________________
पठममहासङ्गीतिकथावण्णना
१०५
"दुवे सच्चानि अक्खासि, सम्बुद्धो वदतं वरो । सम्मुतिं परमत्थञ्च, ततियं नूपलब्भति ।।
सङ्केतवचनं सच्चं, लोकसम्मुतिकारणा । परमत्थवचनं सच्चं, धम्मानं भूतकारणा ।।
तस्मा वोहारकुसलस्स, लोकनाथस्स सत्थुनो । सम्मुतिं वोहरन्तस्स, मुसावादो न जायतीति ।। (म० नि० अठ्ठ० १.५७; अ० नि० अट्ठ० १.१.१७०; इतिवु० अट्ठ० २४)।
न हि लोकसम्मुतिं बुद्धा भगवन्तो विजहन्ति, लोकसमझाय लोकनिरुत्तिया लोकाभिलापे ठितायेव धम्मं देसेन्ति । अपिच “हिरोत्तप्पदीपनत्थं, कम्मस्सकतादीपनत्थ"न्ति (म० नि० अट्ठ० १.५७; अ० नि० अट्ठ० १.१.२०२; इतिवू० अट्ठ० २४; कथा० व० अनु० टी० १) एवमादीहिपि अट्ठहि कारणेहि भगवा पुग्गलकथं कथेती"ति एवं अधिप्पायमजानन्तो। अयमत्थो उपरि आवि भविस्सति । दुग्गहितं गण्हातीति "तथाहं भगवता धम्मं देसितं आजानामि, यथा तदेविदं विज्ञाणं सन्धावति संसरति अनञ्ज"न्तिआदिना (म० नि० १.१४४) दुग्गहितं कत्वा गण्हाति, विपरीतं गण्हातीति वुत्तं होति । दुग्गहितन्ति हि भावनपुंसकनिद्देसो किरियायविसेसनभावेन नपुंसकलिङ्गेन निद्दिसितब्बत्ता। अयहि भावनपुंसकपदस्स पकति, यदिदं नपुंसकलिङ्गेन निद्दिसितब्बत्ता, भावप्पट्ठानता, सकम्माकम्मकिरियानुयोगं पच्चत्तोपयोगवचनता च । तेन वुत्तं “दुग्गहितं कत्वा"ति । यन्ति दुग्गहितगाहं । मज्झिमनिकाये मूलपण्णासके महातण्हासङ्घयसुत्ते (म० नि० १.१४४) तथावादीनं साधिनामकं केवट्टपुत्तं भिक्खं आरब्भ भगवता वुत्तं। अत्तना दुग्गहितेन धम्मेनाति पाठसेसो, मिच्छासभावेनाति अत्थो । अथ वा दुग्गहणं दुग्गहितं, अत्तनाति च सामिअत्थे करणवचनं, विभत्तियन्तपतिरूपकं वा अव्ययपदं, तस्मा अत्तनो दुग्गहणेन विपरीतगाहेनाति अत्यो। अभाचिक्खतीति अब्भक्खानं करोति । अत्तनो कुसलमूलानि खनन्तो अत्तानं खनति नाम । ततोति दुग्गहितभावहेतुतो ।
धम्मचिन्तन्ति धम्मसभावविचारं। अतिधावन्तोति ठातब्बमरियादायं अट्ठत्वा “चित्तुप्पादमत्तेनपि दानं होति, सयमेव चित्तं अत्तनो आरम्मणं होति, सब्बम्पि चित्तं सभावधम्मारम्मणमेव होती''ति च एवमादिना अतिक्कमित्वा पवत्तयमानो ।
105
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
