________________
२७६
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका-१
(१.१.७-७)
अनागतं पच्चुप्पन्नं अज्झत्तं बहिद्धा दिलृ विज्ञातं रूपं रूपायतनं रूपधातु वण्णनिभा सनिदस्सनं सप्पटिघं नीलं पीतकन्ति एवमादीहि अनेकेहि नामेहि। "इट्ठानिट्ठादिवसेना''तिआदिना हि अनेकनामभावं सरूपतो निदस्सेति । तेरसहि वारेहीति धम्मसङ्गणियं रूपकण्डे (ध० सं० ६१५) आगते तेरस निद्देसवारे सन्धायाह । एकेकस्मिं वारे चेत्थ चतुन्नं चतुन्नं ववत्थापननयानं बसेन "द्विपासाय नयेही"ति वुत्तं । तथमेवाति यथावुत्तेन जाननेन अप्पटिवत्तियदेसनताय, यथावुत्तेन च पस्सनेन अविपरीतदस्सिताय सच्चमेव। तमत्थं चतुरङ्गुत्तरे काळकारामसुत्तेन (अ० नि० १.४.२४) साधेन्तो "वुत्तञ्चेत"न्तिआदिमाह । च-सद्दो चेत्थ दळहीकरणजोतको, तेन यथावुत्तस्सत्थस्स दळ्हीकरणं जोतेति, सम्पिण्डनत्थो वा अट्ठानपयुत्तो, न केवलं मया एव, अथ खो भगवतापीति | अनुविचरितन्ति परिचरितं । जानामि अभञासिन्ति पच्चुप्पन्नातीतकालेसु आणप्पवत्तिदस्सनेन अनागतेपि आणप्पवत्ति दस्सितायेव नयतो दस्सितत्ता। विदित-सद्दो पन अनामढकालविसेसो कालत्तयसाधारणत्ता “दिटुं सुत्तं मुत"न्तिआदीसु (दी० नि० ३.१८७; म० नि० १.७; सं नि० २.२०८; अ० नि० १.४.२३; पटि० म० १.१२१) विय, पाकटं कत्वा आतन्ति अत्थो, इमिना चेतं दस्सेति “अञ्चे जानन्तियेव, मया पन पाकटं कत्वा विदित"न्ति । भगवता हि इमेहि पदेहि सब्ब भूमि नाम कथिता । न उपट्ठासीति तं छद्वारिकमारम्मणं तण्हाय वा दिट्ठिया वा तथागतो अत्तत्तनियवसेन न उपट्ठासि न उपगच्छति, इमिना पन पदेन खीणासवभूमि कथिता । यथा रूपारम्मणादयो धम्मा यसभावा, यंपकारा च, तथा ते धम्मे तंसभावे तंपकारे गमति पस्सति जानातीति तथागतोति इममत्थं सन्धाय "तथदस्सीअत्थे"ति वुत्तं । अनेकत्था हि धातुसद्दा । केचि पन निरुत्तिनयेन, पिसोदरादिगणपक्खेपेन (पारा० अट्ठ० १; विसुद्धि १.१४२) वा दस्सी-सद्दलोपं, आगत-सद्दस्स चागम कत्वा “तथागतो''ति पदसिद्धिमत्थ वण्णेन्ति, तदयुत्तमेव विज्जमानपदं छड्डत्वा अविज्जमानपदस्स गहणतो। वुत्तञ्च बुद्धवंसट्ठकथायं
"तथाकारेन यो धम्मे, जानाति अनुपस्सति । तथदस्सीति सम्बुद्धो, तस्मा वुत्तो तथागतो''ति ।। (बु० वं० अट्ठ० रतनचङ्कमनकण्डवण्णना)।
एत्थ “अनुपस्सती"ति आगतसद्दत्थं वत्वा तदिदं त्राणपस्सनमेवाति दस्सेतुं "जानाती"ति, सद्दाधिगतमत्थं पन विभावेतुं “तथदस्सी"ति च वुत्तं ।
276
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org