________________
४०८
दीघनिकाये सीलक्खन्धवग्गअभिनवटीका-१
(१.१.१४४-१४४)
जातिपि भवोयेव, कथं सो जातिया पच्चयो''ति, कथं पनेतं जानितब्बं “कम्मभवो जातिया पच्चयो''ति चे? बाहिरपच्चयसमत्तेपि कम्मवसेनेव हीनपणीतादिविसेसदस्सनतो । यथाह भगवा “कम्मं सत्ते विभजति यदिदं हीनपणीतताया"ति (म० नि० ३.२८९) सविकाराति निब्बत्तिविकारेन सविकारा, न अजेहि, ते च अत्थतो उपपत्तिभवोयेव, सो एव च तस्स कारणं भवितुमयुत्तो तण्हाय कामुपादानस्स पच्चयभावे विय पुरिमपच्छिमादिविसेसानमसम्भवतो, तस्मा कम्मभवोयेव उपपत्तिभवसङ्घाताय जातिया कम्मपच्चयेन चेव पकतूपनिस्सयपच्चयेन च पच्चयोति अत्थं दस्सेतुं “कम्मपच्चयं उपनिस्सयेनेव सङ्गहेत्वा उपनिस्सयकोटिया पच्चयो''ति वुत्तं । यस्मा पन जातिया सति जरामरणं, जरामरणादिना फुट्ठस्स च बालस्स सोकादयो सम्भवन्ति, नासति, तस्मा जातिजरामरणादीनं उपनिस्सयवसेन पच्चयोति आह "जाति...पे०... पच्चयो"ति वित्थारतो अत्थविनिच्छयस्स अकतत्ता, सहजातूपनिस्सयसीसेनेव पच्चयविचारणाय च, दस्सितत्ता, अङ्गादिविधानस्स च अनामठ्ठत्ता "अयमेत्थ सबैपो"तिआदि वुत्तं । महाविसयत्ता पटिच्चसमुप्पादविचारणाय निरवसेसा अयं कुतो लद्धब्बाति चोदनमपनेति “वित्थारतो"तिआदिना। "इध पनस्सा''तिआदिना पाळियम्पि पटिच्चसमुप्पादकथा एकदेसेनेव कथिताति दस्सेति । तत्थ इधाति इमस्मिं ब्रह्मजाले । अस्साति पटिच्चसमुप्पादस्स। पयोजनमत्तमेवाति दिट्ठिया कारणभूतवेदनावसेन एकदेसमत्तं पयोजनमेव । “मत्तमेवा''ति हि अवधारणत्थे परियायवचनं "अप्पं वस्ससतं आयु, इदानेतरहि विज्जती''तिआदीसु विय अञमञत्थावबोधनवसेन सपयोजनत्ता, मत्त-सद्दो वा पमाणे, पयोजनसङ्खातं पमाणमेव, न तदुत्तरीति अत्थो । “मत्त-सद्दो अवधारणे एव-सद्दो सन्निट्ठाने''तिपि वदन्ति । एवं सब्बत्थ । होति चेत्थ -
"मत्तमेवाति एकत्थं, मत्तपदं पमाणके । मत्तावधारणे वा, सन्निट्ठानम्हि चेतर'"न्ति ।।
एकदेसेनेविध पाळियं कथितत्ता पटिच्चसमुप्पादस्स तथा कथने सद्धिं उदाहरणेन कारणं दस्सेन्तो "भगवा ही"तिआदिमाह । तेन इममधिप्पायं दस्सेति “वट्टकथं कथेन्तो भगवा अविज्जा तण्हा-दिट्ठीनमञ्जतरसीसेन कथेसि, तेसु इध दिविसीसेनेव कथेन्तो वेदनाय दिट्ठिया बलवकारणत्ता वेदनामूलकं एकदेसमेव पटिच्चसमुप्पादं कथेसी''ति । एतानि च मुत्तानि अङ्गुत्तरनिकाये दसनिपाते (अ० नि० ३.१०.६१ वाक्यखन्धे) तत्थ पुरिमकोटि न पञायतीति असुकस्स नाम सम्मासम्बुद्धस्स, चक्कवत्तिनो वा काले अविज्जा उप्पन्ना, न
408
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org