________________
३७८
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका-१
(१.१.६४-६४)
यथाभूतं अपजानन्तोपि येसमहं समवायेन कुसलमेव “कुसल''न्ति, अकुसलमेव "अकुसल''न्ति च ब्याकरेय्यं, तेसु तथा ब्याकरणहेतु “अहो वत रे पण्डितो"ति सक्कारसम्मानं करोन्तेसु मम छन्दो वा रागो वा अस्साति। दोसपटियेसुपि वुत्तविपरियायेन योजेतब्बं । "तं ममस्स उपादानं, सो ममस्स विघातो''ति इदं अभिधम्मनयेन (ध० स० १२१९ आदयो) यथालाभवचनं यथासम्भवं योजेतब्बन्ति आह "छन्दरागद्वय"न्तिआदि । तण्हादिट्ठियो एव हि “उपादान''न्ति अभिधम्मे वुत्ता (ध० स० १२१९ आदयो) इदानि सुत्तन्तनयेन अविसेसयोजनं दस्सेति “उभयम्पि वा"तिआदिना । सुत्तन्ते हि दोसोपि “उपादानन्ति वुत्तो “कोधुपादानविनिबन्धा विघातं आपज्जन्ती''तिआदीसु (दी० नि० टी० १.६३) "उभयम्पी"ति च अत्थतो वुत्तं, न सद्दतो चतुन्नम्पि सद्दानमत्थद्वयवाचकत्ता । दळ्हग्गहणन्ति अमुञ्चनग्गहणं । पटिघोपि हि आरम्मणं न मुञ्चति उपनाहादिवसेन पवत्तनतो, लोभस्सेव उपादानभावेन पाकटत्ता दोसस्सापि उपादानभावं दस्सेतुं इदं वुत्तं । विहननं विहिंसनं विबाधनं । रागोपि हि परिळाहवसेन सारद्धवुत्तिताय निस्सयं विहनति । “रागो ही"तिआदिना रागदोसानं उपादानभावे विसेसदस्सनमुखेन तदत्थसमत्थनं । विनासेतुकामताय आरम्मणं गण्हातीति सम्बन्धो । इतीति तस्मा गहणविहननतो ।
६४. पडति सभावधम्मे जानाति, यथासभावं वा गच्छतीति पण्डा, सा येसं ते पण्डिताति अत्थं दस्सेति “पण्डिच्चेना"तिआदिना | पण्डितस्स भावो पण्डिच्चं, पञ्जा । येन हि धम्मेन पवत्तिनिमित्तभूतेन युत्तो “पण्डितो"ति वुच्चति, सोयेव धम्मो पण्डिच्चं। तेन सुतचिन्तामयपञ्जा वुत्ता तासमेव विसयभावतो । समापत्तिलाभिनो हि भावनामयपञ्जा । “निपुणा'"ति इमिना पन कम्मनिब्बत्तं पटिसन्धिपञासङ्खातं साभाविकणं वुत्तन्ति आह "सण्हसुखुमबुद्धिनो"ति । अत्थन्तरन्ति अत्थनानत्तं, अत्थमेव वा । "विज्ञातपरप्पवादा'ति एतेन कत-सद्दस्स किरियासामञवाचकत्ता “कतविज्जो'"तिआदीसु विय कत-सद्दो आणानुयुत्ततं वदतीति दस्सेति । “कतवादपरिचया"ति एतेन पन “कतसिप्पो''तिआदीसु विय समुदाचिण्णवादतं । उभिन्नमन्तरा पन समुच्चयद्वयेन सामञनिद्देसं, एकसेसं वाति दट्टब् । वालवेधीनं रूपं सभावो विय रूपमेतेसन्ति वालवेधिरूपाति आह "वालवेधिधनुग्गहसदिसा''ति । सतधा भिन्नस्स वालग्गस्स अंसुकोटिवेधकधनुग्गहसदिसाति अत्थो । तादिसोयेव हि "वालवेधी"ति अधिप्पेतो। मञ-सद्दो उपमाजोतकोति वुत्तं "भिन्दन्ता विया"ति। पञ्जागतेनाति पापभेदेन, पञआय एव वा। समनुयुञ्जना लद्धिया पुच्छा। समनुगाहना तंकारणस्साति दस्सेति "किं कुसल"न्तिआदिना ।
378
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org