________________
१७६
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका-१
(१.१.३-३)
कमेन गव्हमाने तस्स अनवसेसपटिवेधो सम्भवति अपरियन्तभावतो ज्ञेय्यस्स । ये पन “अत्थस्स अविसंवादनतो ज्ञेय्यस्स एकदेसं पच्चक्खं कत्वा सेसेपि एवन्ति अधिमुच्चित्वा ववत्थापनेन सब्बञ्जू नाम भगवा जातो, तञ्च आणं न अनुमानिकं नाम संसयाभावतो । संसयानुबद्धज्हि आणं लोके अनुमानिक''न्ति वदन्ति, तेसम्पि तं न युत्तमेव । सब्बस्स हि अप्पच्चक्खभावे अत्थाविसंवादनेन जेय्यस्स एकदेसं पच्चक्खं कत्वा सेसेपि एवन्ति अधिमुच्चित्वा ववत्थापनस्सेव असम्भवतो तथा असक्कुणेय्यत्ता च। यहि सेसं, तदपच्चक्खमेव, अथ तम्पि पच्चक्खं, तस्स सेसभावो एव न सिया, अपरियन्तभावतो जेय्यस्स तथाववत्थितुमेव न सक्काति? सब्बमेतं अकारणं । कस्मा ? अविसयविचारणभावतो । वुत्तव्हेतं भगवता “बुद्धानं भिक्खवे, बुद्धविसयो अचिन्तेय्यो न चिन्तेतब्बो, यं चिन्तेन्तो उम्मादस्स विघातस्स भागी अस्सा"ति (अ० नि० १.४.७७) इदं पनेत्थ सन्निट्ठानं - यं किञ्चि भगवता आतुं इच्छितं, सकलमेकदेसो वा, तत्थ तत्थ अप्पटिहतवुत्तिताय पच्चक्खतो जाणं पवत्तति निच्चसमाधानञ्च विक्खेपाभावतो, आतुं इच्छितस्स च सकलस्स अविसयभावे तस्स आकङ्खापटिबद्धवुत्तिता न सिया, एकन्तेनेव सा इच्छितब्बा, सब्बे धम्मा बुद्धस्स भगवतो आवज्जनपटिबद्धा आकङ्खापटिबद्धा मनसिकारपटिबद्धा चित्तुप्पादपटिबद्धाति (महा० नि० ६९, १५६; चूळ० नि० ८५; पटि० म० ३.५) वचनतो। अतीतानागतविसयम्पि भगवतो आणं अनुमानागमतक्कगहणविरहितत्ता पच्चक्खमेव ।
ननु च एतस्मिम्पि पक्खे यदा सकलं जातुं इच्छितं, तदा सकिंयेव सकलविसयताय अनिरूपितरूपेन भगवतो आणं पवत्तेय्याति वुत्तदोसा नातिवत्तियेवाति ? न, तस्स विसोधितत्ता। विसोधितो हि सो बुद्धविसयो अचिन्तेय्योति । अञथा पचुरजनञाणसमानवुत्तिताय बुद्धानं भगवन्तानं ञाणस्स अचिन्तेय्यता न सिया, तस्मा सकलधम्मारम्मणम्पि तं एकधम्मारम्मणं विय सुववत्थापितेयेव ते धम्मे कत्वा पवत्ततीति इदमेत्थ अचिन्तेय्यं, “यावतकं नेय्यं, तावतकं आणं । यावतकं आणं, तावतकं नेय्यं । नेय्यपरियन्तिकं आणं, आणपरियन्तिकं नेय्यं । नेय्यं अतिक्कमित्वा आणं नप्पवत्तति, आणं अतिक्कमित्वा नेय्यपथो नत्थि। अञमञ्जपरियन्तट्ठायिनो ते धम्मा, यथा द्विन्नं समुग्गपटलानं सम्मा फुसितानं हेट्ठिमं समुग्गपटलं उपरिमं नातिवत्तति, उपरिमं समुग्गपटलं हेट्ठिमं नातिवत्तति । अञमञ्चपरियन्तट्ठायिनो, एवमेव बुद्धस्स भगवतो नेय्यञ्च जाणञ्च अञमञ्जपरियन्तट्ठायिनो...पे०... ते धम्मा"ति (महा० नि० ६९, १५६; चूळ० नि० ८५; पटि० म० ३.५) एवमेकज्झं, विसुं, सकिं, कमेन वा
176
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org