________________
४३८
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका-१
(१.१.१४९-१४९)
सिद्धा होन्ति, तेसं पटिपक्खतो चत्तारि सतिपट्ठानानि सिद्धानेव । तत्थ चतूहि यथावुत्तेहि इन्द्रियेहि चत्तारो पुग्गला निद्दिसितब्बा। कथं दुविधो हि तण्हाचरितो मुदिन्द्रियो तिक्खिन्द्रियोति, तथा दिठ्ठिचरितोपि । तेसु पठमो असुभे "सुभन्ति विपल्लत्थदिट्ठिको सतिबलेन यथाभूतं कायसभावं सल्लक्खेत्वा सम्मत्तनियामं ओक्कमति। दुतियो असुखे "सुख''न्ति विपल्लत्थदिट्ठिको “उप्पन्नं कामवितक्कं नाधिवासेती"तिआदिना (म० नि० १.२६; अ० नि० १.४.१४; २.६.५८) वुत्तेन वीरियसंवरसङ्घातेन वीरियबलेन तं विपल्लासं विधमति । ततियो अनिच्चे “निच्च"न्ति विपल्लत्थदिट्ठिको समाधिबलेन समाहितभावतो सङ्घारानं खणिकभावं यथाभूतं पटिविज्झति। चतुत्थो सन्ततिसमूहकिच्चारम्मणघनविचित्तत्ता फस्सादिधम्मपुञ्जमत्ते अनत्तनि “अत्ता''ति विपल्लत्थदिट्ठिको चतुकोटिकसुञतामनसिकारेन तं मिच्छाभिनिवेसं विद्धंसेति । चतूहि चेत्थ विपल्लासेहि चतुरासवोघयोगगन्थअगतितण्हुप्पादुपादानसत्तविाणद्वितिअपरिञादिवसेन सब्बोपि अकुसलपक्खो नेतब्बो। तथा चतूहि सतिपट्ठानेहि चतुब्बिधझानविहाराधिट्ठानसुखभागियधम्मअप्पमञासम्मप्पधानइद्धिपादादिवसेन सब्बोपि वोदानपक्खो नेतब्बो ।
एत्थ चायं सच्चयोजना - सुभसञासुखसजाहि, चतूहिपि वा विपल्लासेहि समुदयसच्चं, तेसमधिट्ठानारम्मणभूता पञ्चुपादानक्खन्धा दुक्खसच्चं, तेसमप्पवत्ति निरोधसच्चं, निरोधपजानना सतिपट्ठानादिका मग्गसच्चन्ति । अयं विपल्लासेहि संकिलेसपक्खं, सद्धिन्द्रियादीहि वोदानपक्खं चतुसच्चयोजनमुखेन नयनलक्खणस्स सीहविक्कीळितनयस्स भूमि, यथाह “यो नेति विपल्लासेहि, किलेसे इन्द्रियेहि सद्धम्मे''तिआदि (नेत्ति० ४.१९)।
दिसालोचनअङ्गुसनयद्वयवण्णना इति तिण्णं अत्यनयानं सिद्धिया वोहारनयद्वयम्पि सिद्धमेव होति । तथा हि अत्थनयत्तयदिसाभूतधम्मानं समालोचनमेव दिसालोचननयो। तेसं समानयनमेव अङ्गुसनयो। तस्मा यथावुत्तनयेन अत्यनयानं दिसाभूतधम्मसमालोकननयनवसेन तम्पि नयद्वयं योजेतब्बन्ति, तेन वुत्तं “वेय्याकरणेसु हि ये, कुसलाकुसला"तिआदि (नेत्ति० ४.२०) । अयं पञ्चनययोजना।
पञ्चविधनयवण्णना निद्विता ।
438
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org