________________
३२६
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका-१
(१.१.२१-२१)
"इमिना लक्खणेना"तिआदि। लक्खणन्ति हि अङ्गपच्चङ्गेसु दिस्समानाकारविसेसं सत्तिसिरिवच्छगदापासादादिकमधिप्पेतं तं तं फलं लक्खीयति अनेनाति कत्वा, सत्थं पन तप्पकासनतो लक्खणं। आहतेति पुराणे। अनाहतेति नवे । अहतेति पन पाठे वुत्तविपरियायेन अत्थो। इतो पट्ठायाति देवरक्खसमनुस्सादिभेदेन यथाफलं परिकप्पितेन विविधवत्थभागे इतो वा एत्तो वा सञ्छिन्ने इदं नाम भोगादिफलं होति । एवरूपेन दारुनाति पलाससिरिफलादिदारुना, तथा दब्बिया । यदि दब्बिहोमादीनिपि अग्गिहोमानेव, अथ कस्मा विसुं वुत्तानीति आह "एवरूपाया"तिआदि। दब्बिहोमादीनि होमोपकरणादिविसेसेहि फलविसेसदस्सनवसेन वुत्तानि, अग्गिहोमं पन वुत्तावसेससाधनवसेन वुत्तन्ति अधिप्पायो । तेनाह “दबिहोमादीनी''तिआदि ।
कुण्डकोति तण्डुलखण्डं, तिलस्स इदन्ति तेलं, समासतद्धितपदानि पसिद्धेसु सामञभूतानीति विसेसकरणत्थं “तिलतेलादिक"न्ति वुत्तं । पक्खिपनन्ति पक्खिपनत्थं । “पक्खिपनविज्ज''न्तिपि पाठो, पक्खिपनहेतुभूतं विज्जन्ति अत्थो । दक्षिणक्खकजण्णुलोहितादीहीति दक्खिणक्खकलोहितदक्खिणजण्णुलोहितादीहि । “पुब्बे"तिआदिना अङ्गअङ्गविज्जानं विसेसदस्सनेन पुनरुत्तभावमपनेति । अङ्गुलर्हि दिस्वाति अङ्गलिभूतं, अङ्गलिया वा जातं अहिँ पस्सित्वा, अङ्गुलिच्छविमत्तं अपस्सित्वा तदट्ठिविपस्सनवसेनेव व्याकरोन्तीति वुत्तं होति । “अङ्गलट्ठिन्ति सरीर''न्ति (दी० नि० टी० १.२१) पन आचरियधम्मपालत्थेरेन वुत्तं, एवं सति अङ्गपच्चङ्गानं विरुहनभावेन लट्ठिसदिसत्ता सरीरमेव अङ्गलट्ठीति विज्ञायति । कुलपुत्तोति जातिकुलपुत्तो, आचारकुलपुत्तो च। दिस्वापीति एत्थ अपि-सद्दो अदिस्वापीति सम्पिण्डनत्थो । अन्भिनो सत्थं अन्भेय्यं । मासुरक्खेन कतो गन्थो मासुरक्खो । राजूहि परिभूत्तं सत्थं राजसत्थं। सब्बानिपेतानि खत्तविज्जापकरणानि । सिवसद्दो सन्तिअत्थोति आह “सन्तिकरणविज्जा"ति, उपसग्गूपसमनविज्जाति अत्थो । सिवासद्दमेव रस्सं कत्वा एवमहाति सन्धाय "सिङ्गालरुतविज्जा"ति वदन्ति, सिङ्गालानं रुते सुभासुभसञ्जाननविज्जाति अत्थो। "भूतवेज्जमन्तोति भूतवसीकरणमन्तो। भूरिघरेति अन्तोपथवियं कतघरे, मत्तिकामयघरे वा। “भूरिविज्जा सस्सबुद्धिकरणविज्जा''ति सारसमासे। सप्पाव्हायनविज्जाति सप्पागमनविज्जा । विसवन्तमेव वाति विसवमानमेव वा। भावनिद्देसस्स हि मान-सद्दस्स अन्तब्यप्पदेसो | याय करोन्ति, सा विसविज्जाति योजना । “विसतन्त्रमेव वा''तिपि पाठो । एवं सति सरूपदस्सनं होति, विसविचारणगन्थोयेवाति अत्थो । तन्त्रन्ति हि गन्थस्स परसमञा। सपक्खकअपक्खकद्विपदचतुष्पदानन्ति पिङ्गलमक्खिकादिसपक्खकघरगोलिकादिअपक्खकदेवमनुस्सचङ्गोरादिद्विपदककण्टससजम्बुकादि
326
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org