________________
१३२
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका-१
(१.१.१-१)
अत्थो । गाथाभिगीतन्ति गाथाय अभिगीतं अभिमुखं गायितं । अभोजनेय्यन्ति भोजनं कातुमनरहरूपं । अभिगीतपदस्स कत्तुपेक्खत्ता मयाति अत्थो । एवं सेसेसुपि यथारहं । सुतसद्दस्स कम्मभावसाधनवसेन द्वाधिप्पायिकपदत्ता यथायोगं "मया सुत''न्ति च “मम सुत''न्ति च अत्थद्वये युज्जति ।
किञ्चापि उपसग्गो किरियं विसेसेति, जोतकमत्तभावतो पन सतिपि तस्मिं सुतसद्दोयेव तं तं अत्थं वदतीति अनुपसग्गस्स सुतसद्दस्स अत्थुद्धारे सउपसग्गस्स गहणं न विरुज्झतीति आह "सउपसग्गो च अनुपसग्गो चा"ति । अस्साति सुतसद्दस्स | उपसग्गवसेनपि धातुसद्दो विसेसत्थवाचको यथा “अनुभवति पराभवती"ति वुत्तं "गच्छन्तोति अत्थो"ति । तथा अनुपसग्गोपि धातुसद्दो सउपसग्गो विय विसेसत्थवाचकोति आह "विस्सुतधम्मस्साति अत्थो"ति । एवमीदिसेसु । सोतविनेय्यन्ति सोतद्वारनिस्सितेन विज्ञाणेन विज्ञातब्, ससम्भारकथा वा एसा, सोतद्वारेन विञातब्बन्ति अत्थो । सोतद्वारानुसारविज्ञआतधरोति सोतद्वारानुसारेन मनोविज्ञाणेन विज्ञातधम्मधरो। न हि सोतद्वारनिस्सितविज्ञाणमत्तेन धम्मो विज्ञायति, अथ खो तदनुसारमनोविज्ञआणेनेव, सुतधरोति च तथा विज्ञातधम्मधरो वुत्तो, तस्मा तदत्थोयेव सम्भवतीति एवं वुत्तं । कम्मभावसाधनानि सुतसद्दे सम्भवन्तीति दस्सेतुं "इध पना"तिआदिमाह । पुब्बापरपदसम्बन्धवसेन अत्थस्स उपपन्नता, अनुपपन्नता च विज्ञायति, तस्मा सुतसहस्सेव वसेन अयमत्थो “उपपन्नो, अनुपपन्नोति वा न विञातब्बोति चोदनाय पुब्बापरपदसम्बन्धवसेन एतदत्थस्स उपपन्नतं दस्सेतुं “मे-सहस्स ही"तिआदि वुत्तं । मयाति अत्थे सतीति कत्तुत्थे करणनिद्देसवसेन मयाति अत्थे वत्तब्बे सति, यदा मे-सद्दस्स कत्तुवसेन करणनिद्देसो, तदाति वुत्तं होति । ममाति अत्थे सतीति सम्बन्धीयत्थे सामिनिद्देसवसेन ममाति अत्थे वत्तब्बे सति, यदा सम्बन्धवसेन सामि निद्देसो, तदाति वुत्तं होति ।
एवं सद्दतो आतब्बमत्थं विज्ञापेत्वा इदानि तेहि दस्सेतब्बमत्थं निदस्सेन्तो "एवमेतेसू"तिआदिमाह । सुतसद्दसन्निधाने पयुत्तेन एवं-सद्देन सवनकिरियाजोतकेनेव भवितब्बं विज्जमानत्थस्स जोतकमत्तत्ता निपातानन्ति वुत्तं "एवन्ति सोतविज्ञाणादिविज्ञाणकिच्चनिदस्सन"न्ति। सवनाय एव हि आकारो, निदस्सनं, अवधारणम्पि, तस्मा यथावुत्तो एवं-सद्दस्स तिविधोपि अत्थो सवनकिरियाजोतकभावेन इधाधिप्पेतोति । आदि-सद्देन चेत्थ सम्पटिच्छनादीनं सोतद्वारिकविज्ञाणानं, तदभिनिपातानञ्च
132
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org