________________
११०
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका १
"गेय्य''न्ति वदन्ति, गाथाविरहे पन सति पुच्छं कत्वा विस्सज्जनभावो वेय्याकरणस्स तब्भावनिमित्तं । पुच्छाविस्सज्जनहि “ब्याकरण"न्ति वुच्चति, ब्याकरणमेव वेय्याकरणं । एवं सन्ते सगाथकादीनम्पि पुच्छं कत्वा विस्सज्जनवसेन पवत्तानं वेय्याकरणभावो आपज्जतीति ? नापज्जति गेय्यादिसञ्जानं अनोकासभावतो। सओकासविधितो हि अनोकासविधि बलवा । अपिच “गाथाविरहे सती"ति विसेसितत्ता । यथाधिप्पेतस्स हि अत्थस्स अनधिप्पेततो ब्यवच्छेदकं विसेसनं । तथा हि धम्मपदादीसु केवलगाथाबन्धेसु, सगाथकत्तेपि सोमनस्ससाणमयिकगाथापटिस त्तेसु, “वुत्तं हेत''न्तिआदिवचन सम्बन्धेसु, अब्भुतधम्मपटिसंयुत्तेसु च सुत्तविसेसेसु यथाक्कम गाथाउदानइतिवृत्तक अब्भुतधम्मसञ्जा पतिट्ठिता। एत्थ हि सतिपि सञआन्तरनिमित्तयोगे अनोकाससञानं बलवभावेनेव गाथादिसञा पतिहिता, तथा सतिपि गाथाबन्धभावे भगवतो अतीतासु जातीसु चरियानुभावप्पकासकेसु जातकसम्रा पतिहिता, सतिपि पहाविस्सज्जनभावे, सगाथकत्ते च केसुचि सुत्तन्तेसु वेदस्स लभापनतो वेदल्लसम्रा पतिट्ठिता, एवं तेन तेन सगाथकत्तादिना निमित्तेन तेसु तेसु सुत्तविसेसेसु गेय्यादिसञा पतिट्ठिताति विसेसविधयो सुत्तङ्गतो परे गेय्यादयो, यं पनेत्थ गेय्यङ्गादिनिमित्तरहितं, तं सुत्तङ्गमेव विसेससञ्जापरिहारेन सामञ्जसञाय पवत्तनतो। ननु च एवं सन्तेपि सगाथकं सुत्तं गेय्यं, निग्गाथकं सुत्तं वेय्याकरणन्ति तदुभयविनिमुत्तस्स सुत्तस्स अभावतो विसुं सुत्तङ्गमेव न सियाति चोदना तदवत्था एवाति ? न तदवत्था सोधितत्ता । सोधितहि पुब्बे गाथाविरहे सति पुच्छाविस्सज्जनभावो वेव्याकरणस्स तब्भावनिमित्तन्ति |
यञ्च वुत्तं “गाथाभावतो मङ्गलसुत्तादीनं (खु० पा० १; सु० नि० २६१) सुत्तङ्गसङ्गहो न सिया''ति, तम्पि न, निरुळहत्ता । निरुळहो हि मङ्गलसुत्तादीनं सुत्तभावो । न हि तानि धम्मपदबुद्धवंसादयो विय गाथाभावेन सञितानि, अथ खो सुत्तभावेनेव । तेनेव हि अठ्ठकथायं “सुत्तनामक"न्ति नामग्गहणं कतं । यञ्च पन वुत्तं “सगाथकत्ता गेय्यङ्गसङ्गहो वा सिया'ति, तम्पि नत्थि। कस्माति चे ? यस्मा सहताजेन, तस्मा | सहभावो हि नाम अत्ततो अजेन होति । सह गाथाहीति च सगाथकं, न च मङ्गलसुत्तादीसु गाथाविनिमुत्तो कोचि सुत्तपदेसो अत्थि, यो “सह गाथाही''ति वुच्चेय्य, ननु च गाथासमुदायो तदेकदेसाहि गाथाहि अञो होति, यस्स वसेन “सह गाथाही"ति सक्का वत्तुन्ति ? तं न । न हि अवयवविनिमुत्तो समुदायो नाम कोचि अत्थि, यो तदेकदेसेहि सह भवेय्य । कत्थचि पन “दीघसुत्तङ्कितस्सा'"तिआदीसु समुदायेकदेसानं विभागवचनं वोहारमत्तं पति परियायवचनमेव, अयञ्च निप्परियायेन
110
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org