________________
पठपमहासङ्गीतिकथावण्णना
९३
गम्भीरभावो वुत्तोयेव, तस्मा धम्मादयो एव दुक्खोगाहत्ता गम्भीरा, न विनयादयोति न चोदेतब्बमेतं समुखेन, विसयविसयीमुखेन च विनयादीनञ्जव गम्भीरभावस्स वुत्तत्ता । धम्मो हि विनयादयो एव अभिन्नत्ता। तेसं विसयो अत्थो वाचकभूतानं तेसमेव वाच्चभावतो, विसयिनो देसनापटिवेधा धम्मत्थविसयभावतोति। तत्थ पटिवेधस्स दुक्करभावतो धम्मत्थानं, देसनाञाणस्स दुक्करभावतो देसनाय च दुक्खोगाहभावो वेदितब्बो, पटिवेधस्स पन उप्पादेतुं असक्कूणेय्यत्ता, तब्बिसयाणप्पत्तिया च दुक्करभावतो दुक्खोगाहता वेदितब्बा | धम्मत्थदेसनानं गम्भीरभावतो तव्विसयो पटिवेधोपि गम्भीरो यथा तं गम्भीरस्स उदकस्स पमाणग्गहणे दीघेन पमाणेन भवितब्बं, एवंसम्पदमिदन्ति (वजिर टी० पठममहासङ्गीतिकथावण्णना) वजिरबुद्धित्थेरो। पिटकावयवानं धम्मादीनं वुच्चमानो गम्भीरभावो तंसमुदायस्स पिटकस्सापि वुत्तोयेव, तस्मा तथा न चोदेतब्बन्तिपि वदन्ति, विचारेतब्बमेतं सब्बेसम्पि तेसं पिटकावयवासम्भवतो । महासमुद्दो दुक्खोगाहो, अलब्भनेय्यपतिट्ठो विय चाति सम्बन्धो। अत्थवसा हि विभत्तिवचनलिङ्गपरिणामोति। दुक्खेन ओगय्हन्ति, दुक्खो वा ओगाहो अन्तो पविसनमेतेसूति दुक्खोगाहा। न लभितब्बोति अलब्भनीयो, सोयेव अलब्भनेय्यो, लभीयते वा लब्भनं, तं नारहतीति अलन्भनेय्यो। पतिद्वहन्ति एत्थ ओकासेति पतिट्टो, पतिगृहनं वा पतिट्ठो, अलब्भनेय्यो सो येसु ते अलन्भनेय्यपतिहा। एकदेसेन ओगाहन्तेहिपि मन्दबुद्धीहि पतिठ्ठा लढे न सक्कायेवाति दस्सेतुं एतं पुन वुत्तं । "एव"न्तिआदि निगमनं ।
इदानि हेतुहेतुफलादीनम्पि वसेन गम्भीरभावं दस्सेन्तो "अपरो नयो"तिआदिमाह । तत्थ हेतूति पच्चयो । सो च अत्तनो फलं दहति विदहतीति धम्मो द-कारस्स ध-कारं कत्वा । धम्मसद्दस्स चेत्थ हेतुपरियायता कथं विचायतीति आह "वुत्तव्हेत"न्तिआदि । वुत्तं पटिसम्भिदाविभङ्गे (विभं० ७१८)। ननु च "हेतुम्हि आणं धम्मपटिसम्भिदा''ति एतेन वचनेन धम्मस्स हेतुभावो कथं विज्ञायतीति ? “धम्मपटिसम्भिदा"ति एतस्स समासपदस्स अवयवपदत्थं दस्सेन्तेन "हेतुम्हि आणन्ति वुत्तत्ता। "धम्मे पटिसम्भिदा धम्मपटिसम्भिदा"ति एत्थ हि "धम्मे"ति एतस्स अत्थं दस्सेन्तेन "हेतुम्ही''ति वुत्तं, “पटिसम्भिदा'ति एतस्स अत्थं दस्सेन्तेन "आण"न्ति । तस्मा हेतुधम्मसद्दा एकत्था, आणपटिसम्भिदा सद्दा चाति इममत्थं वदन्तेन साधितो धम्मस्स हेतुभावोति । तथा "हेतुफले आणं अत्थपटिसम्भिदा"ति एतेन वचनेन साधितो अत्थस्स हेतुफलभावोति दट्ठब्बो । हेतुनो फलं हेतुफलं, तञ्च हेतुअनुसारेन अरीयति अधिगमीयतीति अत्थोति वुच्चति ।
93
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org