaM dosattayavirodhi paJjAdhiTTAnaM / saccAdhiTThAnapariggahitAni cAgUpasamapaJjAdhiTTAnAni avisaMvAdanato, paTiJAnuvidhAnato ca / cAgAdhiTThAnapariggahitAni saccUpasamapAdhiTThAnAni paTipakkhapariccAgato, sabbapariccAgaphalattA ca / upasamAdhiTThAnapariggahitAni saccacAgapaJAdhiTThAnAni kilesapariLAhUpasamanato, kammapariLAhUpasamanato ca / pAdhiTTAnapariggahitAni saccacAgUpasamAdhiTTAnAni ANapubbaGgamato, ANAnuparivattanato cAti evaM sabbApi pAramiyo saccappabhAvitA cAgaparibyaJjitA upasamopabrUhitA paJjAparisuddhA | saccahi etAsaM janakahetu, cAgo paTiggAhakahetu, upasamo paribuddhihetu paJA pArisuddhihetu / tathA Adimhi saccAdhiTThAnaM saccapaTiJattA, majjhe cAgAdhiTTAnaM 256 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 257 katapaNidhAnassa parahitAya attapariccAgato, ante upasamAdhiTTAnaM sabbUpasamapariyosAnattA / AdimajjhapariyosAnesu paJaAdhiTTAnaM tasmiM sati sambhavato, asati asambhavato, yathApaTiJaJca smbhvto| __ tattha mahApurisA satataM attahitaparahitakarehi garupiyabhAvakarehi saccacAgAdhiTThAnehi gihibhUtA AmisadAnena pare anuggaNhanti / tathA attahitaparahitakarehi, garupiyabhAvakarehi, upasamapacAdhiTTAnehi ca pabbajitabhUtA dhammadAnena pare anuggaNhanti / tattha antimabhave bodhisattassa caturadhiTTAnaparipUraNaM / paripuNNacaturadhiTThAnassa hi carimakabhavUpapattIti eke| tatrApi hi gabbhAvakkantiabhinikkhamanesu paJjAdhiTThAnasamudAgamena sato sampajAno saccAdhiTThAnapAripUriyA sampatijAto uttarAbhimukho sattapadavItihArena gantvA sabbA disA oloketvA saccAnuparivattinA vacasA "aggohamasmi lokassa, jeTThohamasmi lokassa, seTThohamasmi lokassA''ti (dI0 ni0 2.31; ma0 ni0 3.207) tikkhattuM sIhanAdaM nadi, upasamAdhiTThAnasamudAgamena jiNNAturamatapabbajitadassAvino catudhammappadesakovidassa yobbanArogyajIvitasampattimadAnaM upasamo, cAgAdhiTThAnasamudAgamena mahato AtiparivaTTassa, hatthagatassa ca cakkavattirajjassa anapekkhapariccAgoti / dutiye ThAne abhisambodhiyaM caturadhiTThAnaparipUraNanti keci / tattha hi yathApaTioM saccAdhiTThAnasamudAgamena catutraM ariyasaccAnaM abhisamayo / tato hi saccAdhiTTAnaM paripuNNaM / cAgAdhiTTAnasamudAgamena sbbkilesupkkilespriccaago| tato hi cAgAdhiTTAnaM paripuNNaM / upasamAdhiTThAnasamudAgamena parampasamasampatti / tato hi upasamAdhiTThAnaM paripuNNaM / pAdhiTThAnasamudAgamena anAvaraNaJANapaTilAbho / tato hi pAdhiTTAnaM paripuNNanti, taM asiddhaM abhisambodhiyApi paramatthabhAvato / tatiye ThAne dhammacakkappavattane caturadhiTThAnaM paripuNNanti ache| tattha hi saccAdhiTThAnasamudAgatassa dvAdasahi AkArehi ariyasaccadesanAya saccAdhiTTAnaM paripuNNaM, cAgAdhiTThAnasamudAgatassa saddhammamahAyAgakaraNena cAgAdhiTTAnaM paripuNNaM, upasamAdhiTThAnasamudAgatassa sayaM upasantassa paresaM upasamanena upasamAdhiTTAnaM paripuNNaM, 257 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) pAdhiTThAnasamudAgatassa vineyyAnaM AsayAdiparijAnanena paJaAdhiTTAnaM paripuNNanti, tadapi asiddha apariyositattA buddhakiccassa / catutthe ThAne parinibbAne caturadhiTTAnaM paripuNNanti apare / tatra hi parinibbutattA paramatthasaccasampattiyA saccAdhiTThAnaparipUraNaM, sabbUpadhipaTinissaggena cAgAdhiTTAnaparipUraNaM, sabbasaGghArUpasamena upasamAdhiTTAnaparipUraNaM, paJApayojanaparinibbAnena paJcAdhiTThAnaparipUraNanti / tatra . mahApurisassa visesena mettAkhette abhijAtiyaM saccAdhiTThAnasamudAgatassa saccAdhiTThAnaparipUraNamabhibyattaM, visesena karuNAkhette abhisambodhiyaM paJAdhiTThAnasamudAgatassa paJjAdhiTTAnaparipUraNamabhibyattaM, visesena muditAkhette dhammacakkappavattane cAgAdhiTTAnasamudAgatassa cAgAdhiTThAnaparipUraNamabhibyattaM, visesena upekkhAkhette parinibbAne upasamAdhiTThAnasamudAgatassa upasamAdhiTThAnaparipUraNamabhibyattanti daTThabbaM / tatrApi saccAdhiTThAnasamudAgatassa saMvAsena sIlaM veditabbaM, cAgAdhiTThAnasamudAgatassa saMvohArena soceyyaM veditabba, upasamAdhiTTAnasamudAgatassa ApadAsu thAmo veditabbo, pAdhiTThAnasamudAgatassa sAkacchAya paJjA veditbbaa| evaM sIlAjIvacittadiTThivisuddhiyo veditbbaa| tathA saccAdhiTThAnasamudAgamena dosAgatiM na gacchati avisaMvAdanato, cAgAdhiTThAnasamudAgamena chandAgatiM na gacchati anabhisaGgato, upasamAdhiTThAnasamudAgamena bhayAgatiM na gacchati anuparodhato, paJjAdhiTThAnasamudAgamena mohAgatiM na gacchati ythaabhuutaavbodhto| tathA paThamena aduTTho adhivAseti, dutiyena aluddho paTisevati, tatiyena abhIto parivajjeti, catutthena asaMmULho vinodeti / paThamena nekkhammasukhuppatti, itarehi pavivekaupasamasambodhisukhuppattiyo honti / tathA vivekajapItisukhasamAdhijapItisukhaapItijakAyasukha satipArisuddhijaupekkhAsukhuppattiyo etehi catUhi yathAkkamaM hontIti / evamanekaguNAnubandhehi catUhi adhiTThAnehi sabbapAramisamUhasanaho veditabbo / yathA ca catUhi adhiTTAnehi sabbapAramisaGgaho, evaM karuNApAhipIti daTThabbaM / sabbopi hi bodhisambhAro karuNApAhi saGgahito | karuNApApariggahitA hi dAnAdiguNA mahAbodhisambhArA bhavanti buddhattasiddhipariyosAnAti / evametAsaM saGgaho veditabbo / 258 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 259 ko sampAdanUpAyoti - sabbAsaM pana tAsampi, upAyoti sampAdane / avekallAdayo atta-niyyAtanAdayo matA / / sakalassApi hi pujAdisambhArassa sammAsambodhiM uddissa anavasesasambharaNaM avekallakAritAyogena, tattha ca sakkaccakAritA AdarabahumAnayogena, sAtaccakAritA nirantarapayogena, cirakAlAdiyogo ca antarA avosAnApajjanenAti / taM panassa kAlaparimANaM parato Avi bhavissati / iti caturaGgayogo etAsaM pAramInaM sampAdanUpAyo / tathA mahAsattena bodhAya paTipajjantena sammAsambodhAya buddhAnaM puretarameva attA niyyAtetabbo "imAhaM attabhAvaM buddhAnaM niyyAtemI''ti / taM taM pariggahavatthuJca paTilAbhato puretarameva dAnamukhe nissajjitabbaM "yaM kiJci mahaM uppajjanakaM jIvitaparikkhArajAtaM, taM sab sati yAcake dassAmi, tesaM pana dinnAvasesaM eva mayA paribhuJjitabba"nti / evahissa sammadeva pariccAgAya kate cittAbhisaGkhAre yaM uppajjati pariggahavatthu avicANakaM, savijJANakaM vA, tattha ye ime pubbe dAne akataparicayo, pariggahavatthussa parittabhAvo, uLAramanuJatA, parikkhayacintAti cattAro daanvinibndhaa| tesu yadA mahAbodhisattassa saMvijjamAnesu deyyadhammesu, paccupaTThite ca yAcakajane dAne cittaM na pakkhandati na kamati, tena niTThamettha gantabbaM "addhAhaM dAne pubbe akataparicayo, tena meM etarahi dAtukamyatA citte na saNThAtI"ti / so "evaM me ito paraM dAnAbhirataM cittaM bhavissati, handAhaM ito paTThAya dAnaM dassAmi, nanu mayA paTikacceva pariggahavatthu yAcakAnaM pariccatta"nti dAnaM deti muttacAgo payatapANi vossaggarato yAcayogo daansNvibhaagrto| evaM mahAsattassa paThamo dAnavinibandho hato hoti vihato samucchinno / tathA mahAsatto deyyadhammassa parittabhAve sati paccayavekalle iti paTisaJcikkhati "ahaM kho pubbe adAnasIlatAya etarahi evaM paccayavekallo jAto, tasmA idAni mayA parittena vA hInena vA yathAladdhena deyyadhammena attAnaM pILetvApi dAnameva dAtabbaM, yenAhaM Ayatimpi dAnapAramiM matthakaM pApessAmI"ti so itarItarena dAnaM deti muttacAgo 259 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) payatapANi vossaggarato yAcayogo daansNvibhaagrto| evaM mahAsattassa dutiyo dAnavinibandho hato hoti vihato samucchinno / tathA mahAsatto deyyadhammassa uLAramanuJatAya adAtukamyatAcitte uppajjamAne iti paTisaJcikkhati "nanu tayA sappurisa uLAratamA sabbaseTThA sammAsambodhi abhipatthitA, tasmA tadatthaM tayA uLAramanuje eva deyyadhamme dAtuM yuttarUpa"nti / so uLAraM, manuJaJca dAnaM deti muttacAgo payatapANi vossaggarato yAcayogo daansNvibhaagrto| evaM mahApurisassa tatiyo dAnavinibandho hato hoti vihato samucchinno / tathA mahAsatto dAnaM dento yadA deyyadhammassa parikkhayaM passati, so iti paTisaJcikkhati "ayaM kho bhogAnaM sabhAvo, yadidaM khayadhammatA. vayadhammatA, apica me pubbe tAdisassa dAnassa akatattA evaM bhogAnaM parikkhayo dissati, handAhaM yathAladdhena deyyadhammena parittena vA, vipulena vA dAnameva dadeyyaM, yenAhaM AyatiM dAnapAramiyA matthakaM pApuNissAmI'ti / so yathAladdhena dAnaM deti muttacAgo payatapANi vossaggarato yAcayogo daansNvibhaagrto| evaM mahAsattassa catuttho dAnavinibandho hato hoti vihato samucchinno / evaM ye ye dAnapAramiyA vinibandhabhUtA anatthA, tesaM tesaM yathArahaM paccavekkhitvA paTivinodanaM upAyo / yathA ca dAnapAramiyA, evaM sIlapAramiAdIsupi daTThab / apica yaM mahAsattassa buddhAnaM attasanniyyAtanaM, taM sammadeva sabbapAramInaM sampAdanUpAyo, buddhAnaJca attAnaM niyyAtetvA Thito mahApuriso tattha tattha bodhisambhArapAripUriyA ghaTento vAyamanto sarIrassa, sukhUpakaraNAnaJca upacchedakesu dussahesupi kiccesu (kicchesu ca0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathA) durabhisambhavesupi sattasaGkhArasamupanItesu anatthesu tibbesu pANaharesu "ayaM mayA attabhAvo buddhAnaM pariccatto, yaM vA taM vA ettha hotU"ti tannimittaM na kampati na vedhati Isakampi aJathattaM na gacchati, kusalArambhe aJadatthu acalAdhiTThAno ca hoti, evaM attasanniyyAtanampi etAsaM sampAdanUpAyo / apica samAsato katAbhinIhArassa attani sinehassa pariyAdAnaM, (parisosanaM ca0 pi0 aThTha0 pakiNNakakathA) paresu ca sinehassa parivaDDanaM etAsaM sampAdanUpAyo / sammAsambodhisamadhigamAya hi katamahApaNidhAnassa mahAsattassa yAthAvato parijAnanena sabbesu 260 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 261 dhammesu anupalittassa attani sineho parikkhayaM pariyAdAnaM gacchati, mahAkaruNAsamAyogavasena (samAsevanena ca0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathA) pana piyaputte viya sabbasatte sampassamAnassa tesu mettAkaruNAsineho parivaDvati, tato ca taM tadAvatthAnurUpaM attaparasantAnesu lobhadosamohavigamena vidUrIkatamacchariyAdibodhisambhArapaTipakkho mahApuriso dAnapiyavacanaatthacariyA samAnattatAsaGkhAtehi catUhi saGgahavatthUhi (dI0 ni0 3.313; a0 ni0 1.4.32) caturadhiTThAnAnugatehi accantaM janassa saGgahakaraNena upari yAnattaye avatAraNaM, paripAcanaJca karoti / mahAsattAnahi mahAkaruNA, mahApaJA ca dAnena alaGkatA, dAnaM piyavacanena, piyavacanaM atthacariyAya, atthacariyA samAnattatAya alaGkatA, saGgahitA ca / tesahi sabbepi satte attanA nibbisese katvA bodhisambhAresu paTipajjantAnaM sabbattha samAnasukhadukkhatAya smaantttaasiddhi| buddhabhUtAnampi ca teheva catUhi saGgahavatthUhi caturadhiTThAnena paripUritAbhibuddhehi janassa accantikasaGgahakaraNena abhivinayanaM sijjhati / dAnahi sammAsambuddhAnaM cAgAdhiTThAnena paripUritAbhibuddhaM / piyavacanaM saccAdhiTThAnena, atthacariyA pacAdhiTTAnena, samAnattatA upasamAdhiTThAnena pripuuritaabhibuddhaa| tathAgatAnahi sabbasAvakapaccekabuddhehi samAnattatA parinibbAne / tatra hi nesaM avisesato ekIbhAvo / tenevAha "natthi vimuttiyA nAnatta''ti / honti cettha - "sacco cAgI upasanto, paJavA anukampako / sambhatasabbasambhAro, kaM nAmatthaM na sAdhaye / / mahAkAruNiko satthA, hitesI ca upekkhko| nirapekkho ca sabbattha, aho acchariyo jino / / viratto sabbadhammesu, sattesu ca upekkhako / sadA sattahite yutto, aho acchariyo jino / / sabbadA sabbasattAnaM, hitAya ca sukhAya ca / uyyutto akilAsU ca, aho acchariyo jino''ti / / (ca0 pi0 aTTha0 pkinnnnkkthaa)| 261 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) kittakena kAlena sampAdananti - pAdhikAdibhedena, ugghATita AdinA / tiNNampi bodhisattAnaM, vasA kAlo tidhA mato / / heTThimena hi tAva paricchedena cattAri asaGkhyeyyAni, mahAkappAnaM satasahassaJca, majjhimena aTTha asaGkhyeyyAni, mahAkappAnaM satasahassaJca, uparimena pana soLasa asaGkhyeyyAni, mahAkappAnaM satasahassaJca / ete ca bhedA yathAkkama paJjAdhikasaddhAdhikavIriyAdhikavasena veditabbA | paJaAdhikAnahi saddhA mandA hoti, paJjA tikkhA / saddhAdhikAnaM paJA majjhimA hoti / vIriyAdhikAnaM paJjA mandA / paJAnubhAvena ca sammAsambodhi abhigantabbAti (su0 ni0 aTTha0 1.34 atthato samAna) aTThakathAyaM vuttaM / ___ apare pana "vIriyassa tikkhamajjhimamudubhAvena bodhisattAnaM ayaM kAlavibhAgo''ti vadanti, avisesena pana vimuttiparipAcanIyAnaM dhammAnaM tikkhamajjhimamudubhAvena yathAvuttakAlabhedena bodhisambhArA tesaM pAripUriM gacchantIti tayopete kAlabhedA yuttAtipi vadanti / evaM tividhA hi bodhisattA abhinIhArakkhaNe bhavanti eko ugghaTitape, eko vipaJcitape, eko neyyoti / tesu yo ugghaTitaJjU, so sammAsambuddhassa sammukhA catuppadagAthaM suNanto gAthAya tatiyapade apariyosite eva chahi abhijJAhi saha paTisambhidAhi arahattaM adhigantuM samatthupanissayo hoti, sace sAvakabodhiyaM adhimutto siyA / dutiyo bhagavato sammukhA catuppadagAthaM suNanto apariyosite eva gAthAya catutthapade chahi abhicAhi arahattaM adhigantuM samathupanissayo hoti, yadi sAvakabodhiyaM adhimutto siyaa| ___ itaro pana bhagavato sammukhA catuppadagAthaM sutvA pariyositAya gAthAya chahi abhijJAhi arahattaM adhigantuM samatthupanissayo hoti| tayopete vinA kAlabhedena katAbhinIhArA, buddhAnaM santike laddhabyAkaraNA ca 262 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 263 anukkamena pAramiyo pUrentA yathAkkama yathAvuttabhedena kAlena sammAsambodhiM pApuNanti / tesu tesu pana kAlabhedesu aparipuNNesu te te mahAsattA divase divase vessantaradAnasadisaM mahAdAnaM dentApi tadanurUpe sIlAdisabbapAramidhamme AcinantApi paJca mahApariccAge pariccajantApi AtatthacariyaM lokatthacariyaM buddhatthacariyaM paramakoTiM pApentApi antarAva sammAsambuddhA bhavissantIti netaM ThAnaM vijjati / kasmA ? jANassa aparipaccanato, buddhakArakadhammAnaJca aprinitttthaanto| paricchinnakAlaniSpAditaM viya hi sassaM yathAvuttakAlaparicchedena pariniSphAditA sammAsambodhi tadantarA pana sabbussAhena vAyamantenApi na sakkA adhigantunti pAramipAripUri yathAvuttakAlavisesena sampajjatIti veditab / ko AnisaMsoti - ye te katAbhinIhArAnaM bodhisattAnaM -- "evaM sabbaGgasampannA, bodhiyA niyatA narA / saMsaraM dIghamaddhAnaM, kappakoTisatehipi / / avIcimhi nuppajjanti, tathA lokantaresu ca / nijjhAmataNhA khuppipAsA, na honti kAlakaJcikA / / (kAlakaJcikA ca0 pi0 aTTha0 pkinnnnkkthaa)| na honti khuddakA pANA, upapajjantApi duggatiM / jAyamAnA manussesu, jaccandhA na bhavanti te / / sotavekallatA natthi, na bhavanti mUgapakkhikA | itthibhAvaM na gacchanti, ubhatobyaJjanapaNDakA / / na bhavanti pariyApannA, bodhiyA niyatA narA / muttA Anantarikehi, sabbattha suddhagocarA / / 263 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA- 1 micchAdiTThi na sevanti, kammakiriyadassanA / vasamAnApi saggesu, asa nupapajjare / / suddhAvAsesu devesu, hetu nAma na vijjati / nekkhammaninnA sappurisA, visaMyuttA bhavAbhave / caranti lokatthacariyAyo, pUrenti sabbapAramI" ti / / (aTTha0 sA0 nidAnakathA; ca0 pi0 pakiNNakakatha; apa0 aTTha0 1. dUrenidAnakatha; jA0 aTTha0 1. dUrenidAnakathA; bu0 vaM0 aTTha0 27. dUrenidAnakathA) / evaM saMvaNNitA AnisaMsA, ye ca "sato sampajAno Ananda bodhisatto tusitA kAyA cavitvA mAtukucchiM okkamatI"tiAdinA (ma0 ni0 3. 204) soLasa acchariyabbhutadhammappakArA, ye ca "sItaM vyapagataM hoti, uNhaJca vUpasamatI' tiAdinA, ( khu0 ni0 4-313 piTThe) "jAyamAne kho sAriputta, bodhisatte ayaM dasasahassilokadhAtu saGkampati sampakampati sampavedhatI' 'tiAdinA ca dvattiMsa pubbanimittappakArA, ye vA panaJJepi bodhisattAnaM adhippAyasamijjhanaM, kammAdIsu ca vasibhAvoti evamAdayo tattha tatha jAtakabuddhavaMsAdIsu dassitappakArA AnisaMsA, te sabbepi etAsaM AnisaMsA, tathA yathAnidassitabhedA alobhAdosAdiguNayugaLAdayo cAti veditabbA / (1.1.7-7) apica yasmA bodhisatto abhinIhArato paTThAya sabbasattAnaM pitusamo hoti hitesitAya, dakkhiNeyyako garu bhAvanIyo paramaJca puJJakkhettaM hoti guNavisesayogena, yebhuyyena ca manussAnaM piyo hoti, amanussAnaM piyo hoti, devatAhi anupAlIyati, mettAkaruNAparibhAvitasantAnatAya vALamigAdIhi ca anabhibhavanIyo hoti, yasmiM yasmiJca sattanikAye paccAjAyati, tasmiM tasmiM uLArena vaNNena uLArena yasena uLArena sukhena uLArena balena uLArena Adhipateyyena aJje satte abhibhavati puJJavisesayogato / appAbAdho hoti appAtaGko, suvisuddhA cassa saddhA hoti suvisadA, suvisuddhaM vIriyaM, sati samAdhi paJJA suvisadA, mandakileso hoti mandadaratho mandapariLAho, kilesAnaM mandabhAveneva subbaco hoti padakkhiNaggAhI, khamo hoti sorato, sakhilo hota paTisandhArakusalo, akodhano hoti anupanAhI, amakkhI hoti apaLAsI, aniskI hota amaccharI, asaTho hoti amAyAvI, athaddho hoti anatimAnI, asAraddho hoti 264 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA %3 appamatto, parato upatApasaho hoti paresaM anupatApI, yasmiJca gAmakhette paTivasati, tattha sattAnaM bhayAdayo upaddavA yebhuyyena anuppannA nuppajjanti, uppannA ca vUpasamanti, yesu ca apAyesu uppajjati, na tattha pacurajano viya dukkhena adhimattaM pILIyati, bhiyyoso mattAya saMvegabhayamApajjati / tasmA mahApurisassa yathArahaM tasmiM tasmiM bhave labbhamAnA ete sattAnaM pitusamatAdakkhiNeyyatAdayo guNavisesA AnisaMsAti veditabbA / tathA AyusampadA rUpasampadA kulasampadA issariyasampadA AdeyyavacanatA mahAnubhAvatAti etepi mahApurisassa pAramInaM AnisaMsAti veditabbA / tattha AyusampadA nAma tassaM tassaM upapattiyaM dIghAyukatA ciraTThitikatA, tAya yathAraddhAni kusalasamAdAnAni pariyosApeti, bahuJca kusalaM upacinoti / rUpasampadA nAma abhirUpatA dassanIyatA pAsAdikatA, tAya rUpappamANAnaM sattAnaM pasAdAvaho hoti sambhAvanIyo / kulasampadA nAma uLAresu kulesu abhinibbatti, tAya [jAtimadAdimadasattAnampi (madamattAnampi ca0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathA)] upasaGkamanIyo hoti payirupAsanIyo, tena te nibbisevane karonti / issariyasampadA nAma mahAvibhavatA, mahesakkhatA, mahAparivAratA ca, tAhi saGgahitabbe catUhi saGgahavatthUhi (dI0 ni0 3.313; a0 ni0 1.256) saGgahituM, niggahetabbe dhammena niggahetuJca samattho hoti / AdeyyavacanatA nAma saddheyyatA paccayikatA, tAya sattAnaM pamANabhUto hoti, alaGghanIyA cassa ANA hoti / mahAnubhAvatA nAma pabhAvamahantatA, tAya parehi na abhibhuyyati, sayameva pana pare aJadatthu abhibhavati dhammena, samena, yathAbhUtaguNehi ca, evametesaM AyusampadAdayo mahApurisassa pAramInaM AnisaMsA, sayaJca aparimANassa puJjasambhArassa parivuddhihetubhUtA yAnattaye sattAnaM avatAraNassa paripAcanassa kAraNabhUtAti veditabbA / kiM phalanti sammAsambuddhatA tAsaM, jaJA phalaM smaasto| vitthArato anantApa-meyyA guNagaNA matA / / __ samAsato hi tAva sammAsambuddhabhAvo etAsaM phalaM / vitthArato pana bAttiMsamahApurisalakkhaNa (dI0 ni0 2.33 Adayo; 3.198; ma0 ni0 2.386) asItAnubyaJjana, byAmappabhAdianekaguNagaNasamujjalarUpakAyasampattiadhivAnA dasabala- (ma0 265 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 ni0 1.4.8; a0 ni0 3.10.21) catuvesArajja- (a0 ni0 1.4.8) chaasAdhAraNaJANaaTThArasAveNikabuddhadhamma- (dI0 ni0 aTTha0 3.305;) pabhutianantAparimANaguNasamudayopasobhinI dhammakAyasirI, yAvatA pana buddhaguNA ye anekehipa kappehi sammAsambuddhenApi vAcAya pariyosApetuM na sakkA, idameva tAsaM phalaM / vuttaJcetaM bhagavatA - "buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNNaM, kappampa ce aJJamabhAsamAno / khIyetha kappo ciradIghamantare, vaNNo na khIyetha tathAgatassA" ti / / (dI0 ni0 aTTha0 1.304; 3.141; udA0 aTTha0 53; ca0 pi0 aTTha0 nidAnakathA, pakiNNakakathA) (1.1.7-7) evamettha pAramIsu pakiNNakakathA veditabbA | evaM yathAvuttAya paTipadAya yathAvuttavibhAgAnaM pAramInaM pUritabhAvaM sandhAyAha " samatisa pAramiyo pUretvA" ti / satipi mahApariccAgAnaM dAnapAramibhAve pariccAgavisesabhAvadassanatthaM, visesasambhAratAdassanatthaM, sudukkarabhAvadassanatthaJca tesaM visuM gahaNaM, tatoyeva ca aGgapariccAgato nayanapariccAgassa, pariggahapariccAgabhAvasAmaJJapi dhanarajjapariccAgato puttadArapariccAgassa visuM gahaNaM kataM, tathAyeva AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.7) vuttaM / AcariyasAriputtattherenapi aGguttaraTIkAyaM, (a0 ni0 TI0 1. ekapuggalavaggassa paThame) katthaci pana puttadArapariccAge visuM katvA nayanapariccAgamaJJatra jIvitapariccAgaM vA pakkhipitvA rajjapariccAgamaJJatra paJca mahApariccAge vadanti / gatapaccAgatikavattasaGghAtAya (dI0 ni0 aTTha0 1.9; ma0 ni0 aTTha0 1.10.9; saM0 ni0 aTTha0 3.5.368; vibhaM0 aTTha0 523; su0 ni0 aTTha0 1.1.35) pubbabhAgapaTipadAya saddhiM abhiJJasamApattinipphAdanaM pubbayogo / dAnAdIva sAtisayapaTipattinipphAdanaM pubbacariyA / yA vA cariyApiTakasaGgahitA, sA pubbacariyA / keci pana " abhinIhAro pubbayogo / dAnAdipaTipatti vA kAyavivekavasena ekacariyA vA bra vadanti / dAnAdInaJceva appicchatAdInaJca saMsAranibbAne 266 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 267 AdInavAnisaMsAnaJca vibhAvanavasena, sattAnaM bodhittaye patiTThApanaparipAcanavasena ca pavattA kathA dhammakkhAnaM / jAtInamatthassa cariyA sAtatthacariyA, sApi karuNAyanavaseneva / Adisaddena lokatthacariyAdayo saGgaNhAti / kammassakatAJANavasena, anavajjakammAyatanasippAyatanavijjATAnaparicayavasena, khandhAyatanAdiparicayavasena, lakkhaNattayatIraNavasena ca ANacAro buddhicariyA, sA panatthato paJApAramIyeva, jANasambhAradassanatthaM pana visuM gahaNaM / koTinti pariyantaM ukkNsN| tathA amhAkampi bhagavA Agatoti etthApi "dAnapAramiM pUretvA''tiAdinA sambandho / evaM pAramipUraNavasena "tathA Agato"ti padassatthaM dassetvA idAni bodhipakkhiyadhammavasenapi dassento "cattAro stiptttthaane"tiaadimaah| tattha satipaTTAnAdiggahaNena AgamanapaTipadaM matthakaM pApetvA dasseti maggaphalapakkhikAna va gahetabbattA, vipassanAsaGgahitA eva vA satipaTTAnAdayo daTThabbA pubbabhAgapaTipadAya ghnnto| bhAvetvAti uppAdetvA / brUhetvAti vaDvetvA / ettha ca "yena abhinIhArenA''tiAdinA AgamanapaTipadAyaAdiM dasseti, "dAnapAramiM pUretvA''tiAdinA majjhe, "cattAro satipaTTAne"tiAdinA pariyosAnaM / tasmA "Agato"ti vuttassa Agamanassa kAraNabhUtapaTipadAvisesadassanaMyeva tiNNaM nayAnaM visesoti daTTabbaM / idAni yathAvuttena atthayojanattayena siddha paThamakAraNameva gAthAbandhavasena dassetuM "yathevA"tiAdi vuttaM / tattha idhalokamhi vipassiAdayo munayo sabba bhAvaM yathAvuttena kAraNattayena AgatA yatheva, tathA paJcahi cakkhUhi cakkhumA ayaM sakyamunipi yena kAraNena Agato, tenesa tathAgato nAma vuccatIti yojnaa| sampatijAtoti manussAnaM hatthato muccitvA muhuttajAto, na pana mAtukucchito nikkhantamatto mAtukucchito nikkhantamattahi mahAsattaM paThamaM brahmAno suvaNNajAlena paTiggaNhiMsu, tesaM hatthato cattAro mahArAjAno ajinappaveNiyA, tesaM hatthato manussA dukUlacumbaTakena paTiggavhiMsu, "manussAnaM hatthato muccitvA pathaviyaM patidvito''ti (dI0 ni0 aThTha0 2.31) vakkhati / "kathaJcA"tiAdi vitthAradassanaM / yathAha bhagavA mahApadAnadesanAyaM / setamhi chatteti dibbasetacchatte / anuhIramAneti dhAriyamAne / "anudhAriyamAne"tipi idAni paattho| "ettha ca chattaggahaNeneva khaggadIni paJca kakudhabhaNDAnipi gahitAnevAti daTThabbaM / khaggatAlavaNTamorahatthakavAlabIjanIuNhIsapaTTApi hi chattena saha tadA upaTTitA ahesuN| chattAdIniyeva ca tadA pAyiMsu, na 267 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) chattAdigAhakA''ti (dI0 ni0 TI0 1.7) AcariyadhammapAlattherena vuttaM, AcariyasAriputtattherenApi aGguttaraTIkAyaM (a0 ni0 TI0 1.ekapuggalavaggassa paThame) evaM sati tAlavaNTAdInampi kkudhbhnnddsmjhaa| apica khaggAdIni kakudhabhaNDAni, tadAnipi tAlavaNTAdIni tadA upaTTitAnIti adhippAyena tathA vuttaM / sabbA ca disAti dasa disA | anuviloketIti puJAnubhAvena lokavivaraNapATihAriye jAte paJjAyamAnaM dasasahassilokadhAtuM maMsacakkhunAva oloketIti attho| nayidaM sabbadisAnuvilokanaM sattapadavItihAruttarakAlaM ptthmmevaanuviloknto| mahAsatto hi manussAnaM hatthato muccitvA purathimaM disaM olokesi / tattha devamanussA gandhamAlAdIhi pUjayamAnA "mahApurisa idha tumhehi sadisopi natthi, kuto tayA uttaritaro''ti Ahesu | evaM catasso disA catasso anudisA heTThA uparIti sabbA disAanuviloketvA sabbattha attanA sadisamadisvA "ayaM uttarA disA"ti sattapadavItihArena agamAsIti AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.7) AcariyasAriputtattherena (a0 ni0 TI0 1.ekapuggalavaggassa paThame) ca vuttaM / mahApadAnasuttaTThakathAyampi (dI0 ni0 aThTha0 2.31) evameva vnnnnitN| tasmA sattapadavItihArato paThamaM sabbadisAnuvilokanaM katvA sattapadavItihArena gantvA tadupari AsabhiM vAcaM bhAsatIti daTThabbaM / idha, pana ajJAsu ca aTThakathAsu samehi pAdehi patidvahanato paTThAya yAva AsabhIvAcAbhAsanaM tAva yathAkkama eva pubbanimittabhAvaM vibhAvento "sattamapadUpari ThatvA sabbadisAnuvilokanaM sabba tAnAvaraNaJANapaTilAbhassA'"tiAdIni vadati, evampi yathA na virujjhati, tathA eva attho gahetabbo / "sattamapadUpari ThatvA''ti ca pATho pacchA pamAdalekhavasena edisena vacanakkamena mhaapdaantttthkthaaymdissmaanttaati| Asabhinti uttamaM, akampanikaM vA, nibbhayanti attho / usabhassa idanti hi AsamaM, sUrabhAvo, tena yuttattA panAyaM vAcA "AsabhI"ti vuccati / aggoti sbbptthmo| jeTTho, seTThoti ca tasseva vevacanaM / saddatthamattato pana aggoti guNehi sabbapadhAno / jehoti guNavaseneva sabbesaM vuddhatamo, guNehi mahallakatamoti vuttaM hoti / seTThoti guNavaseneva sabbesaM pasaThThatamo | lokassAti vibhattAvadhibhUte nissakkatthe sAmivacanaM / ayamantimA jAti, natthi dAni punabhavoti imasmiM attabhAve pattabbaM arahattaM byAkAsi tabbaseneva punbbhvaabhaavto|| idAni tathAgamanaM sambhAvento "tnycssaa"tiaadimaah| pubbanimittabhAvena tathaM avitathanti sambandho / visesAdhigamAnanti guNavisesAdhigamAnaM / tadevatthaM vitthArato dasseti 268 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 269 "yhii"tiaadinaa| tattha yanti kiriyAparAmasanaM, tena "patiThThahI''ti ettha pakatiyatthaMpatichAnakiriyaM parAmasati / idamassAti idaM patiThThahanaM assa bhagavato / paTilAbhasadde sAminiddeso cesa, kattuniddeso vaa| pubbanimittanti tappaTilAbhasaGghAtassa AyatiM uppajjamAnakassa hitassa paThamaM pavattaM snyjaannkaarnnN| bhagavato hi acchariyabbhutaguNavisesAdhigamane paJca mahAsupinAdayo viya etAni saJjAnananimittAni pAtubhavanti, yathA taM loke pujavantAnaM puJaphalavisesAdhigamaneti / sabbalokuttarabhAvassAti sabbalokAnamuttamabhAvassa, sabbalokAtikkamanabhAvassa vA / satta padAni sattapadaM, tassa vItihAro visesena atiharaNaM sattapadavItihAro, sattapadanikkhepoti attho / so pana samagamane dvinnaM padAnamantare muTThiratanamattanti vuttaM / "anekasAkhaJca sahassamaNDalaM, chattaM marU dhArayumantalikkhe / suvaNNadaNDA vItipatanti cAmarA, na dissare cAmarachattagAhakA''ti / / (su0 ni0 693) / suttanipAte nALakasutte AyasmatA Anandattherena vuttaM nidAnagAthApadaM sandhAya "suvaNNadaNDA vItipatanti cAmarAti etthA"ti vuttaM / etthAti hi etasmiM gAthApadeti attho / mahApadAnasutte anAgatattA pana cAmarukkhepassa tathA vacanaM daTThabbaM / tattha AgatAnusArena hi idha pubbanimittabhAvaM vadati, camaro nAma migaviseso / yassa vAlena rAjakakudhabhUtaM vAlabIjaniM karonti, tassa ayanti caamrii| tassA ukkhepo tathA, vutto soti vuttcaamrukkhepo| arahattavimuttivaravimalasetacchattapaTilAbhassAti arhttphlsmaapttisngghaatvrvimlsetcchttpttilaabhss| sattamapadUparIti ettha pada-saddo padavaLaJjanavAcako, tasmA sattamassa padavaLaJjanassa uparIti attho / sabba tANameva sabbattha appaTihatacAratAya anAvaraNanti Aha "sabba tAnAvaraNaJANapaTilAbhassA"ti / tathA ayaM bhagavA...pe0... pubbanimittabhAvanAti ettha "yahI"tiAdi adhikArattA, gamyamAnattA ca na vuttaM, etena ca abhijAtiyaM dhammatAvasena uppajjanakavisesA sabbabodhisattAnaM sAdhAraNAti dasseti / pAramitAnissandA hi te| porANAti atttthkthaacriyaa| gavampati usabho samehi pAdehi vasUnaM ratanAnaM dhAraNato 269 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) vasundarasaGghAtaM bhUmi phusI yathA, tathA manussAnaM hatthato muccitvA muhuttajAto so gotamo samehi pAdehi vasundharaM phusIti attho| vikkamIti agamAsi / satta padAnIti sattapadavaLaJjanaTThAnAni / accantasaMyoge cetaM upayogavacanaM, sattapadavArehIti vA karaNattho uttarapadalopavasena dttttbbo| marUti devA yathAmariyAdaM mrnnsbhaavto| samAti vilokanasamatAya samA sdisiyo| mahApuriso hi yathA ekaM disaM vilokesi, evaM sesadisApi, na katthaci vilokane vinibandho tassa ahosi, samAti vA viloketuM yuttAti attho| na hi tadA bodhisattassa virUpabIbhacchavisamarUpAni viloketumayuttAni disAsu upaTTahanti, vissaTThamaJjUvijJeyyAdivasena aTThaGgupetaM giraM abbhudIrayi pabbatamuddhanihito sIho yathA abhinadIti attho / evaM kAyagamanatthena gatasaddena tathAgatasadaM niddisitvA idAni ANagamanatthena niddisituM "atha vA"tiAdimAha / tattha "yathA vipassI bhagavA''tiAdIsupi "nekkhammena kAmacchandaM pahAyA'tiAdinA yojetabbaM / nekkhammenAti alobhapadhAnena kusalacittuppAdena / kusalA hi dhammA idha nekkhamma tesaM sabbesampi kAmacchandapaTipakkhattA, na pabbajjAdayo eva / "paThamajjhAnenA''tipi vadanti keci, tadayuttameva paThamajjhAnassa pubbabhAgapaTipadAya eva idha icchitattA / pahAyAti pajahitvA / gatoti uttarivisesaM ANagamanena paTipanno / pahAyAti vA pahAnahetu, pahAne vA sati / hetulakkhaNatthesu hi ayaM tvA-saddo "sakko hutvA nibbattI''tiAdIsu (dI0 ni0 aTTha0 2.355) viya / kAmacchandAdippahAnahetukaJca "gato''ti ettha vuttaM avabodhasaGghAtaM, paTipattisaGghAtaM vA gamanaM kAmacchandAdippahAnena ca taM lakkhIyati, esa nayo "padAletvA"tiAdIsupi / abyApAdenAti mettAya / AlokasaJaAyAti vibhUtaM katvA manasikArena upaTThitAlokasaJjAnanena / avikkhepenAti samAdhinA / dhammavavatthAnenAti kusalAdidhammAnaM yAthAvanicchayena, sappaccayanAmarUpavavatthAnenAtipi vadanti / evaM kAmacchandAdinIvaraNappahAnena "abhijjhaM loke pahAyA''tiAdinA vuttAya paThamajjhAnassa pubbabhAgapaTipadAya bhagavato ANagamanavisiTuM tathAgatabhAvaM dassetvA idAni saha upAyena aTThahi samApattIhi, aTThArasahi ca mahAvipassanAhi taM dassetuM "ANenA"tiAdimAha / nAmarUpapariggahakaGghAvitaraNAnahi vinibandhabhUtassa mohassa dUrIkaraNena AtapariJAyaM Thitassa aniccasaJAdayo sijjhanti, tasmA avijjApadAlanaM vipassanAya upAyo / tathA jhAnasamApattIsu abhiratinimittena pAmojjena, tattha anabhiratiyA vinoditAya jhAnAdInaM samadhigamoti samApattiyA arativinodanaM upAyo / 270 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 271 samApattivipassanAnukkamena pana upari vakkhamAnanayena niddisitabbepi nIvaraNasabhAvAya avijjAya heTThA kAmacchandAdivasena dassitanIvaraNesupi saGgahadassanatthaM uppaTipATiniddeso daTTabbo / samApattivihArapavesananibandhanena nIvaraNAni kavATasadisAnIti Aha "nIvaraNakavATaM ugghaattetvaa"ti| "rattiM anuvitakketvA anuvicAretvA divA kammante payojetI"ti majjhimAgamavare mUlapaNNAsake vammikasutte (ma0 ni0 1.249) vuttaTThAne viya vitakkavicArA vUpasamA [dhUmAyanA (dI0 ni0 TI0 1.7)] adhippetAti sandhAya "vitakkavicAradhUmaM vUpasametvA"ti vuttaM, vitakkavicArasaGghAtaM dhUmaM vUpasametvAti attho / "vitakkavicAra''micceva adhunA pATho, so na porANo AcariyadhammapAlattherena, AcariyasAriputtattherena ca yathAvuttapAThasseva uddhtttaa| virAjetvAti jigucchitvA, samatikkamitvA vA / tadubhayattho hesa "pItiyA ca virAgA''tiAdIsu (dI0 ni0 1.7; ma0 ni0 3.155; pArA0 11; vibhaM0 625) viya / kAmaM paThamajjhAnUpacAre eva dukkhaM, catutthajjhAnUpacAre eva ca sukhaM pahIyati, atisayappahAnaM pana sandhAyAha "catutthajjhAnena sukhadukkhaM pahAyA"ti / / rUpasaJjAti saJAsIsena rUpAvacarajjhAnAni ceva tadArammaNAni ca vuttAni / rUpAvacarajjhAnampi hi "rUpa"nti vuccati uttarapadalopena "rUpI rUpAni passatI"tiAdIsu (dha0 saM0 248) tassa ArammaNampi kasiNarUpaM purimapadalopena "bahiddhA rUpAni passati suvaNNadubbaNNAnI"tiAdIsu (dha0 saM0 223 Adayo) tasmA idha rUpe rUpajjhAne taMsahagatA saJA rUpasaJjAti evaM saJAsIsena rUpAvacarajjhAnAni vuttAni, rUpaM sabhA assAti rUpasanaM, rUpasaJjAsamannAgatanti vuttaM hoti / evaM pathavIkasiNAdibhedassa tadArammaNassa cetaM adhivacananti veditab / paTighasajJAti cakkhAdInaM vatthUnaM, rUpAdInaM ArammaNAnaJca paTighAtena paTihananena visayivisayasamodhAnena samuppannA dvipaJcaviJaANasahagatA snyjaa| nAnattasajJAti aTTha kAmAvacarakusalasaJjA, dvAdasa akusalasaJjA, ekAdasa kAmAvacarakusalavipAkasA , dve akusalavipAkasA , ekAdasa kAmAvacarakiriyasaJjAti etAsaM catucattAlIsasaJAnametaM adhivacanaM / etA hi yasmA rUpasaddAdibhede nAnatte nAnAsabhAve gocare pavattanti, yasmA ca nAnattA nAnAsabhAvA aJcamadhe asadisA, tasmA "nAnattasaJjA'ti vuccanti / 271 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) aniccassa, aniccanti vA anupassanA aniccAnupassanA, tebhUmakadhammAnaM aniccataM gahetvA pavattAya vipassanAyetaM naamN| niccasaJjanti saGkatadhamme "niccA sassatA ti pavattamicchAsanaM, saJAsIsena cettha divicittAnampi gahaNaM daTThabbaM / esa nayo ito paresupi / nibbidAnupassanAyAti saGkhAresu nibindanAkArena pavattAya anupassanAya / nandinti sappItikataNhaM / virAgAnupassanAyAti saGkhAresu virajjanAkArena pavattAya anupassanAya / nirodhAnupassanAyAti saGkhArAnaM nirodhassa anupassanAya, "te saGghArA nirujjhantiyeva, AyatiM samudayavasena na uppajjantI'ti evaM vA anupassanA nirodhaanupssnaa| tenevAha "nirodhAnupassanAya nirodheti, no samudetIti / muJcitukamyatA hi ayaM balappattAti / paTinissajjanAkArena pavattA anupassanA pttinissggaanupssnaa| paTisaGghAsantiTTanA hi ayaM / AdAnanti niccAdivasena ghnnN| santatisamUhakiccArammaNAnaM vasena ekattaggahaNaM ghnsnyjaa| AyUhanaM abhisaGkharaNaM / avatthAvisesApatti viprinnaamo| dhuvasaJjanti thirbhaavgghnnsjhN| nimittanti samUhAdighanavasena sakiccaparicchedatAya saGghArAnaM saviggahataM / paNidhinti rAgAdipaNidhiM | sA panatthato taNhAvasena saGkhAresu ninnatA / abhinivesanti attAnudiSTuiM / aniccAdivasena sabbadhammatIraNaM adhipaJjAdhammavipassanA / sArAdAnAbhinivisenti asAre sAraggahaNavipallAsaM / issarakuttAdivasena loko samuppannoti abhiniveso sammohAbhiniveso naam| keci pana "ahosiM nu kho ahamatItamaddhAna'ntiAdinA pavattasaMsayApatti sammohAbhiniveso"ti vadanti / saGkhAresu leNatANabhAvaggahaNaM aalyaabhiniveso| "AlayaratA AlayasamuditA''ti (dI0 ni0 2.64; ma0 ni0 1.281; 2.337; mahA0 va0 7, 8) vacanato Alayo vuccati taNhA, sAyeva cakkhAdIsu, rUpAdIsu ca abhinivesavasena pavattiyA AlayAbhinivesoti keci / "evaMvidhA saGghArA paTinissajjIyantI'ti pavattaJANaM pttisngkhaanupssnaa| vaTTato vigatattA vivarlDa, nibbAnaM, tattha ArammaNakaraNasaGghAtena anupassanena pavattiyA vivaTTAnupassanA, gotrabhu / saMyogAbhinivesanti saMyujjanavasena saGghAresu abhinivisanaM / didvekaDeti diTThiyA sahajAtekaDe, pahAnekaTe ca / oLAriketi uparimaggavajjhe kilese apekkhitvA vuttaM, aJathA dassanapahAtabbA ca dutiyamaggavajjhehipi oLArikAti tesampi tabbacanIyatA siyA / aNusahagateti annubhuute| tabbhAvavuttiko hi ettha shgtsddo| idaM pana heTThimamaggavajjhe apekkhitvA vuttN| sabbakileseti avsitttthsbbkilese| na hi paThamAdimaggehi pahInA kilesA puna pahIyanti / sabbasaddo cettha sappadesavisayo "sabbe tasanti daNDassA''tiAdIsu viya (dha0 pa0 129) / 272 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 273 kakkhaLataM ktthinbhaavo| paggharaNaM drvbhaavo| lokiyavAyunA bhastassa viya yena taMtaMkalApassa ukhumAyanaM, thambhabhAvo vA, taM vitthmbhnN| vijjamAnepi kalApantarabhUtAnaM kalApantarabhUtehi phuTThabhAve taMtaMbhUtavivittatA rUpapariyanto AkAsoti yesaM yo paricchedo, tehi so asamphuTThova, aJathA bhUtAnaM paricchedabhAvo na siyA byaapitbhaavaapttito| yasmiM kalApe bhUtAnaM paricchedo, tehi tattha asamphuTThabhAvo asamphuTThalakkhaNaM, tenAha bhagavA AkAsadhAtuniddese "asamphuTTho catUhi mahAbhUtehI''ti (dha0 saM0 637) / virodhipaccayasannipAte visadisuppatti ruppnN| cetanApadhAnattA saGkhArakkhandhadhammAnaM cetanAvasenetaM vuttaM "saGghArAnaM abhisaGgharaNalakkhaNa"nti / tathA hi suttantabhAjaniye saGghArakkhandhavibhaGge "cakkhusamphassajA cetanA"tiAdinA (vibhaM0 12) cetanAva vibhttaa| abhisaGkhAralakkhaNA ca cetnaa| yathAha "tattha katamo puJAbhisaGkhAro, kusalA cetanA''tiAdi (vibhaM0 226) sampayuttadhammAnaM ArammaNe ThapanaM abhiniropanaM / ArammaNAnamanubandhanaM anumjjnN| savipphArikatA phrnnN| adhimuccanaM saddahanaM adhimokkho| assaddhiyeti assaddhiyahetu / nimittatthe cetaM bhummaM / esa nayo kosajjAdIsupi / kAyacittapariLAhUpasamo vuupsmlkkhnnN| lInuddhaccarahite adhicitte vattamAne paggahaniggahasampahaMsanesu abyAvaTatAya ajjhupekkhanaM paTisaGkhAnaM pkkhpaatupcchedto|| __musAvAdAdInaM visaMvAdanAdikiccatAya lUkhAnaM apariggAhakAnaM paTipakkhabhAvato pariggAhakasabhAvA sammAvAcA siniddhabhAvato sampayuttadhamme, sammAvAcApaccayasubhAsitaM sotAraJca puggalaM pariggaNhAtIti sA prigghlkkhnnaa| kAyikakiriyA kiJci kattabbaM samuTThApeti, sayaJca samuTThAnaM ghaTanaM hotIti sammAkammantasaGkhAtA virati samuTThAnalakkhaNAti daTThabbA, sampayuttadhammAnaM vA ukkhipanaM samuTThAnaM kAyikakiriyAya bhArukkhipanaM viya / jIvamAnassa sattassa, sampayuttadhammAnaM vA jIvitindriyavuttiyA, AjIvasseva vA suddhi vodaanN| ___ "saGghArA'"ti idha cetanA adhippetA, na pana "saGghArA saGghArakkhandho"tiAdIsu (dha0 sa0 583, 985; vibhaM0 1, 20, 52) viya samapaJAsacetasikAti vuttaM "saGghArAnaM cetanAlakkhaNa"nti / avijjApaccayA hi puJAbhisaGkhArAdikAva cetanA / ArammaNAbhimukhabhAvo nmnN| AyatanaM pavattanaM / saLAyatanavasena hi cittacetasikAnaM pavatti / taNhAya hetulakkhaNati ettha vaTTassa janakahetubhAvo taNhAya hetulakkhaNaM, maggassa 273 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) pana vakkhamAnassa nibbAnasampApakattanti ayametesaM viseso / ArammaNassa gahaNalakSaNaM / puna uppattiyA aayuuhnlkkhnnN| sattajIvato sujhtaalkkhnnN| padahanaM ussAhanaM / ijjhanaM sampatti / vaTTato nissaraNaM niyyaanN| aviparItabhAvo tthlkkhnnN| aJamaJAnativattanaM ekaraso, anUnAdhikabhAvova / yuganaddhA nAma samathavipassanA aJamaJopakAratAya yugaLavasena bandhitabbato / "saddhApaJJA paggahAvikkhepA"tipi vadanti / cittavisuddhi nAma samAdhi / didvivisuddhi nAma pnyjaa| khayoti kilesakkhayo maggo, tasmiM pavattassa sammAdivisaGghAtassa ANassa smucchednlkkhnnN| kilesAnamanuppAdapariyosAnatAya anuppAdo, phalaM / kilesavUpasamo pssddhi| chandassAti kattukAmatAchandassa | patiThThAbhAvo mUlalakkhaNaM / ArammaNapaTipAdakatAya sampayutta-dhammAnamuppattihetutA smutttthaapnlkkhnnN| visayAdisannipAtena gahetabbAkAro smodhaanN| yA "saGgatI''ti vuccati "tiNNaM saGgati phasso''tiAdIsu / samaM, sammA vA odahanti sampiNDitA bhavanti sampayuttadhammA anenAtipi samodhAnaM, phasso, tabbhAvo smodhaanlkkhnnN| samosaranti sannipatanti etthAti samosaraNaM, vedanA / tAya hi vinA appavattamAnA sampayuttadhammA vedanAnubhavananimittaM samosaTA viya hontIti evaM vuttaM, tabbhAvo smosrnnlkkhnnN| pAsAdAdIsu gopAnasInaM kUTaM viya sampayuttadhammAnaM pAmokkhabhAvo pmukhlkkhnnN| satiyA sabbatthakattA sampayuttAnaM adhipatibhAvo aadhipteyylkkhnnN| tato sampayuttadhammato, tesaM vA sampayuttadhammAnaM uttari padhAnaM tatuttari, tabbhAvo ttuttriylkkhnnN| paJjattarA hi kusalA dhmmaa| vimuttIti phalaM kilesehi vimuccitthAti katvA / taM pana sIlAdiguNasArassa paramukkaMsabhAvena saarN| tato uttari dhammassAbhAvato priyosaanN| ayaJca lakkhaNavibhAgo chadhAtupaJcajhAnaGgAdivasena taMtaMsuttapadAnusArena porANaTThakathAyamAgatanayena vuttoti daTThabbaM / tathA hi pubbe vuttopi koci dhammo pariyAyantarappakAsanatthaM puna dssito| tato eva ca "chandamUlakA dhammA manasikArasamuTThAnA phassasamodhAnA vedanAsamosaraNA''ti "paJjattarA kusalA dhammA''ti, "vimuttisAramidaM brahmacariya"nti, "nibbAnogadhahi Avuso brahmacariyaM nibbAnapariyosAna"nti [saM0 ni0 3.3.512 (atthato samAna)] ca suttapadAnaM vasena chandassa mUlalakkhaNa''ntiAdi vuttaM / tesaM tesaM dhammAnaM tathaM avitathaM lakkhaNaM Agatoti atthaM dasseti "ev"ntiaadinaa| taM pana gamanaM idha jANagamanamevAti vuttaM "bANagatiyA"ti / satipi gatasaddassa avabodhanatthabhAve ANagamanattheneveso siddhoti na vutto / A saddassa cettha gatasaddAnuvattimattameva / tenAha "patto anuSpatto''ti / aviparItasabhAvattA "tathadhammA nAma cattAri ariyasaccAnI'ti vuttaM / 274 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 275 aviparItasabhAvato tthaani| amusAsabhAvato avitthaani| aJAkArarahitato anazathAni / saccasaMyuttAdIsu AgataM paripuNNasaccacatukkakathaM sandhAya "iti vitthAro"ti Aha / "tasmA"ti vatvA tadaparAmasitabbameva dasseti "tathAnaM abhisambuddhattA"ti iminaa| esa nayo Idisesu / evaM saccavasena catutthakAraNaM dassetvA idAni paccayapaccayuppannabhAvena aviparItasabhAvattA tathabhUtAnaM paTiccasamuppAdaGgAnaM vasenApi dassento "apicA"tiAdimAha / tattha jAtipaccayasambhUtasamudAgatadyoti jAtipaccayA sambhUtaM hutvA sahitassa attano paccayAnurUpassa uddhaM uddhaM AgatasabhAvo, anupavattaTThoti attho| atha vA sambhUtaTTho ca samudAgata8o ca sambhUtasamudAgataTTho pubbapade uttarapadalopavasena | samAhAradvandepi hi pulliGgamicchanti neruttikA | na cettha jAtito jarAmaraNaM na hoti, na ca jAti vinA aJato hotIti jaatipccysmbhuutho| itthameva jAtito samudAgacchatIti jAti pccysmudaagtttttho| idaM vuttaM hoti - yA yA jAti yathA yathA paccayo hoti, tadanurUpaM pAtubhUtasabhAvoti / paccayapakkhe pana avijjAya saGghArAnaM paccayaTThoti ettha na avijjA saGghArAnaM paccayo na hoti, na ca avijjaM vinA saGghArA uppajjanti / yA yA avijjA yesaM yesaM saGghArAnaM yathA yathA paccayo hoti, ayaM avijjA saGkhArAnaM paccayaTTho paccayasabhAvoti attho / tathAnaM dhammAnanti paccayAkAradhammAnaM / "sugato"tiAdIsu (pArA0 1) viya gamusaddassa buddhiyatthataM sandhAya "abhisambuddhattA"ti vuttaM, na jANagamanatthaM / gatibuddhiyatthA hi saddA aJama pariyAyA / tasmA "abhisambuddhattho hettha gatasaddo"ti adhikAro, gamyamAnattA vA na payutto / yaM rUpArammaNaM nAma atthi, taM bhagavA jAnAti passatIti sambandho / sadevake...pe0... pajAyAti AdhAro "atthI'"ti padeti puna aparimANAsu lokadhAtUsUti taMnivAsasattApekkhAya, ApAthagamanApekkhAya vA vuttaM / tena bhagavatA vibhajjamAnaM taM rUpAyatanaM tathameva hotIti yojetabbaM / tathAvitathabhAve kAraNamAha "evaM jAnatA passatA"ti / sabbAkArato JAtattA passitattAti hi hetvantogadhametaM padadvayaM / iTTAniTThAdivasenAti ettha Adi-saddena majjhattaM saGgaNhAti / tathA atItAnAgatapaccuppannaparittaajjhattabahiddhAtadubhayAdibhedampi / labbhamAnakapadavasenAti "rUpAyatanaM diTuM saddAyatanaM sutaM gandhAyatanaM rasAyatanaM phoTThabbAyatanaM mutaM sabbaM rUpaM manasA vijJAta'"nti (dha0 saM0 966) vacanato diThThapadaJca viJAtapadaJca rUpArammaNe labbhati / rUpArammaNaM iTuM anilu majjhattaM parittaM atItaM 275 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) anAgataM paccuppannaM ajjhattaM bahiddhA dilR vijJAtaM rUpaM rUpAyatanaM rUpadhAtu vaNNanibhA sanidassanaM sappaTighaM nIlaM pItakanti evamAdIhi anekehi naamehi| "iTThAniTThAdivasenA''tiAdinA hi anekanAmabhAvaM sarUpato nidasseti / terasahi vArehIti dhammasaGgaNiyaM rUpakaNDe (dha0 saM0 615) Agate terasa niddesavAre sandhAyAha / ekekasmiM vAre cettha catunnaM catunnaM vavatthApananayAnaM basena "dvipAsAya nayehI"ti vuttaM / tathamevAti yathAvuttena jAnanena appaTivattiyadesanatAya, yathAvuttena ca passanena aviparItadassitAya sccmev| tamatthaM caturaGguttare kALakArAmasuttena (a0 ni0 1.4.24) sAdhento "vuttaJceta"ntiAdimAha / ca-saddo cettha daLahIkaraNajotako, tena yathAvuttassatthassa daLhIkaraNaM joteti, sampiNDanattho vA aTThAnapayutto, na kevalaM mayA eva, atha kho bhagavatApIti | anuvicaritanti paricaritaM / jAnAmi abhaJAsinti paccuppannAtItakAlesu ANappavattidassanena anAgatepi ANappavatti dassitAyeva nayato dssitttaa| vidita-saddo pana anAmaDhakAlaviseso kAlattayasAdhAraNattA "diTuM suttaM muta"ntiAdIsu (dI0 ni0 3.187; ma0 ni0 1.7; saM ni0 2.208; a0 ni0 1.4.23; paTi0 ma0 1.121) viya, pAkaTaM katvA Atanti attho, iminA cetaM dasseti "aJce jAnantiyeva, mayA pana pAkaTaM katvA vidita"nti / bhagavatA hi imehi padehi sabba bhUmi nAma kathitA / na upaTThAsIti taM chadvArikamArammaNaM taNhAya vA diTThiyA vA tathAgato attattaniyavasena na upaTThAsi na upagacchati, iminA pana padena khINAsavabhUmi kathitA / yathA rUpArammaNAdayo dhammA yasabhAvA, yaMpakArA ca, tathA te dhamme taMsabhAve taMpakAre gamati passati jAnAtIti tathAgatoti imamatthaM sandhAya "tathadassIatthe"ti vuttaM / anekatthA hi dhAtusaddA / keci pana niruttinayena, pisodarAdigaNapakkhepena (pArA0 aTTha0 1; visuddhi 1.142) vA dassI-saddalopaM, Agata-saddassa cAgama katvA "tathAgato''ti padasiddhimattha vaNNenti, tadayuttameva vijjamAnapadaM chaDDatvA avijjamAnapadassa ghnnto| vuttaJca buddhavaMsaTThakathAyaM "tathAkArena yo dhamme, jAnAti anupassati / tathadassIti sambuddho, tasmA vutto tathAgato''ti / / (bu0 vaM0 aTTha0 rtncngkmnknnddvnnnnnaa)| ettha "anupassatI"ti AgatasaddatthaM vatvA tadidaM trANapassanamevAti dassetuM "jAnAtI"ti, saddAdhigatamatthaM pana vibhAvetuM "tathadassI"ti ca vuttaM / 276 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 277 yaM rattinti yassa rattiyaM, accantasaMyoge vA etaM upayogavacanaM rattekadesabhUtassa abhisambujjhanakkhaNassa accantasaMyogattA, sakalApi vA esA ratti abhisambodhAya padahanakAlattA pariyAyena accantasaMyogabhUtAti daTThabbaM / pathavIpukkhalaniruttarabhUmisIsagatattA na parAjito aJahi etthAti aparAjito, sveva pallaGkoti aparAjitapallaGko, tasmiM / tiNNaMmArAnanti kilesAbhisaGkhAradevaputtamArAnaM, idaJca nippariyAyato vuttaM, pariyAyato pana heTThA vuttanayena paJcannampi mArAnaM maddanaM veditabbaM / matthakanti sAmatthiyasaGghAtaM sIsaM / etthantareti ubhinnaM rattInamantare / "paThamabodhiyApI"tiAdinA paJcacattAlIsavassaparimANakAlameva antogadhabhedena niyametvA viseseti / tAsu pana vIsativassaparicchinnA paThamabodhIti vinayagaNThipade vuttaM, taJca tadaTThakathAyameva "bhagavato hi paThamabodhiyaM vIsativassantare nibaddhupaTThAko nAma natthI''ti (pArA0 aTTha0 1.16) kathitattA paThamabodhi nAma vIsativassAnIti gahetvA vuttaM / AcariyadhammapAlattherena pana "paJcacattAlIsAya vassesu Adito pannarasa vassAni paThamabodhI"ti vuttaM, evaJca sati majjhe pannarasa vassAni majjhimabodhi, ante pannarasa vassAni pacchimabodhIti tiNNaM bodhInaM samappamANatA siyA, tampi yuttaM / pannarasatikena hi paJcacattAlIsavassAni paripUrenti / aTThakathAyaM pana pannarasavassappamANAya paThamabodhiyA vIsativassesuyeva antogadhattA "paThamabodhiyaM vIsativassantare''ti vuttanti evampi sakkA vijJAtuM / "yaM suttantiAdinA sambandho / niddosatAya anupavajjaM anupavadanIyaM / pakkhipitabbAbhAvena anuunN| apanetabbAbhAvena andhikN| atthabyaJjanAdisampattiyA sbbaakaarpripunnnnN| nimmadanahetu nimmadanaM / vAlaggamattampIti vAladhilomassa koTippamANampi / avakkhalitanti virAdhitaM musA bhaNitaM / ekamudikAyAti ekarAjalaJchanena / ekanALiyAti ekALhakena, ekatumbena vA / ekatulAyAti ekamAnena / "tathamevA"ti vuttamevatthaM no aJathAti byatirekato dasseti, tena yadatthaM bhAsitaM, ekantena tadatthanipphAdanato yathA bhAsitaM bhagavatA, tathAyevAti aviparItadesanataM dasseti / "gadattho"ti etena tathaM gadati bhAsatIti tathAgato da-kArassa ta-kAraM, niruttinayena ca AkArAgamaM katvA, dhAtusaddAnugatena vA AkArenAti nibbacanaM dasseti / evaM "sugato''tiAdIsu (pArA0 1) viya dhAtusaddanipphattiparikappena niruttiM dassetvA bAhiratthasamAsenapi dassetuM "apicA"tiAdi vuttaM / Agadananti sabbahitanipphAdanato bhusaM kathanaM vacanaM, tabbhAvamatto vA A-saddo / 277 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) tathA gatamassAti tthaagto| yathA vAcAya gataM pavatti, tathA kAyassa, yathA vA kAyassa gataM pavatti, tathA vAcAya assa, tasmA tathAgatoti attho / tadeva nibbacanaM dassetuM "bhagavato"tiAdimAha / tattha hi "gato pavatto, gatA pavattA"ti ca etena kAyavacIkiriyAnaM aJamaJAnulomanavacanicchAya kAyassa, vAcAya ca pavatti idha gatasaddena kathitAti dasseti, "evaMbhUtassA"tiAdinA bAhiratthasamAsaM, "yathA tathA"ti etena yaMtaM saddAnaM avyabhicAritasambandhatAya "tathA''ti vutte "yathA''ti ayamattho upaTTitoyeva hotIti tathAsadatthaM, "vAdI kArI"ti etena pavattisarUpaM, "bhagavato hI"ti etena yathAvAdItathAkAritAdikAraNanti / "evaMbhUtassA"ti yathAvAdItathAkAritAdinA pakArena pavattassa, imaM pakAraM vA pattassa / itIti vuttappakAraM niddisati / yasmA panettha gata-saddo vAcAya pavattimpi dasseti, tasmA kAmaM tathAvAditAya tathAgatoti ayampi attho siddho hoti, so pana pubbe pakArantarena dassitoti pArisesanayena tathAkAritAatthameva dassetuM "evaM tathAkAritAya tathAgato"ti vuttaM / vuttaJca - "yathA vAcA gatA yassa, tathA kAyo gato yato / yathA kAyo tathA vAcA, tato satthA tathAgato''ti / / bhavaggaM pariyantaM katvAti sambandho / yaM paneke vadanti "tiriyaM viya upari, adho ca santi aparimANA lokadhAtuyo''ti, tesaM taM paTisedhetuM evaM vuttanti daTThabbaM / vimuttiyAti phalena / vimuttitrANadassanenAti paccavekkhaNANasaGghAtena dassanena / tuloti sadiso / pamANanti minanakAraNaM / pare abhibhavati guNena ajjhottharati adhiko bhavatIti abhibhU / parehi na abhibhUto ajjhotthaToti anbhibhuuto| aJadatthUti ekaMsavacane nipAto / dassanavasena daso, sabbaM passatIti attho / pare attano vasaM vattetIti vsvttii| "abhibhavanaTena tathAgato''ti ayaM na saddato labbhati, saddato pana evanti dassetuM "tatreva"ntiAdi vuttaM / tattha agadoti dibbAgado agaM rogaM dAti avakhaNDati, natthi vA gado rogo etenAti katvA, tassadisaTena idha desanAvilAsassa, puJjussayassa ca agadatA labbhatIti Aha "agado viyA"ti | yAya dhammadhAtuyA desanAvijambhanappattA, sA desnaavilaaso| dhammadhAtUti ca sabba tANameva / tena hi dhammAnamAkArabhedaM JatvA 278 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.7-7) cULasIlavaNNanA tadanurUpaM desanaM niyAmeti / desanAvilAsoyeva desanAvilAsamayo yathA " dAnamayaM sIlamaya "nti (dI0 ni0 3.305; itivu0 60; netti0 34) adhunA pana potthakesu bahUsupi maya- saddo na dissati / puJjussayoti ussanaM, atirekaM vA ANAdisambhArabhUtaM puJjaM / "tenA" tiAdi opammasampAdanaM / tenAti ca tadubhayena desanAvilAsena ceva puJJassayena ca so bhagavA abhibhavatIti sambandho / "itI "tiAdinA bAhiratthasamAsaM dsseti| sabbalokAbhibhavanena tatho, na aJJathAti vRttaM hoti / tathAya gatoti purimasaccattayaM sandhAyAha, tathaM gatoti pana pacchimasaccaM / catusaccAnukkamena cettha gata- saddassa atthacatukkaM vRttaM / vAcakasaddasannidhAne upasagganipAtAnaM tadatthajotanabhAvena pavattanato gata-saddoyeva anupasaggo avagatatthaM, atItatthaJca va dasseti "avagato atIto " ti iminA | 279 tathAya " tatthA "tiAdi tabbivaraNaM / lokanti dukkhasaccabhUtaM lokaM / tIraNapariJJAyAti yojetabbaM / lokanirodhagAminiM paTipadanti ariyamaggaM, na pana abhisambujjhanamattaM / tattha kattabbakiccampi katamevAti dassetuM "lokasmA tathAgato visaMyutto" tiAdinA saccacatukkepi dutiyapakkhaM vuttaM, abhisambujjhanahetuM vA ete hi dasseti / tatoyeva hi tAni abhisambuddhoti / "yaM bhikkhave, sadevakassa lokassa samArakassa sabrahmakassa sassamaNabrAhmaNiyA pajAya sadevamanussAya diTTaM sutaM mutaM viJJAtaM pattaM pariyesitaM anuvicaritaM manasA, sabbaM taM tathAgatena abhisambuddhaM, tasmA tathAgatoti vuccatIti (a0 ni0 1.4.23) aGguttarAgame catukkanipAte AgataM pALimimaM peyyAlamukhena dasseti, taJca atthasambandhatAya eva na imassatthassa sAdhatAya / sA peyyAlaniddiTThA pALi tathadassitA atthassa sAdhikAti / "tassapi evaM attho veditabbo "ti iminA sAdhyasAdhakasaMsandanaM karoti / " idampi cA "tiAdinA tathAgatapadassa mahAvisayataM, aTThavidhassApi yathAvuttakAraNassa nidarasanamattaJca dasseti / tattha idanti ativyAsarUpena vRttaM aTThavidhaM kAraNaM, pi- saddo, api- saddo vA sambhAvane " itthampi mukhamattameva, pageva aJJathA ''ti / tathAgatabhAvadIpaneti tathAgatanAmadIpane / guNena hi bhagavA tathAgato nAma, nAmena ca bhagavati tathAgata - saddoti / " asaGghayeyyAni nAmAni saguNena mahesino' 'tiAdi (udA0 aTTha0 306; paTi0 ma0 aTTha0 1.277) hi vRttaM / appamAdapadaM viya sakalakusaladhammapaTipattiyA sabbabuddhaguNAnaM tathAgatapadaM saGgrAhakanti dassetuM 279 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) "sabbAkArenA"tiAdimAha / vaNNeyyAti parikappavacanametaM "vaNNeyya vA, na vA vaNNeyyA''ti / vuttaJca - "buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNaM, kappampi ce ajhamabhAsamAno / khIyetha kappo ciradIghamantare, vaNNo na khIyetha tathAgatassA''ti / / (dI0 ni0 aTTha0 1.304; 3.141; udA0 aTTha0 52; apa0 aTTha0 2.7.20; bu0 vaM0 aTTha0 koNDaJabuddhavaMsavaNNanA; cari0 pi0 pkinnnnkkthaa)| samatthane vA etaM "so imaM vijaTaye jaTa''ntiAdIsu (saM0 ni0 1.2.23) viyAtipi vadanti keci / ayaM panettha aTThakathAmuttako nayo - abhinIhArato paTThAya yAva sammAsambodhi,etthantare mahAbodhiyAnapaTipattiyA hAnaTTAnasaMkilesanivattInaM abhAvato yathApaNidhAnaM tathAgato abhinIhArAnurUpaM paTipannoti tthaagto| atha vA mahiddhikatAya, paTisambhidAnaM ukkaMsAdhigamena anAvaraNajANatAya ca katthacipi paTighAtAbhAvato yathAruci, tathA kAyavacIcittAnaM gatAni gamanAni pavattiyo etassAti tthaagto| apica yasmA loke vidhayuttagatapakArasaddA samAnatthA dissanti, tasmA yathA vidhA vipassiAdayo bhagavanto nikhilasabba guNasamaGgitAya, ayampi bhagavA tathA vidhoti tathAgato, yathA yuttA ca te bhagavanto vuttanayena, ayampi bhagavA tathA yuttoti tthaagto| aparo nayo-yasmA saccaM tacchaM tathanti ANassetaM adhivacanaM, tasmA tathena ANena Agatoti tathAgatoti / "pahAya kAmAdimale yathA gatA, samAdhiANehi vipassiAdayo / mahesino sakyamunI jutindharo, tathA gato tena tathAgato mato / / tathaJca dhAtAyatanAdilakkhaNaM, sbhaavsaamnyvibhaagbhedto| 280 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.7-7) cULasIlavaNNanA 281 sayambhuJANena jino samAgato, tathAgato vuccati sakyapuGgavo / / tathAni saccAni samantacakkhunA, tathA idappaccayatA ca sabbaso / anaJjaneyyena yato vibhAvitA, yAthAvato tena jino tthaagto|| anekabhedAsupi lokadhAtUsu, ___ jinassa rUpAyatanAdigocare / vicittabhede tathameva dassanaM, tathAgato tena samantalocano / / yato ca dhammaM tathameva bhAsati, karoti vAcAyanulomamattano / guNehi lokaM abhibhuyyirIyati, ___tathAgato tenapi lokanAyako / / yathAbhinIhAramato yathAruci, pavattavAcAtanucittabhAvato / yathAvidhA yena purA mahesino, tathAvidho tena jino tthaagto|| yathA ca yuttA sugatA purAtanA, tathAva yutto tathaJANato ca so| samAgato tena samantalocano, tathAgato vuccati sakyapuGgavo"ti / / (itivu0 aTTha0 38 thokaM visdisN)| sngghgaathaa| 281 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.7-7) "katamaJca taM bhikkhave''ti ayaM kassa pucchAti Aha "yenA"tiAdi / evaM sAmaJato yathAvuttassa sIlamattakassa pucchAbhAvaM dassetvA idAni puchAvisesabhAvaJApanatthaM mahAnidese (mahA0 ni0 150) AgatA sabbAva pucchA atthuddhAravasena dasseti "tattha pucchA naamaa"tiaadinaa| tattha tatthAti "taM katamanti pucchatI"ti ettha yadetaM sAmaJato pucchAvacanaM vuttaM, tasmiM / pakatiyAti attano dhammatAya, sayamevAti vRttaM hoti / lakkhaNanti yo koci Atumicchito sabhAvo / ajJAtanti dassanAdivisesayuttena, itarena vA yena kenacipi ANena ajJAtaM / avatthAvisesAni hi jANadassanatulanatIraNAni / adiTThanti dassanabhUtena ANena paccakkhamiva adiTuM / atulitanti "ettakametanti tulanabhUtena atulitaM / atIritanti "evamevida''nti tIraNabhUtena akatajANakiriyAsamApanaM / avibhUtanti ANassa apAkaTabhUtaM / avibhAvitanti ANena apAkaTakataM / tassAti yathAvuttalakkhaNassa / adiTuM jotIyati pakAsIyati etAyAti aditttthjotnaa| saMsandanatthAyAti sAkacchAvasena vinicchayakaraNatthAya / saMsandanahi sAkacchAvasena vinicchayakaraNaM / diTuM saMsandIyati etAyAti ditttthsNsndnaa| "saMsayapakkhando"tiAdIsu daLahataraMniviTThA vicikicchA saMsayo / nAtisaMsappanamatibhedamattaM vimti| tatopi appataraM "evaM nu kho, na nu kho"tiAdinA dvidhA viya pavattaM dvevhakaM / dvidhA elati kampati cittametenAti hi DhevhakaM hapaccayaM, sakatthavuttikapaccayaJca katvA, tena jAto, taM vA jAtaM yassAti vevhkjaato| vimati chijjati etAyAti vimticchednaa| anattalakkhaNasuttAdIsu (saM0 ni0 2.3.59) AgataM khandhapaJcakapaTisaMyuttaM pucchaM sandhAyAha "sab vattabba"nti / anumatiyA pucchA anumtipucchaa| "taM kiM maJatha bhikkhave"tiAdipucchAya hi "kA tumhAkaM anumatIti anumati pucchitA hoti / kathetukamyatAti kathetukAmatAya / "ajANatA ApajjatI"tiAdIsu (pArA0 295) viya hi ettha ya-kAralopo, karaNatthe vA paccattavacanaM, kathetukamyatAya vA pucchA kathetukamyatApucchAtipi vaTTati / atthato pana sabbApi tathA pavattavacanaM, taduppAdako vA cittuppAdoti veditab / yadatthaM panAyaM niddesanayo Aharito, tassa pucchAvisesabhAvassa ApanatthaM "imAsU"tiAdimAha / cittAbhogo smnnaahaaro| bhusaM, samantato ca saMsappanA kaGkhA AsappanA, parisappanA c| sabbA kaGghA chinnA sabba tANapadaTThAnena aggamaggena samucchindanato / paresaM anumatiyA, kathetukamyatAya ca dhammadesanAsambhavato, tathA eva tattha 282 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.8-8) cULasIlavaNNanA 283 tattha diThuttA ca vuttaM "avasesA pana dve pucchA buddhAnaM atthI'ti / yA panetA "sattAdhiTThAnA pucchA dhammAdhivAnA pucchA ekAdhiTThAnA pucchA anekAdhiTThAnA pucchA''tiAdinA aparApi anekadhA pucchAyo niddese AgatA, tA sabbApi niddhAretvA idha avicayanaM "alaM ettAvatAva, atthikehi pana iminA nayena niddhAretvA vicetabbA'"ti nayadAnassa sijjhanatoti daTThabbaM / 8. pucchA ca nAmesA vissajjanAya satiyeva yuttarUpAti codanAya "idAnI"tiAdi vuttaM / atipAtanaM atipaato| ati-saddo cettha atirekattho / sIghabhAvo eva ca atirekatA, tasmA saraseneva patanasabhAvassa antarA eva atirekaM pAtanaM, saNikaM patituM adatvA sIghaM pAtananti attho, abhibhavanattho vA, atikkamma satthAdIhi abhibhavitvA pAtananti vuttaM hoti, vohAravacanametaM "atipAto"ti / atthato pana pakaraNAdivasenAdhigatattA pANavadho pANaghAtoti vuttaM hotIti adhippaayo| vohAratoti pnyttito| sattoti khandhasantAno / tattha hi sattapaJatti / vuttaJca - "yathA hi aGgasambhArA, hoti saddo ratho iti / evaM khandhesu santesu, hoti sattoti sammutI''ti / / (saM0 ni0 1.1.171) / jIvitindriyanti rUpArUpajIvitindriyaM / rUpajIvitindriye hi vikopite itarampi taMsambandhatAya vinassati / kasmA panettha "pANassa atipAto"ti, "pANoti cettha vohArato satto''ti ca ekavacananiddeso kato, nanu niravasesAnaM pANAnaM atipAtato virati idha adhippetA / tathA hi vakkhati "sabbapANabhUtahitAnukampIti sabbe pANabhUte"tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 1.7) bahuvacananiddesanti ? saccametaM, pANabhAvasAmaJjena panettha ekavacananiddeso kato, tattha pana sabbasaddasannidhAnena puthuttaM suviJjAyamAnamevAti sAmaJjani(samakatvA bhedavacanicchAvasena bahuvacananiddeso kto| kiJca bhiyyo - sAmaJato saMvarasamAdAnaM, tabbisesato saMvarabhedoti imassa visesassa JApanatthampi ayaM vacanabhedo katoti veditabbo / "pANassa atipAto"tiAdi hi saMvarabhedadassanaM / "sabbe pANabhUte"tiAdi pana sNvrsmaadaandssnnti| saddavidU pana "Idisesu ThAnesu jAtidabbApekkhavasena vacanabhedamattaM, atthato samAna"nti vadanti / tasmiM pana pANeti yathAvutte dubbidhepi pANe / pANasacinoti pANasaJjAsamaGgino 283 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.8-8) puggalassa / yAya pana cetanAya pavattamAnassa jIvitindriyassa nissayabhUtesu mahAbhUtesu upakkamakaraNahetu mahAbhUtapaccayA uppajjanakamahAbhUtA nuppajjissanti, sA tAdisapayogasamuTThApikA cetanA pANAtipAtoti Aha "jIvitindriyupacchedakaupakkamasamuTThApikA"ti, jIvitindriyupacchedakassa kAyavacIpayogassa tannissayesu mahAbhUtesu samuTThApikAti attho / ladbhupakkamAni hi bhUtAni purimabhUtAni viya na visadAni, tasmA samAnajAtiyAnaM bhUtAnaM kAraNAni na hontIti tesuyeva upakkame kate tato parAnaM asati antarAye uppajjamAnAnaM bhUtAnaM, tannissitassa ca jIvitindriyassa upacchedo hoti / "kAyavacIdvArAna"nti etena vitaNDavAdimataM manodvAre pavattAya vadhakacetanAya pANAtipAtabhAvaM paTikkhipati / payogavatthumahantatAdIhi mahAsAvajjatA tehi paccayehi uppajjamAnAya cetanAya balavabhAvato veditbbaa| ekassApi hi payogassa sahasA nipphAdanavasena, kiccasAdhikAya bahukkhattuM pavattajavanehi laddhAsevanAya ca sanniTThApakacetanAya vasena payogassa mahantabhAvo / satipi kadAci khuddake ceva mahante ca pANe payogassa samabhAve mahantaM hanantassa cetanA tibbatarA uppajjatIti vatthussa mahantabhAvo / iti ubhayampetaM cetanAya balavabhAveneva hoti / satipi ca payogavatthUnaM amahantabhAve hantabbassa guNamahattenapi tattha pavattaupakAracetanA viya khettavisesanipphattiyA apakAracetanApi balavatI, tibbatarA ca uppajjatIti tassA mahAsAvajjatA daTThabbA / tenAha "guNavantesU"tiAdi / "kilesAna"ntiAdinA pana satipi payogavatthuguNAnaM amahantabhAve kilesupakkamAnaM mudutibbatAya cetanAya dubbalabalavabhAvavasena appasAvajjamahAsAvajjabhAvo veditabboti dasseti / sambharIyanti saharIyanti etehIti sambhArA, aGgAni / tesu pANasaJitA, vadhakacittaJca pubbabhAgiyAnipi honti / upakkamo pana vadhakacetanAsamuTThApito sahajAtova / paJcasambhAravatI pana pANAtipAtacetanAti sA paJcasambhAravinimuttA daTThabbA | esa nayo adinnAdAnAdIsupi / etthAha -- khaNe khaNe nirujjhanasabhAvesu saGghAresu ko hanti, ko vA hAti, yadi cittacetasikasantAno, evaM so anupatApanachedanabhedanAdivasena na vikopanasamattho, nApi vikopanIyo, atha rUpasantAno, evampi so acetanatAya kaTThakaliGgarUpamoti na tattha chedanAdinA pANAtipAto labbhati yathA matasarIre / payogopi pANAtipAtassa 284 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.8-8) cULasIlavaNNanA 285 paharaNappakArAdiatItesu vA saGkhAresu bhaveyya, anAgatesu vA paccuppannesu vA / tattha na tAva atItAnAgatesu sambhavati tesaM abhaavto| paccuppannesu ca saGghArAnaM khaNikattA saraseneva nirujjhanasabhAvatAya vinAsAbhimukhesu nippayojano eva payogo siyA / vinAsassa ca kAraNarahitattA na paharaNappakArAdipayogahetukaM maraNaM, nirIhakatAya ca saGghArAnaM kassa so payogo, khaNikattA vadhAdhippAyasamakAlabhijjanakassa kiriyApariyosAnakAlAnavaTThAnato kassa vA pANAtipAtakammabaddhoti ? vuccate- vadhakacetanAsahito saGghArAnaM puJjo sattasaGghAto hanti, tena pavattitavadhappayoganimittApagatusmAvijJANajIvitindriyo matavohArappavattinibandhano yathAvuttavadhappayogAkaraNe uppajjanAraho rUpArUpadhammasamUho hAti, kevalo vA cittacetasikasantAno, vadhappayogAvisayabhAvepi tassa paJcavokArabhave rUpasantAnAdhInavuttitAya rUpasantAne parena payojitajIvitindriyupacchedakapayogavasena tannibbattivibandhakavisadisarUpuppattiyA vihate vicchedo hotIti na pANAtipAtassa asambhavo, nApi ahetuko pANAtipAto, na ca payogo nippayojano paccuppannesu saGghAresu katapayogavasena tadanantaraM uppajjanArahassa saGghArakalApassa tathAanuppattito, khaNikAnaM saGghArAnaM khaNikamaraNassa idha maraNabhAvena anadhippetattA santatimaraNassa ca yathAvuttanayena sahetukabhAvato na ahetukaM maraNaM, na ca katturahito pANAtipAtappayogo nirIhakesupi saGkhAresu sannihitatAmattena upakArakesu attano attano anurUpaphaluppAdananiyatesu kAraNesu kattuvohArasiddhito yathA "padIpo pakAseti, nisAkaro candimA"ti, na ca kevalassa vadhAdhippAyasahabhuno cittacetasikakalApassa pANAtipAto icchito santAnavasena avaTThitasseva paTijAnanato, santAnavasena pavattamAnAnaJca padIpAdInaM attakiriyAsiddhi dissatIti attheva pANAtipAtena kammabaddhoti / ayaJca vicAro adinnAdAnAdIsupi yathAsambhavaM vibhAvetabbo / sAhathikoti sayaM mArentassa kAyena vA kAyapaTibaddhena vA paharaNaM / ANattikoti adhe ANApentassa "evaM vijjhitvA vA paharitvA vA mArehI''ti ANApanaM / nissaggiyoti dUre ThitaM mAretukAmassa kAyena vA kAyapaTibaddhana vA usuyantapAsANAdInaM nissajjanaM / thAvaroti asaJcArimena upakaraNena mAretukAmassa opAtApassenaupanikkhipanaM, bhesajjasaMvidhAnaJca / vijjAmayoti mAraNatthaM mantaparijappanaM AthabbaNikAdInaM viya / AthabbaNikA hi AthabbaNaM payojenti nagare vA ruddha saGgAme vA pacyupaTTite paTisenAya paccatthikesu paccAmittesu ItiM uppAdenti upaddavaM uppAdenti rogaM uppAdenti pajjarakaM 285 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.8-8) uppAdenti sUcikaM uppAdenti visUcikaM karonti pakkhandiyaM karonti / vijjAdharA ca vijjaM parivattetvA nagare vA ruddhe...pe0... pakkhandiyaM karonti / iddhimayoti kammavipAkajiddhimayo dAThAkoTanAdIni viya / pituro kira sIhaLanarindassa dAThAkoTanena cULasumanakuTumbiyassa maraNaM hoti / "imasmiM panatthe"tiAdinA ganthagAravaM pariharitvA tassa anUnabhAvampi karoti "asthikehii"tiaadinaa| idha avuttopi hi esa attho atidisanena vutto viya anUno pripunnnnoti| dussIlassa bhAvo dussIlyaM, yathAvuttA cetnaa| "pahAyA''ti ettha tvA-saddo pubbakAleti Aha "pahInakAlato paTThAyA"ti, hetuatthataM vA sandhAya evaM vuttaM / etena hi pahAnahetukA idhAdhippetA samucchedanikA viratIti dasseti / kammakkhayANena hi pANAtipAtadussIlyassa pahInattA bhagavA accantameva tato paTiviratoti vuccati samucchedavasena phaanvirtiinmdhippetttaa| kiJcApi "pahAya paTivirato"ti padehi vuttAnaM pahAnaviramaNAnaM purimapacchimakAlatA natthi, maggadhammAnaM pana sammAdiTThiAdInaM, paccayabhUtAnaM sammAvAcAdInaJca paccayuppannabhUtAnaM paccayapaccayuppannabhAve apekkhite sahajAtAnampi paccayapaccayuppannabhAvena gahaNaM purimapacchimabhAvena viya hoti / paccayo hi purimataraM paccayasattiyA Thito, tato paraM paccayuppannaM paccayasattiM paTicca pavattati, tasmA gahaNappavattiAkAravasena sahajAtAdipaccayabhUtesu sammAdiTThiAdIsu pahAyakadhammasu pahAnakiriyAya purimakAlavohAro, tappaccayuppannAsu ca viratIsu viramaNakiriyAya aparakAlavohAro sambhavati / tasmA "sammAdiTThiAdIhi pANAtipAtaM pahAya sammAvAcAdIhi pANAtipAtA paTivirato''ti pALiyaM attho daTThabbo / __ ayaM panettha aTThakathAmuttako nayo- pahAnaM samucchedavasena viratipaTippassaddhivasena yojetabbA, tasmA maggena pANAtipAtaM pahAya phalena pANAtipAtA paTiviratoti attho / apica pANo atipAtIyati etenAti pANAtipAto, pANaghAtahetubhUto dhammasamUho / ko paneso ? ahirikAnottappadosamohavihiMsAdayo kilesA / te hi bhagavA ariyamaggena pahAya samugghATetvA pANAtipAtadussIlyato accantameva paTivirato kilesesu pahInesu tannimittakammassa anuppajjanato, tasmA maggena pANAtipAtaM yathAvuttakilesaM pahAya teneva pANAtipAtA dussIlyacetanA paTiviratoti attho| esa nayo "adinnAdAnaM phaayaa"tiaadiisupi| 286 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.8-8) cULasIlavaNNanA 287 orato viratoti pariyAyavacanametaM, pati-visaddAnaM vA paccekaM yojetabbato tathA vuttaM / oratoti hi avarato abhimukhaM rato, tena ujukaM viramaNavasena sAtisayataM dasseti / paTiratassa cetaM atthavacanaM / viratoti visesena rato, tena saha vAsanAya viramaNabhAvaM, ubhayena pana samucchedaviratibhAvaM vibhAveti / eva-saddo pana tassA viratiyA kAlAdivasena apariyantataM dassetuM vutto| so ubhayattha yojetbbo| yathA hi ace samAdinnaviratikApi anavahitacittatAya lAbhajIvitAdihetu samAdAnaM bhinnanti, na evaM bhagavA, sabbaso pahInapANAtipAtattA panesa accantavirato evaati| "natthi tassA"tiAdinA eva-saddena dassitaM yathAvuttamatthaM nivattetabbatthavasena samattheti / tattha vItikkamissAmIti uppajjanakA dhammAti saha pAThasesena sambandho / te pana anavajjadhammehi vokiNNA antarantarA uppajjanakA dubbalA sAvajjA dhammA, yasmA ca "kAyavacIpayogaM upalabhitvA imassa kilesA uppannA''ti vijhunA sakkA jJAtuM, tasmA te iminAva pariyAyena "cakkhusotavijJeyyA"ti vuttA, na pana cakkhusotavijJANArammaNattA / ato sasambhArakathAya cakkhusotehi, tannissitavijJANehi vA kAyikavAcasikapayogamupalabhitvA manovijJANena vineyyAti attho dtttthbbo| kAyikAti kAyena katA pANAtipAtAdinipphAdakA balavanto akusalA / "kALakA' tipi TIkAyaM uddhatapATho, kaNhapakkhikA balavanto akusalAti attho / "iminAvA''tiAdinA nayadAnaM karoti, taJca kho "adinnAdAnaM pahAya adinnAdAnA paTivirato''tiAdipadesu / ___pApe sametIti samaNo, gotamasamajhA, tena gottenasambandho gotamoti atthaM sandhAya "samaNoti bhagavA"tiAdi vuttaM / gottavasena laddhavohAroti smbndho| brahmadattena bhAsitavaNNAnusandhiyA imissA desanAya pavattanato, tena ca bhikkhusaGghavaNNassApi bhAsitattA bhikkhusaGghavaNNopi vuttanayena desitabbo, so na desito| kiM so pANAtipAtA paTiviratabhAvo bhikkhusaGghassa na vijjatIti anuyogamapanento "na kevalaJcA"tiAdimAha / evaM sati kasmA na desitoti punAnuyogaM pariharati "desanA panA"tiAdinA / evanti evameva / etthAyamadhippAyo -"asthi bhikkhave, ache ca dhammA'tiAdinA anaJasAdhAraNe buddhaguNe Arabbha upari desanaM vaDDhetukAmo bhagavA Adito paTThAya "tathAgatassa vaNNaM vadamAno vadeyyA'"tiAdinA buddhaguNavaseneva desanaM Arabhi, na bhikkhusaGghaguNavasenApi / esA hi bhagavato desanAya pakati, yadidaM ekaraseneva desanaM dassetuM labbhamAnassApi 287 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.8-8) kassaci aggahaNaM / tathA hi rUpakaNDe dukAdIsu, tanniddesesu ca hadayavatthu na gahitaM / itaravatthUhi asamAnagatikattA desanAbhedo hotIti / yathA hi cakkhuvijJANAdIni ekantato cakkhAdinissayAni, na evaM manovijJANaM ekantena hadayavatthunissayaM Aruppe tadabhAvato, nissayanissitavasena ca vatthudukAdidesanA pavattA "atthi rUpaM cakkhuvijJANassa vatthu, asthi rUpaM na cakkhuvijJANassa vatthU"tiAdinA / yampi manovijJANaM ekantato hadayavatthunissayaM, tassa vasena "asthi rUpaM manovijJANassa vatthU'tiAdinA dukAdIsu vuccamAnesupi na tadanurUpA ArammaNadukAdayo sambhavanti / na hi "asthi rUpaM manovijJANassa ArammaNaM, asthi rUpaM na manovijJANassa ArammaNa''nti sakkA vattuM tadanArammaNarUpassAbhAvatoti vatthArammaNadukA bhinnagatikA siyu, tasmA na ekarasA desanA bhaveyyAti na vuttaM, tathA nikkhepakaNDe cittuppAdavibhAgena visuM avuccamAnattA avitakkaavicArapadavissajjane "vicAro cA"ti vattuM na sakkAti AvitakkavicAramattapadavissajane labbhamAnopi vitakko na uddhto| aJathA hi "vitakko cA"ti vattabbaM siyA, evamevidhApi bhikkhusaGghaguNo na desitoti / kAmaM saddato evaM na desito, atthato pana brahmadattena bhAsitavaNNassa anusandhidassanavasena imissA desanAya AraddhattA dIpetuM vaTTatIti Aha "atthaM panA"tiAdi / tatthAyaM dIpanA- "pANAtipAtaM pahAya pANAtipAtA paTivirato samaNassa gotamassa sAvakasaGgho nihitadaNDo nihitasattho''ti vitthAretabbaM / nanu dhammassApi vaNNo brahmadattena bhAsitoti ? saccaM bhAsito, so pana sammAsambuddhapabhavattA, ariyasaGghAdhArattA ca dhammassa dhammAnubhAvasiddhattA ca tesaM, tadubhayavaNNadIpaneneva dIpitoti visuM na uddhato / saddhammAnubhAveneva hi bhagavA, bhikkhusaGghI ca pANAtipAtAdippahAnasamattho hoti / atthApattivasena paraviheThanassa parivajjitabhAvadIpanatthaM daNDasatthAnaM nikkhepavacanti Aha "parUpaghAtatthAyA"tiAdi / avattanatoti apavattanato, asaJcaraNato vA / nikkhitto daNDo yenAti nikkhittdnnddo| tathA nikkhittsttho| majjhimassa purisassa catuhatthappamANo cettha dnnddo| tadavaseso muggarakhaggAdayo satthaM, tena vuttaM "ettha cA"tiAdi / viheThanabhAvatoti vihiM sanabhAvato, etena sasati hiMsati anenAti satthanti atthaM dasseti / "parUpaghAtatthAyA"tiAdinA ApannamatthaM vivarituM "yaM panA"tiAdi vuttaM / kataro jiNNo, tassa, tenavA Alambito daNDo kttrdnnddo| dantasodhanaM kAtuM yoggaM kaTuM dantakahUM, na pana dantasodhanaka8 | "dantakaTThavAsiM vA"tipi pATho, dantakaThThacchedanakavAsinti attho| khuddakaM 288 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.8-8) cULasIlavaNNanA 289 nakhacchedanAdikiccanipphAdakaM satthaM pipphlikN| idaM pana bhikkhusaGghAdhInavacanaM / "bhikkhusaGghavasenapi dIpetuM vaTTatI"ti vuttatA tassApi ekadesena dIpanatthaM vuttaM / lajjA-saddI hiriatyoti Aha "pApajigucchanalakkhaNAyA'ti / dhammagarutAya hi buddhAnaM, dhammassa ca attAdhInattA attAdhipatibhUtA lajjAva vuttA, na lokAdhipatibhUtaM ottappaM / apica "lajjI''ti ettha vuttalajjAya ottappampi vuttameva, tasmA lajjAti hiriottappAnamadhivacanaM daTThabbaM / na hi pApajigucchanaM pAputtAsanarahitaM, pApabhayaM vA alajjanaM nAma atthIti / "dayaM mettacittataM Apanno''ti kasmA vuttaM, nanu dayA-saddo "dayApanno''tiAdIsu karuNAyapi vattatIti ? saccametaM, ayaM pana dayAsaddo anurakkhaNatthaM antonItaM katvA pavattamAno mettAya, karuNAya ca pavattatIti idha mettAya pavattamAno vutto karuNAya, vakkhamAnattA / midati sinehatIti mettA, sA etassa atthIti mettaM, mettaM cittaM etassAti mettacitto, mettAya sampayuttaM cittaM etassAti vA, tassa bhAvo mettacittatA mettA eva mUlabhUtena tannimittena puggalasmiM buddhiyA, saddassa ca pavattanato / "pANabhUteti pANajAte"ti vuttaM / evaM sati pANo bhUto yesanti pANabhUtAti nibbacanaM kattab / atha vA jIvitindriyasamaGgitAya pANasaGkhAte taMtaMkammAnurUpaM pavattanato bhUtanAmake satteti attho| anukampakoti karuNAyanako / yasmA pana mettA karuNAya visesapaccayo hoti, tasmA purimapadatthabhUtA mettA eva paccayabhAvena "tAya eva dayApannatAyA"ti vuttA / iminA hi padena karuNAya gahitAya yehi dhammehi pANAtipAtA paTivirati sampajjati, tehi lajjAmettAkaruNAhi samaGgibhAvo yathAkkamaM padattayena dassito / paradukkhApanayanakAmatApi hi hitAnukampanamevAti avassaM ayamattho sampaTicchitabboti / imAya pALiyA, saMvaNNanAya ca tassA viratiyA sattavasena apariyantataM dasseti / viharatIti ettha vi-saddo vicchindanatthe, hara-saddo nayanatthe, nayanaJca nAmetaM idha pavattanaM, yApanaM, pAlanaM vAti Aha "iriyati yati yApeti pAletI"ti | yapeti yApetIti cettha pariyAyavacanaM / tasmA yathAvuttappakAro hutvA ekasmiM iriyApathe uppannaM dukkhaM aJjana iriyApathena vicchinditvA harati pavatteti, attabhAvaM vA yApeti pAletIti attho veditabbo / iti vA hIti ettha hi-saddo vacanasiliTThatAmatte kassacipi tena jotitatthassa abhAvato / tenAha "evaM vA bhikkhave"ti | visuM kappanameva attho vikappatthoti so anekabhinnesuyeva 289 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 atthesu labbhati, anekabhedA ca atthA uparivakkhamAnA evAti vuttaM " upari adinnA ...pe0... apekkhitvA "ti / " evantiAdi ganthagAravapariharaNaM, nayadAnaM vA / 290 idAni sapiNDanatthaM dassento " ayaM panetthA "tiAdimAha / tattha na hanatIti na hiMsati / na ghAtetIti na vadhati / tatthAti pANAtipAte / samanujJati santuTTho | aho vata reti bhonto ekasato acchariyAti attho / AcArasIlamattakanti sAdhujanAcAramattakaM, mattasaddo cettha visesanivattiattho, tena indriyasaMvarAdiguNehipi lokiyaputhujjano tathAgatassa vaNaM vattuM na sakkotIti dasseti / tathA hi indriyasaMvarapaccayaparibhogasIlAni idha na vibhattAni / eva- saddo padapUraNamattaM matta saddena vA yathAvuttatthassAvadhAraNaM karoti, eva-saddena AcArasIlameva vattuM sakkotIti sanniTThAnaM / evamIdisesu / " iti vA hi bhikkhave puthujjano tathAgatassa vaNNaM vadamAno vadeyyA" ti vacanasAmatthiyeneva taduttari guNaM vattuM na sakkhissati / "taM vo upari vakkhAmI "ti ca atthassApajjanato tathApannamatthaM dassetuM " upari asAdhAraNabhAva "ntiAdi vRttaM / " na kevalaJcA "tiAdinA puggala vivecanena pana "puthujjano"ti idaM nidassanamattanti dassitaM / " ito para "ntiAdinA ganthagAravaM pariharati / pubbe vuttaM padaM pubbapadaM, na pubbapadaM tathA, na pubbaM vA apubbaM, tameva padaM tathA / saddantarayogena dhAtUnamatthavisesavAcakattA " AdAna "nti etassa gahaNanti attho daTThabbo, tenAha "haraNa' "ntiAdi / parassAti attasantakato parabhUtassa santakassa, yo vA attato aJJo, so puggalo paro nAma, tassa idaM parantipi yujjati, " parasaMharaNa "ntipi pATho, saM- saddo cettha dhanattho, parasantakaharaNanti vRttaM hoti / theno vuccati coro, tassa bhAvo theyyaM, corakammaM / corikAti corassa kiriyA / tadatthaM vivarati " tatthA "ti AdinA / tatthAti "AdinnAdAna "nti pade / parapariggahitameva ettha adinnaM, na pana dantapoNasikkhApade viya appaTiggahitakaM attasantakanti adhippAyo / "yattha paro "tiAdi ubhayattha sambandho AvuttiyAdinayena / tasmA " taM parapariggahitaM nAma, tasmiM parapariggahite 'ti ca yojetabbaM / yathAkAmaM karotIti yathAkAmakArI, tassa bhAvo yathAkAmakaritA, taM / tathArucikaraNaM Apajjantoti attho / sasantakattA adaNDAraho dhanadaNDarAjadaNDavasena / anupavajjo ca codanAsAraNAdivasena / taM parapariggahitaM Adiyati etenAti tadAdAyako, sveva upakkamo, taM samuTThApetIti tadAdAyakaupakkamasamuTThApikA / theyyA eva cetanA theyyacetanA / khuddakatA appagghatAdivasena hIne / mahantatAmahagghatAdivasena paNIte / kasmA ? vatthuhInatAyAta gamyamAnattA na vuttaM, hIne hInaguNAnaM santake ca cetanA dubbalA, paNIte, paNItaguNAnaM 1 (1.1.8-8) 290 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.8-8) cULasIlavaNNanA 291 santake ca balavatIti heTThA vuttanayena tehi kAraNehi appasAvajjamahAsAvajjatA veditabbA / AcariyA pana hInapaNItato khuddakamahante visuM gahetvA "idhApi khuddake parasantake appasAvajjaM, mahante mahAsAvajjaM | kasmA ? payogamahantatAya / vatthuguNAnaM pana samabhAve sati kilesAnamupakkamAnaJca mudutAya appasAvajja, tibbatAya mahAsAvajjanti ayampi nayo yojetabbo'ti vadanti / ___sAhatthikAdayoti ettha parasantakassa sahatthA gahaNaM saahtthiko| ajhe ANApetvA gahaNaM aannttiko| antosuGkaghAte Thitena bahisuGkaghAtaM pAtetvA gahaNaM nissggiyo| "asukaM bhaNDaM yadA sakkosi, tadA avaharA"ti atthasAdhakAvahAranipphAdakena, ANApanena vA, yadA kadAci parasantakavinAsakena sappitelakumbhiAdIsu dukUlasATakacammakhaNDAdipakkhipanAdinA vA gahaNaM thaavro| mantaparijappanena gahaNaM vijjaamyo| vinA mantena, kAyavacIpayogehi tAdisaiddhiyogena parasantakassa AkaDDhanaM iddhimyo| kAyavacIpayogesu hi santesuyeva iddhimayo avaharaNapayogo hoti, no asantesu / tathA hi vuttaM "anApatti bhikkhave, iddhimassa iddhivisaye''ti (pArA0 159), te ca kho payogA yathAnurUpaM pavattAti sambandho / tesaM pana payogAnaM sabbesaM sabbattha avahAresu asambhavato "yathAnurUpa"nti vuttaM / sandhicchedAdIni katvA adissamAnena vA, kUTamAnakUTakahApaNAdIhi vaJcanena vA, avaharaNaM theyyaavhaaro| pasavha balasA abhibhuyya santajjetvA, bhayaM dassetvA vA avaharaNaM psrhaavhaaro| parabhaNDaM paTicchAdetvA avaharaNaM ptticchnnaavhaaro| bhaNDokAsaparikappavasena parikappetvA avaharaNaM prikppaavhaaro| kusaM saGkAmetvA avaharaNaM kusaavhaaro| iti-saddena cettha Adiatthena, nidassananayena vA avasesA cattAro paJcakApi gahitAti veditabbaM / paJcannahi paJcakAnaM samodhAnabhUtA paJcavIsati avahArA sabbepi adinnAdAnameva, avittiyA vA ariyAya vittiyA vA dinnamevAti attho / "dinAdAyI"ti idaM payogato parisuddhabhAvadassanaM / "dinapATikavI''ti idaM pana Asayatoti Aha "cittenA"tiAdi / athenenAti ettha a-saddo na-saddassa kAriyo, a-saddo vA eko nipAto na-saddatthoti dassetuM "na thenenA'ti vuttaM / pALiyaM dissamAnavAkyAvatthikavibhattiyantapaTirUpakatAkaraNena saddhiM samAsadassanametaM / pakaraNAdhigate pana atthe viveciyamAne idha athenatoyeva sucibhUtatA adhigamIyati adinnAdAnAdhikArattAti Aha "athenattAyeva sucibhUtenA"ti tena 291 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.8-8) hetAlaGkAravacanametanti dasseti / Ahito ahaMmAno etthAti attA, attabhAvo / bhagavato pana so ruLhiyA yathA taM nicchandarAgesu sattavohAro / adati vA saMsAradukkhanti attA, tenAha "attbhaavenaa"ti| padattayepi itthambhUtalakkhaNe karaNavacananti jJApetuM "athenaM...pe0... katvA"ti vuttaM / athenena attanA athenattA hutvA sucibhUtena attanA sucibhUtattA hutvA viharatItipi attho / sesanti "pahAya paTivirato"ti evamAdikaM / tahi pubbe vuttanayaM / kiJcApi nayidha sikkhApadavohArena virati vuttA, ito aJjasu pana suttapadesesu, vinayAbhidhammesu ca pavattavohArena viratiyo, cetanA ca adhisIlasikkhAnamadhiTThAnabhAvato, tesamaJjatarakoTThAsabhAvato ca "sikkhApadantveva vattabbAti Aha "paThamasikkhApade"ti / kAmaJcettha "lajjI dayApanno''ti na vuttaM, adhikAravasena, pana atthato ca vuttamevAti veditabbaM / yathA hi lajjAdayo pANAtipAtappahAnassa visesapaccayo, evaM adinnAdAnappahAnassApIti / esa nayo ito paresupi / atha vA sucibhUtenAti hirottappAdisamannAgamanaM, ahirikAdInaJca pahAnaM vuttamevAti "lajjI dayApannoti na vuttaM / __ brahma-saddo idha seTThavAcako, abrahmAnaM nihInAnaM, abrahma vA nihInaM cariyaM vutti abrahmacariyaM, methunadhammo / brahma seTu AcAranti methunaviratiM / na AcaratIti anAcArI, [ArAcArI (dI0 ni0 1.8)] tadAcAravirahitoti attho, tenAha "abrahmacariyato dUracArI"ti / dUro methunasaGkhAto AcAro, so virahena yassatthIti dUracArI, methunadhammato vA dUro hatvA tabbiratiM AcaratIti dUracArItipi vaTTati / mithunAnaM rAgapariyaTTAnena sadisAnaM ubhinnaM ayaM methunoti atthaM dasseti "raagpriyutttthaanvsenaa"tiaadinaa| asataM dhammo AcAroti asaddhammo, tasmA / abhedavohArena gAmasaddeneva gAmavAsino gahitAti vuttaM "gAmavAsIna"nti, gAme vasataM dhammotipi yujjati / "dUracArI"ti cettha vacanato, pALiyaM vA "methunA' tveva avatvA "gAmadhammA'"tipi vuttattA ___ "idha brAhmaNa, ekacco samaNo vA brAhmaNo vA sammA brahmacArI paTijAnamAno na heva kho mAtugAmena saddhiM dvayaMdvayasamApattiM samApajjati, apica kho mAtugAmassa ucchAdanaparimaddananhApanasambAhanaM sAdiyati, so taM assAdeti, taM nikAmeti, tena ca vittiM Apajjati, idampi kho brAhmaNa brahmacariyassa khaNDampi 292 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.8-8) cULasIlavaNNanA 293 chiddampi sabalampi kammAsampi, ayaM vuccati brAhmaNa aparisuddhaM brahmacariyaM carati saMyutto methunena saMyogena, na parimuccati jAtiyA jarAya maraNena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upAyAsehi, na parimuccati dukkhasmAti vadAmi / puna caparaM...pe0... napi mAtugAmassa ucchAdanaparimandananhApanasambAhanaM sAdiyati, apica kho mAtugAmena saddhiM saJjagghati saMkILati saMkelAyati...pe0... napi mAtugAmena saddhiM saJjagghati saMkILati saMkelAyati, apica kho mAtugAmassa cakkhunA carpA upanijjhAyati pekkhati...pe0... napi mAtugAmassa cakkhunA cakkhaM upanijjhAyati pekkhati, apica kho mAtugAmassa sadaM suNAti tirokuTuM vA tiropAkAraM vA hasantiyA vA bhaNantiyA vA gAyantiyA vA rodantiyA vA...pe0... napi mAtugAmassa sadaM suNAti tirokuTuM vA tiropAkAraM vA hasantiyA vA bhaNantiyA vA gAyantiyA vA rodantiyA vA, apica kho yAnissa tAni pubbe mAtugAmena saddhiM hasitalapitakILitAni, tAni anussarati...pe0... napi yAnissa tAni pubbe mAtugAmena saddhiM hasitalapitakILitAni, tAni anussarati, apica kho passati gahapatiM vA gahapatiputtaM vA paJcahi kAmaguNehi samappitaM samaGgibhUtaM paricArayamAnaM...pe0... napi passati gahapatiM vA gahapatiputtaM vA paJcahi kAmaguNehi samappitaM samaGgibhUtaM paricArayamAnaM, apica kho aJjataraM devanikAyaM paNidhAya brahmacariyaM carati "iminAhaM sIlena vA vatena vA tapena vA brahmacariyena vA devo vA bhavissAmi devacataro vA''ti / so taM assAdeti, taM nikAmeti, tena ca vittiM Apajjati / idampi kho brAhmaNa brahmacariyassa khaNDampi chiddampi sabalampi kammAsampi / ayaM vuccati brAhmaNa, aparisuddhaM brahmacariyaM carati saMyutto methunena saMyogena, na parimuccati jAtiyA jarAya maraNena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upAyAsehi, na parimuccati dukkhasmAti vadAmI''ti (a0 ni0 2.7.50) aGguttarAgame sattakanipAte jANusoNisutte AgatA sattavidhamethunasaMyogApi paTivirati dassitAti dttttbbaa| idhApi asaddhammasevanAdhippAyena kAyadvArappavattA maggenamaggapaTipattisamuTThApikA cetanA abrahmacariyaM / paJcasikkhApadakkame micchAcAre pana agamanIyaTThAnavItikkamacetanA yathAvuttA kAmesu micchAcAroti yojetabbaM / 293 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.8-8) tattha agamanIyaTThAnaM nAma purisAnaM tAva mAturakkhitAdayo dasa, dhanakkItAdayo dasAti vIsati ithiyo / itthIsu pana dasannaM dhanakkItAdInaM, sArakkhasaparidaNDAnaJca vasena dvAdasannaM aze purisA / ye paneke vadanti "cattAro kAmesu micchAcArA akAlo, adeso, anaGgo, adhammo cA"ti, te vippaTipattimattaM pati parikappetvA vadanti / na hi sAgamanIyaTThAne pavattA vippaTipatti micchAcAro nAma sambhavati / sA panesA duvidhApi vippaTipatti guNavirahite appasAvajjA, guNasampanne mahAsAvajjA / guNarahitepi ca abhibhavitvA vippaTipatti mahAsAvajjA, ubhinnaM samAnacchandabhAve appasAvajjA, samAnacchandabhAvepi kilesAnaM, upakkamAnaJca mudutAya appasAvajjA, tibbatAya mahAsAvajjAti veditabbaM / tassa pana abrahmacariyassa dve sambhArA sevetukAmatAcittaM, maggenamaggapaTipattIti / micchAcArassa pana cattAro sambhArA agamanIyavatthu, tasmiM sevanacittaM, sevanApayogo, maggenamaggapaTipattiadhivAsananti evaM aTThakathAsu "cattAro sambhArA''ti (dha0 sa0 akusalakammapathakathA; ma0 ni0 aTTha0 1.1.89; saM0 ni0 aTTha0 2.109-111) vuttattA abhibhavitvA vItikkamane maggenamaggapaTipattiadhivAsane satipi purimuppannasevanAbhisandhipayogAbhAvato abhibhuyyamAnassa micchAcAro na hotIti vadanti keci / sevanacitte sati payogAbhAvo na pamANaM itthiyA sevanapayogassa yebhuyyena abhAvato, purisasseva yebhuyyena sevanapayogI hotIti itthiyA puretaraM sevanacittaM upaTThapetvA nisinnAya [nipannAya (dha0 sa0 anu TI0 kammakathAvaNNanA)] micchAcAro na siyAti Apajjati / tasmA purisassa vasena ukkaMsato "cattAro sambhArA''ti vuttaM / aJathA hi itthiyA purisakiccakaraNakAle purisassApi sevanApayogAbhAvato micchAcAro na siyAti vadanti eke| idaM panettha sanniTThAnaM - attano ruciyA pavattitassa sevanApayogeneva sevanacittatAsiddhito agamanIyavatthu, sevanApayogo, maggenamaggapaTipattiadhivAsananti tayo, balakkArena pavattitassa purimuppannasevanAbhisandhipayogAbhAvato agamanIyavatthu, tasmiM sevanacittaM, maggenamaggapaTipattiadhivAsananti tayo, anavasesaggahaNena pana vuttanayena cattAroti, tampi keciyeva vadanti, vImaMsitvA gahetabbanti abhidhammAnuTIkArya (dha0 sa0 anu TI0 akusalakammapathakathAvaNNanA) vuttaM / eko payogo sAhatthikova / 294 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.9-9) cULasIlavaNNanA 295 9. musAti tatiyanto, dutiyanto vA nipAto micchApariyAyo, kiriyApadhAnoti Aha "visaMvAdanapurekkhArassA"tiAdi / pure karaNaM purekkhAro, visaMvAdanassa purekkhAro yassAti tathA, tassa kammapathappattameva dassetuM "atthabhaJjanako"ti vuttaM, parassa hitavinAsakoti attho / musAvAdo pana sasantakassa adAtukAmatAya, hasAdhippAyena ca bhavati / vacasA katA vAyAmappadhAnA kiriyA vciipyogo| tathA kAyena katA kaaypyogo| visaMvAdanAdhippAyo pubbabhAgakkhaNe, taGkhaNe c| vuttahi "pubbevassa hoti 'musA bhaNissa'nti, bhaNantassa hoti 'musA bhaNAmI'ti' (pArA0 200; pAci0 4) etadeva hi dvayaM aGgabhUtaM / itaraM "bhaNitassa hoti 'musA mayA bhaNita'nti" (pArA0 200; pAci0 4) vuttaM pana hotu vA, mA vA, akAraNametaM / assAti visaMvAdakassa / "cetanA''ti etena sambandho / visaM vAdeti etenAti visaMvAdanaM, tadeva kAyavacIpayogo, taM samuTThApetIti tathA, iminA musAsaGghAtena kAyavacIpayogena, musAsaGghAtaM vA kAyavacIpayogaM vadati vijJApeti, samuTThApeti vA etenAti musAvAdoti atthamAha / "vAdo''ti vutte visaMvAdanacittaM, tajjo vAyAmo, parassa tadatthavijAnananti lakkhaNattayaM vibhAvitameva hoti / "atathaM vatthu"nti lakkhaNaM pana avibhAvitameva musA-saddassa pyogsngghaatkiriyaavaackttaa| tasmA idha naye lakkhaNassa abyApitatAya, musA-saddassa ca visaMvAditabbatthavAcakatAsambhavato paripuNNaM katvA musAvAdalakkhaNaM dassetuM "aparo nayo"tiAdi vuttaM / lakkhaNatoti sabhAvato / tathAti tena tathAkArena | kAyavacIvijJattiyo samuTThApetIti vijnyttismutttthaapikaa| imasmiM pana naye musA vatthu vadIyati vuccati etenAti musAvAdoti nibbacanaM daTThabbaM / "so yamattha"ntiAdinA kammapathappattassa vatthuvasena appasAvajjamahAsAvajjabhAvamAha / yassa atthaM bhajati, tassa appaguNatAya appasAvajjo, mahAguNatAya mahAsAvajjoti adinnAdAne viya guNavasenApi yojetabbaM / kilesAnaM madatibbatAvasenApi appasAvajjamahAsAvajjatA labbhatiyeva / "apicA"tiAdinA musAvAdasAmaJassApi appasAvajjamahAsAvajjabhAvaM dasseti / attano santakaM adAtukAmatAyAti, hi hasAdhippAyenAti ca musAvAdasAmaJato vuttaM / ubhayatthApi ca visaMvAdanapurekkhAreneva musAvAdo, na pana vacanamattena / tattha pana cetanA balavatI na hotIti appasAvajjatA vuttaa| nadI majeti nadI viya / appatAya Unassa atthassa pUraNavasena pavattA kathA pUraNakathA, bahutarabhAvena vuttakathAti vuttaM hoti / 295 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.9-9) tenAkArena jAto tajjo, tassa visaMvAdanassa anurUpoti attho| vAyAmoti vAyAmasIsena payogamAha / vIriyappadhAnA hi kAyikavAcasikakiriyA idha adhippetA, na vAyAmamattaM / visaMvAdanAdhippAyena payoge katepi aparena tasmiM atthe avijJAte visaMvAdanassa asijjhanato parassa tadatthavijAnanampi ekasambhArabhAvena vuttaM / keci pana "abhUtavacanaM, visaMvAdanacittaM, parassa tadatthavijAnana"nti tayo sambhAre vadanti / kAyikova sAhatthikoti koci maoyyAti taM nivAraNatthaM "so kAyena vA"tiAdi vuttaM / tAya ce kiriyAya paro tamatthaM jAnAtIti taGkhaNe vA dandhatAya vicAretvA pacchA vA jAnanaM sandhAya vuttN| ayanti visaMvAdako / kiriyasamuTThApikacetanAkkhaNeyevAti kAyikavAcasikakiriyasamuTThApikAya cetanAya pavattakkhaNe eva / musAvAdakammunA bajjhatIti visaMvAdanacetanAsaGghAtena musAvAdakammunA sambandhIyati, allIyatIti vA attho / sacepi dandhatAya vicAretvA pacchA cirenApi paro tadatthaM jAnAti, sanniTThApakacetanAya nibbattattA taGkhaNeyeva bajjhatIti vuttaM hoti / "eko payogo sAhatthikovA"ti idaM porANaTThakathAsu Agatanayena vuttanti idha saGgahaTThakathAya saGgahakArassa attano matibhedaM dassetuM "yasmA panA"tiAdi vuttaM / tattha "yathA...pe0... tathA"ti etena sAhatthiko viya ANattikAdayopi gahetabbA, aggahaNe kAraNaM natthi parassa visaMvAdanabhAvena tassadisattAti dasseti, "idamassa...pe0... ANApentopI"ti ANattikassa gahaNe kAraNaM, "paNNaM...pe0... nissajjantopI"ti nissaggiyassa, "ayamattho...pe0... ThapentopI"ti thaavrss| yasmA visaMvAdetIti sabbattha sambandho / paNNaM likhitvAti tAlAdInaM paNNaM akkharena likhitvA, paNNanti vA bhummatthe upayogavacanaM / tena vuttaM "tirokuTTAdIsUti [kuDDAdIsu (dI0 ni0 aTTha0 1.8)] paNNe akkharaM lekhaniyA likhitvAti. attho / vImaMsitvA gahetabbAti attanomatiyA sabbadubbalattA anattukkaMsanena vuttaM / kiJhettha vicAretabbakAraNaM asthi sayameva vicAritattA / saccanti vacIsaccaM, saccena saccanti purimena vacIsaccena pacchimaM vacIsaccaM / paccayavasena dhAtupadantalopaM sandhAya "sandahatI"ti vuttaM / saddavidU pana - "vipubbo dhA karotyatthe, abhipubbo tu bhAsane / nyAsaMpubbo yathAyogaM, nyAsAropanasandhisUti / / - 296 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.9-9) cULasIlavaNNanA dhA-saddameva ghaTanatthe paThanti / tasmA pariyAyavasena " sandahatI "ti vuttantipi daTThabbaM / tadadhippAyaM dasseti "na antarantarA " ti AdinA / "yo hI "tiAdi tabbivaraNaM / antaritattAti antarA paricchinnattA / na tAdisoti na evaMvadanasabhAvo / jIvitahetupi, pageva aJJahetUti api saddo sambhAvanattho / " saccato thetato "tiAdIsu (ma0 ni0 1.19 ) viya theta - saddo thirapariyAyo, thirabhAvo ca saccavAditAdhikArattA kathAvasena veditabboti Aha " thirakathoti attho "ti / thitassa bhAvoti hi yeto, thirabhAvo, tena yuttattA puggalo idha yeto nAma / haliddIti suvaNNavaNNakandanipphattako gacchaviseso / thuso nAma dhaJJattaco, dhaJJapalAso ca / kumbhaNDanti mahAphalo sUpasampAdako latAviseso / indakhIlo nAma gambhIranemo esikAmbho / yathA haliddirAgAdayo anavaTThitasabhAvatAya na ThitA, evaM na ThitA kathA etassAti natikatha [nathirakatho ( dI0 ni0 aTTha0 1.8 ) ] yathA pAsANalekhAdayo avaTThitasabhAvatAya ThitA, evaM ThitA kathA etassAti Thitakathoti [ thirakatho ( dI0 ni0 aTTha0 1.8)] haliddirAgAdayo yathA kathAya upamAyo honti, evaM yojetabbaM / kathAya hi etA upamAyoti / 297 pattisaGghA saddhA ayati pavattati tyAta paccayikoti Aha " pattiyAyitabbako "ti / pattiyA ayitabbA pavattetabbAti pattiyAyitabbA ya-kArAgamena, vAcA sA etassAti pattiyAyitabbako, tenAha "saddhAyitabbako "ti / tadevatthaM byatirekena, anvayena ca dassetuM " ekacco hI "tiAdi vRttaM / vattabbataM Apajjati visaMvAdanato / itarapakkhe ca avisaMvAdanatoti adhippAyo / "loka "nti etena "lokassA" ti ettha kammatthe chaTThIti dasseti / satipi paccekaM pAThakkame aJJAsu abhidhammaTThakathA dIsu (dha0 sa0 aTTha0 akusalakammapathakathA; ma0 ni0 1.89 ) saMvaNNanAkkamena tiSNampi padAnaM ekatthasaMvaNNanaM kAtuM "yAya vAcAyA" ti AdimAha, yAya vAcAya karotIti sambandho / parassAti yaM bhindituM taM vAcaM bhAsati, tassa / ca- saddo aTThAnapayutto, so dvandagabbhabhAvaM jotetuM kammadvaye payujjitabbo / suJJabhAvanti piyavirahitatAya rittabhAvaM / sAti yathAvattA sahasabhAvA vAcA, etena piyaJca suJJaJca piyasuJJa, taM karoti etAyAti pisuNA niruttinayenAti vacanatthaM dasseti, pisatIti vA pisuNA, samagge satte avayavabhUte vaggabhinne karotIti attho / 297 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.9-9) pharusanti sinehAbhAvena lUkhaM / sayampi pharusAti domanassasamuTTitattA sabhAvena sayampi kakkasA | pharusasabhAvato neva knnnnsukhaa| atthavipannatAya na hdynggmaa| ettha pana paThamanaye pharusaM karotIti vacanatthena vA phalUpacArena vA vAcAya pharusasaddappavatti veditabbA / dutiyanaye mammacchedavasena pavattiyA ekantaniThuratAya ruLhisaddavasena sabhAvena, kAraNUpacArena vA vAcAya pharusasaddappavatti daTThabbA / yenAti palApasaGghAtena niratthakavacanena / samphanti "sa"nti vuttaM sukhaM, hitaJca phalati paharati vinAsetIti atthena "sampha''nti laddhanAma attano, paresaJca anupakArakaM yaM kiJci atthaM, tenAha "niratthaka"nti, iminA samrpha palapati etenAti samphappalApoti vacanatthaM dasseti / "tesa"ntiAdinA cetanAya phalavohArena pisuNAdisaddappavatti vuttaa| "sA evA"tiAdinA pana cetanAya pavattiparikappanAya hetuM vibhaaveti| tattha "pahAyA"tiAdivacanasannidhAnato tassAyeva ca pahAtabbatA yuttito adhippetAti attho / tatthAti tAsu pisunnvaacaadiisu| saMkiliTThacittassAti lobhena, dosena vA vibAdhitacittassa, upatApitacittassa vA, dUsitacittassAti vuttaM hoti, "cetanA"ti etena sambandho / yena saha paresaM bhedAya vadati, tassa attano piyakamyatAyAti attho / cetanA pisuNavAcA nAma pisuNaM vadanti etAyAti katvA / samAsavisaye hi mukhyavasena attho gahetabbo, byAsavisaye upacAravasenAti daTThabbaM / yassa yato bhedaM karoti, tesu abhinnesu appasAvajjaM, bhinnesu mahAsAvajjaM / tathA kilesAnaM mudutibbatAvisesesupi yojetabbaM / yassa pesudhe upasaMharati, so bhijjatu vA, mA vA, tassa tadatthavijJApanameva pamANanti Aha "tassa tadatthavijAnana"nti / bhedapurekkhAratApiyakamyatAnamekekapakkhipanena cattAro / kammapathappatti pana bhinne eva / imesanti aniyamatAya parammukhApavattAnampi attano buddhiyaM parivattamAne sandhAya vuttanti dassetuM "yesa"ntiAdimAha / itoti idha padese, vuttAnaM yesaM santike sutanti yojetabbaM / ___ "dinna''nti nidassanavacanaM bahUnampi sandhAnato / "mittAna"ntiAdi "sandhAna"nti ettha kamma, tena pALiyaM "bhinnAna"nti etassa kammabhAvaM dasseti / sandhAnakaraNaJca nAma 298 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.9-9) cULasIlavaNNanA 299 tesamanurUpakaraNamevAti vuttaM "anukattA"ti / anuppadAtAti anubalappadAtA, anuvattanavasena vA pdaataa| kassa pana anubalappadAnaM, anuvattanaJcAti ? "sahitAnanti vuttattA sandhAnassAti vijJAyatIti Aha "sandhAnAnuppadAtA"ti / yasmA pana anubalavasena, anuvattanavasena ca sandhAnassa padAnaM AdAnaM, rakkhaNaM vA daLahIkaraNaM hoti, tasmA vuttaM "davhIkammaM kattA'ti / Aramanti etthAti aaraamo| ramitabbaTTAnaM samaggoti hi tadadhiTThAnAnaM vasena tabbisesanatA vuttaa| "samagge''tipi paThanti, tadayuttaM "yatthA"tiAdivacanena viruddhattA / yasmA pana AkArena vinApi ayamattho labbhati, tasmA "ayamevettha attho"ti vuttaM samaggesUti samaggabhUtesu janakAyesu, tenAha "te pahAyA"tiAdi / tappakatiyatthopi kattuatthovAti dasseti "nandatI"ti iminA / tappakatiyatthena hi "disvApi sutvApI"ti vacanaM supapannaM hoti / samagge karoti etAyAti smggkrnnii| sAyeva vAcA, taM bhAsitAti atthamAha "yA vAcA"tiAdinA / tAya vAcAya samaggakaraNaM nAma / "sukhA saGghassa sAmaggI, samaggAnaM tapo sukho''tiAdinA (dha0 pa0 194) samaggAnisaMsadassanamevAti vuttaM "sAmaggiguNaparidIpikamevAti / itaranti tabbiparItaM bhedanikaM vAcaM / mammAnIti duTThArUni, tassadisatAya pana idha akkosavatthUni "mammAnIti vuccanti / yathA hi duTThArUsu yena kenaci vatthunA ghaTitesu cittaM adhimattaM dukkhappattaM hoti, tathA tesu dasasujAtiAdIsu akkosavatthUsu pharusavAcAya phusitamattesUti / tathA hi vuttaM "mammAni viya mammAni, yesu pharusavAcAya chupitamattesu duTThArUsu viya ghaTTitesu cittaM adhimattaM dukkhappattaM hoti, kAni pana tAni ? jAtiAdIni akkosavatthUnIti (dI0 ni0 TI0 1.9) "yassa sarIrappadesassa satthAdipaTihanena bhusaM rujjanaM, so mammaM nAma | idha pana yassa cittassa pharusavAcAvasena domanassasaGkhAtaM bhusaM rujjanaM, taM mammaM viyAti mamma''nti apare / tAni mammAni chijjanti bhijjanti yenAti mammacchedako, sveva kAyavacIpayogo, tAni samuTThApetIti tathA / ekantapharusacetanA pharusA vAcA pharusaM vadanti etAyAti katvA / "pharusacetanA" icceva avatvA "ekantapharusacetanA"ti vacanaM duTThacittatAya eva pharusacetanA adhippetA, na pana savanapharusatAmattenAti aapntthN| tassAti ekantapharusacetanAya eva / AvibhAvatthanti pharusavAcAbhAvassa pAkaTakaraNatthaM / tassAti vA ekantapharusacetanAya eva, pharusavAcAbhAvassAti attho / tathevAti mAtuvuttAkAreneva, uhAsi anubandhitunti attho / saccakiriyanti yaM "caNDA taM mahiMsI anubandhatU''ti vacanaM mukhena kathesi, taM mAtucitte natthi, tasmA "taM mA hotu, yaM pana uppalapattampi mayha upari na 299 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.9-9) patatU"ti kAraNaM cittena cintesi, tadeva mAtucitte atthi, tasmA "tameva hotU''ti saccakaraNaM, kattabbasaccaM vA / tatthevAti uTThAnaTThAneyeva / baddhA viyAti yottAdinA paribandhi viya / evaM mammacchedakoti ettha savanapharusatAmattena mammacchedakatA veditabbA / payogoti vciipyogo| cittasaNhatAyAti ekantapharusacetanAya abhAvamAha / tatoyeva hi pharusavAcA na hoti kammapathappattA, kammabhAvaM pana na sakkA vAretunti daTThabbaM / "mAtApitaro hI"tiAdinApi tadevatthaM samattheti / evaM byatirekavasena cetanApharusatAya pharusavAcAbhAvaM sAdhetvA idAni tameva anvayavasena sAdhetuM "yathA"tiAdi vuttaM / apharusA vAcA na hoti pharusA vAcA hotiyevAti attho sAti pharusavAcA | yanti puggalaM / etthApi kammapathabhAvaM appattA appasAvajjA, itarA mahAsAvajjA / tathA kilesAnaM mudutibbatAbhedepi yojetabbaM / keci pana "yaM uddissa pharusavAcA payujjati, tassa sammukhAyeva sIsaM etI''ti vadanti, eke pana "parammukhApi pharusavAcA hotiyevA''ti / tatthAyamadhippAyo yutto siyA, sammukhA payoge agAravAdInaM balavabhAvato siyA cetanA balavatI, parassa ca tadatthavijAnanaM, na tathA parammukhA / yathA pana akkosite mate ALahane katA khamanA upavAdantarAyaM nivatteti, evaM parammukhA payuttApi pharusavAcA hotiyevAti sakkA Atunti, tasmA ubhayatthApi pharusavAcA sambhavatIti daTThabbaM / tathA hi parassa tadatthavijAnanamaJatra tayova tassA sambhArA aTThakathAsu vuttAti / kupitacittanti akkosanAdhippAyeneva vuttaM, na pana maraNAdhippAyena / maraNAdhippAyena hi sati cittakope atthasiddhiyA. tadabhAve ca yathArahaM pANAtipAtabyApAdAva honti / elaM vuccati doso ilati cittaM, puggalo vA kampati etenAti katvA / etthAti - "nelaGgo setapacchAdo, ekAro vattatI ratho / anIghaM passa AyantaM, chinnasotaM abandhana'nti / / (saM0 ni0 2.4.347; udA0 65; peTako0 25) / imissA udAnagAthAya / sIlavhettha niddosatAya "nela''nti vuttaM / tenevAha citto gahapati AyasmatA kAmabhUtherena puTTho saMyuttAgamavare saLAyatanavagge "nelaGganti kho bhante sIlAnametaM adhivacana"nti (saM0 ni0 2.4.347) vAcA nAma saddasabhAvA 300 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.9-9) savaNNA taM tadatthanibandhanAti sAdurasasadisattA madhurameva byaJjanaM, attho ca tabbhAvatoti atthameva sandhAya byaJjanamadhuratAya, atthamadhuratAyA" ti ca vRttaM / visesanaparanipAtopi hi loke dissati "agyAhito' tiAdIsu / apica avayavApekkhane sati "madhuraM byaJjanaM yassA''tiAdinA vattabbo / sukhAti sukhakaraNI, sukhahetUti vRttaM hoti / kaNNasUlanti kaNNasaGkaM / kaNNasaddena cettha sotaviJJaNapaTibaddhatadanuvattakA viJJANavIthiyo gahitA / vohArakathA hesA suttantadesanA, tassA vaNNanA ca, tathA ceva vuttaM " sakalasarIre kopaM, pema"nti ca / na hi hadayavatthunissito kopo, pemo ca sakalasarIre vattati / esa nayo Idisesu / sukhena cittaM pavisati yathAvuttakAraNadvayenAti attho, aluttasamAso cesa yathA "amataGgato" ti / pureti guNapAripure, tenAha " guNaparipuNNatAyA "ti / pure saMvaDDA porI, tAdisA nArI viyAti vAcApi porIti atthamAha "pure "tiAdinA / sukumArAti sutaruNA / upameyyapakkhe pana apharusatAya mudukabhAvo eva sukumAratA / purassAti ettha pura- saddo tannivAsIvAcako sahacaraNavasena "gAmo Agato"tiAdIsu viya, vAha " nagaravAsIna "nti / esAti taMsambandhInisA vAcA / evarUpI kathAti atthattayena pakAsitA kathA | kantAti kAmitA tuTThA yathA "pakkantoti, mAna- saddassa vA antabyappadeso, kAmiyamAnAti attho / yathA "anApatti asamanubhAsantassA" ti ( pArA0 416, 430, 441) manaM appeti vaDDhetIti manApA, tena vuttaM "cittabuDDikarA "ti / tathAkArinIti atha ato bahuno janassAti idha sambandhe sAmivacanaM, na tu purimasmiM viya kattari / kAmaM hi vattumicchito atyo sambhavati, so pana aphalattA bhAsitatthapariyAyena atthoyeva nAma na hotIti Aha "anatthaviJJApikA "ti / apica payojanatthAbhAvato anatthA, vAcA, taM viJJApikAtipi vaTTati / akusalacetanA samphappalApo samphe palapanti etAyAti katvA / AsevanaM bhAvanaM bahulIkaraNaM / yaM janaM gAhApayituM pavattito, tena aggahite appasAvajjo, gahite mahAsAvajjo / kilesAnaM mudutibbatAvasenApi yojetabbA / bhAratanAmakAnaM bhAtukarAjUnaM yuddhakathA, dasagiriyakkhena sItAya nAma deviyA AharaNakathA, rAmaraJJA paccAharaNakathA, yathA taM adhunA bAhirakehi paricayitA sakkaTabhAsAya gaNThitA rAmapurANabhAratapurANAdikathAti, evamAdikA niratthakakathA samphappalApoti vuttaM "bhArata...pe0... purekkhAratA "ti / appasAvajjamahAsAvajjatA 301 " kAlavAdI' tiAdi samphappalApA paTiviratassa paTipattisandassanaM yathA "pANAtipAtA paTivirato"tiAdi (dI0 ni0 1.8, 194) pANAtipAtappahAnassa paTipattidassanaM / 301 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 "pANAtipAtaM pahAya viharatIti hi vutte kathaM pANAtipAtappahAnaM hotIti apekkhAsambhavato "pANAtipAtA paTivirato hotI 'ti vRttaM / sA pana virati kathanti Aha "nihitadaNDo nihita sattho 'ti / taJca daNDasatthanidhAnaM kathanti vRttaM " lajjI "tiAdi / evaM uttaruttaraM purimassa purimassa upAyasandassanaM / tathA adinnAdAnAdIsupi yathAsambhavaM yojebbaM / tena vuttaM " kAlavAdItiAdi samphappalApA paTiviratassa paTipattisandassana "nti / atthasaMhitApi hi vAcA ayuttakAlapayogena atthAvahA na siyAti anatthaviJJApanabhAvaM anulometi, tasmA samphappalApaM pajahantena akAlavAditA parivajjetabbAti dassetuM " kAlavAdI "ti vRttaM / kAle vadantenApi ubhayattha asAdhanato abhUtaM parivajjetabbanti Aha "bhUtavAdI 'ti / bhUtaJca vadantena yaM idhalokaparalokahitasampAdanakaM, tadeva vattabbanti vuttaM " atthavAdI "ti / atthaM vadantenApi na lokiyadhammanissitameva vattabbaM, atha kho lokuttaradhammanissitampIti Aha "dhammavAdI 'ti / yathA ca attho lokuttaradhammanissito hoti, tathA dassanatthaM "vinayavAdI "ti vRttaM / pAtimokkhasaMvaro, satiJANakhantivIriyasaMvaroti hi paJcannaM saMvaravinayAnaM tadaGgappahAnaM, vikkhambhanasamucchedapaTippassaddhinissaraNappahAnanti paJcannaM pahAnavinayAnaJca vasena vuccamAno attho nibbAnAdhigamahetubhAvato lokuttaradhammasannissito hoti / evaM guNavisesayutto ca attho vuccamAno desanAkosalle sati sobhati kiccakaro ca hoti, nAJJathAti dassetuM "nidhAnavatiM vAcaM bhAsitA " ti vRttaM / idAni tameva desanAkosallaM vibhAvetuM "kAlenA"tiAdimAha / ajjhAsayaTTuppattInaM, pucchAya ca vasena otiNNe desanAvisaye ekaMsAdibyAkaraNavibhAgaM sallakkhetvA ThapanAhetudAharaNasaMsandanAni taMtaMkAlAnurUpaM vibhAventiyA parimitaparicchinnarUpAya gambhIrudAnapahUtatthavitthArasaGgAhiya desanAya pare yathAjjhAsayaM paramatthasiddhiyaM patiTThApento " desanAkusalo 'ti vuccatIti evametthApi atthayojanA veditabbA / (1.1.9-9) vattabbayuttakAlanti vattabbavacanassa anurUpakAlaM, tattha vAyujjitabbakAlaM / sabhAvavaseneva bhUtatAti Aha " sabhAvamevA" ti / atthaM vadatIti atthavAdI / atthavadanaJca tannissitavAcAkathanamevAti adhippAyena vuttaM "diTThadhammikasamparAyikatthasannissitameva katvA''ti / dhammavAdI"tiAdIsupi eseva nayo / nidheti sannidhAnaM karoti etthAti nidhAnaM / upanokAso / "ThAnavatIti vutte tasmiM 302 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.10-10) cULasIlavaNNanA ThAne ThapetuM yuttAtipi atyo sambhavatIti Aha " hRdaye "tiAdi / nidhAnavatIpi vAcA kAlayuttAva atthAvahA, tasmA " kAlenAti idaM "nidhAnavatiM" vAcaM bhAsitA "ti etassApekkhavacananti dasseti " evarUpi "ntiAdinA / icchitatthanibbattanatthaM apadisitabbo, apadisIyati vA icchitattho anenAti apadeso, upamA, hetudAharaNAdikAraNaM vA, tena saha vattatIti sApadesA, vAcA, tenAha "saupamaM sakAraNanti attho "ti / paricchedaM dassetvAti yAvatA pariyosAnaM sambhavati tAvatA mariyAdaM dassetvA tena vuttaM "yathA...pe.... bhAsatI'ti / sikhamappattA hi kathA atthAvahA nAma na hoti / atthasaMhitanti ettha atthasaddo bhAsitatthapariyAyoti vRttaM " anekehipI "tiAdi / bhAsitattho ca nAma saddAnusArena adhigato sabbopa pakatyatthapaccayatthabhAvatthAdiko, tatoyeva bhagavato vacanaM ekagAthApadampi saGkSepavitthArAdiekattAdinandiyAvattAdinayehi anekehipi niddhAraNakkhamatAya pariyAdAtumasakkuNeyyaM atthamAvahatIti / evaM atthasAmaJJato saMvaNNetvA icchitatthavisesatopi saMvaNNetuM "yaM vA"tiAdimAha / atthavAdinA vattumicchitatthoyeva hi idha gahito / nanu sabbesampi vacanaM attanA icchitatthasahitaMyeva, kimettha vattabbaM atthIti antolInacodanaM parisodheti "na aJJa"ntiAdinA / aJJamatthaM paThamaM nikkhipitvA ananusandhivasena pacchA aJJamatthaM na bhAsati / yathAnikkhittAnusandhivaseneva pariyosApetvA kathetIti adhippAyo / bhagavA 10. evaM paripATiyA sattamUlasikkhApadAni vibhajitvA satipi abhijjhAdippahAnassa saMvarasIlasaGgahe upariguNasaGgahato, lokiyaputhujjanAvisayato ca uttaridesanAya saGgahituM taM pariharitvA pacurajanapAkaTaM AcArasIlameva vibhajanto "bIjagAmabhUtagAmasamArambhA 'tiAdimAhAti pALiyaM sambandho vattabbo / tattha vijAyanti viruhanti etehIti bIjAni / paccayantarasamavAye sadisaphaluppattiyA visesakAraNabhAvato viruhanasamatthAnaM sAraphalAdInametaM adhivacanaM / bhavanti, ahuvunti cAti bhUtA, jAyanti vaDDanti jAtA, vaDDhitA cAti attho / vaDDamAnakAnaM vaDDhitvA, ThitAnaJca rukkhagacchAdInaM ythaakkmmdhivcnN| viruLhamUlA hi nIlabhAvaM ApajjantA taruNarukkhagacchA jAyanti vaDDhantIti vuccanti / vaDDhitvA ThitA mahantA rukkhagacchA jAtA vaDDhitAti / gAmoti samUho, so ca suddhaTThakadhammarAsi, bIjAnaM bhUtAnaJca tathAddhasamaJJAnaM aTThadhammAnaM gAmo, teyeva vA gAmoti tathA / avayavavinimuttassa hi samudAyassa abhAvato duvidhenApi atthena teyeva tiNarukkhalatAdayo gayhanti / apica bhUmiyaM patiTThahitvA haritabhAvamApannA rukkhagacchAdayo devatA pariggayhanti, 303 303 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.10-10) tasmA bhUtAnaM nivAsanaTThAnatAya gAmoti bhUtagAmotipi vadanti, te sarUpato dassetuM "muulbiij"ntiaadimaah| mUlameva bIjaM muulbiijN| sesesupi ayaM nyo| phalubIjanti pabbabIjaM / paccayantarasamavAye sadisaphaluppattiyA visesakAraNabhAvato viruhanasamatthe sAraphale niruLaho bIja-saddo tadatthasiddhiyA mUlAdIsupi kesuci pavattatIti mUlAdito nivattanatthaM ekena bIja-saddena visesetvA "bIjabIja"nti vuttaM yathA "rUpaMrUpaM, dukkhadukkha"nti ca / nIlatiNarukkhAdikassAti allatiNassa ceva allarukkhAdikassa c| Adi-saddena osadhigacchalatAdayo veditbbaa| samArambho idha vikopanaM, taJca chedanAdiyevAti vuttaM "chedanabhedanapacanAdibhAvenA"ti / nanu ca rukkhAdayo cittarahitatAya na jIvA, cittarahitatA ca paripphandanAbhAvato, chinne viruhanato, visadisajAtikabhAvato, catuyoniapariyApannato ca veditabbA / vuDDi pana pavALasilAlavaNAdInampi vijjatIti na tesaM jIvatAbhAve kAraNaM / visayaggahaNaJca nesaM parikappanAmattaM supanaM viya ciJcAdInaM, tathA kaTukambilAsAdinA dohlaadyo| tattha kasmA bIjagAmabhUtagAmasamArambhA paTivirati icchitAti? samaNasAruppato, tannissitasattAnukampanato ca / tenevAha ALavakAnaM rukkhacchedanAdivatthUsu "jIvasaJino hi moghapurisA manussA rukkhasmi''ntiAdi (pArA0 89) / ekaM bhattaM ekabhattaM, tamassa asthi ekasmiM divase ekavArameva bhuJjanatoti ekbhttiko| tayidaM ekabhattaM kadA bhujitabbanti sandhAya vuttaM "pAtarAsabhatta"ntiAdi, dvIsu bhattesu pAtarAsabhattaM sandhAyAhAti adhippaayo| pAto asitabbanti paatraasN| sAyaM asitabbanti sAyamAsaM, tadeva bhattaM tathA / eka-saddo cettha majjhanhikakAlaparicchedabhAvena payutto, na tadantogadhavArabhAvenAti dasseti "tasmA"tiAdinA / rattiyA bhojanaM uttarapadalopato rattisaddena vuttaM, taddhitavasena vA tathAyevAdhippAyasambhavato, tenAha "rattiyA'tiAdi / aruNuggamanato paTThAya yAva majjhanhikA ayaM buddhAdInaM ariyAnaM AciNNasamAciNNo bhojanassa kAlo nAma, tadaJo vikaalo| tattha dutiyapadena rattibhojanassa paTikkhittattA aparanhova idha vikAloti pArisesanayena tatiyapadassa atthaM dIpetuM "atikkante majjhanhike"tiAdi vuttaM / bhAvasAdhano cettha bhojanasaddo ajjhoharaNatthavAcakoti dIpeti "yAva sUriyatthaGgamanA bhojana"nti iminA / kassa pana tadajjhoharaNanti ? yAmakAlikAdInamanujJAtattA, vikAlabhojanasaddassa ca yAvakAlikajjhoharaNeyeva niruLahattA "yAvakAlikassA"ti viyati / ayaM panettha aTThakathAvaseso AcariyAnaM nayo- bhujitabbaDhena bhojanaM, yAgubhattAdi sabbaM 304 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.10-10) cULasIlavaNNanA 305 yAvakAlikavatthu / yathA ca "rattUparato''ti ettha rattibhojanaM rattisaddena vuccati, evamettha bhojanajjhoharaNaM bhojanasaddena / vikAle bhojanaM vikAlabhojanaM, tato vikaalbhojnaa| vikAle yAvakAlikavatthussa ajjhoharaNAti atthoti / IdisA guNavibhUti na buddhakAleyevAti Aha "anomAnadItIre"tiAdi / ayaM pana pALiyaM anusandhikkamo- ekasmiM divase ekavArameva bhuJjanato "ekabhattiko"ti vutte rattibhojanopi siyAti tannivAraNathaM "rattUparato"ti vuttaM / evaM sati sAyanhabhojIpi ekabhattiko siyAti tadAsaGkAnivattanatthaM "virato vikAlabhojanA"ti vuttanti / saGghapato "sabbapApassa akaraNa''ntiAdi (dI0 ni0 2.90; dha0 pa0 183; netti0 30, 50, 116, 124) nayappavattaM bhagavato sAsanaM sachandarAgappavattito naccAdInaM dassanaM nAnulometIti Aha "sAsanassa ananulomattA"ti / visucati sAsanaM vijjhati ananulomikabhAvenAti visUkaM, paTiviruddhanti vuttaM hoti / tatra upamaM dasseti "paTANIbhUta"nti iminA, paTANIsaGghAtaM kIlaM viya bhUtanti attho / "visUka"nti etassa paTANIbhUtanti atthamAhAtipi vadanti / attanA payojiyamAnaM, parehi payojApiyamAnaJca naccaM naccabhAvasAmaJato pALiyaM ekeneva naccasaddena sAmaJaniddesanayena gahitaM, ekasesanayena vaa| tathA gItavAditasaddehi gAyanagAyApanavAdanavAdApanAnIti Aha "naccananaccApanAdivasenA'ti / suddhahetutAjotanavasena hi dvAdhippAyikA ete saddA / naccaJca gItaJca vAditaJca visUkadassanaJca naccagItavAditavisUkadassanaM, samAhAravasenettha ekattaM / aTThakathAyaM pana yathApAThaM vAkyAvatthikantavacanena saha samuccayasamAsadassanatthaM "naccA cA"tiAdi vuttaM / evaM sabbattha Idisesu / (dassanavisaye mayUranaccAdipaTikkhipanena naccApanavisayepi paTikkhipanaM daTTabbaM) "naccAdIni hI"tiAdinA yathAvuttatthasamatthanaM / dassanena cettha savanampi saGgahitaM virUpekasesanayena, yathAsakaM vA visayassa AlocanasabhAvatAya paJcannaM vijJANAnaM savanakiriyAyapi dassanasaGkepasambhavato "dassanA" icceva vuttaM / tenevAha "paJcahi vijJANehi na kiJci dhamma paTijAnAti ajhatra atinipAtamattA''ti / "visUkabhUtA dassanA cA"ti etena avisUkabhUtassa pana gItassa savanaM kadAci vaTTatIti dasseti / tathA hi vuttaM paramatthajotikAya khuddakapAThaTThakathAya "dhammUpasaMhitampicettha gItaM na vaTTati, gItUpasaMhito pana dhammo vaTTatI"ti (khu0 pA0 aTTha0 pacchimapaJcasikkhApadavaNNanA) katthaci pana na-kAravipariyAyena pATho dissati / ubhayatthApi 305 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.10-10) ca gIto ce dhammAnulomatthapaTisaMyuttopi na vaTTati, dhammo ce gItasaddapaTisaMyuttopi vaTTatIti adhippAyo veditabbo / "na bhikkhave, gItassarena dhammo gAyitabbo, yo gAyeyya, Apatti dukkaTassA"ti (cULa0 va0 149) hi desanAya eva paTikkhepo, na savanAya / imassa ca sikkhApadassa visuM paJaApanato vijhAyati "gItassarena desitopi dhammo na gIto''ti / yaJca sakkapaJhasuttavaNNanAyaM sevitabbAsevitabbasadaM niddharantena "yaM pana atthanissitaM dhammanissitaM kumbhadAsigItampi suNantassa pasAdo vA uppajjati, nibbidA vA saNThAti, evarUpo saddo sevitabbo'ti (dI0 ni0 aTTha0 2.365) vuttaM, taM asamAdAnasikkhApadassa sevitabbatAmattapariyAyena vuttaM / samAdAnasikkhApadassa hi evarUpaM suNantassa sikkhApadasaMvaraM bhijjati gItasaddabhAvatoti veditabbaM / tathA hi vinayaTThakathAsu vuttaM "gItanti naTAdInaM vA gItaM hotu, ariyAnaM parinibbAnakAle ratanattayaguNUpasaMhitaM sAdhukILanagItaM vA, asaMyatabhikkhUnaM dhammabhANakagItaM vA, antamaso dantagItampi, yaM "gAyissAmA''ti pubbabhAge okUjitaM karonti, sabbametaM gItaM nAmA''ti (pAci0 aTTha0 835; vi0 saGga0 aTTha0 34.25) / ___ kiJcApi mAlA-saddo loke baddhapupphavAcako, sAsane pana ruLhiyA abaddhapupphesupi vaTTati, tasmA yaM kiJci puSpaM baddhamabaddhaM vA, taM sabbaM "mAlA" tveva daTThabbanti Aha "yaM kiJci puppha"nti / "yaM kiJci gandha'"nti cettha vAsacuNNadhUpAdikaM vilepanato anaM yaM kiJci gndhjaatN| vuttatthaM viya hi vuccamAnatthamantarenApi saddo atthavisesavAcako | chavirAgakaraNanti vilepanena chaviyA raJjanatthaM pisitvA paTiyattaM yaM kiJci gandhacuNNaM / piLandhanaM dhaarnnN| UnaTThAnapUraNaM mnnddnN| gandhavasena, chavirAgavasena ca sAdiyanaM vibhUsanaM / tadevatthaM puggalAdhiTThAnena dIpeti "tattha piLandhanto"tiAdinA / tathA ceva majjhimaTThakathAyampi (ma0 ni0 aTTha0 3.147) vuttaM, paramatthajotikAyaM pana khuddakapAThaTThakathAyaM "mAlAdIsu dhAraNAdIni yathAsaGkhyaM yojetabbAnI''ti (khu0 pA0 aTTha0 pacchimapaJcasikkhApadavaNNanA) ettakameva vuttaM / tatthApi yojentena yathAvuttanayeneva yojetabbAni / kiM panetaM kAraNanti Aha "yAyA"tiAdi / yAya dussIlyacetanAya karoti, sA idha kaarnnN| "tato paTivirato''ti hi ubhayattha sambandhitabbaM, eteneva "mAlA...pe0... vibhUsanAnaM ThAnaM, mAlA...pe0... vibhUsanAneva vA ThAna''nti samAsampi dasseti / tadAkArappavatto cetanAdidhammoyeva hi dhaarnnaadikiriyaa| tattha ca cetanAsampayuttadhammAnaM kAraNaM sahajAtAdopakArakato, padhAnato ca / "cetayitvA kammaM karoti kAyena vAcAya manasA''ti 306 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cULasIlavaNNanA ( a0 ni0 2.6.63) hi vRttaM / dhAraNAdibhUtA eva ca cetanA ThAnanti / ThAna -saddo paccekaM yojetabbo dvandapadato suyyamAnattA / (1.1.10-10) uccAti uccasaddena akArantena samAnatthaM AkArantaM ekaM saddantaraM accuggatavAcakanti Aha " pamANAtikkanta "nti / seti etthAti sayanaM, maJcAdi / samaNasArupparahitattA, gahaTThehi ca sammattA akappiyapaccattharaNaM " mahAsayana "nti idhAdhippetanti dassetuM " akappiyattharaNa "nti vRttaM / nisIdanaM panettha sayaneneva sahitanti daTThabbaM / yasmA pana AdhAre parikkhitte tadAdhArakiriyApi paTikkhittAva hoti, tasmA "uccAsayanamahAsayanA" icceva vRttaM / atthato pana tadupabhogabhUtanisajjAnipajjanehi virati dassitAti veditabbaM / atha vA "uccAsayanamahAsayanA "ti esa niddeso ekasesanayena yathA "nAmarUpapaccayA saLAyatana "nti (ma0 ni0 3.126; saM0 ni0 1.2.1; udA0 1) etasmimpi vikappe AsanapubbakattA sayanakiriyAya sayanaggahaNeneva Asanampi gahitanti veditabbaM / kiriyAvAcakaAsanasayanasaddalopato uttarapadalopaniddesotipi vinayaTIkAyaM (vimati TI0 2.106) vRttaM / jAtameva rUpamassa na vippakAranti jAtarUpaM, satthuvaNNaM / raJjIyati setavaNNatAya, raJjanti vA ettha sattAti rajataM yathA "nesaM padakkanta "nti / " cattAro vIhayo guJjA, dve guJjA mAsako bhaveti vuttalakkhaNena vIsatimAsako nIlakahApaNI vA dudradAmakAdiko vA taMtaMdesavohArAnurUpaM kato kahApaNo / lohAdIhi kato lohamAsakAdiko / ye vohAraM gacchantIti pariyAdAnavacanaM / vohAranti ca kayavikkayavasena sabbohAraM / aJjehi gAhApane, upanikkhittasAdiyane ca paTiggahaNattho labbhatIti Aha "na uggaNhApeti na upanikkhittaM sAdiyatIti / atha vA tividhaM paTiggahaNaM kAyena vAcAya manasA / tattha kAyena paTiggahaNaM uggahaNaM / vAcAya paTiggahaNaM uggahApanaM / manasA paTiggahaNaM sAdiyanaM / tividhampetaM paTiggahaNaM sAmaJJaniddesena, ekasesanayena vA gahetvA paTiggahaNAti tanti Aha '"neva naM uggaNhAtI' tiAdi / esa nayo AmakadhaJJapaTiggahaNAti AdIsupi / 307 nIvArAdiupadhaJJassa sAliyAdimUladhaJJantogadhattA "sattavidhassApIti vRttaM / saTThidinaparipAko sukadhaJJaviseso sAli nAma salIyate sIlAghateti katvA / dabbaguNapakAse pana - 307 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.10-10) "atha dhakaM tidhA sAli-saTThikavIhibhedato / sAlayo hemantA tatra, saTThikA gimhajA api / vIhayo tvAsaLhAkhyAtA, vassakAlasamubbha vA''ti / / - vuttaM / vahati, braheti vA sattAnaM jIvitanti vIhi, sassaM / yuvitabbo missitabboti yvo| so hi atilUkhatAya ajena missetvA paribhuJjIyati | gudhati parivedhati palibuddhatIti godhUmo, yaM "milakkhabhojana''ntipi vadanti / sobhanattA kamanIyabhAvaM gacchatIti kaGgu, atisukhumdhjhviseso| varIyati atilUkhatAya nivArIyati, khuddApaTivinayanato vA bhajIyatIti vrko| koraM rudhiraM dUsatIti kudrUsako, vaNNasaGkamanena yo "govaDDanotipi vuccati / tAni sattapi sappabhedA nidhAne posane sAdhuttena "dhaJAnI''ti vuccanti / "na kevalaJcA"tiAdinA sampaTicchanaM, parAmasanaJca idha paTiggahaNasaddena vuttanti dasseti / evamIdisesu / "anujAnAmi bhikkhave, vasAni bhesajjAni acchavasaM macchavasaM susukAvasaM sUkaravasaM gadrabhavasa"nti (mahA0 va0 262) vuttattA idaM paJcavidhampi bhesajjaM odissa anuJAtaM nAma / tassa pana "kAle paTiggahita''nti vuttattA paTiggahaNaM vaTTatIti Aha "aJatra odissa anujJAtA"ti / maMsa-saddena macchAnampi maMsaM gahitaM evAti dassetuM "AmakamaMsamacchAna"nti vuttaM, tikoTiparisuddhaM macchamaMsaM anujJAtaM adiTuM, asutaM, aparisaGkitanti vA payogassa dassanato virUpekasesanayo dassito anenAti veditabbaM / kAmaM lokiyA "aTThavassA bhave gorI, dasavassA tu kaJakA / sampatte dvAdasavasse, kumArItibhidhIyate''ti / / - vadanti / idha pana purisantaragatAgatavasena itthikumArikAbhedoti Aha "itthIti purisantaragatA"tiAdi / dAsidAsavasenevAti dAsidAsavohAravaseneva / evaM vutteti tAdisena kappiyavacanena vutte / vinayaTThakathAsu AgatavinicchayaM sandhAya "vinayavasenA"ti vuttaM / so kuTikArasikkhApadavaNNanAdIsu (pArA0 aTTa0 364) gahetabbo / bIjaM khipanti ettha, khittaM vA bIjaM tAyatIti khettaM, kedAroti Aha "yasmiM pubbaNaM ruhatI"ti / aparaNNassa pubbe pavattamannaM pubbaNNaM na-kArassa Na-kAraM katvA, 308 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.10-10) cULasIlavaNNanA sAliAdi / vasanti patihanti aparaNNAni etthAti vatthUti atthaM dasseti "vatthu nAmA 'tiAdinA / pubbaNNassa aparaM pavattamannaM aparaNNaM vuttanayena / evaM aTThakathAnayAnurUpaM atthaM dassetvA idAni " khettaM nAma yattha pubbaNNaM vA aparaNNaM vA jAyatI 'ti (pArA0 104) vuttavinayapALinayAnurUpampi atthaM dassento " yattha vA "tiAdimAha / tadatthAyAta khettatthAya / akata bhUmibhAgoti aparisaGghato taduddesiko bhUmibhAgo / "khettavatthu sIsenA "tiAdinA nidassanamattametanti dasseti / Adi-saddena pokkharaNIkUpAdayo saGgahitA / dUtassa idaM dUtena vA kAtumarahatIti dUteyyaM / paNNanti lekhasAsanaM / sAsananti mukhasAsanaM / gharA gharanti aJJasmA gharA aJJa gharaM / khuddakagamananti dUteyyagamanato appataragamanaM, anaddhAnagamanaM rassagamananti attho / tadubhayesaM anuyuJjanaM anuyogota Aha " tadubhayakaraNa "nti / tasmAti tadubhayakaraNasseva anuyogabhAvato / 309 kayanaM kayo, paramparA gatvA attano dhanassa dAnaM / kI - saddahi dabbavinimaye paThanti vikkayanaM vikkayo, paThamameva attano dhanassa paresaM dAnanti vadanti / sAratthadIpaniyAdIsu pana " kaya" nti parabhaNDassa gahaNaM / vikkayanti attano bhaNDassa dAna "nti ( sArattha TI0 2.594) vRttaM / tadeva " kayitaJca hoti parabhaNDaM attano hatthagataM karontena, vikkItaJca attano bhaNDaM parahatthagataM karontenA "ti (pArA0 aTTha0 515) vinayaTThakathAvacanena sameti / vaJcanaM mAyAkaraNaM, paTibhAnakaraNavasena upAyakusalatAya parasantakaggahaNanti vRttaM hoti / tulA nAma yAya tulIyati pamIyati, tAya kUTaM " tulAkUTa "nti vuccati / taM pana karonto tulAya rUpaaGgagahaNAkAraparicchannasaNThAnavasena karotIti catubbidhatA vRttA / attanA gahetabbaM bhaNDaM pacchAbhAge, paresaM dAtabbaM pubbabhAge katvA minentIti Aha " gaNhanto pacchAbhAge "tiAdi / akkamati nippILati, pubbabhAge akkamatIti sambandho / mUle rajjunti tulAya mUle yojitaM rajjuM / tathA agge / tanti ayaNaM / kanati dibbatIti kaMso, suvaNNarajatAdimayA bhojanapAnapattA / idha pana sovaNNamaye pAnapatteti Aha "suvaNNapAtI "ti / tAya vaJcananti nikativasena vaJcanaM / "patirUpakaM dassetvAM parasantakagahaNahi nikati, paTibhAnakaraNavasena pana upAyakusalatAya vaJcana "nti nikativaJcanaM bhedato kaNhajAtakaTThakathAdIsu ( jA0 aTTha0 4.10.19; dI0 ni0 aTTha0 1.10; ma0 ni0 aTTha0 2.149; saM0 ni0 aTTha0 3.5.1165; a0 ni0 aTTha0 309 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.10-10) 2.4.198 atthato samAna) vuttaM, idha pana tadubhayampi "vaJcana''micceva / "katha"ntiAdinA hi patirUpakaM dassetvA parasantakagahaNameva vibhAveti / samagghataranti tAsaM pAtInaM aJamaje samakaM agghavisesaM / pAsANeti bhUtAbhUtabhAvasaJjAnanake pAsANe / ghaMsaneneva suvaNNabhAvasaJApanaM siddhanti "ghaMsitvA"tveva vuttaM / hadayanti nALiAdiminanabhAjanAnaM abbhantaraM, tasmiM bhedo chiddakaraNaM hdybhedo| tilAdInaM nALiAdIhi minanakAle ussApitA sikhAyeva sikhA, tassA bhedo hApanaM sikhaabhedo| rajjuyA bhedo visamakaraNaM rjjubhedo| tAnIti sappitelAdIni / antobhAjaneti paThamaM nikkhittabhAjane / ussApetvAti uggamApetvA, uddhaM rAsiM katvAti vuttaM hoti / chindantoti apnento| kattabbakammato uddhaM koTanaM paTihananaM ukkottnN| abhUtakArInaM laJjaggahaNaM, na pana puna kammAya ukkoTanamattanti Aha "assAmike...pe0... gahaNa"nti / upAyehIti kAraNapatirUpakehi / tatrAti tasmiM vaJcane / "vatthu"nti avatvA "ekaM vatthu"nti vadanto aJjAnipi asthi bahUnIti dasseti / aJjAnipi hi sasavatthuAdIni tattha tattha vRttAni / miganti mahantaM migaM / tena hIti migaggahaNe uyyojanaM, yena vA kAraNena "migaM me dehI"ti Aha, tena kAraNenAti attho| hi saho nipAtamattaM / yogavasenAti vijjaajppnaadipyogvsen| mAyAvasenAti mantajappanaM vinA abhUtassApi bhUtAkArasajJApanAya cakkhumohanamAyAya vsen| yAya hi amaNiAdayopi maNiAdiAkArena dissanti / pAmaGgo nAma kulAcArayutto AbharaNaviseso, yaM loke "yajJopavitta"nti vadanti | vakkalittherApadAnepi vuttaM - "passathetaM mANavakaM, pItamaTThanivAsanaM / hemayajJopavittaGga, jananettamanoharanti / / (apa0 2.54.40) / tadaTThakathAyampi "pItamaTThanivAsananti siliTThasuvaNNavaNNavatthe nivatthanti attho / hemayajJopavittaGganti suvaNNapAmaGgalaggitagattanti attho"ti (apa0 aTTha0 2.54.40) savanaM saThanaM sAvi, anujukatA, tenAha "kuTilayogo"ti, jimhatAyogoti attho / 310 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.10-10) cULasIlavaNNanA 311 "etesaMyevA"tiAdinA tulyAdhikaraNataM dasseti / "tasmA"tiAdi laddhaguNadassanaM / ye pana catunnampi padAnaM bhinnAdhikaraNataM vadanti, tesaM vAdamAha "kecii"tiaadinaa| tattha "kecI"ti sArasamAsakArakA AcariyA, uttaravihAravAsino ca, tesaM taM na yuttaM vaJcanena saGgahitasseva puna gahitattAti dasseti "taM panAtiAdinA / mAraNanti muTThipahArakasAtALanAdIhi hiMsanaM viheThanaM sandhAya vuttaM, na tu pANAtipAtaM / viheThanatthepi hi vadha-saddo dissati "attAnaM vadhitvA vadhitvA rodeyyA''tiAdIsu (pAci0 880) mAraNa-saddopi idha viheThaneyeva vattatIti daTThabbo / keci pana "pubbe pANAtipAtaM pahAyA'tiAdIsu sayaMkAro, idha paraMkAroti vadanti, taM na sakkA tathA vattuM "kAyavacIpayogasamuTThApikA cetanA, cha payogA''ti ca vuttattA / yathA hi appaTiggAhabhAvasAma pi sati pabbajitehi appaTiggahitabbavatthuvisesabhAvasandassanatthaM itthikumAridAsidAsAdayo vibhAgena vuttaa| yathA ca parasantakassa haraNabhAvato adinnAdAnabhAvasAmaopi sati tulAkUTAdayo adinnAdAnavisesabhAvasandassanatthaM vibhAgena vuttA, na evaM pANAtipAtapariyAyassa vadhassa puna gahaNe payojanaM asthi tathAvibhajitabbassAbhAvato, tasmA yathAvuttoyevattho sundarataroti / viparAmosoti visesena samantato bhusaM mosApanaM mumhanakaraNaM, thenanaM vaa| theyyaM corikA mosoti hi priyaayo| so kAraNavasena duvidhoti Aha "himaviparAmoso"tiAdi / musantIti corenti, mosenti vA muvhanaM karonti, mosetvA tesaM santakaM gaNhantIti vuttaM hoti / yanti ca tassA kiriyAya parAmasanaM / maggappaTipannaM jananti parapakkhepi adhikAro | AlopanaM vilumpanaM aalopo| sahasA karaNaM shsaakaaro| sahasA pavattitA sAhasikA, sAva kiriyA tathA / ettAvatAti "pANAtipAtaM pahAyA"tiAdinA "sahasAkArA paTivirato''ti pariyosAnena etapparimANena pAThena / antarabhedaM aggahetvA pALiyaM yathArutamAgatavaseneva chabbIsatisikkhApadasaGgahametaM sIlaM yebhuyyena sikkhApadAnamavibhattattA cULasIlaM nAmAti attho| desanAvasena hi idha cULamajjhimAdibhAvo veditabbo, na dhammavasena / tathA hi idhasaGittena uddiTTAnaM sikkhApadAnaM avibhattAnaM vibhajanavasena majjhimasIladesanA pavattA, tenevAha "majjhimasIlaM vitthArento"ti / cULasIlavaNNanA nitttthitaa| 311 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 majjhimasIlavaNNanA 11. "yathA vA paneke bhonto 'ti AdidesanAya sambandhamAha " idAnI' "tiAdinA / tatthAyamaTThakathAmuttako nayo - yathAti opammatthe nipAto / vAti vikappanatthe, tena imamatthaM vikappeti "ussAhaM katvA mama vaNNaM vadamAnopi puthujjano pANAtipAtaM pahAya pANAtipAtA paTivirato "tiAdinA parAnuddesikanayena vA sabbathApi AcArasIlamattameva vadeyya, na taduttaraM / "yathApaneke bhonto samaNabrAhmaNabhAvaM parijAnamAnA, parehi ca tathA sambhAviyamAnA tadanurUpapaTipattiM ajAnanato, asamatthanato ca na abhisambhuNanti, na evamayaM / ayaM pana samaNo gotamo sabbathApi samaNasAruppapaTipattiM pUresiyevA "ti evaM aJJaddesikanayena vA sabbathApi AcArasIlamattameva vadeyya na taduttarinti / panAti vacanAlaGkAre vikappanattheneva upanyAsAdiatthassa sijjhanato / eketi aJJe / "ekacce" tipi vadanti / bhontoti sAdhUnaM piyasamudAhAro / sAdhavo hi pare "bhonto 'ti vA "devAnaM piyA "ti vA "Ayasmanto "ti vA samAlapanti / samaNabrAhmaNAti yaM kiJci pabbajjaM upagatatAya samaNA / jAtimattena ca brAhmaNAti / saddhA nAma idha catubbisu ThAsUti Aha "kammaJcA" tiAdi / kammakammaphalasambandheneva idhalokaparalokasaddahanaM daTTabbaM "ettha kammaM vipaccati, kammaphalaJca anubhvitbb'nti| tadatthaM vyatirekato japeti " ayaM me" tiAdinA / paTikarissI paccupakAraM karissati / tadeva samatthetuM " evaMdinnAni hI "tiAdimAha / desanAsIsamattaM padhAnaM katvA nidssnto| tena catubbidhampi paccayaM nidassetIti vuttaM "atthato panAti Adi / ( 1.1.11-11) " seyyathida "nti ayaM saddo " so katamo "ti atthe eko nipAto, nipAtasamudAyo vA, tena ca bIjagAmabhUtagAmasamArambhapade saddakkamena appadhAnabhUtopi bIjagAmabhUtagAmI vibhajjitabbaTThAne padhAnabhUto viya paTiniddisIyati / aJJo hi saddakkamo aJJo atthakkamati Aha " katamo so gAmabhUtagAma" | tasmiJhi vibhatte tabbisayasamArambhopi vibhattova hoti / imamatthaJhi dassetuM "yassa samArambhaM anuyuttA viharantIti vuttaM / teneva ca pALiyaM " mUlabIja "ntiAdinA so niddiTThoti / mUlameva bIjaM mUlabIjaM, mUlaM bIjaM etassAtipi mUlabIjanti idha dvidhA attho / sesapadesupi eseva nayo / ato na codetabbametaM "kasmA panettha bIjagAmabhUtagAmaM pucchitvA bIjagAmo eva vibhatto"ti / tattha hi paThamena atthena bIjagAmo niddiTTho, dutiyena bhUtagAmo, duvidhopesa 312 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.12-12) majjhimasIlavaNNanA 313 sAmaJjaniddesena vA mUlabIjaJca mUlabIjaJca mUlabIjanti ekasesanayena vA niddivoti veditabbo, teneva vakkhati "sbbvhet"ntiaadi| atIva visati bhesajjapayogesUti ativisaM, ativisA vA, yA "mahosadha"ntipi vuccati kacchakoti kALakacchako, yaM "pilakkho"tipi vadanti / kapitthanoti ambilaGkuraphalo setrukkho| so hi kampati calatIti kapithano thanapaccayena, kapIti vA makkaTo, tassa thanasadisaM phalaM yassAti kpitthno| "kapitthanoti pippalirukkho"ti (visuddhi0 TI0 1.108) hi visuddhimaggaTIkAyaM vuttaM / phaLubIjaM nAma pabbabIjaM / ajjakanti setapaNNAsaM / phaNijjakanti samIraNaM / hiriveranti vAraM / paccayantarasamavAye sadisaphaluppattiyA visesakAraNabhAvato viruhanasamatthe sAraphale niruLaho bIjasaddoti dasseti "viruhanasamatthamevA"ti iminA / itarahi abIjasaGkhyaM gataM, taJca kho rukkhato viyojitameva / aviyojitaM pana tathA vA hotu, aJathA vA "bhUtagAmo"tveva vuccati yathAvuttena dutiyaDhena / vinayA (pAci0 91) nurUpato tesaM visesaM dasseti "ttthaa"tiaadinaa| yamettha vattabbaM, taM heTThA vuttameva / 12. sannidhAnaM sannidhi, tAya karIyateti sannidhikAro, annapAnAdi / evaM kAra-saddassa kammatthataM sandhAya "sannidhikAraparibhoga"nti vuttaM / ayamaparo nayo -- yathA "AcayaM gAmino"ti vattabbe anunAsikalopena "AcayagAmino''ti (dha0 sa0 10) niddeso kato, evamidhApi "sannidhikAraM paribhoganti vattabbe anunAsikalopena "sannidhikAraparibhoga"nti vuttaM, sannidhiM katvA paribhoganti attho| vinayavasenAti vinayAgatAcAravasena / vinayAgatAcAro hi uttaralopena "vinayo"ti vutto, kAyavAcAnaM vA vinayanaM vinayo / suttantanayapaTipattiyA visuM gahitattA vinayAcAroyeva idha labbhati / sammA kilese likhatIti sallekhoti ca vinayAcArassa visuM gahitattA suttantanayapaTipatti eva / paTiggahitanti kAyena vA kAyapaTibaddhena vA paTiggahitaM / aparajjUti aparasmi divase | datvAti parivattanavasena datvA / ThapApetvAti ca attano santakakaraNena ThapApetvA / tesampi santakaM vissAsaggAhAdivasena paribhujituM vaTTati / suttantanayavasena sallekho eva na hoti / yAni ca tesaM anulomAnIti ettha sAnulomadhaJarasaM, madhukapuppharasaM, pakkaDAkarasaJca ThapetvA avasesA sabbepi phalapupphapattarasA anulomapAnAnIti daTThab, yathAparicchedakAlaM anadhiTThitaM avikappitanti attho / sannidhIyateti sannidhi, vatthameva / pariyAyati kappIyatIti pariyAyo, 313 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.12-12) kappiyavAcAnusArena paTipatti, tassa kathAti priyaaykthaa| tabbiparIto nippariyAyo, kappiyampi anupaggamma santuTThivasena paTipatti, pariyAya-saddo vA kAraNe, tasmA kappiyakAraNavasena vuttA kathA priyaaykthaa| tadapi avatvA santuDhivasena vuttA nippriyaayo| "sace"tiAdi aJassa dAnAkAradassanaM / pALiyA uddisanaM uddeso| atthassa pucchA pripucchn| "adAtuM na vaTTatI"ti iminA adAne sallekhakopanaM dasseti / appahonteti kAtuM appahonake sati / paccAsAyAti ciivrpttilaabhaasaay| anujJAtakAleti anatthate kathine eko pacchimakattikamAso, atthate kathine pacchimakattikamAsena saha hemantikA cattAro mAsA, piTThisamaye yo koci eko mAsoti evaM tatiyakathinasikkhApadAdIsu anuJAtasamaye / suttanti cIvarasibbanasuttaM / vinayakammaM katvAti mUlacIvaraM parikkhAracoLaM adhiTThahitvA paccAsAcIvarameva mUlacIvaraM katvA ThapetabbaM, taM puna mAsaparihAraM labhati, etena upAyena yAva icchati, tAva acamanaM mUlacIvaraM katvA ThapetuM labbhatIti vuttanayena, vikappanAvasena vA vinayakammaM katvA / kasmA na vaTTatIti Aha "sanidhi ca hoti sallekhaJca kopetI"ti / upari maNDapasadisaM padaracchannaM, sabbapaliguNThimaM vA chAdetvA kataM vh| ubhosu passesu suvaNNarajatAdimayA gopAnasiyo datvA garuLapakkhakanayena katA sndmaanitaa| phalakAdinA kataM pIThakayAnaM sivikaa| antolikAsaGkhAtA paTapoTalikA pATaGkI / "ekabhikkhussa hI"tiAdi tadatthassa samathanaM / araJatthAyAti araJjagamanatthAya / dhotapAdakatthAyAti dhovitapAdAnamanurakkhaNatthAya / saMhanitabbA bandhitabbAti sakATA, upAhanAyeva saGghATA tathA, yugaLabhUtA upAhanAti attho / aJassa dAtabbAti ettha vuttanayena dAnaM veditabbaM / maJcoti nidassanamattaM / sabbepi hi pIThabhisAdayo nisIdanasayanayoggA gahetabbA tesupi tathApaTipajjitabbato / AbAdhapaccayA eva attanA paribhuJjitabbA gandhA vaTTantIti dasseti "kaNDukacchuchavidosAdiAbAdhe satI"ti iminA / "lakkhaNe hi sati hetutthopi katthaci sambhavatI"ti heTThA vuttoyeva / tattha kaNDUti khajju / kacchUti vitcchikaa| chavidosoti kilAsAdi / AharApetvAti AtipavAritato bhikkhAcAravattena vA na yena kenaci vA AkArena harApetvA / bhesajjapaccayehi gilAnassa vittipi vaTTati / "anujAnAmi 314 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.12-12) majjhimasIlavaNNanA bhikkhave, gandhaM gatvA kavATe paJcaGgulikaM dAtuM pupphaM gahetvA vihAre ekamantaM nikkhipitu "nti (cULava0 264) vacanato " dvAre " tiAdi vRttaM / gharadhUpanaM vihAravAsanA, cetiyagharavAsanA vA / Adi- saddena cetiyapaTimApUjAdIni saGgaNhAti / kilesehi Amasitabbato AmisaM yaM kiJci upabhogArahaM vatthu, tasmA yathAvuttAnampi pasaGgaM nivAretuM "vRttAvasesaM daTThabba"nti Aha, pArisesanayato gahitattA vRttAvasesaM daTThabbanti adhippAyo / kiM panetanti vuttaM " seyyathida "ntiAdi / tathArUpe kAleti gAmaM pavisituM dukkarAdikAle / vallUroti sukkhamaMsaM / bhAjana - saddo sappitelaguLasaddehi yojetabbo tadavinAbhAvittA / kAlassevAti pageva / udakakaddameti udake ca kaddame ca / nimitte cetaM bhummaM, bhAvalakkhaNe vA / acchathAti nisIdatha / bhuJjantassevAti bhuJjato eva bhikkhuno, sampadAnavacanaM, anAdaratthe vA sAmivacanaM / kiriyantarAvacchedanayogena hettha anAdaratA / gIvAyAmakanti bhAvanapuMsakavacanaM, gIvaM AyametvA AyataM katvAti attho, yathA vA bhutte atibhuttatAya gIvA AyamitabbA hoti, tathAtipi vaTTati / catumAsampIti vassAnassa cattAro mAsepi / kuTumbaM vuccati dhanaM tadassatthIti kuTumbiko, muNDo ca so kuTumbiko cAti muNDakuTumbiko, tassa jIvikaM tathA, taM katvA jIvatIti attho / nayadassanamattaJcetaM Amisapadena dassitAnaM sannidhivatthUnanti daTThabbaM | tabbirahitaM samaNapaTipattiM dassento "bhikkhuno panA "tiAdimAha / tattha "guLapiNDo tAlapakkappamANanti sAratthadIpaniyaM vRttaM / catubhAgamattanti kuTumbamattanti vRttaM / "ekA taNDulanALI "ti vuttattA pana tassA catubhAgo ekapatthoti vadanti / vRttaJca - 315 "kuDuvo pasato eko, pattho te caturo siyuM / ALahako caturo patthA, doNaM vA caturALahaka"nti / / kasmAti vRttaM " te hI "tiAdi / AharApetvApi upetuM vaTTati, pageva yathAladdhaM / "aphAsukakAle "tiAdinA suddhacittena Thapitassa paribhogo sallekhaM na kopetIti dasseti / sammutikuTikAdayo catasso, avAsAgArabhUtena vA uposathAgArAdinA saha paJcakuTiyo sandhAya "kappiyakuTiya'"ntiAdi vRttaM / sannidhi nAma natthi tattha antotthaantopakkassa anuJJatattA / "tathAgatassA" tiAdinA adhikArAnurUpaM atthaM payojeti / pilotikakhaNDanti jiNNacoLakhaNDaM | 315 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA- 1 13. " gIvaM pasAretvA" ti etena sayameva ApAthagamane doso natthIti dasseti / ettakampIti vinicchayavicAraNA vatthukittanampi / payojanamattamevAti padatthayojanamattameva / yassa pana padassa vitthArakathaM vinA na sakkA attho viJJAtuM tattha vitthArakathApi padatthasaGgrahameva gacchati / kutUhalavasena pekkhitabbato pekkhaM, naTasatthavidhinA payogo / naTasamUhena pana janasamUhe kattabbavasena "naTasammajjanti vuttaM / janAnaM sammadde samUhe katanti hi sammajjaM / sArasamAse pana "pekkhAmaha' "ntipi vadanti, "sammajjadassanussava "nti tesaM mate attho / bhAratanAmakAnaM dvebhAtukarAjUnaM rAmaraJo ca yujjhanAdikaM tappasutehi Acikkhitabbato akkhAnaM / gantumpi na vaTTati, pageva taM sotuM / pANinA tALitabbaM saraM pANissaranti Aha " kaMsatALa" nti, lohamayo tUriyajAtiviseso kaMso, lohamayapatto vA, tassa tALanasaddanti attho / pANInaM tALanasaranti atthaM sandhAya pANitALantipi vadanti / ghanasaGghAtAnaM tUriyavisesAnaM tALanaM ghanatALaM nAma, daNDamayasammatALaM silAtalAkatALaM vA / mantenAti bhUtAvisanamantena / eketi sArasamAsAcariyA, uttaravihAravAsino ca yathA cettha, evamito paresupi "eke" ti AgataTThAnesu / te kira dIghanikAyassatthavisesavAdino / caturassa ambaNakatALaM rukkhasAradaNDAdIsu yena kenaci caturassaambaNaM katvA catUsu passesu dhammena onaddhitvA vAditabhaNDassa tALanaM / tahi ekAdasadoNappamANamAnavisesasaNThAnattA "ambaNaka "nti vuccati, bimbisakantipi tasseva nAmaM / tathA kumbhasaNThAnatAya kumbho, ghaToyeva vA, tassa dhunananti khuddakabhANakA / abbhokkiraNaM raGgabalikaraNaM / te hi naccaTThAne devatAnaM balikaraNaM nAma katvA kILanti, yaM " nandI " tipi vuccati / itthipurisasaMyogAdikilesajanakaM paTibhAnacittaM sobhanakaraNato sobhanakaraM nAma / " sobhanagharaka "nti sArasamAse vRttaM / caNDAya alanti caNDAlaM, ayoguLakILA / caNDAlA nAma hInajAtikA sunakhamaMsabhojino, tesaM idanti caNDAlaM / sANe udakena temetvA aJJamaJJa AkoTanakILA sANadhovanakILA / vaMsena kataM kILanaM vaMsanti Aha " veLu ussApetvA kILana "nti / nAma ( 1.1.12-12) nikhaNitvAti bhUmiyaM nikhAtaM katvA / nakkhattakAleti nakkhattayogachaNakAle / tamatthaM aGguttarA dasakanipAtapALiyA (a0 ni0 10.106) sAdhento "vRttampiceta "ntiAdimAha / tatthAti tasmiM aTThidhovane / indajAlenAti advidhovanamantaM parijaptvA yathA pare aTThIniyeva passanti, na maMsAdIni evaM maMsAdInamantaradhApanamAyAya / 316 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.14-14) majjhimasIlavaNNanA 317 indassa jAlamiva hi paTicchAdituM samatthanato "indajAla"nti mAyA vuccati indacApAdayo viya / aTThidhovananti aTThidhovanakILA / hatthiAdIhi saddhiM yujjhitunti hathiAdIsu abhiruhitvA aohi saddhiM yujjhanaM, hatthiAdIhi ca saddhiM sayameva yujjhanaM sandhAya vuttaM, hathiAdIhi saddhiM ajehi yujjhituM, sayaM vA yujjhitunti hi attho / teti hatthiAdayo / aJamacaM mathenti vilothentIti mallA, bAhuyuddhakArakA, tesaM yuddhaM / sampahAroti saGgAmo / balassa senAya aggaM gaNanakoTThAsaM karonti etthAti balaggaM, "ettakA hatthI, ettakA assA"tiAdinA blgnnntttthaanN| senaM viyUhanti ettha vibhajitvA Thapenti, senAya vA ettha byUhanaM vinyAsoti senAbyUho, "ito hatthI hontu, ito assA hontU'tiAdinA yuddhatthaM caturaGgabalAya senAya desavisesesu vicAraNaTTAnaM, taM pana bhedato skttbyuuhaadivsen| Adi-saddena cakkapadumabyUhAnaM daNDabhogamaNDalAsaMhatabyUhAnaJca gahaNaM, "tayo hatthI pacchimaM hatthAnIkaM, tayo assA pacchimaM assAnIkaM, tayo rathA pacchimaM rathAnIkaM, cattAro purisA sarahatthA pattI pacchimaM pattAnIka"nti (pAci0 324 uyyodhikasikkhApade) kaNDaviddhasikkhApadassa padabhAjanaM sandhAya "tayo...pe0...AdinA nayena vuttassA"ti Aha / taJca kho "dvAdasapuriso hatthI, tipuriso asso, catupuriso ratho, cattAro purisA sarahatthA pattIti (pAci0 314 uyyuttasenAsikkhApade) vuttalakkhaNato hathiAdigaNanenAti daTTabbaM, etena ca "cha hatthiniyo, eko ca hatthI idameka"nti (mahA0 va0 aTTha0 245) cammakkhandhakavaNNanAyaM vuttamanIkaM paTikkhipati / 14. kAraNaM nAma phalassa ThAnanti vuttaM "pamAdo...pe0... ThAna"nti / padAnIti sArIAdInaM patiTThAnAni | aTThApadanti sajAya dIghatA | "aTThapada"ntipi paThanti / dasapadaM nAma dvIhi pantIti vIsatiyA padehi kILanajUtaM / aTThapadadasapadesUti aTThapadadasapadaphalakesu / AkAseyeva kILananti "ayaM sArI asukapadaM mayA nItA, ayaM asukapada"nti kevalaM mukheneva vadantAnaM AkAseyeva jUtassa kILanaM / nAnApathamaNDalanti anekavihitasArImaggaparivarlDa / pariharitabbanti sAriyo pariharituM yuttakaM / ito cito ca saranti parivattantIti sAriyo, yena kenaci katAni akkhabIjAni / tatthAti tAsu sArIsu, tasmiM vA apanayanupanayane / jUtakhaliketi jUtamaNDale / "jUtaphalake"tipi adhunA pATho / pAsakaM vuccati chasu passesu ekekaM yAva chakkaM dassetvA katakILanakaM, taM vaDvetvA 317 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.14-14) yathAladdhaM ekakAdivasena sAriyo apanento, upanento ca kILanti, pasati aThThapadAdIsu bAdhati, phusati cAti hi pAsako, catubbIsatividho akkho| yaM sandhAya vuttaM - "aTThakaM mAlikaM vuttaM, sAvaTTaJca chakaM mataM / catukkaM bahulaM jevyaM, dvi bindusantibhadrakaM / catuvIsati AyA ca, munindena pakAsitA''ti / / tena kILanamidha paaskkiilnN| ghaTanaM paharaNaM, tena kILA ghaTikAti Aha "dIghadaNDakenA"tiAdi / ghaTena kumbhena kILA ghaTikAti eke| majiTThikAya vAti majivisaGghAtassa yojanavallirukkhassa sAraM gahetvA pakkakasAvaM sandhAya vadati / sitthodakena vAti [piTThodakena vA (aTThakathAyaM)] ca pakkamadhusitthodakaM / salAkahatthanti tAlahIrAdInaM kalApassetaM adhivacanaM / bahUsu salAkAsu visesarahitaM ekaM salAkaM gahetvA tAsu pakkhipitvA puna ta va uddharantA salAkahatthena kILantIti keci / guLakILAti guLaphalakILA, yena kenaci vA kataguLakILA / paNNena vaMsAkArena katA nALikA paNNanALikA, tenevAha "taMdhamantA"ti / khuddake ka-paccayoti dasseti "khuddakanaGgala''nti iminA / hatthapAdAnaM mokkhena mocanena cayati parivattati etAyAti mokkhacikA, tenAha "AkAse vA"tiAdi / paribbhamanattAyeva taM cakkaM nAmAti dassetuM "parinbhamanacakka"nti vuttaM / paNNena katA nALi paNNanALi, iminA pattALahakapadadvayassa yathAkkama pariyAyaM dasseti / tena katA pana kILA pattALhakAti vuttaM "tAyA"tiAdi / khuddako ratho rathako ka-saddassa khuddakatthavacanato / esa nayo sesapadesupi / AkAse vA yaM Apeti, tassa piTThiyaM vA yathA vA tathA vA akkharaM likhitvA "evamida"nti jAnanena kILA akkharikA, pucchantassa mukhAgataM akkharaM gahetvA naTThamuttilAbhAdijAnanakILAtipi vadanti / vajja-saddo aparAdhatthoti Aha "yathAvajjaM nAmA"tiAdi / vAditAnurUpaM naccanaM, gAyanaM vA yathAvajjantipi vadanti / "evaM kate jayo bhavissati, evaM kate parAjayo"ti jayaparAjayaM purakkhatvA payogakaraNavasena parihArapathAdInampi jUtappamAdaTThAnabhAvo veditabbo, paGgacIrAdIhi ca vaMsAdIhi kattabbA kiccasiddhi, asiddhi cAti jayaparAjayAvaho payogo vutto, yathAvajjanti ca kANAdIhi sadisAkAradassanehi jayaparAjayavasena jUtakILikabhAvena vuttaM / 318 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.15-15) majjhimasIlavaNNanA 319 sabbepi hete jotenti pakAsenti etehi tappayogikA jayaparAjayavasena, javanti ca gacchanti jayaparAjayaM etehIti vA atthena jUtasaddavacanIyataM nAtivattanti / 15. pamANAtikkantAsananti "aTTaGgulapAdakaM kAretabbaM sugataGgulenA''ti vuttappamANato atikkantAsanaM / kammavasena payojanato "anuyuttA viharantIti padaM apekkhitvA"ti vuttaM / vALarUpAnIti AharimAni sIhabyagghAdivALarUpAni / vuttahi bhikkhunivibhane "pallaGko nAma Aharimehi vALehi kato''ti (pAci0 984) "akappiyarUpAkulo akappiyamaJco pallaGko''ti sArasamAse vuttaM / dIghalomako mahAkojavoti caturaGgulAdhikalomo kALavaNNo mhaakojvo| kuvuccati pathavI, tassaM javati sobhanavitthaTavasenAti kojvo| "caturaGgulAdhikAni kira tassa lomAnI"ti vacanato caturaGgulato heTThA vaTTatIti vadanti / uddalomI ekantalomIti visesadassanametaM, tasmA yadi tAsu na pavisati, vaTTatIti gahetabbaM / vAnavicittanti bhitticchadAdiAkArena vAnena sibbanena vicitraM / uNNAmayattharaNanti migalomapakatamattharaNaM / setattharaNoti dhvltthrnno| sItasthikehi sevitabbattA setattharaNo, "bahumudulomako"tipi vadanti / ghanapuSphakoti sabbathA pupphAkArasampanno / "uNNAmayattharaNoti uNNAmayo lohitattharaNo''ti (sArattha TI0 258) sAratthadIpaniyaM vuttaM / AmalakapattAkArAhi pupphapantIhi yebhuyyato katattA Amalakapattotipi vuccti| tiNNaM tUlAnanti rukkhatUlalatAtUlapoTakItUlasaGghAtAnaM tiNNaM tUlAnaM / uditaM dvIsu lomaM dasA yassAti uddalomI i-kArassa akAraM, ta-kArassa lopaM, dvibhAvaJca katvA / ekasmiM ante lomaM dasA yassAti ekntlomii| ubhayattha kecIti sArasamAsAcariyA, uttaravihAravAsino ca / tesaM vAde pana uditamekato uggataM lomamayaM puSpha yassAti uddalomI vuttanayena / ubhato antato ekaM sadisaM lomamayaM puSpha yassAti ekantalomIti vcnttho| vinayaTThakathAyaM pana "uddalomIti ekato uggatalomaM uNNAmayattharaNaM / 'uddhalomI'tipi paattho| ekantalomIti ubhato uggatalomaM uNNAmayattharaNa"nti (mahA0 va0 aTTha0 254) vuttaM, nAmamattamesa viseso / atthato pana aggahitAvaseso aTThakathAdvayepi natthIti dttttbbo| koseyyaJca kaTTissaJca kaTTissAni virUpekasesavasena / tehi pakatamattharaNaM kaTTissaM / etadevatthaM dassetuM "koseyyakaTTissamayapaccattharaNa"nti vuttaM, koseyyasuttAnamantarantaraM suvaNNamayasuttAni pavesetvA vItamattharaNanti vuttaM hoti / suvaNNasuttaM kira "kaTTissaM, 319 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.15-15) kassaTa"nti ca vadanti / teneva "koseyyakassaTamaya''nti AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.15) vuttaM / kaTTissaM nAma vAkavisesotipi vadanti / ratanaparisibbitanti ratanehi saMsibbitaM, suvaNNalittanti keci / suddhakoseyyanti ratanaparisibbanarahitaM / vinayeti vinayaTThakathaM, vinayapariyAyaM vA sandhAya vuttaM / idha hi suttantikapariyAye "ThapetvA tUlikaM sabbAneva gonakAdIni ratanaparisibbitAni vaTTantI"ti vuttaM / vinayapariyAyaM pana patvA garuke ThAtabbattA suddhakoseyyameva vaTTati, netarAnIti vinicchayo veditabbo, suttantikapariyAye pana ratanaparisibbanarahitApi tUlikA na vaTTati, itarAni vaTTanti, sacepi tAni ratanaparisibbitAni, bhUmattharaNavasena yathAnurUpaM maJcapIThAdIsu ca upanetuM vantIti / suttantadesanAya gahaTThAnampi vasena vuttattA tesaM sagaNhanatthaM "ThapetvA...pe0... na vaTTantIti vutta"nti apare / dIghanikAyaTThakathAyanti katthaci pATho, porANadIghanikAyaTThakathAyanti attho / naccayogganti naccituM pahonakaM / karonti ettha naccanti kuttakaM, taM pana uddalomIekantalomIvisesameva / vuttaJca - "dvidasekadasAnyudda-lomIekantalomino / tadeva soLasitthInaM, naccayoggahi kuttaka''nti / / __ hatthino piTThiyaM attharaM htthtthrN| evaM sespdesupi| ajinacammehIti ajinamigacammehi, tAni kira cammAni sukhumatarAni, tasmA dupaTTatipaTTAni katvA sibbanti / tena vuttaM "ajinappaveNI''ti, uparUpari ThapetvA sibbanavasena hi santatibhUtA "paveNI"ti vuccati / kadalImigoti maJjArAkAramigo, tassa dhammena kataM pavarapaccattharaNaM tathA / "taM kirA"tiAdi tadAkAradassanaM, tasmA suddhameva kadalImigacammaM vaTTatIti vadanti / uttaraM uparibhAgaM chAdetIti uttaracchado, vitAnaM / tampi lohitameva idhAdhippetanti Aha "rattavitAnenA"ti / "yaM vattati, taM sauttaraccheda''nti ettha seso, saMsibbitabhAvena saddhiM vattatIti attho| rattavitAnesa ca kAsAvaM vaTTati, kasambhAdirattameva na vaTTati, taJca kho sabbarattameva / yaM pana nAnAvaNNaM vAnacittaM vA lepacittaM vA, taM vaTTati | paccattharaNasseva padhAnattA tappaTibaddhaM setavitAnampi na vaTTatIti vuttaM / ubhatoti ubhayattha maJcassa sIsabhAge, pAdabhAge cAti attho / etthApi sauttaracchade viya vinicchayo / padumavaNNaM vAti nAtirattaM sandhAyAha / vicitraM vAti pana sabbathA kappiyattA vuttaM, na pana ubhato upadhAnesu akppiyttaa| na hi lohitaka-saddo citte vaTTati / paTalikaggahaNeneva cittakassApi attharaNassa sngghetbbppsnggto| sace pamANayuttanti vuttamevatthaM byatirekato 320 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.16-16) majjhimasIlavaNNanA 321 samatthetuM Aha "mahAupadhAnaM pana paTikkhitta"nti / mahAupadhAnanti ca pamANAtikkantaM upadhAnaM / sIsappamANameva hi tassa pamANaM / vuttaJca "anujAnAmi bhikkhave, sIsappamANaM bibbohanaM kAtu"nti (cULa0 va0 297) sIsappamANaJca nAma yassa vitthArato tIsu kaNNesu dvinnaM kaNNAnaM antaraM miniyamAnaM vidatthi ceva caturaGgulaJca hoti / bibbohanassa majjhaTThAnaM tiriyato muTThiratanaM hoti, dIghato pana diyaDvaratanaM vA dviratanaM vA / taM pana akappiyattAyeva paTikkhittaM, na tu uccaasynmhaasynpriyaapnnttaa| DhepIti sIsUpadhAnaM, pAdUpadhAnaJca / paccattharaNaM datvAti paccattharaNaM katvA attharitvAti attho, idaJca gilAnameva sandhAya vuttN| tenAha senAsanakkhandhakavaNNanAyaM "agilAnassApi sIsUpadhAnaJca pAdUpadhAnaJcAti dvayameva vaTTati / gilAnassa bibbohanAni santharitvA upari paccattharaNaM katvA nipajjitumpi vaTTatI"ti (cULa0 va0 aTTha0 297) vuttanayenevAti vinaye bhagavatA vuttanayeneva / kathaM pana vuttanti Aha "vutta heta"ntiAdi / yathA aThThaGgulapAdakaM hoti, evaM AsandiyA pAdacchindanaM veditabbaM / pallaGkassa pana AharimAni vALarUpAni AharitvA puna appaTibaddhatAkAraNampi bhedanameva / vijaTetvAti jaTaM nibbedhetvA / bibbohanaM kAtunti tAni vijaTitatUlAni anto pakkhipitvA bibbohanaM kAtuM / 16. "mAtukucchito nikkhantadArakAna"nti etena aNDajajalAbujAnameva gahaNaM, mAtukucchito nikkhantattAti ca kAraNaM dasseti, tenevAyamattho sijjhati "anekadivasAni antosayanahetu esa gandhoti / ucchAdenti ubbttttenti| saNThAnasampAdanatyanti susaNThAnatAsampAdanatthaM / parimaddantIti samantato maddanti / tesaMyeva dArakAnanti puJavantAnameva dArakAnaM / tesameva hi pakaraNAnurUpatAya gahaNaM / mahAmallAnanti mahataM bAhuyuddhakArakAnaM / AdAso nAma maNDanakapakatikAnaM manussAnaM attano mukhachAyApassanatthaM kaMsalohAdIhi kato bhaNDaviseso / tAdisaM sandhAya "yaM kiJci...pe0... na vadRtI"ti vuttaM / alaGkAraJjanameva na bhesajjaJjanaM / maNDanAnuyogassa hi adhippetattA tamidhAnadhippetaM / loke mAlA-saddo baddhamAlAyameva "mAlA mAlyaM pupphadAme''ti vcnto| sAsane pana suddhapupphesupi niruLahoti Aha "abaddhamAlA vA"ti / kALapILakAdInanti kaalvnnnnpiilkaadiinN| mattikakakkanti osadhehi abhisaGghataM yogamattikAcuNNaM / dentIti vilepenti / caliteti vikArApajjanavasena calanaM patte, kupiteti attho / tenAti sAsapakakkena / doseti kALapILakAdInaM hetubhUte lohitadose / khAditeti apanayanavasena khAdite / sannisinneti tAdise duTThalohite parikkhINe / mukhacuNNakenAti 321 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.17-17) mukhavilepanena / cuNNentIti vilimpenti / taM sabbanti mattikAkakkasAsapatilahaliddikakkadAnasaGkhAtaM mukhacuNNaM, mukhavilepanaJca na vaTTati / atthAnukkamasambhavato hi ayaM padadvayassa vaNNanA / mukhacuNNasaGkhAtaM mukhavilepananti vA padadvayassa tulyAdhikaraNavasena atthvibhaavnaa| hatthabandhanti hatthe bandhitabbamAbharaNaM, taM pana saGghakapAlAdayoti Aha "hatthe"tiAdi / saGkho eva kapAlaM tathA / "apare"tiAdinA yathAkkama "sikhAbandha''ntiAdi padAnamatthaM saMvaNNeti / tattha sikhanti cULaM / cIrakaM nAma yena cULAya thirakaraNatthaM, sobhanatthaJca vijjhati / muttAya, muttA eva vA latA muttAlatA, muttAvaLi / daNDo nAma catuhatthoti vuttaM "catuhatthadaNDaM vA"ti / alaGkRtadaNDakanti pana tato omakaM rathayaTThiAdikaM sandhAyAha / bhesajjanALikanti bhesajjatumbaM / pattAdiolambanaM vAmaseyeva aciNNanti vuttaM "vAmapasse olaggita"nti / kaNNikA nAma kUTaM, tAya ca ratanena ca parikkhitto koso yassa tathA / paJcavaNNasuttasibbitanti nIlapItalohitodAtamaJjivasena paJcavaNNehi suttehi sibbitaM tividhampi chattaM / ratanamattAyAmaM caturaGgulavitthatanti tesaM paricayaniyAmena vA nalATe bandhituM pahonakappamANena vA vuttaM / "kesantaparicchedaM dassetvA"ti etena tadanajjhottharaNavasena bandhanAkAraM dasseti / meghamukheti abbhantare / "maNi"nti idaM siromaNiM sandhAya vuttanti Aha "cULAmaNi"nti, cULAyaM maNinti attho / camarassa ayaM cAmaro, sveva vAlo, tena katA bIjanI caamrvaalbiijnii| aJjAsaM pana makasabIjanIvAkamayabIjanIusIramayabIjanImorapiJchamayabIjanInaM, vidhUpanatAlavaNTAnaJca kappiyattA tassAyeva gahaNaM daTTab / 17. duggatito, saMsArato ca niyyAti etenAti niyyAnaM, saggamaggo, mokkhamaggo ca / taM niyyAnamarahati, tasmiM vA niyyAne niyuttA, taM vA niyyAnaM phalabhUtaM etissAti niyyAnikA, vacIduccaritakilesato niyyAtIti vA niyyAnikA I-kArassa rassattaM, yakArassa ca ka-kAraM katvA / anIya-saddo hi bahulA ktvtthaabhidhaayko| cetanAya saddhiM samphappalApavirati idha adhippetA / tappaTipakkhato aniyyAnikA, samphappalApo, tassA bhAvo aniyyAnikattaM, tasmA aniyyaanikttaa| tiracchAnabhUtAti tirokaraNabhUtA vibandhanabhUtA / sopi nAmAti ettha nAma-saddo garahAyaM / kammaTThAnabhAveti aniccatApaTisaMyuttattA catusaccakammaTThAnabhAve / kAmassAdavasenAti kAmasaGkhAtaassAdavasena | saha atthenAti sAtthakaM, hitapaTisaMyuttanti attho / upAhanAti yAnakathAsambandhaM sandhAya vuttaM / suTu nivesitabboti sunivittttho| tathA dunnivittttho| gAma-saddena gAmavAsI janopi gahitoti Aha "asukagAmavAsino"tiAdi / 322 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.17-17) majjhimasIlavaNNanA 323 sUrakathAti ettha sUra-saddo vIravAcakoti dasseti "sUro ahosI"ti iminA | visikhA nAma maggasanniveso, idha pana visikhAgahaNena tannivAsinopi gahitA "sabbo gAmo Agato"tiAdIsu viya, tenevAha "saddhA pasannA"tiAdi / kumbhassa ThAnaM nAma udakaTThAnanti vuttaM "udakaTThAnakathA'ti / udakatitthakathAtipi vuccati tattheva samavarodhato / apica kumbhassa karaNaTThAnaM kumbhttttaanN| tadapadesena pana kumbhadAsiyo vuttAti dasseti "kumbhadAsikathA vA"ti iminA / pubbe petA kAlaGkatAti pubbpetaa| "peto pareto kAlaGkato''ti hi pariyAyavacanaM / heTThA vuttanayamatidisituM "tatthA"tiAdi vuttaM / __ purimapacchimakathAhi vimuttAti idhAgatAhi purimAhi, pacchimAhi ca kathAhi vimuttA / nAnAsabhAvAti atta-sadassa sabhAvapariyAyabhAvamAha | asukena nAmAti pajApatinA brahmanA, issarena vA | uppattiThitisambhArAdivasena lokaM akkhAyati etAyAti lokakkhAyikA, sA pana lokAyatasamajhe vitaNDasatthe nissitA sallApakathAti dasseti "lokAyatavitaNDasallApakathA"ti iminA / lokA bAlajanA Ayatanti ettha ussahanti vAdassAdenAti lokAyataM, loko vA hitaM na yatati na Ihati tenAti lokaaytN| tahi ganthaM nissAya sattA puJjakiriyAya cittampi na uppAdenti / aJamaJaviruddhaM, saggamokkhaviruddhaM vA kathaM tanonti etthAti vitaNDo, viruddhena vA vAdadaNDena tALenti ettha vAdinoti vitaNDo, sabbattha niruttinayena padasiddhi / sAgaradevena khatoti ettha sAgararaJjo puttehi khatotipi vadanti | vijjati pavedanahetubhUtA muddhA yassAti samuddo dha-kArassa da-kAraM katvA, saha-saddo cettha vijjamAnatthavAcako "salomakosapakhako"tiAdIsu viya / bhavoti vuddhi bhavati vaDDatIti ktvaa| vibhavoti hAni tbbirhto| dvandato pubbe suyyamAno itisaddo paccekaM yojetabboti Aha "iti bhavo iti abhavo"ti / yaM vA taM vAti yaM kiJci, atha taM aniyamanti attho / abhUtahi aniyamatthaM saha vikappena yaMtaM-saddehi dIpenti AcariyA / apica bhavoti sssto| abhavoti ucchedo| bhavoti vA kAmasukhaM / abhavoti attkilmtho| iti imAya chabbidhAya itibhavAbhavakathAya saddhiM bAttiMsa tiracchAnakathA nAma honti / 323 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 atha vA pALiyaM sarUpato anAgatApi araJJapabbatanadIdIpakathA iti - saddena saGgatvA battiMsa tiracchAnakathAti vuccanti / pALiyahi " iti vA "ti ettha iti saddo pakArattho, vA- saddo vikappanattho / idaM vuttaM hoti " evaMpakAraM ito aJJa vA tAdisaM niratthakakathaM anuyuttA viharantI"ti, Adittho vA -so iti vA iti evarUpA '"naccagItavAditavisUkadassanA paTivirato 'tiAdIsu (dI0 ni0 1.10, 164; ma0 ni0 1.293, 411, 2.11, 418; 3.14, 102; a0 ni0 3.10.99) viya, iti evamAdiM aJJampi tAdisaM kathamanuyuttA viharantIti attho / 324 18. viruddhassa gahaNaM viggaho, so yesanti viggAhikA, tesaM tathA, viruddhaM vA gaNhAti etAyAti viggAhikA, sAyeva kathA tathA / sArambhakathAti upArambhakathA / sahitanti pubbAparAviruddhaM / tatoyeva siliTTaM / taM pana atthakAraNayuttatAyAti dassetuM " atthayuttaM kAraNayuttanti attho' ti vRttaM / tanti vacanaM / parivattitvA ThitaM sapattagato asamattho yodho viya na kiJci jAnAsi kintu sayameva parAjesIti adhippAyo / vAdo dosoti pariyAyavacanaM / tathA cara vicarAti / tattha tatthAti tasmiM tasmiM Acariyakule | nibbedhehIti mayA ropitaM vAdaM vissajjehi / ( 1.1.18-20 ) 19. dUtassa kammaM dUteyyaM, tassa kathA tathA tassaM / idha, amutrAti upayogatthe bhummavacanaM tenAha " asukaM nAma ThAna "nti / vitthArato vinicchayo vinayaTThakathAyaM (pArA0 aTTha0 436-437) vuttoti saGkSepato idha dassetuM "saGkSepato panAti Adi vRttaM / gihisAsananti yathAvuttaviparItaM sAsanaM / asanti gihInaJeva / 20. tividhenAti sAmantajappanairiyApathasannissitapaccayapaTisevanabhedato tividhena / vimhApayantIti "ayamacchariyapuriso"ti attani paresaM vimhayaM sampahaMsanaM acchariyaM uppAdenti / vipubbahi mhi saddaM sampahaMsane vadanti saddavidU / sampahaMsanAkAro ca acchariyaM / lapantIti attAnaM vA dAyakaM vA ukkhipitvA yathA so kiJci dadAti, evaM ukkAcetvA ukkhipanavasena dIpetvA kathenti / nimittaM sIlametesanti nemittikAti taddhitavasena tassIlattho yathA "paMsukUliko ti ( mahA0 ni0 52) apica nimittena vadanti, nimittaM vA karontIti nemittikA / nimittanti ca paresaM paccayadAnasaJjuppAdakaM kAyavacIkammaM vuccati / nippeso nippisanaM cuNNaM viya karaNaM / nippisantIti vA nippesA, nippesAyeva nippesikA, nippisanaM vA nippeso, taM karontItipi nippesikA / nippeso ca 324 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.21-21) mahAsIlavaNNanA nAma bhaTapuriso viya lAbhasakkAratthaM akkosanakhuMsanuppaNDanaparapiTThimaMsikatA / lAbhena lAbhanti ito lAbhena amutra lAbhaM / nijigIsanti magganti pariyesantIti pariyAyavacanaM / kuhakAdayo saddA kuhAnAdIni nimittaM katvA taMsamaGgipuggalesu pavattAti Aha " kuhanA... pe0... adhivacana "nti / aTThakathaJcAti taMtaMpALisaMvaNNanAbhUtaM porANaTThakathaJca / majjhimasIlavaNNanA niTThitA / mahAsIlavaNNanA 21. aGgAni Arabbha pavattattA aGgasahacaritaM satthaM " aGga "nti vRttaM uttarapadalopena vA / nimittanti etthApi eseva nayo, tenAha " hatthapAdAdIsU "tiAdi / keci pana " aGganti aGgavikAraM paresaM aGgavikAradassanenApi lAbhAlAbhAdivijAnana "nti vadanti / nimittasatthanti nimittena saJjAnanappakAradIpakaM satthaM, taM vatthunA vibhAvetuM " paNDurAjA" tiAdimAha / paNDurAjAti ca " dakkhiNArAmAdhipati" icceva vRttaM / sIhaLadIpe dakkhiNArAmanAmakassa saGghArAmassa kArakoti vadanti / "dakkhiNamadhurAdhipatI 'ti ca katthaci likhitaM, dakkhiNamadhuranagarassa adhipatIti attho / muttAyoti muttikA / muTThiyAti hatthamuddAya / gharagolikAyAti sarabunA / so "muttA"ti saJJAnimittenAha, saGkhyAnimittena pana " tisso "ti / 325 " mahantAna "nti etena appakaM nimittameva, mahantaM pana uppAdoti nimittuppAdAnaM visesaM dasseti / uppatitanti uppatanaM / subhAsubhaphalaM pakAsento uppajjati gacchatIti uppAdo, uppAtopi, subhAsubhasUcikA bhUtavikati / so hi dhUmo viya aggissa kammaphalassa pakAsanamattameva karoti, na tu tamuppAdetIti / idanti idaM nAma phalaM / evanti iminA nAma AkArena / AdisantIti niddisanti / pubbaNhasamayeti kAlavasena / idaM nAmAi vatthuvasena vadati / yo vasabhaM, kuJjaraM, pAsAdaM, pabbataM vA AruLahamattAnaM supine parasati, tassa '"idaM nAma phala 'ntiAdinA hi vatthukittanaM hoti / supinakanti supinasatthaM / aGgasampattivipattidassanamattena "aGga "nti vuttaM, idha pana mahAnubhAvatAdinipphAdakalakkhaNavisesadassanena 'lakkhaNa "nti ayametesaM viseso, tenAha pubbe 325 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.21-21) "iminA lkkhnnenaa"tiaadi| lakkhaNanti hi aGgapaccaGgesu dissamAnAkAravisesaM sattisirivacchagadApAsAdAdikamadhippetaM taM taM phalaM lakkhIyati anenAti katvA, satthaM pana tappakAsanato lkkhnnN| Ahateti puraanne| anAhateti nave / ahateti pana pAThe vuttavipariyAyena attho| ito paTThAyAti devarakkhasamanussAdibhedena yathAphalaM parikappitena vividhavatthabhAge ito vA etto vA saJchinne idaM nAma bhogAdiphalaM hoti / evarUpena dArunAti palAsasiriphalAdidArunA, tathA dabbiyA / yadi dabbihomAdInipi aggihomAneva, atha kasmA visuM vuttAnIti Aha "evruupaayaa"tiaadi| dabbihomAdIni homopakaraNAdivisesehi phalavisesadassanavasena vuttAni, aggihomaM pana vuttAvasesasAdhanavasena vuttanti adhippAyo / tenAha "dabihomAdInI''tiAdi / kuNDakoti taNDulakhaNDaM, tilassa idanti telaM, samAsataddhitapadAni pasiddhesu sAmaJabhUtAnIti visesakaraNatthaM "tilatelAdika"nti vuttaM / pakkhipananti pakkhipanatthaM / "pakkhipanavijja''ntipi pATho, pakkhipanahetubhUtaM vijjanti attho / dakSiNakkhakajaNNulohitAdIhIti dakkhiNakkhakalohitadakkhiNajaNNulohitAdIhi / "pubbe"tiAdinA aGgaaGgavijjAnaM visesadassanena punaruttabhAvamapaneti / aGgularhi disvAti aGgalibhUtaM, aGgaliyA vA jAtaM ahi~ passitvA, aGgulicchavimattaM apassitvA tadaTThivipassanavaseneva vyAkarontIti vuttaM hoti / "aGgalaTThinti sarIra''nti (dI0 ni0 TI0 1.21) pana AcariyadhammapAlattherena vuttaM, evaM sati aGgapaccaGgAnaM viruhanabhAvena laTThisadisattA sarIrameva aGgalaTThIti vijJAyati / kulaputtoti jAtikulaputto, AcArakulaputto c| disvApIti ettha api-saddo adisvApIti sampiNDanattho / anbhino satthaM anbheyyaM / mAsurakkhena kato gantho mAsurakkho / rAjUhi paribhUttaM satthaM raajstthN| sabbAnipetAni khattavijjApakaraNAni / sivasaddo santiatthoti Aha "santikaraNavijjA"ti, upasaggUpasamanavijjAti attho / sivAsaddameva rassaM katvA evamahAti sandhAya "siGgAlarutavijjA"ti vadanti, siGgAlAnaM rute subhAsubhasaJjAnanavijjAti attho| "bhUtavejjamantoti bhuutvsiikrnnmnto| bhUrighareti antopathaviyaM kataghare, mattikAmayaghare vaa| "bhUrivijjA sassabuddhikaraNavijjA''ti saarsmaase| sappAvhAyanavijjAti sappAgamanavijjA / visavantameva vAti visavamAnameva vaa| bhAvaniddesassa hi mAna-saddassa antabyappadeso | yAya karonti, sA visavijjAti yojanA / "visatantrameva vA''tipi pATho / evaM sati sarUpadassanaM hoti, visavicAraNaganthoyevAti attho / tantranti hi ganthassa prsmnyaa| sapakkhakaapakkhakadvipadacatuSpadAnanti piGgalamakkhikAdisapakkhakagharagolikAdiapakkhakadevamanussacaGgorAdidvipadakakaNTasasajambukAdi 326 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.22-24) mahAsIlavaNNanA 327 -catuppadAnaM / rutaM vassitaM / gataM gamanaM, etena "sakuNavijjA"ti idha migasaddassa lopaM, nidassanamattaM vA dasseti / sakuNatrANanti sakuNavasena subhAsubhaphalassa jAnanaM / nanu sakuNavijjAya eva vAyasavijjApaviThThAti Aha "taM visu va sattha"nti / taMtaMpakAsakasatthAnurUpavasena hi idha tassa tassa vacananti daTTabbaM / paripakkagatabhAvo attabhAvassa, jIvitakAlassa ca vasena gahetabboti dasseti "idaanii"tiaadinaa| AdiTThaJAnanti Adisitabbassa ANaM / sararakkhaNanti sarato attAnaM, attato vA sarassa rakkhaNaM / "sabbasAhika"nti iminA miga-saddassa sabbasakuNacatuSpadesu pavattiM dasseti, ekasesaniddeso vA esa catuppadesveva miga-saddassa niruLahattA / sabbesampi sakuNacatuSpadAnaM rutajAnanasatthassa migacakkasamajhA, yathA taM subhAsubhajAnanappakAre sabbato bhadraM cakkAdisamaJAti Aha "sabba...0... vutta"nti / 22. "sAmino"tiAdi pasaTThApasaThThakAraNavacanaM / lakkhaNanti tesaM lakkhaNappakAsakasatthaM / pArisesanayena avasesaM aavudhN| "yamhi kule''tiAdinA imasmi ThAne tathAjAnanahetu eva sesaM lakkhaNanti dasseti / ayaM visesoti "lakkhaNa''nti heTThA vuttA lakkhaNato viseso / tadatthAvikaraNatthaM "idaJcettha vatthU"ti vuttaM aggiM dhamamAnanti aggiM mukhavAtena jAlentaM / makkhesIti vinAseti / piLandhanakaNNikAyAti kaNNAlaGkArassa / gehakaNikAyAti gehakUTassa, etena ekasesanayaM, sAmaJaniddesaM vA upetaM / kacchapalakkhaNanti kummalakkhaNaM / sabbacatuppadAnanti miga-saddassa catuppadavAcakattamAha / / 23. asukadivaseti dutiyAtatiyAditithivasena vuttaM / asukanakkhattenAti assayujabharaNIkattikArohaNIAdinakkhattayogavasena / viSpavutthAnanti vippavasitAnaM sadesato nikkhantAnaM / upasaGkamanaM upyaanN| apayAnaM paTikkamanaM / dutiyapadepIti "bAhirAnaM raJja...pe0... bhavissatIti vutte dutiyavAkyepi / "abbhantarAnaM raaM jayotiAdIhi dvIhi vAkyehi vuttA jayaparAjayA pAkaTAyeva / 24. rAhUti rAhu nAma asurissaro asurraajaa| tathA hi mahAsamayasutte asuranikAye vuttaM - 327 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.24-24) "sataJca balipttAnaM, sabbe verocanAmakA / sannamhitvA balisenaM, rAhubhaddamupAgamu"nti / / (dI0 ni0 2.339) / tassa candimasUriyAnaM gahaNaM saMyuttanikAye candimasuttasUriyasuttehi dIpetabbaM / iti-saddo cettha Adiattho "candaggAhAdayo'"ti vuttattA, tena sUriyaggAhanakkhattaggAhA saGgayhanti / tasmA candimasUriyAnamiva nakkhattAnampi rAhunA gahaNaM veditabbaM / tato eva hi "api cA"tiAdinA nakkhattagAhe dutiyanayo vutto / aGgArakAdigAhasamAyogopIti aggahitaggahaNena aGgArakasasiputtasUragarusukkaravisutaketusaGghAtAnaM gAhAnaM samAyogo api nakkhattagAhoyeva saha payogena ghnnto| sahapayogopi hi vedasamayena gahaNanti vuccati / ukkAnaM patananti ukkobhAsAnaM patanaM / vAtasaGghAtesu hi vegena acamanaM saGghaTTentesu dIpikobhAso viya obhAso uppajjitvA AkAsato patati, tatrAyaM ukkaapaatvohaaro| jotisatthepi vuttaM - "mahAsikhA ca sukkhaggA-rattAnilasikhojjalA / porisI ca pamANena, ukkA nAnAvidhA matA''ti / / disAkAlusiyanti disAsu khobhanaM, taM sarUpato dasseti "aggisikhadhUmasikhAdIhi AkulabhAvo viyA"ti iminA, aggisikhadhUmasikhAdInaM bahudhA pAtubhAvo eva disAdAho nAmAti vuttaM hoti / tadeva "dhUmaketU''ti lokiyA vadanti / vuttaJca jotisatthe - "ketu viya sikhAvatI, joti uppAtarUpinI''ti / sukkhavalAhakagajjananti vuTThimantarena vAyuvegacalitassa valAhakassa nadanaM / yaM lokiyA "nighAto''ti vadanti / vuttaJca jotisatthe -- "yadAntalikkhe balavA, mAruto mArutAhato / patatyadho sa nIghAto, jAyate vAyusambhavo''ti / / udayananti lagganamAyUhanaM / "yadodeti tadA laganaM, rAsInamanvayaM kamA''ti 328 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.25-26) hi vRttaM / atthaGgamanampi tato sattamarAsippamANavasena veditabbaM / abbhA dhUmo rajo rAhUti imehi catUhi kAraNehi avisuddhatA / tabbinimuttatA vodAnaM / vRttaJca " cattArome bhikkhave, candimasUriyAnaM upakkilesA, yehi upakkilesehi upakkiliTThA candimasUriyA na tapanti na bhAsanti na virocanti / katame cattAro ? abbhA bhikkhave, candimasUriyAnaM upakkilesA, yena... pe0 dhUmo pe0. rajo... pe0... rAhu bhikkhave... pe0 ... ime kho... pe0... na virocantI 'ti (a0 ni0 1.4.50 ) / mahAsIlavaNNanA 25. devassAti meghassa / dhArAnupavecchanaM vassanaM / avaggAhoti dhArAya avaggahaNaM duggahaNaM, tenAha " vassavibandho 'ti / hatthamuddAti hatthena adhippetaviJJApanaM taM pana aGgulisaGkocanena gaNanAyevAti AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.21) vRttaM / AcariyasAriputtattherena pana " hatthamuddA nAma aGgulipabbesu saJJa ThapetvA gaNanA" ti dassitA / gaNanA vuccati acchiddakagaNanA parisesajAyena sA pana pAdasikamilakkhakAdayo viya '"ekaM dve'tiAdinA navantavidhinA nirantaragaNanAti veditabbA / samUhanaM saGkalanaM visuM uppAdanaM apanayanaM paTuppAdanaM [saTuppAdanaM (aTThakathAyaM ) ] "saduppAdana "ntipi paThanti, sammA uppAdananti attho / Adi-saddena vokalanabhAgahArAdike saGgaNhAti / tattha vokalanaM visuM samUhakaraNaM, vomissananti attho / bhAgakaraNaM bhAgo / bhuJjanaM vibhajanaM hAro / sAti yathAvattA piNDagaNanA disvAti ettha diTThamattena gaNetvAti attho gahetabbo / paTibhAnakavIti ettha aGguttarAgame (a0 ni0 1.4.231) vuttAnanti seso, kavInaM kabyakaraNanti sambandho, etena kavIhi kataM, kavInaM vA idaM kAveyyanti atthaM dasseti / " attano cintAvasenA "tiAdi tesaM sabhAvadassanaM / tathA hi vatthaM, anusandhiJca sayameva cirena cintetvA karaNavasena cintAkavi veditabbo / kiJci sutvA sutena asutaM anusandhetvA karaNavasena sutakavi, kiJci atthaM upadhAretvA tassa saGkSipanavitthAraNAdivasena atthakavi, yaM kiJci parena kataM kabbaM vA nATakaM vA disvA taMsadisameva aJJa attano ThAnuppattikapaTibhAnena karaNavasena paTibhAnakavIti / tanti tamatthaM / tappaTibhAganti tena diTThena sadisaM / "kattabba"nti ettha visesanaM, " karissAmI "ti ettha vA bhAvanapuMsakaM / ThAnuSpattikapaTibhAnavasenAti kAraNAnurUpaM pavattanakaJANavasena / jIvikatthAyAta pakaraNAdhigatavaseneva vRttaM / kavInaM idanti kavyaM yaM " gIta "nti vuccati / 26. pariggahabhAvena dArikAya gaNhanaM AvAhanaM / tathA dAnaM vivAhanaM / idha pana 329 329 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.26-26) tathAkaraNassa uttarapadalopena niddeso, hetugabbhavasena vA, tenAha "imassa dArakassA"tiAdi / itIti evaMhontesu, evaMbhAvato vA / udyAnanti khettAdito uppannamAyaM / iNanti dhanavaDDanatthaM parassa dinnaM pariyudaJcanaM / pubbe paricchinnakAle asampattepi uddharitamiNaM udyAnaM, yathAparicchinnakAle pana sampatte iNanti keci, tadayuttameva iNagahaNeneva sijjhanato / paresaM dinnaM iNaM vA dhananti smbndho| thAvaranti cirtttthitikN| desantare diguNatiguNAdigahaNavasena bhaNDappayojanaM pyogo| tattha vA aJjattha vA yathAkAlaparicchedaM vaDDigahaNavasena payojanaM uddhaaro| "bhaNDamUlarahitAnaM vANijaM katvA ettakena udayena saha mUlaM dethA'ti dhanadAnaM payogo, tAvakAlikadAnaM uddhAro"tipi vadanti / ajja payojitaM diguNaM catuguNaM hotIti yadi ajja payojitaM bhaNDaM, evaM aparajja diguNaM, ajja catuguNaM hotIti attho / subhassa, subhena vA gamanaM pavattanaM subhago, tassa karaNaM subhagakaraNaM, taM pana piyamanApassa, sassirIkassa vA karaNamevAti Aha "piyamanApakaraNa"ntiAdi / sassirIkakaraNanti sarIrasobhaggakaraNaM / vilInassAti patiThThahitvApi paripakkamapApuNitvA vilopassa / tathA paripakkabhAvena advitss| pariyAyavacanametaM padacatukkaM / bhesajjadAnanti gabbhasaNThApanabhesajjassa dAnaM / tIhi kAraNehIti ettha vAtena, pANakehi vA gabbhe vinassante na purimakammunA okAso kato, tappaccayA eva kammaM vipaccati, sayameva pana kammunA okAse kate na ekantena vAtA, pANakA vA apekkhitabbAti kammassa visuM kAraNabhAvo vuttoti daTThabbaM / vinayaTThakathAyaM (vi0 aTTha0 2.185) pana vAtena pANakehi vA gabbho vinassanto kammaM vinA na vinassatIti adhippAyena tamajhAtra dvIhi kAraNehIti vuttaM / nibbApanIyanti upasamakaraM | paTikammanti yathA te na khAdanti, tathA paTikaraNaM / bandhakaraNanti yathA jiM cAletuM na sakkoti, evaM anAloLitakaraNaM / parivattanatthanti AvudhAdinA saha ukkhittahatthAnaM aJjattha parivattanatthaM, attanA gopitahAne akhipetvA parattha khipanatthanti vuttaM hoti / khipatIti ca aJattha khipatIti attho / vinicchayaTThAneti aDDavinicchayaTThAne / icchitatthassa devatAya kaNNe kathanavasena jappanaM kaNNajappananti ca vadanti / devataM otAretvAti ettha mantajappanena devatAya otAraNaM / jIvikatthAyAti yathA pAricariyaM katvA jIvitavutti hoti, tathA jIvitavuttikaraNatthAya | AdiccapAricariyAti karamAlAhi pUjaM katvA sakaladivasaM AdiccAbhimukhAvaTThAnena Adiccassa paricaraNaM / "tathevA"ti iminA "jIvikatthAyA''ti padamAkaDvati / sirivhAyananti I-kArato akAralopena sandhiniddeso, tenAha "siriyA avhAyana"nti / "sirenA"ti pana ThAnavasena 330 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.27-27) mahAsIlavaNNanA 331 avhAyanAkAraM dasseti / ye tu a-kArato a-kArassa lopaM katvA "siravhAyana"nti paThanti, tesaM pAThe ayamattho "mantaM jappetvA sirasA icchitassa atthassa avhAyana''nti / 27. devadvAnanti devAyatanaM / upahAranti pUjaM / samiddhikAleti AyAcitassa atthassa siddhakAle / santipaTissavakammanti devatAyAcanAya yA santi paTikattabbA, tassA paTissavakaraNaM / santIti cettha mantajappanena pUjAkaraNaM, tAya santiyA AyAcanappayogoti attho / tasminti yaM "sace me idaM nAma samijjhissatI''ti vuttaM, tasmiM paTissavaphalabhUte yathAbhipatthitakammasmiM / tassAti yo "paNidhI''ti ca vutto, tassa paTissavassa | yathApaTissavahi upahAre kate paNidhiAyAcanA katA niyyAtitA hotIti / gahitamantassAti uggahitamantassa / payogakaraNanti upacArakammakaraNaM / itIti kAraNatthe nipAto, tena vassavossa-saddAnaM purisapaNDakesu pavattiM kAraNabhAvena dasseti, paNDakato visesena asati bhavatIti vsso| purisaliGgato virahena avaasati hILito hutvA bhavatIti vosto| viseso rAgassavo yassAti vsso| vigato rAgassavo yassAti vossoti niruttinayena padasiddhItipi vadanti / vassakaraNaM tadanurUpabhesajjena / vossakaraNaM pana uddhatabIjatAdinApi, teneva jAtakaTThakathAyaM "vossavarAti uddhatabIjA orodhapAlakA"ti vuttaM / acchandikabhAvamattanti itthiyA akAmabhAvamattaM / liGganti purisanimittaM / / vatthubalikammakaraNanti gharavatthusmiM balikammassa karaNaM, taM pana upaddavapaTibAhanatthaM, vaDDanatthaJca karonti, mantajappanena attano, a saJca mukhsuddhikrnnN| tesanti aJasaM / yoganti bhesajjapayogaM / vamananti pacchindanaM / uddhaMvirecananti vamanabhedameva "uddhaM dosAnaM nIharaNa"nti vuttttaa| virecananti pakativirecanameva / adhovirecananti suddhavatthikasAvavatthiAdivasthikiriyA "adho dosAnaM nIharaNa''nti vuttttaa| atho vamanaM uggiraNameva, uddhaMvirecanaM dosanIharaNaM / tathA virecanaM virekova, adhovirecanaM dosanIharaNanti ayametesaM viseso pAkaTo hoti / dosAnanti ca pittAdidosAnanti attho / semhanIharaNAdi sirovirecnN| kaNNabandhanatthanti chinnakaNNAnaM saGghaTanatthaM / vaNaharaNathanti arupanayanatthaM / akkhitappanatelanti akkhIsu usumassa nIharaNatelaM / yena akkhimhi aJjite uNhaM usumaM nikkhamati / yaM nAsikAya gaNhIyati, taM ntthu| paTalAnIti akkhipaTalAni | nIharaNasamatthanti apanayanasamatthaM / khArajananti khArakamaJjanaM / sItameva saccaM niruttinayena, tassa kAraNaM aJjanaM saccajananti Aha "sItalabhesajjajana"nti / salAkavejjakammanti akkhirogavejjakammaM / salAkasadisattA salAkasaGghAtassa akkhirogassa 331 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.28-28) vejjakammanti hi sAlAkiyaM / idaM pana vuttAvasesassa akkhirogapaTikammassa saGgahaNatthaM vuttaM "tappanAdayopi hi sAlAkiyAnevA''ti / paTividdhassa salAkassa nikkhamanatthaM vejjakamma salAkavejjakammanti keci, taM pana sallakattiyapadeneva saGgahitanti daTThabbaM / sallassa paTividdhassa kattanaM ubbAhanaM sallakattaM, tadatthAya vejjakamma sallakattavejjakammaM / kumAraM bharatIti kumArabhato, tassa bhAvo komArabhaccaM, kumAro eva vA komAro, bhatanaM bhaccaM, tassa bhaccaM tathA, tadabhinipphAdakaM vejjakammanti attho / mUlAni padhAnAni rogUpasamane samatthAni bhesajjAni mUlabhesajjAni, mUlAnaM vA byAdhInaM bhesajjAni tathA / mUlAnubandhavasena hi duvidho byAdhi / tatra mUlabyAdhimhi tikicchite yebhuyyena itaraM vUpasamati, tenAha "kAyatikicchataM dassetI"tiAdi / tattha kAyatikicchatanti mUlabhAvato sarIrabhUtehi bhesajjehi, sarIrabhUtAnaM vA rogAnaM tikicchkbhaavN| khArAdInIti khArodakAdIni / tadanurUpe vaNeti vUpasamitassa mUlabyAdhino anucchavike arumhi / tesanti mUlabhesajjAnaM / apanayanaM apaharaNaM, tehi atikicchananti vuttaM hoti / idaJca komArabhaccasallakattasAlAkiyAdivisesabhUtAnaM tantInaM pubbe vuttattA pArisesavasena vuttaM, tasmA tadavasesAya tantiyA idha saGgaho daTThabbo, sabbAni cetAni AjIvahetukAniyeva idhAdhippetAni "micchAjIvena jIvikaM kappentIti (dI0 ni0 1.21) vRttattA / yaM pana tattha tattha pALiyaM "iti vA''ti vuttaM / tattha itI-ti pakAratthe nipAto, vA-ti vikappanatthe / idaM vattaM hoti - iminA pakArena. ito ajena vAti / tena yAni ito bAhirakapabbajitA sippAyatanavijjATThAnAdIni jIvikopAyabhUtAni AjIvikapakatA upajIvanti, tesaM pariggaho katoti veditab / mahAsIlavaNNanA nidvitA / pubantakappikasassatavAdavaNNanA 28. idAni suJatApakAsanavArassatthaM vaNNento anusandhiM pakAsetuM "eva"ntiAdimAha / tattha vuttavaNNassAti sahatthe chaTThivacanaM, sAmiatthe vA anusandhi-sadassa bhAvakammavasena kiriyAdesanAsu pvttnto| bhikkhusaGgrena vuttavaNNassAti "yAvaJcidaM tena 332 Jain Education Intemational Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.28-28) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 333 bhagavatA"tiAdinA vuttavaNNassa / tatra pALiyaM ayaM sambandho-- na bhikkhave, ettakA eva buddhaguNA ye tumhAkaM pAkaTA, apAkaTA pana "atthi bhikkhave, aJja dhammA''ti vitthAro | "ime diTThidvAnA evaM gahitA''tiAdinA sassatAdidiTTivAnAnaM yathAgahitAkArassa suJabhAvappakAsanato, "taJca pajAnanaM na parAmasatI"ti sIlAdInaJca aparAmasanIyabhAvadIpanena niccasArAdivirahappakAsanato, yAsu vedanAsu avItarAgatAya bAhirAnaM etAni diTTivibandhakAni sambhavanti, tAsaM paccayabhUtAnaJca sammohAdInaM vedakakArakasabhAvAbhAvadassanamukhena sabbadhammAnaM attattaniyatAvirahadIpanato, anupAdAparinibbAnadIpanato ca ayaM desanA suJatAvibhAvanappadhAnAti Aha "suJatApakAsanaM aarbhii"ti|| pariyattIti vinayAdibhedabhinnA manasA vavatthApitA tanti / desanAti tassA tantiyA manasA vavatthApitAya vibhAvanA, yathAdhammaM dhammAbhilApabhUtA vA pApanA, anulomAdivasena vA kathananti pariyattidesanAnaM viseso pubbeyeva vavatthApitoti imamatthaM sandhAya "desanAya, pariyattiya"nti ca vuttaM / evamAdIsUti ettha Adi-saddena saccasabhAvasamAdhipApakatipuJaApattitreyyAdayo saGgayhanti / tathA hi ayaM dhamma-saddo "catunnaM bhikkhave, dhammAnaM ananubodhA"tiAdIsu (a0 ni0 1.4.1) sacce pavattati, "kusalA dhammA akusalA dhammA''tiAdIsu (dha0 sa0 tikamAtikA 1) sabhAve, "evaMdhammA te bhagavanto ahesu"ntiAdIsu (dI0 ni0 2.13, 94, 145; 3.142; ma0 ni0 3.167; saM0 ni0 3.5.378) samAdhimhi, "saccaM dhammo dhiti cAgo, sa ve pecca na socati''tiAdIsu (saM0 ni0 1.1.246; su0 ni0 190) paJjAyaM, "jAtidhammAnaM bhikkhave, sattAnaM evaM icchA uppajjatI"tiAdIsu (ma0 ni0 1.131; 3.373; paTi0 ma0 1.33) pakatiyaM, "dhammo suciNNo sukhamAvahAtI''tiAdIsu (su0 ni0 184; theragA0 303; jA0 1.10.102; 15.385) puje, "cattAro pArAjikA dhammA''tiAdIsu (pArA0 233) ApattiyaM, "sabbe dhammA sabbAkArena buddhassa bhagavato ANamukhe ApAthamAgacchantI"tiAdIsu (mahAni0 156; cULani0 85; paTi0 ma0 3.5) oyye pavattati / dhammA hontIti sattajIvato suJA dhammamattA hontIti attho / kimatthiyaM guNe pavattananti Aha "tasmA"tiAdi / makasatuNDasUciyAti sUcimukhamakkhikAya tuNDasaGghAtAya suuciyaa| alabbhaneyyapatiTTho viyAti sambandho / aJatra tathAgatAti ThapetvA tathAgataM / "duisA"ti padeneva tesaM dhammAnaM 333 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.28-28) dukkhogAhatA pakAsitAti "alabbhaneyyapatidvA" icceva vuttaM / labhitabbAti labbhanIyA, sA eva lanbhaneyyA, labhIyate vA labbhanaM, tamarahatIti labbhaneyyA, na labbhaneyyA alabbhaneyyA, patidvahanti etthAti patiTThA, patidvahanaM vA patiTThA, alabbhaneyyA patiThThA etthAti alanbhaneyyapatiTThA / idaM vuttaM hoti - sace koci attano pamANaM ajAnanto ANena te dhamme ogAhituM ussAhaM kareyya, tassa taM ANaM appati?meva makasatuNDasUci viya mahAsamuddeti | ogAhitumasakkuNeyyatAya "ettakA ete IdisA vA"ti te passituM na sakkAti vuttaM "gambhIrattA eva duddasA"ti | ye pana Thameva na sakkA, tesaM ogAhitvA anu anu bujjhane kathA eva natthIti Aha "duddasattA eva duranubodhAti / sabbakilesapariLAhapaTippassaddhisaGghAtaaggaphalamatthake samuppannatA, purecarAnucaravasena nibbutasabbakilesapariLAhasamApattisamokiNNattA ca nibbutsbbprilaahaa| tabbhAvato santAti attho / santArammaNAni maggaphalanibbAnAni anupasantasabhAvAnaM kilesAnaM, saGghArAnaJca abhAvato / atha vA kasiNugghATimAkAsatabbisayavijJANAnaM anantabhAvo viya susamUhatavikkhepatAya niccasamAhitassa manasikArassa vasena tadArammaNadhammAnaM santabhAvo veditbbo| avirajjhitvA nimittapaTivedho viya issAsAnaM avirajjhitvA dhammAnaM yathAbhUtasabhAvAvabodho sAduraso mahArasova hotIti Aha "atittikaraNadvenA''ti, atappanakaraNasabhAvenAti attho| sohiccaM titti tappananti hi pariyAyo / atittikaraNadvenAti patthetvA sAdurasakaraNadvenAtipi atthaM vadanti / paTivedhappattAnaM tesu ca buddhAnameva sabbAkArena visayabhAvUpagamanato na takkabuddhiyA gocarAti Aha "uttamaJANavisayattA'tiAdi / nipuNAti jeyyesu tikkhappavattiyA chekA / yasmA pana so chekabhAvo ArammaNe appaTihatavuttitAya, sukhumaoyyaggahaNasamatthatAya ca supAkaTo hoti, tasmA vuttaM "saNhasukhumasabhAvattA''ti / paNDitehiyevAti avadhAraNaM samatthetuM "bAlAnaM avisayattA"ti Aha / ayaM aTThakathAnayato aparo nayo - vinayapaNNattiAdigambhIraneyyavibhAvanato gmbhiiraa| kadAciyeva asaGkhyeyye mahAkappe atikkamitvApi dullabhadassanatAya duddsaa| dassanaJcettha paJAcakkhuvaseneva veditabbaM / dhammanvayasaGghAtassa anubodhassa kassacideva sambhavato durnubodhaa| santasabhAvato, veneyyAnaJca sabbaguNasampadAnaM pariyosAnattA sntaa| attano paccayehi padhAnabhAvaM nItatAya pnniitaa| samadhigatasaccalakkhaNatAya atakkehi puggalehi, atakkena vA ANena avacaritabbato atkkaavcraa| nipuNaM, nipuNe vA atthe 334 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.28-28) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 335 saccapaccayAkArAdivasena vibhAvanato nipunnaa| loke aggapaNDitena sammAsambuddhana veditabbato pakAsitabbato paNDitavedanIyA / anAvaraNaJANapaTilAbhato hi bhagavA "sabbavidUhamasmi, (ma0 ni0 1.178; 2.342; dha0 pa0 353; mahAva0 11) dasabalasamannAgato bhikkhave, tathAgato''tiAdinA (saM0 ni0 1.2.21, 2.22) attano sabbaJjatAdiguNe pakAsesi, tenevAha "sayaM abhijJA sacchikatvA pavedetI"ti / sayaM-saddena, niddhAritAvadhAraNena vA nivattetabbamatthaM dassetuM "anaJjaneyyo hutvA"ti vuttaM, achehi abodhito hutvAti attho / abhijJAti ya-kAralopo "ajANatA ApajjatI"tiAdIsu (pari0 296) viyAti dasseti "abhivisiTena ANenA"ti iminA / apica "sayaM abhijJA"ti padassa anaJjaneyyo hutvAti atthavacanaM, "sacchikatvAti padassa pana sayameva...pe0... katvAti / sayaM-saddA hi sacchikatvAti etthApi sambajjhitabbo / abhivisiTena ANenAti ca tassa hetuvacanaM, karaNavacanaM vA / tattha kiJcApi sabba tANaM phalanibbAnAni viya sacchikAtabbasabhAvaM na hoti, AsavakkhayANe pana adhigate adhigatameva hoti, tasmA tassa paccakkhakaraNaM sacchikiriyAti Aha "abhivisiTena ANena paccakkhaM katvA'ti / hetuatthe cetaM karaNavacanaM, aggamaggajANasaGghAtassa abhivisiThThajANassAdhigamahetUti attho / abhivisiTThANanti vA paccavekkhaNAjANe adhippete karaNatthe karaNavacanampi yujjateva / pavedanaJcettha aJAvisayAnaM saccAdInaM desanAkiccasAdhanato, "ekomhi sammAsambuddho"tiAdinA (mahAva0 11; kathAva0 405) paTijAnanato ca veditabbaM / guNadhammehIti guNasaGkhAtehi dhammehi / yathAbhUtameva yathAbhuccaM sakatthe Nyapaccayavasena / vadamAnAti ettha sattiattho mAnasaddo yathA "ekapuggalo bhikkhave, loke uppajjamAno uppajjatI''ti, (a0 ni0 1.1.170; kathAva0 405) tasmA vattuM ussAhaM karontoti attho / evaMbhUtA hi vattukAmA nAma honti, tenAha "tathAgatassA"tiAdi / sAvasesaM vadantApi viparItavadantA viya sammA vadantIti na vattabbAti yathA sammA vadanti, tathA dassetuM "ahApetvA"tiAdi vuttaM / tena hi anavasesavadanameva sammA vadananti dasseti / "vattuM sakkuNeyyu"nti iminA ca "vadeyyu"nti etassa samatthanatthabhAvamAha yathA "so imaM vijaTaye jaTa''nti (saM0 ni0 1.1.23; peTako0 22; mi0 pa0 1.1.9) ye evaM bhagavatA thomitA, te dhammA katameti yojnaa| "atthi bhikkhave, ajeva 335 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.28-28) dhammA"tiAdipALiyA "sabba tANa"nti vuttavacanassa virodhibhAvaM codento "yadi eva"ntiAdimAha / tattha yadi evanti evaM "sabba tANa"nti vuttavacanaM yadi siyAti attho / bahuvacananiddesoti "atthi bhikkhave''tiAdIni sandhAya vuttaM / atthi-saddopi hi idha bahuvacanoyeva "asthi khIrA, asthi gAvo"tiAdIsu viya nipAtabhAvasseva icchitattA / yadipi tadidaM jANaM ekameva sabhAvato, tathApi sampayogato, ArammaNato ca puthuvacanappayogamarahatIti vissajjeti "puthucitta...pe0... rammaNato"ti iminA / puthucittasamAyogatoti puthUhi cittehi smpyogto| puthUni ArammaNAni etassAti puthuArammaNaM, tabbhAvato sabbArammaNattAti vuttaM hoti / apica puthu ArammaNaM ArammaNametassAti puthuArammaNArammaNanti etasmiM atthe "oTThamukho, kAmAvacarantiAdIsu viya ekassa ArammaNasaddassa lopaM katvA "puthuArammaNato"ti vuttaM, tenassa puthuANakiccasAdhakattaM dasseti / tathA hetaM ANaM tIsu kAlesu appaTihataJANaM, catuyoniparicchedakajANaM, paJcagatiparicchedakANaM, chasu asAdhAraNaJANesu sesAsAdhAraNaJANAni, sattAriyapuggalavibhAvanakaANaM, aTThasu parisAsu akampanajANaM, navasattAvAsaparijAnanajANaM, dasabalaJaANanti evamAdInaM anekasatasahassabhedAnaM ANAnaM yathAsambhavaM kiccaM sAdheti, tesaM ArammaNabhUtAnaM anekesampi dhammAnaM tadArammaNabhAvatoti dtttthb| "tahI"tiAdi yathAkkama tabbivaraNaM / "yathAhA"tiAdinA paTisambhidAmaggapALiM sAdhakabhAvena dasseti / tatthAti atItadhamme | ekavAravasena puthuArammaNabhAvaM nivattetvA anekavAravasena kamappavattiyA taM dassetuM "punappunaM uppattivasenA"ti vuttaM / kamenApi hi sabba taJANaM visayesu pavattati, na tathA sakiMyeva / yathA bAhirakA vadanti "sakiMyeva sabbaJjU sab jAnAti, na kamenA"ti / yadi evaM acinteyyAparimeyyappabhedassa jeyyassa paricchedavatA ekena ANena niravasesato kathaM paTivedhoti, ko vA evamAha "paricchedavantaM sabba tANa"nti / aparicchedahi taM ANaM treyyamiva / vuttavhetaM "yAvatakaM ANaM, tAvatakaM treyyaM / yAvatakaM ayyaM, tAvatakaM ANa"nti (mahAni0 69, 156; cULani0 85; paTi0 ma0 3.5 adhippAyasthameva gahitaM viya dissati) evampi jAtibhUmisabhAvAdivasena, disAdesakAlAdivasena ca anekabhedabhinne ayye kamena gavhamAne anavasesapaTivedho na sambhavatiyevAti ? nayidamevaM / yahi kiJci bhagavatA AtumicchitaM sakalamekadeso vA, tattha appaTihatacAritAya paccakkhato ANaM pavattati / vikkhepAbhAvato ca bhagavA sabbakAlaM 336 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.28-28) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 337 samAhitoti jJAtumicchitassa paccakkhabhAvo na sakkA nivAretuM / vuttahi "AkaGkhApaTibaddhaM buddhassa bhagavato ANa''ntiAdi, (mahAni0 69, 156; cULani0 85; paTi0 ma0 3.5) nanu cettha dUrato cittapaTaM passantAnaM viya, "sabbe dhammA anattA"ti vipassantAnaM viya ca anekadhammAvabodhakAle anirUpitarUpena bhagavato ANaM pavattatIti gahetabbanti ? na gahetabbaM acinteyyAnubhAvatAya buddhaJANassa | tenevAha "buddhavisayo acinteyyo''ti, (a0 ni0 1.4.77) idaM panettha sanniTThAnaM- sabbAkArena sabbadhammAvabodhanasamatthassa AkaGkhApaTibaddhavuttino anAvaraNajANassa paTilAbhena bhagavA santAnena sabbadhammapaTivedhasamattho ahosi sabbaneyyAvaraNassa pahAnato, tasmA sabbaJjU, na sakiMyeva sabbadhammAvabodhato yathAsantAnena sabbassa indhanassa dahanasamatthatAya pAvako "sabbabhUti vuccatIti / kAmaJcAyamattho pubbe vitthAritoyeva, pakArantarena pana sotujanAnuggahakAmatAya, imissA ca porANasaMvaNNanAvisodhanavasena pavattattA puna vibhAvitoti na cettha punaruttidoso pariyesitabbo, evamIdisesu / ettha ca kiJcApi bhagavato dasabalAdijANAnipi anaJasAdhAraNAni, sabbadesavisayattA pana tesaM ANAnaM na tehi buddhaguNA ahApetvA gahitA nAma honti / sabba tANassa pana nippadesavisayattA tasmiM gahite sabbepi buddhaguNA gahitA eva nAma honti, tasmA pALiatthAnusArena tadeva ANaM gahitanti veditabbaM / pALiyampi hi "yehi tathAgatassa yathAbhuccaM vaNaM sammA vadamAnA vadeyyu"nti tameva pakAsitaM tamantarena aJassa nippadesavisayassa abhAvato, nippadesavisayeneva ca yathAbhuccaM sammA vadanasambhavatoti / achuvAti ettha eva-saddo sanniTThApanatthoti dassetuM "aJavAti idaM panettha vavatthApanavacana"nti vuttaM, vavatthApanavacananti ca sanniTThApanavacananti attho, sanniTThApanaJca avadhAraNameva / kathanti Aha "aJavA"tiAdi / "na pANAtipAtA veramaNiAdayo"ti iminA avadhAraNena nivattitaM dasseti / ayaJca eva-saddo aniyatadesatAya ca-saddo viya yattha vutto, tato aJatthApi vacanicchAvasena upatikRtIti Aha "gambhIrAvA"tiAdi / iti-saddena ca Adiatthena duddasAva na sudasA, duranubodhAva na suranubodhA, santAva na darathA, paNItAva na hInA, atakkAvacarAva na takkAvacarA, nipuNAva na lUkhA, paNDitavedanIyAva na bAlavedanIyAti nivattitaM dasseti / sabbapadehIti yAva "paNDitavedanIyA''ti idaM padaM, tAva sbbpdehi| 337 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 evaM nivattetabbataM yuttiyA daLahIkaronto "sAvakapAramiJANa "ntiAdimAha / tattha sAvakapAramitrANanti sAvakAnaM dAnAdipAramipAripUriyA nipphannaM vijjattayachaLabhiJAcatupaTisambhidAbhedaM jANaM, tathA paccekabuddhAnaM paccekabodhitrANaM / tatoti sAvakapAramiJANato / tatthAti sAvakapAramiJANe | tatopIti anantaraniddito paccekabodhiJANatopi / api saddena, pi-saddena vA ko pana vAdo sAvakapAramiJANatoti smbhaaveti| tatthApIti paccekabodhiJANepi / ito panAti sabbaJtaJJANato pana, tasmA ettha sabbaJJataJJANe vavatthAnaM labbhatIti adhippAyo / gambhIresu visesA, gambhIrAnaM vA visesena gambhIrA / ayaJca gambhIro ayaJca gambhIro ime imesaM visesena gambhIrAti vA gambhIratarA / tarasaddenevettha byavacchedanaM siddhaM / etthAya yojanA - kiJcApi sAvakapAramitrANaM heTThimaM heTThimaM sekkhaJANaM puthujjanaJANaJca upAdAya gambhIraM, paccekabodhitrANaM pana upAdAya na tathA gambhIranti "gambhIramevA'"ti na sakkA byavacchijjituM, tathA paccekabodhitrANampi yathAvuttaM ANamupAdAya gambhIraM, sabbaJjataJaNaM pana upAdAya na evaM gambhIranti " gambhIramevA' "ti na sakkA byavacchijjituM, tasmA tattha vavatthAnaM na labbhati / sabbaJjataJANadhammA pana sAvakapAramiJANAdInamiva kiJci upAdAya gambhIrAbhAvAbhAvato "gambhIrA evA" ti vavatthAnaM labbhatIti / yathA cettha vavatthAnaM dassitaM evaM sAvakapAramitrANaM duddasaM / " paccekabodhitrANaM pana tato duddasataranti tattha vavatthAnaM natthI' 'tiAdinA vavatthAnasambhavo netabbo, tenevAha " tathA duddasAva... pe0... veditabba "nti / ( 1.1.28-28) pucchAvissajjanantipi pATho, tassA pucchAya vissajjananti attho / etanti yathAvRttaM vissajjanavacanaM / evanti iminA diTThInaM vibhajanAkArena / etthAyamadhippAyo - bhavatu va niravasesabuddhaguNavibhAvanupAyabhAvato sabbaJjataJANameva ekampi puthunissayArammaNaJANakiccasiddhiyA "atthi bhikkhave, aJJeva dhammA" tiAdinA (dI0 ni0 1.18) bahuvacanena uddiTTaM, tassa pana vissajjanaM saccapaccayAkArAdivisayavisesavasena anaJJasAdhAraNena vibhajananayena anArabhitvA sanissayAnaM diTThigatAnaM vibhajananayena kasmA Araddhanti ? tattha yathA saccapaccayAkArAdInaM vibhajanaM anaJJasAdhAraNaM sabbaJjJANasseva visayo, evaM niravasesadiTThigatavibhajanampIti dassetuM "buddhAnaJhI "tiAdi AraddhaM, tattha ThAnAnIti kAraNAni / gajjitaM mahantaM hotIti desetabbassa atthassa anekavidhatAya, dubbiyyatAya ca nAnAnayehi pavattamAnaM desanAgajjitaM mahantaM vipulaM, bahuppabhedaJca 338 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.28-28) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 339 hoti / ANaM anupavisatIti tato eva ca desanAJaANaM desetabbadhamme vibhAgaso kurumAnaM anupavisati, te anupavisitvA ThitaM viya hotIti attho / buddhaJANassa mahantabhAvo pAyatIti evaMvidhassa nAma dhammassa desakaM, paTivedhakaJcAti buddhAnaM desanAJANassa, paTivedhANassa ca uLArabhAvo pAkaTo hoti / desanA gambhIrA hotIti sabhAvena gambhIrAnaM tesaM catubbidhAnampi desanA desetabbavasena gambhIrAva hoti, sA pana buddhAnaM desanA sabbattha, sabbadA ca yAnattayamukhenevAti vuttaM "tilakkhaNAhatA suJatApaTisaMyuttA"ti, tIhi lakkhaNehi AhatA, attattaniyato suJabhAvapaTisaJjuttA cAti attho| ettha ca kiJcApi "sabbaM vacIkammaM buddhassa bhagavato jJANapubbaGgamaM ANAnuparivattI"ti (mahAni0 69, 156; cULani0 85; paTi0 ma0 3.5; netti0 15) vacanato sabbApi bhagavato desanA ANarahitA nAma natthi, samasamaparakkamanavasena sIhasamAnavuttitAya ca sabbattha samAnussAhappavatti, desetabbadhammavasena pana desanA visesato ANena anupaviThThA, gambhIratarA ca hotIti daTThab / kathaM pana vinayapaNNattiM patvA desanA tilakkhaNAhatA, suJatApaTisaJjattA ca hoti, nanu tattha vinayapaNNattimattamevAti ? na tattha vinayapaNNattimattameva / tatthApi hi sannisinnaparisAya ajjhAsayAnurUpaM pavattamAnA desanA saGkhArAnaM aniccatAdivibhAvinI sabbadhammAnaM attattaniyatA, suJabhAvappakAsinI ca hoti, tenevAha "anekapariyAyena dhammi kathaM katvA"tiAdi / vinayapattinti vinayassa paJaApanaM / Ja kArassa pana eNa-kAre kate vinayapaNNattintipi paattho| bhUmantaranti dhammAnaM avatthAvisesaJca ThAnavisesaJca / bhavanti dhammA etthAti bhUmIti hi avatthAviseso, ThAnaJca vuccati / tattha avatthAviseso satiAdidhammAnaM satipaTThAnindriyabalabojjhaGgamaggaGgAdibhedo "vaccho, dammo, balIbaddo''ti Adayo viya / ThAnaviseso kAmAvacarAdibhedo / paccayAkAra-saddassa attho heTThA vuttoyeva / samayantaranti diTThivisesaM, nAnAvihitA diTThiyoti attho, aJasamayaM vA, bAhirakasamayanti vuttaM hoti / vinayapattiM patvA mahantaM gajjitaM hotItiAdinA sambandho / tasmAti yasmA gajjitaM mahantaM...pe0... paTisaMyuttA, tasmA / chejjagAminIti atekicchagAminI / evaM otiNNe vatthusminti yathAvRttanayena lahukagarukAdivasena tadanurUpe vatthumhi otarante / yaM sikkhApadapaJaApanaM nAma atthi, tatthAti sambandho / thAmoti ANasAmatthiyaM / balanti akampanasaGkhAto viirbhaavo| thAmo balanti vA sAmatthiyavacanameva 339 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.28-28) paccavekkhaNAdesanAjANavasena yojetabbaM / paccavekkhaNAJANapubbaGgamahi desanAJANaM / esAti sikkhApadapaJApanameva vuccamAnapadamapekkhitvA pulliGgena niddisati, eso sikkhApadapajJApanasaGghAto visayo ajhesaM avisayoti attho| itIti tathAvisayAvisayabhAvassa hetubhAvena paTiniddesavacanaM, nidassanattho vA iti-saddo, tena "idaM lahukaM, idaM garuka"ntiAdinayaM niddisati / evamaparatthApi yathAsambhavaM / yadipi kAyAnupassanAdivasena satipaTTAnAdayo suttantapiTake (dI0 ni0 2.374; ma0 ni0 1.107) vibhattA, tathApi suttantabhAjanIyAdivasena abhidhammeyeva te visesato vibhattAti Aha "ime cattAro satipaTThAnA...pe0... abhidhammapiTakaM vibhajitvA"ti / tattha satta phassAti sattaviANadhAtusampayogavasena vuttaM / tathA "satta vedanA'tiAdipi / lokuttarA dhammA nAmAti ettha iti-saddo Adiattho, pakArattho vA, tena vuttAvasesaM abhidhamme AgataM dhammAnaM vibhajitabbAkAraM saGgaNhAti / catuvIsatisamantapaTTAnAni etthAti catuvIsatisamantapaTThAnanti bAhiratthasamAso / "abhidhammapiTaka"nti etassa hi idaM visesanaM / ettha ca paccayanayaM aggahetvA dhammavaseneva samantapaTTAnassa catuvIsatividhatA vuttA / yathAha - "tikaJca paTThAnavaraM dukuttamaM, dukatikaJceva tikadukaJca / tikatikaJceva dukadukaJca, __ cha anulomamhi nayA sugambhIrA...pe0... cha paccanIyamhi...pe0... anulomapaccanIyamhi...pe0... paccanIyAnulomamhi nayA sugambhIrA'ti / / 1.1.41 (ka), 44(kha), 48(ga), 52 (gha)] | [paTTha0 evaM dhammavasena catuvIsatibhedesu tikapaTTAnAdIsu ekekaM paccayanayena anulomAdivasena catubbidhaM hotIti channavutisamantapaTThAnAni / tattha pana dhammAnulome tikapaTThAne kusalattike paTiccavAre paccayAnulome hetumUlake hetupaccayavasena ekUnapaJjAsa pucchAnayA satta vissajjananayAtiAdinA dassiyamAnA anantabhedA nayAti Aha "anantanaya"nti / navahAkArehIti uppAdAdIhi navahi paccayAkArehi / taM sarUpato dassetuM "uppAdo hutvA"tiAdi vuttaM / tattha uppajjati etasmA phalanti uppAdo, phaluppattiyA kAraNabhAvo / 340 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.28-28) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 341 sati ca avijjAya saGghArA uppajjanti, nAsati / tasmA avijjA saGghArAnaM uppAdo hutvA paccayo hoti, tathA pavattati dharati etasmiM phalanti pvttN| nimIyati phalametasminti nimittN| (nidadAti phalaM attano paccayuppannaM etenAti nidAnaM / ) (etthantare aTThakathAya na sameti) AyUhati phalaM attano paccayuppannuppattiyA ghaTeti etenAti aayuuhnN| saMyujjati phalaM attano paccayuppannena etasminti sNyogo| yattha sayaM uppajjati, taM palibuddhati phalametenAti plibodho| paccayantarasamavAye sati phalamudayati etenAti smudyo| hinoti kAraNabhAvaM gacchatIti hetu| avijjAya hi sati saGghArA pavattanti, dharanti ca, te avijjAya sati attano phalaM (nidadanti) (paTi0 ma0 1.45; dI0 ni0 TI0 1.28 passitabba) bhavAdIsu khipanti, AyUhanti attano phaluppattiyA ghaTenti, attano phalena saMyujjanti, yasmiM santAne sayaM uppannA taM palibuddhanti, paccayantarasamavAye udayanti uppajjanti, hinoti ca saGkhArAnaM kAraNabhAvaM gacchati, tasmA avijjA saGkhArAnaM pavattaM hutvA...pe0... paccayo hutvA paccayo hoti / evaM avijjAya saGkhArAnaM kAraNabhAvUpagamanavisesA uppAdAdayo veditabbA / saGkhArAdInaM vijJANAdIsupi eseva nayo / tamatthaM paTisambhidAmaggapALiyA sAdhentena "yathAhA'tiAdi vuttN| tattha tiTThati etenAti Thiti, paccayo, uppAdo eva Thiti uppaadtttthiti| evaM sesesupi / yasmA pana "AsavasamudayA avijjAsamudayo"ti (ma0 ni0 1.103) vuttattA AsavAva avijjAya paccayo, tasmA vuttaM "ubhopete dhammA "paccayasamuppannA"ti, avijjA ca saGghArA ca ubhopete dhammA paccayato eva samuppannA, na vinA paccayenAti attho| paccayapariggahe pAti saGghArAnaM, avijjAya ca uppAdAdike paccayAkAre paricchinditvA gahaNavasena pavattA pnyaa| dhammadvititrANanti paccayuppannadhammAnaM paccayabhAvato dhammaTThitisaGkhAte paTiccasamuppAde ANaM / "dvAdasa paTiccasamuppAdA"ti vacanato hi dvAdasa paccayA eva ptticcsmuppaado| ayaJca nayo na paccuppanne eva, atha kho atItAnAgatesupi, na ca avijjAya eva saGkhAresu, atha kho saGghArAdInaM vijJANAdIsupi labbhatIti paripuNNaM katvA paccayAkArassa vibhattabhAvaM dassetuM "atItampi addhAna"ntiAdi paalimaahri| paTTAne (paTTha0 1.1) pana dassitA hetAdipaccayAevettha uppAdAdipaccayAkArehi gahitAti tepi yathAsambhavaM nIharitvA yojetbbaa| ativitthArabhayena pana na yojayimha, atthikehi ca visuddhimaggAdito (visuddhi0 2.594) gahetabbA / tassa tassa dhammassAti saGghArAdipaccayuppannadhammassa / tathA tathA paccayabhAvenAti 341 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 " uppAdAdihetAdipaccayasattiyA / kammakilesavipAkavasena tINi vaTTAni yassAti atItapaccuppannAnAgatavasena tayo addhA kAlA etasAta hetuphalaphalahetuhetuphalavasena tayo sandhayo etassAti tisandhi / saGkSippanti ettha avijjAdayo, viJJANAdayo cAti saGkSepA, hetu, vipAko ca / atha vA hetu vipAkoti saGkSippantIti saGkSepA / avijjAdayo, viJJANAdayo ca koTThAsapariyAyo vA saGkSepasaddo / atItahetusaGkSepAdivasena cattAro saGkSepA yassAti catusaGkSepaM / sarUpato avuttApi tasmiM tasmiM saGkSepe AkirIyanti avijjAsaGkArAdiggahaNehi pakAsIyantIti AkArA, atItahetuAdInaM pakArA / te saGkSepe paJca paJca katvA vIsati AkArA etassAti vIsatAkAraM / khattiyAdibhedena anekabhedabhinnApi sassatavAdino jAtisatasahassAnussaraNAdikassa abhinivesahetuno vasena cattArova honti na tato uddhaM, adho vAti sassatavAdInaM parimANaparicchedassa anaJavisayataM dassetuM " cattAro janA" tiAdimAha / esa nayo itaresupi / tattha cattAro janAti cattAro janasamUhAti attho gahetabbo tesu ekekassApi anekppbhedto| teti dvAsaTThidiTThigatavAdino / idaM nissAyAti idappaccayatAya sammA aggahaNaM / tatthApi ca hetuphalabhAvena sambandhAnaM dhammAnaM santatighanassa abheditattA paramatthato vijjamAnampi bhedanibandhanaM nAnattanayaM anupadhAretvA gahitaM ekattaggahaNaM nissAya / idaM gahantIti idaM sassataggahaNaM abhinivissa voharanti, iminA nayena ekaccasassatavAdAdayopi yathAsambhavaM yojetvA vattabbA / bhinditvAti 'AtappamanvAyA'tiAdinA vibhajitvA, "tayidaM bhikkhave tathAgato pajAnAtItiAdinA ( dI0 ni0 1.36) vA vidhamitvA / nijjayanti anonaddhaM / nigumbanti anAvuTaM / apica veLuAdInaM heDapariyasaMsibbanaTTena jaTA / kusAdInaM ovaraNaTThena gumbo / tassadisatAya diTTigatAnaM byAkulA pAkaTatA "jaTA, gumbo "ti ca vuccati, diTThijaTAvijaTanena, digumbavivaraNena ca nijjaTaM nigumbaM katvAti attho / ( 1.1.29-29) tivaTTaM / tiyaddhaM / " tasmA "tiAdinA buddhaguNe Arambha desanAya samuTThitattA sabbaJjataNaM uddisitvA desanAkusalo bhagavA samayantaraM viggahaNavasena sabbaJjataJJANameva vissajjetIti dasseti / 29. atthi pariyAyo santi saddo, so ca saMvijjantipariyAyo, saMvijjamAnatA ca ANena upalabbhamAnatAti Aha "santI " tiAdi / saMvijjamAnaparidIpanena pana " santI "ti iminA padena tesa diTTigatikAnaM vijjamAnatAya avicchinnataM tato ca nesaM micchAgAhato 342 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.29-29) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 343 sithilakaraNavivecanehi attano desanAya kiccakAritaM, avitathataJca dIpeti dhammarAjA / atthIti ca santipadena samAnattho puthuvacanavisayo eko nipAto "asthi imasmiM kAye kesA'tiAdIsu (dI0 ni0 2.377; ma0 ni0 1.110; 3.154; saM0 ni0 2.4.127) viy| Alapanavacananti buddhaalpnvcnN| bhagavAyeva hi "bhikkhave, bhikkhavo''ti ca Alapati, na saavkaa| sAvakA pana "Avuso, AyasmA''tiAdisambandhaneneva / "eke''ti vutte ekacceti attho eva saGkhyAvAcakassa ekasaddassa niyatekavacanattA, na samitabahitapApatAya . samaNabrAhmaNAti Aha "pabbajjUpagatabhAvenA"tiAdi / tathA vA hontu, aJathA vA, sammutimatteneva idhAdhippetAti dasseti "lokenA"tiAdinA / sassatAdivasena pubbantaM kappentIti pubntkppikaa| yasmA pana tesaM pubbantaM purimasiddhehi taNhAdiTThikappehi kappetvA AsevanabalavatAya, vicitravuttitAya ca vikappetvA aparabhAgasiddhehi abhinivesabhUtehi taNhAdiTThigAhehi gaNhanti abhinivisanti parAmasanti, tasmA vuttaM "pubantaM kappetvA vikappetvA gaNhantI"ti / purimabhAgapachimabhAgasiddhAnaM vA taNhAupAdAnAnaM vasena yathAkkama kappanagahaNAni veditabbAni / taNhApaccayA hi upAdAnaM sambhavati / pahutapasaMsAnindAtisayasaMsagganiccayogAdivisayesu idha niccayogavasena vijjamAnattho sambhavatIti vuttaM "pubbanta kappo vA"tiAdi vuttaJca - "pahute ca pasaMsAyaM, nindAyaJcAtisayane / niccayoge ca saMsagge, hontime mantuAdayo''ti / / koTThAsesati ettha koTThAsAdIsUti attho veditabbo Adi-sabalopena, nidassananayena ca vuttattA / padapUraNasamIpaummaggAdIsupi hi anta-saddo dissati / tathA hi "ica tAva suttante vA gAthAyo vA abhidhammaM vA pariyApuNassu, (pAci0 442) suttante okAsaM kArApetvA''tiAdIsu (pAci0 1221) ca padapUraNe anta-saddo vattati, "gAmantasenAsana'"ntiAdIsu (visuddhi0 1.31) samIpe, "kAmasukhallikAnuyogo eko anto, atthIti kho kaccAna ayameko anto"tiAdIsu (saM0 ni0 1.258; saM0 ni0 2.110) ca ummggeti| antapUroti mahAantaantaguNehi pUro / "sA haritantaM vA panthantaM vAti (ma0 ni0 1.304) majjhimanikAye mhaahtthipdopmsuttntpaali| tattha sAti tejodhAtu / haritantanti 343 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.29-29) haritatiNarukkhamariyAdaM / panthantanti maggamariyAdaM / Agamma anAhArA nibbAyatIti seso / "antamidaM bhikkhave, jIvikAnaM yadidaM piNDolya"nti (saM0 ni0 2.3.80; itivu0 91) piNDiyAlopasuttantapALi / tattha piNDaM ulati gavasatIti piNDolo, piNDAcAriko, tassa bhAvo piNDolyaM, piNDacaraNena jIvikatAti attho / esevAti sabbapaccayasaGkhayabhUto nibbAnadhammo eva, tenAha "sabba...pe0... vuccatI"ti / etena sabbapaccayasaGkhyanato asaGkhataM nibbAnaM saGkhatabhUtassa vaTTadukkhassa parabhAgaM pariyosAnabhUtaM, tasmA ettha parabhAgova attho yuttoti dasseti / sakkAyoti sakkAyagAho / kappoti leso| kappakatenAti tiNNaM dubbaNNakaraNAnaM aJataradubbaNNakatena | Adisaddena cettha kappa-saddo mahAkappasamantabhAvakilesakAmavitakkakAlapaJattisadisabhAvAdIsupi vattatIti dasseti / tathA hesa "cattArimAni bhikkhave, kappassa asaGkhyeyyAnI''tiAdIsu (a0 ni0 1.4.156) mahAkappe vattati, "kevalakappaM veLuvanaM obhAsetvA''tiAdIsu (saM0 ni0 1.94) samantabhAve, "saGkappo kAmo rAgo kAmo saGkapparAgo kAmo''tiAdIsu (mahAni0 1; cULani0 8) kilesakAme, "takko vitakko saGkappo''tiAdIsu vitakke, "yena sudaM niccakappaM viharAmI''tiAdIsu (ma0 ni0 1.387). kAle, "iccAyasmA kappo"tiAdIsu (su0 ni0 1018) pacattiyaM, "satthukappena vata kira bho sAvakena saddhiM mantayamAnA na jAnimhA'tiAdIsu (ma0 ni0 1.260) sadisabhAveti / taNhAdiTThIsu pavattiM mahAnidesapALiyA (mahAni0 28) sAdhento "vuttampi ceta"ntiAdimAha / tattha uddAnatoti sngkhpto| "tasmA"tiAdi yathAvuttAya atthavaNNanAya guNavacanaM / taNhAdiTTivasenAti upanissayasahajAtabhUtAya abhinandanasaGkhAtAya taNhAya ceva sassatAdiAkArena abhinivisantassa micchAgAhassa ca vasena / pubbe nivutthadhammavisayAya kappanAya idha adhippetattA atItakAlavAcakoyeva pubba-saddo, na pana "manopubbaGgamA dhammA'"tiAdIsu viya padhAnAdivAcako, rUpAdikhandhavinimuttassa kappanavatthuno abhAvA antasaddo ca koTThAsavAcako, na pana abbhantarAdivAcakoti dassetuM "atItaM khandhakodvAsa"nti vuttaM / kappetvAti ca tasmiM pubbante taNhAyanAbhinivesanAnaM samatthanaM pariniTThApanamAha / ThitAti tassA laddhiyA avijahanaM, pubbantameva anugatA diTTi tesamatthIti yojanA / atthitA, anugatatA ca nAma punappunaM pavattiyAti dasseti "punappunaM uppajjanavasenA"ti iminA / "te eva''ntiAdinA "pubbantaM ArabbhA"tiAdipALiyA atthaM saMvaNNeti / tattha ArambhAti AlambitvA / visayo hi tassA diTThiyA pubbanto / visayabhAvato hesa tassA 344 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.30-30) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA AgamanaTThAnaM, ArammaNapaccayo cAti vuttaM " Agamma paTiccA" ti / tadetaM asaM patiTThApanadassananti Aha " aJJampi janaM diTTigatitaM karontA " ti / adhivacanapathAnIti [adhivacanapaadAni (aTThakathAyaM ) ] ruLhimattena paJJattipathAni / dAsAdIsu hi sirivaDDakAdisaddA viya vacanamattameva adhikAraM katvA pavattiyA tathA paNNattiyeva adhivacanaM, sA ca vohArassa pathoti / atha vA adhi- saddo uparibhAge, vuccatIti vacanaM / adhi uparibhAge vacanaM adhivacanaM / upAdAniyabhUtAnaM rUpAdInaM [upAdAbhUtarUpAdInaM (dI0 ni0 TI0 1.29)] upari paJJapiyamAnA upAdApaJJatti, tasmA paJJattidIpakapathAnIti attho daTThabbo / paJJattimattahetaM vuccati, yadidaM " attA, loko 'ti ca, na rUpavedanAdayo viya paramatthoti / adhimutti- saddo cettha adhivacana - saMddena samAnattho '"niruttipatho 'tiAdIsu (dha0 sa0 107 dukamAtikA) viya uttisahassa vacanapariyAyattA / "bhUtaM attha "ntiAdinA pana bhUtasabhAvato atirekaM / tamatidhAvitvA vA muccantIti adhimuttiyo, tAsaM pathAni taddIpakattAti atthaM dasseti, adhikaM vA sassatAdikaM muccantIti adhimuttiyo / adhikaJhi sassatAdi, pakatiAdi, dabbAdi, jIvAdi, kAyAdiJca abhUtaM atthaM sabhAvadhammesu ajjhAropetvA diTThiyo pavattanti / 30. abhivadantIti "idameva saccaM, moghamaJJa"nti abhinivisitvA vadanti / "ayameva dhammo, nAyaM dhammo 'tiAdinA abhibhavitvApi vadanti / abhivadanakiriyAya ajjApi avicchedabhAvadassanatthaM vattamAnavacanaM katanti ayamettha pALivaNNanA / kathetukamyatAya hetubhUtAya pucchitvAti sambandho / micchA passatIti diTThi, diTThi eva diTThagataM "muttagataM, (a0 ni0 3.9.11) saGghAragata "ntiAdIsu ( mahAni0 41) viya gata- saddassa tabbhAvavuttito, gantabbAbhAvato vA diTThiyA gatamattanti diTThigataM / diTThiyA gahaNamattameva, natthaJjaM avagantabbanti attho, diTThipakAro vA diTThigataM / lokiyA hi vidhayuttagatapakArasadde samAnatthe icchanti | ekasmiMyeva khandhe " attA "ti ca "loko "ti ca gahaNavisesaM upAdAya paJJApanaM hotIti Aha " rUpAdIsu aJJataraM attAti ca lokoti ca gahetvA "ti / amaraM niccaM dhuvanti sassatavevacanAni, maraNAbhAvena vA amaraM / uppAdAbhAvena sabbadApi atthitAya niccaM / thiraTThena vikArAbhAvena dhuvaM / "yathAhA " tiAdinA mahAniddesa paTisambhidAmaggapALIhi yathAvuttamatthaM vibhAveti / tattha "rUpaM gatvA "ti pAThasesena sambandho / ayaM panattho - "rUpaM attato samanupassati / vedanaM, saJJa, saGghAre, viJJANaM attato samanupassatI 'ti imissA paJcavidhAya sakkAyadiTThiyA vasena vutto, "rUpavantaM attAna' ntiAdikAya pana 345 345 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.31-31) paJcadasavidhAyapi tadavasesAya sakkAyadiTThiyA vasena cattAro khandhe "attA"ti gahetvA tadaJo "loko'ti paJapentIti ayampi attho labbhateva / tathA ekaM khandhaM "attA'"ti gahetvA ajho attano upabhogabhUto "loko"ti ca / sasantatipatite khandhe "attA"ti gahetvA tado parasantatipatito "loko''ti ca paJapetIti evampettha attho daTTabbo / etthAha - "sassato vAdo etesa''nti kasmA heTThA vuttaM, nanu tesaM attA ca loko ca sassatoti adhippeto, na vAdoti ? saccametaM, sassatasahacaritatAya pana vAdopi sassatoti vutto yathA "kuntA pacarantI"ti, sassato iti vAdo etesanti vA tattha iti-saddalopo daTThabbo | sassataM vadanti "idameva saccaM, moghamaJjanti abhinivissa voharantIti sassatavAdA tipi yujjati / 31. AtApanabhAvenAti vibAdhanassa bhAvena, vibAdhanadvena vA / pahAnaJcettha vibAdhanaM / padahanavasenAti samAdahanavasena / samAdahanaM pana kosajjapakkhe patitumadatvA cittassa ussAhanaM / yathA samAdhi visesabhAgiyataM pApuNAti, evaM vIriyassa bahulIkaraNaM anuyogo| iti padattayena vIriyameva vuttanti Aha "evaM tippabhedaM vIriya"nti | yathAkkamahiha tIhi padehi upacArappanAcittaparidamanavIriyAni dasseti / na pamajjati etenAti appamAdo, satiyA avippavAso / so pana satipaTThAnA cattAro khandhA eva / sammA upAyena manasi karoti kammaTThAnametenAti sammAmanasikAro, so pana jANameva, na ArammaNavIthijavanapaTipAdakA, tenAha "asthato jaann"nti| pathamanasikAroti kaarnnmnsikaaro| tadevatthaM samattheti "ysmihii"tiaadinaa| tattha yasmiM manasikAreti kammaTThAnamanasikaraNUpAyabhUte jANasaGkhAte mnsikaare| "imasmiM ThAne"ti iminA saddantarasampayogAdinA viya pakaraNavasenApi saddo visesavisayoti dIpeti / vIriyaJcAti yathAvuttehi tIhi padehi vuttaM tippabhedaM vIriyaJca / etthAti "Atappa...pe0... manasikAramanvAyA''ti imasmiM pAThe, sIlavisuddhiyA saddhiM catunnaM rUpAvacarajjhAnAnaM adhigamanapaTipadA idha vattabbA, sA pana visuddhimagge (visuddhi0 2.401) vitthArato vuttAti Aha "sopttho"ti| tathAjAtikanti tathAsabhAvaM, etena cuddasavidhehi cittaparidamanehi rUpAvacaracatutthajjhAnassa paguNatApAdanena damitataM dasseti / cetaso samAdhi cetosamAdhi, so pana aTThaGgasamannAgatarUpAvacaracatutthajjhAnasseva samAdhi | yathA-saddo "yenA"ti atthe nipAtoti Aha "yena samAdhinA"ti / vijambhanabhUtehi lokiyAbhiJAsaGkhAtehi jhAnAnubhAvehi sampannoti jhaanaanubhaavsmpnno| 346 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.31-31) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 347 so didvigatiko evaM vadatIti vattamAnavacanaM, tathAvadanassa avicchedabhAvena sabbakAlikatAdassanatthanti veditabbaM / aniyamite hi kAlavisese vippakatakAlavacananti / vanati yAcati puttanti vajhA jha-paccayaM, na-kArassa ca niggahitaM katvA, vadhati puttaM, phalaM vA hanatItipi vajhA sapaccayaghya-kArassa jha-kAraM, niggahitAgamaJca katvA / sA viya kassaci phalassa ajanenAti vajho, tenAha "vajhapasU"tiAdi / evaM padatthavatA iminA kIdisaM sAmatthiyatthaM dassetIti antolInacodanaM pariharituM "etenA"tiAdimAha | jhAnalAbhissa visesena jhAnadhammA ApAthamAgacchanti, tammukhena pana sesadhammApIti imamatthaM sandhAya "jhAnAdIna"nti vuttaM / rUpAdijanakabhAvanti rUpAdInaM janakasAmatthiyaM / paTikkhipatIti "nayime kiJci janentI"ti paTikkhipati | kasmAti ce? sati hi janakabhAve rUpAdidhammAnaM viya, sukhAdidhammAnaM viya ca paccayAyattavRttitAya uppAdavantatA vijJAyati, uppAde ca sati avassaMbhAvI nirodhoti anavakAsAva niccatA siyA, tasmA taM paTikkhipatIti / Thitoti niccalaM patihito, kUTaTTha-sadoyeva vA loke accantaM nicce nirULho daTThabbo | tikRtIti ThAyI, esikA ca sA ThAyI cAti esikaTThAyI, visesanaparanipAto cesa, tasmA gambhIranemo niccalaTThitiko indakhIlo viyAti attho, tenAha "yathA"tiAdi / "kUTaTTho"ti iminA cettha aniccatAbhAvamAha / "esikaTThAyI Thito''ti iminA pana yathA esikA vAtappahArAdIhi na calati, evaM na kenaci vikAramApajjatIti vikArAbhAvaM, vikAropi atthato vinAsoyevAti vuttaM "ubhayenApi lokassa vinAsAbhAvaM dassetI"ti | evamaTThakathAvAdaM dassetvA idAni kecivAdaM dassetuM "keci panA"tiAdi vuttaM / mujatoti [muje (aTThakathAya)] muJjatiNato / IsikAti kaLIro | yadidaM attasaGkhAtaM dhammajAtaM jAyatIti vuccati, taM sattirUpavasena pubbe vijjamAnameva byattirUpavasena nikkhamati, abhibyattiM gacchatIti attho| "vijjamAnamevA'"ti hi etena kAraNe phalassa asthibhAvadassanena byattirUpavasena abhibyattivAdaM dasseti | sAligabbhe saMvijjamAnaM sAlisIsaM viya hi sattirUpaM, tadabhinikkhantaM viya byattirUpanti / kathaM pana sattirUpavasena vijjamAnoyeva pubbe anabhibyatto byattirUpavasena abhibyattiM gacchatIti ? yathA andhakArena paTicchanno ghaTo Alokena abhibyattiM gacchati, evamayampIti / idamettha vicAretabbaM - kiM karonto Aloko ghaTaM pakAsetIti vuccati, yadi 347 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.31-31) ghaTavisayaM buddhiM karonto pakAseti, anuppannAya eva buddhiyA uppattidIpanato abhibyattivAdo hAyati / atha ghaTavisayAya buddhiyA AvaraNabhUtaM andhakAraM vidhamanto pakAseti, evampi abhibyattivAdo hAyateva / sati hi ghaTavisayAya buddhiyA kathaM andhakAro tassA AvaraNaM hotIti / yathA ca ghaTassa abhibyatti na yujjati, evaM divigatikaparikappitassa attanopi abhibyatti na yujjatiyeva / tatthApi hi yadi indriyavisayAdisannipAtena anuppannA eva buddhi uppannA, uppattivacaneneva abhibyattivAdo hAyati abhibyattimattamatikkamma anuppannAya eva buddhiyA uppttidiipnto| tathA sassatavAdopi teneva kAraNena / atha buddhippavattiyA AvaraNabhUtassa andhakAraTThAniyassa mohassa vidhamanena buddhi uppannA / evampi sati atthavisayAya buddhiyA kathaM moho tassA AvaraNaM hotIti, hAyateva abhibyattivAdo, kiJca bhiyyo- bhedasabbhAvatopi abhibyattivAdo hAyati / na hi abhibyaJjanakAnaM candimasUriyamaNipadIpAdInaM bhedena abhibyajitabbAnaM ghaTAdInaM bhedo hoti, hoti ca visayabhedena buddhibhedo yathAvisayaM buddhiyA sambhavatIti bhiyyopi abhibyatti na yujjatiyeva, na cettha vijjamAnatAbhibyattivasena vuttikappanA yuttA vijjamAnatAbhibyattikiriyAsaGghAtAya vuttiyA vuttimato ca annythaanujaannto| anAyeva hi tathA vuttisaGkhAtA kiriyA tabbantavatthuto, yathA phassAdIhi phusanAdibhAvo, tasmA vuttimato anacAya eva vijjamAnatAbhibyattisaGghAtAya vuttiyA parikappito kesaJci abhibyattivAdo na yutto evAti / ye pana "IsikaTThAyI Thito"ti paThitvA yathAvuttamatthamicchanti, te tadidaM kAraNabhAvena gahetvA "te ca sattA sandhAvanti saMsaranti cavanti upapajjantIti padehi atthasambandhampi karonti, na aTThakathAyamiva asambandhanti dassento "yasmA cA"tiAdimAha / te ca sattA sandhAvantIti ettha ye idha manussabhAvena avaTThitA, teyeva devabhAvAdiupagamanena ito aJattha gacchantIti attho / aJathA katassa kammassa vinAso, akatassa ca abbhAgamo ApajjeyyAti adhippAyo / aparAparanti aparasmA bhavA aparaM bhavaM, aparamaparaM vA, punappunanti attho / "cavantI"ti padamulliGgetvA "evaM saGkhyaM gacchantI"ti atthaM vivarati, attano tathAgahitassa niccasabhAvattA na cutUpapattiyo / sabbabyApitAya nApi sandhAvanasaMsaraNAni, dhammAnaMyeva pana pavattivisesena evaM saGkhyaM gacchanti evaM voharIyantIti adhippaayo| etena "avaTTitasabhAvassa attano, dhammino ca dhammamattaM uppajjati ceva vinassati cA"ti imaM vipariNAmavAdaM dasseti / yaM panettha vattabbaM, taM imissaM sassatavAdavicAraNAyameva 348 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.31-31) pubbantakappikasassatavAdavapaNanA 349 "evaMgatikA'"ti padatthavibhAvane vakkhAma / idAni aTThakathAyaM vuttaM asambandhamattaM dassetuM "aTThakathAyaM panA"tiAdi vuttaM / sandhAvantItiAdinA vacanena attano vAdaM bhindati vinAseti sandhAvanAdivacanasiddhAya aniccatAya pubbe attanA paTiJAtassa sassatavAdassa viruddhabhAvatoti attho / "didvigatikassA"tiAdi tadatthasamatthanaM / na nibaddhanti na thiraM / "sandhAvantI"tiAdivacanaM, sassatavAdaJca sandhAya "sundarampa asundarampa hotiyevA"ti vuttaM / sabbadA saranti pavattantIti sassatiyo ra-kArassa sa-kAraM, dvibhAvaJca katvA, pathavIsinerucandimasUriyA, sassatIhi samaM sadisaM tathA, bhAvanapuMsakavacanaJcetaM / "attA ca loko cAti hi kttuadhikaaro| sassatisamanti vA liGgabyattayena kattuniddeso / sassatisamo attA ca loko ca asthi evAti attho, iti-saddo cettha padapUraNamattaM / eva-saddassa hi e-kAre pare iti-sadde i-kArassa va-kAramicchanti saddavidU / sassatisamanti sassataM thAvaraM niccakAlantipi attho, sassatisama-saddassa sassatapadena samAnatthataM sandhAya TIkAyaM (dI0 ni0 TI0 1.31) vutto / __ hetuM dassentoti yesaM "sassato"ti attAnaJca lokaJca paJapeti, tesaM hetuM dassento ayaM diTThigatiko AhAti sambandho / na hi attano diTThiyA paccakkhakatamatthaM attanoyeva sAdheti, attano pana paccakkhakatena atthena attano appaccakkhabhUtampi atthaM sAdheti, attanA ca yathAnicchitaM atthaM parepi vijJApeti, na anicchitaM, idaM pana hetudassanaM etesu anekesu jAtisatasahassesu ekovAyaM me attA ca loko ca anussaraNasambhavato / yo hi yamatthaM anubhavati, so eva taM anussarati, na anyo| na hi aJjana anubhUtamatthaM aJjo anussarituM sakkoti yathA taM buddharakkhitena anubhUtaM dhammarakkhito / yathA cetAsu, evaM ito purimatarAsupi jAtIsu, tasmA "sassato me attA ca loko ca, yathA ca me, evaM aJasampi sattAnaM sassato attA ca loko cA"ti sassatavasena divigahaNaM pakkhandanto divigatiko parepi tattha patiThThapeti / pALiyaM pana "anekavihitAni adhimuttipathAni abhivadanti, so evamAhA"ti vacanato parAnugAhApanavasena idha hetudassanaM adhippetanti vijJAyati / etanti attano ca lokassa ca sassatabhAvaM / "na kevala"ntiAdi atthato ApannadassanaM / ThAna-saddo kAraNe, taJca kho idha pubbenivAsAnussatiyevAti Aha "ida"ntiAdi / kAraNaJca nAmetaM tividhaM sampApakaM nibbattakaM Apakanti / tattha ariyamaggo nibbAnassa sampApakakAraNaM, bIjaM aGkurassa nibbattakakAraNaM, paccayuppannatAdayo aniccatAdInaM ApakakAraNaM, idhApi ApakakAraNameva adhippetaM / jApako hi attho jApetabbatthavisayassa jANassa hetubhAvato kAraNaM / 349 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.32-33-34) tadAyattavRttitAya taM ANaM tiTThati etthAti ThAnaM, vasati taM ANamettha tidvatIti "vatthU"ti ca vuccati / tathA hi bhagavatA vatthu-saddena uddisitvApi ThAna-saddena niddiThThanti / 32-33. dutiyatatiyavArAnaM paThamavArato viseso natthi ThapetvA kAlabhedanti Aha "upari vAradvayepi eseva nayo"ti / tadetaM kAlabhedaM yathApALiM dassetuM "kevalahI"tiAdi vuttaM / itarena dutiyatatiyavArA yAva dasasaMvaTTavivaTTakappA, yAva cattAlIsasaMvaTTavivaTTakappA ca anussaraNavasena vuttAti adhippAyo / yadevaM kasmA sassatavAdo catudhA vibhatto, nanu tidhA kAlabhedamakatvA adhiccasamuppattikavAdo viya duvidheneva vibhajitabbo siyAti codanaM sodhetuM "mandaSajJo hI"tiAdimAha / mandapaJAdInaM tiNNaM pubbenivAsAnussatiJANalAbhInaM vasena tidhA kAlabhedaM katvA takkanena saha catudhA vibhattoti adhippaayo| nanu ca anussavAdivasena takkikAnaM viya mandapa AdInampi visesalAbhInaM hInAdivasena anekabhedasambhavato bahudhA bhedo siyA, atha kasmA sabbepi visesalAbhino tayo eva rAsI katvA vuttAti ? ukkaThThaparicchedena dssetukaamttaa| tIsu hi rAsIsu ye hInamajjhimapaJjA, te vuttaparicchedato Unakameva anussaranti / ye pana ukkaTThapaJjA, te vuttaparicchedaM atikkamitvA nAnussarantIti tattha tattha ukkaTThaparicchedena dassetukAmato anekajAtisatasahassadasacattArIsasaMvaTTavivaTTAnussaraNavasena tayo eva rAsI katvA vuttAti / na tato uddhanti yathAvuttakAlattayato, cattArIsasaMvaTTavivaTTakappato vA uddhaM nAnussarati, kasmA ? dubblpnyttaa| tesahi nAmarUpaparicchedavirahato dubbalA paJjA hotIti aTThakathAsu vuttaM / 34. tappakatiyattopi kattutthoyevAti Aha "takkayatI"ti / tappakatiyattattA eva hi dutiyanayopi upapanno hoti / tattha takkayatIti Uhayati, sassatAdiAkArena tasmiM tasmiM ArammaNe cittaM abhiniropayatIti attho / takkoti AkoTanalakkhaNo, vinicchayalakkhaNo vA diTTiTThAnabhUto vitkko| tena tena pariyAyena takkanaM sandhAya "takketvA vitakkevA"ti vuttaM vImaMsAya samannAgatoti atthavacanamattaM / nibbacanaM pana takkipade viya dvidhA vattabbaM / vImaMsA nAma vicAraNA, sA ca duvidhA paJjA ceva paJjApatirUpikA ca / idha pana paJaApatirUpikAva, sA catthato lobhasahagatacittuppAdo, micchAbhinivesasaGghAto vA ayonisomanasikAro / pubbabhAge vA micchAdassanabhUtaM diTThivipphanditaM, tadetamatthattayaM dassetuM "tulanA rucanA khamanA"ti vuttaM / "tulayitvA''tiAdIsupi yathAkkama "lobhasahagatacittuppAdenA''tiAdinA yojetabbaM | samantato, punappunaM vA AhananaM pariyAhataM, 350 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.34-34) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 351 taM pana vitakkassa ArammaNaM Uhanameva, bhAvanapuMsakaJcetaM padanti dasseti "tena tena pariyAyena takketvA"ti iminaa| pariyAyenAti ca kAraNenAti attho / vuttappakArAyAti tidhA vuttappabhedAya / anuvicaritanti anupavattitaM, vImaMsAnugatena vA vicArena anumajjitaM / tadanugatadhammakiccampi hi padhAnadhamme AropetvA tathA vuccati / paTibhAti dissatIti paTibhAnaM, yathAsamAhitAkAravisesavibhAvako diTThigatasampayuttacittuppAdo, tato jAtanti paTibhAnaM, tathA paJjAyanaM, sayaM attano paTibhAnaM sayaMpaTibhAnaM, tenevAha "attano paTibhAnamattasaJjAta"nti / matta saddena cettha visesAdhigamAdayo nivatteti / anAmaDhakAlavacane vattamAnavaseneva atthaniddeso upapannoti Aha "evaM vadatI"ti / pALiyaM "takkI hoti vImaMsI"ti sAmacaniisena, ekasesena vA vuttaM takkIbhedaM vibhajanto "tattha ctubbidho"tiaadimaah| parehi puna savanaM anussuti, sA yassAyaM anussutiko| purimaM anubhUtapubbaM jAtiM saratIti jaatissro| labbhateti lAbho, yaM kiJci attanA paTiladdhaM rUpAdi, sukhAdi ca, na pana jhAnAdiviseso, tenevAha pALiyaM "so takkapariyAhataM vImaMsAnuvicaritaM sayaMpaTibhAnaM evamAhA''ti / aTThakathAyampi vuttaM "attano paTibhAnamattasaJjAta"nti / AcariyadhammapAlattheropi vadati "matta-saddena visesAdhigamAdayo nivattetI''ti (dI0 ni0 TI0 1.34) so etassAti laabhii| suddhena purimehi asammissena, suddhaM vA takkanaM suddhatakko, so yassAyaM suddhtkkiko| tena hIti uyyojanatthe nipAto, tena tathA vessantararova bhagavati samAneti diviggAhaM uyyojeti / lAbhitAyAti ruupaadisukhaadilaabhiibhaavto| "anAgatepi evaM bhavissatI"ti idaM lAbhItakkino evampi sambhavatIti sambhavadassanavasena idhAdhippetaM takkanaM sandhAya vuttaM / anAgataMsatakkaneneva hi sassataggAhI bhavati / "atItepi evaM ahosI"ti idaM pana anAgataMsatakkanassa upanissayanidassanamattaM / so hi "yathA me idAni attA sukhI hoti, evaM atItepIti paThamaM atItaMsAnutakkanaM upanissAya anAgatepi evaM bhavissatI"ti takkayanto diddhiM gaNhAti / "evaM sati idaM hotI"ti iminA aniccesu bhAvesu ao karoti, aJjo paTisaMvedetIti doso Apajjati, tathA ca sati katassa vinAso akatassa ca ajjhAgamo siyaa| niccesa pana bhAvesa ao karoti. ao paTisaMvedetIti doso nApajjati / evaJca sati katassa avinAso, akatassa ca anajjhAgamo siyAti takkikassa yuttigavesanAkAraM dasseti / takkamattenevAti suddhtkknenev| matta saddena hi AgamAdInaM, anussavAdInaJca 351 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 abhAvaM dasseti / "nanu ca visesalAbhinopi sassatavAdino visesAdhigamahetu anekesu jAtisatasahassesu, dasasu saMvaTTavivaTTesu, cattAlIsAya ca saMvaTTavivaTTesu yathAnubhUtaM attano santAnaM, tappaTibaddhaJca dhammajAtaM " attA, loko "ti ca anussaritvA tato purimatarAsupi jAtIsu tathAbhUtassa atthitAnuvitakkanamukhena anAgatepi evaM bhavissatIti atto bhavissamAnAnutakkanaM, sabbesampi sattAnaM tathAbhAvAnutakkanaJca katvA sassatAbhinivesino jAtA, evaJca sati sabbopi sassatavAdI anussutikajAtissaralAbhItakkikA viya attano upaladdhavatthunimittena takkanena pavattavAdattA takkIpakkheyeva tiTTheyya, tathA ca sati visesabhedarahitattA ekovAyaM sassatavAdo vavatthito bhaveyya, avassaJca vRttappakAraM takkanamicchritabbaM, aJJathA visesalAbhI sassatavAdI ekaccasassatikapakkhaM, adhiccasamuppannikapakkhaM vA bhajeyyAti ? na kho panetaM evaM daTThabbaM / visesalAbhInaJhi khandhasantAnassa dIghadIghataraM dIghatamakAlAnussaraNaM sassataggAhassa asAdhAraNakAraNaM / tathA hi "anekavihitaM pubbenivAsaM anussarAmi / iminAmahaM etaM jAnAmIti anussaraNameva padhAnakAraNabhAvena dassitaM / yaM pana tassa "iminAmahaM etaM jAnAmIti pavattaM takkanaM, na taM idha padhAnaM anussaraNaM paTicca tassa apadhAnabhAvato, padhAnakAraNena ca asAdhAraNena niddeso sAsane, lokepi ca niruLho yathA " cakkhuviJJANaM yavaGkuro "tiAdi / evaM panAyaM desanA padhAnakAraNavibhAvinI, tasmA satipi anussavAdivasena, takkikAnaM hInAdivasena ca mandapaJAdInaM visesalAbhInaM bahudhA bhede aJJatarabhedasaGgrahavasena bhagavatA cattAriTThAnAni vibhajitvA vavatthitA sassatavAdAnaM catubbidhatA / na hi idha sAvasesaM dhammaM deseti dhammarAjAti / yadevaM anussutikAdIsupi anussavAdInaM padhAnabhAvo ApajjatIti ? na tesaM aJJAya sacchikiriyAya abhAvena takkapadhAnattA, "padhAnakAraNena ca asAdhAraNena niddeso sAsane, lokepi ca niruLho "ti vRttovAyamatthoti / athavA visesAdhigamanimittarahitassa takkanassa sassataggAhe visuM kAraNabhAvadassanatthaM visesAdhigamo visuM sassataggAhakAraNabhAvena vattabbo, so ca mandamajjhimatikkhapaJJavasena tividhoti tidhA vibhajitvA sabbatakkino ca takkIbhAvasAmaJJato ekajjhaM gahetvA catudhA eva vavatthApito sassatavAdo bhagavatAti / ( 1.1.35-35) 35. "aJJatarenA"ti etassa atthaM dassetuM "ekenA "ti vRttaM / aTThAnapayuttassa pana vA-saddassa aniyamatthataM sandhAyAha " dvIhi vA tIhi vA "ti, tena catUsu vatthUsu yathArahamekaccaM ekaccassa paJJapane sahakArIkAraNanti dasseti / "hiddhA 352 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.35-35) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 353 bAhyatthavAcako kattuniddiTTho nipAtoti dassetuM "bahI"tiAdi vuttaM / etthAha - kiM panetAni vatthUni attano abhinivesassa hetu, udAhu paresaM patiThThApanassAti / kiJcettha, yadi tAva attano abhinivesassa hetu, atha kasmA anussaraNatakkanAniyeva gahitAni, na snyjaavipllaasaadyo| tathA hi viparItasaJjAayonisomanasikAraasappurisUpanissayaasaddhammassavanAdInipi diTThiyA pavattanaDhena diTThiTThAnAni / atha pana paresaM patiThThApanassa hetu, anussaraNahetubhUto adhigamo viya, takkanapariyeTThibhUtA yutti viya ca Agamopi vatthubhAvena vattabbo, ubhayathApi ca yathAvuttassa avasesakAraNassa sambhavato "natthi ito bahiddhA''ti vacanaM na yujjatevAti ? no na yujjati, kasmA ? abhinivesapakkhe tAva ayaM didvigatiko asappurisUpanissayaasaddhammassavanehi ayoniso ummujjitvA vipallAsasaJo rUpAdidhammAnaM khaNe khaNe bhijjanasabhAvassa anavabodhato dhammayuttiM atidhAvanto ekattanayaM micchA gahetvA yathAvuttAnussaraNatakkanehi khandhesu "sassato attA ca loko cA''ti (dI0 ni0 31) abhinivesaM upanesi, iti AsannakAraNattA, padhAnakAraNattA ca taggahaNeneva ca itaresampi gahitattA anussaraNatakkanAniyeva idha gahitAni / patiTThApanapakkhe pana Agamopi yuttiyameva Thito visesena nirAgamAnaM bAhirakAnaM takkaggAhibhAvato, tasmA anussaraNatakkanAniyeva sassataggAhassa vatthubhAvena gahitAni / kiJca bhiyyo - duvidhaM paramatthadhammAnaM lakkhaNaM sabhAvalakkhaNaM, sAmaJjalakkhaNaJca / tattha sabhAvalakkhaNAvabodho paccakkhajANaM, sAmaJjalakkhaNAvabodho anumAnajANaM / Agamo ca sutamayAya pacAya sAdhanato anumAnajANameva Avahati, sutAnaM pana dhammAnaM AkAraparivitakkanena nijjhAnakkhantiyaM Thito cintAmayapaje nibbattetvA anukkamena bhAvanAya paccakkhANaM adhigacchatIti evaM Agamopi takkanavisayaM nAtikkamati, tasmA cesa takkaggahaNena gahitovAti veditbbo| so aTThakathAyaM anussutitakkaggahaNena vibhAvito, evaM anussaraNatakkanehi asaGgahitassa avasiTThassa kAraNassa asambhavato yuttamevidaM "natthi ito bahiddhA''ti vacananti veditabbaM / "anekavihitAni adhimuttipadAni abhivadantI"ti, (dI0 ni0 1.29) "sassataM attAnaJca lokaJca paJapentIti (dI0 ni0 1.30) ca vacanato pana patiThThApanavatthUniyeva idha desitAni taMdesanAya eva abhinivesassApi sijjhanato / anekabhedesu hi desitesu yasmiM desite tada pi desitA siddhA honti, tameva desetIti daTThabaM / abhinivesapatiTThApanesu ca abhinivese desitepi patiTThApanaM na sijjhati abhinivesassa patiTThApane aniyamato / abhinivesinopi hi keci 353 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.36-36) pativApenti, keci na pativApenti / patiTThApane pana desite abhinivesopi sijjhati patiTThApanassa abhinivese niymto| yo hi yattha pare patiTThApeti, sopi tamabhinivisatIti / 36. tayidanti ettha ta saddena "sassataM attAnaJca lokaJca paJapentI''ti etassa parAmasananti Aha "taM idaM catubbidhampi diTThigata"nti / tatoti tasmA pakArato jAnanattA / paramavajjatAya anekavihitAnaM anatthAnaM kAraNabhAvato diTThiyo eva ThAnA didvidvaanaa| yathAha "micchAdiviparamAhaM bhikkhave, vajjaM vadAmI''ti tadevatthaM sandhAya "diTThiyova didvidvAnA"ti vuttaM / diTThInaM kAraNampi didvidvAnameva diTTInaM uppAdAya samuTThAnadvaina / "yathAhA"tiAdi paTisambhidApALiyA (paTi0 ma0 1.124) sAdhanaM / tattha khandhApi didvidvAnaM ArammaNadvaina / vuttahi "rUpaM attato samanupassatI''tiAdi, (saM0 ni0 2.3.81) avijjApi upanissayAdibhAvena / yathAha "assutavA bhikkhave, puthujjano ariyAnaM adassAvI ariyadhammassa akovido''tiAdi (ma0 ni0 1.2; paTi0 ma0 1.131) phassopi phusitvA gahaNUpAyaDhena / tathA hi vuttaM "tadapi phassapaccayA (dI0 ni0 1.118) phussa phussa paTisaMvedentI''ti (dI0 ni0 1.144) sajJApi AkAramattaggahaNadvaina / vuttavhetaM "sAnidAnA hi papaJcasaGkhA''ti (su0 ni0 880; mahA0 ni0 109) pathaviM pathavito saJjatvA''ti (ma0 ni0 1.2) ca Adi / vitakkopi AkAraparivitakkanaTena / tena vuttaM "takkaJca diTThIsu pakappayitvA, saccaM musAti dvayadhammamAhU'ti, (su0 ni0 892; mahAni0 121) "takkI hoti vImaMsI''ti (dI0 ni0 1.34) ca Adi / ayoniso manasikAropi akusalAnaM sAdhAraNakAraNaTena / tenAha "tassa evaM ayoniso manasi karoto channaM diTThInaM aJjatarA diTThi uppajjati / asthi me attA'ti vA assa saccato thetato diTThiuppajjatI''tiAdi (ma0 ni0 1.19) pApamittopi diTThAnugati Apajjanadvaina / vuttampi ca "bAhiraM bhikkhave, aGganti karitvA nAJcaM ekaGgampi samanupasssAmi, yaM evaM mahato anatthAya saMvattati, yathayidaM bhikkhave, pApamittatA''tiAdi (a0 ni0 1.1.110) paratoghosopi durakkhAtadhammassavanaDhena / tathA ceva vuttaM "dveme bhikkhave, paccayA micchAdiTThiyA uppAdAya / katame dve ? parato ca ghoso, ayoniso ca manasikAro''tiAdi (a0 ni0 2.126) parehi sutA, desitA vA desanA prtoghoso| "khandhA hetU"tiAdipALi tadatthavibhAvinI | tattha janakaTena hetu, upatthambhakaTena pccyo| upAdAyAti upAdiyitvA, paTiccAti attho / "uppAdAyA"tipi pATho, 354 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.36-36) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 355 uppajjanAyAti attho| samuTThAti etenAti samuTThAnaM, khandhAdayo eva / idha pana samuTThAnabhAvoyeva samuTThAna-saddena vutto bhAvalopattA, bhAvappadhAnattA ca | AdinA sakasantAne / pavattitA sprsntaanesu| para-saddo abhiNhatthoti vuttaM "punappuna"nti / pariniTThApitAti "idameva dassanaM saccaM, aJja pana moghaM tucchaM musA"ti abhinivesassa pariyosAnaM matthakaM pApitAti attho / ArammaNavasenAti aTThasu diTThiTThAnesu khandhe sandhAyAha / pavattanavasenAti avijjAphassasAvitakkAyonisomanasikAre / AsevanavasenAti pApamittaparatoghose | yadipi sarUpatthavasena vevacanaM, saGketatthavasena pana evaM vattabboti dassetuM "evaMvidhaparalokA"ti vuttaM / yena kenaci hi visesaneneva vevacanaM sAtthakaM siyaa| paraloko ca kammavasena abhimukho sampareti gacchati pavattati etthAti abhisamparAyoti vuccati / "iti kho Ananda, kusalAni sIlAni anupubbena aggAya parentI''tiAdIsu (a0 ni0 3.10.2) viya hi curAdigaNavasena para-sadaM gatiyamicchanti saddavidU, ayamettha aTThakathAto aparo nyo| ___ evaMgatikAti evaMgamanA evaMniTThA, evamanuyuJjanena bhijjananassanapariyosAnAti attho / gati-saddo cettha "yehi samannAgatassa mahApurisassa dveva gatiyo bhavantI''tiAdIsu (dI0 ni0 1.258; 2.33, 35; 3.199, 200; ma0 ni0 2.384, 397) viya nitttthaanttho| idaM vuttaM hoti - ime diTThisaGghAtA dihivAnA evaM paramatthato asantaM attAnaM, sassatabhAvaJca tasmiM ajjhAropetvA gahitA, parAmaTThA ca samAnA bAlalapanAyeva hutvA yAva paNDitA na samanuyuJjanti, tAva gacchanti, pAtubhavanti ca, paNDitehi samanuyujiyamAnA pana anavaTThitavatthukA avimaddakkhamA sUriyuggamane ussAvabindU viya, khajjopanakA viya ca bhijjanti, vinassanti cAti / tatthAyaM anuyuJjane saGghapakathA - yadi hi parehi kappito attA loko vA sassato siyA, tassa nibbikAratAya purimarUpAvijahanato kassaci visesAdhAnassa kAtumasakkuNeyyatAya ahitato nivattanatthaM, hite ca paTipajjanatthaM upadeso eva sassatavAdino nippayojano siyA, kathaM vA tena so upadeso pavattIyati vikArAbhAvato / evaJca sati parikappitassa attano ajaTAkAsassa viya dAnAdikiriyA, hiMsAdikiriyA ca na sambhavati, tathA sukhassa, dukkhassa ca anubhavananibandho eva sassatavAdino na yujjati kammabaddhAbhAvato / jAtiAdInaJca asambhavato vimokkho na bhaveyya, atha pana dhammamattaM tassa uppajjati ceva vinassati ca, yassa vasenAyaM kiriyAdivohAroti vadeyya, 355 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.36-36) evampi purimarUpAvijahanena avadvitassa attano dhammamattanti na sakkA sambhAvetuM, te vA panassa dhammA avatthAbhUtA, tasmA tassa uppannA ache vA siyuM anaje vA, yadi ajhe, na tAhi avatthAhi tassa uppannAhipi koci viseso atthi, yAhi karoti paTisaMvedeti cavati uppajjati cAti icchitaM, evaJca dhammakappanApi niratthakA siyA, tasmA tadavattho eva yathAvuttadoso, athAna , uppAdavinAsavantIhi avatthAhi anaJassa attano tAsaM viya uppAdavinAsasabbhAvato kuto bhaveyya niccatAvakAso, tAsampi vA attano viya niccatApavatti, tasmA bandhavimokkhAnaM asambhavo evAti na yujjatiyeva sassatavAdo, na cettha koci vAdI dhammAnaM sassatabhAve parisudaM yuttiM vattuM samattho bhaveyya, yuttirahitaJca vacanaM na paNDitAnaM cittaM ArAdheti, tenAvocumha "yAva paNDitA na samanuyuJjanti, tAva gacchanti, pAtubhavanti cA'ti / sakAraNaM sagatikanti ettha saha-saddo vijjamAnattho "salomako sapakkhako''tiAdIsu viya, na pana samavAyattho ca-saddena "tayidaM bhikkhave, tathAgato pajAnAtI''ti vuttassa diTThigatassa samuccinitattA, "taJca tathAgato pajAnAtI''ti iminA ca kAraNagatInameva pajAnanabhAvena vuttattA / idaM vuttaM hoti - tayidaM bhikkhave, kAraNavantaM gativantaM diTThigataM tathAgato pajAnAti, na kevalaJca tadeva, atha kho tassa kAraNagatisaGkhAtaM taJca sabbanti / "tato...pe0... pajAnAtI"ti vuttavAkyassa atthaM vuttanayena saMvaNNeti "tato caa"tiaadinaa| sabba taJANassevidha vibhajananti pakaraNAnurUpamatthaM Aha "sabbaJjataJANaJcA"ti, tasmiM vA vutte tadadhiTThAnato AsavakkhayANaM, tadavinAbhAvato vA sabbampi dasabalAditrANaM gahitamevAtipi tadeva vuttaM / evaMvidhanti "sIlaJcA''tiAdinA evaMvuttappakAraM / pajAnantopIti ettha pi-saddena, api-saddena vA "taJcA"ti vutta ca-saddassa sambhAvanatthabhAvaM dasseti, tena tato diTTigatato uttaritaraM sArabhUtaM sIlAdiguNavisesampi tathAgato nAbhinivisati, ko pana vAdo vaTTAmiseti sambhAveti / "aha"nti diTTimAnavasena parAmasanAkAradassanaM / pajAnAmIti ettha iti-saddena pakAratthena, nidassanatthena vA / "mama"nti taNhAvasena parAmasanAkAraM dasseti / taNhAdidvimAnaparAmAsavasenAti taNhAdiTTimAnasaGghAtaparAmAsavasena / dhammasabhAvamatikkamitvA "ahaM mama''nti parato abhUtato AmasanaM parAmAso, taNhAdayo eva / na hi taM atthi, yaM khandhesu "aha"nti vA "mama''nti vA gahetabbaM siyA, aparAmasato aparAmasantassa assa tathAgatassa nibbuti viditAti sambandho / "aparAmasato"ti cedaM nibbutipavedanAya 356 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.36-36) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 357 (nibbutivedanassa dI0 ni0 TI0 1.36) hetugabbhavisesanaM / "viditA"ti padamapekkhitvA kattari sAmivacanaM / aparAmasato parAmAsarahitapaTipattihetu assa tathAgatassa kattubhUtassa nibbuti asaGghatadhAtu viditA, adhigatAti vA attho / "aparAmasato"ti hedaM hetumhi nissakkavacanaM / "aparAmAsapaccayA"ti paccatta va pavedanAya kAraNadassanaM / assAti kattAraM vatvApi paccattaovAti visesadassanatthaM puna kattuvacananti Aha "sayameva attanAyevA"ti / sayaM, attanAti vA bhAvanapuMsakaM / nipAtapadavhetaM / "aparAmasato'"ti vacanato parAmAsAnameva nibbuti idha desitA, taMdesanAya eva tada sampi nibbutiyA sijjhanatoti dasseti "tesaM parAmAsakilesAna"nti iminA, parAmAsasaGghAtAnaM kilesAnanti attho / apica kAmaM "aparAmasato"ti vacanato parAmAsAnameva nibbuti idha desitAti viJaAyati, taMdesanAya pana tadavasesAnampi kilesAnaM nibbuti desitA nAma bhavati pahAnekaTThatAdibhAvato, tasmA tesampi nibbuti niddhAretvA dassetabbAti vuttaM "tesaM parAmAsakilesAna"nti, taNhAdiTThimAnasaGghAtAnaM parAmAsAnaM, tada saJca kilesAnanti attho / gobalIbaddanayo hesa / nibbutIti ca nibbAyanabhUtA asaGghatadhAtu, taJca bhagavA bodhimUleyeva patto, tasmA sA paccatta va viditAti / yathApaTipannenAti yena paTipannena / tappaTipattiM dassetuM "tAsaMyeva...pe0... AdimAhA"ti anusandhidassanaM / kasmA pana vedanAnaova kammaTThAnamAcikkhatIti Aha "yAsU"tiAdi, iminA desanAvilAsaM dasseti / desanAvilAsappatto hi bhagavA desanAkusalo khandhAyatanAdivasena anekavidhAsu catusaccadesanAsu sambhavantIsupi diTTigatikA vedanAsu micchApaTipattiyA diTThigahanaM pakkhandAti dassanatthaM tathApakkhandanamUlabhUtA vedanAyeva pariJAbhUmibhAvena uddharatIti / idhAti imasmiM vAde / evaM etthaatipi| kammaTThAnanti catusaccakammaTThAnaM / ettha hi vedanAgahaNena gahitA paJcupAdAnakkhandhA dukkhasaccaM / vedanAnaM samudayaggahaNena gahito avijjAsamudayo samudayasaccaM, atthaGgamanissaraNapariyAyehi nirodhasaccaM, "yathAbhUtaM viditvA"ti etena maggasaccanti evaM cattAri saccAni veditabbAni / "yathAbhUtaM viditvAti idaM vibhajjabyAkaraNatthapadanti tadatthaM vibhajja dassetuM "tatthA'"tiAdi vuttaM / visesato hi "avijjAsamudayA vedanAsamudayo"tiAdilakkhaNAnaM vasena samudayAdIsu attho yathArahaM vibhajja dssetbbo| avisesato pana vedanAya samudayAdIni vipassanApaJjAya ArammaNapaTivedhavasena, maggapaJaAya asammohapaTivedhavasena 357 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.36-36) jAnitvA paTivijjhitvAti attho / paccayasamudayadvenAti "imasmiM sati idaM hoti, imassuppAdA idaM uppajjatI''ti (ma0 ni0 1.404; saM0 ni0 1.2.21; udA0 1) vuttalakkhaNena avijjAdInaM paccayAnaM uppAdena ceva maggena asamugghATena ca / yAva hi maggena na samugghATIyati, tAva paccayoti vuccati / nibbattilakkhaNanti uppAdalakkhaNaM, jAtinti attho / paJcanaM lakkhaNAnanti ettha ca catunnampi paccayAnaM uppAdalakkhaNameva aggahetvA paccayalakkhaNampi gahetabbaM samudayaM paTicca tesaM yathArahaM upkaarkttaa| tathA ceva saMvaNNitaM "maggena asamugghATena cA"ti | paccayanirodhadvenAti "imasmiM niruddhe idaM niruddhaM hoti, imassa nirodhA idaM nirujjhatI"ti (ma0 ni0 1.406; udA0 3; saM0 ni0 1.2.41) vuttalakkhaNena avijjAdInaM paccayAnaM nirodhena ceva maggena samugghATena c| vipariNAmalakkhaNanti nirodhalakkhaNaM, bhaGganti attho / vayanti nirodhaM / yanti yasmA pccybhaavsngghaathetuto| vedanaM paTiccAti purimuppannaM ArammaNAdipaccayabhUtaM vedanaM labhitvA / sukhaM somanassanti sukhaJceva somanassaJca / ayanti purimavedanAya yathArahaM pacchimuppannAnaM sukhasomanassAnaM paccayabhAvo / assAdo nAma assAditabboti katvA / aparo nayo- yanti sukhaM, somanassaJca / ayanti ca napuMsakaliGgena niddiSTaM sukhasomanassameva assAdapadamapekkhitvA pulliGgena niddisIyati, imasmiM pana vikappe sukhasomanassAnaM uppAdoyeva tehi uppAdavantehi niddiTTo, sattiyA, sattimato ca abhinnattA / na hi sukhasomanassamantarena tesaM uppAdo labbhati / iti purimavedanaM paTicca sukhasomanassuppAdopi purimavedanAya assAdo nAma assAdIyateti katvA / ayajhettha sa pattho- purimamuppannaM vedanaM Arabbha somanassuppattiyaM yo purimavedanAya paccayabhAvasaGghAto assAdetabbAkAro, somanassassa vA uppAdasaGghAto tadassAdanAkAro, ayaM purimavedanAya assAdoti / kathaM pana vedanaM Arabbha sukhaM uppajjati, nanu phoTabbArammaNanti ? cetasikasukhasseva Arabbha pavattiyamadhippetattA nAyaM doso / Arabbha pavattiyahi visesanameva somanassaggahaNaM somanassaM sukhanti yathA "rukkho sIsapA"ti apaccayavasena uppattiyaM pana kAyikasukhampi assAdoyeva, yathAlAbhakathA vA esAti daTThabbaM / "yA vedanA aniccA"tiAdinA sattimatA satti nidssitaa| tatrAyamattho - yA vedanA hutvA abhAvaDhena aniccA, udayabbayapaTipILanaTena dukkhA, jarAya, maraNena cAti dvidhA vipariNAmetabbaThUna viprinnaamdhmmaa| tassA evaMbhUtAya ayaM 358 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.36-36) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 359 aniccadukkhavipariNAmabhAvo vedanAya sabbAyapiAdInavoti / AdInaM paramakArujaM vAti pavattati etasmAti hi aadiinvo| apicaAdInaM ativiya kapaNaM pavattanaDhena kapaNamanusso AdInavo, ayampi evaMsabhAvoti tathA vuccati / sattimatA hi satti abhinnA tdvinaabhaavto| ettha ca "aniccA"ti iminA saGkhAradukkhatAvasena upekkhAvedanAya, sabbAsu vA vedanAsuAdInavamAha, "dukkhA"ti iminA dukkhadukkhatAvasenadukkhavedanAya, "vipariNAmadhammA"ti iminA vipariNAmadukkhatAvasena sukhavedanAya / avisesena vA tINipi padAni tissannampi vedanAnaM vasena yojetabbAni / chandarAgavinayoti chandasaGkhAtarAgavinayanaM vinAso / "atthavasA liGgavibhattivipariNAmoti vacanato yaM chandarAgappahAnanti yojetabbaM / pariyAyavacanamevidaM padadvayaM / yathAbhUtaM viditvAti maggassa vuttattA magganibbAnavasena vA yathAkkama yojanApi vati / vedanAyAti nissakkavacanaM / nissaraNanti nekkhammaM / yAva hi vedanApaTibaddhaM chandarAgaM nappajahati, tAvAyaM puriso vedanAya allInoyeva hoti / yadA pana taM chandarAgaM pajahati, tadAyaM puriso vedanAya nissaTo visaMyutto hoti, tasmA chandarAgappahAnaM vedanAya nissaraNaM vuttaM / tabbacanena pana vedanAsahajAtanissayArammaNabhUtA rUpArUpadhammA gahitA eva hontItipi paJcahi upAdAnakkhandhehi nissaraNavacanaM siddhameva / vedanAsIsena hi desanA AgatA, tattha pana kAraNaM heTThA vuttameva / lakkhaNahAravasenApi ayamattho vibhAvetabbo / vuttahi AyasmatA mahAkaccAnattherena "vuttamhi ekadhamme, ye dhammA ekalakkhaNA keci / / vuttA bhavanti sabbo, so hAro lakkhaNo nAmA'ti / / (netti0 485) / kAmupAdAnamUlakattA sesupAdAnAnaM pahIne ca kAmupAdAne upAdAnasesAbhAvato "vigatachandarAgatAya anupAdAno"ti vuttaM, etena "anupAdAvimutto"ti etassatthaM saGkepena dasseti / idaM vuttaM hoti - vigatachandarAgatAya anupAdAno, anupAdAnattA ca anupAdAvimuttoti / tamatthaM vitthAretuM, samatthetuM vA "yasmintiAdi vuttaM / tattha yasmiM upAdAneti sesupAdAnamUlabhUte kAmupAdAne / tassAti kAmupAdAnassa / anupAdiyitvAti chandarAgavasena anAdiyitvA, etena "anupAdAvimutto''ti padassa ya-kAralopena samAsabhAvaM, byAsabhAvaM vA dasseti / 359 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 37. " ime kho" tiAdi yathApuTThassa dhammassa vissajjitabhAvena nigamanavacanaM, '"pajAnAtI'"ti vuttapajAnanameva ca ima-sana niddiTThanti dassetuM "ye te "tiAdimAha / ye te sabbaJjJaNadhamme... pe0... apucchiM, yehi sabbaJjataJJANadhammehi...pe0... vadeyyuM, taJca... pe0... pajAnAtIti evaM niddiTThA ime sabbaJjataJJANadhammA gambhIrA... pe0... paNDitavedanIyA cAti veditabbAti yojanA / " eva "ntiAdi piNDatthadassanaM / tattha kiJcApi '"anupAdAvimutto bhikkhave, tathAgato 'ti iminA aggamaggaphaluppattiM dasseti, "vedanAnaM, samudayaJcA' 'tiAdinA ca catusaccakammaTThAnaM / tathApi yassA dhamadhatuyA ppaTividdhattA imaM diTThigataM sakAraNaM sagatikaM pabhedato vibhajituM samattho hoti, tassA padaTThAnena ceva saddhiM pubbabhAgapaTipadAya uppattibhUmiyA ca tadeva pAkaTataraM kattukAmo dhammarAjA evaM dassetIti vuttaM " tadeva niyyAtita "nti, nigamitaM niTThApitanti attho / antarAti pucchitavissajjitadhammadassanavacanAnamantarA diTThiyo vibhattA tassa pajAnanAkAradassanavasenAti attho / su paThamabhANavAravaNNanAya lInatthappakAsanA / ekaccasassatavAdavaNNanA 38. "ekaccasassatikA'ti taddhitapadaM samAsapadena vibhAvetuM " ekaccasassatavAdA" ti vRttaM / sattesu, saGghAresu ca ekaccaM sassatametassAti ekaccasassato, vAdo, so etesanti ekaccasassatikA taddhitavasena, samAsavasena pana ekaccasassato vAdo etesanti ekccssstvaadaa| esa nayo ekacca asassatikapadepi / nanu ca " ekaccasassatikA "ti vutte tadaJJesaM ekaccaasassatikabhAvasanniTThAnaM siddhamevAti ? saccaM atthato, saddato pana asiddhameva tasmA saddato pAkaTataraM katvA dassetuM tathA vRttaM / na hi idha sAvasesaM katvA dhammaM deseti dhammassAmI / "issaro nicco, aJJa sattA aniccA "ti evaMpavattavAdA sattekaccasassatikA seyyathApi issaravAdA / tathA "nicco brahmA, aJJe aniccA"ti evaMpavattavAdApi / "paramANavo niccA, dviaNukAdayo aniccAti (visisikadassane sattamaparicchede paThamakaNDe passitabbaM) evaMpavattavAdA saGghArekaccasassatikA seyyathApi kANAdA / tathA "cakkhAdayo aniccA, viJJANaM niccanti (nyAyadassane, (1.1.37-38) 360 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.38-38) ekaccasassatavAdavaNNanA visesikadassane ca passitabba) evaMpavattavAdApi / idhAti "ekaccasassatikA"ti imasmiM pade, imissA vA desanAya | gahitAti vuttA, desitabbabhAvena vA desanAJANena samAdinnA tathA ceva desitttaa| tathA hi idha pUrimakA tayo vAdA sattavasena, catattho saGkhAravasena desito | "sakArekaccasassatikA"ti idaM pana tehi sassatabhAvena gavhamAnAnaM dhammAnaM yAthAvasabhAvadassanavasena vuttaM, na pana ekccssstikmtdssnvsen| tassa hi sassatAbhimataM asaGghatamevAti laddhi / tenevAha pALiyaM "cittanti vA...pe0... ThassatI"ti / na hi yassa sabhAvassa paccayehi abhisaGghatabhAvaM paTijAnAti, tasseva niccadhuvAdibhAvo anummattakena sakkA paTijAnituM, etena ca "uppAdavayadhuvatAyuttA sabhAvA siyA niccA, siyA aniccA, siyA na vattabbA''tiAdinA (dI0 ni0 TI0 1.38) pavattasattabhaGgavAdassa ayuttatA vibhAvitA hoti|| tatrAyaM ayuttatAvibhAvanA -- yadi hi "yena sabhAvena yo dhammo asthIti vuccati, teneva sabhAvena so dhammo natthI'"ti vucceyya, siyA anekntvaado| atha aJjena, na siyA anekantavAdo / na cettha desantarAdisambandhabhAvo yutto vattuM tassa sabbalokasiddhattA, vivAdAbhAvato c| ye pana vadanti "yathA suvaNNaghaTena makuTe kate ghaTabhAvo nassati, makuTabhAvo uppajjati, suvaNNabhAvo tidvatiyeva, evaM sabbasabhAvAnaM koci dhammo nassati, koci dhammo uppajjati, sabhAvo eva tikRtI"ti / te vattabbA "kiM taM suvaNNaM, yaM ghaTe, makuTe ca avaTTitaM, yadi rUpAdi, so saddo viya anicco| atha rUpAdisamUho sammutimattaM, na tassa atthitA vA natthitA vA niccatA vA labbhatI''ti, tasmA anekantavAdo na siyA / dhammAnaJca dhammino aJathAnaJathA ca pavattiyaM doso vuttoyeva sassatavAdavicAraNAyaM / tasmA so tattha vuttanayena veditbbo| apica na niccAniccanavattabbarUpo attA, loko ca paramatthato vijjamAnatAparijAnanato yathA niccAdInaM aJataraM rUpaM, yathA vA dIpAdayo / na hi rUpAdInaM udayabbayasabhAvAnaM niccAniccanavattabbasabhAvatA sakkA vijJAtuM, jIvassa ca niccAdIsu aJjataraM rUpaM siyAti, evaM sattabhaGgo viya sesabhaGgAnampi asambhavoyevAti sattabhaGgavAdassa ayuttatA veditabbA (dI0 ni0 TI0 1.38) / nanu ca "ekacce dhammA sassatA, ekacce asassatA''ti etasmiM vAde cakkhAdInaM asassatabhAvasanniTThAnaM yathAsabhAvAvabodho eva, atha evaMvAdInaM kathaM micchAdassanaM siyAti, ko vA evamAha "cakkhAdInaM asassatabhAvasanniTThAnaM micchAdassana"nti ? asassatesuyeva 361 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.38-38) pana kesaJci dhammAnaM sassatabhAvasanniTThAnaM idha micchAdassananti gahetabbaM, tena pana ekavAde pavattamAnena cakkhAdInaM asassatabhAvAvabodho vidUsito saMsaTThabhAvato visasaMsaTTho viya sappipiNDo, tato ca tassa sakiccakaraNAsamatthatAya sammAdassanapakkhe ThapetabbataM nArahatIti / asassatabhAvena nicchitApi vA cakkhuAdayo samAropitajIvasabhAvA eva didvigatikehi gavhantIti tadavabodhassa micchAdassanabhAvo na sakkA nivAretuM / tenevAha pALiyaM "cakTuM itipi...pe0... kAyo itipi ayaM attA'"tiAdi / evaJca katvA asaGghatAya, saGghatAya ca dhAtuyA vasena yathAkkama "ekacce dhammA sassatA, ekacce asassatA"ti evaMpavatto vibhajjavAdopi ekaccasassatavAdoyeva bhaveyyAti evampakArA codanA . anavakAsA hoti aviparItadhammasabhAvapaTipattibhAvato / aviparItadhammasabhAvapaTipattiyeva hesa vuttanayena asaMsaThThattA, anAropitajIvasabhAvattA ca / etthAha - purimasmimpisassatavAde asassatAnaM dhammAnaM "sassatA''ti gahaNaM visesato micchAdassanaM bhvti| sassatAnaM pana "sassatA''ti gAho na micchAdassanaM yathAsabhAvaggAhabhAvato / evaJca sati imassa vAdassa vAdantaratA na vattabbA, idha viya purimepi ekaccesveva dhammesu sassataggAhasambhavatoti, vattabbAyeva asassatesveva "kecideva dhammA sassatA, keci asassatA'ti parikappanAvasena gahetabbadhammesu vibhAgappavattiyA imassa vAdassa dassitattA / nanu ca ekadesassa samudAyantogadhattA ayaM sappadesasassataggAho purimasmiM nippadesasassataggAhe samodhAnaM gaccheyyAtI ? tathApi na sakkA vattuM vAdI tabbisayavisesavasena vAdadvayassa pvttttaa| aJje eva hi diTThigatikA "sabbe dhammA sassatA''ti abhiniviTThA, ache "ekacceva sassatA, ekacce asassatA"ti / saGghArAnaM anavasesapariyAdAnaM, ekadesapariggaho ca vAdadvayassa paribyattoyeva / kiJca bhiyyo - anekavidhasamussaye, ekavidhasamussaye ca khandhapabandhena abhinivesabhAvato tathA na sakkA vattuM / catubbidhopi hi sassatavAdI jAtivisesavasena nAnAvidharUpakAyasannissaye eva arUpadhammapuje sassatAbhinivesI jAto abhijANena, anussavAdIhi ca ruupkaaybhedghnnto| tathA ca vuttaM "tato cuto amutra udapAdi"nti, (dI0 ni0 1.244; ma0 ni0 1.148; pArA0 12) "cavanti upapajjantI''ti (dI0 ni0 1.255; ma0 ni0 1.148; pArA0 12) ca aadi| visesalAbhI pana ekaccasassatiko anupadhAritabhedasamussaye dhammapabandhe sassatAkAragahaNena abhinivesaM janesi ekabhavapariyApannakhandhasantAnavisayattA tadabhinivesassa / tathA hi tIsupi vAdesu "taM pubbenivAsaM anussarati, tato paraM nAnussaratI''ti ettakameva vuttN| takkInaM pana 362 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.39-39) ubhinnampi supAkaToyevAti / ekaccasassatavAdavaNNanA sassatekaccasassatavAdInaM sassatAbhinivesaviseso 66. 39. saMvaTTaTThAyIvivaTTavivaTTaTThAyIsaGghAtAnaM tiNNampi asaGghayeyyakappAnamatikkamena puna saMvaTTanato, addhA - saddassa ca kAlapariyAyattA evaM vuttanti Aha 'dIghassA "tiAdi / atikkamma ayanaM pavattanaM accayo / anekatthattA dhAtUnaM, upasaggavasena ca atthavisesavAcakattA saMsaddena yutto vaTTa- saddo vinAsavAcIti vuttaM "vinassatI "ti, batu- saddo vA gatiyameva / saGghayatthajotakena pana saM- saddena yuttattA tadatthasambandhanena vinAsattho labbhatIti dasseti "vinassatI 'ti iminA / saGghayavasena vattatIti hi saddato attho, ta-kArassa cettha tt-kaaraadeso| vipattikaramahAmeghasamuppattitto hi paTThAya yAva aNusahagatopi saGghAro na hoti tAva loko saMvaTTatIti vuccati / pALiyaM lokoti pathavIAdibhAjanaloko adhippeto tadavasesassa bAhullato, tadeva sandhAya "yebhuyyenA' 'ti vuttanti dasseti "ye"tiAdinA uparibrahmalokesUti AbhassarabhUmito upribhuumiisu| agginA kappavuTThAnahi idhAdhippetaM, tenevAha pALiyaM "AbhassarasaMvattanikA hontI 'ti / kasmA tadeva vuttanti ce ? tasseva bahulaM pavattanato / ayahi vAraniyamo - "sattasattagginA vArA, aTThame aTThame dakA / catusaTThi yadA puNNA, (abhidhammatthavibhAvanITIkAyapaJcamaparicchedavaNNanAyampi) / vAyuvaro 363 rUpArUpadhammavisayatAya 363 Aruppesu vAti ettha vikappanatthena vA saddena saMvaTTamAnalokadhAtUhi aJJalokadhAtUsu vAti vikppeti| na hi sabbe apAyasattA tadA rUpArUpabhavesu uppajjantIti kA vijJAtuM apAyesu dIghatarAyukAnaM manussalokUpapattiyA asambhavato, manussalokUpapattiJca vinA tadA tesaM tatrUpapattiyA anupapattito / niyatamicchAdiTTikopi hi saMvaTThamAne kappe nirayato na muccati, piTThicakkavALeyeva nibbattatIti aTThakathAsu (a0 ni0 aTTha 1.311) vRttaM / satipi sabbasattAnaM puJJapuJJAbhisaGghAramanasA nibbattabhAve bAhirapaccayehi vinA manasAva nibbattattA rUpAvacarasattA eva " manomayA " ti vuccanti na pana bAhirapaccayapaTiyattA tadaJeti dassetuM "manena nibbattattA manomayA "ti Aha / yadevaM kAmAvacarasattAnampi opapAtikAnaM manomayabhAvo ApajjatIti ? nApajjati, adhicittabhUtena atisayamanasA nibbattasattesuyeva manomayavohAratoti dassentena jhAna- saddena siyA "ti / / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.40-40) visesetvA "jhAnamanenA"ti vattaM / evampi arUpAvacarasattAnaM manomayabhAvo ApajjatIti ? na tattha bAhirapaccayehi nibbattetabbatAsaGkAya abhAvena manasA eva nibbattAti avadhAraNAsambhavato / niruLahovAyaM loke manomayavohAro rUpAvacarasattesu / tathA hi annamayo pAnamayo manomayo Anandamayo vijJANamayoti paJcadhA attAnaM vedavAdino parikappenti / ucchedavAdepi vakkhati "dibbo rUpI manomayo''ti, (dI0 ni0 1.87) te pana jhAnAnubhAvato pItibhakkhA sayaMpabhA antalikkhacarAti Aha "pIti tesa"ntiAdi, tesaM attanova pabhA atthIti attho| sobhanA vA ThAyI sabhA etesanti subhaTThAyinotipi yujjati / ukkaMsenAti Abhassare sandhAya vuttaM / parittAbhAppamANAbhA pana dve, cattAro ca kappe tiTThanti / aTTha kappeti catunnamasaGkhayeyyakappAnaM samudAyabhUte aTTha mahAkappe / 40. vinAsavAcIyeva vaTTa-saddo paTisedhajotakena upasaggena yuttattA saNThAhanatthaJApakoti Aha "saNThAtI'ti, anekatthattA vA dhAtUnaM nibbattati, vaDDatIti vA attho| sampattimahAmeghasamuSpattito hi paTThAya pathavIsandhArakudakataMsandhArakavAyuAdInaM samuppattivasena yAva candimasUriyAnaM pAtubhAvo, tAva loko vivaTTatIti vuccati / pakatiyAti sabhAvena, tassa "suJa''nti iminA smbndho| tathAsuJatAya kAraNamAha "nibbattasattAnaM natthitAyA'ti / purimataraM aJasaM sattAnamanuppannattAti bhAvo, tena yathA ekaccAni vimAnAni tattha nibbattasattAnaM chaDDitattA suJAni, na evamidanti dasseti / __ aparo nayo- sakakammassa paThamaM karaNaM pakati, tAya nibbattasattAnanti sambandho, tena yathA etassa attano kammabalena paThamaM nibbatti, na evaM aJjesaM tassa purimataraM, samAnakAle vA nibbatti asthi, tathA nibbattasattAnaM natthitAya sujhamidanti dasseti | brahmapArisajjabrahmapurohitamahAbrahmAno idha brahmakAyikA, tesaM nivAsatAya bhUmipi "brahmakAyikA"ti vuttA, brahmakAyikabhUmIti pana pAThebrahmakAyikAnaM sambandhinI bhUmIti attho / kattA sayaM kaarko| kAretA paresaM aannaapko| visuddhimagge pubbenivAsasANakathAyaM (visuddhi0 2.408) vuttanayena, etena nibbattakkama kammapaccayautusamuTThAnabhAve ca kAraNaM dasseti / kammaM upanissayabhAvena paccayo etissAti kmmpccyaa| atha vA tattha nibbattasattAnaM vipaccanakakammassa sahakArIkArakabhAvato kammassa paccayAti kmmpccyaa| utu samuTThAnametissAti utusmutttthaanaa| "kammapaccayautusamuTThAnA''tipi samAsavasena pATho kammasahAyo paccayo, vuttanayena vA kammassa sahAyabhUto paccayoti kammapaccayo, so eva utu tathA, sova samuTThAnametissAti kmmpccyutusmutthtthaanaa| ratanabhUmIti 364 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.40-40) ekaccasassatavAdavaNNanA 365 ukkaMsagatapuJakammAnubhAvato ratanabhUtA bhUmi, na kevalaM bhUmiyeva, atha kho tapparivArApIti Aha "pakatI"tiAdi / pakatinibbattahAneti purimakappesu purimakAnaM nibbattaTThAne / etthAti "brahmavimAna"nti vuttAya brahmakAyikabhUmiyA / sAmaJjavisesavasena cetaM AdhAradvayaM / kathaM paNItAya dutiyajjhAnabhUmiyA ThitAnaM hInAya paThamajjhAnabhUmiyA upapatti hotIti Aha "atha sattAna"ntiAdi, nikantivasena paThamajjhAnaM bhAvetvAti vRttaM hoti, pakatiyA sabhAvena nikanti taNhA uppajjatIti smbndho| vasitaDhAneti vutthapubbaTThAne / tato otarantIti upapattivasena dutiyajjhAnabhUmito paThamajjhAnabhUmi apasakkanti, gacchantIti attho / appAyuketi yaM uLArapuJakammaM kataM, tassa upajjanArahavipAkapabandhato appaparimANAyuke / tassa devalokassAti tasmiM devaloke, nissayavasena vA smbndhniddeso| AyuSpamANenevAti paramAyuppamANeneva / parittanti appakaM / antarAva cavantIti rAjakoTThAgAre pakkhittataNDulanALi viya puJakkhayA hutvA sakakammappamANena tassa devalokassa paramAyuantarA eva cavanti / / kiM panetaM paramAyu nAma, kathaM vA taM paricchinnappamANanti ? vuccate - yo tesaM tesaM sattAnaM tasmiM tasmiM bhavavisese vipAkappabandhassa ThitikAlaniyamo purimasiddhabhavapatthanUpanissayavasena sarIrAvayavavaNNasaNThAnappamANAdivisesA viya taMtaMgatinikAyAdIsu yebhuyyena niyataparicchedo hoti, gabbhaseyyakakAmAvacaradevarUpAvacarasattAnaM sukkasoNitAdiutubhojanAdiutuAdipaccayuppannapaccayUpatthambhito ca, so AyuhetukattA kAraNUpacArena Ayu, ukkaMsaparicchedavasena paramAyUti ca buccati / yathAsakaM khaNamattAvaTThAyInampi hi attanA sahajAtAnaM rUpArUpadhammAnaM ThapanAkAravuttitAya pavattakAni rUpArUpajIvitindriyAni na kevalaM nesaM khaNaTThitiyA eva kAraNabhAvena anupAlakAni, atha kho yAva bhaGgupacchedA [bhavaGgupacchedA (dI0 ni0 TI0 1.40)] anupabandhassa avicchedahetubhAvenApi / tasmA cesa Ayuhetukoyeva, taM pana devAnaM, nerayikAnaJca yebhuyyena niyataparicchedaM, uttarakurukAnaM pana ekantaniyataparicchedameva / avasiTThamanussapetatiracchAnagatAnaM pana ciraTThitisaMvattanikakammabahule kAle taMkammasahitasantAnajanitasukkasoNitapaccayAnaM, tammUlakAnaJca candimasUriyasamavisamaparivattanAdijanitautuAhArAdisamavisamapaccayAnaM vasena cirAcirakAlatAya aniyataparicchedaM, tassa ca yathA purimasiddhabhavapatthanAvasena taMtaMgatinikAyAdIsu vaNNasaNThAnAdivisesaniyamo siddho, dassanAnussavAdIhi tathAyeva Adito gahaNasiddhiyA, evaM tAsu tAsu upapattIsu 365 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 nibbattasattAnaM yebhuyyena samappamANaM ThitikAlaM dassanAnurasavehi labhitvA taM paramataM ajjhosAya pavattitabhavapatthanAvasena Adito paricchedaniyamo veditabbo / yasmA pana kammaM tAsu tAsu upapattIsu yathA taMtaMupapattinissitavaNNAdinibbattane samatthaM, evaM niyatAyuparicchedAsu upapattIsu paricchedAtikkamena vipAkanibbattane samatthaM na hoti, tasmA vuttaM "AyuppamANeneva cavantI 'ti / yasmA pana upatthambhakapaccayasahAyehi anupAlakapaccayehi upAdinnakakkhandhAnaM pavattetabbAkAro atthato paramAyukassa hoti yathAvuttaparicchedAnatikkamanato, tasmA satipi kammAvasese ThAnaM na sambhavati, tena vuttaM " attano puJJabalena ThAtuM na sakkontI 'ti / "AyukkhayA vA puJJakkhayA vA AbhassarakAyA cavitvA" ti vacanato panettha kAmAvacaradevAnaM viya brahmakAyikAnampi yebhuyyeneva niyatAyuparicchedabhAvo veditabbo / tathA hi devalokato devaputtA Ayukkhayena puJJakkhayena AhArakkhayena kopenAti catUhi kAraNehi cavantIti aTThakathAsu (dha0 pa0 aTTha0 1. appamAdavagge) vuttaM / kappaM vA upakappaM vAti ettha asaGkhyeyyakappo adhippeto, so ca tathArUpo kAloyeva, vA- saddo pana kappassa tatiyabhAgaM vA tato UnamadhikaM vAti vikappanattho / ( 1.1.41-41) 41. anabhiratIti ekakavihArena anabhiramaNasaGghAtA aJJehi samAgamicchAyeva / tattha 'ekakassa dIgharataM nivasitattA" ti pALiyaM vacanatoti vRttaM " aparassApI "tiAdi / evamanvayamatthaM dassetvA nanu ukkaNThitApi siyAti codanAsodhanavasena byatirekaM dasseti "yA panA"tiAdinA / piyavatthuvirahena, piyavatthu alAbhena vA cittavigghAto ukkaNThitA, sA panatthato domanassacittuppAdova, tenAha "paTighasampayuttA" ti / sA brahmaloke natthi jhAnAnubhAvapahInattA / taNhAdiTThisaGghAtA cittassa purimAvatthAya ubbijjanA phandanA eva idha paritassanA / sA hi dIgharattaM jhAnaratiyA Thitassa yathAvuttAnabhiratinimittaM uppannA "ahaM mama "nti gahaNassa ca kAraNabhUtA / tena vakkhati "taNhAtassa nApi diTThitassanApi vaTTatI 'ti (dI0 ni0 aTTha0 1.41 ) nanu vuttaM atyuddhAre imaMyeva pALiM nIharitvA "aho vata api sattA itthattaM Agaccheyyanti ayaM taNhAtassanA nAmA' 'ti ? saccaM, taM pana diTThitassanAya visuM udAharaNaM dassentena taNhAtassanameva tato niddhAretvA vuttaM, na pana ettha diTThitassanAya alabbhamAnattAti na doso / idAni samAnasaddavacanIyAnaM atthAnamuddharaNaM katvA idhAdhippetaM vibhAvetuM "sA panesA 'tiAdimAha / paTighasaGghAto cittutrAso eva tAsatassanA / evamaJJatthApi yathArahaM / " jAtiM paTiccA "tiAdi vibhaGgapALi, (vibhaM0 921) 366 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.42-42) ekaccasassatavAdavaNNanA 367 tatrAyamatthakathA - jAti paTicca bhayanti jAtipaccayA uppannabhayaM / bhayAnakanti aakaarniddeso| chambhitattanti bhayavasena gattakampo, visesato hadayamaMsacalanaM / lomahaMsoti lomAnaM haMsanaM, bhittiyaM nAgadantAnamiva uddhaggabhAvo, iminA padadvayena kiccato bhayaM dassetvA puna cetaso utrAsoti sabhAvato dassitanti / TIkAyaM pana "bhayAnakanti bheravArammaNanimittaM balavabhayaM, tena sarIrassa thaddhabhAvo chambhitatta"nti (dI0 ni0 TI0 1.41) vuttaM, aneneva bhayanti ettha khuddakabhayaM dassitaM, iti ettha payoge ayaM tassanAti evaM sabbattha attho / paritassitaviSphanditamevAti ettha "diTThisaGkhAtena ceva taNhAsaGghAtena ca paritassitena vipphanditameva calitameva kampitamevA''ti (dI0 ni0 aTTha0 1.105-117) aTThakathAyamatthaM vakkhati / tena vijJAyati labbhamAnampi taNhAtassanamantarena didvitassanAyeva nihaTAti / "tepI"tiAdi sIhopamasuttantapALi (a0 ni0 1.4.33) tattha tepIti dIghAyukA devaapi| bhayanti bhaGgAnupassanApariciNNante sabbasaGkhArato bhAyanavasena uppannaM bhayatrANaM / saMveganti sahottappANaM, ottappameva vA / santAsanti AdInavanibbidAnupassanAhi saGkhArehi santAsanatrANaM / upapattivasenAti paTisandhivaseneva / ___ sahabyatanti sahAyabhAvamiccheva saddato attho sahabya-saddassa sahAyatthe pavattanato / so hi saha byAyati pavattati, dosaM vA paTicchAdetIti sahabyoti vuccati, tassa bhAvo shvytaa| sahAyabhAvo pana sahabhAvoyeva nAmAti adhippAyato atthaM dassetuM "sahabhAva"nti vuttaM / sasAdhanasamavAyattho vA saha-saddo adhikiccapade adhisaddo viya, tasmA saha ekato vattamAnassa bhAvo sahavyaM yathA "dAsabyanti tadeva sahabyatA, sakatthavuttivasena imamevatthaM sandhAyAha "sahabhAva"nti / apica saha vAti pavattatIti sahavo, tassa bhAvo sahavyaM yathA "vIrassa bhAvo vIriya''nti, tadeva sahabyatAti evaM vimAnaTThakathAyaM (vi0 va0 aTTha0 172) vuttaM, tasmA tadatthaM dassetuM evaM vuttantipi daTTab / 42. ime satte abhibhavitvAti seso / abhibhavanA cettha pApasabhAvena jeTThabhAvena "te satte abhibhavitvA Thito''ti attano maJjanAyevAti vuttaM "jeTThakohamasmI"ti / aJadatthUti dassane antarAyAbhAvavacanena, dasoti ettha dassaneyyavisesapariggahAbhAvena ca anAvaraNadassAvitaM paTijAnAtIti Aha "sabbaM passAmIti attho"ti / dassaneyyavisesassa hi padesabhUtassa aggahaNe sati gahetabbassa nippadesatA vijhAyati yathA "dikkhito na dadAtI''ti, deyyadhammavisesassa cettha padesabhUtassa aggahaNato pabbajito sabbampi na dadAtIti gahetabbassa deyyadhammassa nippadesatA vijhAyati / evamIdisesu / vase vattemIti 367 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 dIghanikA sIkkhandhavaggaabhinavaTIkA- 1 bsvttii| ahaM-saddayogato hi sabbattha amhayogena vacanattho / sattabhAjanabhUtassa lokassa nimmAtA cAti sambandho / "pathavI "tiAdi cettha bhAjanalokavasena adhippAyakathanaM / sajitAti racitA, vibhajitA vA tenAha " tvaM khattiyo nAmA" tiAdi / ciNNavasitAyAti samAciNNapaJcavidhavasibhAvato / tatthAti bhUtabhabyesu / antovatthimhIti antogabbhAsaye / paThamacittakkhaNeti paTisandhicittakkhaNe / dutiyatoti paThamabhavaGgacittakkhaNato / paThamairiyA yena paTisandhiM gaNhAti, tasmiM iriyApathe / iti atItavasena, bhUta - saddassa vattamAnavasena ca bhabya-saddassa attho dassito / TIkAyaM (dI0 ni0 TI0 1.42) pana bhabya - saddattho anAgatavasenApi vRtto| ahesunti hi bhUtA / bhavanti, bhavissanti cAti bhabyA tabbAnIyA viya Nyapaccayassa kattaripi pavattanato / " " issaro kattA nimmAtA "ti vatvApi puna "mayA ime sattA nimmitA" ti vacanaM kimatthiyanti Aha " idAni kAraNavasenA [ kAraNato ( aTThakathAyaM) ] "tiAdi, kAraNavasena sAdhetukAmatAya paTiJJAkaraNatthanti vattaM hoti / nanu cesa brahmA anavaTThitadasattA puthujjanassa purimatarajAtiparicitampi kammassakatAJANaM vissajjetvA vikubbaniddhivasena cittuppAdamattapaTibaddhena sattanimmAnena vipallaTTho " mayA ime sattA nimmitA' 'tiAdinA issarakuttadassanaM pakkhandamAno abhinivisanavasena patiTThito, na pana patiTThApanavasena / atha kasmA kAraNavasena sAdhetukAmo paTiJJa karotIti vuttanti ? na cevaM daTThabbaM / tesampi hi " evaM hotI "tiAdinA pacchA uppajjantAnampi tathA abhinivesassa vakkhamAnattA paresaM patiTThApanakkameneva tassa so abhiniveso jAto, na tu abhinivisanamattena tasmA evaM vuttanti daTThabbaM / tenevAha "taM kissa hetU 'tiAdi / pALiyaM manaso paNidhIti manaso patthanA, tathA cittuppattimattamevAti vRttaM hoti / "6 itthabhAvanti idappakArabhAvaM / yasmA pana so pakAro brahmattabhAvoyevidhAdhippeto, tasmA 'brahmabhAva" nti vRttaM / ayaM pakAro itthaM, tassa bhAvo itthattanti hi nibbacanaM / kevalanti kammassakatAJANena asammissaM suddhaM / maJJanAmattenevAti diTThimaJJanAmatteneva, na adhimAnavasena / vaGkachiddena vaGkaANI viya onamitvA vaGkaladdhikena vaGkaladdhikA onamitvA tasseva brahma'no pAdamUlaM gacchanti, taMpakkhakA bhavantIti attho / nanu ca devAnaM upapattisamanantaraM "imAya nAma gatiyA cavitvA iminA nAma kammunA idhUpapannA "ti paccavekkhaNA hoti, atha kasmA tesaM evaM maJJanA siyAti ? purimajAtIsu kammaMssakatAJANe sammadeva niviTThajjhAsayAnameva tathApaccavekkhaNAya pavattito / tAdisAnameva (1.1.42-42) 368 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.43-45) ekaccasassatavAdavaNNanA 369 hi tathApaccavekSaNA sambhavati, sA ca kho yebhuyyavasena, ime pana purimAsupi jAtIsu issarakuttadiTThivasena nibaddhAbhinivesA evameva maJjamAnA ahesunti / tathA hi pALiyaM vuttaM "iminA maya"ntiAdi / 43. Isati abhibhavatIti Iso, mahanto Iso maheso, suppatiTThitamahesatAya parehi "maheso' iti akkhAyatIti mahesakkho, mahesakkhAnaM atisayena mahesakkhoti mahesakkhataroti vcnttho| so pana mahesakkhatarabhAvo AdhipateyyaparivArasampattiyA kAraNabhUtAya vijJAyatIti vuttaM "issariyaparivAravasena mahAyasataro'ti / 44. kiM panetaM kAraNanti anuyogenAha "so tato"tiAdi, tena "ityattaM AgacchatI''ti vuttaM idhAgamanameva kAraNanti dasseti / idheva AgacchatIti imasmiM manussaloke eva paTisandhivasena Agacchati / etanti "ThAnaM kho panetaM bhikkhave, vijjatI"ti vacanaM / pALiyaM yaM ajJataro sattoti ettha yanti nipAtamattaM, kAraNatthe vA esa nipAto, hetumhi vA paccattaniddeso, yena ThAnenAti attho, kiriyAparAmasanaM vA etaM / "itthattaM AgacchatI''ti ettha yadetaM itthattassa AgamanasaGkhAtaM ThAnaM, tadetaM vijjatIti attho / esa na so pabbajati, cetosamAdhiM phusati, pubbenivAsaM anussatIti etesupi padesu / "ThAnaM kho panetaM bhikkhave, vijjati, yaM aJataro satto''ti hi imAni padAni "pabbajatI"tiAdIhipi padehi paccekaM yojetabbAni / na gacchatIti agAraM, gehaM, agArassa hitaM AgAriyaM, kasigorakkhAdikamma, tamettha natthIti anAgAriyaM, pabbajjA, tenAha "agaarsmaa"tiaadi| pa-saddena visiTTho vaja-saddo upasaGkamaneti vuttaM "upagacchatI'ti / paranti pacchA, atisayaM vA, ajhaM pubbenivAsantipi attho| "na saratIti vutteyeva ayamattho ApajjatIti dasseti "saritu"ntiAdinA / apassantoti pubbenivAsAnussatitrANena apassanahetu, passituM asakkonto hutvAtipi vaTTati / mAna-saddo viya hi anta-saddo idha sAmatthiyattho / sadAbhAvatoti sabbadA vijjamAnattA / jarAvasenApIti ettha pi-saddena maraNavasenApIti sampiNDeti / 45. khiDDApadosinoti kattuvasena padasiddhi, khiDDApadosikAti pana sakatthavuttivasena, saddamanapekkhitvA pana atthameva dassetuM "khiDDAyA"tiAdi vuttaM / "khiDDApadosakA'"ti vA vattabbe i-kArAgamavasena evaM vuttaM / padussanaM vA padoso, khiDDAya padoso khiDDApadoso, so etesanti khiddddaapdosikaa| "padUsikAtipi pAThiM likhantI"ti aJanikAyikAnaM pamAdalekhataM 369 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 dsseti| mahAvihAravAsInikAyikAnahi vAcanAmaggavasena ayaM saMvaNNanA pavattA / apica tena potthakAruLhakAle pamAdalekhaM dasseti / tampi hi padatthasodhanAya aTThakathAya sodhitaniyAmeneva gahetabbaM, tenAha "sA aTThakathAyaM natthI "ti / velaM atikkantaM ativelaM, taM / bhAvanapuMsakaJcetaM, tenAha " aticiranti, AhArUpabhogakAlaM atikkamitvAta taM hoti / ratidhamma - saddo hassakhiDDA - saddehi paccekaM yojetabbo "hassakhiDDAsu ratidhammo ramaNasabhAvo'ti / hasanaM hasso, keLihasso / kheDanaM kILanaM khiDDA, kAyikavAcasikakILA | anuyogavasena taMsamApannAti dassento Aha "hassaratidhammaJcevA' "tiAdi / kILA yesaM te keLino, tesaM hasso tathA / kILAhassapayogena uppajjanakasukhaJcettha keLihassasukhaM / tadavasiTThakILApayogena uppajjanakaM kAyikavAcasikakILAsukhaM / " te kirA "tiAdi vitthAradassanaM / kira - saddo hettha vitthArajotakoyeva, na tu anussavanAruciyAdijotako tathAyeva pALiyaM, aTThakathAsu ca vuttattA / sirivibhavenAti sarIrasobhaggAdisiriyA, parivArAdisampattiyA ca / nakkhattanti chaNaM / yebhuyyena hi nakkhattayogena katattA tathAyogo vA hotu, mA vA, nakkhattamicceva vuccati / AhAra ettha ko devAnamAhAro, kA ca tesamAhAravelAti ? sabbesampi kAmAvacaradevAnaM sudhAhAro / dvAdasapApadhammavigghAtena hi sukhassa dhAraNato devAnaM bhojanaM " sudhA "ti vuccati / sA pana setA saGghapamA atulyadassanA suci sugandhA piyarUpA / yaM sandhAya sudhAbhojanajAtake vuttaM - "saddhUpamaM seta 'matulyadassanaM, suciM sugandhaM piyarUpa 'mabbhutaM / adiTThapubbaM mama jAtu cakkhubhi, kA devatA pANisu kiM sudho dahI 'ti / / ( jA0 2.21.227) / " bhuttA ca sA dvAdasahanti pApake, khudda pipAsaM aratiM daraklamaM / ( 1.1.45-45) ko dhUpanAhaJca vivAdapesuNaM, sI tandiJca rasuttamaM idanti 2.21.229) / sA ca heTTimehi heTThimehi uparimAnaM uparimAnaM paNItatamA hoti taM yathAsakaM 370 ca / / (jA0 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.45-45) ekaccasassatavAdavaNNanA parimitadivasavasena divase divase bhuJjanti / keci pana vadanti "biLArapadappamANaM sudhAhAraM te bhuJjanti, so jivhAya Thapitamatto yAva kesagganakhaggA kAya pharati, yathAsakaM gaNitadivasavasena satta divase yApanasamattho hotI 'ti / kecivAde panettha biLArapada - saddo suvaNNasaGghAtassa saGkhyAvisesassa vAcako / pamANato pana udumbaraphalappamANaM, yaM pANitalaM kabaLaggahantipi vuccati / vRttahi madhukose - " pANirakkho picu cApi suvaNNakamudumbaraM / biLArapadakaM pANi-talaM taM kabaLaggaha "nti / / " nirantaraM khAdantApi pivantApI "ti idaM parikappanAvasena vuttaM na pana evaM niyamavasena tathA khAdanapivanAnamaniyamabhAvato / kammajate jassa balavabhAvo uLArapuJJanibbattattA, uLAragarusiniddhasudhAhArajIraNato ca / karajakAyassa mandabhAvo pana sukhumAlabhAvato / teneva hi bhagavA indasAlaguhAyaM pakatipathaviyaM patiThThAtuM asakkontaM sakkaM devarAjAnaM "oLArikaM kAyaM adhiTThehI 'ti avoca / manussAnaM pana kammajatejas mandabhAvo, karajakAyassa balavabhAvo ca vRttaviparItena veditabbo / karajakAyoti ettha ko vuccati sarIraM, tattha pavatto / rajo karajo, kiM taM ? sukkasoNitaM / tahi "rAgo rajo na ca pana reNu vuccatI "ti ( mahAni0 209 cULani0 74) evaM vuttarAgarajaphalattA sarIravAcakena ka- saddena visesetvA kAraNavohArena "karajo "ti vuccati / tena sukkasoNitasaGghAtena karajena sambhUto kAyo karajakAyoti AcariyA / tathA hi kAyo mAtApettikasambhavoti vutto / mahAassapUrasuttantaTIkAyaM pana " karIyati gabbhAsaye khipIyatIti karo, sambhavo, karato jAtoti karajo, mAtApettikasambhavoti attho / mAtu AdInaM saNThApanavasena karato hatthato jAtoti karajoti apare / ubhayathApi karajakAyanti catusantatirUpamAhA "ti vRttaM / karoti putte nibbattetIti karo, sukkasoNitaM, tena jAto karajotipi vadanti / tathA asambhUtopi ca devAdInaM kAyo tabbohArena "karajakAyo"ti vuccati yathA "pUtikAyo, jarasiGgAlo 'ti / tesanti manussAnaM / acchayAgu nAma pasannA akasaTA yAgu / vatthunti karajakAyaM / ekaM AhAravelanti ekadivasamattaM, kesaJci matena pana sattAhaM / 371 evaM anvayato byatirekato ca dassetvA upamAvasenapi tamAvikaronto "yathA nAmA'tiAdimAha / tattapAsANeti accuNhapAsANe / rattasetapadumato avasiddhaM uppalaM / 371 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.47-48-47-48) aTThakathAyanti mahAaTThakathAyaM / avisesenAti "devAna''nti avisesena, devAnaM kammajatejo balavA hoti, karajaM mandanti vA kammajatejakarajakAyAnaM balavamandatAsaGghAta kAraNasAmanena / tadetahi kAraNaM sabbesampi devAnaM samAnameva, tasmA sabbepi devA gahetabbAti vuttaM hoti / kabaLIkArabhUtaM sudhAhAraM upanissAya jIvantIti kbliikaaraahaaruupjiivino| kecIti abhygirivaasino| "khiDDApadussanamatteneva hete khiDDApadosikAti vuttA"ti ayaM pATho "teyeva cavantIti veditabbA"ti etassAnantare paThitabbo tadanusandhikattA / ayaJhetthAnusandhi - yadi sabbepi evaM karontA kAmAvacaradevA caveyyuM, atha kasmA "khiDDApadosikA'"ti nAmavisesena bhagavatA vuttAti? vicAraNAya evamAhAti, etena imamatthaM dasseti "sabbepi devA evaM cavantApi khiDDAya padussanasabhAvamattaM pati nAmavisesena tathA vuttA''ti / yadeke vadeyyuM "kecivAdapatidvApakoyaM pATho''ti, tadayuttameva iti-saddantarikattA, ante ca tassa avijjamAnattA / atthikehi pana tassa kecivAdasamavarodhanaM ante itisaddo yojetabboti / 47-48. manopadosinoti kattuvasena padasiddhi, manopadosikAti ca sakatthavuttivasena, atthamattaM pana dassetuM "manenA"tiAdi vuttaM / "manopadosakA"ti vA vattabbe i-kArAgamavasena evaM vuttaM / manenAti issApakatattA padudvena manasA / aparo nayo - usUyanavasena manasA padoso manopadoso, vinAsabhUto so etesamatthIti manopadosikAti / "te aJamacamhi paduTThacittA kilantakAyA kilantacittA te devA tamhA kAyA cavantIti vacanato "ete cAtumahArAjikA"ti Aha / manena padussanamatteneva hete manopadosikAti vuttaa| "tesu kirA"tiAdi vitthAro / rathena vIthiM paTipajjatIti upalakkhaNamattaM aJahi aJatthApi pttipjjnsmbhvto| etanti attano sampattiM / uddhamAto viyAti pItiyA karaNabhUtAya unnato viya / bhijjamAno viyAti tAya bhijjanto viya, pItiyA vA kattubhUtAya bhaJjito viya / kuddhA nAma suvijAnanA honti, tasmA kuddhabhAvamassa JatvAti attho|| akuddho rakkhatIti kuddhassa so kodho itarasmiM akujjhante anupAdAno ceva ekavAramattaM uppattiyA anAsevano ca hutvA cAvetuM na sakkoti, udakantaM patvA aggi viya nibbAyati, tasmA akuddho itaraM cavanato rakkhati / ubhosu pana kuddhesu bhiyyo bhiyyo aJamaJamhi parivaDDhanavasena tikhiNasamudAcAro nissayadahanaraso kodho uppajjamAno hadayavatthu nidahanto accantasukhumAlakarajakArya vinAseti, tato sakalopi attabhAvo 372 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.49-52-53) antAnantavAdavaNNanA antaradhAyati, tamatthaM dassetumAha " ubhosu panA "tiAdi / tathA cAha pALiyaM "te aJJamaJJamhi paduTThacittA kilantakAyA kilantacittA te devA tamhA kAyA cavantI 'ti / ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi kodho itarassa paccayo hotIti ettha kodhassa bhiyyo bhiyyo parivaDDanAya eva paccayabhAvo veditabbo, na cavanAya nissayadahanarasena attanoyeva kodhena hadayavatthaM nidahantena accantasukhumAlassa karajakAyassa cavanato / kandantAnaMyeva orodhAnanti anAdaratthe sAmivacanaM / ayamettha dhammatAti ayaM tesaM karajakAyamandatAya, tathAuppajjanakassa ca kodhassa balavatAya ThAnaso cavanabhAvo etesu devesu rUpArUpadhammAnaM dhammaniyAmo sabhAvoti attho / 49-52. cakkhAdInaM bhedaM passatIti virodhipaccayasannipAte vikArApattidassanato, ante ca adassanUpagamanato vinAsaM passati oLArikattA rUpadhammabhedassa / paccayaM datvAti anantarapaccayAdivasena paccayasattiM datvA paccayo hutvAti vuttaM hoti, tasmA na pastI sambandho, balavatarampi samAnaM iminA kAraNena na passatIti adhippAyo / balavataranti ca cittassa hutarabhedaM sandhAya vuttaM / tathA hi ekasmiM rUpe dharanteyeva soLasa cittAni bhijjanti / cittassa bhedaM na passatIti ettha khaNe khaNe bhijjantampi cittaM parassa anantarapaccayabhAveneva bhijjati, tasmA purimacittassa abhAvaM paricchAtvA vi pacchimacittassa uppattito bhAvapakkho balavataro pAkaTova hoti, na abhAvapakkhoti idaM kAraNaM dassetuM "cittaM panA 'tiAdi vRttanti daTThabbaM / ayaJcattho alAbhacakkanidassanena dIpetabbo / yasmA pana takkIvAdI nAnattanayassa duravadhAnatAya, ekattanayassa ca micchAgahitattA "yadevidaM viJJANaM sabbadApi evarUpena pavattati, ayaM me attA nicco 'tiAdinA abhinivesa janesi, tasmA tamatthaM "so taM apassanto "tiAdinA saha upamAya vibhAveti / antAnantavAdavaNNanA 373 53. antAnantasahacarito vAdo antAnanto yathA "kuntA pacarantI "ti, antAnantasannissayo vA yathA " maJcA ukkuTThi karontIti, so etesanti antAnantikAti atthaM dassetuM "antAnantavAdA "ti vRttaM / vRttanayena antAnantasahacarito, tannissayo vA, antAnantesu vA pavatto vAdo etesanti antAnantavAdA / idAni "antavA ayaM loko 'tiAdinA vakkhamAnapAThAnurUpaM atthaM vibhajanto "antaM vA 'tiAdimAha / ama 373 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.53-53) gacchati bhAvo osAnamatthAti hi anto, mariyAdA, tappaTisedhanena annto| anto ca ananto ca antAnanto ca nevantanAnanto ca antAnanto tveva vutto sAmaJaniddesena, ekasesenavA "nAmarUpapaccayA saLAyatana"ntiAdIsu (ma0 ni0 3.126; saM0 ni0 1.2.1; udA0 1) viya / catutthapadahettha tatiyapadena samAnatthanti antAnantapadeneva yathAvuttanayadvayena catudhA attho vijhAyati | kassa panAyaM antAnantoti ? lokIyati saMsAranissaraNatthikehi diTThigatikehi avapassIyati, lokiyanti vA ettha tehi puJApuJAni, tabbipAko cAti "loko''ti saGkhyaM gatassa attno| tenAha pALiyaM "antAnantaM lokassa paJapentI''ti / ko paneso attAti? jhAnavisayabhUtaM kasiNanimittaM / ayahi dihrigatiko paTibhAganimittaM cakkavALapariyantaM, apariyantaM vA vaDDanavasena, tadanussavAdivasena ca tattha lokasaJjI viharati, tathA ca aTThakathAyaM vakkhati "taM 'loko'ti gahetvA"ti (dI0 ni0 aTTha0 1.54-60) keci pana vadanti "jhAnaM, taMsampayuttadhammA ca idha attA, lokoti ca gahitA''ti, taM aTThakathAya na sameti / etthAha - yuttaM tAva purimAnaM tiNNampi vAdInaM antAnantikattaM antaJca anantaJca antAnantaJca Arabbha pavattavAdattA, pacchimassa pana takkikassa tadubhayapaTisedhanavasena pavattavAdattA kathaM antAnantikattanti ? tadubhayapaTisedhanavasena pavattavAdattA eva / antAnantapaTisedhanavAdopi hi so antAnantavisayoyeva tamArabbha pavattattA / etadatthameva hi sandhAya aTThakathAyaM "antaM vA antantaM vA antAnantaM vA nevantAnAnantaM vA Arambha pavattavAdA"ti vuttaM / atha vA yathA tatiyavAde desapabhedavasena ekasseva lokassa antavatA, anantavatA ca sambhavati, evamettha takkIvAdepi kAlapabhedavasena ekasseva tadubhayasambhavato aJamaapaTisedhena tadubhayaJjava vuccati, dvinnampi ca paTisedhAnaM pariyudAsatA / kathaM ? antavantapaTisedhena hi anantavA vuccati, anantavantapaTisedhena ca antavA / dvipaTisedho hi pktiytthnyaapko| iti paTisedhanavasena antAnantasaGghAtassa ubhayassa vuttattA yuttoyeva tabbisayassa pacchimassApi antAnantikabhAvoti / yadevaM so antAnantikavAdabhAvato tatiyavAdasamavarodheyeva siyAti ? na, kAlapabhedassa adhippetttaa| desapabhedavasena hi antAnantiko tatiyavAdI viya pacchimopi takkiko kAlapabhedavasena antAnantiko hoti / kathaM ? yasmA ayaM lokasaJito attA ananto kadA ci sakkhidiTThoti adhigatavisesehi mahesIhi anusuyyati, tasmA nevantavA / yasmA panAyaM antavA kadAci, sakkhidiTThoti tehiyeva anusuyyati, tasmA nAnantavAti / ayaM takkiko avaDDitabhAvapubbakattA paTibhAganimittAnaM vaDDitabhAvassa ubhayathA labbhamAnassa parikappitassa attano 374 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.53-53) antAnantavAdavaNNanA 375 appaccakkhakAritAya anussavAdimatte ThatvA vaDitakAlavasena "nevantavA''ti paTikkhipati, avaDDitakAlavasena pana "nAnantavA''ti, na pana antatAnantatAnaM accantamabhAvena yathA taM "nevasaJjAnAsA''ti / yathA cAnussutikatakkino, evaM jAtissaratakkiAdInampi vasena yathAsambhavaM yojetab / keci pana yadi panAyaM attA antavA, evaM sati dUradese upapajjanAnussaraNAdikiccanibbatti na siyA / atha anantavA, evaJca idha Thitasseva devalokanirayAdIsu sukhadukkhAnubhavanaM siyA / sace pana antavA ceva anantavA ca, evampi tadubhayadosasamAyogo siyA / tasmA "antavA, anantavA''ti ca abyAkaraNIyo attAti evaM takkanavasena catutthavAdappavattiM vaNNenti | yadi panesa vuttanayena antAnantiko bhaveyya, atha kasmA "ye te samaNabrAhmaNA evamAhaMsu 'antavA ayaM loko parivaTumo ti, tesaM musA"tiAdinA (dI0 ni0 1.57) tassa purimavAdattayapaTikkhepo vuttoti ? purimavAdattayassa tena yathAdhippetappakAravilakkhaNabhAvato / teneva hi kAraNena tathA paTikkhepo vutto, na pana tassa antAnantikattAbhAvena, na ca pariyantarahitadiTThivAcAhi paTikkhepena, avassaJcetaM evameva AtabbaM / aJathA hesa amarAvikkhepapakkha va bhajeyya catutthavAdo / na hi antatAanantatAtadubhayavinimutto attano pakAro atthi, takkIvAdI ca yuttimaggakoyeva / kAlabhedavasena ca ekasmimpi loke tadubhayaM no na yujjatIti / bhavatu tAva pacchimavAdIdvayassa antAnantikabhAvo yutto antAnantAnaM vasena ubhayavisayattA tesaM vAdassa / kathaM pana purimavAdIdvayassa paccekaM antAnantikabhAvo yutto siyA ekekavisayattA tesaM vAdassAti ? vuccate - samudAye pavattamAna-saddassa avayavepi upacAravuttito / samuditesu hi antAnantavAdIsu pavattamAno antAnanti ka-saddo tattha niruLahatAya tadavayavesupi paccekaM antAnantikavAdIsu pavattati yathA "arUpajjhAnesu paccekaM aTThavimokkhapariyAyo", yathA ca "loke sattAsayo''ti / atha vA abhinivesato purimakAle pavattavitakkavasena ayaM tattha vohAro kto| tesahi diTThigatikAnaM tathArUpacetosamAdhisamadhigamato pubbakAle "antavA nu kho ayaM loko, udAhu anantavA''ti ubhayAkArAvalambino vitakkassa vasena niruLaho antAnantikabhAvo pacchA visesalAbhena tesu antAnantavAdesu ekasseva vAdassa saGgahe uppannepi purimasiddharuLhiyA vohArIyati yathA "sabbe sattA maraNadhammA'tiAdIsu (saM0 ni0 1.1.133) arahati sattapariyAyo, yathA ca bhavantaragatepi maNDUkAdivohAroti / 375 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.54-60-62) 54-60. paTibhAganimittavaDDanAya heTThA, upari, tiriyaJca cakkavALapariyantagatAgatavasena antAnantabhAvoti dassetuM "paTibhAganimitta"ntiAdi vuttaM / tanti paTibhAganimittaM / uddhamadho avaDDatvA tiriyaM vaDDhatvAti etthApi "cakkavALapariyantaM katvAti adhikAravasena yojetabbaM / vuttanayenAti "takkayatIti takkI''tiAdinA (dI0 ni0 aThTha0 1.34) saddato, "catubbidho takkI''tiAdinA (dI0 ni0 aThTha0 1.34) atthato ca sassatavAde vRttnyen| divapubbAnusArenAti dassanabhUtena vijJaANena upaladdhapubbassa antavantAdino anussaraNena, evaJca katvA anussutitakkIsuddhatakkInampi idha saGgaho siddho hoti / atha vA diTThaggahaNeneva "naccagItavAditavisUkadassanA''tiAdIsu (dI0 ni0 1.10, 194) viya sutAdInampi gahitabhAvo veditabbo / "antavA"tiAdinA icchitassa attano sabbadAbhAvaparAmasanavaseneva imesaM vAdAnaM pavattanato sassatadihrisaGgaho daTTabbo / tathA hi vakkhati "satteva ucchedadiTThiyo, sesA sassatadiTThiyo''ti (dI0 ni0 aTTa0 1.97, 98) / amarAvikkhepavAdavaNNanA 61. na maratIti "evamevAti sanniTThAnAbhAvena na upacchijjati, anekantikAyeva hotIti vuttaM hoti / pariyantarahitAti osAnavigatA, aniTThaGgatAti attho| vividhoti "evampi me no"tiAdinA naanppkaaro| khepoti sakavAdena paravAdAnaM khipanaM / ko paneso amarAvikkhepoti ? tathApavatto diTTippadhAno tAdisAya vAcAya samuTThApako cittuppAdoyeva / amarAya diTThiyA, vAcAya ca vikkhipanti, vividhamapanentIti vA amarAvikkhepino, teyeva "amarAvikkhepikA''tipi yujjati / "macchajAti" cceva avatvA "ekA"ti vadanto macchajAtiviseso esoti dasseti / ito cito ca sandhAvati ekasmiM sabhAve anavaTThAnato / yathA gAhaM na upagacchati, tathA sandhAvanato, etena amarAya vikkhepo tathA, so viyAti amarAvikkhepoti atthamAha "sA ummujjananimujjanAdivasenA"tiAdinA vikkhepapadatthena upamitattA / ayameva hi attho AcariyasAriputtattherenApi sAratthadIpaniyaM (sArattha TI0 1.tatiyasaGgItikathAvaNNanA) vutto / amarA viya vikkhepo amarAvikkhepoti keci / atha vA amarA viya vikkhipantIti amarAvikkhepino, teyeva amarAvikkhepikA / TI0 62. vikkhepavAdino uttarimanussadhamme, abyAkatadhamme ca (akusaladhammapi dI0 ni0 1.62) sabhAvabhedavasena paTivijjhituM ANaM natthIti kusalAkusalapadAnaM 376 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.63-63) amarAvikkhepavAdavaNNanA attho to / vighAto vihesA kusalAkusalakammapathavaseneva kAyikadukkhaM "vippaTisAruppattiyA "ti domanassassa hetubhAvena vacanato, tenAha "dukkhaM bhaveyyA "ti / musAvAdeti nimitte bhummavacanaM, nissakkatthe vA / musAvAdahetu, musAvAdato vA ottappena ceva hiriyA cAti attho / kIdisaM amarAvikkhepamApajjatIti Aha " apariyantavikkhepa "nti, tena amarAsadisavikkhepasaGghAtaM dutiyanayaM nivatteti / yathAvutte hi nayadvaye paThamanayavasenAyamattho dassito, dutiyanayavasena pana amarAsadisavikkhepaM dassetuM " idaM kusalanti puTTho" tiAdivacanaM vakkhati / " evanti " evantipi me no" ti yaM tayA puTThe, taM evantipi me laddhi no hotIti attho / evaM sabbattha yathArahaM / aniyamitavikkhepoti sassatAdIsu ekasmimpi pakAre aTThatvA vikkhepakaraNaM, paravAdinA yasmiM kismiJci pakAre pucchite tassa paTikkhepavikkhepoti vRttaM hoti / atha vA apariyantavikkhepadassanaMyeva aTThakathAyaM kataM "evantipi me noti aniyamitavikkhepo''tiAdinA, "idaM kusalanti vA akusalanti vA puTThotiAdinA ca / me notiAdinA hi aniyametvA, niyametvA ca sassatekaccasassatucchedatakkIvAdAnaM paTisedhanena taM taM vAdaM paTikkhipateva apariyantavikkhepavAdattA / "amarAvikkhepinoti dassetvA attanA pana anavaTThitavAdattA na kismiJci pakkhe avatiTThatIti imamatthaM dassetuM " sayaM pana idaM... pe0... na byAkarotI 'ti Aha / idAni kusalAdInaM abyAkaraNena tadeva anavaTThAnaM vibhAveti "idaM kusalanti puTThotiAdinA / tenevAha "ekasmimpi pakkhe na tiTThatIti / kiM no noti te laddhIti neva na hotIti tava laddhi hoti kinti attho / no notipi me noti neva na hotItipi me laddhi no hoti / 377 63. attano paNDitabhAvavisayAnaJJeva rAgAdInaM vasena yojanaM kAtuM "ajAnantopI''tiAdimAha / sahasAti anupadhAretvA vegena / "bhadramukhAti paNDitAnaM samudAciNNamAlapanaM, sundaramukhAti attho / tatthAti tasmiM byAkaraNe, nimitte cetaM bhummaM / chandarAgapadAnaM samAnatthabhAvepi vikappanajotakena vA saddena yogyattA gobalIbaddAdinayena bhinnatthatAva yuttAti Aha " chando dubbalarAgo, rAgo balavarAgo" ti / dosapaTighesupi eseva nayo / ettakampi nAmAti ettha api saddo sampiNDane vattati, nAma - saddo garahAyaM / na kevalaM ito uttaritarameva, atha kho ettakampi na jAnAmi nAma, pageva taduttarijAnaneti attho / parehi katasakkArasamAnavisayAnaM pana rAgAdInaM vasena ayaM yojanA - kusalAkusalaM 377 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.64-64) yathAbhUtaM apajAnantopi yesamahaM samavAyena kusalameva "kusala''nti, akusalameva "akusala''nti ca byAkareyyaM, tesu tathA byAkaraNahetu "aho vata re paNDito"ti sakkArasammAnaM karontesu mama chando vA rAgo vA assaati| dosapaTiyesupi vuttavipariyAyena yojetabbaM / "taM mamassa upAdAnaM, so mamassa vighAto''ti idaM abhidhammanayena (dha0 sa0 1219 Adayo) yathAlAbhavacanaM yathAsambhavaM yojetabbanti Aha "chandarAgadvaya"ntiAdi / taNhAdiTThiyo eva hi "upAdAna''nti abhidhamme vuttA (dha0 sa0 1219 Adayo) idAni suttantanayena avisesayojanaM dasseti "ubhayampi vA"tiAdinA / suttante hi dosopi "upAdAnanti vutto "kodhupAdAnavinibandhA vighAtaM ApajjantI''tiAdIsu (dI0 ni0 TI0 1.63) "ubhayampI"ti ca atthato vuttaM, na saddato catunnampi saddAnamatthadvayavAcakattA / daLhaggahaNanti amuJcanaggahaNaM / paTighopi hi ArammaNaM na muJcati upanAhAdivasena pavattanato, lobhasseva upAdAnabhAvena pAkaTattA dosassApi upAdAnabhAvaM dassetuM idaM vuttaM / vihananaM vihiMsanaM vibAdhanaM / rAgopi hi pariLAhavasena sAraddhavuttitAya nissayaM vihanati / "rAgo hI"tiAdinA rAgadosAnaM upAdAnabhAve visesadassanamukhena tadatthasamatthanaM / vinAsetukAmatAya ArammaNaM gaNhAtIti sambandho / itIti tasmA gahaNavihananato / 64. paDati sabhAvadhamme jAnAti, yathAsabhAvaM vA gacchatIti paNDA, sA yesaM te paNDitAti atthaM dasseti "paNDiccenA"tiAdinA | paNDitassa bhAvo paNDiccaM, paJjA / yena hi dhammena pavattinimittabhUtena yutto "paNDito"ti vuccati, soyeva dhammo pnnddiccN| tena sutacintAmayapaJjA vuttA tAsameva visayabhAvato / samApattilAbhino hi bhAvanAmayapaJjA / "nipuNA'"ti iminA pana kammanibbattaM paTisandhipaJAsaGkhAtaM sAbhAvikaNaM vuttanti Aha "saNhasukhumabuddhino"ti / atthantaranti atthanAnattaM, atthameva vA / "vijJAtaparappavAdA'ti etena kata-saddassa kiriyAsAmaJavAcakattA "katavijjo'"tiAdIsu viya kata-saddo ANAnuyuttataM vadatIti dasseti / "katavAdaparicayA"ti etena pana "katasippo''tiAdIsu viya samudAciNNavAdataM / ubhinnamantarA pana samuccayadvayena sAmaJaniddesaM, ekasesaM vAti daTTab / vAlavedhInaM rUpaM sabhAvo viya rUpametesanti vAlavedhirUpAti Aha "vAlavedhidhanuggahasadisA''ti / satadhA bhinnassa vAlaggassa aMsukoTivedhakadhanuggahasadisAti attho / tAdisoyeva hi "vAlavedhI"ti adhippeto| maJa-saddo upamAjotakoti vuttaM "bhindantA viyaa"ti| paJjAgatenAti pApabhedena, paJaAya eva vaa| samanuyuJjanA laddhiyA pucchaa| samanugAhanA taMkAraNassAti dasseti "kiM kusala"ntiAdinA / 378 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.65-66-65-66) amarAvikhepavAdavaNNanA 379 samanubhAsanApi ovAdavasena samanuyuJjanAyevAti Aha "smnuyunyjyyu"nti| "na sampAyeyya''nti ettha da-kArassa ya-kArAdesataM, eyya-saddassa ca sAmatthiyatthataM dassetuM "na sampAdeyya"ntiAdi vuttaM / 65-66. mandA atikkhA paJjA yassAti mandapaJo, tenAha "apaJassevetaM nAma''nti / "mohamUho''ti vattabbe ha-kAralopena "momUho"ti vuttaM, taJca atisayatthadIpakaM pariyAyadvayassa atirekatthabhAvatoti yathA "padaTThAna''nti vuttaM "atisammULho'ti / siddhe hi sati punArambho niyamAya vA hoti, atthantaravijJApanAya vA / yathA pubbe kammunA Agato, tathA idhApIti tathAgato, stto| ettha ca kAmaM purimAnampi tiNNaM kusalAdidhammasabhAvAnavabodhato attheva mandabhAvo, tesaM pana attano kusalAdidhammAnavabodhassa avabodhanato viseso atthIti | pacchimoyeva tadabhAvato mandamomUhabhAvena vutto| nanu ca pacchimassApi attano dhammAnavabodhassa avabodho asthiyeva "atthi paro loko'ti iti ce me assa, 'asthi paro lokoti iti te naM byAkareyyaM, evantipi me no''tiAdivacanatoti ? kiJcApi asthi, na pana tassa purimAnaM viya apariJAtadhammabyAkaraNanimittamusAvAdAdibhAyanajigucchanAkAro asthi, atha kho mahAmULahoyevAti tathAvesa vutto| atha vA "evantipi me no''tiAdinA pucchAya vikhepakaraNatthaM "asthi paro loko"ti iti ce maM pucchasIti pucchAThapanameva tena dassIyati, na attano dhammAnavabodhAvabodhoti ayameva visesena "mando momUho''ti vutto / teneva hi tathAvAdInaM saJcayaM belaTThaputtaM Arabbha "ayaJca imesaM samaNabrAhmaNAnaM sabbabAlo sabbamULho''ti (dI0 ni0 1.181) vuttaM / tattha "asthi paro loko'ti sassatadassanavasena, sammAdiTThivasena vA pucchA | yadi hi dihrigatiko sassatadassanavasena puccheyya, yadi ca sammAdiTThiko sammAdassanavasenAti dvidhApi attho vaTTati / "natthi paro loko''ti natthikadassanavasena, sammAdiTThivasena vA, "asthi ca natthi ca paro loko''ti ucchedadassanavasena, sammAdiTThivasena vA, "nevatthi na natthi paro loko"ti vuttapakArattayapaTikkhepe sati pakArantarassa asambhavato atthitAnasthitAhi na vattabbAkAro paro lokoti vikkhepa va purakkhArena, sammAdiTThivasena vA pucchaa| sesacatukkattayepi vuttanayAnusArena attho veditbbo| pujhasaGkhArattiko viya hi kAyasaGghArattikena purimacatukkasaGgahito eva attho sesacatukkattayena sattaparAmAsapuJAdisaphalatAcodanAnayena (attaparAmAsapuJAdiphalatAcodanAnayena dI0 ni0 TI0 1.65, 66) saGgahito / ettha hi 379 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 tatiyacatukkena puJJAdikammasaphalatAya, sesacatukkattayena ca sattaparAmAsatAya codanAnayo taTThabbaM / 380 amarAvikkhepiko pana sassatAdInaM attano aruccanatAya sabbattha "evantipi me no' 'tiAdinA vikkhepaJJeva karoti / tattha " evantipi me no"tiAdi tattha tattha pucchitAkArapaTisedhanavasena vikkhepAkAradassanaM / kasmA pana vikkhepavAdino paTikkhepova sabbatha vutta / nanu vikkhepapakkhassa " evameva "nti anujAnanampi vikkhepapakkhe avaTThAnato yuttarUpaM siyAti ? na tatthApi tassa sammULahattA, paTikkhepavaseneva ca vikkhepavAdassa pavattanato / tathA hi saJcayo belaTThaputto rajJA ajAtasattunA sandiTThikaM sAmaJJaphalaM puTTho paralokatthitAdInaM paTisedhanamukheneva vikkhepaM byAkAsi / " etthAha - nanu cAyaM sabbopi amarAvikkhepiko kusalAdayo dhamme, paralokatthitAdIni ca yathAbhUtaM anavabujjhamAno tattha tattha paJhaM puTTho pucchAya vikkhepanamattaM Apajjati, atha tassa kathaM diTThigatikabhAvo siyA / na hi avattukAmassa viya pucchitatthamajAnantassa vikkhepakaraNamattena diTThigatikatA yuttAti ? vuccate- na heva kho pucchAya (1.1.65-66-65-66 ) vikkhepakaraNamattena tassa diTThagatikatA, atha kho micchAbhinivesavasena / sassatAbhinivesavasena hi micchAbhiniviTThoyeva puggalo mandabuddhitAya kusalAdidhamme, paralokatthitAdIni ca yAthAvato appaTibujjhamAno attanA aviJJAtassa atthassa paraM vijJApetumasakkuNeyyatAya musAvAdabhayena ca vikkhepamApajjatIti / tathA hi vakkhati "yAsaM satteva ucchedadiTThiyo, sesA sassatadiTThiyo "ti ( dI0 ni0 aTTha0 1.97, 98) atha vA puJJapApAnaM, tabbipAkAnaJca anavabodhena, asaddahanena ca tabbisayAya pucchAya vikkhepakaraNameva sundaranti khantiM ruciM uppAdetvA abhinivisantassa uppannA visuMyevesA ekA diTThi sattabhaGgadiTThi viyAti daTThabbaM / tathA ca vRttaM " pariyantarahitA diTThigatikassa diTThi ceva vAcA" cAti (dI0 ni0 aTTha0 1.61 ) | yaM panetaM vRttaM "imepi cattAro pubbe pavattadhammAnusAreneva diTThiyA gahitattA pubbantakappikesu paviTThA "ti, tadetassa amarAvikkhepavAdassa sassatadiTThisaGgahavaseneva vRttaM / kathaM panassa sassatadiTThisaGgahoti ? ucchedavasena anabhinivesanato / natthi hi koci dhammAnaM yathAbhUtavedI vivAdabahulatA lokassa / " evameva "nti pana saddantarena dhammanijjhAnanA anAdikAlikA loke, tasmA sassatalesassa ettha labbhanato sassatadiTTiyA etassa saGgaho daTThabbo / 380 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.67-68-73) adhiccasamuppannavAdavaNNanA 381 adhiccasamuppannavAdavaNNanA 67. adhicca yadicchakaM yaM kiJci kAraNaM kassaci buddhipub vinA samuppannoti attalokasaJjitAnaM khandhAnaM adhiccuppattiAkArArammaNadassanaM adhiccasamuppannaM tadAkArasannissayeneva pavattito, tadAkArasahacaritato ca yathA "maJcA ghosanti, kuntA pacarantI"ti, adhiccasamuppannadassanaM vA antapadalopena adhiccasamuppanaM yathA "rUpabhavo rUpa''nti, imamatthaM sandhAya "adhiccasamuppano"tiAdi vuttaM / akAraNasamuppannanti kAraNamantarena yadicchakaM samuppannaM / 68-73. asaJasattAti ettha etaM asaJjAvacananti attho / desanAsIsanti desanAya jeTTakaM padhAnabhAvena gahitattA, tena sanaM dhuraM katvA bhagavatA ayaM desanA katA, na pana tattha akSesaM arUpadhammAnampi atthitAyAti dasseti, tenevAha "acittuppAdA"tiAdi / bhagavA hi yathA lokuttaradhamma desento samAdhiM, pakhaM vA dhuraM katvA deseti, evaM lokiyadhamma desento cittaM, sanaM vA / tattha "yasmiM samaye lokuttaraM jhAnaM bhAveti, (dha0 sa0 277) paJcaGgiko sammAsamAdhi (dI0 ni0 3.355) paJcatrANiko sammAsamAdhi, (dI0 ni0 3.355; vibhaM0 804) paJAya cassa disvA AsavA parikkhINA hontI'ti, tathA "yasmiM samaye kAmAvacaraM kusalaM cittaM uppannaM hoti, (dha0 sa0 1) kiM citto tvaM bhikkhu (pArA0 146, 180) manopubbaGgamA dhammA, (dha0 pa0 1; netti0 90; peTako0 83, 84) santi bhikkhave, sattA nAnattakAyA nAnattasacino, (dI0 ni0 3.332, 341, 357; a0 ni0 2.7.44; a0 ni0 3.9.24; cULani0 83) nevasaJAnAsaJaAyatana"nti (dI0 ni0 3.358) ca evamAdIni suttAni etassatthassa saadhkaani| titthaM vuccati micchAladdhi tattheva bAhullena paribbhamanato taranti bAlA etthAti katvA, tadeva anappakAnamanatthAnaM titthiyAnaJca saJjAtidesaTena, nivAsaDhena vA Ayatananti titthAyatanaM, tasmiM, aJatitthiyasamayeti attho| titthiyA hi upapattivisese vimuttisaJino, saJjAvirAgAvirAgesu AdInavAnisaMsadassAvino ca hutvA asaJasamApattiM nibbattetvA akkhaNabhUmiyaM upapajjanti, na sAsanikA, tena vuttaM "ekacco titthAyatane pabbajitvA"ti / vAyokasiNe parikammaM katvAti catutthe bhUtakasiNe paThamAdIni tINi jhAnAni nibbattetvA tatiyajjhAne ciNNavasI hutvA tato vuTThAya catutthajjhAnAdhigamAya parikammaM katvA, tenevAha "catutthajjhAnaM nibbattetvA"ti / 381 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.68-73-68-73) kasmA panettha vAyokasiNeyeva parikammaM vuttanti ? vuccate- yatheva hi rUpapaTibhAgabhUtesu kasiNavisesesu rUpavibhAvanena rUpavirAgabhAvanAsaGghAto arUpasamApattiviseso sacchikarIyati, evaM aparibyattaviggahatAya arUpapaTibhAgabhUte kasiNavisese arUpavibhAvanena arUpavirAgabhAvanAsaGghAto rUpasamApattiviseso adhigamIyati, tasmA ettha "sA rogo sA gaNDo"tiAdinA, (ma0 ni0 3.24) "dhi cittaM, dhibbate taM citta''ntiAdinA (dI0 ni0 TI0 1.68-73) ca nayena arUpapavattiyA AdInavadassanena, tadabhAve ca santapaNItabhAvasanniTThAnena rUpasamApattiyA abhisaGgharaNaM, rUpavirAgabhAvanA pana saddhiM upacArena arUpasamApattiyo visesena paThamAruppajjhAnaM / yadi evaM "paricchinnAkAsakasiNepI''ti vattabbaM / tassApi hi arUpapaTibhAgatA labbhatIti ? vattabbamevetaM kesaJci, avacanaM pana pubbAcariyehi aggahitabhAvena / yathA hi rUpavirAgabhAvanA virajjanIyadhammabhAvamatte parinibindA (virajjanIyadhamma bhAvamattena parinipphannA dI0 ni0 TI0 1.6-73) virajjanIyadhammapaTibhAgabhUte ca visayavisese pAtubhavati, evaM arUpavirAgabhAvanApIti vuccamAne na koci virodho / titthiyeheva pana tassA samApattiyA paTipajjitabbatAya, tesaJca visayapadesanimittasseva tassa jhAnassa paTipattito taM kAraNaM passantehi pubbAcariyehi catuttheyeva bhUtakasiNe arUpavirAgabhAvanAparikammaM vuttanti daTTabbaM / kiJca bhiyyo- vaNNakasiNesu viya purimabhUtakasiNattayepi vaNNapaTicchAyAva paNNattiArammaNaM jhAnassa lokavohArAnurodheneva pavattito, evaJca katvA visuddhimagge (visuddhi0 1.96) pathavIkasiNassa AdAsacandamaNDalUpamAvacanaJca samatthitaM hoti / catutthe pana bhUtakasiNe bhUtapaTicchAyA eva jhAnassa gocarabhAvaM gacchatIti tasseva arUpapaTibhAgatA yuttA, tasmA vAyokasiNeyeva parikammaM vuttanti veditabbaM / / kathaM passatIti Aha "citte stii"tiaadi| santoti nibbuto, diThThadhammanibbAnametanti vuttaM hoti / kAlaM katvAti maraNaM katvA, yo vA manussaloke jIvanakAlo upatthambhakapaccayehi karIyati, taM karitvAtipi attho| asaJasattesu nibbattatIti asaJjasattasaGkhAte sattanikAye rUpapaTisandhivaseneva upapajjati, aJjasu vA cakkavALesu tassA bhUmiyA atthitAya anekavidhabhAvaM sandhAya puthuvacananiddesotipi daTThabbaM / idhevAti paJcavokArabhaveyeva / tatthAti asaJIbhave ! yadi rUpakkhandhamattameva asaJIbhave pAtubhavati, kathaM arUpasannissayena vinA tattha rUpaM pavattati, nanu siyA arUpasannissitAyeva rUpakkhandhassa uppatti idheva paJcavokArabhave tathA uppattiyA 382 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.68-73-68-73) adhiccasamuppannavAdavaNNanA 383 adassanatoti ? nAyamanuyogo aJatthApi appaviTTho, kathaM pana rUpasannissayena vinA arUpadhAtuyA arUpaM pavattatIti / idampi hi tena samAnajAtiyameva / kasmA ? idheva adassanato, kathaJca kabaLIkArAhArena vinA rUpadhAtuyA rUpaM pavattatIti / idampi ca taMsabhAvameva, kiM kAraNA ? idha adassanatoyeva / iti aJatthApi tathA pavattidassanato, kimetena aJanidassanena idheva anuyogen| apica yathA yassa cittasantAnassa nibbattikAraNaM rUpe avigatataNhaM, tassa saha rUpena sambhavato rUpaM nissAya pavatti rUpasApekkhatAya kAraNassa / yassa pana nibbattikAraNaM rUpe vigatataNhaM, tassa vinA rUpena pavatti rUpanirapekkhatAya kAraNassa, evaM yassa rUpappabandhassa nibbattikAraNaM arUpe vigatataNhaM, tassa vinA arUpena pavatti arUpanirapekkhatAya kAraNassa, evaM bhAvanAbalAbhAvato paJcavokArabhave rUpArUpasambhavo viya, bhAvanAbalena catuvokArabhave arUpasseva sambhavo viya ca / asaJIbhavepi bhAvanAbalena rUpasseva sambhavo daTTabboti | kathaM pana tattha kevalo rUpappabandho paccuppannapaccayarahito cirakAlaM pavattatIti paccetabbaM, kittakaM vA kAlaM pavattatIti codanaM manasi katvA "yathA nAmA"tiAdimAha | tena na kevalaM idha ceva aJattha ca vutto Agamoyeva etadatthaJApane, atha kho ayaM panettha yuttIti dasseti / jiyAvegukkhittoti dhanujiyAya vegena khipito| jhAnavego nAma jhAnAnubhAvo phaladAne samatthatA | tattakameva kAlanti ukkaMsato paJca mahAkappasatAni / tidvantIti yathAnibbattairiyApathameva cittakammarUpakasadisA hutvA tiTThanti / jhAnavegeti asaJjasamApattiparikkhitte catutthajjhAnakammavege, paJcamajjhAnakammavege vA / antaradhAyatIti paccayanirodhena nirujjhati na pavattati / idhAti kAmAvacarabhaveti attho aJattha tesamanuppattito / paTisandhisaJjAti paTisandhicittuppAdoyeva saJAsIsena vutto| kathaM pana anekakappasatamatikkamena ciraniruddhato vijJANato idha vijJANamuppajjati / na hi niruddha cakkhupasAde cakkhuvijJANamuppajjamAnaM diTThanti ? nayidamekantato daTThabbaM / niruddhampi hi cittaM samAnajAtikassa antarA anuppajjanato samanantarapaccayamattaM hotiyeva, na bIjaM | bIjaM pana kammameva, tasmA kammato bIjabhUtato ArammaNAdIhi paccayehi asaJIbhavato cutAnaM kAmadhAtuyA upapattivijJANaM hotiyeva, tenAha "idha paTisandhisaJjA uppajjatI"ti / ettha ca yathA nAma utuniyAmena pupphaggahaNe niyatakAlAnaM rukkhAnaM vidAraNasaGkhAte vekhe dinne vekhabalena aniyamatA hoti pupphaggahaNassa, evameva paJcavokArabhave avippayogena vattamAnesu rUpArUpadhammesu rUpArUpavirAgabhAvanAsaGghAte vekhe dinne tassa samApattivekhabalassa 383 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 anurUpato arUpabhave, asaJJabhave ca yathAkkamaM rUparahitA, arUparahitA ca khandhAnaM pavatti hotIti veditabbaM / kasmA panettha puna saJJappAdA ca pana " te devA tamhA kAyA cavantIti sapAdo tesaM cavanassa kAraNabhAvena vutto, "saJJappAdA"ti vacanaM vA kimatthadanti codanAya " yasmA panA" tiAdimAha / idha paTisandhisaJjuppAdena tesaM cavanassa paJcAyato ApakahetubhAvena vutto, "saJJjuppAdA" ti vacanaM vA tesaM cavanassa paJJAyanabhAvadarasananti adhippAyo / "saJjuppAdA' 'ti hi etassa saJjuppAdena hetubhUtena cavanti, saJjuppAdAvA uppAdasaJJA te devAti sambandho / santabhAvAyAti nibbAnAya | nanu cettha jAtisatasahassadasasaMvaTTAdInamatthake, tadabbhantare vA pavattAya asanUpapattiyA vasena lAbhIadhiccasamuppannikavAdopi lAbhIsassatavAdo viya anekabhedo sambhavatIti ? saccameva, anantarattA pana AsannAya asaJjUpapattiyA vasena lAbhIadhiccasamuppannikavAdo nayadassanavasena ekova dassitoti daTThabbaM / atha vA sassatadiTThisaGgahato adhiccasamuppannikavAdassa sassatavAde Agato sabbopi desanAnayo yathAsambhavaM adhiccasamuppannikavAdepi tabbati imassa visesassa dassanatthaM bhagavatA lAbhIadhiccasamuppannikavAdo avibhajitvA dassito, avassaJcassa sassatadiTThisaGgaho icchitabbo saMkilesapakkhe sattAnamajjhAsayassa sassatucchedavaseneva duvidhattA, tesu ca ucchedappasaGgAbhAvato | tathA hi aTThakathAyaM Asaya - saddassa atyuddhAravasena vuttaM " sassatucchedadiTThi cA "ti, tathA ca vakkhati "yAsaM satteva ucchedadiTThiyo, sesA sarasatadiTThiyo"ti (dI0 ni0 aTTha0 1.97, 98 ) / (1.1.68-73-68-73) nanu ca adhiccasamuppannikavAdassa sassatadiTThisaGgaho na yutto " ahaJhi pubbe nAhosi"ntiAdivasena pavattanato apubbasattapAtubhAvagAhakattA / sassatadiTThi pana attano, lokassa ca sadAbhAvagAhinI " atthitveva sassatisamanti pavattanatoti ? no na yutto anAgatakoTiadassanena sassataggAhasamavarodhattA / yadipi hi ayaM vAdo "somhi etarahi ahutvA santatAya pariNato " ti ( dI0 ni0 1.68) attano, lokassa ca atItakoTiparAmasanavasena pavatto, tathApi vattamAnakAlato paTThAya na tesaM katthaci anAgate pariyantaM passati, visesena ca paccuppannAnAgatakAlesu apariyantadassanapabhAvito sassatavAdo, yathAha " sassatisamaM tatheva ThassatI 'ti ( dI0 ni0 1.31 atthato samAnaM ) yadevaM siyA imassa ca vAdassa, sassatavAdAdInaJca pubbantakappikesu saGgaho na yukttoyeva 384 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.74-75) aparantakappikavAdavaNNanA 385 anAgatakAlaparAmasanavasena pavattattAti ? yutto eva samudAgamassa atItakoTThAsikattA / tathA hi nesaM samudAgamo atItaMsapubbenivAsasANehi, tappatirUpakAnussavAdipabhAvitehi ca takkanehi saGgahitoti, tathA ceva saMvaNNitaM / atha vA sabbattha appaTihataJANacArena dhammassAminA niravasesato agati, gatiJca yathAbhUtaM sayaM abhijA sacchikatvA paveditA etA diTThiyo, tasmA yAvatikA diTThiyo bhagavatA desitA, yathA ca desitA, tAvatikA tathA ceva sanniTThAnato sampaTicchitabbA, na cettha yuttivicAraNA kAtabbA buddhavisayattA / acinteyyo hi buddhAnaM buddhavisayo, tathA ca vakkhati "tattha na ekantena kAraNaM pariyesitabba"nti (dI0 ni0 aTTha0 1.78-82) / dutiyabhANavAravaNNanA nihitA / aparantakappikavAdavaNNanA 74. "aparantejANaM (dha0 sa0 1067), aparantAnudiTThino''tiAdIsu (dI0 ni0 1.74) viya aparanta-saddAnaM yathAkkama anAgatakAlakoTThAsavAcakataM sandhAyAha "anaagtkotttthaassngghaat"nti| "pubbantaM kappetvA''tiAdIsu vuttanayena "aparantaM kappetvA"tiAdIsupi attho veditabbo / visesamattameva cettha vakkhAma / saJjIvAdavaNNanA 75. AghAtanA uddhanti uddhamAghAtanaM, maraNato uddhaM pavatto attAti attho / "uddhamAghAtana''nti pavatto vAdo uddhamAghAtano sahacaraNavasena, taddhitavasena ca, antalopaniddeso vA esa / so etesanti uddhmaaghaatnikaa| evaM saddato nipphanaM atthato eva dassetuM "uddhamAghAtanA attAnaM badantI"ti vuttaM, AghAtanA uddhaM uparibhUtaM attabhAvanti attho| te hi dihrigatikA "uddhaM maraNato attA nibikAro"ti vadanti / "so etesa"ntiAdinA assatthiyatthaM dasseti yathA "buddhamassa atthIti buddho''ti / ayaM aTThakathAto aparo nayo- saJIti pavatto vAdo saJI sahacaraNAdinayena, saJI vAdo etesanti saJjIvAdA samAsavasena / saJjIvAdo eva vAdo etesanti hi attho / 385 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.76-77-76-77) 76-77. rUpI attAti ettha kasiNarUpaM "attA"ti kasmA vuttaM, nanu rUpavinimuttena attanA bhavitabbaM "rUpamassa atthI''ti vutte sAya viya rUpassApi attaniyattA / na hi "saJI attA''ti ettha saJjA eva attA, atha kho "sacA assa atthI''ti atthena attaniyAva, tathA ca vuttaM "tattha pavattasaJaJcassa 'saJjA'ti gahetvA"ti ? na kho panetamevaM daTThabbaM "rUpamassa atthIti rUpI''ti, atha kho "ruppanasIlo rUpI"ti | ruppanaJcettha rUpasarikkhatAya kasiNarUpassa vaDDitAvaDDitakAlavasena visesApatti / sA hi "natthI''ti na sakkA vattuM parittavipulatAdivisesasabbhAvato / yadevaM siyA "ruppanasIlo rUpI"ti, atha imassa vAdassa sassatadihrisaGgaho na yujjati ruppanasIlassa bhedasabbhAvatoti ? yujjateva kAyabhedato uddhaM parikappitassa attano nibbikAratAya tena adhippetttaa| tathA hi vRttaM "arogo paraM maraNA"ti / atha vA "rUpamassa atthIti rUpI"ti vuttepi na koci doso kappanAsiddhena bhedena abhedassApi niddesadassanato yathA "silAputtakassa sarIra''nti / apica avayavavasena avayavino tathAniddesanidassanato yathA "kAye kAyAnupassI''ti, (saM0 ni0 3.5.390) ruppanaM vA rUpaM, rUpasabhAvo, tadassa atthIti rUpI, attA "rUpino dhammA''tiAdIsu (dha0 sa0 11.dukamAtikA) viya, evaJca katvA attano rUpasabhAvattA "rUpI attA"ti vacanaM AyAgatamevAti vuttaM "kasiNarUpaM attaa"ti| "gahetvA"ti etena cetassa sambandho / tatthAti kasiNarUpe / assAti parikappitassa attano, AjIvakAdayo takkamattena paJapenti viyAti attho / AjIvakA hi takkikAyeva, na lAbhino / niyatavAditAya hi kammaphalapaTikkhepato natthi tesaM jhaansmaapttilaabho| tathA hikaNhAbhijAtiAdIsu kALakAdirUpaM "attA'"ti ekacce AjIvakA paTijAnanti / purimanayena cettha lAbhInaM dasseti, pacchimanayena pana takkikaM / evamIdisesu / roga-saddo bhaGgapariyAyo bhaGgassApi rujjanabhAvato, evaJca katvA arogasaddassa niccapariyAyatA upapannA hoti, tenAha "nicco"ti| roga-saddo vA byAdhipariyAyo / arogoti pana rogarahitatAsIsena nibbikAratAya niccataM diTTigatiko paTijAnAtIti dassetuM "nicco"ti vuttaM / kasiNugghATimAkAsapaThamAruppaviJANanatthibhAvAkiJcacAyatanAni yathArahamarUpasamApattinimittaM nAma / nimbapaNNe tapparimANo tittakaraso viya sarIrapparimANo arUpI attA sarIre tikRtIti takkamatteneva nigaNThA "arUpI attA saJjI''ti paJapentIti Aha "nigaNThAdayo viyA'ti / 386 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.76-77-76-77) saJjIvAdavaNNanA 387 tatiyA panAti "rUpI ca arUpI ca attA''ti laddhi / missakagAhavasenAti rUpArUpasamApattInaM yathAvuttAni nimittAni ekajjhaM katvA ekova "attA'ti, tattha pavattasaJaJcassa "saJjA'"ti gahaNavasena / ayahi diTThigatiko rUpArUpasamApattilAbhI tAsaM nimittaM rUpabhAvena, arUpabhAvena ca "attA''ti gahetvA "rUpI ca arUpI cAti abhinivesaM janesi athetavAdino viya, takkamatteneva vA rUpArUpadhammAnaM missakagahaNavasena "rUpI ca arUpI ca attA''ti abhinivissa aTThAsi / catutthAti "neva arUpI ca nArUpI ca attA''ti lddhi| takkagAhenevAti saGkhArasesasukhumabhAvappattadhammA viya accantasukhumabhAvappattiyA sakiccasAdhanAsamatthatAya khambhakucchi [thambhakuTTa (dI0 ni0 TI0 176-77)] hatthapAdAdisaGghAto viya neva rUpI, rUpasabhAvAnativattanato na ca arUpIti evaM pavattatakkagAheneva / ayaM aTThakathAmuttako nayo- nevarUpI nArUpIti ettha hi antAnantikacatutthavAde viya acamapaTikkhepavasena attho veditbbo| satipi ca tatiyavAdena imassa samAnatthabhAve tattha desakAlabhedavasena viya idha kAlavatthubhedavasena tatiyacatutthavAdAnaM viseso daTThabbo / kAlabhedavasena hi idha tatiyavAdassa pavatti rUpArUpanimittAnaM sahaanupaTThAnato / catutthavAdassa pana vatthubhedavasena pavatti rUpArUpadhammasamUhabhAvatoti / dutiyacatukkaM antAnantikavAde vuttanayena veditabbaM sabbathA saddatthato samAnatthattA | yaM panettha vattabbaM, tampi "amati gacchati bhAvo osAnametthA'tiAdinA amhehi vuttameva, kevalaM pana tattha pubbantakappanAvasena pavatto, idha aparantakappanAvasenAti ayaM viseso pAkaToyeva / kAmaJca nAnattasaJI attAti ayampi vAdo samApannakavasena lbbhti| aTThasamApattilAbhino didvigatikassa vasena snyjaabhedsmbhvto| tathApi samApattiyaM ekarUpeneva sAya upaTThAnato lAbhIvasena ekattasaJjitA sAtisayaM yuttAti Aha "samApannakavasena ekattasaJjI"ti / ekasamApattilAbhino eva vA vasena attho veditbbo| satipi ca samApattibhedato saJAbhedasambhave bahiddhA puthuttArammaNeyeva saJAnAnattassa oLArikassa sambhavato takkIvaseneva nAnattasaJjitaM dassetuM "asamApanakavasena nAnattasaJjI"ti vuttaM / parittakasiNavasenAti avaDDitattA appakakasiNavasena, kasiNaggahaNaJcettha sajAya visayadassanaM / visayavasena hi saJAya parittatA, iminA ca satipi saJjAvinimuttadhamme "saJjAyeva attA"ti vadatIti dasseti / esa nayo vipulakasiNavasenAti etthApi / evaJca katvA antAnantikavAde ceva idha ca antAnantacatukke paThamadutiyavAdesu saddatthamattato samAnesupi sabhAvato tehi dvIhi vAdehi imesaM dvinnaM vAdAnaM viseso siddho hoti, 387 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.76-77-76-77) aJathA vuttappakAresu vAdesu satipi pubbantAparantakappanabhedamattena kehici visese kehici avisesoyeva siyAti / ayaM pana aTThakathAmuttako nayo- "aGguTTappamANo attA, aNumatto attA"tiAdiladdhivasena paritto ca so saJI cAti parittasaJjI kApilakANAdapabhutayo [kapilakaNAdAdayo (dI0 ni0 TI0 1.76-77)] viy| attano sabbagatabhAvapaTijAnanavasena appamANo ca so saJI cAti appamANasaJjIti / dibbacakkhuparibhaNDattA yathAkammUpagANassa dibbacakkhupabhAvajanitena yathAkammUpagANena dissamAnApi sattAnaM sukhAdisamaGgitA dibbacakkhunAva diTThA nAmAti Aha "dibbena ckkhunaa"tiaadi| catukkanayaM, paJcakanayaJca sandhAya tikacatukkajjhAnabhUmiya"nti vuttaM / didvigatikavisayAsu hi paJcavokArajhAnabhUmIsu vehapphalabhUmi ThapetvA avasesA yathArahaM catukkanaye tikajjhAnassa, paJcakanaye ca catukkajjhAnassa vipAkaTThAnattA tikacatukkajjhAnabhUmiyo nAma / suddhAvAsA pana tesmvisyaa| nibbattamAnanti uppajjamAnaM / nanu ca "ekantasukhI attA''tiAdinA pavattavAdAnaM aparantadiTThibhAvato "nibbattamAnaM disvAti paccuppannavacanaM anupapannameva siyA | anAgatavisayA hi ete vAdAti ? upapannameva anAgatassa ekantasukhIbhAvAdikassa pakappanAya paccuppannanibbattidassanena adhippetttaa| tenevAha "nibbattamAnaM disvA 'ekantasukhI'ti gaNhAtI"ti / ettha ca tassaM tassaM bhUmiyaM bAhullena sukhAdisahitadhammappavattidassanaM paTicca tesaM "ekantasukhI"tiAdigahaNato tadanurUpAyeva bhUmi vRttAti dagubbaM / sahantarAbhisambandhavasena viya hi atthapakaraNAdivasenapi atthaviseso lbbhti| "ekantasukhI"tiAdIsu ca ekantabhAvo bahulaM pavattimattaM pati payutto / tathApavattimattadassanena tesaM evaM ghnnto| atha vA hatthidassakaandhA viya didvigatikA yaM yadeva passanti, taM tadeva abhinivissa voharanti / vuttajhetaM bhagavatA udAne "atitthiyA bhikkhave, paribbAjakA andhA acakkhukA''tiAdi, (udA0 55) tasmA alamettha yuttimagganAti / "dibbena cakkhunA disvAti vuttamatthaM samatthetuM "visesato hI"tiAdi vuttaM / 388 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.78-83-84) asaJInevasaJInAsaJjIvAdavaNNanA 389 asaJInevasaJInAsaJjIvAdavaNNanA 78-83. atha na koci viseso atthIti codanaM sodheti "kevalahI"tiAdinA / "asaJjI''ti ca "nevasajInAsajI''ti ca gaNhantAnaM tA diTThiyoti sambandho / kAraNanti visesakAraNaM, diTThisamudAgamakAraNaM vA / satipi kiJci kAraNapariyesanasambhave didvigatikavAdAnaM anAdariyabhAvaM dassetuM "na ekantena kAraNaM pariyesitabba"nti vuttaM / kasmAti Aha "didvigatikassA"tiAdi, etena pariyesanakkhamAbhAvatoti apariyesitabbakAraNaM dasseti / idaM vuttaM hoti - asaJjIvAde asaJIbhave nibbattasattavasena pavatto paThamavAdo, "sadhe attato samanupassatI"ti ettha vuttanayena sakhyeva "attA'ti gahetvA tassa kiJcanabhAvena ThitAya aJAya saJjAya abhAvato "asaJjI''ti pavatto dutiyavAdo, tathA saJAya saha rUpadhamme, sabbe eva vA rUpArUpadhamme "attA"ti gahetvA pavatto tatiyavAdo, takkagAhavaseneva catutthavAdo pavatto / dutiyacatukkepi kasiNarUpassa asaJjAnanasabhAvatAya asaJIti katvA antAnantikavAde vuttanayena cattAro vikappA pvttaa| nevasaJjInAsaJjIvAde pana nevasajInAsaJIbhave nibbattasattasseva cutipaTisandhIsu, sabbattha vA paTusAkiccaM kAtuM asamatthAya sukhumAya saJjAya asthibhAvapaTijAnanavasena paThamavAdo, asaJjIvAde vuttanayena sukhumAya saJAya vasena, saJjAnanasabhAvatApaTijAnanavasena ca dutiyavAdAdayo pavattAti / evaM kenaci pakArena satipi kAraNapariyesanasambhave diTThigatikavAdAnaM pariyesanakkhamAbhAvato AdaraM katvA mahussAhena tesaM kAraNaM na pariyesitabbanti / etesaM pana saJIasaJjInevasaJInAsajIvAdAnaM sassatadihrisaGgaho "arogo paraM maraNA''ti vacanato pAkaToyeva / ucchedavAdavaNNanA 84. avijjamAnassa vinAsAsambhavato asthibhAvahetuko ucchedoti dassetuM vijjamAnavAcakena santa-saddena "sato"ti pALiyaM vuttanti Aha "vijjamAnassA"ti / vijjamAnatApayutto cesa dihrigatikavAdavisayo sattoyeva idha adhippetoti dassanatthaM pALiyaM "sattassA"ti vuttaM, tena imamatthaM dasseti - yathA hetuphalabhAvena pavattamAnAnaM sabhAvadhammAnaM satipi ekasantAnapariyApannAnaM bhinnasantatipatitehi visese hetuphalabhUtAnaM paramatthato 389 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.84-84) bhinnasabhAvattA bhinnasantAnapatitAnaM viya accantaM bhedasanniTThAnena nAnattanayassa micchAgahaNaM ucchedAbhinivesassa kAraNaM, evaM hetuphalabhUtAnaM vijjamAnepi sabhAvabhede ekasantatipariyApannatAya ekattanayena accantamabhedagahaNampi kAraNamevAti / santAnavasena hi pavattamAnesu khandhesu ghanavinibbhogAbhAvena tesaM idha sattagAho, sattassa ca atthibhAvagAhahetuko ucchedavAdo, anupubbanirodhavasena pana nirantaravinAso idha "ucchedo''ti adhippeto yAvAyaM attA ucchijjamAno bhavati, tAvAyaM vijjatiyevAti gahaNatoti Aha "upaccheda"nti / u-saddo hi upa-saddapariyAyo, so ca upasaGkamanattho, upasaGkamanaJcettha anupubbamuppajjitvA aparAparaM nirodhavasena nirantaratA / apica punAnuppajjamAnavasena nirudayavinAsoyeva ucchedo nAma yathAvuttanayena gahaNatoti Aha "upaccheda"nti / u-saddo, hi upa-saddo ca ettha uparibhAgattho / niruddhato parabhAgo ca idha uparibhAgoti vuccati / nirantaravasena, nirudayavasena vA visesena nAso vinAso, so pana maMsacakkhupaJAcakkhUna dassanapathAtikkamanato adassanamevAti Aha "adassana"nti / adassane hi nAsa-saddo loke niruLaho "dve cApare vaNNavikAranAsA''tiAdIsu (kAsikA 6-3-109 suttaM passitabba) viya / bhAvavigamanti sabhAvApagamaM / yathAdhammaM bhavanaM bhAvoti hi atthena idha bhAva-saddo sabhAvavAcako / yo pana nirantaraM nirudayavinAsavasena ucchijjati, so attano sabhAvena ThAtumasakkuNeyyatAya "bhAvApagamo"ti vuccati / "tatthA"tiAdinA ucchedavAdassa yathApAThaM samudAgamaM nidassanamattena dasseti, tena vakkhati "tathA ca aJathA ca vikappetvAvA''ti / tatthAti "sato sattassa ucchedaM vinAsaM vibhavaM paJapentIti vacane / lAbhIti dibbckkhunyaannlaabhii| tadavasesalAbhI ceva sabbaso alAbhI ca idha aparantakappikaTThAne "alAbhI" tveva vuccati / cutinti sekkhaputhujjanAnampi cutimeva / esa nayo cutimattamevAti etthApi / upapattiM apassantoti daTuM samatthepi sati anolokanavasena apssnto| na upapAtanti pubbayogAbhAvena, parikammAkaraNena vA upapattiM daTuM na sakkoti, evaJca katvA nayadvaye viseso pAkaTo hoti / ko paralokaM jAnAti, na jAnAtiyevAti nathikavAdavasena ucchedaM gaNhAtIti saha pAThasesena sambandho, nathikavAdavasena mahAmULahabhAveneva "ito aJo paraloko atthI''ti anavabodhanato imaM dihi~ gaNhAtIti adhippAyo / "ettakoyeva visayo, yvAyaM indriyagocaro''ti attano dhItuyA hatthaggaNhanakarAjA viya kAmasukhAbhirattatAyapi gaNhAtIti Aha "kAmasukhagiddhatAya vA'ti / vaNTato patitapaNNAnaM vaNTena 390 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.84-84) ucchedavAdavaNNanA 391 apaTisandhikabhAvaM sandhAya "na puna viruhantI"ti vuttaM / evameva sattAti yathA paNDupalAso bandhanA pavutto puna na paTisandhIyati, evameva sabbepi sattA appaTisandhikA maraNapariyosAnA aponobbhavikA appaTisandhikamaraNameva nigacchantIti attho / udakapubbuLakUpamA hi sattA puna anuppajjamAnatoti tassa laddhi / tathAti "lAbhI anussaranto"tiAdinA [arahato (aTTha)] nidassanavasena vRttappakArena / aJjathAti takkanassa anekappakArasambhavato tato aJjanapi pakArena / lAbhinopi cutito uddhaM upapAtassa adassanamattaM pati takkaneneva imA diTTiyo uppajjantIti vuttaM "vikappetvAvA"ti / tathA ca vikappetvAva uppannA aJathA ca vikappetvAva uppannAti hi sambandho / tattha "dve janA''tiAdinA ucchedaggAhakappabhedadassanena imamatthaM dasseti / yathA amarAvikkhepikavAdA ekantaalAbhIvaseneva desitA, yathA ca uddhamAghAtanikasaJjIvAde catutthacatukke saJjIvAdA ekantalAbhIvaseneva desitA, nyime| ime pana sassatekaccasassatavAdAdayo viya lAbhIalAbhIvaseneva desitaati| yadevaM kasmA sassatavAdAdIsu viya lAbhIvasena, takkIvasena ca paccekaM desanamakatvA sassatavAdAdidesanAhi aJathA idha desanA katAti ? vuccate- desanAvilAsappattito / desanAvilAsappattA hi buddhA bhagavanto, te veneyyajjhAsayAnurUpaM vividhenAkArena dhamma desenti, na aJathA / yadi hi idhApi ca tathAdesanAya nibandhanabhUto veneyyajjhAsayo bhaveyya, tathArUpameva bhagavA vadeyya, kathaM ? "idha bhikkhave, ekacco samaNo vA brAhmaNo vA AtappamanvAya...pe0... yathA samAhite citte sattAnaM cutUpapAtaJANAya cittaM abhininnAmeti, so dibbena cakkhunA visuddhena atikkantamAnusakena arahato cuticittaM passati, puthUnaM vA parasattAnaM, na heva kho taduddhaM upapattiM / so evamAha 'yato kho bho ayaM attA rUpI cAtumahAbhUtiko mAtApettikasambhavo kAyassa bhado ucchijjati vinassati, na hoti paraM maraNA'tiAdinA" visesalAbhino, takkino ca visu katvA / yasmA pana tathAdesanAya nibandhanabhUto veneyyajjhAsayo na idha bhavati, tasmA desanAvilAsena veneyyajjhAsayAnarUpaM sassatavAdAdidesanAhi aJathAyevAyaM desanA katAti dagubbaM / atha vA sassatekaccasassatavAdAdIsu viya na idha takkIvAdato visesalAbhIvAdo bhinnAkAro, atha kho samAnappakAratAya samAnAkAroyevAti imassa visesassa pakAsanatthaM ayamucchedavAdo bhagavatA purimavAdehi visiTThAkArabhAvena desito| sambhavati hi idha takkinopi anussavAdivasena adhigamavato viya abhiniveso | apica na imA diTThiyo bhagavatA anAgate evaMbhAvIvasena desitA, nApi evamete bhaveyyunti parikappanAvasena, atha 391 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.85-87) kho yathA yathA divigatikehi "idameva saccaM, moghamaJjanti (ma0 ni0 2.187, 203, 427; 3.27, 28; udA0 55) maJitA, tathA tathAyeva ime diTThigatA yathAbhuccaM sabba taJANena paricchinditvA pakAsitA, yehi gambhIrAdippakArA aputhujjanagocarA buddhadhammA pakAsanti, yesaJca parikittanena tathAgatA sammadeva thomitA honti / aparo nayo- yathA ucchedavAdIhi dihrigatikehi uttaruttarabhavadassIhi aparabhavadassInaM tesaM vAdapaTisedhavasena sakasakavAdA patiThThApitA, tathAyevAyaM desanA katAti purimadesanAhi imissA desanAya pavattibhedo na codetabbo, evaJca katvA arUpabhavabhedavasena ucchedavAdo catudhA vibhajitvA viya kAmarUpabhavabhedavasenApi anekadhA vibhajitvAyeva vattabbo, evaM sati bhagavatA vuttasattakato bahutarabhedo ucchedavAdo ApajjatIti, atha vA paccekaM kAmarUpabhavabhedavasena viya arUpabhavavasenApi na vibhajitvA vattabbo, evampi sati bhagavatA vuttasattakato appatarabhedova ucchedavAdo ApajjatIti ca evaMpakArApi codanA anavakAsA eva hoti / dihrigatikAnahi yathAbhimataM desanA pavattAti / 85. mAtApitUnaM etanti taMsambandhanato etaM mAtApitUnaM santakanti attho / sukkasoNitanti pitu sukkaM, mAtu soNitaJca, ubhinnaM vA sukkasaGghAtaM soNitaM / mAtApettiketi nimitte cetaM bhummaM / itIti imehi tIhi padehi / "rUpakAyavasenA''ti avatvA "rUpakAyasIsenA"ti vadanto arUpampi tesaM "attA'"ti gahaNaM Apeti / iminA pakArena itthanti Aha "evameke"ti / evaM-saddo hettha idamattho, iminA pakArenAti attho / eketi ekacce, aJje vaa| 86. manussAnaM pubbe gahitattA, ajesaJca asambhavato "kAmAvacaro'"ti ettha chakAmAvacaradevapariyApannoti attho / kabaLIkAro cettha yathAvuttasudhAhAro / 87. jhAnamanena nibbattoti ettha yaM vattab, taM heTThA vuttameva / mahAvayavo aGgo, tattha visuM pavatto paccaGgo, sabbehi aGgapaccaGgehi yutto tathA / tesanti cakkhusotindriyAnaM / itaresanti ghAnajivhAkAyindriyAnaM / tesampi indriyAnaM saNThAnaM purisavesavaseneva veditabbaM / tathA hi aTThakathAsu vuttaM "samAnepi tattha ubhayaliGgAbhAve purisasaNThAnAva tattha brahmAno, na itthisaNThAnA''ti / 392 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.88-92-93) diThThadhammanibbAnavAdavaNNanA 393 88-92. AkAsAnaJcAyatana-saddo idha bhaveyevAti Aha "aakaasaannycaaytnbhvnti| etthAha - yuttaM tAva purimesu tIsu vAdesu "kAyassa bhedA"ti vattuM paJcavokArabhavapariyApannaM attabhAvamArabbha pavattattA tesaM vAdAnaM, catuvokArabhavapariyApannaM pana attabhAvaM nissAya pavattesu catutthAdIsu catUsu vAdesu kasmA "kAyassa bhedA"ti vuttaM / na hi arUpInaM kAyo vijjati / yo bhedoti vucceyyAti ? saccametaM, rUpattabhAve pana pavattavohAreneva diTTigatiko arUpattabhAvepi kAyavohAraM AropetvA evamAha / lokasmihi dissati aJatthabhUtopi vohAro tadaJjatthasamAropito yathA taM "sasavisANaM, khaM puppha"nti / yathA ca dihrigatikA diTThiyo paJapenti, tathAyeva bhagavApi desetIti / apica nAmakAyabhAvato phassAdidhammasamUhabhUte arUpattabhAve kAyaniddeso daTThabbo / samUhaTenapi hi "kAyo"ti vuccati "hatthikAyo assakAyo"tiAdIsu viya / ettha ca kAmAvacaradevattabhAvAdiniravasesavibhavapatiTThApakAnaM dutiyAdivAdAnaM aparantakappikabhAvo yutto hotu anAgataddhavisayattA tesaM vAdAnaM, kathaM pana diTThigatikassa paccakkhabhUtamanussattabhAvApagamapatiTThApakassa paThamavAdassa aparantakappikabhAvo yujjeyya paccuppannaddhavisayattA tassa vAdassa / dutiyavAdAdInahi purimapurimavAdasaGgahitasseva attano anAgate taduttaribhavUpapannassa samucchedabodhanato yujjati aparantakappikatA, tathA ceva vRttaM "no ca kho bho ayaM attA ettAvatA sammA samucchinno hotI"tiAdi (dI0 ni0 1.85) yaM pana tattha vuttaM "asthi kho bho aJo attA"ti, (dI0 ni0 1.87) taM manussattabhAvAdiheTThimattabhAvavisesApekkhAya vuttaM, na sabbathA aJabhAvato / paThamavAdassa pana anAgate taduttaribhavUpapannassa attano samucchedabodhanAbhAvato, "atthi kho bho aJo attA''ti ettha aJabhAvena aggahaNato ca na yujjateva aparantakappikatAti ? no na yujjati idhalokapariyApannattepi paThamavAdavisayassa anAgatakAlikasseva tena adhippetattA / paThamavAdinApi hi idhalokapariyApannassa attano paraM maraNA ucchedo anAgatakAlavaseneva adhippeto, tasmA cassa aparantakappikatAya na koci virodhoti / didudhammanibbAnavAdavaNNanA 93. ANena daTThabboti diTTho, diTTho ca so sabhAvaDhena dhammo cAti diTThadhammo, dassanabhUtena ANena upaladdhasabhAvoti attho / so pana akkhAnamindriyAnaM abhimukhIbhUto visayoyevAti vuttaM "paccakkhadhammo vucctii"ti| tattha yo anindriyavisayo, sopi supAkaTabhAvena indriyavisayo viya hotIti katvA tathA vuttanti daTTabbaM, tenevAha "tattha 393 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.94-95) tattha paTiladdhattabhAvassetaM adhivacana"nti, tasmiM tasmiM bhave yathAkammaM paTilabhitabbattabhAvassa vAcakaM padaM, nAmanti vA attho / nibbAnaJcettha dukkhavUpasamanameva, na aggaphalaM, na ca asaGghatadhAtu tesamavisayattAti Aha "dukkhavUpasamana"nti / diThThadhammanibbAne pavatto vAdo etesanti diTThadhammanibbAnavAdAtipi yujjati / 94. kAmanIyattA kAmA ca te anekAvayavAnaM samUhabhAvato sattAnaJca bandhanato guNA cAti kAmaguNAti atthaM sandhAyAha "mnaapiyruupaadiihii'tiaadi| yAva phoTThabbArammaNaJcettha Adi-saddena saGgaNhAti / suTTha appitoti sammA Thapito / ThapanA cettha allIyanAti Aha "allIno"ti | parito tattha tattha kAmaguNesu yathAsakaM indriyAni cAreti gocaraM gaNhApetIti atthaM dassetuM "tesU"tiAdi vuttaM, tenAha "ito cito ca upanetI"ti / pari saddavisiTTho vA idha cara-saddo kILAyanti vuttaM "palaLatI"tiAdi [laLati (aTThakathAyaM)] / palaLatIti hi pakArena laLati, vilAsaM karotIti attho / "ettha cA"tiAdinA uttamakAmaguNikAnameva diTThadhammanibbAnaM paJapentIti dasseti / mandhAtumahArAjavasavattIdevarAjakAmaguNA hi uttamatAya nidassitA, kasmAti Aha "evruupe"tiaadi| 95. aJjathAbhAvAti kAraNe nissakkavacanaM / vuttanayenAti suttapadesu desitanayena, etena sokAdInamuppajjanAkAraM dasseti / AtibhogarogasIladiTThibyasanehi phuTThassa cetaso abbhantaraM nijjhAyanaM socanaM antonijjhAyanaM, tadeva lakkhaNametassAti antonijjhaaynlkkhnno| tasmiM soke samuTThAnahetubhUte nissitaM tnnissitN| bhusaM vilapanaM lAlappanaM, tannissitameva lAlappanaM, tadeva lakkhaNamassAti tnissitlaalppnlkkhnno| pasAdasaGghAte kAye nissitassa dukkhasahagatakAyavijJANassa paTipILanaM kAyapaTipILanaM, sasambhArakathanaM vA etaM yathA "dhanunA vijjhatI"ti tadupanissayassa vA aniTTharUpassa pacchA pavattanato "rUpakAyassa paTipILana''ntipi vaTTati / paTighasampayuttassa manaso vihesanaM mnovighaatN| tadeva lakkhaNamassAti sabbattha yojetabbaM / AtibyasanAdinA phuTThassa paridevanAyapi asakkuNantassa antogatasokasamuTThito bhuso AyAso upaayaaso| so pana cetaso appasannAkAro evAti Aha "visAdalakkhaNoti / sAdanaM pasAdanaM sAdo, psnntaa| anupasaggopi hi saddo saupasaggo viya yathAvuttassa atthassa bodhako yathA "gotrabhU''ti / evaM sabbattha / tato vigamanaM visAdo, appasannabhAvo / 394 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.96-98) didhammanibbAnavAdavaNNanA 395 96. vitakkanaM vitakkitaM, taM panatthato vitakkova, tathA vicAritanti etthApi, tena vuttaM "abhiniropanavasena pavatto vitakko"tiAdi / etenAti vitakkavicAre parAmasitvA karaNaniddeso, hetuniddeso vaa| tenetamatthaM dIpeti "khobhakarasabhAvattA vitakkavicArAnaM taMsahitampi jhAnaM tehi sauppILanaM viya hotI"ti, tenAha "sakaNTakaM [bhakaNDakaM (aTThakathAyaM)] viya khAyatI"ti / oLArikabhAvo hi vitakkavicArasaGghAtena kaNTakena saha pavattakathA / kaNTakasahitabhAvo ca sauppILanatA eva, loke hi sakaNTakaM pharusakaM oLArikanti vadanti / __97. pItigataM pItiyeva "diTThigata''ntiAdIsu (dha0 sa0 381; mahAni0 12) viya gata-saddassa tbbhaavvuttito| ayahi saMvaNNakAnaM pakati, yadidaM anatthakapadaM, tulyAdhikaraNapadaJca ThapetvA atthavaNNanA / tathA hi tattha tattha dissati / "yopanAti yo yAdiso, (pArA0 45) nibbAnadhAtUti nibbAyanamatta'nti ca Adi / yAya nimittabhUtAya ubbilAvanapItiyA uppannAya cittaM ubbilAvitaM nAma, sAyeva ubbilAvitattaM bhAvavAcakassa nimitte pvttnto| iti pItiyA uppannAya eva cittassa ubbilAvanato tassa ubbilAvitabhAvo pItiyA kato nAmAti Aha "ubbilabhAvakaraNa"nti / 98. AbhujanaM manasikaraNaM aabhogo| sammA anukkamena, punappunaM vA ArammaNassa AhAro smnaahaaro| ayaM pana TIkAyaM (dI0 ni0 TI0 1.98) vuttanayo- cittassa AbhuggabhAvo ArammaNe abhinatabhAvo aabhogo| sukhena hi cittaM ArammaNe abhinataM hoti, na dukkhena viya apanataM, nApi adukkhamasukhena viya anabhinataM, anapanataJcAti / ettha ca "manuJabhojanAdIsu khuppipAsAdiabhibhUtassa viya kAmehi viveciyamAnassa upAdArammaNapatthanAvisesato abhivaDDati, manuJabhojanaM bhuttAvino viya pana uLArakAmarasassa yAvadatthaM nicitassa sahitassa bhuttakAmatAya kAmesu pAtabyatA na hoti, visayAnabhigiddhanato visayehi dummociyehi jalUkA viya sayameva muccatI''ti ca ayoniso ummujjitvA kAmaguNasantappitatAya saMsAradukkhavUpasamaM byAkAsi paThamavAdI / kAmAdInaM AdInavadassitAya, paThamAdijhAnasukhassa santabhAvadassitAya ca paThamAdijhAnasukhatittiyA saMsAradukkhupacchedaM byAkaMsu dutiyaadivaadino| idhApi ucchedavAdeva vuttappakAro vicAro yathAsambhavaM AnetvA vttbbo| ayaM panettha viseso- ekasmimpi attabhAve paJca vAdA labbhanti / paThamavAde yadi kAmaguNasamappito attA, evaM so ditttthdhmmnibbaanpptto| dutiyAdivAdesu yadi paThamavAdasaGgahito soyeva attA 395 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.100-104-100-104) paThamajjhAnAdisamaGgI, evaM sati diTThadhammanibbAnappattoti / teneva hi ucchedavAde viya idha pALiyaM "aJo attA"ti aJjaggahaNaM na kataM / kathaM pana accantanibbAnapaJApakassa attano diThThadhammanibbAnavAdassa sassatadiTThiyA saGgaho, na ucchedadiTThiyAti ? taMtaMsukhavisesasamaGgitApaTiladdhena bandhavimokkhena suddhassa attano sakarUpeneva avtttthaandiipnto| tesahi tathApaTiladdhena kammabandhavimokkhena suddho hutvA diTThadhammanibbAnappatto attA sakarUpeneva avaThThAsIti laddhi / tathA hi pALiyaM "ettAvatA kho bho ayaM attA paramadiTThadhammanibbAnaM patto hotI''ti sassatabhAvaJApakacchAyAya eva tesaM vAdadassanaM katanti / "ettAvatA"tiAdinA pALiyatthasampiNDanaM / tattha yAsanti yathAvuttAnaM diTTInaM aniyamaniddesavacanaM / tassa imA dvAsaTThi diTTiyo kathitAti niyamanaM, niyatAnapekkhavacanaM vA etaM "yaM sandhAya vutta''nti AgataThThAne viya / sesAti paJcapaJAsa ditttthiyo| tAsu antAnantikavAdAdInaM sassatadihrisaGgahabhAvo tattha tattha pakAsitoyeva / kiM panettha kAraNaM, pubbantAparantA eva diTTAbhinivesassa visayabhAvena dassitA, na pana tadubhayamekajjhanti ? asambhavo evettha kAraNaM / na hi pubbantAparantesu viya tadubhayavinimutte majjhante diTThikappanA sambhavati tadubhayantaramattena ittrkaalttaa| atha pana paccuppannattabhAvo tadubhayavemajjhaM, evaM sati diTThikappanAkkhamo tassa ubhayasabhAvo pubbantAparantesuyeva antogadhoti kathaM tadubhayamekajjhaM adassitaM siyA / atha vA pubbantAparantavantatAya "pubbantAparanto''ti majjhanto vuccati, sopi "pubbantakappikA ca aparantakappikA ca pubbantAparantakappikA cA"ti upari vadantena bhagavatA pubbantAparantehi visu katvA vuttoyevAti dttttbbo| aTThakathAyampi "sabbepi te pubbantAparantakappike'"ti etena sAmaJaniddesena, ekasesena vA saGgahitoti veditabbaM / aJathA hi saGkaDDitvA vuttavacanassa niravasesasaGkaDanAbhAvato anatthakatA ApajjeyyAti / ke pana te pubbantAparantakappikAti ? ye antAnantikA hutvA diThThadhammanibbAnavAdAti evamAdinA ubhayasambandhAbhinivesino veditbbaa| 100-104. "idAnI"tiAdinA appanAvacanadvayassa visesaM dsseti| tattha ekajjhanti rAsikaraNatthe nipaato| ekadhA karotIti ekajjhantipi neruttikA, bhAvanapuMsakaJcetaM / iti-saddo idamattho, iminA pakArena pucchitvA vissajjesIti attho / 396 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.100-104-100-104) diTThadhammanibbAnavAdavaNNanA 397 ajjhAsayanti sassatucchedavasena diTThijjhAsayaM / tadubhayavasena hi sattAnaM saMkilesapakkhe duvidho ajjhAsayo / tathA hi vuttaM - "sassatucchedadiTThi ca, khanti cevAnulomikA / yathAbhUtaJca yaM ANaM, etaM Asayasaddita"nti / / (visuddhi0 TI0 1.136; dI0 ni0 TI0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA; sArattha TI0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA, verajjakaNDavaNNanA; vimati TI0 1.veraJjakaNDavaNNanApi pssitbbN)| taJca bhagavA aparimANAsu lokadhAtUsu aparimANAnaM sattAnaM aparimANe eva jeyyavisese uppajjanavasena anekabhedabhinnampi "cattAro janA sassatavAdA''tiAdinA dvAsaTThiyA pabhedehi saGgaNhanavasena sabba taJANena paricchinditvA dassento pamANabhUtAya tulAya dhArayamAno viya hotIti Aha "tulAya tulayanto viyA"ti / tathA hi vakkhati "antojAlIkatA''tiAdi (dI0 ni0 aTTha0 1.146) "sinerupAdato vAlukaM uddharanto viyA"ti pana etena sabba tANato aJassa ANassa imissA desanAya asakkuNeyyataM dasseti paramagambhIratAvacanato / ettha ca "sabbe te imeheva dvAsaTThiyA vatthUhi, etesaM vA aJatarena, natthi ito bahiddhAti vacanato, pubbantakappikAdittayavinimuttassa ca kassaci diTThigatikassa abhAvato yAni tAni sAmaJaphalAdisuttantaresu vuttappakArAni akiriyAhetukanathikavAdAdIni, yAni ca issarapakatipajApatipurisakAlasabhAvaniyatiyadicchAvAdAdippabhedAni diTThigatAni (visuddhi0 1.160-162; vibhaM0 anu TI0 2.194-195 vAkyakhandhesu passitabba) bahiddhApi dissamAnAni, tesaM ettheva saGgahato antogadhatA veditabbA / kathaM ? akiriyavAdo tAva "vajho kUTaTTho"tiAdinA kiriyAbhAvadIpanato sassatavAde antogadho, tathA "sattime kAyA"tiAdi (dI0 ni0 1.174) nayappavatto pakudhavAdo, "natthi hetu natthi paccayo sattAnaM saMkilesAyA''tiAdi (dI0 ni0 1.168) nayappavatto ahetukavAdo ca adhiccasamuppannavAde / "natthi paro loko'tiAdi (dI0 ni0 1.171) nayappavatto natthikavAdo ucchedavAde | tathA hi tattha "kAyassa bhedA ucchijjatI''tiAdi (dI0 ni0 1.85) vuttaM / paThamena Adi-saddena nigaNThavAdAdayo saGgahitA / 397 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.100-104-100-104) yadipi pALiyaM (dI0 ni0 1.177) nATaputtavAdabhAvena cAtuyAmasaMvaro Agato, tathApi sattavatAtikkamena vikkhepavAditAya nATaputtavAdopi saJcayavAdo viya amarAvikkhepavAdesu antogadho / "taM jIvaM taM sarIraM, ajhaM jIvaM adhe sarIra''nti (dI0 ni0 1.377; ma0 ni0 2.122: saM0 ni0 1.2.35) evaMpakArA vAdA pana "rUpI attA hoti arogo paraM maraNA'"tiAdivAdesa saGgahaM gacchanti / "hoti tathAgato paraM maraNA, asthi sattA opapAtikA''ti evaMpakArA sassatavAde / "na hoti tathAgato paraM maraNA, natthi sattA opapAtikA"ti evaMpakArA ucchedavAde / "hoti ca na hoti ca tathAgato paraM maraNA, atthi ca natthi ca sattA opapAtikA'"ti evaMpakArA ekaccasassatavAde / "neva hoti na na hoti tathAgato paraM maraNA, nevatthi na nasthi sattA opapAtikA''ti evaMpakArA amarAvikkhepavAde / issarapakatipajApatipurisakAlavAdA ekaccasassatavAde / kaNAdavAdo, sabhAvaniyatiyadicchAvAdA ca adhiccasamuppannavAde saGgahaM gacchanti / iminA nayena suttantaresu, bahiddhA ca atitthiyasamaye dissamAnAnaM diTThigatAnaM imAsuyeva dvAsaTThiyA diTThIsu antogadhatA veditabbA / te pana tattha tatthAgatanayena vuccamAnA ganthavitthArakarA, atitthe ca pakkhandanamiva hotIti na vitthArayimha / idha pALiyaM atthavicAraNAya aTThakathAyaM anuttAnatthapakAsanameva hi amhAkaM bhAroti / "evamayaM yathAnusandhivasena desanA AgatA''ti vacanappasaGgena suttassAnusandhayo vibhajituM "tayo hI"tiAdimAha / atyantaranisedhanatthahi visesaniddhAraNaM / tattha anusandhanaM anusandhi, sambandhamattaM, yaM desanAya kAraNaDhena "samuTThAna''ntipi vuccati / pucchAdayo hi desanAya bAhirakAraNaM tadanurUpena desnaapvttnto| taMsambandhopi tannissitattA kAraNameva / abbhantarakAraNaM pana mahAkaruNAdesanAtrANAdayo / ayamattho upari Avi bhavissati / pucchAya kato anusandhi pucchAnusandhi, pucchaM anusandhiM katvA desitattA suttassa sambandho pucchAya kato nAma hoti / pucchAsaGghAto anusandhi pucchAnusandhItipi yujjati / pucchAnissitena hi anusandhinA tannissayabhUtA pucchApi gahitAti / atha vA anusandhahatIti anusandhi, pucchAsaGghAto anusandhi etassAti pucchAnusandhi, taMtaMsuttapadeso / pucchAya vA anusandhIyatIti pucchAnusandhi, pucchaM vacanasambandhaM katvA desito taMsamuTThAniko taMtaMsuttapadesova / ajjhAsayAnusandhimhipi eseva nayo / anusandhIyatIti anusandhi, yo yo anusandhi, anusandhino anurUpaM vA yathAnusandhi / pucchAya, ajjhAsayena ca ananusandhiko Adimhi desitadhammassa anurUpadhammavasena vA 398 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.100-104-100-104) didhammanibbAnavAdavaNNanA 399 tappaTipakkhadhammavasena vA pavatto uparisuttapadeso / tathA hi so "yena pana dhammena...pe0... kakacUpamA AgatA''tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 1.100-104) aTThakathAyaM vutto, yathApAkimayaM vibhAgoti dasseti "ttthaa"tiaadinaa| tattha "evaM vutte nando gopAlako bhagavantaM etadavocA''ti paThanti, taM na sundaraM sutte tathA abhAvato / "evaM vutte nandagopAlakasutte bhagavantaM etadavocA''ti pana paThitabbaM tasmiM sutte "aJjataro bhikkhu bhagavantaM etadavocA'ti atthassa uppttito| idahi saMyuttAgamavare saLAyatanavagge saGgItasuttaM / gaGgAya vurahamAnaM dArukkhandhaM upamaM katvA saddhApabbajite kulaputte desite nando gopAlako "ahamimaM paTipattiM pUressAmI"ti bhagavato santike pabbajjaM, upasampadaJca gahetvA tathApaTipajjamAno nacirasseva arahattaM ptto| tasmA "nandagopAlakasutta"nti paJAyittha / "kiM nu kho bhante"tiAdIni pana aJataroyeva bhikkhu avoca / vuttahi tattha "evaM vutte aJataro bhikkhu bhagavantaM etadavoca 'kiM nu kho bhante, orimaM tiir'ntiaadi| tatrAyamattho - evaM vutteti "sace kho bhikkhave, dArukkhandho na orimaM tIraM upagacchatI''tiAdinA gaGgAya vurahamAnaM dArukkhandhaM upamaM katvA saddhApabbajite kulaputte desite / bhagavantaM etadavocAti anusandhikusalatAya "kiM nu kho bhante''tiAdivacanamavoca / tathAgato hi "imissaM parisati nisinno anusandhi kusalo atthi, so maM pahaM pucchissatI"ti ettakeneva desanaM niTThApesi / orimaM tIranti orimabhUtaM tIraM / tathA pArimaM tIranti / majjhe saMsIdoti vemajjhe saMsIdanaM nimmujjanaM / thale ussAdoti jalamajjhe udvite thalasmiM ussArito AruLaho / manussaggAhoti manussAnaM sambandhIbhUtAnaM, manussehi vA gahaNaM / tathA amanussaggAhoti AvaTTaggAhoti udakAvaTTena gahaNaM / antopUtIti vakkahadayAdIsu apUtikassApi guNAnaM pUtibhAvena abbhantarapUtIti / "atha kho aJjatarassa bhikkhuno"tiAdi majjhimAgamavare uparipaNNAsake mahApuNNamasuttaM (ma0 ni0 3.88-90) tatrAyamattho- iti kirAti ettha kira-saddo aruciyaM, tena bhagavato yathAdesitAya attasuJatAya attano aruciyabhAvaM dIpeti / bhoti dhammAlapanaM, ambho sabhAvadhammAti attho / yadi rUpaM anattA...pe0... vijJANaM anattA / evaM satIti spaatthsesyojnaa| anattakatAnIti attanA na katAni, anattabhUtehi vA khandhehi katAni / kamattAnaM phusissantIti kIdisamattabhAvaM phusissanti / asati attani khandhAnaJca khaNikattA tAni kammAni kaM nAma attAnaM attano phalena phusissanti, ko 399 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.105-117-105-117) kammaphalaM paTisaMvedissatIti vuttaM hoti / tassa bhikkhuno cetoparivitakkaM attano cetasA ceto - pariyaJANasampayuttena sabbaJjataJJANasampayuttena vA aJJAya jAnitvAti sambandho / 400 avidvAti sutAdivirahena ariyadhammassa akovidatAya apaNDito / vidvA paNDitAdhivacanaM vidati jAnAtIti katvA / avijjAgatoti avijjAya upagato, ariyadhamme avinItatAya appahInAvijjoti attho / taNhAdhipateyyena cetasAti " yadi ahaM nAma koci natthi, evaM sati mayA katassa kammassa phalaM ko paTisaMvedeti, sati pana tasmiM siyA kammaphalUpabhogo''ti taNhAdhipatito Agatena attavAdupAdAnasahagatena cetasA / atidhAvitabbanti atikkamitvA dhAvitabbaM / idaM vuttaM hoti - khaNikattepi saGghArAnaM yasmiM santAne kammaM kataM, tattheva phalUpapattito dhammapuJjamattasseva siddhe kammaphalasambandhe ekattanayaM micchA gahetvA ekena kArakavedakabhUtena bhavitabbaM, aJJathA kammakammaphalAnamasambandho siyAti attattaniyasuJJatApakAsanaM satthusAsanaM atikkamitabbaM maJJeyyAti / idAni anatidhAvitabbataM vibhAvetuM "taM kiM maJJathA" tiAdimAha / upari desanAti desanAsamuTThAnadhammadIpikAya heTThimadesanAya upari pavattitA desanA / desanAsamuTThAnadhammassa anurUpapaTipakkhadhammappakAsanavasena duvidhesu yathAnusandhIsu anurUpadhammappakAsanavasena yathAnusandhidassanametaM " upari cha abhijJA AgatA "ti / tadavase pana sabbampi paTipakkhadhammappakAsanavasena / majjhimAgamavare mUlapaNNAsakeyeva cetAni suttAni / kilesenAti "lobho cittassa upakkileso "tiAdinA kilesavasena / bhaNDanenAti vivAdena / akkhantiyAti kopena / kakacUpamAti kharapantiupamA / imasmimpIti pi-saddo apekkhAyaM " ayampi pArAjiko "tiAdIsu (vi0 1.72-73, 167, 171, 195, 197) viya, sampiNDane vA tena yathA vatthasuttAdIsu paripakkhadhammappakAsanavasena yathAnusandhi, evaM imasmimpi brahmajAleti apekkhanaM, sampiNDanaM vA karoti / tathA hi niccasArAdipaJJapakAnaM diTThigatAnaM vasena uTThitAyaM desanA niccasArAdisuJJatApakAsanena nitttthaapitaati| '"tenA"tiAdinA yathAvuttasaMvaNNanAya guNaM dasseti / " paritassitavipphanditavAravaNNanA 105-117. mariyAdavibhAgadassanatthanti diTThigatikAnaM taNhAdiTThiparAmAsassa tathAgatAnaM jAnanapassanena, sassatAdimicchAdassanassa ca sammAdassanena saGkarAbhAva-vibhAgappakAsanatthaM / 400 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.105-117-105-117) paritassitavipphanditavAravaNNanA 401 taNhAdiThThiparAmAsoyeva tesaM, na tu tathAgatAnamiva yathAbhUtaM jAnanapassanaM / taNhAdiTThivipphandanamevetaM micchAdassanavedayitaM, na tu sotApannassa sammAdassanavedayitamiva niccalanti ca hi imAya desanAya mariyAdavibhAgaM dasseti / tena vakkhati "yena diTThiassAdena...pe0... taM vedayita"nti, "diTThisaGkhAtena ceva...pe0... dassetI"ti ca / "tadapI"ti vuttattA yena somanassajAtA paJapentIti attho labbhatIti dassetuM "yenA"tiAdi vuttaM / sAmatthiyato hi avagatatthassevettha ta-saddena parAmasanaM / diTThiassAdenAti diTThiyA paccayabhUtena assAdena | "didvisukhenA"tiAdi tasseva vevacanaM / ajAnantAnaM apassantAnaM tesaM bhavantAnaM samaNabrAhmaNAnaM tadapi vedayitaM taNhAgatAnaM vedayitanti smbndho| "yathAbhUtadhammAnaM sabhAva"nti ca avisesena vRttaM / na hi saGghatadhammasabhAvaM ajAnanamattena micchA abhinivisanti / sAmaJajotanA ca visese avatiThThati / tasmAyamettha visesayojanA kAtabbA - "sassato attA ca loko cA"ti idaM diTThiTTAnaM evaMgahitaM evaMparAmaTuM evaMgatikaM hoti evaMabhisamparAyanti yathAbhUtamajAnantAnaM apassantAnaM atha vA yasmiM vedayite avItataNhatAya evaMdiTTigataM upAdIyati, taM vedayitaM samudayaatthaGgamAdito yathAbhUtamajAnantAnaM apassantAnanti / evaM visesayojanAya hi yathA anAvaraNaJANasamantacakkhUhi tathAgatAnaM yathAbhUtamettha jAnanaM, passanaJca hoti, na evaM dihrigatikAnaM, atha kho tesaM taNhAdiTTiparAmAsoyevAti imamatthaM imAya desanAya dassetIti pAkaTaM hoti / evampi cAyaM desanA mariyAdavibhAgadassanatthaM jaataa| vedayitanti "sassato attA ca loko cA''ti (dI0 ni0 1.31) diTThipaJApanavasena pavattaM diTThissAdasukhapariyAyena vuttaM, tadapi anubhavanaM / taNhAgatAnanti taNhAya upagatAnaM, pavattAnaM vA tadeva vuttinayena vivarati "kevalaM...pe0... vedayita"nti / taJca kho panetanti ca yathAvuttaM vedayitameva paccAmasati, tenetaM dIpeti- "tadapi vedayitaM taNhAgatAnaM vedayitamevA''ti vacchinditvA "tadapi vedayitaM paritassitavipphanditamevA'"ti puna sambandho kAtabboti / tadapi tAva na sampApuNAtIti heTThimaparicchedena mariyAdavibhAgaM dassetuM "na sotApannassa dassanamiva nicala"nti vuttaM / dassananti ca sammAdassanasukhaM, maggaphalasukhanti vuttaM hoti / kuto cAyamattho labbhatIti eva-saddasAmatthiyato / "paritassitavipphanditamevAti hi vuttena maggaphalasukhaM viya aviSphanditaM hutvA ekarUpe avatikRti, atha kho taM vaTTAmisabhUtaM didvitaNhAsallAnuviddhatAya sauppILattA 401 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 vipphanditamevAti attho Apanno hoti, tenevAha "paritassitenA "tiAdi / ayamettha aTThakathAmuttako sasambandhanayo / 402 evaM visesakAraNato dvAsaTThi diTTigatAni vibhajitvA idAni avisesakAraNato tAni dassetuM " tatra bhikkhave "tiAdikA desanA AraddhA / sabbesaJhi diTThigatAnaM vedanA, avijjA, taNhA ca avisiTThakAraNaM / tattha tadapIti "sassataM attAnaJca lokaJca paJJapentI"ti ettha yadetaM "sarasato attA ca loko cAti paJJApanahetubhUtaM sukhAdibhedaM tividhampi vedayitaM, tadapi yathAkkamaM dukkhasallAniccato, avisesena samudayatthaGgamassAdAdInavanissaraNato vA yathAbhUtamajAnantAnaM apassantAnaM hoti, tato eva ca sukhAdipatthanAsambhavato, taNhAya ca upagatattA taNhAgatAnaM tahAparitassitena diTThivipphanditameva diTThicalanameva / "asati attani ko vedanaM anubhavatIti kAyavacIdvAresu diTThiyA copanappattimattameva, na pana diTThiyA paJJapetabbo koci dhammo sassato atthIti adhippAyoti / ekaccasassatAdIsupi esa nayo / phassapaccayavAravaNNanA 118. paramparapaccayadassanatthanti yaM diTThiyA mUlakAraNaM, tassApi kAraNaM, puna tassapi kAraNanti evaM paccayaparamparadassanatthaM / yena hi taNhAparitassitena etAni diTThigatAni (1.1.118-131) pavattanti, tassa vedayitaM paccayo, vedayitApi phasso paccayoti evaM paccayaparamparavibhAvinI ayaM desanA / kimatthiyaM pana paccayaparamparadassananti ce ? atthantaraviJJApanatthaM / tena hi yathA diTThisaGghAto paJJApanadhammo, tappaccayadhammA ca yathAsakaM paccayavaseneva uppajjanti, na paccayehi vinA, evaM paJJapetabbadhammApi rUpavedanAdayo, na ettha koci sassato attA vA loko vAti evamatthantaraM viJJApitaM hoti / taNhAdiTThipariphanditaM tadapi vedayitaM diTThikAraNabhUtAya taNhAya paccayabhUtaM phassapaccayA hotIti attho / 131. tassa paccayassAti tassa phassasaGghAtassa paccayassa / diTThivedayite diTThiyA paccayabhUte vedayite, phassapadhAnehi attano paccayehi nipphAdetabbe / sAdhetabbe cetaM bhummaM / balavabhAvadassanatthanti balavakAraNabhAvadassanatthaM / tathA hi vinApi cakkhAdivatthUhi, sampayuttadhammehi ca kehici vedanA uppajjati, na pana kadAcipi phassena vinA, tasmA 402 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.144-144) didvigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA 403 phasso vedanAya balavakAraNaM / na kevalaM vedanAya eva, atha kho sesasampayuttadhammAnampi / sannihitopi hi visayo sace cittuppAdo phusanAkAravirahito hoti, na tassa ArammaNapaccayo bhavatIti phasso sabbesampi sampayuttadhammAnaM visespccyo| tathA hi bhagavatA dhammasaGgaNIpakaraNe cittuppAdaM vibhajantena "phasso hotI"ti phassasseva paThamamuddharaNaM kataM, vedanAya pana sAtisayamadhiTThAnapaccayo eva / "paTisaMvedissantI''ti vuttattA "tadapI''ti etthAdhikAroti Aha "taM vedayita"nti / gamyamAnatthassa vA-saddassa payogaM pati kAmacArattA, lopattA, sesattApi ca esa na payutto / evamIdisesu / hoti cettha - "gamyamAnAdhikArato, lopato sesato cAti / kAraNehi catUhipi, na katthaci ravo yutto''ti / / "yathA hI'tiAdinA phassassa balavakAraNatAdassanena tadatthaM samattheti / tattha patatoti patantassa / thUNAti upatthambhakadArussetaM adhivacanaM / didvigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA 144. kiJcApi imasmiM ThAne pALiyaM vedayitamanAgataM, heTThA pana tIsupi vAresu adhikatattA, upari ca "phussa phussa paTisaMvedentI"ti vakkhamAnattA vedayitamevettha padhAnanti Aha "sabbadidvivedayitAni sampiNDetI"ti / "yepi teti tattha tattha Agatassa ca pisaddassa atthaM sandhAya "sampiNDetI"ti vuttaM / ye te samaNabrAhmaNA sassatavAdA...pe0... sabbepi te chahi phassAyatanehi phussa phussa paTisaMvedentIti hi vedayitakiriyAvasena taMtaMdihrigatikAnaM sampiNDitattA vedayitasampiNDanameva jAtaM / sabbampi hi vAkyaM kiriyApadhAnanti / upari phasse pakkhipanatthAyAti "chahi phassAyatanehI''ti vutte upari phasse pakkhipanatthaM, pakkhipanaJcettha vedayitassa phassapaccayatAdassanameva / "chahi phassAyatanehi phussa phussa paTisaMvedentI''ti iminA hi chahi ajjhattikAyatanehi chaLArammaNapaTisaMvedanaM ekantato chaphassahetukamevAti dassitaM hoti, tena vuttaM "sabbe te"tiAdi / kambojoti evaMnAmakaM rhuuN| tathA dkssinnaaptho| "sajAtivAne"ti iminA sajAyanti etthAti adhikaraNattho saJjAti-saddoti dasseti / evaM samosaraNa saddo / Ayatanasadopi tadubhayatthe / Ayataneti samosaraNabhUte catumahApathe / nanti mahAnigrodharukkhaM / idahi 403 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 aGguttarAgame paJcanipAte saddhAnisaMsasuttapadaM / tattha ca seyyathApi bhikkhave subhUmiyaM catumahApathe mahAnigrodho samantA pakkhInaM paTisaraNaM hotI 'ti (a0 ni0 2.5.38) tanniddeso vRtto / sati satiAyataneti satisaGghAte kAraNe vijjamAne, tatra tatreva sakkhitabbataM pApuNAtIti attho / Ayatanti ettha phalAni tadAyattavRttitAya pavattanti, AyabhUtaM vA attano phalaM tanoti pavattetIti AyatanaM, kAraNaM / sammantIti upasammanti assAsaM janenti / Ayatana - saddo aJJesu viya na ettha atthantarAvabodhakoti Aha '"paNNattimatte"ti, tathA tathA paJJattimatteti attho / rukkhagacchasamUhe paNNattamatte hi araJJavohAro, araJameva ca araJJAyatananti / atthattayepIti ettha pi-saddena AkaranivAsAdhiTThAnatthe sampiNDeti / "hiraJJAyatanaM suvaNNAyatana' 'ntiAdIsu hi Akare, "issarAyatanaM vAsudevAyatana "ntiAdIsu nivAse, "kammAyatanaM sippAyatana "ntiAdIsu adhiTThAne pavattati, nissayeti attho / 404 Ayatanti ettha Akaronti, nivasanti, adhiTThahantIti yathAkkamaM vacanattho / cakkhAdI ca phassAdayo AkiNNA, tAni ca saMvAso, adhiTThAnaJca nissypccybhaavto| tasmA tadetampi atthattayamidha yujjatiyeva / kathaM yujjatIti Aha '"cakkhAdIsu hI"tiAdi / phasso vedanA saJJA cetanA cittanti ime phassapaJcamakA dhammA upalakkhaNavasena vuttA asampi taMsampayuttadhammAnaM AyatanabhAvato, padhAnavasena vA / tathA hi cittuppAdaM vibhajantena bhagavatA teyeva "phasso hoti, vedanA, saJJA, cetanA, cittaM hotI 'ti paThamaM vibhattA / saJjAyanti tannissayArammaNabhAvena tattheva uppattito / samosaranti tattha tattha vatthudvArArammaNabhAvena samosaraNato / tAni ca nesaM kAraNaM tesamabhAve abhAvato / ayaM pana yathAvutto saJjAtidesAdiattho ruLhivaseneva tattha tattha niruLhatAya eva pavattattAti AcariyaAnandattherena vuttaM / ayaM pana padatthavivaraNamukhena pavatto attho - Ayatanato, AyAnaM tananato, Ayatassa ca nayanato AyatanaM / cakkhAdI hi naMtaMdvArArammaNA cittacetasikA dhammA sena sena anubhavanAdikiccena Ayatanti uTThahanti ghaTenti vAyamanti, AyabhUte ca dhamme etAni tanonti vitthArenti, AyataJca saMsAradukkhaM nayanti pvttentiiti| iti iminA nayenAti ettha Adiatthena iti saddena "sotaM paTiccA "tiAdipALiM saGgaNhAti / tattha tiNNanti cakkhupasAdarUpArammaNacakkhuviJaNAdInaM tiNNaM visyindriyvinynnaanN| tesaM samAgamanabhAvena gahetabbato " phasso saGgatI 'ti vRtta / tathA (1.1.144-144) 404 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.144-144) didvigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA 405 hi so "sannipAtapaccupaTThAno"ti vuccati / iminA nayena AropetvAti smbndho| tena imamatthaM dasseti - yathA "cakpa Ticca...pe0... phasso''ti (ma0 ni0 1.204; 3.421, 425, 426; saM0 ni0 1.2.43, 45; 2.4.61; kathAva0 465) etasmiM sutte vijjamAnesupi saJjAdIsu sampayuttadhammesu vedanAya padhAnakAraNabhAvadassanatthaM phassasIsena desanA katA, evamidhApi "phassapaccayA vedanA''tiAdinA phassaM Adi katvA aparantapaTisandhAnena paccayaparamparaM dassetuM "chahi phassAyatanehI"ti ca "phussa phussA"ti ca phassasIsena desanA katAti / phassAyatanAdInIti Adi-saddena "phussa phussA''ti vacanaM saGgaNhAti / "kiJcApI"tiAdinA saddamattato codanAlesaM dassetvA "tathApI"tiAdinA atthato taM pariharati / na AyatanAni phusanti ruupaanmnaarmmnnbhaavto| phasso arUpadhammo visamAno ekadesena ArammaNaM analliyamAnopi phusanAkArena pavatto phusanto viya hotIti Aha "phassova taM taM ArammaNaM phusatI"ti / teneva so "phusanalakkhaNo, saGghaTTanaraso''ti ca vuccati / "chahi phassAyatanehi phussa phussA''ti aphusanakiccAnipi nissitavohArena phusanakiccAni katvA dassanameva phasse upanikkhipanaM nAma yathA "maJcA ghosantI'"ti / upanikkhipitvAti hi phusanakiccAropanavasena phassasmiM pavesetvAti attho / phassagatikAni katvA phassupacAraM AropetvAti vuttaM hoti / upacAro nAma vohAramattaM, na tena atthasiddhi atNsbhaavto| atthasijjhanako pana taMsabhAvoyeva attho gahetabboti dassetuM "tasmA"tiAdimAha / yathAhu "atyahi nAtho saraNaM avoca, na byaJjanaM lokahito mahesI''ti / / attano paccayabhUtAnaM channaM phassAnaM vasena cakkhusamphassajA yAva manosamphassajAti saGkhapato chabbidhaM sandhAya "chaphassAyatanasambhavA vedanA"ti vuttaM / vitthArato pana - "phassato chabbidhApetA, upvicaarbhedto| tidhA nissitato dvIhi, tidhA kAlena vaDDitA''ti / / - aTThasatapariyAye vuttanayena aTThasatappabhedA / mahAvihAravAsino cettha yathA viANaM nAmarUpaM 405 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.144-144) saLAyatanaM, evaM phassaM, vedanaJca paccayapaccayuppannampi sasantatipariyApannaM dIpento vipAkameva icchanti, ache pana yathA tathA vA paccayabhAvo sati na sakkA vajjetunti sabbameva icchanti / sAti yathAvuttappabhedA vedanA / rUpataNhAdibhedAyAti "seTThiputto brAhmaNaputto''ti pitunAmavasena viya ArammaNanAmavasena vuttAya rUpataNhA yAva dhammataNhAti saGkepato chabbidhAya / vitthArato pana - "rUpataNhAdikA kAma-taNhAdIhi tidhA puna / santAnato dvidhA kAla-bhedena guNitA siyu"nti / / - evaM vuttaaTThasatappabhedAya / upanissayakoTiyAti upanissayasIsena / kasmA panettha upanissayapaccayova uddhaTo, nanu sukhA vedanA, adukkhamasukhA ca taNhAya ArammaNamattaArammaNAdhipatiArammaNUpanissayapakatUpanissayavasena catudhA paccayo, dukkhA ca ArammaNamattapakatUpanissayavasena dvidhAti ? saccametaM, upanissaye eva pana taM sabbampi antogadhanti evmuddhtto| yuttaM tAva ArammaNUpanissayassa upanissayasAmaJato upanissaye antogadhatA, kathaM pana ArammaNamattaArammaNAdhipatInaM tattha antogadhabhAvo siyAti ? tesampi ArammaNasAmaJjato Arammapanissayena saGgahitattA ArammapanissayavasamodhAnabhUteva upanissaye eva antogadhatA hoti / etadatthameva hi sandhAya "upanissayenA'"ti avatvA "upanissayakoTiyA''ti vuttaM / siddhe hi satyArambho niyamAya vA hoti atyantaravijJApanAya vAti / evamIdisesu / catubbidhassAti kAmupAdAnaM yAva attavAdupAdAnanti catubbidhassa / nanu ca taNhAva kAmupAdAnaM, kathaM sAyeva / tassa paccayo siyAti? saccaM, purimataNhAya pana upanissayapaccayena pacchimataNhAya daLahabhAvato purimAyeva taNhA pacchimAya paccayo bhavati / taNhAdaLahattameva hi "kAmupAdAnaM upAyAso upakaTThA'tiAdIsu viya upa saddassa daLhatthe pvttnto| apica dubbalA taNhA taNhAyeva, balavatI taNhA kAmupAdAnaM / atha vA apattavisayapatthanA taNhA tamasi corAnaM hatthapasAraNaM viya, sampattavisayaggahaNaM kAmupAdAnaM corAnaM hatthagatabhaNDaggahaNaM viy| appicchatApaTipakkhA taNhA / santuTThitApaTipakkhaM kAmupAdAnaM / pariyesanadukkhamUlaM taNhA, ArakkhadukkhamUlaM kAmupAdAnaM / ayampi tesaM viseso kecivAdavasena AcariyadhammapAlattherena (dI0 ni0 TI0 1.144) dassito purimanayasseva visuddhimagge (visuddhi0 1.144) sakavAdabhAvena vuttattA / 406 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.144-144) dihrigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA 407 asahajAtassa upAdAnassa upanissayakoTiyA, sahajAtassa pana sahajAtakoTiyAti yathAlAbhamattho ghetbbo| tattha asahajAtA anantaraniruddhA anantarasamanantara anantarUpanissayanatthivigatAsevanapaccayehi chadhA pccyo| ArammaNabhUtA pana ArammaNamattaArammaNAdhipatiArammaNUpanissayehi tidhA, taM sabbampi vuttanayena upanissayeneva saGgahetvA "upanissayakoTiyA"ti vuttaM / yasmA ca taNhAya rUpAdIni assAdetvA kAmesu pAtabyataM Apajjati, tasmA taNhA kAmupAdAnassa upanissayakoTiyA pccyo| tathA rUpAdibhede sammULho "natthi dinna'"ntiAdinA (dI0 ni0 1.171; ma0 ni0 1.445; 2.94-95, 225; 3.91, 116, 136; saM0 ni0 2.3.210; a0 ni0 3.10.176, 217; dha0 sa0 1221; vibhaM0 907, 925, 971) micchAdassanaM, saMsArato muccitukAmo asuddhimagge suddhimaggaparAmasanaM, khandhesu attattaniyagAhabhUtaM sakkAyadassanaJca gaNhAti / tasmA itaresampi tiNNaM taNhA upanissayakoTiyA paccayoti daTTab / sahajAtA pana sahajAtaaJamaJanissayasampayuttaatthiavigatahetuvasena sattadhA sahajAtAnaM paccayo / tampi sabbaM sahajAtapaccayeneva saGgahetvA "sahajAtakoTiyA"ti vuttaM / bhavassAti kammabhavassa ceva upapattibhavassa c| tattha cetanAdisaGghAtaM sabbaM bhavagAmikammaM kmmbhvo| kAmabhavAdinavavidho uppttibhvo| tesu upapattibhavassa catubbidhampi upAdAnaM upapattibhavahetubhUtassa kammabhavassa kAraNabhAvato, tassa ca sahAyabhAvUpagamanato pakatUpanissayavasena pccyo| kammArammaNakaraNakAle pana kammasahajAtamupAdAnaM upapattibhavassa ArammaNavasena paccayo / kammabhavassa pana sahajAtassa sahajAtamupAdAnaM sahajAtaaJamaJanissayasampayuttaatthiavigatavasena ceva hetumaggavasena ca anekadhA pccyo| asahajAtassa pana anantarassa asahajAtamupAdAnaM anantarasamanantaraanantarUpanissayanatthivigatAsevanavasena, itarassa ca nAnantarassa pakatUpanissayavasena, sammasanAdikAlesu ArammaNAdivasena ca paccayo / tattha anantarAdike upanissayapaccaye, sahajAtAdike ca sahajAtapaccaye pakkhipitvA tathAti vuttaM, rUpUpahArattho vA hesa anukaDDhanattho vA / tena hi upanissayakoTiyA ceva sahajAtakoTiyA cAti atthaM dasseti / __ bhavo jAtiyAti ettha bhavoti kammabhavo adhippeto| so hi jAtiyA paccayo, na upapattibhavo / jAtiyeva hi upapattibhavoti, sA ca paThamAbhinibbattakhandhA / tena vuttaM "jAtIti panettha savikArA paJcakkhandhA daTThabbA"ti, tenAyaM codanA nivattitA "nanu 407 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.144-144) jAtipi bhavoyeva, kathaM so jAtiyA paccayo''ti, kathaM panetaM jAnitabbaM "kammabhavo jAtiyA paccayo''ti ce? bAhirapaccayasamattepi kammavaseneva hInapaNItAdivisesadassanato / yathAha bhagavA "kammaM satte vibhajati yadidaM hInapaNItatAyA"ti (ma0 ni0 3.289) savikArAti nibbattivikArena savikArA, na ajehi, te ca atthato upapattibhavoyeva, so eva ca tassa kAraNaM bhavitumayutto taNhAya kAmupAdAnassa paccayabhAve viya purimapacchimAdivisesAnamasambhavato, tasmA kammabhavoyeva upapattibhavasaGghAtAya jAtiyA kammapaccayena ceva pakatUpanissayapaccayena ca paccayoti atthaM dassetuM "kammapaccayaM upanissayeneva saGgahetvA upanissayakoTiyA paccayo''ti vuttaM / yasmA pana jAtiyA sati jarAmaraNaM, jarAmaraNAdinA phuTThassa ca bAlassa sokAdayo sambhavanti, nAsati, tasmA jAtijarAmaraNAdInaM upanissayavasena paccayoti Aha "jAti...pe0... paccayo"ti vitthArato atthavinicchayassa akatattA, sahajAtUpanissayasIseneva paccayavicAraNAya ca, dassitattA, aGgAdividhAnassa ca anAmaThThattA "ayamettha sabaipo"tiAdi vuttaM / mahAvisayattA paTiccasamuppAdavicAraNAya niravasesA ayaM kuto laddhabbAti codanamapaneti "vitthaarto"tiaadinaa| "idha panassA''tiAdinA pALiyampi paTiccasamuppAdakathA ekadeseneva kathitAti dasseti / tattha idhAti imasmiM brahmajAle / assAti ptticcsmuppaadss| payojanamattamevAti diTThiyA kAraNabhUtavedanAvasena ekadesamattaM payojanameva / "mattamevA''ti hi avadhAraNatthe pariyAyavacanaM "appaM vassasataM Ayu, idAnetarahi vijjatI''tiAdIsu viya aJamaJatthAvabodhanavasena sapayojanattA, matta-saddo vA pamANe, payojanasaGkhAtaM pamANameva, na taduttarIti attho / "matta-saddo avadhAraNe eva-saddo sanniTThAne''tipi vadanti / evaM sabbattha / hoti cettha - "mattamevAti ekatthaM, mattapadaM pamANake / mattAvadhAraNe vA, sanniTThAnamhi cetara'"nti / / ekadesenevidha pALiyaM kathitattA paTiccasamuppAdassa tathA kathane saddhiM udAharaNena kAraNaM dassento "bhagavA hI"tiAdimAha / tena imamadhippAyaM dasseti "vaTTakathaM kathento bhagavA avijjA taNhA-diTThInamaJjatarasIsena kathesi, tesu idha divisIseneva kathento vedanAya diTThiyA balavakAraNattA vedanAmUlakaM ekadesameva paTiccasamuppAdaM kathesI''ti / etAni ca muttAni aGguttaranikAye dasanipAte (a0 ni0 3.10.61 vAkyakhandhe) tattha purimakoTi na paJAyatIti asukassa nAma sammAsambuddhassa, cakkavattino vA kAle avijjA uppannA, na 408 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.145-145) vivaTTakathAdivaNNanA 409 tato pubbeti evaM avijjAya purimo AdimariyAdo appaTihatassa mama sabba tANassApi na pacAyati tatA mariyAdassa avijjamAnattAti attho / evaJcetanti iminA mariyAdAbhAvena ayaM avijjA kAmaM vuccati / atha ca panAti evaM kAlaniyamena mariyAdAbhAvena vuccamAnApi / idappaccayAti imasmA paJcanIvaraNasaGghAtapaccayA avijjA sambhavatIti evaM dhammaniyAmena avijjAya koTi paJjAyatIti attho / "ko cAhAro avijjAya, 'paJca nIvaraNA' tissa vacanIya''nti (a0 ni0 3.10.61) hi tattheva vuttaM, TIkAyaM pana "AsavapaccayA''ti (dI0 ni0 TI0 1.144) Aha, taM udAharaNasuttena na sameti / ayaM paccayo idappaccayo ma-kArassa da-kArAdesavasena / saddavidU pana "Idisassa payogassa dissanato ida-saddoyeva pakatIti vadanti, ayuttamevetaM vaNNavikArAdivasena nAnApayogassa dissamAnattA / yathA hi vaNNavikArena "amU"ti vuttepi "asU"ti dissati, "imesUti vuttepi "esUti, evamidhApi vaNNavikAro ca vAkye viya samAsepi labbhateva yathA "jAnipati tudmptii"ti| kimettha vattabda, pabhinnapaTisambhidena AyasmatA mahAkaccAyanattherena vuttameva pamANanti daTTabbaM / / bhavataNhAyAti bhavasaojanabhUtAya taNhAya / idappaccayAti imasmA avijjApaccayA / "ko cAhAro bhavataNhAya, 'avijjA' tissa vacanIya"nti hi vuttaM / bhavadiTThiyAti sassatadiTThiyA / idappaccayAti idha pana vedanApaccayAtveva attho / nanu diTThiyo eva kathetabbA, kimatthiyaM pana paTiccasamuppAdakathananti anuyogenAha "tenA"tiAdi / idaM vuttaM hoti- anulomena paTiccasamuppAdakathA nAma vaTTakathA, taM kathaneneva bhagavA ete diTThigatikA yAvidaM micchAdassanaM na paTinissajjanti, tAva iminA paccayaparamparena vaTTeyeva nimujjantIti dassesIti / ito bhvaadito| ettha bhavAdIsu / esa nayo sesapadadvayepi / iminA apariyantaM aparAparuppattiM dasseti / vipannahAti vividhena nAsitA / vivaTTakathAdivaNNanA 145. didvigatikAdhiTThAnanti didvigatikAnaM micchAgAhadassanavasena adhiTThAnabhUtaM, diTThigatikavasena puggalAdhiTThAnanti vuttaM hoti / puggalAdhiTThAnadhammadesanA hesA / yuttayogabhikkhuadhidvAnanti yuttayogAnaM bhikkhUnamadhiTThAnabhUtaM, bhikkhuvasena puggalAdhiTThAnanti vuttaM hoti / vivaTTanti vaTTato vigataM / "yehI"tiAdinA diTTigatikAnaM micchAdassanassa kAraNabhUtAya vedanAya paccayabhUtaM heTThA vuttameva phassAyatanamidha gahitaM desanAkusalena 409 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 bhagavatAti dasseti / vedanAkammaTThAneti "vedanAnaM samudaya "ntiAdikaM imaM pALiM sandhAya vRttaM / kiJcittameva visesoti Aha " yathA panA "tiAdi / tanti "phassasamudayA, phassanirodhA "ti vuttaM kAraNaM / "AhArasamudayA "tiAdIsu kabaLIkAro AhAro veditabbo / so hi "kabaLIkAro AhAro imassa kAyassa AhArapaccayena paccayo ti ( paTThA0 429) paTTA vacanato kammasamuTThAnAnampi cakkhAdInaM upatthambhakapaccayo hotiyeva / "nAmarUpasamudayA''tiAdIsu vedanAdikkhandhattayameva nAmaM / nanu ca "nAmarUpapaccayA saLAyatana' "nti vacanato sabbesu chasu phassAyatanesu " nAmarUpasamudayA nAmarUpanirodhA" icceva vattabbaM, atha kasmA cakkhAyatanAdIsu " AhArasamudayA AhAranirodhA "ti vuttanti ? saccametaM avisesena, idha pana evampi cakkhAdIsu sambhavatIti visesato dassetuM tathA tibbaM / 410 uttaritarajAnaneneva diTThagatassa jAnanampi siddhanti katvA pALiyamanAgatepi "diTThiJca jAnAtIti vuttaM / sIlasamAdhipaJJAyo lokiyalokuttaramissakA, vimutti pana ida heTTimA phalasamApattiyo "yAva arahattA" tiaggaphalassa visuM vacanato / paccakkhAnumAnena cettha pajAnanA, tenevAha "bahussuto ganthadharo bhikkhu jAnAtItiAdi, yathAlAbhaM vA yojetabbaM / desanA panAti ettha pana - saddo aruciyattho, tenimaM dIpeti -- yadipi anAgAmiAdayo yathAbhUtaM pajAnanti, tathApi arahato ukkaMsagativijAnanavasena desanA arahattanikUTena niTThApitAti / suvaNNageho viya ratanamayakaNNikAya desanA arahattakaNNikAya niTThApitAti attho / ettha ca " yato kho... pe0... pajAnAtIti etena dhammassa niyyAnikabhAvena saddhiM saGghassa suppaTipattiM dasseti, teneva aTThakathAyaM " ko evaM jAnAtIti ? khINAsavo jAnAti, yAva Araddhavipassako jAnAtIti paripuNNaM katvA bhikkhusaGgho dassito, tena yadetaM heTThA vuttaM "bhikkhusaGghavasenApi dIpetu"nti, (dI0 ni0 aTTha0 1.8) taM yathArutavaseneva dIpitaM hotIti daTTabbaM / 146. " desanAjAlavimutto diTTigatiko nAma natthI' ta dassanaM desanAya kevalaparipuNNataM Japetunti veditabbaM / anto jAlassAti antojAlaM, dabbapavesanavasena antojAle akatApi tannissitavAdappavesanavasena katAti antojAlIkatA, anto jAlassa tiTThantIti vA antojAlA, dabbavasena anantojAlApi tannissitavAdavasena antojAlA katAti antojAlIkatA / abhUtatabbhAve karAsabhUyoge vikAravAcakato Ipaccayo, antasarassa vA IkArAdesoti saddavidU yathA "dhavalIkAro, kabaLIkAro "ti, (saM0 ni0 1.1.181 ) ( 1.1.146-146) 410 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.147-147) vivaTTakathAdivaNNanA 411 imamatthaM dassetuM "imassA"tiAdi vuttaM / nissitA avasitAva hutvA ummujjamAnA ummujjantIti attho / mAna-saddo cettha bhAvenabhAvalakkhaNattho appahInena ummujjanabhAvena puna ummujjanabhAvassa lakkhitattA, tathA "osIdantA"tiAdIsupi anta-saddo / ummujjaneneva avuttassApi nimujjanassa gahaNanti dasseti "osiidntaa"tiaadinaa| tattha apAyUpapattivasena adho osIdanaM, sampattibhavavasena uddhamuggamanaM / tathA parittabhUmimahaggatabhUmivasena, diTThiyA olInatAtidhAvanavasena, pubbantAnudiTThiaparantAnudiTThivasena ca yathAkkamaM yojetabbaM / pariyApanAti antogadhA / tabbhAvo ca tadAbaddhenAti vuttaM "etena aabddhaa"ti| "na hetthA"tiAdinA yathAvuttapALiyA ApannatthaM dasseti / / idAni upamAsaMsandanamAha "kevaTTo viyA"tiAdinA / ke udake vaTTati paricaratIti kevaTTo, macchabandho / kAmaM kevaTTantevAsIpi pALiyaM vutto, so pana tadanugatikovAti tathA vuttaM / dasasahassilokadhAtUti jAtikkhettaM sandhAyAha tattheva paTivedhasambhavato, a saJca taggahaNeneva ghitttaa| aJjatthApi hi diTThigatikA ettha pariyApannA antojAlIkatAva / oLArikAti pAkaTabhAvena thUlA / tassAti parittodakassa / 147. "sabbadiTThInaM saGgahitattA"ti etena vAdasaGgahaNena puggalasaGgahoti dasseti / attano...pe0... dassentoti desanAkusalatAya yathAvuttesu diTThigatikAnaM ummujjananimujjanaTThAnabhUtesu katthacipi bhavAdIsu attano anavarodhabhAvaM dassento / nayantIti satte icchitaTThAnamAvahanti, taM pana tathAAkaDDanavasenAti Aha "gIvAyA"tiAdi / "nettisadisatAyA"ti iminA sadisavohAraM, upamAtaddhitaM vA dasseti / "sA hI"tiAdi sadisatAvibhAvanA | gIvAyAti ettha mahAjanAnanti sambandhIniddeso netIti etthApi kammabhAvena sambajjhitabbo nI-saddassa dvikammikattA, AkhyAtapayoge ca bahulaM sAmivacanassa kattukammatthajotakattA | assAti anena bhagavatA, sA bhavanetti ucchinnAti sambandho / puna appaTisandhikabhAvAti saamtthiytthmaah| jIvitapariyAdAne vutteyeva hi puna appaTisandhikabhAvo vutto nAma tasseva adassanassa padhAnakAraNattA / "na dakkhantI"ti ettha anAgatavacanavasena padasiddhi "yatra hi nAma sAvako evarUpaM assati vA dakkhati vA sakhiM vA karissatI"tiAdIsu (pArA0 228; saM0 ni0 1.2.202) viyAti dasseti "na dakkhissantI"ti iminA / kiM vuttaM hotIti Aha "apaNNattikabhAva gamissantI"ti / apaNNattikabhAvanti ca dharamAnakapaNNattiyA eva apaNNattikabhAvaM, atItapaNNattiyA pana 411 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.148-148) tathAgatapaNNatti yAva sAsanantaradhAnA, tato uddhampi aJabuddhappAdesu pavattati eva yathA adhunA vipassiAdInaM / tathA hi vakkhati "vohAramattameva bhavissatI"ti (dI0 ni0 aTTha0 1.147) paJAya cettha paNNAdesoti neruttikA / kAyoti attabhAvo, yo ruupaaruupdhmmsmuuho| evahissa ambarukkhasadisatA, tadavayavAnaJca rUpakkhandhacakkhAyatanacakkhudhAtAdInaM ambapakkasadisatA yujjati / tanti kAyaM / paJcapakkadvAdasapakkaaTThArasapakkaparimANAti paJcapakkaparimANA ekA, dvAdasapakkaparimANA ekA, aTThArasapakkaparimANA ekAti tividhA pakkambaphalapiNDI viya / piNDo etassAti piNDI, thavako | tadanvayAnIti vaNTAnugatAni, tenAha "taMyeva vaNDaM anugtaanii"ti| maNDUkakaNTakavisasamphassanti visavantassa bhekavisesassa kaNTakena, tadajena ca visena samphassaM, maNDUkakaNTake vijjamAnassa visassa samphassaM vA / sakaNTako jalacArI satto idha maNDUko nAma, yo "pAsANakacchapo''ti voharanti, tassa naGguDhe aggakoTiyaM Thito kaNTakotipi vadanti / ekaM visamacchakaNTakantipi eke / kirAti anussavanatthe nipaato| ettha ca vaNTacchede vaNTUpanibandhAnaM ambapakkAnaM ambarukkhato vicchedo viya bhavanetticchede tadupanibandhAnaM khandhAdInaM santAnato vicchedoti ettAvatAva pALiyamAgataM opamma, tadavasesaM pana atthato laddhamevAti daTThab / 148. buddhabalanti buddhAnaM ANabalaM / kathitasuttassa nAmAti ettha nAma-saddo sambhAvane nipAto, tena "evampi nAma kathitasuttassA"ti vuttanayena suttassa guNaM sambhAveti / handAti vossaggatthe / tena hi adhunAva gaNhApessAmi / na papaJcaM karissAmIti vossaggaM karoti / dhammapariyAyeti dhammadesanAsaGghAtAya paaliyaa| idhatthoti diThThadhammahitaM / paratyoti samparAyahitaM, tadubhayattho vA / bhAsitatthopi yujjati "dhammajAla''nti ettha tantidhammassa gahitattA / ihAti idha sAsane / nanti nipAtamattaM "na naM suto samaNo gotamo"tiAdIsu viy| tanti dhammAti paalidhmmaa| sabbena sabaM saGgaNhanato atthasaGghAtaM jAlamatthAti atthjaalN| tathA dhammajAlaM brahmajAlaM divijAlanti etthApi / saGgAmaM vijinAti etenAti saGgAmavijayo, saGgAmo cettha paJcahi mArehi samAgamanaM abhiyujjhananti Aha "devputtmaarmpii"tiaadi| atthasampattiyA hi atthjaalN| byaJjanasampattiyA, 412 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) vivaTTakathAdivaNNanA 413 sIlAdianavajjadhammaniddesato ca dhmmjaalN| seTThadvena brahmabhUtAnaM maggaphalanibbAnAnaM vibhattattA brhmjaalN| diTTivivecanamukhena suJatApakAsanena sammAdiTThiyA vibhattattA divijaalN| titthiyavAdanimmaddanupAyattA anuttaro saGgAmavijayoti evampettha atthayojanA veditbbaa| nidAnAvasAnatoti "atha bhagavA anuppatto"ti vacanasaGkhAtanidAnapariyosAnato / mariyAdAvadhivacanavhetaM / apica nidAnAvasAnatoti nidAnapariyosAne vuttattA nidAnAvasAnabhUtato "mamaM vA bhikkhave, pare avaNNaM bhAseyyu"ntiAdi (dI0 ni0 1.5, 6) vcnto| AbhividhiavadhivacanavhetaM / idaJca "avocA"ti kiriyAsambandhanena vuttaM / "nidAnena AdikalyANa''nti vacanato pana nidAnampi nigamanaM viya suttapariyApannameva / alabbha...pe0... gambhIranti sabba tANassa visesanaM / 149. yathA anattamanA attano anatthacaratAya paramanA verimanA nAma honti, yathAha dhammarAjA dhammapade, udAne ca - "diso disaM yaM taM kayirA, verI vA pana verinaM / micchApaNihitaM cittaM, pApiyo naM tato kare''ti / / (dha0 pa0 42; udA0 33) / na evamime anattamanA, ime pana attano atthacaratAya attamanA nAma hontIti Aha "sakamanA"ti | sakamanatA ca pItiyA gahitacittattAti dasseti "buddhagatAyA"tiAdinA / ayaM pana aTThakathAto aparo nayo- attamanAti samattamanA, imAya desanAya paripuNNamanasaGkappAti attho / desanAvilAso desanAya vijambhanaM, taJca desanAkiccanipphAdakaM sabba tANameva / karavIkassa rutamiva maJjumadhurassaro yassAti karavIkarutamajU, tena | amatAbhisekasadisenAti kAyacittadarathavUpasamakaM sabbasambhArAbhisaGkhataM udakaM dIghAyukatAsaMvattanato amataM nAma / tenAbhisekasadisena / brahmano saro viya aTThaGgasamannAgato saro yassAtibrahmassaro, tena / abhinandatIti taNhAyati, tenAha "taNhAyampi Agato"ti / anekatthattA dhAtUnaM abhinandantIti upagacchanti sevantIti atthoti Aha "upagamanepI"ti / 413 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) tathA abhinandantIti sampaTicchantIti atthamAha "sampaTicchanepI"ti / abhinanditvAti vuttoyevattho "anumoditvA"ti iminA pakAsitoti sandhAya "anumodanepI"ti vuttaM / imamevatthaM gAthAbandhavasena dassetuM "subhAsita"ntiAdimAha / tattha saddato subhAsitaM, atthato sulpitN| sIlappakAsanena vA subhAsitaM, suJatApakAsanena sulapitaM / diTThivibhajanena vA subhAsitaM, tannibbedhakasabba tANavibhajanena sulpitN| evaM avaNNavaNNanisedhanAdIhipi idha dassitappakArehi yojetabbaM / tAdinoti iTThAniDhesu samapekkhanAdIhi paJcahi kAraNehi tAdibhUtassa / imassa padassa vitthAro "iTThAniTe tAdI, cattAvIti tAdI, vantAvIti tAdI''tiAdinA (mahAni0 38) mahAniddese vutto, so upari aTThakathAyampi Avibhavissati / kiJcApi "katamaJca taM bhikkhave''tiAdinA (dI0 ni0 1.7) tattha tattha pavattAya kathetukamyatApucchAya vissajjanavasena vuttattA idaM suttaM veyyAkaraNaM nAma bhavati / byAkaraNameva hi veyyAkaraNaM, tathApi pucchAvissajjanAvasena pavattaM suttaM sagAthakaM ce, geyyaM nAma bhavati / niggAthakaM, ce aGgantaraheturahitaJca, veyyAkaraNaM nAma / iti pucchAvissajjanAvasena pavattassApi geyyasAdhAraNato, aGgantaraheturahitassa ca niggAthakabhAvasseva anaJasAdhAraNato pucchAvissajjanabhAvamanapekkhitvA niggAthakabhAvameva veyyAkaraNahetutAya dassento "niggAthakattA hi idaM veyyAkaraNa"nti Aha / kasmAti codanaM sodheti "bhaJjamAneti hi vutta"nti iminA / ubhayasambandhapadahetaM heTThA, upari ca sambajjhanato / idaM vuttaM hoti - "bhaJjamAne''ti vattamAnakAlavasena vuttattA na kevalaM suttapariyosAneyeva, atha kho dvAsaTThiyA ThAnesu akampitthAti veditabbAti / yadevaM sakalepi imasmiM sutte bhaJjamAne akampitthAti atthoyeva sambhavati, na pana tassa tassa diTThigatassa pariyosAne pariyosAneti atthoti ? nAyamanuyogo katthacipi na pavisati sambhavamatteneva anuyuJjanato, ayaM pana attho na sambhavamatteneva vutto, atha kho desanAkAle kampanAkAreneva AcariyaparamparAbhatena / teneva hi AkArenAyamattho saGgItimAruLaho, tathAruLahanayeneva ca sahakArena vuttoti niTThamettha gantabbaM, itarathA atakkAvacarassa imassatthassa takkapariyAhatakathanaM anupapannaM siyAti / evamIdisesu | "dhAtukkhobhenA"tiAdIsu attho mahAparinibbAnasuttavaNNanAya (dI0 ni0 aTTha0 2.171) ghetbbo| 414 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) vivaTTakathAdivaNNanA 415 aparesupIti ettha pi saddena pAramipavicayanaM sampiNDeti / vuttahi buddhavaMse - "ime dhamme sammasato, sabhAvasarasalakkhaNe / dhammatejena vasudhA, dasasahassI pakampathA''ti / / (bu0 vaM0 166) / tathA saasnptidvaanntrdhaanaadyopi| tattha sAsanapatidvAne tAva bhagavato veLuvanapaTiggahaNe, mahAmahindattherassa mahAmeghavanapaTiggahaNe, mahAarihattherassa vinayapiTakasajjhAyaneti evamAdIsu sAsanassa mUlAni otiNNAnIti pItivasaM gatA naccantA viya ayaM mahApathavI kampittha / sAsanantaradhAne pana "aho Idisassa saddhammassa antaradhAna''nti domanassappattA viya yathA taM kassapassa bhagavato sAsanantaradhAne / vuttajhetamapadAne "tadAyaM pathavI sabbA, acalA sA claaclaa|| sAgaro ca sasokova, vinadI karuNaM gira''nti / / (apa0 2.54.131) / bodhimaNDUpasaGkamaneti visAkhApuNNamadivase paThamaM bodhimaNDUpasaGkamane / paMsukUlaggahaNeti puNNaM nAma dAsiM pArupitvA AmakasusAne chaDDitassa sANamayapaMsukUlassa tumbamatte pANe vidhunitvA mahAariyavaMse ThatvA gahaNe / paMsukUladhovaneti tasseva paMsukUlassa dhovane / kALakArAmasuttaM (a0 ni0 1.4.24) aGguttarAgame catukkanipAte / gotamakasuttampi (a0 ni0 1.3.176) tattheva tiknipaate| vIriyabalenAti mahAbhinikkhamane cakkavattisiripariccAgahetubhUtavIriyappabhAvena | bodhimaNDUpasaGkamane - "kAmaM taco ca nhAru ca, aTThi ca avasissatu / upasussatu nissesaM, sarIre maMsalohita"nti / / (ma0 ni0 2.184; saM0 ni0 1.2.22, 237; a0 ni0 1.2.5; 3.8.13; mahAni0 196; aviduurenidaankthaa)| vuttacaturaGgasamannAgatavIriyAnubhAvenAti yathArahamattho veditbbo| acchariyavegAbhihatAti vimhyaavhkiriyaanubhaavghttttitaa| paMsukUladhovane bhagavato puJatejenAti vadanti / paMsukUlaggahaNe yathA acchariyavegAbhihatAti yuttaM viya dissati, taM pana kadAci pavattattA 415 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) "akAlakampanenA"ti vuttaM / vessantarajAtake (jA0 2.22.1655) pana pAramIpUraNapuJatejena anekakkhattuM kampitattA akAlakampanaM nAma bhavati / sakkhinidassane kathetabbassa atthassAnurUpato sakkhi viya bhavatIti vuttaM "sakhibhAvenA"ti yathA taM mAravijayakAle (jA0 aTTha0 1.aviduurenidaankthaa)| sAdhukAradAnenAti pakaraNAnurUpavasena vuttaM yathA taM dhammacakkappavattanasaGgItikAlAdIsu (saM0 ni0 3.5.1081; mahAva0 13; paTi0 ma0 3.301) / "na kevala"ntiAdinA anekatthapathavIkampanadassanamukhena imassa suttassa mahAnubhAvatAyeva dassitA / tattha jotivaneti nandavane / tahi sAsanassa ANAlokasaGghAtAya jotiyA pAtubhUtaTThAnattA jotivananti vuccatIti vinayasaMvaNNanAyaM vuttaM / dhammanti anamataggasuttAdidhammaM / pAcInaambalaTikaTThAnanti pAcInadisAbhAge taruNambarukkhena lakkhitaTThAnaM / evanti bhagavatA desitakAlAdIsu pathavIkampanamatidisati / anekasoti anekadhA / sayambhunA desitassa brahmajAlassa yassa suttaseTThassAti yojanA / idhAti imasmiM sAsane / yonisoti micchAdiTippahAnasammAdiTThisamAdAnAdinA Ayena upAyena paTipajjantUti attho / ayaM tAvettha aTThakathAya lInatthavibhAvanA / pakaraNanayavaNNanA "ito paraM Acariya-dhammapAlena yA katA / samuTThAnAdihArAdi-vividhatthavibhAvanA / / na sA amhehupekkheyyA, ayahi tabbisodhanA / tasmA tampi pavakkhAma, sotUnaM ANavuDDiyA / / ayahi pakaraNanayena pALiyA atthavaNNanA- pakaraNanayoti ca tambapaNNibhAsAya vnnnnnaanyo| "nettipeTakappakaraNe dhammakathikAnaM yojanAnayotipi vadantI"ti abhidhammaTIkAyaM vuttaM / yasmA panAyaM desanAya samuTThAnapayojanabhAjanesu, piNDatthesu ca paThama niddhAritesu sukarA, hoti suvioyyA ca, tasmA - 416 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) pakaraNanayavaNNanA 417 samuTThAnaM payojanaM, bhAjanaJcApi piNDatthaM / .. niddhAretvAna paNDito, tato hArAdayo saMse / / tattha samuTThAnaM nAma desanAnidAnaM, taM sAdhAraNamasAdhAraNanti duvidhaM, tathA sAdhAraNampi ajjhattikabAhirato / tattha sAdhAraNaM ajjhattikasamuTThAnaM nAma bhagavato mhaakrunnaa| tAya hi samussAhitassa lokanAthassa veneyyAnaM dhammadesanAya cittaM udapAdi, taM sandhAya vuttaM "sattesu kArutaM paTicca buddhacakkhunA lokaM volokesI''tiAdi / ettha ca tividhAvatthAyapi mahAkaruNAya saGgaho daTThabbo yAvadeva saddhammadesanAhatthadAnehi saMsAramahoghato sattasantAraNatthaM tduppttito| yathA ca mahAkaruNA, evaM sabbaJjataJANadasabalaJANAdayopi desanAya sAdhAraNamajjhattikasamuTThAnaM nAma / sabbaJhi jeyyadhamma tesaM desetabbAkAraM, sattAnaM AsayAnusayAdikaJca yAthAvato jAnanto bhagavA ThAnAhAnAdIsu kosallena veneyyajjhAsayAnurUpaM vicitranayadesanaM pvttesi| bAhiraM pana sAdhAraNasamuTThAnaM dasasahassimahAbrahmaparivArassa sahampatibrahmano ajjhesanaM / tadajjhesanahi pati dhammagambhIratApaccavekkhaNAjanitaM appossukkataM paTippassambhetvA dhammassAmI dhammadesanAya ussAhajAto ahosi / asAdhAraNampi ajjhattikabAhirato duvidhameva / tattha ajjhattikaM yAya mahAkaruNAya, yena ca desanAJANena idaM suttaM pavattitaM, tadubhayameva / sAmAvatthAya hi sAdhAraNampi samAnaM mahAkaruNAdivisesAvatthAya asAdhAraNaM bhavati, bAhiraM pana asAdhAraNasamuTThAnaM vaNNAvaNNabhaNananti aTThakathAyaM vuttaM / apica nindApasaMsAsu sattAnaM veneyyAghAtAnandAdibhAvamanApatti / tattha ca anAdInavadassanaM bAhiramasAdhAraNasamuTThAnameva, tathA nindApasaMsAsu paTipajjanakkamassa, pasaMsAvisayassa ca khuddakAdivasena anekavidhassa sIlassa, sabba tANassa ca sassatAdidiTThiTTAne, taduttari ca appaTihatacAratAya, tathAgatassa ca katthacipi bhavAdIsu apariyApannatAya sattAnamanavabodhopi bAhiramasAdhAraNasamuTThAnaM / payojanampi sAdhAraNAsAdhAraNato duvidhaM / tattha sAdhAraNaM anupAdAparinibbAnaM vimuttirasattA sabbAyapi bhagavato desanAya, tenevAha "etadatthA kathA, etadatthA mantanA"tiAdi (pari0 366) asAdhAraNaM pana bAhirasamuTThAnato vipariyAyena veditabbaM / nindApasaMsAsu hi sattAnanveneyyAghAtAnandAdibhAvappattiAdikaM imissA desanAya phalabhUtaM 417 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) kAraNabhAvena imaM desanaM payojeti / phalahi taduppAdakasattiyA kAraNaM payojeti nAma phale satiyeva tAya sattiyA kAraNabhAvappattito / atha vA yathAvuttaM phalaM imAya desanAya bhagavantaM payojetIti AcariyasAriputtattherena vuttaM / yahi desanAya sAdhetab phalaM, taM AkaGkitabbattA desanAya desakaM payojeti nAma | apica kuhanalapanAdinAnAvidhamicchAjIvaviddhaMsanaM, dvAsahidiTThijAlaviniveThanaM, diTThisIsena paccayAkAravibhAvanaM, chaphassAyatanavasena catusaccakammaTThAnaniddeso, sabbadiTThigatAnaM anavasesapariyAdAnaM, attano anupAdAparinibbAnadIpanaJca payojanameva / bhAjanaM pana desanAdhiTThAnaM / ye hi vaNNAvaNNanimittaanurodhavirodhavantacittA kuhanAdivividhamicchAjIvaniratA sassatAdidiTThipaGkanimuggA sIlakkhandhAdIsu aparipUrakArino abuddhaguNavisesasANA veneyyA, te imissA desanAya bhAjanaM / piNDattho pana idha labbhamAnapadehi, samudAyena ca suttapadena yathAsambhavaM saGgahito attho / AghAtAdInaM akaraNIyatAvacanena hi dassitaM paTiJAnurUpaM samaNasaJAya niyojanaM, tathA khantisoraccAnuTThAnaM, brahmavihArabhAvanAnuyogo, . saddhApaJjAsamAyogo, satisampajAdhiTTAnaM, paTisaGkhAnabhAvanAbalasiddhi, pariyuTThAnAnusayappahAnaM, ubhayahitapaTipatti, lokadhammehi anupalepo ca pANAtipAtAdIhi paTivirativacanena dassitA sIlavisuddhi, tAya ca hirottappasampatti, mettAkaruNAsamaGgitA, vItikkamappahAnaM, tadaGgappahAnaM, duccaritasaMkilesappahAnaM, viratittayasiddhi, piyamanApagarubhAvanIyatAnipphatti, lAbhasakkArasilokasamudAgamo, samathavipassanAnaM adhiTThAnabhAvo, akusalamUlatanukaraNaM, kusalamUlaropanaM, ubhayAnatthadUrIkaraNaM, parisAsu visAradatA, appamAdavihAro, parehi duppadhaMsiyatA, avippaTisArAdisamaGgitA ca - "gambhIrA''tiAdivacanehi dassitaM gambhIradhammavibhAvanaM, alabbhaneyyapatiThThatA, kappAnamasaGkhyeyyenApi dullabhapAtubhAvatA, sukhumenapi ANena paccakkhato paTivijjhitumasakkuNeyyatA, dhammanvayasaGkhAtena anumAnajANenApi duradhigamanIyatA, passaddhasabbadarathatA, santadhammavibhAvanaM, sobhanapariyosAnatA, atittikarabhAvo, padhAnabhAvappatti, yathAbhUtaJANagocaratA, sukhumasabhAvatA, mahApAvibhAvanA ca / dihridIpakapadehi dassitA samAsato sassataucchedadiTThiyo lInatAtidhAvanavibhAvanaM, 418 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) pakaraNanayavaNNanA 419 ubhayavinibandhaniddeso, micchAbhinivesakittanaM, kummaggapaTipattippakAsanaM, vipariyesaggAhaJApana, parAmAsapariggaho, pubbantAparantAnudiTThipatiThThApanA, bhavavibhavadiTThivibhAgA, taNhAvijjApavatti, antavAnantavAdiTThiniddeso, antadvayAvatAraNaM, AsavoghayogakilesaganthasaMyojanupAdAnavisesavibhajanaJca - ___tathA "vedanAnaM samudaya''ntiAdivacanehi dassitA catunnamariyasaccAnaM anubodhapaTibodhasiddhi, vikkhambhanasamucchedappahAnaM tahAvijjAvigamo, saddhammaTThitinimittapariggaho, AgamAdhigamasampatti, ubhayahitapaTipatti, tividhapacApariggaho, satisampajaJAnuTThAnaM, saddhApaJjAsamAyogo, vIriyasamatAnuyojanaM, samathavipassanAniSphatti ca ___"ajAnataM apassata''nti padehi dassitA avijjAsiddhi, tathA "taNhAgatAnaM paritassitavipphandita''nti padehi tahAsiddhi, tadubhayena ca nIvaraNasaJojanadvayasiddhi, anamataggasaMsAravaTTAnupacchedo, pubbantAharaNAparantAnusandhAnAni, atItapaccuppannakAlavasena hetuvibhAgo, avijjAtaNhAnaM aJamaJAnativattanaM, aJamaJjUpakAritA, pAvimutticetovimuttInaM paTipakkhaniddeso ca - "tadapi phassapaccayA"ti padena dassitA sassatAdipaJApanassa paccayAdhInavuttitA, tena ca dhammAnaM niccatApaTisedho, aniccatApatiTThApanaM, paramatthato kArakAdipaTikkhepo, evaMdhammatAnideso, suJatApakAsanaM samatthanirIha paccayalakkhaNavibhAvanaJca - "ucchinnabhavanettiko''tiAdinA dassitA bhagavato pahAnasampatti, vijjAvimuttivasIbhAvo, sikkhattayanipphatti, nibbAnadhAtudvayavibhAgo, caturadhiTThAnaparipUraNaM, bhavayoniAdIsu apariyApannatA ca - sakalena pana suttapadena dassito iThThAniTesu bhagavato tAdibhAvo, tattha ca paresaM patiTThApanaM, kusaladhammAnaM AdibhUtadhammadvayaniddeso sikkhattayUpadeso, attantapAdipuggalacatukkasiddhi, kaNhakaNhavipAkAdikammacatukkavibhAgo, caturappamaJAvisayaniddeso, samudayatthaGgamAdipaJcakassa yathAbhUtAvabodho, chasAraNIyadhammavibhAvanA, dasanAthakaradhammapatiThThApananti evamAdayo yathAsambhavaM saGgahetvA dassetabbA atthA piNDattho / 419 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) soLasahAravaNNanA desanAhAravaNNanA idAni nettiyA, peTakopadese ca vuttanayavasena hArAdInaM niddhAraNaM / tattha "attA, loko"ti ca diTThiyA adhiTThAnabhAvena, vedanAphassAyatanAdimukhena ca gahitesu paJcasu upAdAnakkhandhesu taNhAvajjitA paJcupAdAnakkhandhA dukkhsccN| taNhA smudysccN| taM pana "paritassanAgahaNena taNhAgatAna''nti, "vedanApaccayA taNhA"ti ca padehi samudayaggahaNenaJca pALiyaM sarUpena gahitameva / ayaM tAva suttantanayo / abhidhamme pana vibhaGgappakaraNe Agatanayena AghAtAnandAdivacanehi, "AtappamanvAyA''tiAdipadehi, cittapadosavacanena, sabbadiTThigatikapadehi, kusalAkusalaggahaNena, bhavaggahaNena, sokAdiggahaNena, diThThiggahaNena, tattha tattha samudayaggahaNena cAti saGkepato sabbalokiyakusalAkusaladhammavibhAvanapadehi gahitA dhammakilesA smudysccN| tadubhayesamappavatti nirodhsccN| tassa pana tattha tattha vedanAnaM atthaGgamanissaraNapariyAyehi paccattaM nibbutivacanena, anupAdAvimuttivacanena ca pALiyaM gahaNaM veditab / nirodhapajAnanA paTipadA mggsccN| tassapi tattha tattha vedanAnaM samudayAdIni yathAbhUtapaTivedhanApadesena channaM phassAyatanAnaM samudayAdIni yathAbhUtapajAnanapariyAyena, bhavanettiyA ucchedavacanena ca gahaNaM veditabbaM / / tattha samudayena assAdo, dukkhena AdInavo, magganirodhehi nissaraNanti evaM catusaccavasena, yAni pALiyaM sarUpeneva AgatAni assAdAdInavanissaraNAni, tesaJca vasena idha assAdAdayo veditabbA / veneyyAnaM tAdibhAvApattiAdi phlN| yahi desanAya sAdhetab heTThA vuttaM payojanaM / tadeva phalanti vuttovAyamattho / tadatthavhi idaM suttaM bhagavatA desitaM / AghAtAdInamakaraNIyatA, AghAtAdiphalassa ca anaJasantAnabhAvitA nindApasaMsAsu yathAsabhAvaM paTijAnananibbeThanAnIti evaM taMtaMpayojanAdhigamahetu upaayo| AghAtAdInaM karaNapaTisedhanAdiapadesena atthakAmehi tato cittaM sAdhukaM rakkhitabbanti ayaM ANArahassa dhammarAjassa ANattIti / ayaM assAdAdInavanissaraNaphalUpAyANattivasena chabbidhadhammasandassanalakkhaNodesanAhAro nAma / vuttaJca - 420 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) vicayahAravaNNanA 421 "assAdAdInavatA, nissaraNampi ca phalaM upAyo ca / ANattI ca bhagavato, yogInaM desanAhAro"ti / / vicayahAravaNNanA kappanAbhAvepi vohAravasena, anuvAdavasena ca "mama''nti vuttaM / niyamAbhAvato vikappanatthaM vAggahaNaM / taMguNasamaGgitAya, abhimukhIkaraNAya ca "bhikkhave''ti AmantanaM / aJabhAvato, paTiviruddhabhAvato ca "pare''ti vuttaM, vaNNapaTipakkhato, avaNNanIyato ca "avaNNa''nti, byattivasena, vitthAravasena ca "bhAseyyu"nti, dhAraNasabhAvato, adhammapaTipakkhato ca "dhammassA'"ti, diTThisIlehi saMhatabhAvato, kilesAnaM saGghAtakaraNato ca "saGghassA''ti, vuttapaTiniddesato, vacanupanyAsato ca "tatrA''ti, sammukhIbhAvato, puthubhAvato ca "tumhehI''ti, cittassa hananato, ArammaNAbhighAtato ca "AghAto''ti, ArammaNe saGkocavuttiyA anabhimukhatAya, atuTThAkAratAya ca "appaccayo''ti, ArammaNacintanato, nissayato ca "cetaso"ti, atthassa asAdhanato, anu anu anatthasAdhanato ca "anabhiraddhI"ti, kAraNAnarahattA, satthusAsane Thitehi kAtumasakkuNeyyattA ca "na karaNIyA"ti vuttaM / evaM tasmiM tasmiM adhippetatthe pavattatAnidassanena, atthaso ca - mamanti sAminiddir3ha sabbanAmapadaM / vAti vikappananiddiTuM nipAtapadaM / bhikkhaveti AlapananiddiThaM nAmapadaM / pareti kattuniddiSTuM nAmapadaM / avaNNanti kammaniddiSTuM nAmapadaM / bhAseyyunti kiriyAniddiThaM AkhyAtapadaM / dhammassa, saGghassAti ca sAminiddiSTuM nAmapadaM / tatrAti AdhAraniddiSTuM sabbanAmapadaM / tumhehIti kattuniddiSTuM sabbanAmapadaM / na iti paTisedhaniddiTuM nipAtapadaM / AghAto, appaccayo, anabhiraddhIti ca kammaniddiThaM nAmapadaM / cetasoti sAminiddiSTuM nAmapadaM / karaNIyAti kiriyAniddiSTuM nAmapadanti / evaM tassa tassa padassa visesatAnidassanena, byaJjanaso ca vicayanaM pdvicyo| ativitthArabhayena pana sakkAyeva aTThakathaM, tassA ca lInatthavibhAvanaM anugantvA ayamattho vijunA vibhAvetunti na vitthArayimha / "tatra ce tumhe assatha kupitA vA anattamanA vA, api nu tumhe paresaM subhAsitaM 421 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) dubbhAsitaM AjAneyyAthA"ti ayaM anumtipucchaa| sattAdhiTThAnA, anekAdhiTThAnA, paramatthavisayA, paccuppannavisayAti evaM sabbattha yathAsambhavaM pucchAvicayanaM pucchaavicyo| "no hetaM bhante''ti idaM vissajjanaM ekaMsabyAkaraNaM, niravasesa, sauttaraM, lokiyanti evaM sabbassApi vissajjanassa yathArahaM vicayanaM vissjjnaavicyo| "mamaM vA bhikkhave pare avaNNaM bhAseyyu...pe0... na cetaso anabhiraddhi karaNIyA'"ti imAya paThamadesanAya "mamaM vA...pe0... tumhaMyevassa tena antarAyo''ti ayaM dutiyadesanA saMsandati / kasmA ? paThamAya manopadosaM nivAretvA dutiyAya tatthAdInavassa dssitttaa| tathA imAya dutiyadesanAya "mamaM vA...pe0... api nu tumhe paresaM subhAsitaM dubbhAsitaM AjAneyyAthA''ti ayaM tatiyadesanA saMsandati / kasmA ? dutiyAya tatthAdInavaM dassetvA tatiyAya vacanatthasallakkhaNamattepi asamatthabhAvassa dssitttaa| tathA imAya tatiyadesanAya "mamaM vA...pe0... na ca panetaM amhesu saMvijjatI''ti ayaM catutthadesanA saMsandati / kasmA ? tatiyAya manopadosaM sabbathA nivAretvA catutthAya avaNNaTThAne paTipajjitabbAkArassa dassitattAti iminA nayena pubbena aparaM saMsanditvA vicayanaM pubbaaprvicyo| assAdavicayAdayo vuttanayAva / tesaM lakkhaNasandassanamattameva hettha viseso / __ "api nu tumhe paresaM subhAsitaM dubbhAsitaM AjAneyyAthA''ti imAya pucchAya "no hetaM bhante''ti ayaM vissajjanA sameti / kupito hi neva buddhapaccekabuddhaariyasAvakAnaM na mAtApitUnaM na paccatthikAnaM subhAsitadubbhAsitassa atthaM AjAnAti / "katamaJca taM bhikkhave, appamattakaM...pe0... tathAgatassa vaNNaM vadamAno vadeyyA''ti imAya pucchAya "pANAtipAtaM pahAya pANAtipAtA paTivirato"tiAdikA ayaM vissajjanA sameti / bhagavA hi anuttarena pANAtipAtaviramaNAdiguNena samannAgato, taJca kho samAdhiM, paJaJca upanidhAya appamattakaM oramattakaM sIlamattakaM / "katame ca te bhikkhave, dhammA gambhIrA duddasA''tiAdikAya pucchAya "santi bhikkhave, eke samaNabrAhmaNA pubbantakappikA"tiAdikA vissajjanA sameti / sabba tANaguNA hi aJatra tathAgatA aJjesaM ANena alabbhaneyyapatidvattA gambhIrA duddasA duranubodhA santA paNItA atakkAvacarA nipuNA paNDitavedanIyAti iminA nayena vissajjanAya pucchAnurUpatAvicayanameva idha saGgahagAthAya abhAvato anugItivicayoti / ayaM padapaJhAdiekAdasadhammavicayanalakkhaNo vicayahAro nAma / vuttaJca "yaM pucchitaJca vissajjitaJcA''tiAdi (netti0 4.2) / 422 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) yuttihArasaMvaNNanA 423 yuttihArasaMvaNNanA mamanti sAminiddeso yujjati sabhAvaniruttiyA tathApayogadissanato, avaNNassa ca tdpekkhttaa| vAti vikappanatthaniddeso yujjati nepAtikAnamanekatthattA, ettha ca niyamAbhAvato / bhikkhaveti Amantananiddeso yujjati tadattheyeva etassa payogassa dissanato, desakassa ca paTiggAhakApekkhatoti evamAdinA byaJjanato ca - sabbena sabbaM AghAtAdInamakaraNaM tAdibhAvAya saMvattatIti yujjati iTThAniDhesu smppvttisbbhaavto| yasmiM santAne AghAtAdayo uppannA, tannimittakA antarAyA tasseva sampattivibandhAya saMvattantIti yujjati kammAnaM santAnantaresu asaGkamanato / cittamabhibhavitvA uppannA AghAtAdayo subhAsitadubbhAsitasallakkhaNepi asamatthatAya saMvattantIti yujjati kodhalobhAnaM andhtmsbhaavto| pANAtipAtAdidussIlyato veramaNI sabbasattAnaM pAmojjapAsaMsAya saMvattatIti yujjati sIlasampattiyA mahato kittisaddassa abbhuggatattA / gambhIratAdivisesayuttena guNena tathAgatassa vaNNanA ekadesabhUtApi sakalasabba guNaggahaNAya saMvattatIti yujjati annysaadhaarnnttaa| tajjAayonisomanasikAraparikkhatAni adhigamatakkanAni sassatavAdAdiabhinivesAya saMvattantIti yujjati kappanajAlassa asmugghaattitttaa| vedanAdInaM anavabodhena vedanApaccayA taNhA vaDDatIti yujjati assAdAnupassanAsabbhAvato, sati ca vedayitabhAve (vedayitarAge (dI0 ni0 TI0 1.149) tattha attattaniyagAho, sassatAdigAho ca viparipphandatIti yujjati kAraNassa snnihitttaa| taNhApaccayA hi upAdAnaM sambhavati / sassatAdivAde paJapentAnaM, tadanucchavikaJca vedanaM vedayantAnaM phasso hetUti yujjati visayindriyavijJANasaGgatiyA vinA tadabhAvato / chaphassAyatananimittaM vaTTassa anupacchedoti yujjati tattha avijjAtaNhAnaM apphiinttaa| channaM phassAyatanAnaM samudayasthaGgamAdipajAnanA sabbadiTThigatikasacaM aticca tidvatIti yujjati ctusccpttivedhbhaavto| imAhiyeva dvAsaTThiyA sabbadiTThigatAnaM antojAlIkatabhAvoti yujjati akiriyavAdAdInaM, issaravAdAdInaJca tadantogadhattA, tathA ceva heTThA saMvaNNitaM / ucchinnabhavanettiko tathAgatassa kAyoti yujjati bhagavato abhinIhArasampattiyA catUsu satipaTTAnesu ThatvA sattannaM bojjhaGgAnaM yathAbhUtaM bhAvitattA / kAyassa bhedA parinibbutaM na dakkhantIti yujjati anupAdisesanibbAnappattiyaM rUpAdIsu kassacipi anavasesatoti iminA nayena atthato ca sutte byaJjanatthAnaM 423 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) yuttitAvibhAvanalakkhaNo yuttihAro nAma yathAha "sabbesaM hArAnaM, yA bhUmI''tiAdi (netti0 4.3) / padaTThAnahAravaNNanA vaNNArahAvaNNadubbaNNatAnAdeyyavacanatAdi vipattInaM padaTThAnaM / vaNNArahavaNNasubbaNNatAsaddheyyavacanatAdi sampattInaM padaTThAnaM / tathA AghAtAdayo nirayAdidukkhassa padaTThAnaM / AghAtAdInamakaraNaM saggasampattiyAdisabbasampattInaM padaTThAnaM / pANAtipAtAdipaTivirati ariyassa sIlakkhandhassa padaTThAnaM, ariyo sIlakkhandho ariyassa samAdhikkhandhassa padaTThAnaM / ariyo samAdhikkhandho ariyassa pAkkhandhassa padaTTAnaM / gambhIratAdivisesayuttaM bhagavato paTivedhappakArajANaM desanAJANassa padaTTAnaM / desanAjANaM veneyyAnaM sakalavaTTadukkhanissaraNassa padaTTAnaM / sabbAyapi diTThiyA dilRpAdAnabhAvato sA yathArahaM navavidhassapi bhavassa padaTTAnaM / bhavo jAtiyA / jAti jarAmaraNassa, sokAdInaJca padaTThAnaM / vedanAnaM yathAbhUtaM samudayatthaGgamAdipaTivedhanA catunnaM ariyasaccAnaM anubodhapaTivedho hoti / tattha anubodho paTivedhassa padaTThAnaM / paTivedho catubidhassa sAmaJaphalassa padaTTAnaM / "ajAnataM apassata"nti avijjaaghnnN| tattha avijjA saGghArAnaM padahAnaM, saGkhArA vijJANassa / yAva vedanA taNhAya paTTAnanti netvA tesaM "vedanApaccayA taNhA"tiAdinA pALiyamAgatanayena sambajjhitabbaM / "taNhAgatAnaM paritassitavipphandita"nti ettha taNhA upAdAnassa padaTThAnaM / "tadapi phassapaccayA"ti ettha sassatAdipaJApanaM paresaM micchAbhinivesassa padaTThAnaM / micchAbhiniveso saddhammassavanasappurisUpanissayayonisomanasikAradhammAnudhammapaTipattIhi vimukhatAya asaddhammassavanAdInaJca padaTThAnaM / "aJatra phassA''tiAdIsu phasso vedanAya padaTThAnaM / cha phassAyatanAni phassassa, sakalassa ca vaTTadukkhassa padaTTAnaM / channaM phassAyatanAnaM yathAbhUtaM samudayAdipajAnanaM nibbidAya padaTThAnaM, nibbidA virAgassAtiAdinA yAva anupAdAparinibbAnaM netabbaM / bhagavato bhavanettisamucchedo sabbaJjatAya padaTTAnaM, tathA anupAdAparinibbAnassa cAti / ayaM sutte AgatadhammAnaM padaTThAnadhammA, tesaJca padaTThAnadhammAti yathAsambhavaM padaTThAnadhammaniddhAraNalakkhaNo padaTThAnahAro nAma / vuttahi "dhammaM deseti jino, tassa ca dhammassa yaM padaTThAna"ntiAdi (netti0 4.4) / 424 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) lakkhaNahAravaNNanA 425 lakkhaNahAravaNNanA AghAtAdiggahaNena kodhUpanAhamakkhapalAsaissAmacchariyasArambhaparavambhanAdInaM saGgaho paTighacittuppAdapariyApannatAya ekalakkhaNattA / AnandAdiggahaNena abhijjhAvisamalobhamAnAtimAnamadappamAdAnaM saGgaho lobhacittuppAdapariyApannatAya ekalakkhaNattA / tathA AghAtaggahaNena avasiTThaganthanIvaraNAnaM saGgaho kAyaganthanIvaraNalakkhaNena eklkkhnnttaa| AnandaggahaNena phassAdInaM saGgaho saGkhArakkhandhalakkhaNena eklkkhnnttaa| sIlaggahaNena adhicittAdhipAsikkhAnaM saGgaho sikkhAlakkhaNena eklkkhnnttaa| diTThiggahaNena avasiThThaupAdAnAnaM saGgaho upAdAnalakkhaNena eklkkhnnttaa| "vedanAna"nti ettha vedanAggahaNena avasiTThaupAdAnakhandhAnaM saGgaho upAdAnakkhandhalakkhaNena ekalakkhaNattA / tathA dhammAyatanadhammadhAtupariyApannavedanAggahaNena sammasanupagAnaM sabbesampi AyatanAnaM, dhAtUnaJca saGgaho AyatanalakkhaNena, dhAtulakkhaNena ca ekalakkhaNattA / "ajAnataM apassata"nti ettha avijjAggahaNena hetuAsavoghayoganIvaraNAdInaM saGgaho hetAdilakkhaNena ekalakkhaNattA, tathA "taNhAgatAnaM paritassitaviSphandita"nti ettha taNhAggahaNenapi / "tadapi phassapaccayA"ti ettha phassaggahaNena saJAsaGkhAravijJANAnaM saGgaho vipallAsahetubhAvena, khandhalakkhaNena ca eklkkhnnttaa| chaphassAyatanaggahaNena avasiThThakhandhAyatanadhAtindriyAdInaM saGgaho phassuppattinimittatAya, sammasanIyabhAvena ca eklkkhnnttaa| bhavanettiggahaNena avijjAdInaM saMkilesadhammAnaM saGgaho vaTTahetubhAvena ekalakkhaNattAti / ayaM sutte anAgatepi dhamme ekalakkhaNatAdinA Agate viya niddhAraNalakkhaNo lakkhaNahAro nAma / tathA hi vuttaM "vuttamhi ekadhamme, ye dhammA ekalakkhaNA''tiAdi (netti0 4.5) / catubyUhahAravaNNanA mamanti aneruttapadaM, tathA vAti c| bhikkhanasIlA bhikkhU | parentiviruddhabhAvamupagacchantIti parA, aJjatthe panetaM aneruttapadanti evamAdinA nesattaM, taM pana "eva"ntiAdinidAnapadAnaM, "mamantiAdipALipadAnaJca aTThakathAvasena, tassA lInatthavibhAvanIvasena ca suviJjayyattA ativitthArabhayena na vitthArayimha / ye te nindApasaMsAhi sammAkampitacetasA micchAjIvato anoratA sassatAdimicchAbhinivesino sIlAdidhammakkhandhesu appatiTThitA sammAsambuddhaguNarasassAdavimukhA veneyyA, te kathaM nu kho 425 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) yathAvuttadosavinimuttA sammApaTipattiyA ubhayahitaparA bhaveyyunti ayamettha bhagavato adhippaayo| evamadhippetA puggalA, desanAbhAjanaTThAne ca dassitA imissA desanAya nidAnaM / pubbAparAnusandhi pana padasandhipadatthaniddesanikhepasuttadesanAsandhivasena chbbidhaa| tattha "mamanti etassa "avaNNa''nti iminA sambandhotiAdinA padassa padantarena sambandho pdsndhi| "mama"nti vuttassa bhagavato "avaNNa''nti vuttena parehi upavaditena aguNenasambandhotiAdinA padatthassa padatthantarena sambandho pdtthsndhi| "mamaM vA bhikkhave, pare avaNNaM bhAseyyu"ntiAdidesanA suppiyena paribbAjakena vuttaavaNNAnusandhivasena pavattA / "mamaM vA bhikkhave, pare vaNNaM bhAseyyu"ntiAdidesanA brahmadattena mANavena vuttavaNNAnusandhivasena pavattA / "asthi bhikkhave, a va dhammA gambhIrA duddasA duranubodhA''tiAdidesanA bhikkhUhi vuttavaNNAnusandhivasena pavattAti evaM nAnAnusandhikassa suttassa taMtadanusandhIhi, ekAnusandhikassa ca pubbAparabhAgehi sambandho niddesasandhi / nikkhepasandhi pana catubidhasuttanikkhepavasena / suttasandhi ca tividhasuttAnusandhivasena aTThakathAyaM eva vicAritA, amhehi ca pubbe saMvaNNitA / ekissA desanAya desanAntarehi saddhiM saMsandanaM desanAsandhi, sA panevaM veditabbA - "mamaM vA bhikkhave...pe0... na cetaso anabhiraddhi karaNIyA"ti ayaM desanA "ubhatodaNDakena cepi bhikkhave, kakacena corA ocarakA aGgamaGgAni okanteyyu, tatrapi yo mano padUseJca, na me so tena sAsanakaro''ti (ma0 ni0 1.232) imAya desanAya saddhiM saMsandati / "tumhayevassa tena anantarAyoti ayaM "kammassakA mANava sattA kammadAyAdA kammayonI kammabandhU kammapaTisaraNA kammaM satte vibhajati, yadidaM hInapaNItatAyA"ti (ma0 ni0 3.289297) imAya, "api nu tumhe...pe0... AjAneyyAthA''ti ayaM - "kuddho atthaM na jAnAti, kuddho dhammaM na passati / andhaM tamaM tadA hoti, yaM kodho sahate nara"nti / / (a0 ni0 7.64; mahAni0 5, 156, 195) / imAya, "mamaM vA bhikkhave, pare vaNNaM...pe0... na cetaso ubbilAvitattaM karaNIya"nti ayaM "dhammApi vo bhikkhave, pahAtabbA, pageva adhammA"ti, (ma0 ni0 1.240) "kullUpamaM vo bhikkhave, dhammaM desessAmi nittharaNatthAya, no gahaNatthAyA''ti (ma0 ni0 1.240) ca imAya, "tatra ce tumhe...pe0... tumhayevassa tena antarAyo''ti ayaM - 426 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) catubyUhahAravaNNanA "luddho atthaM na jAnAti, luddho dhammaM na passati / andhaM tamaM tadA hoti, yaM lobho sahate nara "nti / / ( itivu0 88; mahAni0 5, 156; cULani0 128) ca - "L 'kAmandhA jAlasaJchannA, taNhAchadanachAditA / pamattabandhunAbaddhA, macchAva kumInAmukhe / jarAmaraNamanventi, vaccho khIrapakova mAtara "nti / / (udA0 64; netti0 27, 90; peTako0 14 ) ca - imAya, "appamattakaM kho panetaM sIlamattaka "nti ayaM " vivicceva kAmehi... pe0... paThamaM jhAnaM upasampajja viharati, ayampi kho brAhmaNa yajJo purimehi yajJehi appaTTataro ca appasamArambhataro ca mahapphalataro ca mahAnisaMsataro cA " ti ( dI0 ni0 1.353 ) imAya paThamajjhAnassa sIlato mahapphalamahAnisaMsataratAvacanena jhAnato sIlassa appaphalaappAnisaMsatarabhAvadIpanato / 427 "pANAtipAtaM pahAyA"tiAdidesanA "samaNo khalu bho gotamo sIlavA ariyasIlena samannAgato 'ti AdidesanAya, ( dI0 ni0 1.304) "aJJeva dhammA gambhIrA 'tiAdidesanA " adhigato kho myAyaM dhammo gambhIro duranubodho 'tiAdidesanAya, ( dI0 ni0 2.67, ma0 ni0 1.281; 2.337; saM0 ni0 1.172; ma0 va0 7, 8) gambhIratAdivisesayuttadhammapaTivedhena hi jaNassa gambhIrAdibhAvo viJJAyati / "santi bhikkhave, eke samaNabrAhmaNA pubbantakappikA ''tiAdidesanA "santi bhikkhave, eke samaNabrAhmaNA pubbantakappikA...pe0... abhivadanti sassato attA ca loko ca idameva saccaM, moghamaJJanti ittheke abhivadanti, asassato, sassato ca asassato " ca, nevasassato ca nAsassato ca, antavA, anantavA, antavA ca anantavA ca, nevantavA ca nAnantavA ca attA ca loko ca, idameva saccaM moghamaJJanti ittheke abhivadantI''tiAdidesanAya (ma0 ni0 3.27) / tathA "santi bhikkhave, eke samaNabrAhmaNA aparantakappikA 'tiAdidesanA "santi 427 2 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) bhikkhave...pe0... abhivadanti saJjI attA hoti arogo paraM maraNA / ittheke abhivadanti asaJI, saJI ca asaJI ca, nevasaJI ca nAsaJI ca attA hoti arogo paraM maraNA / ittheke abhivadanti sato vA pana sattassa ucchedaM vinAsaM vibhavaM paJapenti, diTThadhammanibbAnaM vA paneke abhivadantI"ntiAdidesanAya, (ma0 ni0 3.21) "vedanAnaM samudayaJca...pe0... tathAgato''tiAdidesanA "tadidaM saGghataM oLArikaM, asthi kho pana saGkhArAnaM nirodho, atthetanti iti viditvA tassa nissaraNadassAvI tathAgato tadupAtivatto''tiAdidesanAya, (ma0 ni0 3.29) "tadapi tesaM...pe0... vipphanditamevA''ti ayaM "idaM tesaM vata aJjatreva saddhAya aJatra ruciyA aJatra anussavA aJatra AkAraparivitakkA aJatra diTThinijjhAnakkhantiyA paccattaMyeva ANaM bhavissati parisuddhaM pariyodAtanti netaM ThAnaM vijjati / paccattaM kho pana bhikkhave, ANe asati parisuddhe pariyodAte yadapi te bhonto samaNabrAhmaNA tattha ANabhAvamattameva pariyodApenti, tadapi tesaM bhavataM samaNabrAhmaNAnaM upAdAnamakkhAyatI"tiAdidesanAya, (saM0 ni0 2.43) "tadapi phassapaccayA"ti ayaM "cakkhuJca paTicca rUpe ca uppajjati cakkhuviANaM, tiNNaM saGgati phasso, phassapaccayA vedanA, vedanApaccayA taNhA, taNhApaccayA upAdAna''nti, (saM0 ni0 1.2.45) "chandamUlakA ime Avuso dhammA manasikArasamuTThAnA phassasamodhAnA vedanAsamosaraNA'ti (pariyesitabba) ca AdidesanAya, "yato kho bhikkhave, bhikkhu channaM phassAyatanAnantiAdidesanA "yato kho bhikkhave, bhikkhu neva vedanaM attato samanupassati, na salaM, na saGkhAre, na vijANaM attato samanupassati, so evaM asamanupassanto na kiJci loke upAdiyati, anupAdiyaM na paritassati, aparitassaM paccattaMyeva parinibbAyatI"tiAdidesanAya, "sabbete imeheva dvAsaTThiyA vatthUhi antojAlIkatA''tiAdidesanA "ye hi keci bhikkhave...pe0... abhivadanti, sabbete imAneva paJca kAyAni abhivadanti etesaM vA aJatara''ntiAdidesanAya, (ma0 ni0 3.26) "kAyassa bhedA...pe0... devamanussA''ti ayaM - "accI yathA vAtavegena khittA, (upasivAti bhagavA) atthaM paleti na upeti saGkha / evaM munI nAmakAyA vimutto, atthaM paleti na upeti saGgha"nti / / (su0 ni0 1080) - 428 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) AvattahAravaNNanA 429 AdidesanAya saddhiM saMsandatIti / ayaM neruttamadhippAyadesanAnidAnapubbAparAnusandhInaM catunnaM vibhAvanalakkhaNo catubyUhahAro nAma / vuttampi cetaM "neruttamadhippAyo''tiAdi (netti0 4.6) / AvattahAravaNNanA AghAtAdInamakaraNIyatAvacanena khantisoraccAnuTThAnaM / tattha khantiyA saddhApaJAparApakAradukkhasahagatAnaM saGgaho, tathA soraccena sIlassa / saddhAdiggahaNena ca saddhindriyAdisakalabodhipakkhiyadhammA Avattanti / sIlaggahaNena avippaTisArAdayo sabbepi sIlAnisaMsadhammA Avattanti / pANAtipAtAdIhi paTivirativacanena appamAdavihAro, tena sakalaM sAsanabrahmacariyaM Avattati / gambhIratAdivisesayuttadhammaggahaNena mahAbodhipakittanaM / anAvaraNaJANapadaTThAnahi AsavakkhayANaM, AsavakkhayANapadaTThAnaJca anAvaraNajANaM mahAbodhIti vuccati, tena dasabalAdayo sabbe buddhaguNA Avattanti / sassatAdidihiggahaNena taNhAvijjAnaM saGgaho, tAhi anamataggaM saMsAravaTeM Avattati / vedanAnaM yathAbhUtaM samudayAdipaTivedhanena bhagavato parijhAttayavisuddhi, tAya paJApAramimukhena sabbApi pAramiyo aavttnti| "ajAnataM apassata''nti ettha avijjAggahaNena ayonisomanasikArapariggaho, tena ca nava ayonisomanasikAramUlakA dhammA Avattanti / "taNhAgatAnaM paritassitavipphandita"nti ettha taNhAggahaNena nava taNhAmUlakA dhammA Avattanti / "tadapi phassapaccayA''tiAdi sassatAdipaJApanassa paccayAdhInavuttidassanaM, tena aniccatAdilakkhaNattayaM Avattati / channaM phassAyatanAnaM yathAbhUtaM pajAnanena vimuttisampadAnidRso, tena sattapi visuddhiyo Avattanti / "ucchinnabhavanettiko tathAgatassa kAyo"ti taNhApahAnaM vuttaM, tena bhagavato sakalasaMkilesappahAnaM AvattatIti ayaM desanAya gahitadhammAnaM sabhAgavisabhAgadhammavasena AvattanalakkhaNo AvattahAro nAma / yathAha "ekamhi padaTThAne, pariyesati sesakaM padaTThAna''ntiAdi (netti0 4.7) / vibhattihAravaNNanA AghAtAnandAdayo akusalA dhammA, tesaM ayonisomanasikArAdi padahAnaM / yehi pana dhammehi AghAtAnandAdInaM akaraNaM appavatti, te abyApAdAdayo kusalA dhammA, tesaM yonisomanasikArAdi padaTThAnaM / tesu AghAtAdayokAmAvacarAva, abyApAdAdayo catubhUmakA, 429 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) tathA pANAtipAtAdIhi paTivirati kusalA vA abyAkatA vA, tassA hirottappAdayo dhammA padaTThAnaM / tattha kusalA siyA kAmAvacarA, siyA lokuttraa| abyAkatA lokuttarAva / "asthi bhikkhave, a va dhammA gambhIrA''ti vuttadhammA siyA kusalA, siyA abyAkatA / tattha kusalAnaM vuDhAnagAminivipassanA padaTTAnaM / abyAkatAnaM maggadhammA, vipassanA, AvajjanA vA padaTThAnaM / tesu kusalA lokuttarAva, abyAkatA siyA kAmAvacarA, siyA lokuttarA, sabbApi diTThiyo akusalAva kAmAvacarAva, tAsaM avisesena micchAbhinivese ayonisomanasikAro padaTThAnaM / visesato pana santatighanavinibbhogAbhAvato ekattanayassa micchAgAho atItajAtianussaraNatakkasahito sassatadiTThiyA padaTTAnaM / hetuphalabhAvena sambandhabhAvassa aggahaNato nAnattanayassa micchAgAho tajjAsamannAhArasahito ucchedadiTThiyA padaTThAnaM / evaM sesadiTThInampi yathAsambhavaM vattabbaM / ___"vedanAna"nti ettha vedanA siyA kusalA, siyA akusalA, siyA abyAkatA, siyA kAmAvacarA, siyA rUpAvacarA, siyA arUpAvacarA, tAsaM phasso padaTTAnaM / vedanAnaM yathAbhUtaM vedanAnaM samRdayAdipaTivedhanaM maggajANaM, anupAdAvimatti ca phalaJANaM, tesaM "ava dhammA gambhIrA'"ti ettha vuttanayena dhammAdivibhAgo netabbo / "ajAnataM apassata''ntiAdIsu avijjAtaNhA akusalA kAmAvacarA, tAsu avijjAya AsavA, ayonisomanasikAro eva vA padaTThAnaM / taNhAya saMyojaniyesu dhammesu assAdadassanaM padaTThAnaM / "tadapi phassapaccayA'"ti ettha phassassa vedanAya viya dhammAdivibhAgo veditabbo / iminA nayena phassAyatanAdInampi yathArahaM dhammAdivibhAgo netabboti ayaM saMkilesadhamme, vodAnadhamme ca sAdhAraNAsAdhAraNato, padaTThAnato, bhUmito ca vibhajanalakkhaNo vibhattihAro nAma | yathAha "dhammaJca padaTThAnaM, bhUmiJca vibhajjate ayaM hAro"tiAdi (netti0 4.8) / parivattanahAravaNNanA AghAtAdInamakaraNaM khantisoraccAni anubrUhetvA paTisaGkhAnabhAvanAbalasiddhiyA ubhayahitapaTipattimAvahati / AghAtAdayo pana pavattiyamAnA dubbaNNataM, dukkhaseyyaM, bhogahAni, akittiM, parehi durupasaGkamanataJca nipphAdentA nirayAdIsu mahAdukkhamAvahanti / pANAtipAtAdipaTivirati avippaTisArAdikalyANaM paramparamAvahati / pANAtipAtAdi pana vippaTisArAdiakalyANaM paramparamAvahati / gambhIratAdivisesayuttaM ANaM veneyyAnaM yathArahaM vijjAbhiJAdiguNavisesamAvahati sabba yyassa ythaasbhaavaavbodhto| tathA 430 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 1.1.149 - 149) vevacanahAravaNNanA gambhIratAdivisesarahitaM pana jANaM jeyyesu sAdhAraNabhAvato yathAvuttaguNavisesaM nAvahati / sabbApi cetA diTThiyo yathArahaM sassatucchedabhAvato antadvayabhUtA sakkAyatIraM nAtivattanti aniyyAnikasabhAvattA / sammAdiTThi pana saparikkhArA majjhimapaTipadAbhUtA sakkAyatIramatikkamma pAraM gacchati nayyAnikasabhAvattA | vedanAnaM yathAbhUtaM samudayAdipaTivedhanA anupAdAvimuttimAvahati maggabhAvato / vedanAnaM yathAbhUtaM samudayAdiasampaTivedho saMsAracArakAvarodhamAvahati saGghArAnaM paccayabhAvato / vedayitasabhAvapaTicchAdako sammoho tadabhinandanamAvahati, yathAbhUtAvabodho pana tattha nibbedhaM, virAgaJca Avahati / micchAbhinivese ayonisomanasikArasaMhitA taNhA anekavihitaM diTThijAlaM pasAreti / yathAvuttataNhAsamucchedo paThamamaggo taM diTThijAlaM saGkoceti / sassatavAdAdipaJJApanassa phasso paccayo asati phasse tadabhAvato / diTThibandhanabaddhAnaM phassAyatanAdInamanirodhanena pharasAdianirodho saMsAradukkhassa anivattiyeva yAthAvato phassAyatanAdipariJA sabbadiTThidassanAni ativattati, tesaM pana tathA apariJa diTThidassanaM naativttti| bhavanettisamucchedo AyatiM attabhAvassa anibbattiyA saMvattati, asamucchinnAya bhavanettiyA anAgate bhavappabandho parivattatiyevAti ayaM sutte niddiTThAnaM dhammAnaM paTipakkhato parivattanalakkhaNo parivattanahAro nAma / kimAha "kusalAkusale dhamme, niddi bhAvite pahIne cA" tiAdi / vevacanahAravaNNanA " mamaM mama me "ti pariyAyavacanaM / 'vA yadi cA "ti pariyAyavacanaM / "bhikkhave samaNA tapassino "ti pariyAyavacanaM / "pare aJJa paTiviruddhA" ti... pe0 naM / "avaNNaM akittiM nindaM" ti...pe0... naM / " bhAseyyuM bhaNeyyuM katheyyuM" ti...pe0... naM / "dhammassa vinayassa satthusAsanassA" ti...pe0... naM / "saGghassa samUhassa gaNassA " ti...pe0... nN| "tatra tattha tesU" ti... pe0... naM / " tumhehi vo bhavantehI " ti...pe0... naM / "AghAto doso byApAdo" ti...pe0... naM " appaccayo domanassaM cetasikadukkhaM " ti...pe0... nN| "cetaso cittassa manaso" ti... pe0... naM / " anabhiraddhi byApatti manopadoso" ti...pe0... naM / "na no a mA" ti... pe0... naM / "karaNIyA uppAdetabbA pavattetabbA''ti pariyAyavacanaM / iminA nayena sabbapadesu vevacanaM vattabbanti ayaM tassa tassa atthassa taMtaMpariyAyasaddayojanAlakkhaNo vevacanahAro nAma / vuttahetaM "vevacanAni bahUni tu, sutte vRttAni ekadhammassA' 'tiAdi (netti0 4.10) / 431 431 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) paJattihAravaNNanA AghAto vatthuvasena dasavidhena, ekUnavIsatividhena vA pnytto| apaccayo upavicAravasena chadhA paJjatto / Anando pItiAdivasena vevacanena navadhA paJatto / pIti sAmaJato pana khuddikAdivasena paJcadhA paJatto / somanassaM 'upavicAravasena chadhA, sIlaM vArittacArittAdivasena anekadhA, gambhIratAdivisesayuttaM jANaM cittuppAdavasena catudhA, dvAdasadhA vA, visayabhedato anekadhA ca, diTThisassatAdivasena dvAsaTThiyA bhedehi, tadantogadhavibhAgena anekadhA ca, vedanA chadhA, aTThasatadhA, anekadhA ca, tassA samudayo paJcadhA, tathA atthaGgamopi, assAdo duvidhena, AdInavo tividhena, nissaraNaM ekadhA, catudhA ca, anupAdAvimutti duvidhena, "ajAnataM apassata''nti vuttA avijjA visayabhedena catudhA, aTThadhA ca, "taNhAgatAna"ntiAdinA vuttA taNhA chadhA, aTThasatadhA, anekadhA ca, phasso nissayavasena chadhA, upAdAnaM catudhA, bhavo dvidhA, anekadhA ca, jAti vevacanavasena chadhA, tathA jarA sattadhA, maraNaM aTThadhA, navadhA ca, soko paJcadhA, paridevo chadhA, dukkhaM catudhA, tathA domanassaM, upAyAso catudhA paJjattoti ayaM pabhedapaJjatti, samUhapaJatti ca / "samudayo hotI"ti pabhavapatti , "yathAbhUtaM pajAnAtI"ti dukkhassa pariJApaJjatti, samudayassa pahAnapaJatti, nirodhassa sacchikiriyApaJjatti, maggassa bhAvanApatti / "antojAlIkatA''tiAdisabbadiTThInaM saGgahapaJatti / "ucchinnabhavanettiko"tiAdi duvidhena parinibbAnapaJjattIti evaM AghAtAdInaM pabhavapattipariJApaJattiAdivasena / tathA "AghAto"ti byApAdassa vevacanapatti / "appaccayo''ti domanassassavevacanapaJattItiAdivasena ca paJattibhedo vibhajjitabboti ayaM ekekassa dhammassa anekAhi paJjattIhi paJapetabbAkAravibhAvanalakkhaNo paJattihAro nAma, tena vuttaM "ekaM bhagavA dhammaM, paNNattIhi vividhAhi desetI"tiAdi (netti0 4.11) / otaraNahAravaNNanA AghAtaggahaNena saGghArakkhandhasaGgaho, tathA anabhiraddhiggahaNena / appaccayaggahaNena vedanAkkhandhasaGgahoti idaM khandhamukhena otaraNaM / tathA AghAtAdiggahaNena dhammAyatanaM, dhammadhAtu, dukkhasaccaM, samudayasaccaM vA gahitanti idaM Ayatanamukhena, dhAtumukhena, saccamukhena ca 432 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) sodhanahAravaNNanA 433 otrnnN| tathA AghAtAdInaM sahajAtA avijjA hetusahajAtaaJamaJanissayasampayuttaatthiavigatapaccayehi paccayo, asahajAtA pana anantaraniruddhA anantarasamanantaraanantarUpanissayanatthivigatAsevanapaccayehi pccyo| ananantarA pana upanissayavaseneva pccyo| taNhAupAdAnAdi phassAdInampi tesaM sahajAtAnaM, asahajAtAnaJca yathArahaM paccayabhAvo vattabbo / koci panettha adhipativasena, koci kammavasena, koci AhAravasena, koci indriyavasena, koci jhAnavasena koci maggavasenApi paccayoti ayampi viseso veditabboti idaM paTiccasamuppAdamukhena otrnnN| iminAva nayena AnandAdInampi khandhAdimukhena otaraNaM vibhAvetabbaM / tathA sIlaM pANAtipAtAdIhi viraticetanA, abyApAdAdicetasikadhammA ca, pANAtipAtAdayo cetanAva, tesaM, tadupakArakadhammAnaJca lajjAdayAdInaM saGghArakkhandhadhammAyatanAdIsu saGgahato purimanayeneva khandhAdimukhena otaraNaM vibhAvetabbaM / esa nayo aanndidvivednaaavijjaatnnhaadigghnnesupi| nissaraNAnupAdAvimuttiggahaNesu pana asaGghatadhAtuvasenapi dhAtumukhena otaraNaM vibhAvetabbaM, tathA "vedanAnaM...pe0... anupAdAvimutto''ti etena bhagavato sIlAdayo paJcadhammakkhandhA, satipaTThAnAdayo ca bodhipakkhiyadhammA pakAsitA hontIti taMmukhenapi otaraNaM veditabbaM / "tadapi phassapaccayA"ti sassatAdipaJApanassa paccayAdhInavuttitAdIpanena aniccatAmukhena otaraNaM, tathA evaMdhammatAya paTiccasamuppAdamukhena otrnnN| aniccassa dukkhAnattabhAvato appaNihitamukhena, suJatAmukhena ca otrnnN| sesapadesupi eseva nyo| ayaM paTiccasamuppAdAdimukhehi suttatthassa otaraNalakkhaNo otaraNahAro nAma / tathA hi vuttaM "yo ca paTiccuppAdo, indriyakhandhA ca dhAtuAyatanA''tiAdi (netti0 4.12) / sodhanahAravaNNanA ___mamaM vA bhikkhave, pare avaNNaM bhAseyyu"nti Arambho / "dhammassa vA avaNNaM bhAsevyu saGghassa vA avaNNaM bhAseyyu"nti padasuddhi, no Arambhasuddhi / "tatra tumhehi na AghAto, na appaccayo, na cetaso anabhiraddhi karaNIyA''ti padasuddhi ceva Arambhasuddhi ca / dutiyanayAdIsupi eseva nayo, tathA "appamattakaM kho paneta''ntiAdi Arambho / "katama"ntiAdi pucchA / "pANAtipAtaM pahAyA''tiAdi padasuddhi, no Arambhasuddhi / no ca pucchAsuddhi / "idaM kho"tiAdi pucchAsuddhi ceva padasuddhi ca, Arambhasuddhi / 433 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) tathA "asthi bhikkhave''tiAdi Arambho / "katame ca te''tiAdi pucchA / "santi bhikkhave''tiAdi Arambho / "kimAgammA"tiAdi ArambhapucchA / "yathA samAhite''tiAdi padasuddhi, no Arambhasuddhi, no ca pucchAsuddhi / "ime kho''tiAdi padasuddhi ceva pucchAsuddhi ca Arambhasuddhi ca / iminA nayena sabbattha ArambhAdayo veditabbA / ayaM padArambhAnaM sodhitAsodhitabhAvavicAraNalakkhaNo sodhanahAro nAma, 'vuttampi ca "vissajjitamhi paJhe, gAthAyaM pucchitAyamArabbhA"tiAdi (netti0 4.13) / adhiTThAnahAravaNNanA ___ "avaNNa"nti sAmaJato adhiTTAnaM / tamavikappetvA visesavacanaM "mamaM vA"ti / dhammassa vA saGghassa vAti pakkhepi esa nayo / tathA "sIla"nti sAmaJato adhiTTAnaM / tamavikappetvA visesavacanaM "pANAtipAtA paTivirato'tiAdi / "aJceva dhammA"tiAdi sAmaJato adhiTTAnaM, tamavikappetvA visesavacanaM "tayidaM bhikkhave, tathAgato pajAnAtI"tiAdi, tathA "pubbantakappikA''tiAdi sAmaJato adhiTTAnaM / tamavikappetvA visesavacanaM "sassatavAdA"tiAdi / iminA nayena sabbattha yathAdesitameva sAmaJavisesA niddhaaretbbaa| ayaM suttAgatAnaM dhammAnaM avikappanAvasena yathAdesitameva sAmaJavisesaniddhAraNalakkhaNo adhiTThAnahAro nAma, yathAha "ekattatAya dhammA, yepi ca vemattatAya niddivA''tiAdi (netti0 4.14) / parikkhArahAravaNNanA AghAtAdInaM "anatthaM me acarI'tiAdIni (dha0 sa0 1237; vibhaM0 909) ekUnavIsati AghAtavatthUni hetu| AnandAdInaM ArammaNAbhisineho hetu| sIlassa hiriottappaM, appicchatAdayo ca hetu / "gambhIrA''tiAdinA vuttadhammassa sabbApi pAramiyo hetu| visesena pnyaapaarmii| diTThInaM asappurisUpanissayo, asaddhammassavanaM micchAbhinivesena ayonisomanasikAro ca avisesena hetu / visesena pana sassatavAdAdInaM atItajAtianussaraNAdi hetu | vedanAnaM avijjA, taNhA, kammAdiphasso ca hetu / anupAdAvimuttiyA ariyamaggo hetu| aANassa ayonisomanasikAro hetu / taNhAya saMyojaniyesu assAdAnupassanA hetu / phassamsa saLAyatanAni hetu / saLAyatanassa nAmarUpaM hetu / bhavanettisamucchedassa visuddhibhAvanA hetUti ayaM parikkhArasavAte hetupaccaye 434 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) samAropanahAravaNNanA niddhAretvA saMvaNNanAlakkhaNo parikkhArahAro nAma, tena vuttaM "ye dhammA yaM dhammaM, janayantippaccayA paramparato "tiAdi / samAropanahAravaNNanA cassa AghAtAdInamakaraNIyatAvacanena khantisampadA dassitA hoti / "appamattakaM kho paneta "ntiAdinA soraccasampadA / " atthi bhikkhave "tiAdinA ANasampadA / " aparAmasato paccattaJJeva nibbuti viditA 'ti, "vedanAnaM... pe0... yathAbhUtaM viditvA anupAdAvimutto 'ti ca etehi samAdhisampadAya saddhiM vijjAvimuttivasIbhAvasampadA dassitA / tattha khantisampadA paTisaGghAnabalasiddhito soraccasampadAya padaTThAnaM, soraccasampadA pana atthato sIlameva, sIlaM samAdhisampadAya padaTThAnaM / samAdhi ANasampadAya padaTThAnanti ayaM padaTThAnasamAropanA / 435 pANAtipAtAdIhi paTivirativacanaM sIlassa pariyAyavibhAgadassanaM / sassatavAdAdivibhAgadassanaM pana diTThiyA pariyAyavacananti ayaM vevacanasamAropanA / sIlena vItikkamappahAnaM, tadaGgappahAnaM, duccaritasaMkilesappahAnaJca sijjhati / samAdhinA pariyuTThAnappahAnaM, vikkhambhanappahAnaM, taNhAsaMkilesappahAnaJca sijjhati / paJJAya diTThisaMkilesappahAnaM, samucchedappahAnaM, anusayappahAnaJca sijjhatIti ayaM pahAnasamAropanA / sIlAdidhammakkhandhehi samathavipassanAbhAvanApAripUriM gacchati pahAnattayasiddhitoti ayaM bhAvanAsamAropanA / ayaM AgatadhammAnaM padaTThAnavevacanapahAnabhAvanAsamAropanavicAraNalakkhaNo samAropanahAro nAma / vRttahetaM " ye dhammA yaM mUlA, ye cekatthA pakAsitA muninA 'tiAdi, (netti0 4.16) ayaM soLasahArayojanA | soLasahAravaNNanA niTThitA / 435 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA- 1 paJcavidhanayavaNNanA nandiyAvaTTanayavaNNanA AghAtAdInamakaraNavacanena taNhAvijjAsaGkoco dassito / sati hi attattaniyavatthUsu sinehe, sammohe ca " anatthaM me acarI "tiAdinA AghAto jAyati, nAsati / tathA "pANAtipAtA paTivirato "tiAdivacanehi "paccattava nibbuti viditA, anupAdAvimutto, channaM phassAyatanAnaM...pe0 yathAbhUtaM pajAnAtItiAdivacanehi ca taNhAvijjAnaM accantappahAnaM dassitaM hoti / tAsaM pana pubbantakappikAdipadehi, "ajAnataM apassata"ntiAdipadehi ca sarUpatopi dassitAnaM taNhAvijjAnaM rUpadhammA, arUpadhammA ca adhiTThAnaM / yathAkkamaM samatho ca vipassanA ca paTipakkho, tesaM pana cetovimutti, paJJAvimutti ca phalaM / tattha taNhA samudayasaccaM, taNhAvijjA vA tadadhiTThAnabhUtA rUpArUpadhammA dukkhasaccaM, tesamappavatti nirodhasaccaM nirodhapajAnanA samathavipassanA maggasaccanti evaM catusaccayojanA veditabbA | , hAggahana cettha mAyAsATheyyamAnAtimAnamadapamAdapApicchatApApamittatAahirikAnottappAdivasena sabbopi akusalapakkho netabbo / tathA avijjAggahaNenapi viparItamanasikArakodhupanAhamakkhapaLAsaissAmacchariyasArambha dovacastA bhavadiTThivibhavadiTThAdivasena / vipariyA pana amAyA asATheyyAdivasena, aviparItamanasikArAdivasena ca sabbopi kusalapakkho netabbo / tathA samathapakkhiyAnaM saddhindriyAdInaM, vipassanApakkhiyAnaJca aniccasaJJAdInaM vasenAti ayaM taNhAvijjAhi saMkilesapakkhaM suttatthaM samathavipassanAhi ca vodAnapakkhaM catusaccayojanamukhena nayanalakkhaNassa nandiyAvaTTanayassa bhUmi / vuttaJhi " tahaJca avijjampi ca, samathena vipassanAya yo netI "tiAdi / ( 1.1.149-149) tipukkhalanayavaNNanA AghAtAdInamakaraNavacanena adosasiddhi, tathA pANAtipAtapharusavAcAhi paTivirativacanenApi / AnandAdInamakaraNavacanena pana alobhasiddhi, tathA abrahmacariyato pttivirtivcnenaapi| adinnAdAnAdIhi pana paTivirativacanena tadubhayasiddhi / "tayidaM 436 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) sIhavikkILitanayavaNNanA 437 bhikkhave, tathAgato pajAnAtI''tiAdinA amohasiddhi / iti tIhi akusalamUlehi gahitehi tappaTipakkhato AghAtAdInamakaraNavacanena ca tINi kusalamUlAni siddhAniyeva honti / tattha tIhi akusalamUlehi tividhaduccaritasaMkilesamalavisamAkusalasaJjAvitakkapaJcAdivasena sabbopi akusalapakkho vitthaaretbbo| tathA tIhi kusalamUlehi tividhasucaritavodAnasamakusalasAvitakkapaJAsaddhammasamAdhivimokkhamukhavimokkhAdivasena sabbopi kusalapakkho vibhaavetbbo| ettha cAyaM saccayojanA - lobho samudayasaccaM, sabbAni vA kusalAkusalamUlAni, tehi pana nibbattA tesamadhiTTAnagocarabhUtA upAdAnakkhandhA dukkhasaccaM, tesamappavatti nirodhasaccaM, nirodhapajAnanA vimokkhAdikA maggasaccanti / ayaM akusalamUlehi saMkilesapakkhaM, kusalamUlehi ca vodAnapakkhaM catusaccayojanamukhena nayanalakkhaNassa tipukkhalanayassa bhUmi / tathA hi vuttaM - "yo akusale samUlehi, neti kusale ca kusalamUlehI''tiAdi / / (netti0 4.18) / sIhavikkILitanayavaNNanA AghAtAnandAdInamakaraNa-vacanena stisiddhi| micchAjIvApaTivirativacanena viiriysiddhi| vIriyena hi kAmabyApAdavihiMsAvitakke vinodeti, vIriyasAdhanaJca AjIvapArisuddhisIlanti / pANAtipAtAdIhi paTivirativacanena satisiddhi / satiyA hi sAvajjAnavajjo diTTho hoti| tattha ca AdInavAnisaMse sallakkhetvA sAvajjaM pahAya anavajjaM samAdAya vattati / tathA hi sA "niyyAtanapaccupaTThAnAti vuccati / "tayidaM bhikkhave, tathAgato pajAnAtI"tiAdinA samAdhipaJjAsiddhi / paJcavA hi yathAbhUtAvabodho samAhito ca yathAbhUtaM pajAnAtIti / tathA "nicco dhuvo"tiAdinA anicce "nicca''nti vipallAso, "arogo paraM maraNA, ekantasukhI attA, diThThadhammanibbAnappatto''ti ca evamAdIhi asukhe "sukha''nti vipallAso / "paJcahi kAmaguNehi samappito"tiAdinA asubhe "subha'"nti vipallAso / sabbeheva diTThippakAsanapadehi anattani "attA'"ti vipallAsoti evamettha cattAro vipallAsA 437 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 (1.1.149-149) siddhA honti, tesaM paTipakkhato cattAri satipaTThAnAni siddhAneva / tattha catUhi yathAvuttehi indriyehi cattAro puggalA niddisitbbaa| kathaM duvidho hi taNhAcarito mudindriyo tikkhindriyoti, tathA diThThicaritopi / tesu paThamo asubhe "subhanti vipallatthadiTThiko satibalena yathAbhUtaM kAyasabhAvaM sallakkhetvA sammattaniyAmaM okkmti| dutiyo asukhe "sukha''nti vipallatthadiTThiko "uppannaM kAmavitakkaM nAdhivAsetI"tiAdinA (ma0 ni0 1.26; a0 ni0 1.4.14; 2.6.58) vuttena vIriyasaMvarasaGghAtena vIriyabalena taM vipallAsaM vidhamati / tatiyo anicce "nicca"nti vipallatthadiTThiko samAdhibalena samAhitabhAvato saGghArAnaM khaNikabhAvaM yathAbhUtaM pttivijjhti| catuttho santatisamUhakiccArammaNaghanavicittattA phassAdidhammapuJjamatte anattani "attA''ti vipallatthadiTThiko catukoTikasuJatAmanasikArena taM micchAbhinivesaM viddhaMseti / catUhi cettha vipallAsehi caturAsavoghayogaganthaagatitaNhuppAdupAdAnasattaviANadvitiapariJAdivasena sabbopi akusalapakkho netbbo| tathA catUhi satipaTThAnehi catubbidhajhAnavihArAdhiTThAnasukhabhAgiyadhammaappamaJAsammappadhAnaiddhipAdAdivasena sabbopi vodAnapakkho netabbo / ettha cAyaM saccayojanA - subhasaJAsukhasajAhi, catUhipi vA vipallAsehi samudayasaccaM, tesamadhiTThAnArammaNabhUtA paJcupAdAnakkhandhA dukkhasaccaM, tesamappavatti nirodhasaccaM, nirodhapajAnanA satipaTThAnAdikA maggasaccanti / ayaM vipallAsehi saMkilesapakkhaM, saddhindriyAdIhi vodAnapakkhaM catusaccayojanamukhena nayanalakkhaNassa sIhavikkILitanayassa bhUmi, yathAha "yo neti vipallAsehi, kilese indriyehi saddhamme''tiAdi (netti0 4.19) / disAlocanaaGgusanayadvayavaNNanA iti tiNNaM atyanayAnaM siddhiyA vohAranayadvayampi siddhameva hoti / tathA hi atthanayattayadisAbhUtadhammAnaM samAlocanameva disaalocnnyo| tesaM samAnayanameva anggusnyo| tasmA yathAvuttanayena atyanayAnaM disAbhUtadhammasamAlokananayanavasena tampi nayadvayaM yojetabbanti, tena vuttaM "veyyAkaraNesu hi ye, kusalAkusalA"tiAdi (netti0 4.20) / ayaM pnycnyyojnaa| paJcavidhanayavaNNanA nidvitA / 438 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1.1.149-149) sAsanapaTThAnavaNNanA 439 sAsanapaTThAnavaNNanA idaM pana suttaM soLasavidhe sAsanapaTThAne saMkilesavAsanAsekkhabhAgiyaM taNhAdiThThAdisaMkilesAnaM sIlAdipuJjakiriyassa, asekkhasIlAdikkhandhassa ca vibhattattA, saMkilesavAsanAnibbedhAsekkhabhAgiyameva vA yathAvuttatthAnaM sekkhasIlakkhandhAdikassa ca vibhattattA / aTThavIsatividhe pana sAsanapaTTAne lokiyalokuttaraM sattadhammAdhiTTAnaM ANajeyyaM dassanabhAvanaM sakavacanaparavacanaM vissajjanIyAvissajjanIyaM kammavipAkaM kusalAkusalaM anuJAtapaTikkhittaM bhavo ca lokiyalokuttarAdInamatthAnaM idha vibhttttaati| ayaM saasnpttttaanyojnaa| pakaraNanayavaNNanA nihitaa| iti sumaGgalavilAsiniyA dIghanikAyaTThakathAya paramasukhumagambhIraduranubodhatthaparidIpanAya suvimalavipulapaJjAveyyattiyajananAya ajjavamaddavasoraccasaddhAsatidhitibuddhikhantivIriyAdidhammasamaGginA sATThakathe piTakattaye asaGgAsaMhIravisAradANacArinA anekappabhedasakasamayasamayantaragahanajjhogAhinA mahAgaNinA mahAveyyAkaraNena jANAbhivaMsadhammasenApatinAmatherena mahAdhammarAjAdhirAjagarunA katAya sAdhuvilAsiniyA nAma lInatthapakAsaniyA brahmajAlasuttavaNNanAya lInatthavibhAvanA / brahmajAlasuttavaNNanA nihitaa| paThamo bhAgo nidvito| 439 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saddAnukkamaNikA akatabhUmibhAgoti-309 akattabbatAvAdo-162 akattabbabhAvakAraNavacanaM -145 akappiyasamAdAnasikkhApadaM-37 akampanajANAni-14 akAraNanti-162 akAraNabhAvahetudassanatthaM-162 a-kAro-89 akAloti-63 akicchalAbhI-245 akutUhalatA-249 akuppAmiti-101 akusalakammapathehi-244 akusalacittuppAdo-56 akusalacetanA-84, 301 akusaladhammehi -244 akusalanti - 84, 377, 378 akusalavipAkasaJjA-271 akusalAti--287 akkhaNabhUmiyaM-381 akkhantiyAti-400 akkharikA -318 akkhalitapaTivedhalakkhaNA - 220 akkhAtoti-80,83 akkhAnamindriyAnaM-393 akkhAnaM-316 akkhitappanatelanti-331 akkhirogavejjakama-331 akhINAsavo-62 agadoti-278 agAraM-171,184, 369 aggatanti-203 aggapuggaloti-162 aggaphalasampattiJca-241 aggaphalaM-394 aggikkhandhaudakakkhandhApi-207 aggikkhandho-72,206 aggisikhadhUmasikhAdInaM -328 aggihoma-326 aggoti-5,51, 268 aGgaaGgavijjAnaM-326 aGganti-108,325, 354 aGgasampattivipattidassanamattena-325 aGguTTappamANo-388 aGgattaraTIkAyaM-214, 266,268 aGguttaraTThakathAyaM -76 aGguttaranikAye- 408 aGgulimAladamanapakkusAtiabhiggamanAdIsu-168 acalasamAdAnAdhiTTAno-233 acalAdhiTThAno-224,260 acittuppAdAtiAdi -381 acinteyyAnIti-106 acinteyyoti-176,337 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] accantasaMyogatthasambhavadassanaM - 153 accantasukhumabhAvappattiyA - 387 accantasukhumAlakarajakAyaM - 373 accayo - 363 accAraddhanti - 68 acchathAti 1- 315 acchandikabhAvamattanti- - 331 acchayAgu - 371 acchariyabbhutadhammapaTisaMyuttaM - 117 acchariyabbhutadhammo - 222 acchariyavegAbhihatAti - - 415 acchariyAni - 122 acchariyaM - 173, 191, 324 ajitamANavakapucchA - 113 ajinacammehIti - 320 ajjakanti - 313 ajjhagAti - 77 ajjhattikadhamme - 250 ajjhattikabalaM - 5- 225 ajjhattikasamuTThAnaM - 417 ajjhAcAro - 80 ajjhAsayanti - 191, 397 ajjhAsayasuddhiyA - 102 ajjhAsayAnusandhimhipi - 398 ajjhosannAti - 213 aJjalikammaM - 246 aJJatarabhedasaGgrahavasena - 352 aJJatitthiyA - 388 aJJatitthiyAnaM - 174 aJJadatthUti - 278, 367 aJJAtanti - 282 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 aJJAsikoNDaJJattherassa - 33 aTThakkhaNavinimutto- 150 aTThaGgasamannAgatarUpAvacaracatutthajjhAnasseva - 346 aTThaGgasamodhAnasampAdito - 226 aTThadhammasamodhAnasampAdito - 221 2 aTThavimokkhapariyAyo - 375 aTThasamApattilAbhino aTThApadanti - 317 - 387 aTThArasapakkaparimANA - 412 aTThArasAveNikabuddhadhammavasena - 177 aTThidhovananti - 317 aTThakathAyanti - aDDhayojanampi - 159 aNusahagateti - 272 aNDanti - 203 - 372 atakkAvacarA - 334, 422 atitthenAti - 166 atidhAvitabbanti - 400 atipAtato - 283 ativisuddhenAti - 174 ativisaM - 313 ativelaM - 370 ati - saddo - 85, 283 atisukhumasuttaM - 104 atItasatthukanti - 156 atItAnAgatadhammAnaM - 175 atItoti - 12, 163, 279 atItaMsapubbenivAsatrANehi - 385 atulitanti - 282 atthakusaloti - 131 atthakkamoti - 10,312 atthacatukkaM - 279 atthacariyA - 261 atthajAlaM - 412,413 atthaJU - 106 atthapaJJattiyA - 80 atthapaTisambhidAti - 93 atthabodhakoti - 154 atthavAdIti - 302 atthavedaM - 4, 22 atthasiddhiyA - 300 [ a - a ] Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [a-a] saddAnukkamaNikA [3] asthi-saddopi - 336 271,300,325, 394 athuddhAroti-161 adhi-saddo - 345 attakiriyAsiddhi-285 adhisIlasikkhAti-89 attapariccAgato-257 adhisIlasikkhAnamadhiTThAnabhAvato- 292 attabhAvanti -385 adhovirecananti-331 attamanoti-46 anagghAni-66 attasammApaNIdhi-151 anaJathAni- 275 attasuJatAya - 399 anatthA- 260,301 attahitAya-104, 223 anatakatAnIti-399 attAti-131, 229, 345, 346, 354, 374, anadhikaM-277 375, 385, 386, 387, 389, 392, 393, ananubhavanaM-100 396,437, 438 ananulomapaTipadanti- 163 attAdAnaparidIpananti-205 anantarasamanantaraanantarUpanissayanasthivigatAsevanaattupakaraNapariccAgacetanA - 220 paccayehi-407, 433 adaNDAraho-290 anantavAti-375 adinnAdAnaM-286, 287 anapakaTThakAyacitto-47 addhaniyaM-41 anabhibhUto-278 addhAti-67 anayo-163 adhammAti-426 anavajjasIlavataguNaparisuddhasamAcArA- 249 adhammo-38,49,294 anavaTTitacittatAya-287 adhikaraNatthoti-150 anavasesapaTivedho-176,336 adhicittasikhAti-89 anAgAmiphalaM-165 adhiccasamuppannavAde-397,398 anAgAriyaM-369 adhiccasamuppanna-381 anAcArI-292 adhiTThAnapAramI-220,255 anAthapiNDikassa-79 adhivAnaM-217, 218, 219, 221, 227, 239, | anAdariyabhAvaM-389 246, 255, 434,436 anAvattidhammo-235 adhipAdhammavipassanA-272 anAvaraNaJANapaTilAbho-257 adhipatIti-325 anAvaraNANaM -9,75,174, 429 adhippetavijJApanaM-329 anAvaraNanti-269 adhimuttacittAnaM-241 anAsattipaccupaTTAnaM - 220 adhimuttitrANanti-185 anAhateti-326 adhimuttiyo-345 aniccatAdilakkhaNattayaM - 429 adhimutti-saddo-345 aniccatApatiTThApanaM-419 adhimokkho-273 aniccadukkhavipariNAmabhAvo-359 adhivacananti-144, 156, 192, 198, 215, aniccanti-272 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [a-a] - aniccasaJjA-244 anuruddhatyeropi-60 aniccAnupassanA-272 anurUpadhammappakAsanavasena- 400 anindriyavisayo-393 anurUpaphaluppAdananiyatesu-285 anibbisaM-76 anurUpoti-296 anivattidhammo-225 anuvicaritanti-276, 351 anukampakoti- 289 anusandhi-124,125,398,399 anujAnAmi-308, 314,321 anusandhidassanaM-357 anutakAleti--314 anusandhIti - 125,201 anujAtabhAvo-63 anusayappahAnaJca -435 anuttaro-413 anusayA-88,90 anuttaraM-14, 17, 75, 174, 221, 222, 236, | anusAsanIpATihAriyahi-129 240 anussavo-166 anunayapaTighavippahIno-198 anussutiko - 351 anupakkiliTTho-179 anUnaM - 96,277 anupadadhammavipassanAvasena-211 anekacchariyapAtubhAvadassanena - 121 anupaparikkhatanti- 99 anekajAtisaMsAranti-76,77 anupavajja- 277 anekatthapathavIkampanadassanamukhena - 416 anupassatIti-276 aneruttapadanti- 425 anupassanAya-272 antatAanantatAtadubhayavinimutto-375 anupAdAparinibbAnaM-417,424 antapUroti-343 anupAdAyAti-68 antaratoti-158, 194 anupAdAvimutti-430,432 antaradhAnanti-415 anupAdAvimuttoti-359, 433, 435 antaradhAyatIti-383 anupAdiyitvAti - 359 antarAyikadhamme - 175 anupAdisesanibbAnadhAtu-35 antarAyikA-104 anuppadAtAti-299 antarAyoti- 193,199,422,426 anuppAdo-274 antarikAyAti-158 anubuddhehIti- 170 antaritattAti-297 anubodhapaTibodhasiddhi-419 antalikkhacarAti-364 anubodhapaTivedho-424 anta-saddo-130, 143, 156, 343, 344, 369, anubyaJjanasampattiyA-242 411 anubhavatIti -- 402 antAnantavAdAti -373 anumajjanaM-273 antAnanti-375 anumAnajANaM-353 antAnantikAti-373 anuyogoti-309 antAnantoti-374 anurAdhapurassa-34 anteti--161 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [a-a] saddAnukkamaNikA antojaTAbahijaTAsaGghAtaM-204 antojAlIkatA-410 antojAlaM- 410 antonijjhAyanalakkhaNo-394 antonijjhAyanaM -394 antopUtIti-399 antobhAjaneti-310 antovatthimhIti-368 antohadayaM-113 antaM-374 andhatamasabhAvato-423 annadAnahi-242 annamayo-364 apakaTThakAyacitto-47 apakassa-46 apaNDito-400 apadeso--303 apanayanasamatthaM-331 apanayanaM-329, 332 apanetabbanti-71 apayirupAsanA-249 aparajjUti -313 aparantakappikatAti-393 aparantakappikA-396 aparAjitapallaGko-277 aparAjito-277 aparAmasatoti-357 aparimitapuJAnubhAvato-210 apariyantavikkhepanti-377 aparisuddha-293 aparihAnIyA-5 apAyagamanIyo-56 apAyabhayapaccavekkhaNA-237 apAyAdInavapaccavekkhaNA-237 apubbaM - 181, 290 aponobbhavikA-391 appagabbhoti-46 appaccayoti-193,421, 432 appaTipuggalo - 245 appaTisandhikabhAvAti-411 appattaJcAti-67 appanAvacanadvayassa-396 appamattakanti-201 appamANasaJjIti-388 appamAdavihArI-246 appamAdo-228, 346 appATihIrappavesanena-181 appAtanti-127 appAbAdhanti-127 appAyuketi-365 appicchatAti-- 159 appitoti-394 appeti-301 apharusA--300 abuddhaguNavisesasANA-418 abbhAcikkhatIti-105 abbhutadhammasaJjA-110 abbhutadharma-117 abbheyyaM -326 abbhokkiraNaM-316 abyAkatadhamme-376 abyApannacitto-224, 244 abyApAdAdicetasikadhammA-433 abyApAdena-245 abrahmacariyaM-292, 293 abhayagirivAsino-372 abhayadAnaM-239, 241, 245 abhijJAtA-84 abhijAti-335 abhijJApaTisambhidAnampi-103 abhijAyoti-28 abhidhammaTIkAyaM-67,416 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [a-a] abhidhammaTThakathAya-96137 abhidhammanayena-378 abhidhammapiTake-75,89 abhidhammasaddepi-85 abhidhammAnuTIkAyaM-294 abhinatabhAvo-395 abhinandatIti-413 abhinandantIti-413,414 abhinivesanti-272 abhinIhAracittuppatti-252 abhibhU-278 abhilApoti-94 abhivAdanasIlissa-4 abhisaGghAralakkhaNA - 273 abhi-saddo-83, 84,85 abhisamparAyoti-355 abhisambuddhoti-174,279 abhisambodhitoti -205 abhUtapubba-173 abhojaneyyanti-132 amatanibbAnanti-76 amataraso-62 amarAvikkhepavAde -398 amarAvikkhepikA - 376 amaraM-345 amAyAvI-224, 264 amoghatA-201 ambaTTho-74 ambarukkho-74 ambalaTTikAti-74,171 ayonisomanasikAramUlakA-429 ayonisomanasikAro-350,430,434 arahatA-175,177 arahattaphalakkhaNe-68,165 arahattaphalaM-76, 77, 191 arahattasamApattiyA -68 arahanti-104,174 ariyajANadassanaM-162 ariyadhammassAti-156 ariyamaggapaJaAya-90,174 ariyamaggo-349,434 ariyasaGgha-20 ariyasaccAnIti-274 ariyasIlena-427 ariyA-18, 20, 24,160 ariyAnIti-28 arInanti-174 arogo-386, 389,398,428,437 arogoti-386 arUpajjhAnesu-375 arUpadhammapuje-362 arUpadhammo-405 arUpadhAtuyA -383 arUpavirAgabhAvanApIti-382 arUpavirAgabhAvanAsaGghAto-382 arUpasamApattiyo-382 arUpAvacarajjhAnAni-28 alagaddatthikoti-98 alagaddasutte- 98, 101 alagaddoti-97 alaggacitto-245 alaGkatadaNDakanti-322 alaGkarotIti-102 alaDabhaneyyapatiTThA-93,334 alabbhaneyyo-93 alamariyANadassano-162 alobhAdosayugaLasiddhi-255 alobhAdosAmohaguNayogato-238 avakkhalitanti-277 avaggAhoti-329 avaNNabhUmiyanti-197 avaNNeyevAti-197 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [A-A] saddAnukkamaNikA avadhAraNaphalaM-133 avadhAraNavipallAso-103 avabodhoti-95 avasiTThaupAdAnakkhandhAnaM-425 avasiTThaganthanIvaraNAnaM-425 avasiTThabalajANehi-182 avahasantamivAti-65 / avikhepenAti-270 avigatataNhaM-383 avicchedabhAvena -347 avijjAgatoti - 400 avijjAtaNhA-430 avijjAti-95 avijjApaccayA- 95, 273, 409 avijjAsamudayoti-341 avitakkaavicAranti- 178 avitakkavicAramattaM - 178 avitathAni-275 avidvAti-400 avinayoti-50 aviparItanibbAnagAminipaTipadAya-78 avilomentoti-27 avisuddhatA- 329 avisaMvAdanalakkhaNaM- 221 avItataNhatAya -401 avItarAgo-199 avItikkamo -89 asaGkhatadhAtu-35, 357, 394 asaJIti-389 asati-16,175, 185, 228,234,235,239, 249, 257, 284, 331, 399, 402, 428, 431 asatvavAcI-84 a-saddo-291 asaddhammassavanaM - 434 asaddhammo-144,292 asappurisabhUminti- 143 asamA-165 asamAhitabhUmiyaM - 252 asammohatoti-95 asidhAranti-163 asuddhimagge -407 asekkhA -21,56, 89 asekkho -52 asaMkiliTThacittassa-241 asaMvaro-89 assatthadumarAjA-210 assattho-210,221 assasissAmi-68 assAdadassanaM-430 assAdAnupassanA-434 assAdoti-358 ahirikAnottappadosamohavihiMsAdayo-286 ahetukavAdo-397 A AkAraparivitakko-166 AkAsAnaJcAyatana-saddo-393 AkAsAnaJcAyatanabhavanti-393 AkAsoti-62,273 Agadananti-277 Agamavaro-24 Agamo-24,179, 353 AghAtavinayanarasA-221 AcayagAminoti-313 AcariyaAnandattherena-404 AcariyadhammapAlatthero-26,75,159,180 AcariyasAriputtatthero-180 AcariyupajjhAyapalibodho-60 AcAragocarasampanno-247 AcArasIlamattakanti -290 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [A-A] AcAroti-292 AciNNavasitAyAti-207 AjIvapArisuddhiyaM - 246 ANaNyaM-47,48 ANattikoti-285 ANAcakkaM -65 ANAdhammasabhAve-82 ANAbAhullatoti - 88 ANAraho-87 AtApI-204 AdAnanti-272,290 AdikalyANanti-413 AdiccapAricariyAti-330 AdiccabandhUti-212 AdiTThaJAnantiAdisitabbassa- 327 Adito-23, 25,125, 244, 277, 287,365, 366 AdidesanAya-428,429 AdhAroti-150 AdhAvantIti- 168 AdhipateyyalakkhaNaM-274 aanndttheren-77,78,113,118,188,269| Anandatthero-53,63,79 / Anando-55, 62, 64, 78, 79, 113, 117, 139,144,145, 199,432 . AnisaMsAti-265 AnubhAvasampattiyA-246 AnubhAvo-51 AbhassarakAyA-366 AbhujitvAti-210 Abhogo-395 AmantayAmIti-78 AmantesIti-70 AmisadAnaM-239, 241 AmisapaTiggahaNadhammadAnAdinA -253 AmisaM-315 Ayatananti-381 AyatanalakkhaNena-425 Ayasmantoti-312 AyuvaNNasukhabalavaDDanato-4 AyUhanti-341 ArakkhadukkhamUlaM - 406 Araddhavipassako-410 AraddhavIriyo-131, 224, 225, 247 ArammaNacintanato-421 ArammaNanti-288 ArammaNavIthijavanapaTipAdakA-346 ArAcArI-244 ArAmo- 147, 299 AropitavAdo-100 AlayaratA-272 Alayo-272 AlokasaAyAti-270 Alopo-311 AvajjanapaTibaddhaM-179 AvajjanaparikammacittAni - 207 AvajjanaparikammAdhiTThAnAnaM-206 AvajjesIti-67 AvaTTaggAhoti-399 AvaraNabhUtaM -348 AvAhanaM-329 AvibhAvatthanti-299 AvutAti-214 AveLA-169 A-saddo-277 Asananti-210 AsanArahaM -66 Asabhinti -268 AsabhaM-268 Asayanti-88 AsayasuddhiyA-141, 237 AsayAnusayajANena-174 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [i-u] saddAnukkamaNikA issAvasenAti-172 AsavakkhayANaM-178,356 Asavehi-68 AsevanaM -301 Ahateti-326 AharaNakathA-301 AhAranirodhAti-410 AhAranti-370 IsikAti-347 Iso-369 ikkhA-52 ijjhantIti-103 iNanti-330 itipIti-200 itivuttakaM- 116 itivRttanti-116 itIti-79,141,170,213,278,330,331, 340,378,392 ityattaM --366,369 itthabhAvanti-368 itthiphasso - 103 itthIti-308 idappaccayAti-409 iddhiAdesanAnusAsaniyo-129 iddhimayoti - 286 iddhividhANaM-250 idhatthoti-412 indakhIlo-297,347 indajAlanti-317 indajAlenAti-316 indadhanu-169 indriyakhandhA-433 indriyagocaroti -390 imassuppAdA-358 issarapakatipajApatipurisakAlavAdA-398 issaravAdA-360 ukkaNThitA-366 ukkaNThitaM-156 ukkA-169, 328 ukkoTanaM-310 ukkoTeyyAti-57 uklApo-64 uggaho-212 ugghaTitaJjU - 262 uccAsayanamahAsayanAti-307 ucchAdenti-321 ucchijjitabbatAvAdo-162 ucchedadiTThiyAti -396 ucchedavAdo-390, 392 ucchedoti-389,390 ujugatacitto-21 ujuvipaccanIkavAdAti-166 udyAnanti-330 uTThAsi-299 uNNAmayattharaNanti-319 uNhasamayo - 146 utusamuTThAnA-364 uttamavIriyAnuyogaM- 208 uttaracchado-320 uttarAbhimukhanti -66 uttarimanussadhammoti -44 uttAno-81 udakakaddameti-315 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [u-u] udakapariyantanti -72,121 udakaphusitAnIti-180 udapAdIti-177 udayananti-328 udayabbayasabhAvAnaM-361 udAnagAthanti-77 udAnanti-77,113,114,115 udAnavacanaM-115 udAsInacitto-224 udAsInapuggalo-229 uddalomIti-319 uddAnatoti-344 uddeso-314 uddhaccAvahAyAti-198 uddhamAghAtananti-385 uddhamAghAtanikasaJjIvAde-391 uddhamAghAtanikA-385 uddhAro-330 uddhamAto-372 uddhaMvirecananti-331 upakaTThAyAti-64 upakaraNaaGgajIvitataNhaM-254 upakAravacano-53 upakkamo-284, 290 upakkilesA-329 upagato-172, 184,400 upacArakammakaraNaM-331 upacArappanAbhedena - 90 upaTThAnasAlA - 173, 181 upaTThAsi-276 upaDvasaGghoti-60 upatthambhanarasaM-221 upanidhApaJattibhAvato- 204 upanidhAya -137, 204,205, 422 upapattivasenAti-367 upapattivijJANaM-383 upaparikkhantIti - 99 upayogavacananti-159 upayogo-150 uparimakAyato-206 uparimanti-205 upavattananti-34 upa-saddo-390 upasamAdhiTThAnasamudAgatassa-257,258 upasamAdhivAnaM-255,256,257 upasamo-256,257 upAdAnakkhandhesu - 420 upAdAnanti-378, 428 upAdApaJatti-137, 345 upAdi-35 upAdinnakaphasso-103 upAyakosallaM-- 226, 251 upAyAso- 394,406,432 upAyehIti-310 upAyoti-259 upArambho- 99 upAli-71 upAlittheraM-73 upekkhakoti-219 upekkhAti-239 upekkhAnimittaM -219 upekkhApAramiyoti - 254 upekkhApAramI-220, 237,255 upekkhAvedanAya-359 uppatitanti-325 uppannacittAnaM-112 uppannapItisomanassena-114 uppalaM- 169,372 uppAdaTThiti-341 uppAdalakkhaNaM-358 uppAdasaJjA-384 uppAdoti --325 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [e-ka] saddAnukkamaNikA [11] ubbilabhAvakaraNanti-395 ubbilayatIti-198 ubbilApanA-198 ubbilAvitaM- 198,395 ubhatovibhaGgo-40 ubhayasuddhiyA-237 ummIlitapaJAcakkhukA -232 ummujjananimujjanaTThAnabhUtesu-411 ummujjitvAti-164 uruvelakassapo-36 uruvelagAme -208 uruvelAyaM-208 ussannadhAtukanti-62 ussAdoti-399 ussAhalakkhaNaM- 221 uLArapuJakamma-365 ekasAlakoti-147 ekAnusandhikanti-118 ekAyAti-166 ekIbhAvo-261 eketi-70,312,316, 343, 392 ekaMsanti-68, 69 ettAvaM -96 evaMabhisamparAyanti --401 evaMgatikAti-349, 355 evaMjAtiketi-153 evaMbhUtassAti-278 esikaTThAyI-347 o ojA-209 ottappadhamma-244 opapAtikAti-398 orato-202, 287 oratoti-287 oranti-202 oramattakanti-202 orasA-18 olujjatIti-54 oLArikanti-395 oLAriketi-272 ekaggacitto-225 ekacariyA - 266 ekaccasassatavAdAti-360 ekaccasassatikAti-360,361 ekajjhanti-396 ekatulAyAti-277 ekattasaJjIti-387 ekanALikA-124 ekanALiyAti-277 ekantapharusacetanAti-299 ekantabhedanavikiraNaviddhaMsanadhammesu-229 ekantalomIti-319 ekantasukhIti-388 ekapuggaloti-165 ekabhattikoti-305 ekamuddikAyAti - 277 ekaraso-274 kakacadanta-163 kakacUpamasutte-86 kakacUpamAti-400 kakkhaLattaM-273 kaGkSAvitaraNavisuddhi-250 kaGgu-308 kacchakoti-313 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [ka-kA kacchapalakkhaNanti-327 kacchUti-314 kaTTissaM-319, 320 kaNAdavAdo-398 kaNDambarukkhamUleti-205 kaNDUti-314 kaNNajappananti-330 kaNNabandhanatthanti-331 kaNNasUlanti-301 kaNNikA-170,173,322 katakammehIti-161 kata tA-14 kataJjU - 224 katapATihAriyehi-205 katapuo-68, 141 katabuddhakicceti-34 kattaradaNDo-170, 288 kata-saddo-378 kattAti-299 kattukAmo-5, 6,28,73, 360 kattuvohArasiddhito-285 kathananti-95,333 kathAti-86,87,159,168,301,314 kathAdosoti-68 kathAdhammoti- 173 kathAvatthuppakaraNanti- 200 kathetukamyatApucchAtipi-282 kadalImigoti-320 kantAti-301 kandaro-212 kapitthanoti-313 kapithano-313 kapIti-313 kappakatenAti-344 kappetvAti-344 kappoti-344 kappaM-366 kabyaM-329 kamalaM-164,169 kambojoti-403 kammakiriyadassanA - 264 kammakkhayANena-286 kammajatejo-372 kammaTThAnanti -357 kammadAyAdA-426 kammadvayaM-71 kammapaccayautusamuTThAnAtipi-364 kammapaccayA-364 kammapaTisaraNA-426 kammabandhU-426 kammabhavo-407,408 kammayonI-426 kammavAcA-59 kammavipAko-106 kammasamuTThAnAnampi-410 kammassakatAJANe-368 kammassakAti-164 kayo-309 karajakAyoti-371 karajoti-371 karaNasIlAti-104 . . karaNaM - 23, 62, 107, 135, 148, 150, 153, 186, 198, 295, 311, 324, 330, 331, 364 karuNA-6,7,8,14,15, 218,227,236 karuNAkiccaparahitapaTipattidhammikathAsamayo-149 karuNAkhette -258 karuNAdhiTThAnatopi-236 karuNAbhAvanA-227 karuNAvihAroti-153 karuNAsItalahadayanti-13 kalAposamUhoti -64 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ka-ka] saddAnukkamaNikA [13] kalyANadhammoti-231 kalyANamittalakkhaNaM-225 kalyANamittoti-228 kasigorakkhAdikamma-369 kasiNanimittaM-374 / kassapasaMyutte - 41, 44, 53 kassapoti-36 ka-saddo- 375 kahApaNo-307 kAkacchamAnAti-172 kAjadaNDaketi-170 kAma-taNhAdIhi-406 kAmaguNaparibhogarasaM-104 kAmaguNAti -394 kAmacchandAdinIvaraNappahAnena - 270 kAmandhA-427 kAmarAgAdayo- 88, 90 kAmasukhallikAnuyogo - 343 kAmAvacarakiriyasAti-271 kAmAvacarakusalasaJjA-271 kAmAvacaradevA-372 kAmAvacarapaTisandhivipAkA - 92 kAmAvacaroti-392 kAmupAdAne-359 kAmoghAdayo-213 kAyacittaM - 198 kAyatikicchatanti-332 kAyanti-156 kAyapaTipILanaM-394 kAyapayogo-295 kAyabalaM-42,127 kAyavacIcittAnaM-280 kAyavacIpayogo - 295, 299 kAyavacIvittiyo-295 kAyasakkhiM - 47 kAyAnupassIti-386 kAyikadukkhaM-377 kAyikavAcasikakILAsukhaM-370 kAyikAti-287 kAyUpagAni- 180 kAraNabhUtavedanAvasena - 408 kAretA-250, 364 kAruNikoti-52 kAlattho-150 kAlabhedanti-350 kAla-bhedena-406 kAlavAdIti-302 kAlasampadA-157 kAlAmasutte-86 kAveyyanti-329 kALapakkhassAti-68 kiccasiddhi-318 kiriyadhamma-218 kiriyavAdInaM-249 kilantakAyA-372, 373 kintacittA-372, 373 kilesakkhayo-274 kilesavUpasamo-274 kilesAnanti-89, 90, 357 kilesArInaM-174, 175 kukataM-172 kukkuccaM - 172, 247 kucchitakiriyA-172 kuTilayogoti - 310 kuTumbiko-315 kuTTassa-174 kuTTimo-66 kuNDakoti-326 kuNDikA- 170 kuttakanti-320 kudAlapiTakamAdAyAti-86 kudAlaM-86 13 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [kha - ga] kudrUsako-308 kumArabhato-332 kumbho-316 kurumAnAti-64 kulaputtoti-326 kulavaMsappatiThThApakanti-48 kulUpaghAtaM-54 kusalakammapathA-44 kusalakiriyAsu-253 kusalacittavibhajanatthaM - 119 kusalacittuppatti-248 kusala-dhammabhAve-255 kusaladhammAnaM -31,256,419 kusalanti-377,378 kusalamUlAni - 105, 437 kusalavipAkakiriyAdhammavasena-81 kusAvahAro-291 kusinAranti-34 kusobho - 212 kuhanAti-73 kUTAgArasAlA-173 kedAroti-308 kevaTTo-411 kevalaparipuNNaM-78 kesaraM-170 kelino-370 kojavo-319 koNDoti-115 kodhanimittaM-235 kopAti-158 komArabhaccaM-332 kolambo-212 khaNeti-146 khaNDanti-64 khantipAramI-220 khantisampattiyA-233,234 khandhakanti-72 khandhakusalo-212 khandhaparinibbAnaM-156 khamanalakkhaNA-221 khayadhammatA-260 khayoti-274 kharodakanti-164 khAditeti-321 khArajananti-331 khiDDA-370 khiDDApadosikAti-369, 372 khipatIti-330 khINAsavabhAvato-67 khINAsavabhUmi-276 / khINAsavAti-51 khINAsavoti-101 khuddakagamananti-309 khuddakanikAyoti-112 khuddakapAThaTTakathAya-306 khettaM -308, 309 khepoti-376 gaGgAya-399 gaNhiM-52 gatiyo-12, 213, 225, 355 gativimutto-12 gatoti -60, 67, 69, 112, 147, 184, 203, 270,279 gataM-11,17,74,76, 141, 278,313, 327 gattAnIti-182 khaNaTThitiyA-365 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gha-ca] saddAnukkamaNikA ___ [15] gottaJAtako - 212 gottabandhu-212 gottasambandhatAya-212 gotrabhUti -394 godhUmo-308 gopakamoggallAnasutte-52, 118 gathitAti-213 ganthagarukabhAvaM-28 ganthadharo-410 ganthitA - 164,213 gandhakuTI-182 gandhajAtA-204 gandhamAlAdihatthA -61 gandhoti - 204,321 gamanavIthipaccavekkhaNA - 237 gambhIradhammavibhAvanaM-418 gambhIrabhAvo-87,90,93 gambhIrAti-92,338,430 gambhIro-81,93, 338, 427 garahaNaM-126 garu-10,154,225, 230,264 garukamma-185 garukulanti-36 garUti-10,154 gahitadhammAnaM-429 gahitamantassAti-331 gAthAbhigItanti-132 gAmadhammAtipi-292 gAmavAsInanti - 292 gAmoti - 171,303,304 gAravayuttoti-154 giddhAti-213 giri-168 gItanti-306,329 gIvAyAmakanti-315 guNadhammehIti- 335 guNUpasahitanti - 165 guLakILAti -318 gULho-81 gocarabhAvaM-382 gocaro-57, 147 gotamoti - 287 ghaTikAti-318 ghaTeti-212, 341 ghanatALaM -316 ghanapathaviyaM-168 ghanapuSphakoti-319 ghanasaJjA-272 ghanIbhUtA-168 gharagolikAyAti-325 gharAvAsakiccAni-58 gharugharupassAsinoti-172 ghAtetIti-290 ghAnajivhAkAyindriyAnaM-392 cakkavattino-408 cakkavALamahAsamuddo- 212 cakkhudAnaM - 242 cakkhupasAdarUpArammaNacakkhuvivANAdInaM-404 cakkhusamphassajA- 273, 405 cakkhusotindriyAnaM -392 caGkamenAti-68 caNDAlaM -316 catutthajjhAnamaggehi -129 catutthajjhAnaM-129,381 catutthadesanA-422 catutthapuggalabhAvaM-14 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 - 58 citakAyAti cittacetasikakalApassa - 285 cittacetasikAnaM - 273 cittanti 1-46, 107, 361, 404 cittapaTibaddhattA - 198 cittavikAre - 236 catuttho - 223, 260, 361, 438 catuttiMsasuttasaGgaho - 31, 32 catunnamariyasaccAnaM - 419 catupaTisambhidAJANaM - 14 catupuriso - 317 catuyoniparicchedakatrANaM - 336 caturaGgayogo - 259 caturaGgavIriyaM - 211 caturadhiTThAnaparipUraNanti - 257 caturadhiTThAnaM - 257, 258 caturassA - 124 caturAsItidhammakkhandhasahassesu - 118 catuvesArajjaJANaM - 14 catusaGkSepaM - 342 catusaccakammaTThAnaM - 357, 360 catusaccatrANaM - 14 catusaccapaTivedhabhAvato - 423 cattAlIsasaMvaTTavivaTTakappA - 350 candimAti - 285 cittavisuddhIti - 250 cittavUpasamanato - 256 cittasahatAyAti - 300 cittAbhisaGghAre - 259 cittutrAso - 366 cittuppAdoti - 282 cittuppAdaM -- 95, 403, 404 cintAmayapaJJa - 353 cintAmayA - 250 H cinteti - 80 ciraTThAyikammaM - 57 candUpamAti - 46 ciraTTitikaM - 41, 330 cInadese - 169 cInapiTTha - 169 cIvaranti - 69 cuntIti - 322 caraNadhammA- 237 caliteti - 321 ca -saddo- 16, 27, 32, 47, 90, 100, 138, 185, cuticittaM - 391 276, 27, 337 cAgavIriyasatisamAdhipaJAsampanna - 225 cutinti - 390 cutUpapAtadibbacakkhuJaNehi - 177 cuddasahatthoti - 211 cAgasutayugaLasiddhi - 255 cULakammavibhaGga - 63 cULaniddesoti - 111 cetakattherenAti - 64 cAgAdhiTThAnaparipUraNaM - 258 cATi - 212 cAtumahArAjikAti - 372 cAtuyAmasaMvaro - 398 cAmaravAlabIjanI - - 322 cAmarI - 269 cAmaro - 322 cArittasIle - 246 cikkhallikA- 107 ciNNavasitAyAti - 368 cetakoti - 64 cetanAti - 295, 298 cetanApharusatAya - 300 cetanAlakkhaNanti - 273 cetanAsampayuttadhammAnaM - 306 cetasAti - 400 cetasikadukkhaM - 431 16 [ca-ca] Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [cha-jha] saddAnukkamaNikA [17] cetasikasukhaM - 198 cetopariyANaM-250 cetovimutti-436 cetosamAdhi-346 coditA-161 corakamma-290 chakAmAvacaradevapariyApannoti-392 chaDDitapatitauklApAti-64 chandamUlakA- 274,428 chandarAgappahAnanti-359 chandAgamanaM -56 chando-377,378 chabbaNNarasmiyoti-180 chabbidhadhammasandassanalakkhaNo-420 chambhitattanti-367 chavidosoti-314 chavirAgakaraNanti-306 chaLabhiJAcatupaTisambhidAnaM-103 chAyUdakasampannanti - 171 chindantoti-310 chajjagAminIti-339 jAtarUpaM-307 jAtikkhettaM -411 jAtidhammAnaM-333 jAtipaccayA-275,367 jAtissaro-351 jAtIti - 407 jAnatA-174, 175, 177, 188, 275 jAnanapassanaM-401 jAnAtIti-54, 63, 147, 276, 296, 400, 410 jAlaM-73, 243 jinacakke-104 jinoti-261 jiyAvegukkhittoti -383 jivhAgge-52 jIvakambavaneti-74 jIvantIti-372 jIvasaJjino-304 jIvikatthAyAti-329,330 jIvitamado-157 jIvitindriyanti - 283 jutindharo-280 jUtakhaliketi-317 jUtappamAdaTThAnabhAvo-318 jeTThanakkhattaM-59 jeTThamUlasukkapakkhapaJcamI-60 jetavanavihAraM-63 jotivaneti-416 janakaTena - 354 janAti - 172, 342 janoti - 213, 214 jambudIpavAsInameva-27 jasadapAnanti-47 jAgariyAnuyogo - 237, 241 jANusoNisutte-293 jAtakabuddhavaMsAdIsu-264 jAtarUparajataM - 84 jhAna-saddena-363 jhAnAnubhAvato-364 jhAnAnubhAvasampanno - 346 jhAnAnuyogo-253 jhe-saddo - 99 17 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [Ja-ta] taNhAti-420 taNhAdivipariphanditaM-402 taNhAparitassitena - 402 ANadassanavisuddhIti- 250 taNhAmUlakA-429 ANabalaM-412 taNhAsiddhi-419 ANasaccaM-219 tatiyapArAjikAdIsu-152 jANasampadAya-435 tatiyavijjAsiddhi-102 ANaM-16, 27,67,76, 88,89,93, 94, 95, | tatuttari - 274 117, 175, 176, 179, 211, 220, 327, | tathANato-281 334, 336, 337, 338, 339, 341. 350, tathadhammA-274 376,397,428,430,431,432 tathalakkhaNaM-214,274 AtapariJAyaM-270 tathAgata-saddoti-279 AyapaTipattiyaM-230 tathAgatappaveditaM-3,130,143 jeyyadharma -417 tathAgato-144, 154, 184, 267, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 342, 356, 379, 398, 399,428,434,437 tathAgatoti-214, 215, 276, 278, 279, 280, TIkAyaM-287, 349, 367,368,395,409 360 tathAjAtikanti-346 tathAni - 275,281 tadaGgappahAnanti-90 ThAnanti-306,307, 317, 324 tadAdAyako-290 ThAnAThAnakusalatAya-223 taddhitapadaM -360 ThAnAnIti-338 tanti-8, 26, 39, 62, 75, 79, 80, 91, 92, ThAyI-347, 364 94, 100, 134, 137, 164, 169, 171, ThitAti- 252, 344 194, 199, 255, 309, 324, 329, 333, Thiti-28, 41, 341 376,410,412 tantidesanA - 92 tantinayAnucchavikA-26 tantiM-79, 102 takkapariyAhataM-162, 351 tapanIyadhammAnuyogatoti-234 takkI-351, 354 tambapaNNidIpavAsInampi-27 takkIvAdI-373,375 taruNasUriyapabhAsamphassena -69 tajjitoti-199, 200 taruNoti-161 taNhAgatAnanti-401,420 tAdilakkhaNanti-197,198 taNhAjaTAya-170 tAdisaiddhiyogena-291 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dha-da] tAdIti - 197, 198 tArA -- 169 tAsatassanA - 366 tikacatukkajjhAnabhUmiyanti - 388 tikoTiparisuddhaM - 308 tikkhindriyo - 225 titikkhAsiddhito - 219 titthAyatanaM - 381 titthiyavAdanimmaddanupAyattA - 413 tidaNDo - 170 tipiTakaM - 51 timbarUsakarukkhapantiyA - 147 tiyaddhaM - 342 tiracchAnabhUtAti - 186, 322 tiro - 174 tirokaraNabhUtA - 186, 3224 tirokuTTa - 293 tivaggasaGgahAni - 106 tivaggoti -- 107 tivaTTaM - 342 tividhapaJJApariggaho - 419 tisandhi - 210, 342 tisandhipallaGko - tIraNapariJayAti - 279 - 210 cit-68 tuhI bhAvoti - 149 tulAyAti - 178 tuloti - 278 tuvaTTakasutaM - 112 bhUmakadhammAnaM - 272 telaM - 36, 326 vijjA - 51 vijjAdibhedA - 51 taMsamaGgino -- 147, 198 taMsamaGgIpuggalo - 198 saddAnukkamaNikA tha thambhapantiM - 173 thAmoti - 339 thAvarakammanti - 57 thAvaranti - 330 thAvaroti - 285 thAvaraM - 349 theta - 245, 297 theyyacittena - 84 theyyacetanA - 84, 290 theyyAvahAro - 291 19 theyyaM - 290, 311 therAnaM - 60, 69, 72, 170 therikAti - 122 theroti - 71 da dakkhiNuttarenAti - 209 dakkhitta - 209 dabbasAramaNDo - 66 dantakaTThe - 288 dantakhacitanti - 66 dayApannacittena - 244 dayA - saddo- 289 dasaJANabaladharassa - 144 dasapadaM - 317 dasabalatrANanti - 178, 336 dasabaladharo - 156 dasasahassilokadhAtupakampanaM - 167 dasavaTTavivaTTakappA - 350 dasoti - 367 dassanapahAtabbA - 272 dahaggahaNanti - 378 [19] Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 daLahIkamma-299 dAnaupapAramI-254 dAnaparamatthapAramI - 254 dAnapAramI-220, 228, 254 dAnasIlakhantivIriyajhAnapaJAsabhAvena -255 diTThadhammanibbAnavAdAti-396 diTThadhammanibbAnaM-394,428 diTThadhammasukhavihArasamayo-149 diTThadhammiko-81 didRdhammo-393 diTThigatanti-354 dihrigatikAdhiTTAnanti-409 diTThijAlanti-412 diTTiTAnAti-354 diTTitaNhAsallAnuviddhatAya-401 diTThimAnataNhAvasena-89 diTThiviniveThanAti-89 diviviSphanditameva - 402 diTThivisuddhi- 250, 274 diTThivedayite-402 diTThisampanno-160 diTThisIlasAmaJcasaGghAto-160 diTThisIlAdInaM-160 diTThisaMkilesappahAnaM-435 didvekaDeti- 272 dippatIti-49 dibbacakkhuJANalAbhI - 390 dibbacakkhunti-211 dibbabrahmaariyavihAre - 155 dibbasotadhAtujANaM - 250 diyaDU - 108 divAvihAraM-171 disAkAlusiyanti-328 disAdAho-328 dIghanikAyaTThakathAyanti-320 dIghanikAyoti-107 dIghamagganti-159 dIghasuttaGkitassAtiAdIsu-110 dIpako --51 dIpo-25 dukkhakkhayAya-160 dukkhanti-98 dukkhasahagatakAyavijJANassa-394 dukkhogAho-93 duggahitAti-97,100 duccaritasaMkilesappahAnaM-418 duccaritaM - 90 dutiyajjhAnabhUmiyA - 365 dutiyasaMvacchare -205 duddasAti-333,334 duppa hi - 96 dumarAjA-210 durakkhAtoti - 163 duranubodhAti-334 duvidhoti-311 dussIlyacetanA-286 dUteyyaM -309, 324 dUracArIti-292 dentIti -321 deyyadhamma-239,240 devaTThAnanti-331 devassAti-329 devoti-49 desanA-18,29,40,77, 86, 87,91, 92, 94, 129, 131, 161, 184, 187, 189, 191, 202, 287, 288, 333, 339, 352, 354, 359, 381, 391, 392, 398, 400, 401, 402, 405, 410, 426 desanAjAlavimutto-410 desanAdhiTTAnaM - 418 desanAsIsanti-381 dehadhAraNA-62 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [dha-dha] saddAnukkamaNikA [21] domanassacittuppAdova-366 domanassasamuTThitattA - 298 dosanIharaNanti-331 dosAnanti-331 doseti-321 dohanakiriyAya-151 dravabhAvo-273 dvAdasapApadhammavigghAtena-370 dvAdasAyatanAni - 41, 250 dveLahakajAto-282 dhataraTTho--170 dhammakathiko - 103 dhammakathaM-63,224,225,243 dhammakAmo-224 dhammakAyanti-156 dhammakoso-139 dhammakkhandhAti-52 dhammacakkanti-65 dhammacintanti-105 dhammajAlanti -412 dhammaTThititrANanti-341 dhammataNhAti-406 dhammatejena-415 dhammadesanA-18,129,162 dhammadhAtUti-278 dhammaniyAmo-373 dhammaniruttiM- 94 dhammanti-99,162,194,416 dhammabhaNDAgArikassa-115 dhammabhaNDAgAriko-139 dhammabhANakagItaM-306 dhammarakkhito--349 dhammaratanAnupAlako - 97 dhammarAjAti-352 dhammavAdIti--302 dhammavinayasaGgAyanAti-47 dhammavinayasaGgItiyA-69,70 dhammavedaM - 4,22 dhammasaGgaNIpakaraNe-403 dhammasaddo-76,94 dhamma-saddo-333 dhammasarIraM-- 156 dhammasenApatisAriputtattherena-111 dhammasaMvegaM-67 dhammassavanaM-243 dhammassAbhAvato-274 dhammAnubhAvasiddhattA-288 dhammAbhilApoti-94 dhammAyatanadhammadhAtupariyApannavedanAggahaNena - 425 dhammAsananti-66 dhammikaM-247 dhammI-61,149 dhammUpasaMhitampi-305 dhammo-5,6,17,38,40,50,73,76,84,91, 92, 93, 94, 99, 117, 120, 132, 134, 135, 156, 195, 217, 231, 274, 292, 305, 306, 333, 345, 361, 378, 393, 402,427 dhammojapacAya-224 dhAtAti-143 dhAtulakkhaNena-425 dhAtusoti-177 dhAraNabalanti-131 dhAraNaM-212,306 dhArAnuppavecchanaM-329 dhitimanto-130 dhIro-27,147 dhutaGgadhammA-237 dhutadhammAti-28 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] dhunananti - 316 dhuvanti - 345 dhuvasaJJanti - 272 dhUmaketUti - 328 na nakkhattanti - 370 nakkhattayogachaNakAle - 316 nakkhattayogena - 370 naccayogganti - 320 naThitakatho - 297 natthikavAdo natthu - 331 - 397 nadIvidugganti - 47 nandinti - 272 nayanavihaGgAnanti - 65 nayantIti - 411 nayoti - 154, 350 narakapapAtanti - 164 navaGgaM - - 50, 109, 166 nAgasenattherena - 181 nATaputtavAdopi - 398 nAnattasaJJati - 271 nAnattasaJIti - 387 nAnAoghehi - 213 nAnAdhimuttikatAJANanti - 178 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 nAnAnayA - 128 nAnApathamaNDalanti - 317 nAmanti - 192, 196, 201, 379, 394 nAmarUpanirodhA - 410 nAmarUpaparicchedo - 89 nAmarUpasamudayA- 410 nAma - saddo- 156, 322, 377, 412 nAlakatthero - 113 nAlakasuttanti - 113 nALiyAti - 178 nikAyasaddo - 107 nikkhamanacittuppAdo - 220 nikkhamanalakkhaNaM - 220 nikkhittadaNDo - 288 nikhaNitvAti - 316 nigaNThAdayo - 386 nimbanti - 342 nigrodhamUle- - 208 nigrodhArAme - 205 niccanavakAti - 46 niccasaJJanti - 272 niccoti - 386 niccaM - 4, 13, 46, 50, 173,345 nicchandarAgesu - 292 nijjaTanti - 342 nijjhAnaM - 99, 235, 250 nijjhAmataNhA - 263 nidAnaM - 32, 33, 98, 122, 125, 186, 188, 341, 426 niddAsIlatA - 249 niddhAraNalakkhaNo - 425 nidhAnaM - 302 nidheti - 302 nitrapoNapabbhAracittena - 249 nipAtoti - 346, 353 nipuNassa - 24 nipuNAti - 334, 378 nippariyAyo - 314 nippesikA - 324 nippeso - 324 nibbattilakkhaNanti - 358 nibbasanAnIti - 42, 43 nibbAnagAminipaTipadaM - 78 nibbAnadhammo - 114,344 nibbAnadhAtudvayavibhAgo - 419 22 [na-na] Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [23] nissirIkatanti-171 nIto -81 nIlarasmiatthAya-207 nIvaraNasaojanadvayasiddhi-419 nIvaraNAni-249,271 nIharaNasamatyanti-331 nekkhammapAramiyaM-232, 249 nekkhammassitanti-199 nekkhammenAti-270 netti-144 nettiTThakathAyaM - 56 nemittikA-324 neyyoti-262 nevasaJAnAsacAyatananti -381 nevasajInAsajIvAde -389 nibbAnadhAtuyAti-35 nibbAnamahAnagarassa-230 nibbAnasukhassa-241 nibbAnArammaNo - 95 nibbApanIyanti-330 nibbidAnupassanAyAti-272 nibbuti-357,435,436 nibbutipavedanAya-357 nibbeThanaM-197 nimittanti-234,272, 324, 325 nimittapaTivedho-334 nimittasatthanti-325 nimmAtAti-368 nimmitabuddhena - 112, 129 niyataparicchedo-365 niyyAnikadhammatrANena-175 niyyAnikA -160, 322 niyyAniko-163 niyyAnaM-163, 274, 322 nirAmisacitto-240 nirodhalakkhaNaM-358 nirodhasaccaM-357,420,436,437, 438 nirodhasamApattiyA -44 nirodhAnupassanAyAti-272 nirodhoti-347 nirujjhatIti -358 niruttipaTisambhidAti-94 niruttilakkhaNaM-154 niruttiM-277 nillAlitajivhAti - 172 nivattetIti-351 nivutAti -214 nisinnavattikA- 124 nissaggiyoti-285 nissaraNatthA - 97,98,101,102 nissaraNaM- 97, 163, 274, 359, 432 pakatipathaviyaM-371 pakatIti-409 pakatUpanissayavasena-407 pakAsitAti-13, 318,334 pakudhavAdo-397 pakkhittadibbojo-209 pakkhipanaM-72 pakkhipitabbanti-72 paggavhaM-37 paggharaNaM-273 paggharApetIti-82 pacurAparAdhA-88 paccakkhajANaM-353 paccakkhadhammo-393 paccaGgo-392 paccattharaNAni-66 paccanIkapaTipadanti-163 paccayAkAro-29 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [pa-pa] paccayikoti-297 paccayuppannadhammAnaM-341 paccayoti-221, 226, 227, 235, 237, 358, 364,402, 407,408, 410,433 paccavekkhaNAJANe-335 paccavekkhaNaM-212 paccAsAyAti-314 paccupaTTAnaM - 125, 220 paccUso-35 paccekabuddhabhAsitaM - 114 paccekabodhijANaM-338 pacchAnutApI- 242 pacchAbhattaM-167,181 pacchAsamaNenAti-64 pacchimacittassa-373 pacchimataNhAya-406 pacchimabodhIti-277 pajAnAtIti-4,8,102,356, 360,410,432, 437 paJcakkhandhA - 41,250,407 paJcagatiparicchedakajANaM-336 paJcagarujAtakaM-108 paJcacakkhupaTilAbhAya-241 paJcatrANiko-381 paJcadhammakkhandhA-433 paJcanIvaraNasaGghAtapaccayA-409 . paJcapakkaparimANA - 412 paJcalokiyAbhiJAsaGkhAtA - 250 paJcavidhaetadaggaTThAnena-131 paJcavidhakiccapayojananti-183 paJcavokArajhAnabhUmIsu-388 paJca-saddena - 160 paJcasikkhApadakkame-293 paJcAbhijAyo-44 paJcindriyAni-40 paJcupAdAnakkhandhA-191,357,420,438 paJatti-88, 94,137 paJattimatta hetaM -345 pattiyoti-72 paJavA-233, 261,437 paJaAkkhandho-15 pAguNe-233 paJAti-341 pAdhikasaddhAdhikavIriyAdhikavasena - 262 paJAnubhAvena - 233, 262 paJApaccupaTTAno-219 pApajjotavihatamohatamanti -13,14 paJApadaTThAnasamAdhihetuttA-4 paApanadhammo-402 pacAparisuddhA-256 paJApAramI-220,233,434 pApArisuddhiyA-233 paJjAbalena-233 paAbhAvanA -227 / paJAvimutti-436 paJAvimutticetovimuttInaM-419 pAsaGkalanavinicchayo-28 paJjAsampadA - 102 paTalAnIti-331 paTANIbhUtanti-305 paTikammanti-330 paTikarissatIti-312 paTikujjitAti-214 paTiggahitaM - 52, 313 paTighasAti-271 paTicchannAti - 214 paTicchannAvahAro-291 paTicchanno-81,173, 347 paTijAnAtIti-138,367,386 paTinissaggAnupassanA - 272 paTipajjinti-42 paTipattidhammapaTivedhadhammAnampi-28 24 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA __[25] paTipattIti-112, 239, 253 paTipadanti-279 paTipadAJANadassanavisuddhi-250 paTibhAganimittaM-374, 376 paTibhAnacittavicittanti-171 paTibhAnacittaM -316 paTibhAnaM - 351 paTimAnentIti-180 paTivasatIti-147 paTiviratabhAvo - 287 paTivedesunti-65 paTivedhapaJAyAti-174 paTivedhoti - 95,336 paTivedhaM-95 paTisaGgharaNaM-64 paTisaGkhAnupassanA - 272 paTisandhicittakkhaNe-368 paTisandhisaJAti-383 paTisambhidAti-93 paTisambhidAmagge-206 paTisambhidAvibhaGge-93 paTisaMvedetIti-351 paTuppAdanaM-329 paThamacittakkhaNeti-368 paThamajjhAnabhUmiyA-365 paThamajjhAnaM - 44, 365 paThamapArAjikanti-72 paThamabuddhavacananti-76,77 paThamabodhIti-277 paThamabhavaGgacittakkhaNato-368 paThamamaggo-431 paThamamahAsaGgItiyaM -32 paThamavacanaM - 125 paThamAruppajjhAnaM-382 paThamaM jhAnaM-43,427 paNidhinti-272 paNidhIti-331,368 paNItA-334,422 paNDA-147, 378 paNDiccaM-378 paNDitavedanIyAti-337,422 paNDitoti-378 paNNanALi-318 paNNanALikA-318 paNNaM -54, 296 patiTThAti-28 patiTThAnalakkhaNaM-220 patiTTho-93 patirUpadesavAso-151 pattaparivAritanti - 170 pattiyAyitabbA -297 pathavIkampanaM-72 pathavIcalanaM-121 padaTThAnadhammAti-424 padavibhAgoti-123 padahanaM-274 padAnIti-270, 317 paduTThacittA-372, 373 padumapupphAni-180 padoso-369, 372 padhAnadhamme -351 padhAnamanuyujAti-68 padhAnayoganti-208 panthantanti-344 papaJcasUdaniyampi-55 pabbatavisamanti-47 pabhinnamado-163 pabhedapatti -432 pamukhalakkhaNaM - 274 pamokkho-100 payogasuddhiM-218 payogoti-300 25 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [pa-pa] paratoghoso-354 paratthoti - 412 paramakalyANo-221 paramatthajotikAya-305 paramatthapAramiyoti-253,254 paramatthavacanaM-105 paramatthoti-81,137,345 paramadiTThadhammanibbAnaM-396 paramo-216, 217, 228, 230 paralokAnugamanato- 231 parassa-80,100, 240, 247, 295, 296, 300, 330, 373 parahitajjhAnena-219 parAmasatIti-174, 192, 333 parAmAso-356 parikappAvahAro-291 parikilesavimuttiyA - 248 paricitAti-143 pariccAgalakkhaNaM-220 pariccAgasIlo-245 pariccAgo-232 paricchedabhAvo-273 parijAtakkhandho-101 pariJAttayavisuddhi -- 429 paritassanA-366 parittanti-365 parittabhAvo-259 parittasaJjI-388 paridevisthAti-39 parinibbAnakAleti- 199, 200 parinibbAnapaJattIti-432 parinibbAnasuttantapALiyaM-60 parinibbAnaM-37 parinibbutoti-34 paripucchanaM-212, 314 paripucchA - 212 paripuNNati-286 parimaddantIti-321 pariyatti-50,96, 97,98,101,102,141 pariyattidhammapaTipattidhammehi-15 pariyattidhammo . 28 pariyattibhAnanatthanti-85 pariyattibhedoti-96 pariyattoti -57 pariyantarahitAti-376 pariyApannAti-411 pariyApuNanti-98,100 pariyAyakathA- 124,196,197, 314 pariyAyo-161, 196, 311,313,334, 342 pariyAhataM-351 pariyuTThAnaM-46, 90 pariyodAtenAti-69 parivaTumoti-375 parivattanalakkhaNo-431 .. parivitakko - 144, 183 pariveNA --64 parisuddhabhAvadassanaM - 291 pariharaNati-75 pariharitabbanti-317 pariLAhasamayo-146 paraM-24, 49, 50, 59, 70, 87, 161, 174, 178, 213, 216, 217, 224, 259, 286, 362, 380, 386, 389, 391, 393, 398, 428,437 palaLatIti-394 palibuddhatIti-308 palibuddhAti-213, 214 palibodho.. 60,341 pallaGkoti- 277, 319 pavattadhambha-75 pavattanaM.-33, 56,180, 273, 289, 330, 363 pavattasacino-89 26 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pa - pa] pavattitadhammAnanti - 77 pApakammaM - 245 pavattaM - 39, 150, 190, 192, 195, 202, 211, pApadhammehi - 68,224 269, 282, 341, 352, 401, 414 pavivekajjhAsayo - 224 paveNIti - 320 pasannacitto - 240 pasannA- 21, 47, 371 pasavhAvahAro - 291 pasAdhanakiriyA - 203 pasibbakaM - 170 pasenadiraJJa - 147, 205 passatAti - 174, 275 passaddhakAyo - 4 passaddhi - pahAnapaJJatti - 432 - 274 pahAnasampadA - 13 pahontenAti - 166 pAcIna ambalaTThikaTThAnanti - 416 pATavasiddhi - 4 pATihAriyakiccaM - 208 pATihAriyanti - 128, 129, 180 pANaghAtahetubhUto - 286 pANabhUteti - 289 pANasaGghAtajIvitindriyassa - 84 pANasaJJinoti - 283 pANAtipAtakammabaddhoti - 285 pANAtipAtacetanAti - 284 pANAtipAtadussIlyato - 286 pANAtipAtoti - 284 pANissaranti - 316 pAtarAso - 167 pAtarAsaM - 304 pAtimokkhasaMvaraAjIvapArisuddhisIlAni - 202 pAtimokkhAni - 79 pAtiyanti - 212 pAdakaM - 211 saddAnukkamaNikA pApabhikkhu - 130, 143 pAyAso - 209 27 pAramitAphalassa - 227 pAramIkathA - 215 pArAyanavagge - 113 pArisuddhiM - 231 pAvacanaM - 39, 156 pAsako - 318 pAsANeti - 310 pALidhammo - 131 pALidhammaM - 99 pALIti - 91 piTakanti - 73, 85 piTako - 85 piTakaM - 73, 85, 86 piTTha - 169 piNDolo - 344 piNDolyanti - 344 piNDaM - 344 pippalirukkhoti - 313 piyapuggalo- 229 piyamanApakaraNantiAdi - 330 piyavAdI - 224, 240, 247 pilotikakhaNDanti - 315 pisuNavAcA - 298 pisuNA - 297 pihitAti - 214 pItAti - 63 pItibhakkhA - 364 puggalavohAroti - 134 puggalAdhiTThAnadhammadesanA - 409 pucchAsuddhi - 433, 434 puJJakiriyA - 126 puJJakkhayA - 365, 366 [27] Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [pha-ba paMsukUladhovaneti-415 puJja-5, 21, 22, 53, 68,229, 251, 279 puNDarIkanti-170 puNNamA-35 puNNo-35, 83 puttA- 18 puthu-saddo- 213 puthujjanajANaJca -338 punabbhavoti-268 pupphagandhoti-204 puSphapUjA-66 pupphUpahAro-66 pubbantakappikA-343,396 pubbantAparantakappikAti-396 pubbapadaM - 290 pubbapetA-323 pubbabhAgabhAvanApA-250 pubbenivAsasANakathAyaM-364 pubbenivAsanti-211 pubbenivAsavijjAsiddhi-102 pubbenivAsAnussatitrANaM- 250 purimavacanaM --144, 145 purimavedanaM-358 purimasiddharuLhiyA - 375 puriso-46, 47, 63, 97, 162, 203, 232, 240, 359 pure-9,49, 53, 295, 301 purekkhAro - 295 pure-sado-49 pUjArahAti-85 pUjiteti-84 pUraNakathA- 295 pekkhanaM- 99 peyyAlaM- 121 poNikanikAyo-107 porANAti- 153, 269 porIti-301 phaNijjakanti-313 pharaNaM-- 273 pharitvAti-85 pharusanti-298 phalaJANaM-430 phalanti - 82, 265, 340, 341, 420 phassanirodhAti-410 phassapaccayAti-419, 424, 425, 428, 430, 433 phassasamudayA- 410 phaLubIjanti-304 phAsukA -76,77 phAsuvihAranti - 127 phusanalakkhaNo-405 phusissantIti -399 phoTabbArammaNanti -358 bandhakaraNanti-330 balanti-4,100,127,339 balavatIti-291 balikammaM - 208 bahuparissayoti-172 bahussutoti- 52 bAvIsatindriyAni-41,250 bAhirakadhamme-250 bAhirabalaM - 225 bIjagAmabhUtagAmasamArambhA-304 bIjanI-322 buddhakaradhammasiddhi-14 buddhakArakadhammA-226 28 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bha-bha] buddhaguNaparicchedanaM - 15 buddhaguNAnaM - 15, 177 buddhacakkhunAti - 182 buddhacakkhuti - 182 buddhattapaccupaTThAnA - 220 buddhadhammA - 14, 235, 392 buddhabalanti - 412 buddhabhUmiM - 221 buddharasmiyo - 168 buddhalILAya - 196 buddhavacananti - 71 buddhasiriyAti - 168 buddhAnubuddhA - 24 buddhAnubhAvapaTisaMyuktaM - 223 buddhicariyA - 267 buddhuppAdakkhaNI - 150 buddhapAdo - 157 buddhenAdiccabandhunA - 50 buddhoti - 16, 124, 199, 385 belaTThaputto - 380 bojhaGgA - 40 bodhi - 209 bodhipakkhiyadhammA- 41433 bodhimaNDo - 210 bodhirukkhamUle - 77 bodhisattabhUmiyaM - 254 bodhisattoti - 222 byaJjananti - 131 byasanaM - 163 byAmappabhAti - 168 byAsanupanipAtakAraNA - 248 brahmakAyikabhUmiyA - 365 brahmakAyikabhUmIti - 364 brahmakAyikAti - 364 brahmacariyanti - 274 brahmacArI - 292 saddAnukkamaNikA brahmajAlaM - 139, 187, 412, 413 brahmadatto - 161, 166 brahma-saddI - 292 brahmano - 368, 413 brUhetvAti - 267 29 bha bhagavAti - 34, 38, 42, 154, 155, 167, 188, 195, 222 bhaggavAti - 155 bhaggA - 76 bhaGganti - 358 bhaGgapariyAyo - 386 bhaGgAnupassanApariciNNante - 367 bhaGgucchedA 1- 365 bhaNDanenAti - 400 bhaNDAgArikapariyattiyaM- - 130 bhaNDAgArikoti - 102, 139 bhaddiyasute - 158 bhayatrANaM - 367 bhayanti - 367 bhayabheravasutte - 83 bhavagAmikammaM - 407 bhavaGgapatanassAti - 207 bhavataNhAyAti - 409 bhavoti - 52, 323, 407 bhAgo - 329, 439 bhAratanAmakAnaM - 301, 316 bhAvanApaJjA 250, 251 bhAvavigamanti - 390 bhAvetIti - 85 bhAvetvAti 1- 16, 17, 267, 365 bhAvoti - 16, 125, 216, 297, 390 bhikkhusaGghoti - 159 bhikkhuti - 46, 51, 87 [29] Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [30] bhuttapAtarAso - 167 bhusAgArakaM - 37 bhUtavAdIti 1- 302 bhUtavejjamantoti - 326 bhUtA - 303, 368 bhUmantaranti - 339 bhUrighareti - 326 bhedaM - 298, 373 bhesajjakaraNayogyatAya - 62 bhesajjadAnanti - 330 bhesajjanALikanti - 322 bhesajjapayogaM - - 331 bhesajjapAnaM - 63 bhesajjarukkhA - 232 bhogo - 98 bhojana - saddo - 304 bhojananti - 304 bhojyAgu - 37 makkhesIti - 327 maggaJANaM - 13, 75, 430 maggadhammA 430 magganirodhehi - 420 maggapaTipattiyA - 160 maggaphalasammAdiTThi - 52 maggaphalasukhanti - 401 maggasaccanti - 357, 436, 437, 438 maggAmaggaJANadassanavisuddhi - 250 maggenamaggapaTipattisamuTThApikA - 293 maggoti - 29,40 maccheramalapariyuTThitacittAnaM - 228 majjhimapaTipadAbhUtA - 431 majjhimabodhi - 277 majjhimabhANakA - 69, 75 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 majjhimasIladesanA - 311 majjhimAgamavare - 271, 399, 400 maJjiTTapabhassararasmiyo - 207 30 maJjusAti - 171 maJJanAmattenevAti - 368 ma- saddo- 378 maNikoTTimaM - 66 maNDaneti - 203 maNDanaM - 66, 203, 306 maNDapo - 66, 205 maNDalamALoti - 172 matthakanti - 277 mattikakakkanti - 321 maddamAnoti - 164 madhukapuppharasaM - 313 madhupAyAsa - 209 manApAti - 229 manussaggAhoti - 399 manussadhammo - 44 manUti - 63 manenAti - 372 manopadosikAti - 372 manopubbaGgamA - 138, 344, 381 manomayAti - 363 manovighAtaM -- 394 mantajappanaM - 310 mantasaddo- 70 mantenAti - 316 mandapaJJo - 350, 379 mamaccayenAti - 40 mammacchedakoti - 300 marUti - 10, 270 mallapAmokkhA - 58 mallA - 317 mahAupadhAnanti - 321 mahAkaccAyano - 109 [ma-ma] Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ma - ma] saddAnukkamaNikA [31] mahAkaruNAsamApattitrANassa-14 mahAkassapatthero-53,60 mahAkassapoti-36, 47 mahAkAruNiko-261 mahAkumbhI-212 mahAgocaraM -57 mahAti-159 mahAtherAti-60,170 mahAdAnaM-263 mahAnigrodho-404 mahApaJjA-261 mahApathavI-42,43,415 mahApadAnasutte - 269 mahApanAdajAtake - 211 mahAparinibbAnasutte-40 mahApurisalakkhaNAni-169 : mahAbodhIti-429 mahAvajirajANanti-211 mahAvipassanAhi-270 mahAvihAravAsino-27,405 mahAvihAro-27 mahAsaGgIti-33 mahesakkhataroti-369 mahesakkhoti-369 mahoghoti- 113 mAtucitte-299, 300 mAnavo-63 mAnoti - 146 mAyAvasenAti-310 mAraNanti-311 mArabalanti-211 mArasenamathanA-19 mArasenamaddanAnantipi-19 mAro-18 mAsurakkho -326 mALoti-173 micchAcAroti-293 micchAdiTThiyA-354 micchAvitakko-229 mukhacuNNakenAti-321 mukharA-170, 171 mukhavarenAti-69 mukhavilepananti-322 mukhasuddhikaraNaM-331 mucchitAti-213 muJcantAti-180 muJjatoti -347 muTThiyAti-325 muNDakuTumbiko - 315 muttAti-67, 325 muttAyoti-325 muttAlatA-322 mudugatavAtAti-180 musantIti-311 musAvAdakammunA-296 musAvAdalakkhaNaM-295 musAvAdoti-295 mUlanakkhattaM-59 mUlabIjanti-312,313 mUlabyAdhino-332 mUlabhesajjAni- 332 mUlalakkhaNantiAdi-274 meghamukheti - 322 meghavaNNaM-170, 179 metanti-67 mettacitto-289 mettAkammaTThAnaM-209, 210 mettAkhette -258 mettApAramI-220, 255 mettAbhAvanA-227 mettAvihArI-219, 245 methunadhammo - 292 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [32] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [ya-ra] yogavasenAti -310 yogI-203 yonisoti-164,416 yonisomanasikArAdi-429 methunaviratiM-292 mokkhacikA-318 moghapurisAti-99 moneyyapaTipadaM-113 mohatahAvigamo-226 mohatamo-8 maMsacakkhunA-174 maMsacakkhupaJAcakkhUna-390 maMsAdigandho-67 yathAkAmakArI-290 yathAdhammanti-8994 yathAnulomanti-89 yathAnusandhi-398400 yathAparAdhanti -88 yathAbhAsitanti -29 yathAbhUtatrANanti-88 yathAbhUtatrANaM -88 yathAbhUtadassanapadaTThAnA - 221 yathAbhUtapaTivedhanApadesena-420 yathAbhUtavedI-380 yathAvuDDanti -69 yathAvuttakAlabhedena -262 yathAsabhAvapaTivedhalakkhaNA-220 / yathAsabhA-8,81,378,420 yamakapATihAriyanti -205 yavo-308 yAcayogo-242, 259, 260 yAvade - 43, 44 yuganaddhA-274 yuttayogabhikkhuadhiTThAnanti -409 yuddhakathA-301 yogakammassa-28 yoganti-331 rajataM-307 rajjubhedo- 310 ratanaparisibbitanti-320 ratanAveLAtiAdi-169 ratanaM -21, 22 ratidhammo-370 rattAti-213 rattiTThAnaM-181 rammasurammasubhasaGkhyAtA - 208 rasaM-75, 209 rasmiyoti-207 rAjagahanti-57 rAjadvAreti-65 rAjabhavanavibhUtinti-65 rAjasatthaM - 326 rAjAgArakanti-74,171 rAjAbhirAjAti-83 rAhu-327, 329 rukkhamUle -41,49 rutaM-327 ruppanasIlo-386 rUpakAye-157 rUpakkhandhacakkhAyatanacakkhudhAtAdInaM - 412 rUpajIvitindriye-283 rUpajjhAne-271 rUpataNhA-406 rUpadhammabhedassa-373 rUpasaca-271 rUpArUpajIvitindriyAni-365 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [la-va] saddAnukkamaNikA [33] lomahaMsoti-367 rUpArUpadhammasamUho-285,412 rUpAvacaracatutthajjhAnassa-346 rUpIti-386 lakkhaNaM-25,77,165, 198, 274, 295, 326, 353 laggAti-213 laddhAti-117 lapanAti-73 lapanti-172 labbhaneyyA - 334 lahuTThAnanti-127 lAbhIti-390 lAbhIsassatavAdo - 384 . lAbho- 19, 107, 351 lAlappanaM -394 liGganti-331 liGgavipallAsena-71 / lInatthapakAsaniyaM-44 lepacittaM - 320 lokadhammehi-418 lokanti - 279, 297 lokahito-10,405 lokAyataM -323 lokiyajANaM-95 lokiyadhamma-381 lokiyaputhujjano-290 lokuttaraJANaM - 95 lokuttaradhamma-381 lokuttaranti-178 lobhadosamohapaTipakkhaM-238 lobhadhammo-240 lobhaviddhaMsanarasaM-220 lobhasahagatacittuppAdo-350 vacanaM -39,41, 42, 48,53, 59, 60,61, 63, 64,75, 94, 106, 125, 144,145, 150, 154, 156, 170, 180, 183, 184, 190, 192, 194, 195, 199, 200, 203, 207, 232, 269, 277, 299, 303, 324, 345, 353,356, 368,369,384, 386,405 vacIpayogo-295, 300 vajirabuddhitthero-55,74,93,103 vaJcananti -309 vaJcanAti-229 vaTTapacchedo-165 vaDvetvAti-211, 376 vaNaharaNathanti-331 vaNNapokkharatAyAti -164 vaNNavAdI-64 vaNNAvaNNeti -74, 191 vaNNitanti-65,199 vaNNo-4, 15, 74, 163, 164, 165, 166, 191,266,280,288 vatthubalikammakaraNanti-331 vadhakacetanAya-284 vanantaraM-169 vandanIyabhAvaM-14 vandeti-11, 15, 20 vamananti-331 vayadhammAti-78 varako-308 varuNanagaranti-74 vallUroti -315 vasavattI-278,368 vasitaTTAneti-365 vasino-25 33 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] vasUpanAyikA - 64 vasso - 331 vAdoti - - 100, 295, 346 vAnacittaM - 320 vAnavicittanti - 319 vAyokasiNe - 381 vArijaM - 164 vAlaggamattampIti - 277 vAlabIjaniM - 269 vAlavedhirUpAti - 378 vALarUpAnIti - 319 vikAlabhojanAti - 305 vikAlabhojanaM - 305 vikiNNavAcA - 171 vikkamIti - 270 vikkayo - 309 vikkhambhanappahAnaM - 90, 435 vikkhittacitto - 156, 235 vigatataNhaM - 383 vigatadosA- 26 vigatalomahaMso - 183 viggaho - 202, 324 viggAhikA - 324 vighAtoti - 378 vicayanaM 421, 422 vicikicchAya - 227 vijaTaye- 204, 280, 335 vijaTitajaTA - 170 vijaTetvAti - 321 vijjamAnaguNe - 56 vijjAcaraNasiddhi - 226 vijjAdharA - 286 vijjAmayoti - 285 vijjAsampattiM - 14 vijju - 169 viJJANavIthi - 133 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 viJJANaM - 105, 345, 360, 373, 399, 405, 428 viJJAtadhammadharo - 132 viJJU - 231 vitakkavicAre - 395 vitakkitaM - 395 vitaNDo - 323 vitthambhanaM - 273 vidvAti- 400 vidhAvantIti - 168 vinayakammaM - 314 vinayagaNThipade - 277 vinayaTIkAyaM - 168, 307 vinayadharAnanti - 71 vinayanatoti - 80 vinayanaM - 34, 80, 86, 230, 313 vinayapaJJattinti- 339 vinayAbhidhammapariyatti - 109 vinAso - 348, 351, 359, 390 vinicchayaTThAneti - 330 vinicchayoti - 27, 96 viparAmosoti - 311 vipariNAmadhammAti - 359 vipariNAmalakkhaNanti - 358 vipassanA - 29, 51, 99, 251, 430, 436 vipassanAgabhabhAvo - 211 vipassanAJANaM - 88 vipassanAnuyogo - 241 vipassanApAya - 358 vipassanAsahagato- 174 vipassanaM - 78, 101, 211 [va-va] vipassantIti - 85 vipassI - 215, 270 vipAkakkhandhA - 35 vipAkoti - 342 vipulakasiNavasenAti - 387 34 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ va-va] saddAnukkamaNikA vibhAgapuggalo - 57 visarukkha ANinti - 167 visAkhApuNNamo - 35 visAdo - 394 visiTThabhAvaM - 84 visuddhapayogo - 226 visuddhibhAvanA - 434 visuddhimagge - 200, 248, 249, 251, 346, 364, vippalapantIti - 172 vibAdhitacittassa - 298 vibhaGgapALi - 366 vibhatyantapatirUpako - 71 vibhattipayogo - 159 vibhattivipariNAmo - 154 vibhAvanalakkhaNo - 429 vibhUsanaM - 203, 306 vimaticchedanA - 282 vimAnanti - 66 vimutti - 75, 410 vimuttitrANadarasanaM - 170 vimuttiyAti - 278 vimuttiraso - 76 vimuttira- 75 vimuttisaJJino - 381 vimokkho - 355 vimhApayantIti - 324 382, 406 visUkabhUtA - 305 visesamaggaphalaM - 68 visaMvAdanacittaM - 295, 296 visaMvAdanaM - 295 vissakammunAti - 65 vissagandho - 67 || vissaTThasikkho - 52 vissatyoti - 53 vissamissAmIti - 68 viraticetanA - 433 viratoti - 287 virattacitto - 226 virAgAnupassanAyAti - 272 vihananti - 213 vihAroti - 153 viheThanabhAvatoti - 288 vItamalaM - 16 vItinAmetvAti - 179 vImaMsA - 99, 350 virAjetvAti - 271 virecananti - 331 vilInassAti- 330 vivaTTanti vivaTTAnupassanA - 272 vivAhanaM - 329 vivittAsaneti - 179 - 409 vImaMsAnucaritanti - 162 vIriyapAramI- 220, 252 vIriyabalenAti - 415 vIriyasampatti - 234 vIsatAkAraM - ra - 342 vIhi - 308 vuttadhammAnanti - 150 vivekajaM - 43 visagandhoti - 67 visaGghataM - 76 visaGghAragataM - 77 visaTTAti - 65 visadatrANo - 223 visadindriyo - 223 vuddhabhAvoti - 29 vUpasamalakkhaNaM - 273 vedanAkammaTThAneti - 410 vedanAkkhandho - 198,251 vedanATTassa - 120 [35] 35 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [36] vedanAti - 405 vedanAnanti - 425, 430 vedanApaccayA - 184, 420, 423, 424, 428 vedanApaTibaddhaM - 359 vedanAphassAyatanAdimukhena - 420 vedanAmUlakaM - 408 vedanAvikkhambhanato - 36 - vedanAsamudayoti AdilakkhaNAnaM - 357 vedanAsamosaraNAti - 274, 428 vedanAsahajAtanissayArammaNabhUtA - 359 vedanAsIsena - 359 vedayitanti - 401, 403 vedallasaJJA - 110 vedavAdino - 364 vedasaddo- 117 vaiyyAkaraNanti - 109, 110, 414 verIpuggalo- 229 vessantarajAtake - 416 vokalanaM - 329 vodAnadhamme - 430 vossoti - 331 voharanti - 68, 92, 342, 388, 412 vohAroti - 95 vaMsanti - 316 vasoti - 101 sa sakammAkammakiriyAnuyogaM - 105 sakaraNIyo - 52 sakalakusaladhammapaTipattiyA sakalanavaGgaM - 50 dIghanikAye sIlakkhandhavagga abhinavaTIkA-1 sakalasAsanaratanaM - 38 sakuNaJANanti - 327 sakkapaJhasutte - 200 sakkAyadiTThiyo - 213 - 279 36 sakkAyoti - - 344 sakkhibhAvenAti - 416 sakkhIti - 108 sakyamunI - 280 saggakathA - 241 saGkapparAgo - 344 saGkampi - 121 saGkalanaM - 329 saGghataTTho - 147 saGghatadhamme - 272 saGghArakkhandho - 198, 251 saGghiyadhammo - 177 -- 83 saGkSepA -- 342 saGgrahitAnIti saGgrAmavijayoti - 413 saGgIti - 33 saGgItikAle - 113, 120 saGgItipALiyaM - 64 saGgItiyoti - 73 saGghATA - 314 saGgho - 6, 20, 36, 195 saGghoti - 5, 160 saccakiriyanti - 299 saccacAgapaJJAdhiTThAnAni - 256 saccaJjananti - 331 saccadhammAtikkame - 235 [ sa sa ] saccapAramI- 220, 255 saccavAdI- 224 saccaM - 18, 105, 145, 151, 202, 217, 218, 219, 221, 239, 244, 256, 280, 288, 331, 333, 345, 346, 354, 355, 360, 366, 392, 406, 427 sacchikatvAti - 16, 17, 335 sacchikiriyAti - 335 sajitAti - 368 saJcayavAdo - 398 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [37] saJcayo-380 saJcayaM-379 sajAnanakiriyAya-35 saJaAkkhandho-251 saJjAti-386,387 sAvinimuttadhamme-387 saJjIvAdA-385, 391 saJjappAdAti-384 satiAyataneti-404 satipaTThAnavibhaGgaTThakathAyaM-59 satipArisuddhijaupekkhAsukhuppattiyo-258 satibalaM- 102 satisampajaJabalena-102,246 satisampajAdhiTTAnaM-418 satisampajanaM-237 satisammosena-244 satIti-40, 53, 110, 132, 151, 314, 399 satoti-389 satthAti-156,200 satthaM-288,289,325,326 sattapaJatti-283 sattapaNNiguhAyaM-42 sattapaNNI-65 sattapadaM - 269 sattapariyAyo-375 sattabhaGgadiTThi-380 sattavijJANadhAtusampayogavasena-340 sattavohAro-292 sattAhaM -36, 58, 371 sattipaJjaraM-58 satto-9,161, 235, 379, 412 sadAbhAvatoti-369 saddanayoti- 173 saddhammasavana - 126 saddhammo-144 saddhamma-1,17 saddhApaJjA-274 saddhApaJjAsamAyogo-418, 419 saddhApaTilAbhAya - 247 saddhAsampattIti - 181 saddhAsampanno-225 sanarAmaralokagaruntiAdinA-14 sanarAmaralokagarUM-10 sanarAmarA-11 santakanti-89,392 santakAyacitto-245 santabhAvAyAti-384 santAti-334 santApaTTo-147 santArammaNAni-334 santAsanti-367 santoti-382 santhambhitvAti-62 sandhAgAranti -58 sandhAvissanti-76,77 sannidhi-313,314,315 sannidhikAro-313 sannisajjaTThAnanti-65 sannisinneti-321 sapo -204 sappabhenAti-69 sapparAjavaNNanti-164 sappATihAriyaM-101 sappAvhAyanavijjAti- 326 sappItikataNhaM-272 sabbaJjataJANe-338 sabbaJjatacANaM-7,9,14,76, 178,183,185, 335,336, 338,342 sabbatisthiyAnaM-78 sabbadeyyadhammapariccAgo-- 253 sabbadhammatIraNaM - 272 sabbadhammAnanti-174,175 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [sa-sa] sabbapAramIti- 264 sabbapAliphullaM-169 sabbabuddhakArakadhammAnaM - 246 sabbabuddhaguNeti-211 sabbamULhoti-379 sabbalokahitAya -229 sabbalokiyaguNasampatti-14 sabbhAvato-25,87 sabhAvadhammAti-399 sabhAvaniruttiM-94 samaggesUti-299 samagyataranti-310 samaNoti- 287 samattAti-127, 186 samathavipassanAbhAvanApAripUriM-435 samathAnuyogo-241 samanuJoti - 290 samantacakkhunA-174,281 samantAti-168 samannAhAro-282, 395 samayappavAdakoti-147 samavAyeti-146 samassAsito-181 samassAsetunti-63 samA-180,270 samAdinnAti-127 samAdhAnalakkhaNaM-220 samAdhikkhandho-15424 samAdhiJANehi-280 samAdhinAti-346 samAdhipaJca-205 samAdhipadaTThAnA - 174,218,221 samAdhiyatIti-4 samAdhisampadA - 102,233 samAnattatAsiddhi-261 samApattiyo-44,45 samAhitacitto-225 samiddhikAleti-331 samucchedanalakkhaNaM-274 samucchedappahAnaM-90,147,435 samuTThAnalakkhaNAti-273 samuTThAnaM-125, 273,355,417 samudayasaccaM-357, 420, 432, 436, 437, 438 samudayoti-148 samudAyoti-148 samUhattho-11,150 samUho -20, 22, 148, 150, 156, 170, 303 samentIti-177 samo-165 samodhAnalakkhaNaM-274 samodhAnaM-148, 173, 274, 362 sampakampIti- 121 sampajajJabalena-102 sampajAno -- 257, 264 sampajAnoti-62 sampattikiccaM-75 sampayuttadhammA-274 samparAyo-147 sampavedhIti-121 sampahAroti-317 samphappalApoti-298,301 samphasso-103 sambuddho-105, 276 sambodhiparAyaNoti-160 sambhavatoti - 150, 348 sambhArA-254,284,294,300 sambhAro-96 sammajjaM-316 sammantIti-404 sammAkampitacetasA-425 sammAdiTThi-431 sammApaTipattiyA-3,40,78,163, 426 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sa-sa] saddAnukkamaNikA [39] sammAmanasikAro-346 sammAvAcA-273 sammAsamAdhi-381 sammAsambuddho-46, 175, 177,196, 223 sammAsambodhi-13,174,260,262,263,280 sammAsambodhIti-14,174 sammoho - 195, 431 sayambhU-16,124, 130 sayaMpaTibhAnaM-351 sayaMpabhA-364 sararakkhaNanti-327 salomako - 356 sallakattavejjakarma-332 sallakattaM-332 sallekhoti-313 savanaM-129,134,139,166,212,305,310, 351 savikArAti -408 savitakkasavicAraM-178 sassaghAtaM -54 sassataucchedadiTTiyo-418 sassatadiTThiyoti -376, 380, 384 sassatavAdA-346 sassatiyo-349 sassatisamanti-349, 384 sassatoti- 346, 349 sassirikenAti-69 sassirIkakaraNanti-330 sahabyatAti-367 sahabyoti-367 sahabyaM-367 sahavo-367 sahasAkAro-311 sahasAti-377 sahitanti-324 sahottappANaM-39,367 saLAyatananti -307,410 sANadhovanakILA -316 sANAni-42,43 sAtthakaM-179,196,322,355 sAdo-394 sAdhakavacanaM-108 sAdhAraNaparibhogo-43 sApadesA-303. sAmaNerabhUmiyaM-37 sAyamAsaM-304 sAraphalaketi-167 sArabhUto-66 sAriputtattherena - 117 sAriyo -317, 318 sAlAkiyaM-332 sAvakapAramiJANanti-338 sAvakabodhiM-208 sAvatthinagaradvAreti-205 sAvi-310 sAsanaM -1,38,39,41, 42,50,78, 86, 188, 305, 324 sAhatthikoti-285,296 sikkhatIti-52 sikkhAti-89 sikhanti-186, 322 sikhAbhedo-310 siddhoti-126, 185, 274 siriyA-69, 169, 330 sirivibhavenAti-370 sirivhAyananti-330 sirovirecanaM-331 sivikA-314 sItalaM-7 sIlakathAti-28 sIlaguNA-230 sIlathomanasuttaM - 203 30 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [40] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA-1 [sa-sa] sIlanalakkhaNaM - 220 sIlanti - 52, 231, 434 sIlapAramI-220 sIlapArisuddhiM - 232 sIlamattakanti-202,427 sIlavisuddhi-250, 418 sIlasamAdhipAyo-410 sIlasampattisiddhito--218 sIlasampadA- 102, 231, 233 sIlasaMvaro-237, 241 sIlenAti-69, 98, 203 sIsAnulokinoti-167 sIhaseyyA-61 sIhaLagaNThipade - 96 sIhaLadIpe-325 sIhoti-183, 184 sukkasoNitanti-392 sukkhavalAhakagajjananti-328 sukkhavipassakakhINAsavabhikkhUti-50 sukkhavipassakA-51 sukhakaraNI-301 sukhanti-19, 358,437, 438 sukhavedanAya-359 sukhasamphassAni- 103 sukhasIlo-224, 245 sukhAti-301 sugatasaddena - 13, 14 sugato-11, 12, 217 sugambhIrAti-340 sucaritakammunA - 66 suJatApakAsanaM-333, 419 suJatAlakkhaNaM-274 sucanti-364 suJabhAvanti - 297 sutacintAmayapaJjA-378 sutadharoti-132 sutA-143, 354 suttantadesanAti-82 suttantanayapaTipatti-313 suttantAbhidhammasaGgIti-73 suttaM - 34,52,74,78,80,81,98,108,109, 110, 112, 117, 118, 134, 138, 189, 276, 390,414, 417,420,439 suttena-80,81, 83 suddhakoseyyanti -320 suddhacittena-315 suddhatakko -351 suddhAvAsA - 388 suddhi-141,273 suniviTTho-322 suparisuddhanipuNanayAti-29 suparisuddhasamAcAro-244 suparisuddhaM - 29 supinakanti-325 subhagakaraNaM-330 subhaddoti-36 subhAsitaM-414, 421,422 subho - 63 sumanapuSpaM - 204 sumanoti-45,46 surabhigandho-230 sulapitaM-414 suvisuddhA --264 sekkhANaM-338 sekkhapuggalo - 53 sekkhoti-56 setattharaNoti-319 setarukkho -313 senA - 18, 19 senAbyUho-317 seyyathApi- 45,46,127,196,229,232,360, 404 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ha-ha] saddAnukkamaNikA [41] sevanacittaM-294 sokasallasamappitanti-60 sotadvAranti-129 sotapatho-129 sotavijeyyanti-132 sotApannassa- 401 somanassacitto-68 somanassanti-358 soraccasampadA-435 sovaNNamaye-309 saMkiliTThacittassAti-298 saMkilesadhamme-430 saMkilesamalato-102, 217 saMkileso-9,90,215, 238,241 saMyogo-153, 341 saMyojanabhAvato-148 saMvaNNanAlakkhaNo-435 . saMvarabhedoti-283 saMvarasIlasaGgahe-303 saMvaro-89 saMvibhAgasIlo-224 saMvutindriyo - 247 saMveganti-67,367 saMvejetIti-157 saMvejesIti-62 saMsandati-26,48, 422,426 saMsaranti-348 saMsAradukkhanti-292 saMsIdoti-399 svAyanti-163 hatthatalaM-250 hatthattharaM-320 hatthabandhanti-322 hatthamuddAti -329 hattheti-61,211 hadayaGgamA-298 hadayanti-7,310 hadayabhedo-310 hadayamaMsacalanaM- 367 hadayavatthu-7,288 hadayavatthunissayaM-288 hanatIti-164, 174, 290 haritantanti-343 halAhalanti-164 haliddIti-297 hasso-370 hAnabhAgiyA-247 hAro-329, 359 hiriottappaM - 434 hiridharma-244 hiriveranti-313 hInamajjhimapaJjA-350 heTThimanti-205 hetuphalaM- 93 hetumUlake-340 hetUti - 93, 98, 100, 225, 423, 434 haMsarAjA-170 haMsavaTTakacchannenAti-173 hc haTThatuTThacittoti -68 hatthakammanti-65 hatthakiriyaM-65 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAnukkamaNikA ime dhamme sammasato - 415 uttarasmiM pade byagghapuGgavosabhakuJjarA -183 ummugghAto padaJceva-125 akusalA kilesA ca-238 accI yathA vAtavegena khittA-428 aTThakaM mAlikaM vuttaM -318 aTThakkharA ekapadaM -72 aTThavassA bhave gorI-308 atyahi nAtho saraNaM avoca-10, 405 atha dhacaMtidhA sAli-saTThikavIhibhedato-308 anAgate sannicchaye - 49 anekabhedAsupi lokadhAtUsu - 281 anekasAkhaJca sahassamaNDalaM-269 abhinIhAro ca tAsaM-221 abhivAdanasIlissa -4 avijjA muddhAti jAnAhi-9 avIcimhi nuppajjanti-263 asatyeyyAni nAmAni-214 assAdAdInavatA-421 ekanALikA kathA ca - 124 evAdisattiyA ceva-133 evaM sabbaGgasampannA- 263 esa devamanussAnaM-5 esA namuci te senA-19 A kati chinda kati jahe-118 kathetabbassaasthassa-87 kappakasAyakaliyuge-157 kA panetA pAramiyo-215 kAmaJca sA tathAbhUtA-2 kAmandhA jAlasaJchannA-427 kAmA te paThamA senA-19 kAmaM kAmayamAnassa-111 kAmaM taco ca nhAru ca-415 kAyena saMvutA AsiM-115 AcariyadhammapAla-ttherenevAbhisaGkhatA-2 Adito tassa nidAnaM - 125 ito paraM AcariyadhammapAlena yA katA-416 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] dIghanikAyesIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA [ga-pa] kAraNe ceva citte ca-67 kikIva aNDaM camarIva vAladhiM-204 kittakena sampAdanaM - 216 kuDuvo pasato eko-315 kuddho atthaM na jAnAti-426 kenassu nivuto loko - 111 ko paccayo-215 dassanaM dIpanaJcApi-145 dassito paramparAya - 145 dAnAkArAdayo eva-239 dAnaM sIlaJca nekkhamma-217 diso disaM yaM taM kayirA--413 duve puthujjanA vuttA-50 duve saccAni akkhAsi-105 desakassa vasenettha -87 desakAnaM sukaratthaM - 197 desanAcirahitatthaM - 188 . dvidasekadasAnyudda-lomIekantalomino -320 gacchaM samAhito nAgo-175 gamyamAnAdhikArato-403 gAthAsatasamAkiNNo-112 cakkAbhivuDDikAmAnaM-2 cittIkataM mahagghaJca-22 napuMsakena liGgena-11 / na bhavanti pariyApannA-263 na sA amhehupekkheyyA-416 na honti khuddakA pANA- 263 nekatthavuttiyA saddo- 196 nelaGgo setapacchAdo-300 taNhAdIhi aghAtatA-238 taNhAdIhi parAmaTTha-bhAvo tAsaM kilissanaM-238 taNhAmAnAdimajhatra-216 tathaJcadhAtAyatanAdilakkhaNaM-280 tathAkArena yo dhamme-276 tathAni saccAni samantacakkhunA-281 tadAyaM pathavI sabbA-415 tadeva tu avatvAna-197 tasmA vohArakusalassa-105 tassa gambhIrajANehi-23 tikaJca paTThAnavaraM dukuttamaM -340 te tAdise pUjayato-5 tejo ussAhamantA ca-23 taM nissAya mamesopi-2 paJcamaM thinamiddhaM te-19 paJca chinde paJca jahe-119 pacAdhikAdibhedena - 262 paThamaM samAdAnatA-vasenAyaM kamo ruto-218 padantaravacanIya-ssatthassa visesanAya-202 payojanaJca piNDattho-124 paramo uttamaDhena-216 paresamanuggahaNaM-- 220 passathetaM mANavakaM-310 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pha-la] gAthAnukkamaNikA mahAsikhA ca sukkhaggA-rattAnilasikhojjalA-328 mAtApitAcariyesu-10 micchAdihi~ na sevanti-264 ya pahAya kAmAdimale yathA gatA-280 pahute ca pasaMsAyaM-343 pANirakkho picu cApi-371 pAramIti mahAsatto-216 pAre majjati sodheti-216 piyo garu bhAvanIyo -225 pubbAparale atthaJjU-106 pume paNDe ca kAkola - 164 pureyAvapurAyoge-50 pUjArahe pUjayato-5 pUreti mavati pare -216 phassato chabbidhApetA-405 yaJcatthavato saddekasesato vApi suyyate - 51 yato ca dhammaM tathameva bhAsati- 281 yathA ca yuttA sugatA purAtanA-281 yathA vAcA gatA yassa-278 yathA vibhAgato tisa-vidhA saGgahato dasa-255 yathA hi aGgasambhArA-283 yathApi puppharAsimhA-126 yathAbhinIhAramato yathAruci-281 yathAvuttassa dosassa --109 yadAntalikkhe balavA - 328 yamhi saccaJca dhammo ca-27 yassantarato na santi kopA-158 yassa yena hi sambandho-43 yAyatthamabhivaNNenti-25 yena kenaci atthassa- 196 yena devUpapatyassa-12 yena yena nimittena-16 yo akusale samUlehi-437 yo desetvAna saddhamma-1 yo nindiyaM pasaMsati-163 yo nekasetanAgindo-2 bahussutodhammadharo-139 bAttiMsakkharaganthAnaM-72 buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNNaM - 15, 166, 266, 280 buddhattaM paccupaTTAnaM-220 bhuttA ca sA dvAdasahanti pApake-370 bhedakathA tatvakathA-124 rUpataNhAdikA kAma-taNhAdIhi tidhA puna -406 makkaTI vajjiputtA ca-121 mattamevAti ekatthaM-408 mandAnaJca amULhatthaM - 197 mayeva mukhasobhAsse-169 mahAkAruNiko satthA-261 lAbho siloko sakkAro-19 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [46] dIghanikAyesIlakkhandhavaggaabhinavaTIkA [va-ha] luddho atthaM na jAnAti-427 sammAsambuddhatA tAsaM - 265 vaNNagamo vaNNavipariyAyo - 154 vaNNanaM ArabhissAmi-2 vattamAnAya paJcamyaM-11 vAyupittakaphA dosA-62 vineyyajjhAsaye chekaM-1 vipubbo dhA karotyatthe -296 viratto sabbadhammesu -261 vuttamhi ekadhamme-359 veneyyAnaM tattha bIjavApanatthaJca attano-197 sarIradUsanA dosA-63 sassatucchedadiTTi ca-397 sassatucchedadiThThI ca-88 sA mAgadhI mUlabhAsA - 26 sAmanabhedato etA-253 sAmaJavacanIyataM-148 suttanti sAmaJavidhi-109 suddhAvAsesu devesu-264 suddhodano dhotodano-55 sotavekallatA natthi-263 handa buddhakare dhamme-222 saGketavacanaM saccaM-105 saJjUpamaM seta'matulyadassanaM-370 saGkepattA ca sotUhi-2 saGgItittayamAruLahA-1 sacco cAgI upasanto-261 sataJca baliputtAnaM-328 satthusampattiyA ceva-189 sattasatasahassAni-36 sattasattagginA vArA-363 saddo dhammo desanA ca-92 sabbadA sabbasattAnaM-261 sabbasaGghatadhammesu-39 sabbasAdhAraNatAdi-kAraNehipi IritaM-218 sabbAsaM pana tAsampi-259 sabbesu bhUtesu nidhAya daNDaM- 111, 114 sabbo rAgo pahIno me-114 samAso ca taddhito ca-36 samuTThAnaM padastho ca-125 samuTThAnaM payojanaM-417 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ May the merits and virtues earned by the donors and selfless workers of Vipassana Research Institute, Igatpuri be shared by all beings. May all those who come in contact with the Buddha Dhamma through this meritorious deed put the Dhamma into practice and attain the best fruits of the Dhamma. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DEDICATION OF MERIT M****AXONM<<6<<>>-KNOVO***** May the merit and virtue accrued from this work adorn the Buddha's Pure Land, repay the four great kindnesses above, and relieve the suffering of those on the three paths below. May those who see or hear of these efforts generate Bodhi-mind, spend their lives devoted to the Buddha Dharma, and finally be reborn together in the Land of Ultimate Bliss. Homage to Amita Buddha! NAMO AMITABHA Printed and Donated for free distribution by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow South Road Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: 886-2-23951198 , Fax: 886-2-23913415 Email: overseas@budaedu.org.tw Printed in Taiwan 1998 , 1200 copies IN046-2010 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DATION KOLE 11 gNddaaNtr rp ti tiNgllu kaannsign | 114 Poor, 55 Hang Chow Scarped. See 1. apei, Taiwan, 5.0.C. naadd rgaa 5 for ctaa B 5 kaar 1 caann 1995, 2250 copies IND45-2010 ISSN 81-7414-059-7%