Book Title: Jiva Vichar Prakashika yane Jain Dharma nu Prani Vigyan
Author(s): Shantisuri, Dhirajlal Tokarshi Shah, Dharmadhurandharsuri, Kirtivijay, Mahaprabhavijay, Dharmanandvijay
Publisher: Jain Sahitya Prakashan Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001113/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAraprakAzikA yAna jaita dharmanuM prANIvijJAna lekhaka zrI dhI2jalAla zAha zatAvadhAnI paMDita Private & Personal Use Only kAgaDa www.lainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | - jIva je jIvane kharekhara oLakhato thaI jAya te tene mukti meLavatAM vAra lAge nahi. hiMsA ane ahiMsAno bheda jIvanI oLakhANa thatAM spaSTa samajAI jAya che. jIva - vicAra - prakaraNa e oLakhANa karAvavA samartha che. - A prakaraNa para lakhAyelI A prakAzikA jIvanA svarUpa para kharekhara parama prakAza pAthare che ane samyagU jJAnanI vRddhi karavA pUrvaka AtmAnuM abhISTa sAdhavAmAM prabaLa nimitta bane ema che. - pa. pU. A. zrI vijayumadhurandhara sUrIzvarajI mahArAja namra sUcana isa grantha ke abhyAsa kA kArya pUrNa hote hI niyata samayAvadhi meM zIghra vApasa karane kI kRpA kareM. jisase anya vAcakagaNa isakA upayoga kara sakeM. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te jIvavicAra prakAzikA : - : yAne A .M jaina dharmanuM prANIvijJAna P3 : : : lekhaka : adhyAtmavizArada zatAvadhAnI paMDita zrI dhIrajalAla TokarazI zAha ... * haa A. Even '' saMzodhake : che. ** * bh m`bm G che ke je 4 A. zrI vijayadhAmadhuraMdharasarijI ma. pU. A. zrI vijya kIrticaMdrasUrijI ma. pa. 5yu. zrI mahAprabhavijayajI mahArAja 5. pU. . zrI dharmAnandavijayajI mahArAja 3 bm . : 1 * 2. : 16: 1 ts P prastAvanA- lekhaka: sva. zrI phattecaMda jhaverabhAI zAha zrI manasukhalAla tArAcada mahetA . 280 1 . 1 . Ta ma ma -, * 5 + 10 + : C 0 , 0 ga 9 :: * 9 thI ; Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ consumes **************$** prazaka : narendrakumAra dhIrajalAla zAha maMtrI : . jaina sAhitya - prakAzana maMdira ladhAbhAI gaNapata phaMDIMga, cI cabaMdara, muMbaI-4 5 AvRtta bIjI vi. sa. 2028, sane 1972 mUlya rUpiyA ATha sarva hakka surakSita 5 mudraka H kAntilAla seAmAlAla zAha sAdhanA prinTarI ghIkAMTA rADa, amadAvAda, ********* Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya jaina sAhityanuM sarjana, prakAzana tathA pracAra karavAnI dizAmAM eka makakama pagaluM bharavA mATe adhyAtmavizArada, zatAvadhAnI paMDita zrI dhIrajalAla TokarazI zAha vi. saM. 2014 nA zrAvaNa vadi 8nA zubha divase jaina sAhitya--prakAzana-maMdiranI sthApanA karI, tyArathI temanI kalama eka sarakhI cAlI rahI che ane ame tenuM niyamita prakAzana karatA AvyA chIe. eTaluM ja nahi paNa te mATe khAsa samArohanI lejanA karI tenA pracArane vega ApavAnuM cAlu rAkhyuM che. pariNAme paMDitajIe lakhelA graMthane sAre evo pracAra thaye che ane te khUba jokapriyatAne varyA che. saM. 2021 nI sAlamAM paMDitajIe ghaNuM parizrame taiyAra karela jIva-vicAra-prakAzikA yAne jaina dharmanuM prANIvijJAna e nAmanA sacitra graMthanuM prakAzana karavAmAM AvyuM. teNe pa. pU. AcArya bhagavaMte, vidvAna munirAje tathA sArAye zikSita samAjanI prazaMsA prApta karI. vAstavamAM jIva-vicAra-prakaraNanI vistRta-vizada samajUtI ApanAra A graMtha mAtra gujarAtImAM ja nahi, paNa badhIye bhASAmAM pahele hato ane teNe Adhunika samAjane pratItikara thAya tevI pracura sAmagrI rajU karI hatI. vaLI tenuM saMzodhana pa. pU. paM. zrI dhuraMdharavijayajI gaNivarya, te hAlanA pa. pU. A. zrI vijayadharmadhuradharasUrijI mahArAja, 5. paM. pU. zrI kItivijayajI gaNivarya, te hAlanA pa. pU. AcArya zrI vijyakIrticaMdrasUrijI mahArAja tathA 5. pU. svargastha AcAryadeva zrI vijayapremasUrIzvarajI mahArAjanA praziSya pa. pU. munirAja zrI mahAprabhavijayajI mahArAja tathA 5. pU. munirAjazrI dharmAnaMdavijayajI mahArAja pAse karAvavAmAM AvyuM hatuM, eTale e graMthanI upAdeyatAmAM anekagaNuM vadhAre thayo hato. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthanI prastAvanA zrI phatehacaMda jhaverabhAI tathA zrI manasukhalAla tArAcaMda mahetAe sAthe maLIne lakhI hatI, temAM zrI phatehacaMdabhAI Aje svadehe vidyamAna nathI. temane ame bhAvabharI aMjali samapIe chIe. A graMthanI 2000 prati cAra varSamAM khapI javA pAmI ane chatAM jijJAsuonI mAga UbhI rahI, paraMtu anya prakAzanenI cejanA hAtha para leI tenI bIjI AvRtti tarata ja pragaTa karavAnuM zakya na hatuM. evAmAM gata varSe tAladhvaja jaina vidyAthIgRhanA mukhya kAryakartA saguNAnurAgI zrI dalIcaMda parasotama zAhanI A graMtha prakaTa karavAnI prabala preraNuM thaI ane tenI keTalIka javAbadArI temaNe potAnA zire laI lIdhI. tethI A bIjI AvRtti prakAzita karavAnuM zakya banyuM. te mATe ame zrI dalIcaMdabhAIne khAsa AbhAra jAnIe chIe. jIva-vicAra-prakAzikAnI A bIjI AvRtti svargastha AcArya deva zrI vijya lamaNasurIzvarajI mahArAjane samarpaNa karavAnI anujJA ApavA mATe ame pa. pU. zatAvadhAnI AcArya zrI vijaya kAticaMdrasUrijI mahArAjane aMtaH karaNathI AbhAra mAnIe chIe. jana dharmane pracAra karavAnI IcchAvALA sarve bhAI-bahene A graMthane pracAra karavAmAM tana-mana-dhanathI sahAya kare, e ja abhyarthanA. prakAza Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. dakSiNadeze ddhAraka dakSiNadIpaka pUjyapAda AcAya devazrI 1008 zrI vijayalakSmaNusUrIzvarajI mahArAja Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNa prauDha pAMDitya, vedhaka vANuM ane apUrva dhagazathI jaina zAsananI suMdara prabhAvanA karanAra sva. jainAcArya zrI 1008 zrI vijayalamaNasUrIzvarajI mahArAjane jIva-vicAra-prakAzikA graMthanI A bIjI AvRttinuM anekAneka vaMdanasaha samarpaNa vinIta dhIrajalAla zAha AAAAAAAAAAAAAAAAAA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dakSiNa dezadvAraka pU. pAda AcArya devazrI vijyalakSmaNasurIzvarajI mahArAjanuM jIvana-darzana jaina samAjamAM bhAgye ja koI evuM haze ke je pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayalakSmaNasUrIzvarajI mahArAjanAM nAmathI ' paricita nahi hoya? pratibhAzALI vyaktitva, gauravarNa, bhavya mukhakRti ane camakatA nayanane lIdhe teo prathama darzane ja sahunuM AkarSaNa karatA hatA. temanI vANImAM madhuratA hatI. te sAthe saujanya tathA sahRdayatAne paNa suMdara yoga hate. vaLI temanuM hRdaya sAdhujanecita saralatA, 'udAratA ane prasannatAthI pUrNa hatuM, eTale temane cheDe sahavAsa paNa AgaMtukanA mana para bhAre asara karato. 76 varSanI vaye paNa teo eka yuvAna jevo utsAha dharAvatA hatA ane zAsanasevAnAM kAryomAM niraMtara macyA rahetA hatA. - temanuM vakatRtva atyaMta prabhAvazALI hatuM. teo kaThoratAne komalatAmAM palaTI zakatA; kRpaNatAne udAratAmAM pheravI zakatA ane kuTilatAnuM saraLatAmAM parivartana karI zakatA. bhAratavarSanA lAkhe leoe temane sArI rIte sAMbhaLyA hatA ane temAMthI temaNe jIvana- sudhAraNAnI prabaLa preraNA meLavI hatI. temaNe chellAM 35 varSamAM AcAryapadane atyaMta zobhAvyuM hatuM. . - manahara bhAla dezamAM AveluM jAvarA temanI janmabhUmi temanA pitAnuM nAma muLacaMdabhAI, mAtAnuM nAma bApubAI. janma Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvata 1953. jJAtie esavAla. temanuM mULa nAma dolatarAma. temane cha-sAta varSe meTAM rAjakuMvara nAmanA eka bahena hatA. temanI bAlyAvasthAmAM pitAe dhaMdhArthe bIkAneramAM kAyama mATe vasavATa karyo, paraMtu teo tyAM lAMbo samaya jIvyA nahi. mAtA paNa lagabhaga e ja arasAmAM maraNa pAmyA. AthI teo mAmAne tyAM ucharIne moTA thayA. teo sthAnakavAsI kuTuMbamAM janmyA hatA ane kadara sthAnaka vAsIne tyAM ucharyA hatA, eTale temanA mana para mUrtipUjAnI viruddha saMskAra paDyA hatA, paraMtu soLa varSanI umare pUjya AtmArAmajI mahArAjata samyakatva-zaddhAra nAmano graMtha vAMcavAmAM Avyo ane temanA aMtarcakSu khulI gayAM. mUrtipUjA zAstrasiddha vastu che, e vAta temanA samajavAmAM AvI. tyArathI teo nitya jinamaMdire jaI. prabhudarzana karavA lAgyA. te sAthe temaNe namaskAra mahAmaMtranI trikAlagaNanA karavA mAMDI. thoDA vakhata bAda kAraNuprasaMge dilhI javAnuM thayuM. tyAM jinamaMdire darzana karavA jatAM eka hastapatra vAMcyuM ke Aje "rAmA thiyeTaramAM munizrI labdhivijayajInuM (sva. pU. AcArya vijaya labdhisUrizvarajI ma.nuM) jAhera vyAkhyAna che." eTale teo e vyAkhyAna sAMbhaLavA rAmA thiyeTaramAM gayA. e vyAkhyAne temanA dila-dimAga para abhUta asara karI, ane teo vairAgyarage pUrA raMgAyA. munizrI labdhivijayajI ke jeo pAchalA jIvanamAM jenaratna kavikulakIriTa, vyAkhyAna-vAcaspati zrI vijayalabdhisUrizvarajI mahArAja tarIke khyAti pAmyA, teo manuSyanI parIkSA karavAmAM paNa catura hatA. temaNe A ratnane tarata pArakhI lIdhuM. dolatarAme Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa bhayAnaka bhavATavIne pAra karavA mATe temanA paga pakaDI lIdhA. amAruM te e daDha mAnavuM che ke manuSyane prabaLa puNyodaya heka te ja tene saddagurunI prApti thAya che. temaNe ghaNu vakhatasudhI gurudeva pAse rahIne dhArmika abhyAsa karyo. temAM vairAgyane vizeSa raMga caDhato ja gayo. Akhare saM. 1971mAM sikaMdarAbAda AgrA khAte temaNe bhavatAriNI bhAgavatI dIkSA grahaNa karI ane munizrI lakSmaNavijayajI banyA. temanI smaraNazakti sateja hatI, vaLI dilamAM vizAjanane ane umaMga hatuM, eTale zAstrAbhyAsa sArI rIte thavA lAgyA. teo dharmazAstra uparAMta vyAkaraNa, nyAya, jyotiSa tathA maMtrazAstramAM. paNa pravINa thayA. te sAthe temaNe upadeza ApavAnI kaLA paNa hastagata karI. temAM khUbI e hatI ke viSaya game te kaThina hoya te paNa tene sarala, sugamya banAvI de. temaNe zeDAM varSa pahelAM muMbaImAM AtmA, karma ane dharma para je vyAkhyAne ApyAM hatAM te " AtmatatvavicAra' nA be bhAgarUpe pragaTa thayelAM che, te A vastunuM prabaLa pramANa pUruM pADe che. teozrInA vyAkhyAnanuM bIjuM pustaka "dharmatattvaprakAza' nAme prasiddha thayuM che. - pUjya gurudeva zrIvijayalabdhisUrIzvarajI mahArAja sAhebe temane saM. 1991mAM gaNuM pada, saM. 199ramAM paMnyAsapada ane 1993mAM citra vadi 5 ne roja AcAryapada arpaNa karyuM. e vakhate upAdhyAya zrI gaMbhIravijayajI mahArAjane paNa AcAryapade ArUDha karavAmAM AvyA hatA ane padavIsthAnanAM te sthaLe arthAta zihera (saurASTra) zaheramAM ATha divasa sudhI bhavya utsava ujavAyo hato. te divasathI teo jainAcArya zrImad vijayalakSmaNarUrIzvarajI mahArAja tarIke prasiddha thayA ane Aje te e nAma sahunAM haiye ane heThe caDhI khUba ja lokapriya banI gayuM che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya AyAryazrIe rimaMtranI pAMce pIThe siddha karelI hatI, temAM pahelI ane bIjI pITha rAhIDA rAjasthAnamAM siddha karelI hatI, trIjI ane cothI pITha aMdherI muMbaImAM siddha karelI hatI ane pAMcamI pITha nipANInA cAturmAsamAM soLa AyaMbila pUrvaka mauna pALI, strInuM mukha joyA vinA siddha karelI hatI. tene ja e prabhAva hatuM ke temaNe ciMtaveluM dareka kArya siddha thatuM ane loko para temane ajaba prabhAva paDe. - sUrIzvarajInuM vyaktitva virala hatuM, eTale ke lAkho manuSyamAM bhAgyeja joI zakAya tevuM hatuM. temanAmAM pAMDityane prakAza ho, mutsadInI kuneha hatI, sAdhutAnI suvAsa hatI, dharmapracAranI dhagaza hatI ane sahuthI moTI vAta te e ke teo jyAM jatAM tyAM nAnAM ke meTAM, strI ke puruSa, zikSita ke azikSita sahu keInuM pitAnA tarapha AkarSaNa karI zakatA. vyAkhyAnaprasaMge temanI vANI jAhnavInA pavitra pravAhanI jema akhalita vahyA karatI. temAM siddhAMtanuM chaTAdAra nirUpaNa rahetuM hatuM ane yuktionuM prauDha pratipAdana thatuM. temaja vIra, abhUta, hAsya, karuNa, bhayAnaka Adi rasathI bharelA vividha daSTAMtenI kalAmaya rajUAta paNa thatI. madArI meralI vagADIne mRgasamUhane mugdha karI zake che, tema sUrIzvarajI pitAnI asAdhAraNa vakatRtvakalA cheDIne meTA moTA mAnavasamUhane DolAvI zaktA ane temane maMtramugdha banAvI zakatA. temane vyavahAra udAra hatuM ane mijAja AnaMdI hate, tethI sahunI pAsethI sArI rIte kAma laI zaktA. rASTrabharamAM vicaratA rahevuM ane lekone dhama pamADe, e nigraMthasUtranuM AcAryazrIe pUrI cIvaTathI pAlana karyuM hatuM. gujarAta saurASTra, kaccha, mAravADa, mALavA, madhya prAMta, mahArASTra AMdhra ane tAmIlanADanI bhUmi temanAM pagale pAvana banI hatI ane tyAMnA hajAre strI-puruSae temanAM darzana. sahavAsa tathA vyAkhyAna zravaNathI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtArthatA anubhavI hatI. temaNe lagabhaga vIza hajAra mAIlane pagapALA pravAsa karyo hato. pUjyazrInA upadezathI hajAre mANasee jIvahiMsA cheDelI hatI. mahesUra sTeTamAM saMkhyAbaMdha gAmamAM varSane amuka divasa. kalakhAnAo baMdha thayAM hatAM ane saMkhyAbaMdha manuSyae jugAra, cerI, surApAna tathA vyabhicArane kAyamane mATe tilAMjalI ApelI hatI. vaLI temanA upadezathI aneka jinamaMdiranI pratiSThA thaI hatI. saMghe nIkaLyA hatA, upAzraya, pAThazALAo, jJAnamaMdire tathA AmaM.. bilakhAtAe sthapAyelAM hatAM ane sAdharmika bhakti tathA mAnavarAhatanAM kAryo paNa thayelAM hatAM. aneka AtmAoe temanA upadezathI dIkSA aMgIkAra karI hatI. pUjyazrInAM pravacanane prabhAva e hato ke jyAM bese-pAMcase. rUpiyA thavAnI dhAraNA hoya tyAM hajAra rUpiyAnI rakama bharAtI ane . jyAM hajAra-be hajAranI AzA rAkhI hoya, tyAM AMkaDe lAkha para pahoMcI jate. teo jJAna ane kriyA ubhayane pracAra karavAmAM mAnanArA, hatA, tethI temanA hAthe sAhityaprakAzana sArA pramANamAM thayuM hatuM ane zAntisnAtro, upadhAnatapa tathA ujamaNuM vagere paNa khUba thayelAM hatAM. temanAM pravacane, upAzrayo uparAMta zALAo, vidyAlaye (kelenja).. thiyeTara tathA TAuna-helemAM paNa thatAM ane tene pariNAme hajAre . haiyAne palaTa thayA hatA. teo mumukSuoe pUchelA game tevA phUTa praznonA uttare khUba zAMtipUrvaka ApatA ane tethI aneka mumukSuo. anekavAra temanI pAse AvatA rahetA. temanA upadezathI mahesuranareza, bhAvanagaranareza, jAmanagaranareza, Iranareza, nekhAnareza, sAMgalInareza, mIrajanareza, delavADAnareza,. sAMgalInareza, mIrajanareza, delavADAnareza, vagere rAjavIo tathA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -cakravartI rAjagopAlAcArI, madrAsa rAjyanA lIjiyata ane e menTa khAtAnA pradhAna zrI veMkaTasvAmI nAyaDu, madrAsa rAjyanA DepyuTI -spIkara zrI bhaktavatsalama, madrAsa rAjyanA udyogamaMtrI zrI yu. kRSNarAva, mahesura rAjyanA mukhya maMtrI zrI hanumatayA, mahesara kegresanA pramukha zrI canaiyA, mahesura rAjyanA vidyAmaMtrI e. jI. rAmacaMdra rAva, bhArata sarakAranA udyogapradhAna zrI ke. sI. raphI, zrI gopAla rahuM, mejara janarala kariappA, vagere jena dharma pratye sabhAvavALA banyA hatA. A rIte sahavAsamAM AvIne jaina dharmAnurAgI banelA nAnA adhikArIo, vakIle ane zikSaka vagerenI saMkhyA ghaNI meTI che. teo varSamAM prAyaH eka vakhata temanA darzane AvatA, ane kRtArtha thatA. mahArASTranA gavarnara zrI zrI prakAza paNa temanI ojasvI vyAkhyAna zailIthI atyaMta prabhAvita thayA hatA. pUjyazrI udAratA, madhyasthatA, khuzamijAja Adi aneka guNothI alaMkRta hatA ane eka samartha jainAcAryanI khyAti dharAvatA hatA. aneka nagaranI nagarapAlikAoe tathA agresaree temane sanmAnapatra arpaNa karyA hatAM ane bhAvabharI aMjalio samarpita karI hatI. vaLI temaNe dakSiNamAM dUra sudhI vicArIne je bhavya lekepakAra karyo, te mATe temane " dakSiNadezaddhAraka " tathA dakSiNadIpaka"nI padavIo arpaNa thayelI hatI. vaktA vidvAna hoya, vimalacAritra-vibhUSita hoya ane vastRtva kalAvizArada heya--tyAM camatkArika pariNAma Ave emAM Azcarya - zuM ? cAritranAyakanI dezanA aneka hiMsakenI hiMsA chelavI hatI, aneka jUThAone sAcuM bolatA karyA hatA, aneka carane prAmANika jIvana jIvatAM zIkhavyuM hatuM. aneka viSayalaMpaTone sanmArge AsthA hatA, aneka vyasanIone vyasanamAMthI mukta karyA hatA ane jyAM - kaleza, kaMkAsa tathA kusaMpanI hoLIo saLagI rahI hatI, tyAM zAMti, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 samatA ane saMpanA kuvAmAM uDatA ryA hatA. A badhAnuM vigatavAra varNana karavAne ahIM avakAza nathI, eTale tenuM diggadarzana mAtra eja prasaMgathI kavIzuM. vi. saM. 1900-91 nI AsapAsane uttara gujarAtane A prasaMga che. cANasmAnA zrAvakoe vinaMti karI ke "gurudevaahIMthI, thoDe dUra rAmapurA nAmanuM gAma che, jyAM ceranAM savAse jeTalAM ghara. che. teo lUMTaphATa khUba kare che ane prajAne raMjADavAmAM bAkI rAkhatA nathI. je temane Apane upadeza lAge te kAma thaI jAya, mATe: Apa kRpA karIne temane upadeza Apa." cAritranAyake A vinaMtine tarataja svIkAra karyo ane bheDA zrAvake sAthe teo rAmapurA gayA. tyAM lekee temanuM svAgata karyuM ane upadeza sAMbhaLavAnI IcchA pragaTa karI. caritranAyake temane sAdI. ane saraLa bhASAmAM manuSya tarIkenuM kartavya samajAvyuM ane hiMsA, ju, cerI, badamAsI vagere choDI devA para khAsa bhAra mUkyuM. A upadezanI bhAre asara thaI. pacIsa mANasee tyAM ja UbhA thaIne aNumapUrvaka jaNAvyuM ke "gurumahArAja ! AjathI ame hiMsA, karavAnuM choDI daIe chIe, mAMsa madirA vAparavAnuM baMdha karIe e tathA cerI nahi karavAno nirNaya karIe chIe. te mATe amane pratijJA karA." eTale caritranAyake temane pratijJA karAvI ane A rIte sArA kAmanI pahela karavA mATe abhinaMdana paNa ApyAM. te vakhate pivA mANasoe kahyuM: "bApajI! najIkamAM suNasara gAma che. tyAM erenAM cAraso ghara che. temane paNa Apa upadeza Ape. ame. ApanI sAthe cAlIzuM." eTale caritranAyaka zeDA zrAvake tathA gAmalo sAthe suNasara padhAryA. lemane abara paDI ke kAI meTA mahAtmA padhAryA che, eTale za iDhelanamAza jaine sAme AvyA ane 'umaLAthI svAgata Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatAM kahevA lAgyAH "mahArAja! meTI maherabAnI karI Apa -ahIM padhAryA, tethI amane ghaNo AnaMda thayo. have Apa gheDA para birAje ane gAmamAM padhAre." ane temaNe eka suMdara zaNu- gAle ghoDe hAjara karyo. caritranAyake kahyuM: "ame hAthI-ghoDA para besatA nathI, page - cAlIne ja badhe jaIe chIe ane lekene be zabda saMbhaLAvIe chIe." AthI badhA leke khuza thayA ane temanA sArA zabdo sAMbha-LavA mATe eka vizALa vRkSanI chAyAmAM besI gayA. gAmanA nAnAmeTAM tamAma mANasoe temAM hAjarI ApI. jevI sabhA tevuM vyAkhyAna, jevuM meM tevuM TIluM. zrotAo samajI zake tevuM nahi - elavAthI mahApaMDita kumudacaMdra-je pAchaLathI zrI siddhasena divAkaranAM - nAmathI prasiddha thayA, te vRddhavAdI AcArya sAthenA vivAdamAM hArI - gayA hatA. te bInA ItihAsaprasiddha che. tethI caritranAyake gAmaloko samajI zake tevI bhASAmAM upadeza Ape ne jaNAvyuM ke " jIvahiMsA karavI nahi. jevo ApaNe jIva te bIjAne jIva. jUThuM bolIne koIne phasAvavA nahi. ApaNe bIjAne phasAvIe te bIjA ApaNane phasAve. cerI muddala karavI nahi. keInuM ghara phADIe, keinI dukAna - teDIe, koI vaTemAne luMTI laIe ke keIna Dhora-DhAMkhara tagaDI lAvIe te ApaNane temane zApa lAge ane pApanAM poTalAM baMdhAya. ene bhAre daMDa bhogavavuM paDe. hAthe-page lUlAM thaIe, berI mAMdI paDe ke chokare marI jAya ane Avate bhave narakamAM javuM paDe te juduM." A upadezanI jAduI asara thaI. gAmanA AgevAnoe UbhA - thaIne jaNAvyuM ke "pUjya mahArAjazrInAM mAnamAM eka mahinA sudhI - koIe jIvahiMsA karavI nahi." roja basa baso janAvaronA zikAra karanArAoe A rIte jIvahiMsA cheDI dIdhI ane temAMnAM daza - jazuM te evA nIkaLyA ke jemaNe jIvanabhara hiMsA ne karavAnI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratijJA lIdhI. vaLI temAMnA keTalAke madirApAnane tyAga karyo ane corInA dhaMdhAne sadAne mATe tilAMjalI ApI. te vakhate eka jaNe UbhA thaIne kahyuM: "mahArAja hiMsA te AjathI ja baMdha, paNa levAdevAnI chUTa ! je ema na karIe te amArAM marAMchokarAM khAya zuM ?" caritranAyake tenA mananuM samAdhAna karyuM: "je sAcA mANasa thavuM hoya te cerI chaDeye ja chUTake. jeo corI nathI karatA, te zuM khAya che? zuM temanAM bairAM-chokarAM bhUkhe marI jAya che? mATe eka ja vAta rAkho ke kAma karIne khAvuM. harAmanuM khAvAnI dAnata rAkhavI nahi." A javAbathI temanA mananuM samAdhAna thayuM. ane temaNe hiMsAnI sAthe cerInA dhaMdhAne paNa tyAga karyo. pachI suNasaranA coree DAbheDAnA cerene jaNAvyuM ke have ame gunA upadezathI sudharI gayA chIe ane jIvahiMsA karavAnuM tathA corI karavAnuM cheDI dIdhuM che. mATe tame paNa jIvahiMsA karavAnuM tathA corI karavAnI cheDI do. nahi te tamAre ane amAro saMbaMdha tUTI jaze. A arasAmAM pU. gurudeva vijayalabdhisUrIzvarajI mahArAja tyAM padhAryA ane temaNe e cerene sArI rIte upadeza Ape, eTale temaNe paNa jIvahiMsA choDI dIdhI ane corInA dhaMdhAne tilAMjalI ApI. A rIte jaina zAsananI mahAna prabhAvanA karanArA samaya AcArya saM 2028 nA phAgaNa vadi 9, tA. 10-3-32 zukravAranI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *gAjInA pAka varSa sudhI temanA ne pahelI savAre 3-30 vAgata atyaMta samAdhipUrvaka nazvara deha cheDI vAge sIdhAvatAM jaina saMdhane meThI beTa paDI che. teozrInA padavasa pa. pU. zatAvadhAnI AcArya zrI vijayakIticaMdrasUrijI mahArAje 39 varSa sudhI temanI sAthe rahIne ananya niNAthI temanI sevA karI hatI, ane Aje temanA pagale cAlI jene zAsananI suMdara prabhAvanA karI rahela che. jIva-vicAra prakAzikA cAne jaina dharmanuM prANI vijJAna' nAmanA graMthanI A bIjI AvRtti sadgata AcAryazrIne anekAneka pavitra smaraNa sAthe samarpaNa karI kRtArtha thaIe chIe. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 . che bAkAya vatilaka zatAvadhAnI AcArya yukAya zrImanaspatikAya . ticaMdrasUrIzvarajI mahArAja Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama prastAvanA.....sva. zrI phatehacaMda jhaveracaMdabhAI zAha tathA zrI manasukhalAla tArAcaMda mahetA 19:be bela......5. pU. A. zrI. vijayakIticaMdrasUrijI ma. 23 pahele khaMDa prakaraNa bhUmikA pRSThasaMkhyApaheluM........Amukha bIjuM.....Agama-sAhitya ane prakaraNagraMtha trIjuM........kavyAnuganI mahattA cothuM.........jIvanuM svataMtra astitva pAMcamuM.....vijJAna zuM kahe che? che .........jIva--vicAra aMge kiMcita sAtamuM......jIva-vicAra-prakaraNanA nirmAtA AThamuM....prastuta prakaraNa para vRttio vagere navamuM...athapaddhati bIjo khaMDa chAnuM vagIkaraNa [1] maMgala, abhidheya Adi [2] jInA mukhya bhedo [3] pRthvIkAya [4] apakAyA 115 [5] agnikAya [6] vAyukAya [7] vanaspatikAya 127 [8] vanaspatinA jIvana para A daSTipAta [9] sarvavyApI sUkSma jI 173. 1. viniya che [11] paMcendriya nA mukhya bheda 19 10 11 12: 18ra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 357 [12] nAraka che 207 [13] tiryaMca jIvo 218 14 tiryaMca jIvonI utpatti 249 [15] manuSpo 254 [16] de [17] siddha che 290 trIjo khaMDa paMca-bAra : [1] jIvonA vizeSa jJAna mATe pAMca dvAranI prarUpaNa 307 [2] zarIra-dAra 313 [3] AyuSya-dAra 3 35 4] svakAsthiti-hAra - [5] prANa-dvAra [ 5 ] peni-dvAra 385 [7] upadeza ane aMtima vacana 402 pariziSTa [1] jIvonuM vargIkaraNa tAlikArUpe ... [2] jIvonuM vargIkaraNa mukhya bhedo] ... 419 [3] saMsArI jInA 563 bhede 422 [4] paMca-dArane yaMtra ... 423 [5] paMca-dvAranI saMkSipta samajUtI 430 [6] zarIranI UMcAIne krama ... 443 [7] AyuSyanA krama .* ** 446 [8] svakA-sthiti .. 448 - 9] prANanI saMkhyA ... " *** . 448 [10] yonionuM pramANa [11] AdhArabhUta sAhityanI yAdI : . . . 450 A graMthamAM prANIone lagatAM daza citra ApavAmAM AvyAM che, tenI svataMtra sUcI ApelI nathI. ? che che Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA zrI upamiti-bhavaprapaMcA-kathAkAra zrI siddharSigaNinA kathana mujaba karAyapu devu trA-strAtyaniti ApaNuM sarvanA AtmAo ucca-nIca gatiomAM bhaTakI bhaTakIne thAkI gayelA che. have temane uddhAra zI rIte thAya? e vicAravAnuM che. jaina darzana A bAbatamAM ghaNuM spaSTa mArgadarzana Ape che. zrI umAsvAti mahArAjaviracita tattvAthadhigamasUtranA prAraMbhamAM ja kahyuM che ke " -na-zAna-antrA mokSamArga-samyaga darzana, samyam jJAna ane samyapha cAritra e mokSane-bhavanistArane sAce mAga che." A ja sUtrane saMkSepa karatAM anyatra kahyuM che ke "sAca -jana- vizva mokSadA samyagU jJAna ane kriyAthI mekSa maLe . che." tAtparya ke have pachI bhavabhramaNa aTakAvavuM hoya te sujJajanee . samyagU jJAna tathA samya kriyA ubhayane Azraya levo joIe. keTalAka mAtra jJAnathI ja mukita mAne che, paNa te yathArtha nathI. pANImAM . taravAnI kriyA jANavA chatAM, je te kriyA karavAmAM na Ave to tarI zakAtuM nathI. auSadhanA sevana vagara tenA jJAna mAtrathI ke varNana mAtrathI darda maTatuM nathI, eTale kriyAnI paNa teTalI ja AvazyakatA che. A jagatamAM jIva ane ajIva e be ja to che. Azrava . ane baMdha e jIvAjIva-saMyoganuM arthAt jaDa-cetanAnA saMyoganuM avasthAMtara che. saMvara ane nirjarA e AtmAnI ujajavala dazA che. mekSa jIvanuM-AtmAnuM pUrNa svarUpa che. A rIte AzravAdi pAMceya tara jIva-ajIvamAM samAI jAya che. puNya-pApa AtmasaMbaMdhI karma pudagale che, jethI puNya-pApane baMdhamAM aMtarbhAva karIe te sAta to paNa gaNAya. jema nava tattvonI paraMparA che, tema sAta tonI paNa paraMparA che. Azrava ane baMdha saMsAranAM kAraNa ane saMvara tathA nirjarA mekSanAM kAraNa che. mokSArthIne AtmavikAsanA . mArge AgaLa vadhavA mATe A nava tanuM jJAna atyaMta upayogI che. nava tomAM jIvatattva sauthI prathama che, eTale manuSya tenuM Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 svarUpa barAbara jANavuM joIe. jIvanuM lakSaNa zuM ? tenA keTalA -bheda che? keTalA uttarabhede che? e badhA ja kayAM utpanna thAya che? kevA zarIravALA hoya che? keTalA ayuSyavALA hoya che temane - keTalA prANa hoya che ? te keTalI niomAM utpanna thAya che? vagere vagere prazno jijJAsuonA manamAM UThe, e svAbhAvika che. - jaina maharSioe A badhA praznonA yathArtha uttare ApelA che ane te jIva-vicAra-makaraNa saMkSepamAM rajU kare che. A chava-vicAra-prakaraNa upara "prakAzikA' nAmanuM vivecana zatAvadhAnI paMDita zrIyuta dhIrajalAla TokarazI zAhe aneka gra mAMthI - sArabhUta tane kheMcI ghaNuM parizrame taiyAra kareluM che. A graMthanuM - bIjuM nAma "jaina dharmanuM prANI-vijJAna rAkhavAmAM AvyuM che, te paNa ucita ja che; kAraNa ke emAM prANIo saMbaMdhI viziSTa - jJAna bhareluM che. alabatta, A jJAna Adhunika prANIzAstrIoe - ApeluM nathI, paNa sarvajJa ane sarvadaza evA jinezvara bhagavatee ApeluM che ane tethI parama zraddheya che. vizeSa AnaMdanI vAta to e che ke samaya ghaNe TUMke hevA chatAM zrI bali citrakAra pAse daza citro taiyAra karAvIne A graMthamAM * dAkhala karavAmAM AvyAM che ane e rIte enI upayogitAmAM ghaNo vadhAro karavAmAM Avyo che. amAro khyAla pahoMce che tyAM sudhI - jIva-vicAranI bAbatamAM ATaluM vistRta ane upayogI vivecana ApanAra graMtha ApaNA samAjamAM A pahele ja che ane tethI ame tenuM hArdika svAgata karIe chIe. prastuta granthanI bhUmikA nava prakaraNo pADIne lakhavAmAM AvI che, jemAM Agama ane prakaraNa sAhitya, dravyAnuyeganI mahattA, jIvanuM - svataMtra astitva, vijJAna (Science) zuM kahe che? jIva-vicAra aMge kiMcita, jIva-vicAra-prakaraNanA nirmAtA, zrI zAntisUrijInI aitihAsikatA, prastuta prakaraNa para vRttio tathA athapaddhati e viSaya levAmAM AvyA che ane te dareka para vizada vivecana kareluM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. vizeSamAM jIvasaMbaMdhI aneka pazcimAtya vidvAnonA abhiprAya TAlA che. vanarapatinA jIvana aMge aneka pramANe ApI chevatva siddha karyuM che. bharaNa kone kahevAya? saMjJAo keTalI? prANunI saMkhyA, enionuM pramANa vagere viSayanI paNa suMdara chaNAvaTa karI che ane te mATe bRhasaMgrahaNuM Adi aneka ucca graMthanI sAkSI ApI che. prAkRta mULa gAthAonI sAthe saMskRta chAyA, dareka padanA sAmAnya ane vizeSa artha, temAM TIkAkAra maharSionAM upayegI avataraNo, anvaya, bhAvArtha ane vistRta vivecana A pustakane eka Adarza padanIya grantha siddha kare che. paMDitazrI dhIrajalAlabhAIe Aja sudhImAM aneka pratye racelA che, temAM prastuta viziSTa granthanA sarjanathI ekane umere thAya che. jena saMghe A granthane AvakArI jaina dhArmika zikSaNa saMgha-muMbaI zrI yazovijayajI jaina pAThazALA-mahesANA, zrI tattvajJAna vidyApITha- pUnA, zrI rAjanagara-amadAvAdanI pAThazALAo, zrI jaina zvetAmbara ejyukezana be--muMbaI vagere mukhya saMsthAonA abhyAsakramamAM dAkhala karavo joIe, e amAre abhiprAya che. ame ema paNa mAnIe che ke bhautivAdanA raMge raMgAyelA AjanA yuvaka-yuvatIone jo A graMtha sAMgopAMga vaMcAvavAmAM Ave te jarUra temanuM valaNa AtmavAdI thAya ane teo puNya-pApa tathA AdhyAtmika anuSThAnamAM zraddhA dharAvatA thaI jAya. eTale dharmapremI dAnavIra gRhasthoe A pustakanI vadhAre nakalo kharIdI A vargamAM avazya vaheMcavI joIe. - paMDita zrI dhIrajalAlabhAIe gata varSamAM prakAzita karelo jinopAsanA graMtha paramAtmAnA bhaktibhAganI viziSTatA dharAvanAra ha, tema hamaNAM prakAzita thaI rahele A graMtha jJAnamArganI viziSTatA dharAvanAra che. temAM jInA sanma jJAna uparAMta ahiMsAnA AcaraNa rUpa cAritramArgane paNa nirdeza kare che. A rIte A graMtha jJAna ane kriyA ubhayanuM samarthana karanAre heI kharekhara Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 abhinaMdanane pAtra banyA che. ahIM ame prasa`gApAtta zrI dhIrajalAla navatattva tathA tattvArthasUtra upara taiyAra kare. dharmApriya surajane bhAI ne eTalI sUcanA karIzuM ke te paNa AvI ja Dhame khAsa vivecane tenA jarUra satkAra karaze, emAM amane zaMkA nathI. nauvA muttA saMsAraneA e vAkathathI vanA mukta ane saMsArI evA e bhede spaSTa che. A be bhedemAM sava ve samAI jAya che. saMsArI jIvA manuSyagatimAM thI mukta thavA mATenuM sAbiMdu rAkhI sanmati ane sIya vaDe guNasthAnakramamAM ArAhaNu. karatA jAya, te janmajanmAMtaramAM avazya mukti meLavI zake. A prakAranI muktinI ame paNa abhilASA karIe chIe. ane tenA AMdolana sAthe maMtrIzvara zrI vastupAlanA nimna zleAka sAdara karI viramIe chIe: zAstrAbhyAso ninapatttataH kuMtti: saveLAya satpravRttAnAM guNagaNakathA doSavAde ca maunam // sarvasyApi priyahitavaco bhAvanA cAtmatattve / saMpadyatAM mama bhavabhave yAvadApto'pavargaH // zAstrAbhyAsa, jitezvaranA caraNakamaLamAM namaskAra, sajjatAnI saMgati, guNIjatAnA guNanA samUhanI prazaMsA, vyakitanA doSa tarapha sauna, sajA tarapha priya ane hitavayanane uccAra, AtmatattvamAM zraddhA-A sarva jyAM sudhI mukita prApta na thAya tyAM sudhI amene janma-janmAMtaramAM maLatAM raheA. "4 "" muMbaI, tA. 25-3-65 sa. 2021nA phAlguna vAde aSTamI zrI Adi. bha. janma-dIkSAkalyANaka--ma gala dina. lekhakanI 60mI varSagAMThe. phatehucaMda jhaverabhAI zAha manasukhalAla tArAcaMda mahetA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e khAla lekhaka : pU. A. zrI. vijyakIticaMdrasUrijI ma. jaina zrutasAgaramAM aneka aNumAla ratne paDelAM che, paraMtu temAM DUbakI mArIne tenAM taLiyAM sudhI pahoMcanArA ane tene bahAra kADhanArA marajIvA joI e.paDita zrI dhIrajalAlabhAI temAMnA eka che. temaNe Aja sudhImAM jaina zrutasAgaranAM aneka aNumela ratnAte ahAra kADhaLyAM che, eTalu ja nahi paNa tene peAtAnI viziSTa pratibhA vaDe ane Apa ApI jagatanA ceAkamAM mUkayAM che. bALagraMthAvaLI, dha odha-graMthamALA, jaina zikSAvalI, dhArmika praznottarI, zrI pratikramaNamUtraprameAdhaTIkA, jinApAsanA vagere graMthA tenI sAkSI pUre che. vizeSa AnaMdanI vAta to e che ke temanA A viSayanA utsAha jarAya maMda paDaye nathI, ulaTA vadhatA jAya che ane Aje sATha varSanI uMmare paNa tee emAM rAta-divasa tallIna rahe che. temaNe jIva-vicAra-prakAzikAnI yojanA taiyAra karI. mane e AkhatanA samAcAra ApyA, tyAre khUba ja AnaMda thayA, paraMtu e vakhate kalpanA na hatI ke tenA sa`zodhaka tarIkenI javAbadArI mArA zire Avaze. Ama chatAM gheADA ja samaya bAda tenI javAbadArI mArA zire AvI ane A puNDakAnA huM paN yatkiMcit bhAgI anu, e vicAre tene meM saharSa svIkAra karyAM. A graMthanAM prakaraNo lakhAi te mArI pAse jema jema AvatAM gayAM, tema tema huM e vAMcatA gayA ane teNe mArA mana para khUba ja su Mdara chApa pADI. rocaka rIli, vizada vivecana ane aneka jAtanI avanavI mAhitI, tenI mana upara suMdara chApa kema na paDe ? lAvavA mAre spaSTatayA kahevuM joI e ke paDita zrI dhIrajalAlabhAI e jIva-vicAra-prakaraNanA artha, bhAva tathA rahasyane bahAra mATe A graMthamAM ghaNA sArA puruSArtha karyo che ane vaidaka, vanaspati temaja maMtraviSayaka temanA jJAnane paNa yAgya upayAga karyo che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI temaNe vaijJAnika maMtavyanI noMdha paNa aneka sthaLe karI che, eTaluM ja nahi paNa jyAM tenI truTio dekhANuM, tyAM tenuM nirasana karI jaina siddhAMtanI zreSThatA paNa sAbIta karI che.. A graMthanI racanA suMdara zalithI karavAmAM AvI che. prathama bhUmikA-khaMDamAM jinAgama ane prakaraNagraMthanuM prAmANya darzAvIne Adhunika vaijJAnika matanuM nirasana karyuM che ane jIvanI siddhi karanArA pramANenI khUba ja suMdara rajUAta karI che. te sAthe A prakaraNagraMthanI khAsa upayogitA paNa samajAvI che ane tenA racayitA viSe sAre e parAmarza karIne vAdivetAla zrI zAMtisUrijIne ThIka ThIka paricaya Ape che. bIjA khaMDamAM jIvonuM vargIkaraNa batAvavAmAM AvyuM che ane sAthe sAthe ghaNI upayogI mAhitI paNa ApavAmAM AvI che. trIjA paMca-dvAra khaMDamAM jInA zarIramAna, AyuSya, kAyasthiti, prANa tathA nio saMbaMdhI nirUpaNa karyuM che ane chevaTe 11 jeTalAM pariziSTa ApIne A graMthanI upayogitAmAM ghaNe vadhAro karyo che. zikSakoe, vidyAthIone jIva-vicAra-prakaraNane abhyAsa karAvatAM pahelAM A graMtha dhyAnathI vAMcI javAnI jarUra che ane khuda vidyAthIoe paNa tenuM punaH punaH vAMcana-manana karavA jevuM che. saMgha, saMsthAo tathA puNyazALI AtmAoe AvA sAhityane pracAra karavA mATe kaTibaddha thavuM joIe. eka suMdara graMthanI racanA thAya, paNa tene joIe te pracAra na thAya te zuM kAmanuM ? sAhitya sarjananuM kartavya paMDitajIe bajAvyuM, te sAhitya-pracAranuM kartavya zrI saMgha, saMsthAo tathA puNyazALI AtmAoe bajAvavuM joIe. AvA graMthane pracAra jeTalo vizeSa haze, teTalI dharmabhAvanAnI khIlavaNI thaze ane jena siddhAMtane jagatabharamAM jayajayakAra thaze. chevaTe paMDita zrI dhIrajalAlabhAIe AvI eka suMdara kRtinuM nimaNa karyuM, te mATe temane dhanyavAda ApI A lekhanI samApti kahuM. prathama AvRttimAMthI) AtmAo zA paNa tenA kariya Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvavicAra prakAzikA yAne jaina dharmanuM prANuvijJAna pahele khaMDa bhUmikA 0222 22222tn%22e - -- ----- - ------ - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ InsOM dUI aDhe namaH | prakaraNa pahelu Amukha 6 ghaNA maMthana pachI jIva-vicAra-prakAzikA' e nAma nakkI karyuM ane lekhananI pravRtti AraMbhI. e vakhate khyAla na hatA ke ame amArA trIza varSo purANA eka vicArane sajIvana karI rahyAM chIe ! paraMtu te aMge jarUrI sAhitya ekatra karatAM jIva-vicAra-pravezikA ? nAmanI pustikA hAtha para caDI ane teNe amArA manaHpradezamAM bhUtakALanAM aneka sa'smaraNA tAjA karI dIdhAM. 6 ame e vakhate amadAvAdamAM zeTha cImanalAla nagInadAsa vidyAlayamAM mukhya zikSaka hatA ane dharma tathA citrakalAnuM zikSaNa ApatA hatA. Aje tA dhArmika zikSaNa ghaNI kharI zALAomAMthI nIkaLI gayu che ane je thADI zALAomAM rahyuM che, tyAM paNa tene mATe aThavADiyAmAM e ke traNathI vadhAre samaya (Periods) rAkhavAmAM AvatA nathI. paNa amArA varcasvavALA A vidyAlayamAM ame dhama zikSaNane prathama viSaya gaNyA hatA, te mATe dareka Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA dhAraNamAM rejane eka samaya (Period) goThavyuM hatuM ane je vidyArthI A viSayamAM uttIrNa na thAya, tene upalA dhoraNamAM caDAve nahi, e niyamane barAbara amala karyo hate. paristhiti A prakAranI hevAthI dhArmika zikSaNa aMge sArI evI taiyArI karavI paDatI ane te aMge maMthana paNa khUba thatuM. mukhya prazna e hatuM ke A zikSaNane rasaprada kaI rIte banAvavuM? te aMge je pAThya pustaka prApta thatAM hatAM, te bahu sAmAnya koTinAM hatAM, eTale ame navI navI rIta ajamAvatA hatA. temAMthI "jIva-vicArapravezikA ne janma thayo. amArI lekhaka tarIkenI kArakidInuM A paheluM pustaka hatuM, chatAM te sAre Adara pAmyuM hatuM ane traNa varSa bAda tenI bIjI AvRtti. thaI hatI. A pustikA te mAtra 20 pAnAMnI ja hatI ane te ekadama prAraMbhanA vidyArthIo mATe nirmANa thayelI hatI. paNa tenA anusaMdhAnamAM e vicAra udbhavyuM hatuM ke jIva-vicAra aMge have pachI eka moTuM pustaka lakhavuM ane te mATe meM paNa taiyAra karavA mAMDI hatI, paraMtu e moTuM pustaka lakhavAne saMga sAMpaDyo nahi ane te aMge 60 thI 70 kulakepa kAgaLa jeTalI ja agatyanI. to taiyAra karI hatI, te paNa astavyasta thaI gaI. tyAra pachI DAM varSe vidhAlaya cheDayuM ane Aje Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gukha lekhaka tathA prakAzakanA vyavasAyamAM paDyA, paNa amArI daSTi te jaina dharma ane jaina sAhitya para ja kendrita thayelI hatI. bALagraMthAvaLInAM 120 pustake, jaina ti mAsika, jena tisAptAhika vagere tenAM pratyakSa phaLa hatAM. A vyavasAyamAM vidane AvyAM, paristhiti anusAra navuM kAma svIkAravuM paDyuM, paNa jyAM saMge anukULa lAgyA ke pAchA mULa kSetramAM AvI gayA. . chellAM pAMtrIzacAlIza varSathI jena dharmaviSayaka pustake lakhavAnI-pracAravAnI pravRtti ekadhArI cAlI rahI che ane teNe amane sAre eve yaza Ape che. gayA varSe "jinapAsanA"nuM prakAzana thayuM ane tenA vAMcanathI hajAre haiyAM harakhAyAM. tyArabAda A viSayanI phuraNuM thavA lAgI, maMthana thavA lAgyuM ane upara jaNAvyuM tema " jIva-vicAra-prakAzikA' nAma nakkI karIne lekhananI pravRtti AraMbhI dIdhI. ahIM e spaSTatA karavI joIe ke AjakAla te pustakanAM nAme bALakonAM nAmonI jema-game te prakAranAM pADavAmAM Ave che, pachI temAM viSaya game te cacce hoya; paraMtu A nAma evuM kalpita nathI. anya zabdomAM kahIe te A nAma guNasaMpanna che, sArthaka che. "jIva-vicAra" nAmanA prakaraNa-graMthanI "prakAzikA" nAmanI vRtti, te jIva-vicAra-prakAzika. che. alabatta, AmAM svataMtra maulika vivecana paNa che, * saM. 2020mAM. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-maNikA. ane te sArA pramANamAM che, paraMtu tene mukhya Azaya te jIva-vicAranA artha-bhAva-rahasyane prakAza karavAnuM ja che, eTale A nAma pasaMdagI pAmyuM che. ' , " : vRtti, sAmAnya rIte gAthAone anusarIne lakhavAmAM Ave che ane te saLaMga lakhAya che, paraMtu ame A paddhatimAM thoDuM parivartana karIne prastuta graMthanA traNa khaMDa pADyA che. temAM prathama khaMDanuM nAma "bhUmikA" rAkhyuM che, kAraNa ke te A viSayanI tAtvika-aitihAsika-sAhityika bhUmikA pUrI pADe che. bIjA khaMDanuM nAma "jInuM vagIkaraNa" rAkhyuM che, kAraNake temAM samasta jIvarAzinA vargo ane piTAvargo darzAvyA che. [ jIva-vicAra-prakaraNanI pacIzamI gAthA sudhInuM vivecana ahIM pUruM thAya che.) ane trIjA khaMDanuM nAma paMcadvAra" rAkhyuM che, kAraNake temAM jIvenAM zarIra, AyuSya, svakAsthiti, prANa ane ceni, e pAMca dvAranI rajUAta karavAmAM AvI che. - A vRtti lagabhaga lakhAI rahevA AvI, tyAre keTalAka vidvAna mitroe evuM sUcana karyuM ke A graMtha sAmAnya vAcaka vargane paNa ati upayogI hoI tenuM svataMtranAmA rakhAya te IcachavA che, tethI tenuM aparanAma jenadharmanuM prANIvijJAna" rAkhavAmAM AvyuM ke je viSayane spaSTa baMdha karAvanAruM che. ahIM e paNa jaNAvI devuM joIe ke A viSaya ghaNe gahana che ane tenA viSe jeTaluM lakhIe teTaluM Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsuma ochuM che, paraMtu vartamAnakAlanA vidyArthIo, abhyAsIo ke mumukSuone A viSayane ekaMdara sAre bodha thAya eTalI sAmagrI AmAM ApI che ane te amArA manane meTo saMtoSa che. * keTalAka kahe che ke prAraMbhika lekhANa bahu lAMbuM heya te ThIka nahi, ethI mULa viSaya vacce aMtara paDI jAya che. paraMtu amAruM maMtavya evuM che ke jyAM sudhI ke paNa viSaya aMge vidyArthInA manamAM egya bhUmikA tayAra thatI nathI, tyAM sudhI te viSayane yathArthapaNe grahaNa karaze zakatA nathI ane ghaNuM vAra badhe ya parizrama niSphaLa jAya che; eTale ame vastunuM mULa pakaDayuM che ane keme krame bhUmikA taiyAra karavAnI yojanA ghaDI che. pAThakene ame pUchIe chIe ke zAlimAra athavA nizAda jevA bagIcAomAM be-cAra cakkara vadhAre mArIe te zuM kaMTALe Ave che khare? athavA gulAbane hAra lAMbe hoya te paheravAthI asuvidhA thAya che kharI? athavA amRtanA ghUMTaDA be-cAra vadhAre bharAI gayA hoya te tethI kheda thAya che khare? je ene javAba nakAramAM hoya te jJAnanI khuzabe phelAvanAra, gulAbathI paNa adhika saurabhane dhAraNa karanAra ane amRtapAnathI paNa vadhu svAdiSTa evI vyavasthita vicAradhArAnuM vAMcana karatAM kaMTALe ke kheda zA mATe ANa? 1. A baMne kAzmIranA prasiddha bagIcAo che, te zrInagaranI samIpamAM AvelA che ane tenuM saundarya apratima gaNAya che. - - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzita amArA anya granthanI jema A graMthanuM saMzodhana paNa vidvAna munirAje pAse karAvyuM che, eTale tenI upAdeyatA bAbatamAM keIe kazI zaMka karavAnuM kAraNa nathI. ATalA prAraMbhika vaktavya sAthe ame pAkakene anurodha karIe chIe ke teo have A graMthanA vAMcanamAM AgaLa che ane temAMthI sArabhUta bAbato grahaNa karIne tathA tenuM vAraMvAra manana karIne jIvanamAM utAravA yogya vastu jIvanamAM utAre ane pitAnuM AtmakalyANa sAdhe. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa bIjuM Agama-sAhitya ane prakaraNa-graMtha - vyavahAramAM mAtapitA, vaDIle ke gujjanenuM vacana pramANabhUta gaNAya che, tema dhArmika ane tAvika nirNamAM AptapuruSanuM vacana pramANabhUta gaNAya che. AptapuruSa eTale vizvasanIya puruSa, jenA vacanamAM paraspara visaMvAda (Contradiction) na hoya tevI vyakti. rAgadveSane sadaMtara nAza karyA vagara vacanamAM avisaMvAdita paNuM AvI zakatuM nathI, mATe jaina zAstro zrI jina bhagavaMta, ahaMdudeva ke tIrthaMkara paramAtmAne AptapuruSa mAne che ane temaNe dharma ke tatvaviSayaka je prarUNAo karI che, tene pramANabhUta lekhe che. te vadhAre spaSTa kahIe te teo sarvajJa ane sarvadazI hevAnAM kAraNe sarva vastuonuM sAcuM svarUpa jANI-joIzake che ane rAgadveSathI sarvathA rahita heIne kaI paNa be ke kaI paNa kAraNe anyathA (asatya) belatA nathI. maLI temanuM aMtara paramArthavRttithI paripUrNa heIne je. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA nyAyayukta haya, je hitakara hoya, je kalyANakArI hoya, tenuM ja teo pratipAdana kare che. A sagemAM temaNe je kaMI kahyuM hoya, prarUpyuM hoya, te ApaNuM mATe chelle zabda ja samaje joIe. vartamAna vyavahAranI paribhASAmAM kahIe te nIcalI korTanA pheMsalAne avagaNI zakAya che, hAIkorTanA pheMsalAne paNa avagaNI zakAya che, paraMtu suprIma korTanA pheMsalAne avagaNI zakAtuM nathI. tema dharma ane tatvaviSayaka bAbatamAM zrI tIrthakara bhagavAnanuM vacana chellA pheMsalArUpa hoIne tene avagaNuM zakAtuM nathI. jeo tIrthaMkara paramAtmAnA. vacanane avagaNe che, eTale ke tenI satyatA bAbata zaMkA dharAve che, teone samyakatvanI-samyagadarzananI sparzanA thatI nathI; athavA thaI hoya te paNa cAlI jAya che ane tethI teo mikSanA adhikArI rahI zaktA nathI. jena zAstromAM spaSTa kahyuM che ke - nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa vinA na huMti caraNaguNA / / aguNissa natthi mokkho, nasthi amokkhassa nivvANaM // jene samyagadarzana prApta thayuM nathI, tene samyajJAna prApta thatuM nathI, jene samyajJAna prApta thayuM nathI | * bhale suprima korTane cUkAdo avagaNuM zakAtuM nathI, chatAM te satya ja hoya che tema nathI. te kaI nirdoSane paNa mAranArane tethI asatya paNa hoI zake che, jyAre jinezvaradevanuM vacana te kadi paNa asatya heI zakatuM nathI.. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama-sAhitya ane prakaraNu-graMthi tene cAritryanA guNe prakaTatA nathI, jene cAritranA guNa prakaTatA nathI, te karmabaMdhanamAMthI mukta thatA nathI; ane jeo karmabaMdhanamAMthI mukta thatA nathI, teo nirvANa pAmI zaktA nathI. tAtparya ke mokSamArganI sAdhanAmAM samyakatva ke samargadarzana paheluM joIe. te sivAya e sAdhanA saphala thaI zakatI nathI. ahIM amane zAsakAra bhagavaMtenAM nimna vacane yAda. Ave che ? . . jiNavayaNe aNurattA, jiNavayaNaM je kareMti bhAveNaM / .. mA asaMsTi, te hRti parisaMvArA che "je AtmAo jinavacanamAM anurakta che-zraddhAnaMta. che ane jinavacanamAM prarUpAyelAM dharmAnuSThAne bhAvapUrvaka kare che, te milarahita ane saMklezarahita evA maryAdita saMsAravALA bane che." tAtparya ke jinavacanamAM parama zraddhAnvita thavuM, e mumukSu AtmAonuM mukhya kartavya che. AptapuruSanA vacanane Agama kahevAmAM Ave che, kAraNake tenAthI vastune skuTa baMdha thAya che. "mAre varasutarvatti zAmaH " : Agamane anusaranArI gaNadhara bhagavaMta ke zrutasthavirenI je zAzvaracanA te paNa upacArathI Agama ja kahevAya che. AvAM Agame pIstAlIza che. tene sUtra, siddhAMta, zrata, jinavANI, jinavacana, nigraMtha-pravacana vagere nAme. oLakhavAmAM Ave che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanavikAsamakAzi te keTalAka kahe che ke "nigame te rANI sAMbhaLyAM che ane ahIM pIstAlIzanI vAta kema kare che ?' tene * uttara e che ke "eka kALe jinAga corAzI hatA, paNa kALabaLe temAMnAM ogaNacAlIza Aga lupta thayAM, eTale ahIM pIstAlIzanI vAta karI che.' keTalAka kahe che ke kharAM jinAgame te batrIza ja che, chatAM pIstAlIzane nirdeza kema?" paraMtu A kathana anucita che, te nIcenAM vivecanathI - samajI zakAze jeo zrI jinazAsananI nIti, rIti ane paraMparAthI paricita che, temane te svapna paNa Ave kutsita vicAra Ave nahi, Ama chatAM paMcamakAlanA viSama vege, AgamaracanA thayA bAda seMkaDe varSe, jenasaMghanI eka vyaktine mUrtipUjAnA virodhanA kAraNe, A vicAra Avye ane jese ke haisA mile' e nyAye tene keTalAka evA anuyAyIo maLI gayA ke je AvuM belavA tathA pracAravA lAgyA. eka kavie kahyuM che ke - prastutaM hetusaMyuktaM, zuddhaM sAdhujanapriyam / co vatuM naiva jAnata, jihAM kSati? | - "je puruSa viSayane anurUpa, hetusahita, zuddha ane -mahAjanene priya lAge evuM bolavAnuM jANato nathI, te 1. naMdIsUtramAM 84 Agamone ullekha Ave che. temAM 34 sUtro ane 50 prakIrNaka pannA maLI 84 Aga gaNavelAM che. -- Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasAhitya ane prakaraNa-graMthA 13 potAnI jIbhane kAbUmAM kema rAkhatA nathI ? ? arthAt AvA puruSAe mauna sevavuM ja ucita che. ame tA ema kahIe chIe ke je AtmAo ; bhavabhIru che, temaNe taTastha bhAve samagra . vastusthitinA vicAra karavA joIe ane pachI ja abhiprAya uccAravA joI e. temAM ce deva, guru tathA zAstra jevA pavitra viSayanA avarNavAda thatA hAya tA peAtAne abhiprAya . ' prakaTa karatAM pahelAM se vAra vicAra karavA joI e. jo pIstAlIza AgamamAM khatrIza kharAM che ane tera khATAM che, ema kahIe te atrIzanI prAmANikatA viSe paNa saMzaya UbhA thAya che ane e rIte adhu Agama sAhitya aprAmANika che, ema mAnavAnA prasaMga AvI paDe. che, je matrIzanI mAnyatAvALAne paNa ISTa nathI. tApa ke pIstAlIza AgamA gaNadhara Adi mahApuruSoe racelAM. hAI badhAM ja eka sarakhA prAmANika che, eTale temAMnAM koInI paNa satyatA khAkhata zaMkA uThAvavA jevuM nathI. A mAnyatAvALAo taraphathI evA paNa pracAra thAya. che ke mUlasUtro para racAyela niyuktio, cUrNi, bhASyA. tathA TIkAomAM ghaNu kalpita AvI gayeluM che, mATe te mAnavA cagya nathI.' paraMtu A te pADAnA vAMke pakhAlIne DAma" devA jevI vicitra nIti che. ukta sAhityamAM mUrtipUjAnAM namUnA Ave che ane te A mahAmone STi Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. jI-vicAra-makAzi - nathI, eTale teo samagra sAhityane kaSita jAhera karI rahyA che. . . . . . : : mUlasUtra para niryuktio vagere racanArA kaI - sAmAnya koTinA puruSo na hatA. teo jaina zrutanA pAragAmI - ane ucca-padastha mahAtmAe hatA. vaLI bhavabhIrutA temanI rageragamAM vyApelI hatI. temane kaI paNa prakAranuM -asatya bolavAne tyAga hatuM. teo daDhatApUrvaka ema mAnatA hatA ke satyanI AjJAmAM sthira thayela AtmA ja mRtyune tarI jAya che. AvA mahApuruSe kaMI kalpita eTale asatya bele ke lakhe kharA? jene A jagatamAM kaMcana ke kAminIne lebha che athavA sattAnI lelupatA che - ke kitinI kAmanA che, te kaMI paNa asatya belavA ke -lakhavA tatpara thAya, paNa je kaMcana-kAminInA tyAgI che, jene keI paNa prakAranI sattAnI lelupatA nathI ke kIrtinI - kAmanA nathI, te kaMI paNa asatya bele ke lakhe zA mATe? ahIM e paNa spaSTa karI daIe ke mUlasUtronA arthane vizeSa rakTa karavA mATe tathA tenI AnuSaMgika bAbate para vadhu prakAza pADavA mATe ukta : mahApuruSoe je kaMI lakhyuM, te temane suvihita guruonI paraMparA dvArA prApta thayeluM hatuM. vizeSa vicAravAnuM e paNa che ke jaina saMgha eka paNa sUtranI vikRta prarUpaNane sAMkhI le na hatuM, ane khuda bhagavAna mahAvIre pitAnA jamAI *jamAline usUtra belatAM. saMgha bahAra karavAnI anujJA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama-sAhitya ane prakaraNa-graMthA ApI hatI, te kalpita vastuone svIkAra zI rIte kare? tAtparya ke e niyuktio vagere saghamAnya hatI, e ja enI prAmANikatAnA prakhala pUrAvA che. hajI paNa thADuM vadhAre. mUlasUtronu rahasya samajyA mATe A TIkA--sAhitya ghaNuM upayogI che. anya zabdomAM kahIe te A sAhityane dUrazakhavAthI mUlasUtronA kho aprakAza lAdhe tema nathI. jemaNe A sAhityane dUra rAkhIne mUlasUtrone atha prakAzavA prayatna--prayAsa karyAM, te ene nyAya ApI zakacA nathI, eTaluM ja nahi paNa aneka bAbatamAM chabaraDA vALIne vidyunAnI hAMsIne pAtra banyA che. tAtparya ke niyuktio vagere TIkA-sAhitya paNa Agama-sAhitya jeTaluM.ja prAmANika che, eTale tenA pratye azraddhA ke upekSA karI zakAya nahi. pIstAlIza AgamAnAM nAma A pramANe samajavAM : ', 11 agA : (1) AcArAMga, (2) sUtrakRtAMga, (3) sthAnAMga, (4) samavAyAMga, (5) vyAkhyAprajJapti (zrI bhagavatI sUtra), (6) jJAtAdhama kathAMga, (7) upAsakadazAMga, (8) a MtakRzAMga, (9) anuttaraupapAtika, (10) praznavyAkaraNa ane (11) vipAkasUtra khAra aMgeAmAMthI dRSTivAda nAmanuM eka aMga lupta thatAM 11 aMge rahelAM che. dRSTivAda ghaNuM moTu hatu ane temAM aneka vidyA--kalAnA saMgraha tA, cauka pUva e tene ja eka mahattvanA bhAga hatA. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ }' A jaga-viyA-pratikAra 1. 12 upAzeH (1) aupapAtika, (2) zAzvIya, (3) jIvAbhigama, (%) prajJApanA, (5) sUryaprApti, (6) jaMbUDhIpaprajJapti, (7) caMdraprajJapti, (8) kalpikA, (9) ahapataMsikA, (10) pupikA, (11) puSpacUlikA ane (12) vRdizA. . ke AmAM 8 thI 12 sudhInAM sUtro "niyAvalI sUtronAM nAme oLakhAya che. - 4 bhUlavo : (1) Avazyaka, (2) dazavaikAlika, (2) uttarAdhyayana ane (4) piMDaniryukti ke ghaniryukti. sarva sAdhuone mULamAM eTale sahuthI pahelAM panna karavA cepagya hoI A cAra mUlasUtro kahevAya che. . 2 sUtro : (1) naMdIsUtra ane (2) anuga dvArasUtra. - 6 chedasUtro (1) nizItha, (2) bRhakalpa, (3) vyavahAra, (4) dazAzrutaskaMdha, (5) paMcakalpa ane (6) mahAnizItha. 10 pakIrNaka (pannA) : (1) catuzaraNuM, (2) - AturapratyAkhyAna, (3) bhaktaparijJA, (4) saMstAraka (5) taMdulavaicArika, (6) caMdravezcaka, (7) devendrastava, (8) gaNividyA, (9) mahApratyAkhyAna ane (10) vIrastava. ke A mA prakIrNa kemAM keI devadrastAva ane vIrastavane kaThAM mUke che ane saMratArakane gaNatA nathI, tenA badale maraNasamAdhi ane gacchAcAranI gaNanA kare che. rAtra Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama-sAhitya ane prakaraNa-prathA jaina zramaNeAnI pazrcimAM zruta ane saMyamanI AAdhanA para kendrita thayelI hatI, eTale teo upAdhyAya pAse satranI ane AcArya pAse arthanI vAcanA letA, tene lagatA prazno pUchyA, tenuM niyamita parAvatana karatA ane tenuM sUkSma ciMtana paNa karatA ke jene jaina paribhASAmAM anuprekSA' kahevAmAM Ave che. " A prakAranA zrutAbhyAsa thayA pachI te mumukSue sAthe dharmAMsa MbaMdhI vArtAlApa karatA ke dharmAMsa kha MdhI upadeza ApatA. athavA te zrutAnusArI keTaluMka sAhitya racIne tenuM adhyayana karAvatA. A rIte jaina zramaNeAe racelu sAhitya ghaNuM vizALa che ane te mAtra bhAratIya saMskRtine ja nahi, paNa samasta mAnavasa MskRtinA mahAna vAraso che. te saMbaMdhamAM Do. bhagavAnalAla IndrajI, DaoN. bhAu dAjI, DaoN. bhAMDArakara, DaoN. satIzacaMdra vidyAbhUSaNa Aphri bhAratIya vidvAnAe ghaNA UMcA mata pradarzita karelA che ane DaoN. haeNna yAkobI, loyamAna, lATa, khulara, heAna le, vinDaza, rAIsa, Tulse, kIsAna, pITarsana, phargyusana, khasa, spriMga, hala, gerinA, ela. pI. TesIderI vagere videzI vidvAnAe paNa mukta kaMThe vakhANu karelAM che. abhyAsI vhAya zramaNuAe suni anI je kRtio mATe svI, te je zramaNa, sUtra ane arthanA sArA tene gItArtha kahevAya che. AvA gItA vAe zAmanA eka desI suMaDha alpa eghyavALAne vizeSa dha pamADavA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzizna prakaraNagrantha ke prakaraNanI saMjJA pAmI che. upAdhyAya zrI vinayavijayajI mahArAje prakAzamAM kahyuM che ke sRSTAnyajJopakArAya, tebhyo'pyatinarSibhiH / zAstraikadezasaMbaddhAnyeyaM prakaraNAnyapi // - vyaka, gAthA 99 temanA karatAM (anaMgapraviSTa kRtanA racayitAo kastAM vadhAre sAMprata RSioe ajananA upakAra mATe zAstranA ekadezathI saMbaMddha thayelAM prakaraNe paNa racyAM." ahIM eTaluM spaSTa karavAnI AvazyaktA che ke jinAgamamAM kahevAyelA eka eka viSaya ane eka eka vacana para prakaraNo racAyelAM che ane teNe jaina zrutanI bhavyatA tathA upakAritA para ghaNe prakAza pADe che. zrI umAsvAti sahArAje 500 prakaraNe racyAM, zrI haribhadrasUrie 1444 prakaraNanI racanA karI, bIjA paNa aneka mahApuruSa prakaraNenI racanA karatA ja rahyA, eTale tenI saMkhyA ghaNuM moTI heya, emAM Azcarya zuM? I paraMtu "sarjana tyAM vinAza' e nyAye temAMnAM ghaNuM prakaraNe nAmazeSa thayAM che ane Aje te amuka bhAga ja avaziSTa rahyo che. Ama chatAM jenadharmane sarma samajAvavA mATe te ghaNe upagI che. AvA prakaraNamAM tatvAthadhigamasUtra, navatattvaprakaraNa, daMDaka, laghugrahaNI, kSetrasamAsA, cha karmagraMtha, traNa bhASya ane jIva-vicAranI mukhyatA che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama-sAhitya ane prakaraNu-graMtha jIvaviSayaka keTalAMka prakaraNanI yAdI jinAgamAM aneka sthaLe jIvanuM varNana Ave che. jIvAbhigama ane prajJApanAsUtramAM tenuM viratArathI varNana che, uttarAdhyayana sUtranuM chatrIsamuM adhyayana jIvanA svarUpa tathA bhedAnabhedanuM kramabaddha varNana Ape che tathA dazakAlikA sUtranuM cothuM adhyayana SaDajIvanikA paNuM jIvana svarUpane saMkSiptamAM baMdha karAve che. A sAhityanA AdhAre gItArtha munivaree jIvaviSayaka aneka prakAraNe racelAM che, temAMthI upalabdha prakaraNenI yAdI nIce mujaba cheH (1) jIva-vicAra-prakaraNa (2) jIva-vicAra-stava (3) jIvAjIva-vibhakti-prakaraNa (4) jIva-saMkhyA-kulaka (5) jIva-saMbodhana (6) jIva-samAsa-sUtra (7) jIva--siddhi (8) jIva-sthApanA-kulaka (9) jIva-svarUpacaturvizikA (10) jIvAjIva-vicAravivaraNa (11) jIvAjIva-vibhUti (12) chavAnuzAsana Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA (13) chavAnuzAsana-sabdhi (14) javAnuziSTa-kulaka (15) jIvAnusiddhi (16) vAbhigama-saMgrahaNI AmAMnI keTalIka kRtio prakaTa thaI che ane keTalIka kRtio hajI aprakaTa che. tenI mUla kRtio kayA bhaMDAramAM surakSita che, te pUnAnA bhADArakara erienTala risarca ITITyuTa bahAra pADelA "jinaratnakeSa-bhAga pahelAmAM joI zakAya che. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa trIjI dravyAnuyAganI mahattA Agama-sAhitya tathA prakaraNa-granthAmAM dravyane anuyAga che, gaNitanA anuyAga che, dharmakathAnA anuyAga che ane caraNa-karaNanA paNa anuyAga che. anya zabdamAM hIe te temAM SaDvavyanu. vivecana che, khagALa tathA bhUMgALane lagatA gaNitanuM nirUpaNu che, dharmanA Adha karAve tevI sarasa thAo che, cAritranuM uttama prakAre nirmANa karavAne upadeza che ane vividha dharmAnuSThAnA aMge upayogI mArgadarzana che. anuAga eTale sUtranA arthanI vyAkhyA ke sUtranA anu. vivecana. * anuyAga-dvAra-sUtra ' e nAmamAM anuyoganA artha vyAkhyA che ane zrI hemacandrAcAya mahArAje paNa abhidhAna-cintAmaNi--koSanA devAdhidevamAMDamAM 8 anuyor3vAdhyAyaH' e padyanI vRttimAM anuyoganA artha vyAkhyA karelA che. dravyAnuyAga, gaNitAnuyoga, dha kathAnuyoga tathA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA caraNa--karaNAnuyAgamAM vadhAre mahattA dravyAnuyoganI che, kAraNa ke SaDUdravyanuM yathArtha svarUpa samajyA vinA AtmavAda, karmavAda, puruSAvAda tathA mekSavAdamAM praveza thaI zaktA nathI. jIvanuM lakSaNu, jIvanA bhedo vagere paNa dravyAnucaigane ja AdhIna che. 1 vamAna yuganA eka samartha ciMtaka kahe che ke ' AtmAnuM viziSTa kalyANu sAdhavAnuM samartha sAdhana koI hAya tA te dravyAnuyAganI vicAraNA che. jyAM sudhI AtmAe e vicAraNA karI nathI, athavA karI che te sthira thaI nathI, tyAM sudhI cAritranI ArAdhanA viziSTa kula ApI zakatI nathI. caraNu-karaNa eTale cAritranI ArAdhanA. tenuM viziSTa kula kevalajJAna che. te prApta karavA mATe zukala dhyAna joIe. zukala dhyAna dhyAtA AtmA dravyAnuyoganI vicAraNA kare. jene dravyAnuyAganI vicAraNA na hAya, te AtmA zukala dhyAna mATe sama anI zake nahi."1 nyAyavizArada--cAyAcAya "mahApAdhyAya zrI yaze-- vijayajI mahArAje dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM kahyuM che ke zuddha AhArAkrika tanuyeAga, moTA hIe dravya-anuyoga. zuddha AhAra-pANI vAparavA, vidhi pUrvaka niyamita 1. dravya-guNu-paryAyanA rAsa para paM. zrI (vamAnamAM AcAya zrI), hyurandharavijayajI mahArAjanuM vivecana pRSTha 1-2. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoganI mahattA 1 kriyAo karavI, vividha tapazcaryAmAM pravRtta thavuM e cAritrayoga che, paNa te dravyAnuyeAganI vicAraNAne teAle AvI zake nahi. tAtparya ke e ceAga nAnA che ane A yoga moTo che.' nyAyanA prakADa vidvAna zrI siddhasena divAkare te tyAM sudhI kahyuM che ke " caraNa-karaNamAM ghaNA AgaLa vadhelA hAya, paNa jeo svasamaya ane parasamaya jANatA nathI, eTale ke dravyAnuyAgamAM niSNAta nathI, te nizcaya zuddha cAritranA sAra jANatA nathI.' anya mahApuruSAe paNa dravyAnuyAganuM mahattva khUba ja AMkyu che, eTale mumukSuoe dravyAnuyAganI vicAraNAmAM pravRtta thavuM Avazyaka che. jene ApaNe vizva, jagat ke duniyA kahIe chIe, tenA be vibhAga che: eka leAka ane bIjo aleAka. temAM lAka jIva ane ajIvathI vyApta che, jyAre alAkamAM mAtra AkAza sivAya khIjuM kaMI nathI. Ane atha ema samajavAnA ke satra AkAza phelAyelu' che, tenA eka bhAgamAM leA AveleA che ane temAM cetana tathA jaDa padArtho rahelA che. cetana tathA jaDa padArthAnuM vagI karaNa karIe tA paDadravya--cha prakAranAM dravye prApta thAya che. te A pramANe : (1) jIva ( Soul or Consciousness ) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAprakAzita (2) dharma (Medium of motion) (3) adharma (Medium of rest) (4) AkAza (Space) (5) kAla ( Time) (6) pudgala (Matter) AmAM kAla sivAyanAM bAkInAM pAMca dravyane astikAya kahevAmAM Ave che, kAraNa ke temAM pradezane samUha heya che. kalamAM pradezane samUha hete nathI. dharma, adharma ane AkAza eka eka che ane kAla, pudagala tathA jIva A traNa dravyo anaMta che. kAla sivAyanA pAMce ya dravya dhruva che, nitya che, zAzvata che, arthAt te keInAM utpanna karelAM nathI ke tene kadI paNa nAza thavAne nathI. alabatta, tenA paryAmAM-tenI avasthAmAM avazya parivartana thatuM rahe che. anya zabdomAM kahIe te A dravya mULamAM sanAtana hovA chatAM avasthAvizeSathI parivartanazIla che. vizeSamAM A dravyo samAna avagAhamAM sAthe rahI zake evAM che ane vyavasthita hovAnAM kAraNe tenI saMkhyAmAM kadI vadhAre ke ghaTADo thatA nathI. chavadravyanuM mukhya lakSaNa cetanA che. te saMbaMdhI vistRta vivecana have pachInA prakaraNamAM Avaze. - dharmadravyanuM mukhya lakSaNa gatisahAyaktA che, eTale Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoganI mAtA ke svabhAvanusAra svayaM gati karI rahelA cetana ane jaDa padArthone gatimAna thavAmAM te sahAya kare che. ahIM svAbhAvika ja eve prazna thavA saMbhava che ke, jyAre eka dravya svabhAvathI gatizIla che, te anya dravyanI sahAyatAnI AvazyaktA zI?" tenuM samAdhAna e che ke mAchalImAM taravAnI svAbhAvika zakti che, chatAM jala vinA te tarI zakatI nathI, tema cetana ane jaDa padArthomAM svayaM gati karavAnI zakti che, paNa teo dharmAstikAyanI sahAya vinA gati karI zaktA nathI. Adhunika vijJAnike e paNa A vAtane svIkAra karyo che ke kaI paNa padArtha AkAzamAM gati kare che, te iMthara nAmanA eka adazya padArthanA AdhAre kare che. ItharanA svarUpa bAbata vaijJAnikamAM matabheda pravarte che, paNa dhIme dhIme teo dharmAstikAyanI najIka AvI rahyA che, emAM koI zaMkA nathI. + adharmadravyanuM mukhya lakSaNa sthitisahAyA che, eTale ke svabhAvAnusAra sthiti-sthiratA karI rahelA cetana ane jaDa padArthone sthira thavAmAM te sahAya kare che. ahIM paNa upara je prazna thavAne ke jyAre padArtho pitAnA +dharmAstikAya vagere padArtho kevaLajJAna sivAya jANI zakAya evA nathI. chadmasthanuM jJAna-vijJAna tene jANI na ja zake. mAtra Agama-prAthabhAve buddhigrAhya thaI zakatA ja nathI, eTale vijJAnanI kalpanAmAM Avate Ithara padArtha dharmAstikAya sAthe saMbaMdha dharAve che, ema mAnavAnI jarUra nathI, paNa A carAcara sRSTinuM saMcAlana koI evA padArthane AdhAre che, e hakIkata dhamastikAyanI poSaka che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzi svabhAvAnusAra sthiti sthiratA kare che, tyAre tene sthira thavAmAM sahAyanI apekSA zI ? ' tenuM samAdhAna e che ke manuSyamAM sthira thavAnA svabhAva hAvA chatAM AAsana vagere temAM sahAyabhUta thAya che, samajavu. jema zayyA, ahI paNu tema 26 A dharmAstikAya ane adharmAstikAya lAnA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI vyApelA che, eTale cetana ane jaDa padArthAnI gati-sthiti leAkanA eka cheDAthI khIjA cheDA sudhI thAya che, paNa tethI bahAra thatI nathI. AkAzadravyanuM mukhya lakSaNu avakAza che, eTale ke te badhAM dravyAne peAtAnI aMdara rahevAnuM sthAna Ape che. kAladravyanuM mukhya lakSaNa vartanA che, eTale ke tenAthI dareka dravyanI vartanA-vidyamAnatA jANI zakAya che. A padArtha hatA, A padArtha che, A paTTA haze, vagere jJAna kAla sivAya thaI zakatu nathI. ahIM e paNa samajI levu' Avazyaka che ke koI paNa kriyA ke parivartana thavAmAM kAla e mukhya kAraNa che. anya zabdomAM kahIe tA kAlanI sahAya vinA koI paNa kriyA ke koI paNa prakAranu parivartana thaI zakatuM nathI. garbha mAMthI bALaka thavAmAM, AMLakathI yuvAna thavAmAM ane yuvAnathI vRddha thavAmAM kAlanI AvazyakatA rahe che, teja rIte svAdhyAyADhi koI pravRtti karavI hoya teA te paNa kAlane AdhIna ja thAya che. kAla e arUpI adRzya dravya che, eTale te pakaDI zakAtu Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoganI mahattA = prANa nathI, paNa saMktanA AdhAre tenuM parimANa kADhI zakAya che. jaina zAstromAM A parimANu nIce mujaba batAvyuM che. kAlane nivibhAjya bhAga = samaya asaMkhya samaya AvalikA saMkhyAta AvalikA = zvAsa e zvAsa sAta prANuM = oNka sAta stAka = lava sIttotera lava = muhUrta trIza muhUrta = aherAvya (divasa ane. rAtri) paMdara aherAtra = pakSa be pakSa = mAsa be mAsa = tu traNa Rtu = ayana be ayana = varSa pAMca varSa = yuga vIza yuga = zatAbdI daza zatAbdI = sahastrAbdI corAzI se sahastrAbdI = pUrvAga corAzI lAkha pUrvAga = pUrva AnAthI paNa vadhAre bIjAM parimANe batAvelAM che. jemAM zIrSa prahelikAnuM parimANa 194 aMka jeTalAM varSonuM che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 vicAra-prakAzita tenI AgaLa asaMkhyAtanI gaNanA thAya che, temAM palyopama, sAgaropamanI mukhyatA che. Ano adhikAra A ja graMthamAM AgaLa upara Avaze. tenAthI AgaLa anaMtanI gaNanA thAya che, temAM pudgalaparAvartanI saMjJA Ave che. anaMtanI gaNanAmAM anaMtAnaMta e chevaTanI kakSA che. pudgalanuM mukhya lakSaNa varNa, rasa, gaMdha ane sparza che. A jagatamAM ApaNuM najare je kaI padArtho paDe che, te A pudgalanI ja racanA che. bAkInAM dravya arUpI hAI daSTine viSaya banI zaktAM nathI. zabda (dhvani), aMdhakAra, udyota, prabhA, chAyA, Atapa, e paNa pudgalanAM ja pariName che. lekanA AkAra saMbaMdhI dravyAnuyegamAM jaNAveluM che ke te keDe baMne hAtha rAkhIne be paga pahoLA karIne TaTTAra UbhelA puruSa jevuM che. temAM pagathI keDa sudhIno bhAga te "aleka che, nAbhisthAna te "tiryagU leka che ane te uparane bhAga te "aleka che. tenI tamAma UMcAInA cauda sarakhA bhAga pADavA, te cauda rAja kahevAya che, ane tevA caudarAjavALe je leka, te cauda rAjalaka kahevAya che. rAjanuM mApa asaMkhya cejane che. cauda rAjalokamAM goThavAyelI vastune kama nIce mujaba che: ve chetemAM paNa paga pahoLA karajavuM che ke Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyAnuyoganI mahattA 29: * sauthI upara siddhazilA, tenI nIce pAMca anuttara vimAne, tenI nIce nava raiveyaka, tenI nIce bAra devaka, tenI nIce caMdra-sUryAdi tiSacaka ane tenI nIce manuSyaleka. ATalAM sthAne sAta rAjakamAM samAyelAM che. tenI nIce anukrame vANuvyaMtara, vyaMtara, ane bhavanapati. devenAM ane ghammA pRthvIna pratare paraspara ekabIjAne AMtare che ane tenI nIce vaMzA, zailA, aMjanA, riSTa, maghA ane mAghavatI nAmanA vibhAge che, jemAM anukame. sAta naraka samAyelAM che. ghammAmAM paheluM naraka che ane. mAghavatImAM sAtamuM naraka che. dravyAnuyogane ATale saMkSipta khyAla manamAM rahevAthI. AgaLa para jIvanuM svarUpa samajavAmAM ghaNI anukULatA raheze. O Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa zuM jIvanuM svataMtra astitva jinAgamAM jIvanuM svataMtra astitva mAnavAmAM AvyuM che, e tenuM sahuthI moTuM pramANe che ane tethI zraddhAsaMpanna AtmAone jIvanA svataMtra astitva viSe kazI zaMkA rahetI nathI. Ama chatAM jeo tene yuktithI - jANavA Icche che, temane mATe jIvanAM lakSaNe vagere batA- vavAmAM AvyAM che ane te jIvanA svataMtra astitvane nirNaya karavAmAM ghaNuM upayegI che. dareka dravya pitAnAM viziSTa lakSaNathI oLakhAya che, tema jIvadravya-jIva paNa pitAnAM viziSTa lakSaNathI oLakhAya che. jIvanuM viziSTa lakSaNa cetanA che. kahyuM che ke cetanATyakSano bIvaH " cetanA, citanya, citazakti e - badhA paryAya zabdo che. Ane artha ema samajavAne ke jyAM jyAM cetanA, cetanya ke caitanyavyApAra jaNAya, tyAM tyAM jIva samaje. ApaNumAM cetanA jaNAya che, mATe ApaNAmAM jIva che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanuM svataMtra astitva gAyamAM cetanA jaNAya che, mATe gAyamAM jIva che. kabUtaramAM cetanA jaNAya che, mATe kabUtaramAM jIva che. kIDImAM cetanA jaNAya che, mATe kIDImAM jIva che. vanaspatimAM cetanA jaNAya che, mATe vanaspatimAM jIva che. jyAM cetanA nathI, tyAM jIva nathI. tAtparya ke te ajIva che, jaDa che. TebalamAM cetanA nathI, mATe temAM jIva -nathI; e ajIva che, jaDa che. kAcanA TukaDAmAM cetanA nathI, mATe temAM jIva nathI; e ajIva che, jaDa che. lekhaMDanA saLiyAmAM cetanA nathI, mATe temAM jIva nathI. e ajIva che, jaDa che. ' jaina zAstromAM ema kahyuM che ke "jIvo kavaLAjaLo-jIva upaga lakSaNavALe che." upaga eTale cetanAnuM kuraNa, bedhavyApAra ke jANavAnI pravRtti. A upaga nirAkAra ane sAkAra ema be prakArane heya che. temAM vastune sAmAnya ke askuTa baMdha thave, tene nirAkAra " uga kahevAya che ane vizeSa ke skuTa bodha , tene -sAkAra upaga kahevAya che. A be prakAranA upayogane anukrame darzana tathA jJAna kahevAmAM Ave che. je jANe che, tene sukha-duHkhanuM saMvedana thAya che, je jANatA nathI, tene sukha-duHkhanuM saMvedana thatuM nathI. manuSyane zeDa tApa lAge te duHkhanuM saMvedana thAya che, jyAre sagaDImAM hara vakhata kelasA saLagatA hoya che ane . agni bhabhUkta hoya che, paNa te kazuM jANatI nathI, eTale Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzita tene dukhanuM saMvedana thatuM nathI. ApaNuM jIbhane ke mIThA padArthane saMsarga thAya te sukhanuM saMvedana thAya che, paNa kaDachI dudhapAkanA tapelAmAM traNa kalAka rahe te paNa. tene jarAya sukhanuM saMvedana thatuM nathI, kAraNa ke te upaga. vALI nathI, kazuM jANatI nathI. - jaina zAstromAM jIvanAM lakSaNe anya prakAre paNa batAvyAM che. jemake yaH kartA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA, sa hyAtmA nAnyalakSaNaH // "je vividha prakAranAM karmone kta che ane e. karmanAM phaLane bhaktA che, tathA je saMsAramAM paribhramaNa. karI rahyo che ane temAMthI mukta thavAnA svabhAvavALo che, te ja AtmA che, jIva che. tenuM lakSaNa bIjuM nathI." - thoDA vivecanathI A vastu vadhAre spaSTa thaze. jIva. anya dravyanI jema anAdi-nidhana che, eTale ke tenI Adi. paNa nathI ane tenuM nidhana paNa nathI. je dravya nitya, zAzvata ke sanAtana hoya, tenI Adi zI rIte hoI zake? je tenI Adi mAnIe te te pUrve tenuM astitva na. hatuM, ema siddha thAya ane jo evuM siddha thAya te. tene nitya, zAzvata ke sanAtana kahI zakAya nahi. A jIva mithyAtva, meha vagere kAraNe karma upAze che ane tenA baMdhanamAM sapaDAya che. A karmabaMdhanane. have tene vahudI judI gatiomAM javuM paDe che ane tene. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanuM svataMtra astitva anurUpa zarIra dhAraNa karIne pUrvanA karmonuM sAruM ke beTuM phaLa bhegavavuM paDe che. A keTalAka kahe che ke "amane phalANAe sukhI kya ane phalANue duHkhI karyA.' Ama kahevuM upacArathI ThIka che, paNa tAtvika rIte te AtmA jevuM karmabIja rope che, tevuM ja tenuM phala bhegave che eTale ApaNe sukha-duHkhane je upabhoga karIe chIe, te ApaNuM pitAnI ja pedAza che, te mATe bIje kaI javAbadAra nathI. jIva satapuruSArthanA ge karmanAM baMdhana teDI zake che ane temAMthI sarvathA mukta thaI zake che. tAtparya ke baMdha ane mukti jIvana saMbhave che, paNa anyanI nahi. keTalAka kahe che ke "jIva te dekhAtuM nathI, eTale kharekhara tenuM svataMtra astitva che ke kema? e zaMkAspada che. vaLI cetanAne anubhava zarIra dvArA thAya che, mATe cetanAne zarIranuM lakSaNa mAne te kema?" paraMtu temanuM A kathana ucita nathI. je cetanA zarIranuM lakSaNa hoya te te sadA caitanyayukta rahevuM joIe, paNa maraNAvasthAmAM te citanya-rahita banI jAya che. vaLI cetanA zarIranuM lakSaNa heya te meTA zarIravALAmAM vadhAre cetanA hevI joIe ane tenA lIdhe tenAmAM jJAna paNa vadhAre rahevuM Ie. te ja rIte nAnA zarIravALAmAM ochI cetanA hevI joIe ane tenA lIdhe tenAmAM jJAna paNa ochuM vivuM joIe, paraMtu ghaNI vAra meTA zarIramAM ochuM jJAna A ja zarIranuM lakSaNa che. zarIra dvArA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzita ane nAnA zarIramAM vadhAre jJAna jevAmAM Ave che. eka pahelavAna ane saMta puruSanI sarakhAmaNI karIe te A vastu vadhAre skuTa thAya che. pahelavAna kadAvara zarIrane hevA chatAM tenAmAM jJAna echuM hoya che ane saMtapuruSa dubaLA-pAtaLA hevA chatAM temanAmAM jJAna vadhAre hoya che. hAthI ane baLadanI sarakhAmaNImAM manuSya e nAnuM prANuM che, chatAM te baMne karatAM vizeSa jJAna dharAve che, eTale cetanAne zarIranuM lakSaNa mAnI zakAya nahi. e te jIvananuM ja lakSaNa che ane jIvamAM ja hoya che. jIva ane zarIra judA che, tethI ja mRtyu samaye jIva zarIrane choDI jAya che ane karma anusAra niyata thayelI gatimAM utpanna thAya che. jIva ane zarIra judA che, paNa eka nathI, e vastunI pratIti karAvanAruM eka suMdara kathAnaka rAyapAseNIya sUtramAM ApeluM che. te pAThakenI jANa mATe ahIM rajU karavAmAM Ave che. eka pradezI rAjAnuM kathAnaka - tambikA nagarIne rAjAne parama vizvAsu mitra citra nAmane sArathi eka vAra kAmaprasaMge zrAvastI nagarImAM AvyuM. tyAM zramaNa kezikumArane upadeza sAMbhaLI pratibaMdha pAmyuM ane teNe zrAvakanAM samyaphAvamULa bAra te dhAraNa karyA. pachI teNe AcAryazrIne vinaMti karI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanuM svataMtra astitva 35 - ke "he bhagavana! tambikA nagarI prAsAdika che, darzanIya che ane ramaNIya che, mATe tyAM padhAravA kRpA karaze." citrasArathie Ama be-traNavAra vinaMti karI, tyAre AcAryazrIe kahyuM : "jevI kSetra-parzanA." - AcAryazrInA Igita parathI citra eTaluM samajyo hatuM ke teo eka vAra tambikA nagarIne jarUra pAvana karaze, eTale teNe tambikA pahecIne ughAnapAlakane kahI rAkhyuM hatuM ke "jyAre zramaNa kezikumAra ahIM padhAre, tyAre mane khabara Apaje." anukrame AcAryazrI tambikA padhAryA, udyAnapAlake citrasArathine vadhAmaNI ApI, citrasArathie udyAnapAlakane yatheSTa dAna ApI vidAya karyo ane snAnAdithI zuddha thaI, egya vastrAlaMkAra dhAraNa karI, AcAryazrInA darzane gaye. tyAM AcAryazrIne upadeza sAMbhaLyA pachI kahevA lAgyuM ke "he bhagavana ! amAre rAjA pradezI adhArmika che. te kaI zramaNa, brAhmaNa ke bhikSune Adara karatA nathI ane sarva keIne herAna kare che, mATe Apa tene dharmopadeza karo." AcAryazrIe kahyuM : "je te ahIM Avaze, te ame tene dharmopadeza karIzuM.' - citre kahyuM : "huM tene keI paNa upAye ApanI jise laI AvIza." Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 'jIva-vicAra-prakAzikA pachI eka divasa gheDAnI parIkSA karavAnA nimitte rAjAne rathamAM besADI nagarI bahAra dUra laI gaye ane tyAM rAjAe pAchA pharavAnuM sUcana karatAM teNe rathane mRgavanaudyAna AgaLa lAvIne Ubhe rAkhe ke jyAM AcAryazrIne. mukAma hatuM. citre kahyuM : "mahArAja ! A mRgavanaudhAna che. tyAM gheDAone cheDe thAka khavaDAvIe ane ApaNe zrama paNa dUra karIe." rAjAe hA pADatAM rathane te aMdara laI AvyA. ane zramaNa kezikumAranA utArAthI thoDe dUra ghoDAone cheDI nAkhI, tenI sArasaMbhALa karavA lAgyuM. rAjA paNa rathathI nIce utaryo ane ghoDAonA zarIra para hAtha. pheravavA lAgyuM. ema karatAM teNe sabhAnI vacce upadeza karI rahelA zramaNa kezikumArane joyA. emane jotAM ja pradeza rAjAne vicAra Avyo ke A vaLI jaDa-muMDiye ahIM beThe che? ane kene te evuM zuM Ape che ke jethI AvaDI moTI mAnavamedanI ahIM ekatra thaI che?" teNe kahyuM: 'citra! je te khare ke A badhuM zuM cAlI rahyuM che? pele moTo jaDa barADA pADIne anya jaDa lekene samajAvI rahyA che? AvA naphakarA lene lIdhe ApaNe AvI suMdara udyAnabhUmimAM paNa yatheSTa vicarI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanuM svataMtra astitva zaktA nathI! ApaNe vizrAMti levA ahIM AvyA, te e. moTA barADA pADIne ApaNuM mAthuM pakavI rahyo che " citre kahyuM: "he svAmina ! huM bhUlatA na haiuM te e zramaNa kezikumAra che ke je pArzvanAtha bhagavAnanI paraMparAmAM utarI Avela che. emane ucca keTinuM avadhijJAna thayeluM che." rAjAe kahyuM : " tyAre te enI pAse javA jevuM kharUM." pachI baMne zamaNuM kezikumAranI sAme joIne UbhA rahyA. rAjAe pUchyuM : "he bhale tame ucca keTinuM avadhijJAna dharAve che?" AcAryazrIe kahyuM: "he rAjana ! dANare dANumAMthI chaTakI javA mATe keIne khare raste pUchatA nathI, paNa ADAavaLA mArge cAle che, tema vinayanA mArgathI chaTakI javAne lIdhe tane prazna pUchatAM paNa AvaDatuM nathI. vAru, mane joIne tane e vicAra Ave khare ke "A meTo jaDa anya jaDa lekene zuM samajAvI rahyo che? ane mArA ughAnamAM meTA barADA pADIne mane zAnti levA detuM nathI!" ( rAjAe kahyuM : "A vAta sAcI che, paNa tame A sAthI jANyuM? AcAryazrIe kahyuM: "amArA zramaNa-samudAyamAM pAMca Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jIva-vicAra-mArikA prakAranAM jJAne manAya cheH (1) matijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) manaH5ryavajJAna tathA (5) kevalajJAna. temAMnAM pahelAM cAra jJAna mane thayelAM che, tenA lIdhe tArA manane saMkalpa huM jANI zakyo chuM.' rAjA: "he bhaMte ! tamArA zramaNa-nircamAM evI samaja che kharI ke jIva judo che ane zarIra paNa juduM che?' - AcAryazrI : "hA. amArI samaja evI che." rAjAH "te pachI jIva ane zarIra judA nathI, paNa eka ja che, evI mArI mAnyatAnuM kAraNuM sAMbhaLe. mAre dAdo A nagarIne ja rAjA hatA. te ghaNe adhArmika hatA ane prajAnI sArasaMbhALa barAbara rAkhate nahate. te tamArA mata pramANe te marIne narakamAM gayele have joIe. mArA dAdAne mArA para ghaNuM heta hatuM. have te je marIne narakamAM gaye heya te ahIM AvIne mane eTaluM te jaNAve ne ke "tuM keI prakArane adharma karIza nahi, kAraNa ke tenAM phalarUpe tAre narakamAM javuM paDaze." paNa te hajI sudhI mane kahevA AvyuM nathI eTale meM nizcaya karyo ke jIva ane zarIra judA nathI, paNa eka ja che ane paraleka jevI kaI vastu nathI." AcAryazrIH "he rAjana ! tAre dAde parataMtrapaNe. narakanAM duHkhe bhegavI rahyo che, eTale tene kahevA zI rIte Ave? nArakImAM utpanna thayele tAjo aparAdhI manuSyalakamAM AvavA te ghaNuM Icche che, paNa cAra kAraNethI te Ama Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanuM svataMtra astitva - - karI zaktA nathI. prathama te narakanI bhayaMkara vedanA tene vihaLa karI nAkhe che. bIjuM narakanA kaThora saMtrIo ke je paramAdhAmI kahevAya che, te ene kSaNamAtra paNa chUTo mUkatA nathI. trIjuM vedanIya karma pUruM bhagavAyeluM hatuM nathI. ane caDyuM tenA AyuSyane kSaya thayele hete nathI. tAtparya ke marIne narakamAM gayele AtmA ahIM AvI zakatA nathI, tenuM kAraNa tenI parataMtra avasthA che, nahi ke naraka nAmanI keI gati nathI e." rAjAH "mArI uparyukta mAnyatA daDha karanAre bIje dAkhale sAMbhaLe. A ja nagarImAM mArI dAdI hatI. te ghaNI dhArmika ane pramANe pAsikA hatI. mArI A dAdI maraNa pAmIne ApanA mata pramANe svargamAM gayelI hovI joIe. huM tene vahAlase pautra hatuM. te mane joIne rAjI rAjI thaI jatI. teNe svargamAMthI AvIne mane kahevuM joItuM hatuM ke "he patra ! tuM paNa mArA je dhArmika caje, jethI tane svarganAM sukha prApta thaze." paNa hajI sudhI te mane evuM kahevA AvI nathI, eTale jIva ane zarIra judA nathI, paNa eka ja che, evI mArI mAnyatA daDha banelI che." AcAryazrI : "he rAjana ! svarganI sarakhAmaNImAM A manuSyaleka ghaNe gada che, eTale deva thayelI tArI dAda ahIM kema Ave? te ahIM AvavAnuM che, te paNa cAra kAraNe AvI zake nahi. eka che ke varganA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra prakAzipra divya kAmabhAge mAM khUba mazagula banI jAya che ane mAnavIya sukhAmAM temanI ruci rahetI nathI; khIjuM e devanA manuSya sAthenA saMbaMdha tUTI gayA hoya che ane deva-devIe sAthe navA prema sakrameleA hAya che; trIjuM divya sukhamAM paDelA e deva 'hamaNAM jAuM chu, hamaNAM jAuM chuM,' ema vicAre che, tyAM te keTalAya kALa vahI jAya che ane manuSya lAkanA alpAyuSI saMbadhIo marI paravAryA hoya che; cAthu manuSyalAkanI durgaMdha ghaNI hoya che. te dudha pudgalAthI vAsita thaI ne cArasA-pAMcaso yAjana UMce paheAMce che. tethI paNa deve A manuSyalekamAM AvatA nathI. tApa ke svargamAMthI tArI dADhI saMdeza ApavA na AvI, tenuM kAraNu svagIya sukhAnI Asakti che, nahi ke svaga nAmanI gati nathI e.' rAjA : * jIva ane zarIra juThThA nathI, paNa eka che, tenAM gheADAM vadhAre pramANa sAMbhaLo. eka vAra prANadaMDanI zikSA pAmelA ceAranA zarIranA nAnA nAnA TukaDA karAvIne joyu ke temAM jIva kAM rahelA che? paraMtu temAMnA koI paNa TUkaDAmAM jIva maLye nahiM. eTale meM nizcaya karyAM ke jIva ane zarIra judA nathI, paNa eka che. zrIjI vAra eka cArane lADhAnI kulImAM pUrIne tenA para sajjaDa DhAMkaNu besADyuM ane karatI cAkI mUkI. pachI cADA divasa bAda ughADIne joyuM te pedyA cAra maraNa pAmelA hatA, paNa kulImAM koi jagAe tirADa ke nAnu Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanuM svataMtra astitva sarakhuM kANuM paDeluM na hatuM. je jIva zarIrathI judo hoya ane te zarIra cheDIne cAlyA gaye te kuMbhamAM kaI sthaLe te tirADa ke kANuM paDe ne? mATe meM nizcaya karyo ke jIva ane zarIra judA nathI, paNa eka che. - trIjI vAra eka cAranuM jIvatAM vajana karyuM ane mArIne vajana karyuM te temAM kaMI paNa phera paDayo nahi. je jIva ane zarIra judA hoya te thoDuM paNa vajana echuM te thAya ne? eTale meM nizcaya karyo ke jIva ane zarIra judA nathI ane paraleka jevI kaI vastu nathI. AcAryazrI : "rAjana ! tArI vAta parathI jaNAya che ke te jIvane nirNaya karavA mATe prayatna te ghaNuM kyAM che, paNa e prayatna joIe te prakAranA na hatA, eTale tenuM pariNAma joIe tevuM AvyuM nahi. he rAjana ! araNInAM lAkaDAmAM agni hoya che, e vAta jagaprasiddha che, paraMtu e lAkaDAnA nAnA nAnA TUkaDA karavAmAM Ave ane pachI tapAsavAmAM Ave ke e agni kyAM rahe che, te dekhI zakAya khare? have e rIte agni na dekhAya te ema kahI zakAya kharuM ke araNInA lAkaDAmAM agni ja nathI? je ke evuM kahe te e vacana avizvasanIya jaThare. A ja rIte dehanA nAnA nAnA TUkaDA karI temAM jIva jevAne prayatna kare ane jIva na dekhAya te ema kahevuM ke jIva nAmanI kaI vastu ja nathI, e vacana prAmANika kema kare? Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra prakAzi jema avAja jaDa vastuone bhedIne cAlyA jAya che, tema jIva paNa jaTha vastune bhedIne cAlyuM jAya che, eTale kubhImAM tirADa ke kANu kathAMthI paDe? vaLI vrajana tA pudgalanI-jaDa padArthanA guNa che, jyAre jIva tA pud lathI bhinna evA arUpI padArtha che, eTale tenu vajana kyAMthI hAya ? mATe jIva e zarIrathI jude svataMtra padmA che ane te maryAM pachI paraleAkamAM jAya che.' A uttarathI pradezI rAjAnA mananuM samAdhAna thayuM ane te zramaNu kezikumArane namI paDyo. pachI temane upadeza sAMbhaLIne teNe samyakatvamUla zrAvakanAM khAra te grahaNa karI AtmAnuM kalyANa sAdhyuM. koI ema hetu hAya ke A tA bahu purANA jamAnAnI vAta che. Aje teA vijJAna ghaNuM AgaLa vadhyu che ane lokonA manamAM aneka jAtanA tarka thAya che. te mA jAtanA tanu samAdhAna kare evA eka ahI rajU karIe chIe. savAda ame zarIra ane cetanA viSe rasika saMvAdaX eka vAra ame eka vidvAn mitrane pUchyuM ke, 'tame zarIrane zuM mAnA che ?' x " nAmanA graMthanA bIjA prakaraNamAM . - dakSiNamAM drivya prakAza vijJAnavAdInuM dRSTibindu ' e nAmathI ame keTalIka hakIkata rajU karI atI. te prAsaMgika jANIne ahIM ucita pheraphAra sAthe sAbhAra rajU karI che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanuM svataMtra astitva temaNe tarata ja javAba Ape : "eka prakAranuM yaMtra. jema varALayaMtra varALanA jore kAma kare che, DIjhala. eMjina telanI zaktithI kAma kare che ane peTrola-mazIna paTelanI zaktithI gatimAna thAya che, tema A yaMtra kArbana vagere dvArA thatI dahanakriyA vaDe cAlatuM rahe che, eTale eka prakAranuM dahanayaMtra che." ame pUchyuM : "varALayaMtra, Dijhala eMjina ke li . mazIna vacce ane manuSyanA zarIrarUpI yaMtra vacce kaMI. phera khare ?" temaNe kahyuM : "e paNa eka jAtanAM yaMtre che ane A paNa eka jAtanuM yaMtra che. emAM phera ?" ame kahyuM : "vAru, ApaNe varALayaMtra, Dijhala eMjina ke peTrola-mazInane kahIe ke tame amuka sthaLe jaI Ave, te te jaI-AvI zake kharA?" temaNe kahyuM: "e pitAnI meLe amuka sthaLe jaI. AvI zake nahi." ame kahyuM: "temane kaI savAla pUchIe te tene javAba Ape kharAM?" temaNe kahyuM : "e praznane uttara kayAMthI ApI zake? emane jIbha thI ja hoya che? ame kahyuM : "te e yaM zuM kaI vastu saMbaMdhI vicAra karI zake akhaM?" . Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 jIva-vicA-prakAzikA temaNe kahyuM : nA, bhAI! nA. e kaMI vicAra karI zake nahi. vicAra karavA mATe te magaja joIe ane tene saMdeza pahoMcADavA mATe jJAnataMtuonuM jabbara jUtha joIe." ame kahyuM : "sAthe sAthe e paNa jaNAvI de ke e yaMtro zvAsa laI zake ke nahi?" temaNe kahyuM: "e yaMtro zvAsa kyAMthI le? temane phephasAM ceDAM hoya che?" ame kahyuM : "ApanA uttarathI te ema jaNAya che ke varALayaMtra vageremAM ane manuSyanA zarIrarUpI yaMtramAM ghaNI bAbatane phera che ane te bahu maTe che. eka yaMtra pitAnI meLe bilakula-hAlI-cAlI zakatuM nathI ane bIjuM yaMtra pitAnI meLe hAlI-cAlI zake che tathA seMkaDo-sahastro mAIlane pravAsa karIne dhArelA sthaLe pahoMcI jAya che. eka yaMtra jarAye bolI zakatuM nathI ane bIjuM yaMtra pitAnI meLe jeTaluM belivuM hoya teTaluM belI zake che, vividha prakArane vArtAvineda karI zake che, gAvAnI IcchA thAya te judA judA svare aneka prakAranAM gIta gAI zake che ane sevAnuM mana thAya te bheMkaDo tANane ke meTI pika mUkIne kalAka sudhI reI paNa zake che. vaLI eka yaMtra kaI paNa vastune vicAra karI zakatuM nathI, jyAre bIjuM yaMtra nAnI ke meTI, suMdara ke asuMdara, samIpamAM rahelI ke dara rahelI athavA dazya ke adazya evI sarva vastuone Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Y jIvanuM svataMtra astitva vicAra karI zake che, sArI-peTI lAgaNIone anubhava karI zake che ane aneka prakAranI IcchAo karI tene. amalamAM paNa mUkI zake che. A kaMI je-te phera nathI! te ja rIte eka yaMtramAM zvAsa levAnI ke mUkvAnI jarAye zakti nathI, tyAre bIjuM yaMtra game teTale dIrdha zvAsa laI zake che, tene rekI paNa zake che ane mUkI paNa zake. che. eTale baMne yaMtra vacce ati meTo ane asAdhAraNa pheraphAra che. have amArA vidvAna mitra! amane eTaluM ja kahe ke A asAdhAraNa phera zene AbhArI che?" temaNe thoDI vAra vicAra karIne kahyuM: "prathama yaMtra. jaDa che ane bIjuM yaMtra cetanAvALuM che, tenA lIdhe Ave. asAdhAraNa phera jaNAya che." ame kahyuM: "te Apa jaDa ane caitanya evA be. prakAranA padArthone svIkAra kare che ne?" temaNe kahyuM : "jarUra. ame lADA, DhA, paththara, kAca vagerene jaDa mAnIe chIe ane manuSya, pazu, pakSI, jatu vagerene cetanAvALA mAnIe chIe. je vastu pratyakSa pramANuthI siddha hoya tene mAnavAne InkAra zA mATe karIe?' ame kahyuM: "tame hamaNuM jene ullekha karyo, e. cetanA zuM che?" temaNe kahyuM : "varALa jema eka prakAranI zakti che. vidyuta jema eka prakAranI zakti che, tema cetanA paNa ekaprakAranI zakti che." Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chatra-vicAra-makAzita ame kahyuM : "e zakti manuSya, pazu, pakSI vageremAM jaNAya che ane bIjAmAM kema jaNAtI nathI?" temaNe kahyuM: "jyAM tenI utpatti thatI hoya, tyAM jaNAya. bIje kyAMthI jaNAya?" . ame kahyuM: "kRpA karIne e jaNAvazo ke cetanAnI utpatti zI rIte thAya che?" temaNe kahyuM: "amuka to maLe eTale cetanAnI 'utpatti thAya che." ame kahyuM: "je vastusthiti evI ja hoya te kApaDa, lakhaMDa ane bIjI vastuonAM kArakhAnAMnI jema gAya, -bheMsa, hAthI, ghoDA, manuSya vagere aneka jIvaMta prANIo banAvavAnAM kArakhAnAM kADhI zakAya ane temane managamata - AkAra paNa ApI zakAya. zuM kaI vaijJAnike A prayoga karI batAvyuM che kharo? ane tenuM koI nizcita samIkaraNa ghaDyuM che kharuM?" ahIM amArA vidvAna mitra vicAramAM paDyA. temaNe aneka vaijJAnikanAM nAma yAda kya, paNa keIe tattvasajanathI cetanA utpanna karI hoya ane jIvaMta prANIo banAvyAM hoya, evuM yAda AvyuM nahi. temanI A muMjhavaNa tarata ja amArA samajavAmAM AvI gaI eTale ame kahyuM: mumbI! jIvaMta prANIo banAvavAnuM te dUra rahyuM, paNa svayaM kAma karI zake evuM magaja ke svayaM joI zake evI AMkha keIe banAvI che kharI? are! e vAta paNa javA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatu svataMtra astitva do ! temAM je snAyu ane paDadA che, graMthIo ane zirAo che, tenA jevA jIvaMta snAyuo ane paDadAo ke jIvata graMthIo ane zirAe kaI manAvI zakyuM che kharUM? jo A badhu khanI zakatu hAya te! A jagata para rahelA anu jye ke pazu-pakSIone mRtyunA mukhamAM jatAM jarUra bacAvI zakAya, kAraNake tenAmAM je aMga, avayava ke zaktinI khAmI hoya, te A sAdhanAthI pUrI pADI zakAya ane e rIte temanuM zarIrayaMtra cAlatu rAkhI zakAya, paNa hajI sudhI koI vaijJAnika mRtyune khALI zako nathI ke peAtAnA AyuSyamAM sA-pAMcaseA varSa nA umerA karIne ati dIrghAyu thayA nathI, e zu batAve che? ' vidvAna mitra amAruM vaktavya ekacitte sAMbhaLI rahyA hatA, paraMtu temanA mukha para viSAda tathA haSa~nI mizrita lAgaNI vAravAra tarI AvatI hatI, e ame spaSTapaNe joI zakayA hatA. temane viSAdanI lAgaNI thavAnu mukhya kAraNa e hatuM ke pAte Aja sudhI aneka pustako vAMcyAM hatAM, aneka mAsika ane sAptAhikAnu avaleAkana karyuM hatuM ane nAmAMkita gaNAtA prAdhyApakonI (preAphesAnI) vyAkhyAnamALAomAM paNa hAjarI ApI hatI. A rIte temaNe je jJAna meLavyuM, tene kiMmatI khajAnA samajatA hatA, paraMtu Aje temaNe joyuM ke e khajAnAmAM sAcA sikkA dAkhala thavAne badale sakhyAbaMdha khAtA sikkAo ddAkhala thaI gayA hatA ane khajAnAnI kiMmata. nahivat thaI gaI hatI. temane harSanI lAgaNI thavAnuM mukhya kAraNa e hatu ke gAje 4. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzita eka vastunI-navI ja dRSTinI prApti thaI rahI hatI ke jenuM mUlya kaI padArthathI thaI zake tevuM na hatuM. ame kahyuM: "Apa te vidvAna che, dareka vastune taTasthatApUrvaka vicAra karI zake tevA che tethI e vicAravuM joIe ke je jaDa tattvanA saMcajanathI cetanA utpanna thatI hoya te kArakhAnAmAM banelA mAlanI mAphaka badhAmAM te eka ja prakAranI hevI joIe ane tenuM pariNAma yaNa sarakhuM ja AvavuM joIe. eTale eka manuSya ati capaLa ane bIje maMda, eka manuSya atyaMta kAryazIla, ane bIjo pramAdI, eka manuSya bahu buddhizALI ane bIjo mUrkha ema banavuM na joIe. te ja rIte hAthI, ghoDA, UMTa, vAnara, mAchalAM, sApa ane manuSya vagerenI zaktimAM paNa phera na paDavuM joIe, kAraNa ke te badhA cetanA. nAmanI eka prakAranI zaktithI jIvaMta banelA che. paraMtu ApaNe joIe chIe ke te badhAnI zaktimAM, vikAsamAM ane svarUpamAM phera dekhAya che, te tenuM kAraNa zuM? AvA te. bIjA paNa saMkhyAbaMdha prazna vicAravA che ke jene khulAse jIva athavA AtmAnuM svataMtra astitva mAnyA. vinA thatuM nathI. te mATe jJAnI puruSoe je cha siddhAntanI prarUpaNa karI che, te tamAre khAsa jANavA jevI che." vidvAna mitre kahyuM: "je ema ja hoya te mane e siddhAnta jarUra jaNAve, huM tenuM ciMtana-manana karIne AnaMda pAmIza." Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanuM svataMtra astitva - ame kahyuM: "jJAnIoe prarUpelA cha siddhAntamAM prathama siddhAnta e che ke caitanya e jIvanuM-AtmAnuM lakSaNa che, eTale jyAM jyAM caitanya dekhAya, tyAM tyAM AtmA avazya che. bIje siddhAnta e che ke AtmA anAdi che, eTale keIe tene banAveluM nathI. ane avinAzI che, eTale keI kALe nAza pAmavAne nathI. te nitya che, zAzvata che, amara che. trIjo siddhAnta e che ke AtmA ja karmane rtA che, eTale tene je karmabaMdhana prApta thayeluM che. tenI javAbadArI tenI pitAnI che. e siddhAnta e che ke AtmA ja karmaphalane bhaktA che, eTale je karmo teNe bAMdhelAM che, tenAM phaLe tene pitAne ja bhegavavAM paDe che. pAMcame siddhAnta e che ke AtmA puruSArthanA ge A karmone nAza karI zake che ane tenA baMdhanamAMthI sarvathA mukta thaI pitAnA mULa svarUpamAM prakAzI zake che. ane chaThTho tathA chelle siddhAnta e che ke "e puruSArtha karavAnI sarva sAmagrI vizvamAM vidyamAna che." kahevAnI bhAgye ja jarUra che ke e vidvAna mitre A chaye siddhAnta akSarazaH pitAnI neMdhapothImAM utArI lIdhA ane amArA pratye kRtajJatAnI lAgaNI prakaTa karatAM kahyuM : Aje tame mane evI vastunI bheTa karI che ke je huM aMdagIparyata bhUlI zakIza nahi." Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa pAMcamuM vijJAna zuM kahe che? vijJAna zabda pahelAM paNa vaparAte ane Aje paNa vaparAya che, paraMtu baMnenA arthamAM ghaNuM aMtara paDI gayuM che. - zrI bhagavatIsUtranA bIjA zatakanA pAMcamA uddezakamAM AvatA "navane nALe vijJALe paMdarajJALe 2 saMka" e vacane parathI ema samajAya che ke vinayapUrvaka sadagurunA upadezanuM zravaNa karatAM jIva-ajIva, puNya-pApa, dharma ke mekSa saMbaMdhI je bedha prApta thatA tene "jJAna" kahevAtuM ane satsaMga tathA svAdhyAyanA ge e jJAna viziSTa keTinuM banatuM, tyAre vijJAnanI saMjJA pAmatuM. e vijJAnanA phalarUpe pratyAkhyAnanI prApti thatI, eTale ke pApI pravRttione parihAra karavAnI vRtti jAgatI ane pariNAme "saMyamamArgamAM padArpaNa thatuM. A saMyamamArga chevaTe muktipurImAM pahoMcADate, eTale mAnavajIvananuM mahAna dhyeya paripUrNa thatuM. Aje vijJAna zabdathI bhautika padArthonuM viziSTa jJAna Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAna zuM kahe che? para eTale ja artha samajavAmAM Ave che ane tenuM phala paugalika sukhane vistAra che. vadhAre spaSTa kahIe te tenA lIdhe bhautika sukhe vadhAre ne vadhAre pramANamAM bhegavavAnI IcchA-abhilASA prakaTe che ane te mATe game tevI pApakArI pravRttimAM jarAye saMkeca thatuM nathI. jenA paribhASAmAM kahIe te A bhautika vijJAnanA pariNAme mahA AraMbha- samAraMbhanI pravRttio zarU thAya che ke je AgaLa jatAM durgatinAM dvAra kholI akathya vedanAone anubhava karAve che. paraMtu "A bhava mITha, te parabhava keNe dIThe ? evI nAstika mAnyatAmAM rAcanArAone A vAta sUjhatI nathI. jema pataMgiyuM rUpanI lAlasAne lIdhe tamAM paDIne khAkha thaI jAya che, tema bhautikavAdIo dhana-saMpatti-adhikAkIti vagerenI lAlasAmAM sapaDAIne khatma thaI jAya che. temane abhISTa zAntinI prApti kadI paNa thatI nathI. khAsa karIne temanA jIvanane aMtima bhAga te nirAzA, nAsIpAsI ke mAnasika vyathAmAM ja pasAra thAya che. dharmanuM aMtima dhyeya parama zAnti che. vijJAnanuM ' aMtima dhyeya parama zakti che. temAM parama zAntinuM pariNAma te nitAnta zubha ja Ave che, paNa parama zakti viSe AvuM kahI zakAya ema nathI. tenuM pariNAma zubha paNa Ave ane azubha paNa Ave. je zaktine sadupayoga thAya te pariNAma zubha Ave ane durupayoga thAya te riNAma azubha Ave. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA sadupayoga ane durupayegamAM vivekanI jarUra paDe che. ane te AtmAthIne ja yathArtharUpe prApta thAya che. teo peAtAnA nAnA ke moTA svArtha mATe vijJAnanA kadI du3payoga karatA nathI, paraMtu jeA anAtmavAdI che, puNyapApamAM mAnatA nathI ane jenu mukhya dhyeya paNa bhAgavilAsa che, tenA hAthamAM vijJAnanu hathiyAra salAmata nathI. teo nAnA svArtha mATe paNa tene Upayoga karavAnA ane temAM lAkhA-kroDA-akhajo jIvAnI hiMsA thaI jAya, tenI paravA karavAnA niha. ra dArUDiyAnA hAthamAM dArUnA khATale ApIe ane kahIe ke tAre mAtra A khATale joIne rAjI thavAnuM che, paNa tenA upayoga karavAnA nathI, te e banI zake kharU ? athavA bhUkhyA mANasanI AgaLa vividha vAnIo bharelA thALa mUkIe ane tene mAtra Tagara Tagara jovAnu' ja kahIe to e banI zakavAnuM kharU ? jo enA uttara 'nA' mAM hoya tA vijJAnanuM paNu temaja samajavAnu che. Aje vijJAnanA dAra anadhikArI leAkeAnA hAthamAM AvI gayA che, eTale tene ghaNA ja durupayoga thaI rahyo che ane hiMsAnuM pramANa ekdama vadhI gayuM che. Aje ghaNA loko Adhunika vijJAnathI prabhAvita thaI ayA che ane vijJAna kahe te ja sAcuM, khAkI dhu khATu ema mAnavA tathA kahevA lAgyA che. A DhAkAne ame zu hIe ? jo aMdhazraddhA dharmanA kSetramAM icchavA cegya nathI, Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAna zu kahe che? pa tA vijJAnanA kSetramAM zu IcchavA yogya che kharI ? - vijJAna he te ja sAcuM ane bAkI badhuM khATu' ema mAnavuM e eka prakAranI adhazraddhA ja che. Ama mAnanAre jANI levAnI jarUra che ke vijJAne gaI kAle je kahyuM hatu, te Aje maDhelAyu che ane Aje kaheze te AvatI kAle maDhelAvAnA saMbhava che. tAtparya ke vijJAnanAM koI paNa matanya sthira nathI; eTale tenA siddhAntane chevaTa nA zabda mAnI zakAya nahi. khuda vaijJAnike zu kahI rahyA che? te sAMbhaLeA : 'We are beginning to appreciate better and more thoroughly, how great is the range of our ignorance. arthAt ApaNA ajJAnanA vistAra keTale meTA che, te ApaNe vadhu sArI ane spaSTa rIte samajavA lAgyA chIe.' suprasiddha vaijJAnika jemsa ane mIsTIriyasa yunivarsa" (rahasyapUrNa vizva) nAmanA graMthamAM kahyuM che ke "Science should leave off making pronouncement the river of knowledge has too often turned back on itself-arthAt vijJAne nitya navI ghASaNA karavAnuM choDI devu joI e, kAraNa ke jJAnanI saritA ghaNI vAra peAtAnA mULasrota tarapha pAchI vaLI che.' kahevAnuM tAya e che ke eka bAju ApaNe navI navI zeAdhAnI jAherAta karIe chIe, jyAre bIjI mAjI ApaNI mULa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jIva-vicAra-prakAzikSa bhUta mAnyatAo aMge navesarathI vicAra karavA paDe evI sthiti pedA thaI che.' * ' A vaijJAnike e ja pustakamAM AgaLa para jaNAvyuM che ke--The outstanding achievement of twentieth century physics is not theory of relativity with its wielding together of space and time, of the theory of quantum with its present apparent negation of the laws of causation, of the dissection of the atom with the resultant discovery that things are not what they seem. It is the general recognition that we are not yet in contact with ultimate reality. arthAt vIsamI sadInA padA - vijJAnanA mahAna AviSkAra AkAza ane kAlane eka karatAM sApekSavAda ke kArya-kAraNanA siddhAntanA khullA InakAra karatA. kavenTama siddhAnta nathI, temaja paramANu--vibhAjana paNa nathI ke je vastuo dekhAya che eka prakAranI ane che khIjA prakAranI ' evuM pratipAdana kare che. A sadInA mahAna aviSkAra tA e che ke ApaNe atyAra sudhI parama vAstaviktAnI pAse pahoMcyA nathI.' A zabdo sAMbhaLyA pachI kyA sujJa vijJAnamAM AMdhaLI zraddhA rAkhavAnuM ucita samajaze ? pakSapAtathI kharAba vastu paNa sArI lAge che ane Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAna zuM kahe che? khATA pUrvagrahathI sArI vastune paNa kharAba mAnavAnuM valaNa pedA thAya che, eTale satyazeAdhananI abhiruci dharAvanAre A baMne vastu cheDavA jevI che. teNe te taTasthabhAve vastunuM nirIkSaNa karavuM joI e ane temAM je aMze sat dekhAya, tene sat tathA asat dekhAya, tene asat mAnavAnI taiyArI rAkhavI joIe. vijJAnanuM mukha haMjI sudhI bhautikavAda tarapha rahyuM che, eTale tene jIva ke AtmAnI aciMtya zaktinuM bhAna thayuM nathI, paraMtu have vaijJAniko dhIme dhIme e tarapha DhaLavA lAgyA che. 55 pre. AlbarTa AInsTIna kahe cheH 'I believe that intelligence is manifested throughout all nature. arthAt huM mAnuM chuM ke samasta prakRtimAM cetanA kAma karI rahI che.' sara e. esa. eDiMgTana kahe cheH - Something unknown is doing, we do not know what.... I regard consciousness as fundamental. I regard matter as directive from consciousness. The old atheism is gone. Religion belongs to the realm of the spirit and mind and cannot be shaken. arthAta koI ajJAta zakti kAma karI rahI che. ApaNe jANatA nathI ke e zuM che? hu caitanyane mukhya mAnu chuM, bhautika padmAni gauNa Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jIva-vicAra-prakAzikA purANe nAstikavAda have cAlyA gaye che. dharmanuM vicAra kSetra AtmA tathA mana che ane tene kaI paNa prakAre calita karI zaktA nathI." sara je. e. themasana kahe che: "Throughout the world of animal life there are expressions of something akin to the mind in ourselves. There is from Amoeba .upwards a stream of inner and subjective life. It may be only a slender rill, but some times it is a strong current. It includes feeling, imagining, purposing. It includes unconscious. arthAt akhila prANIjagatamAM evI prakriyAo che ke je ApaNA mana sAthe saMbaMdha dharAve che. amIbA (vaijJAnika draSTie sUkSmamAM sUkSma jaMtu) thI mAMDIne badhA prANIomAM AMtarika tathA vaiyaktika jIvananuM jharaNuM vahe che. keIka sthaLe tene strota pAtaLe che, te keIka sthaLe baLavAna paNa che. temAM lAgaNIo, kalpanA, saMjJA aMtargata che. bezuddha avasthAne paNa temAM ja samAveza thAya che." ' e ja vaijJAnika anyatra kahe che ke : "How did living cretaures begin to be upon the earth ? In point of science, we do not know.. arthAta pRthvI para jIvatAM prANIo zI rIte AvyAM? tene vijJAnanI daSTie keI uttara nathI." Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAna zuM kahe che? - je. bI. esa. helDana kahe che: "The truth is that, not matter, not forces, not any physical thing, but mind, personality is the central fact of the universe. arthAta satya e che ke pudgala (matter) nahi, baLa (force) nahi, bhautika padArtha nahi, paNuM mana ane vyaktitva e vizvanAM mukhya ta che." Arthara eca. kompaTana kahe che: "A conclusion which suggests....the possibility of conciousness after death ....... the flame is distinct from the log of wood which serves it temporarily as fuel. arthAt keTalAka prayege parathI derAyeluM anumAna batAve che ke mRtyu bAda paNa cetanAne saMbhava che. agni lAkaDAthI judo che. lAkaDA te thoDA vakhata mATe ene prakaTa thavA mATe IdhananuM kAma Ape che." - sara elivara ja kahe che: "The time will assuredly come when these avenues into unknown region will be explored by science. The universe is a more spiritual entity than we thought. The real fact is that we are in the midst of a spiritual world which dominates the material. arthAt e samaya avazya Avaze ke jyAre vijJAna dvArA ajJAta viSayanA dvArenuM Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * jIva-vicAra-prakAzi anveSaNa thaze. ApaNe dhAryuM hatuM tenA karatAM A vizva vadhAre Atmamaya che. vAstaviktA te e che ke ApaNe evA Atmamaya jagatanI aMdara chIe ke je bhautiktA para varcasva bhegave che." , * pro. Dablyu mekaDugala kahe che : "For no single organic function has yet been found explicable in purely mechanical terms, even such relatively simple processes as the secretion of the tear or the exudation of a drop of sweat continue to elude all attempts of complete explanation in terms of physical and chemical science. arthAt evuM kaI zArIrika kArya hajI sudhI mAluma paDyuM nathI ke je yAMtrika paribhASAthI samajAvI zakAya. pramANamAM ghaNI nAnI kahI zakAya evI bAbate, jemake AMsu nIkaLavA, paraseve Tapaka vagere paNa kevaLa padArthavijJAna ane rasAyaNazAsanI paribhASAthI barAbara samajAvI zakAtA nathI." De gAla kahe che : "In my opinion there exists but one single principle which sees, hears, feels, loves, thinks, remember etc. But this principle requires the aid of various material instruments in order to menifest its respective functions. aula Hiai aufen Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAna zuM kahe che? prAyathI te kevala eka ja vastu mukhya che ke je jue che, sAMbhaLe che, lAgaNane anubhava kare che, prema kare che, vicAra kare che, yAda kare che vagere. paraMtu A vastune. pitAnuM bhinna bhinna kArya karavA mATe bhinna bhinna prakAranAM bhautika sAdhananI jarUra paDe che." greTa DIjhAIna nAmanA pustakamAM AvAM bIjA aneka maMtavyone AdhAre e spaSTa karavAmAM AvyuM che ke A duniyA AtmA vinAnuM yaMtra nathI. temAM cetanAzakti avazya kAma karI rahI che, pachI tenuM nAma game te ApavAmAM Ave." kahevAnuM tAtparya e che ke have vijJAna paNa jIvanuM -AtmAnuM svataMtra astitva svIkAravA lAgyuM che ane najIkanA bhaviSyamAM tene sArvabhauma mAnyatA prApta thaze 1/4 = Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa che. jIva-vicAra aMge kiMcita je jIva e kerI kalpanA heta ke kaI manasvIne - tukko hatA ane e nAmanI kaI vastu A vizvamAM kharekhara hastI dharAvatI ja na hata, te tenA viSe vicAra karavAnuM bhAgye ja vyAjabI gaNata. ApaNe asat eTale avidyamAna vastuone vicAra karatA nathI, kAraNake tethI ApaNuM kaI prayajana siddha thatuM nathI. yadi keI A prakArane vicAra kare ane temAM rAcavA lAge te ApaNe zuM kahIe chIe? "bhAInuM jarA khasyuM che e ja ke kaMI bIjuM? paraMtu jIva e kerI kalpanA nathI, keI manavIne tukako nathI, paNa Agamasiddha vastu che ane tene yukti eTale tarkazuddha dalIla tathA anubhUti eTale sarva keIne sAmAnya rIte thatA anubhavane pUrepUre Teke che. tAtparya ke te eka nakkara hakIkta (Solid fact) heIne tenA svarUpa para vicAra thayele che. keIema kahetuM hoya ke "jIva te najare dekhAte Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chava-vicAra aMge kiMcita nathI, tenA viSe vizeSa vicAra zuM hoI zake?" te Ama kahevuM ucita nathI. vAyu najare dekhAtuM nathI, Ithara najare. dekhAtuM nathI ane vidyutazakti paNa najare dekhAtI nathI, te zuM enA viSe vizeSa vicAra thaI zakatuM nathI? eka vastu dazya heya ke adazya, paNa tenA viSe vicAra thaI zake che ane tenA guNadharma nakkI karI zakAya che, paraMtu A vAta te sAmAnya manuSyane anulakSIne thaI. je. sarvajJa ane sarvadazI che, temane te badhuM hastAmalavat eTale hAthamAM rahelA AMbaLAnI jema spaSTa dekhAya che, tethI temane mAnasika bhUmikA para kaze vicAra karavAnI AvazyaktA rahetI nathI. teo te jJAnadaSTie je kaMI jue che-jANe che, te ja pramANa che. tatvanI vicAraNuM jIvathI zarU thAya che. jemakejiivaa'jiivaa puNNaM, pAvAsava saMvaro ya nijjaraNA / vadhat mulA ja tA, nava tattA hUMti nAthavA | nava tatve jANavA che. te A pramANe (1) jIva, (2) ajIva, (3) puNya, (4) pAya, (5) Azrava, (6) saMvara, (9 nirjara, (8) baMdha ane (9) mokSa." ame pAThakene pUchIe chIe ke so athavA hajAranI saMkhyAmAMthI ekaDe laI laIe te bAkI zuM rahe che? e ja sthiti tattvajJAnanI che. je temAMthI jIvatava laI " laIe te bAkI kaMI rahetuM nathI. - ahIM kei ema kahetuM hoya ke ajIva bAkI rahe. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA te e nagaNya vastu che. je jIva na hoya te ajIvane vicAra zA mATe kare ? sukha-duHkhanuM saMvedana jIvane thAya che ane sakala duHkhamAMthI mukti meLavavA mATe ja tatvanI vicAraNuM che, eTale jIva na hoya te tatvajJAnanI AvazyakatA rahetI nathI. A vivecana te jIva saMbaMdhI vicAra karavA paratve thayuM, paNa jIva-vicAramAM vicAra zabda kayA arthamAM yajAyele che, te jANavAnI jarUra che. eka vAra ame pAThazALAnA eka hoMziyAra gaNatA vidyArthIne pUchyuM ke "jIva-vicArane artha zuM?" teNe kahyuM : "jIva saMbaMdhI vicAra, te jIva-vicAra." ame kahyuM : "A te tame samAsa choDyo, paNa - jIva-vicArane vAstavika artha zuM che?" teNe kahyuM : " jIva nAmanI vastu para vicAra kare te jIva-vicAra." ame kahyuM : "bhASAnA dhoraNe tamAre artha ThIka che. paNa ahIM te kayA saMdarbhamAM vaparAyela che? zuM ApaNe ahIM jIva saMbaMdhI vicAra karavAnuM che? tarko karavAnA che?" . teNe kahyuM : "pAThaya pustakamAM te ema ja lakhyuM che ke "jIva saMbaMdhI vicAra kara, te jIva-vicAra." ane teNe pustaka dekhADayuM. ame kahyuM : "e ThIka che, paNa jyAre ApaNe . Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva>vicAra ane kiMcita eka vastune abhyAsa karavA beThA hoIe, tyAre te aMge vicAraNA karavI joIe ane temAM je kaI prazno phere te zikSakane pUchavA joIe. paraMtu ApaNe te aMge kaMI vicAraNuM ja na karIe te prazna kayAMthI sakure? ApaNuM jaina zAstromAM svAdhyAya pAMca prakArane kahyo che: (1) vAcanA eTale guru AgaLa sUtra ane arthane pATha le. (2) pRcchanA eTale sUtra ane artha saMbaMdhI prazna karavA. (3) parAvartana eTale je kaMI zIkhI gayA hoIe tenuM punarAvartana karavuM. (4) anuprekSA eTale te para khUba UMDANathI vicAra kare. anya leke ene mATe nididhyAsana zabdane prega kare che. ane (5) dharmakathA eTale svAdhyAyanA phaLarUpe dharma ke tatvanuM je svarUpa samajAyuM che, te kalyANabuddhithI bIjAne samajAvavuM. vAru, ahIM vicAra zabda traNa arthamAM jAyele che. vicArane prathama artha mata ke abhimata che. zrI " vizeSAvazyakabhASyamAM A artha jaNAve che. eTale jIva saMbaMdhI jJAnI bhagavatee je mata ke abhimata darzAvela che, te jIva-vicAra. vicArane bIjo artha tatvanirNaya che. "khatema- mahAnidhi" Adi prasiddha saMskRta ke jemAM A artha Apele che; eTale jIva saMbaMdhamAM jJAnI bhagavaMtae karele je tAvika nirNaya te jIva-vicAra. . . . " vicArane trIjo artha bhedapUrvakanuM kathana che ane te Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 jIva-vicAra-prakAzikA zAstrAmAM prasiddha che. eTale jIvanA svarUpa, zarIra, Ayu, Ayasthiti, prANa, ceAni, vagerenA bhedapUrvaka jemAM thana karAyu' che, te jIva-vicAra. ' kahevAnI bhAgye ja jarUra che ke jIva-vicAranA A atha sAMbhaLatAM vidyArthInA AnaMda ane AzcayanA pAra rahyA nahi. te khelI uco ke H kharekhara ! zabdanI zakti agAdha che. jo tenAthI paricita thaI e tA keTaluM badhu jJAna maLe che?? dhArmika abhyAsakramamAM jIva-vicAra zA mATe zIkhavAya che? te paNu spaSTatayA samajI levu joie. jaina zAstramAM kahyuM che ke x kiM suragiriNo garuyaM ? jalanihiNo kiMva hojja gaMbhIraM ? | kiM gayaNAu visAlaM ? kovva ahiMsAsamo dhammo ? // * A jagatamAM meru paryaMta karatAM mATu zuM che? sAgara karatAM gaMbhIra zuM che? AkAza karatAM vizALa zuM ke? ane ahiMsA samAna dhama kayA che? ? arthAta bIjo. phAi nathI. * TALajoninanaLI, turaMtajuriyArivALidhruvanI ! saMsArajalahitaraNI, ekacciya hoi jIvadayA // " kroDA kalyANane janma ApanAra, vividha prakAranAM x (puSpamAlA zla4 6) * (puSpamAlA zlAka 7) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chava-vicAra a cita dAruNa duHkhene nAza karanAra ane saMsArasamudrane tAnAra eka jIvadayA ja che." ___ evaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsai kiMcaNa / / ahiMsA samayaM ceva, eyAvanta viyANiyA // - "jJAnIonA kahevAne sAra e ja che ke koIpaNa jIvanI hiMsA kare nahi. ahiMsAne ja zAstromAM kahele zAzvata dharma samaje." bhAratanA anya trASi-maharSioe tathA sAdhu-saMtoe paNa "pa o mUDha hai"e jAherAta ekI avAje karelI che. aDhAra pApasthAnakemAM prANAtipAtane paheluM mUkavAnuM kAraNa zuM? kAraNa e ja ke te sahuthI moTuM pApa che. prANAtipAta eTale prANane atipAta, jIvahiMsA. pitAnuM hita IcchanAre jIvahiMsA cheDavI ja joIe, kAraNa ke te verane vadhAranArI che tathA bhAre karmabaMdhana karAvanArI che. keTalAka kahe che ke "jIvadayA bahu sArI vastu che, paNa tenuM pAlana te sAdhu, saMta ke tyAgI puruSethI ja thaI zake. ApaNuthI tenuM pAlana thaI zake nahi." paraMtu Ama kahevuM egya nathI. je hRdayamAM dayAnA pariNAma hoya te jIvadayAnuM pAlana ochA ke vattA aMze jarUra thaI zake che. je gRhasthathI jIvadayAnuM pAlana na thaI zastu hata, te carama tIrthaMkara zrI mahAvIra prabhue gRhastha-- dharmanuM nirUpaNa karatAM sthala-prANAtipAta viramaNa Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ja jIva-virAra-prAziphatane jharU ja na hatA ane tyAdharmane upadeza detAM abhayadAnanI ATalI joradAra himAyata paNa karI na hatI. tAtparya ke gRhastha paNa jIvadayAnuM pAlana karI zake che ane pitAnA cAritranuM uttama prakAre ghaDatara karIne AtmavikAsanA mArge AgaLa vadhI zake che. . jIvadayA eTale jIvanI dayA, jIvarAzinI dayA. A vizvamAM jIvane je samUDa vyApele che, tene jIvarAzi kahevAya che. rAzi eTale samUDa. have jIvarAzinA svarUpanuM ja jJAna na hoya, te jIvenI dayA kaI rIte paLe? zAstra kAra bhagavaMte te spaSTa pharamAvyuM che ke paDhamaM nANaM tao dayA, evaM cidai savvasaMjae / annANI kiM kAhI kiMvA nAhIi chea-pAvagaM? // prathama jJAna ane pachI dayA. A pramANe sarva saMyata puruSe sthita che-mAne che. ajJAnI zuM kare? te zreya ane pApane mArga kema karIne jANe?" ahIM sAdhudharmano viSaya cAlI rahyo che. tene uddezIne ema kahevAyuM che ke jeNe prathama eTale prAraMbhamAM jIva saMbaMdhI jJAna meLavI lIdhuM hoya, te ja dayAnuM sArI rIte pAlana karI zake che. je ajJAnI che, eTale ke jIvanuM svarUpa jANa nathI, e zuM karavAne? e kema karIne jANavAne ke A zreyano mArga che ane A pApamAge che? saraLa temaNe jaNAvyuM che ke Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va-vicAra aMge kiMcita jo jIve vi biyANeI, ajIveM vi viyAI / jIvAjIve viyANato, so hu nAhIi saMjamaM // * je jIvane sArI rIte jANe che, te ajIvane paNa sArI rIte jANe che. A rIte jIva ane ajIva anene jANanArA saMyamane sArI rIte jANI zake che.' .. jIvane sArI rIte jANavA, eTale tenAM lakSaNa, bheda, svarUpa vagerenA yathA medha prApta karavA. jyAre A prakAranA medha prApta thAya che, tyAre tenA pratipakSI ajIvane oLakhI kADhavAnuM kAma sAva saheluM makhanI jAya che. anya zabdomAM kahIe te ' A jIva'evA nizcayapUrvaka Apa thaye ke ' A ajIva' evA meAdha pazu nizcayapUrNAMka ja thavAnA. jene jIvanAM lakSaNA lAgu paDatAM nathI, te ajIva. ahIM e paNa spaSTa karavuM joIe ke taddana nIcalA tharanA jIve ane ajIva vacce bhedarekhA doravAnuM kAma sahelu nathI, paNa tyAM jJAnInA zabdo ke zAstravacana sahAya rUpa thAya che ane tethI jIvane ajIva mAnI tenuM upama na karavAnA prasaMga AvatA nathI. jeNe jIva-vicAranuM zikSaNa lIdhuM che, te pRthvI, pANI, vAyu, agni, vanaspati, kIDA, jaMtu, pakSI, pazu, manuSya vageremAM jIva mAnavAnA ane tethI tenA AraMbha-- samArabhathI jarUra acavAnA. kadAca pramADhavazAt tema na anyuM te paNa tenA dilamAM te dayAnI bhAvanA rahevAnI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra--prakAzikA ja ane tethI tenA pariNAme kemaLa rahevAnA. jene dayALu gaNAyA, tenuM kharuM kAraNa e che ke temanI dayAne vistAra jIva-vicAranA zikSaNane lIdhe ghaNe moTo thaI gaye. anya samAjonI hAlata juo ke jyAM jIvana saMbaMdhI viziSTa zikSaNa nathI, teo aneka chanI hiMsA karavA chatAM pite hiMsA karI hoya ema samajatA nathI. pachI temAMthI bacavAnI kezIza te kare ja zI rIte? tAtparya ke dayAdharmanA yathArtha pAlana mATe jIva-vicAnuM zikSaNa Avazyaka che ane tethI ja jaina saMghamAM Aje tenuM paddhatisara zikSaNa apAI rahyuM che. jIva-vicAranA zikSaNa mATe Aje prAyaH jIva-vicAraprakaraNanI ja pasaMdagI thAya che, tenuM kAraNa e che ke tenI prAkRta bhASA sahelI che, tenI zaili sugama che, temAM jIvanA bheda vagerenuM vyavasthita nirUpaNa che ane te mAtra ekAvana ja gAthAonuM hAIne theDA ja vakhatamAM kaMThastha. karI zakAya evuM che. che ke re Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa sAtamuM jIva-vicAra-makaraNanA nirmAtA eka kRti saMghamAnya hoya ane suvihita guru dvArA tenuM adhyayana karAvavAmAM AvatuM hoya, tyAre sAmAnya rIte zraddhALu AtmAone tenA kartA ke nirmAtA saMbaMdhI prazna uThatuM nathI. teo te pADA-pADInuM kAma che ke baLI khAvAnuM kAma che ?' ema vicArI sIdhA adhyayanamAM ja pravRtta thAya che; paraMtu buddhipradhAna-tarkazAlI manuSyanI sthiti judA prakAranI che. temanA jijJAsu manamAM e prazna avazya uThe che ke "A kRti keNe racI che? kyAre racI che? zA mATe racI che?" vagere. je temanA A praznonuM cagya samAdhAna karavAmAM Ave che, te temane AnaMda thAya che ane kRtinuM adhyayana karavAne utsAha vadhe che. A vastusthiti khyAlamAM rAkhIne ja ame prastuta prakaraNanuM Alekhana karyuM che. prathama evI prathA hatI ke kaI paNa graMtha, prakaraNuM ke stavana-svAdhyAya (sakjhAya)nI racanA thAya, tyAre tenA .monuM adhyayana kare che to temane vastarinuM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so jIva-vicAra-prakAzikA kta ke nirmAtA ghaNu bhAge e kRtinA cheDe garbhita rIte ane keTalIka vAra rapaSTatayA pitAnA nAmanuM sUcana karatA. AthI te kRti konI che? e samajAI jatuM. A rIte jIvavicAra-prakaraNanI pacAsamI gAthAmAM siri-saMta sUri- fsa e zabdo vaDe prakaraNakartAe pitAnuM "zrIzAtisUri evuM nAma sUcavyuM che. ahIM e prazna thavA saMbhava che ke "A zAntisUrijI mahArAja kayA?" kAraNa ke jena paraMparAmAM aneka zAntisUrijI thayelA che, jemake - . (1) uttarAdhyayanasUtra-bRhadravRttinA racanAra thArApadragachIya zrIzAntisUri ke je vAdivetAlanI padavIthI vibhUSita hatA. . (2) tilakamaMjarI-kathA-TippananA racayitA pUrNa- tallagacchIya zrIzAntisUri. (3) vArtikavRttividhAyaka candrakulIya zrI vardhamAna sUriziSya zrIzAntisUri. () dharmaratnaprakaraNa, pRthvIcandracaritra AdinA kta zrI nemicandrasUriziSya zrIzAntisUri. (5) bhaktAmara staMtranI vRttinA praNetA khaMDelagachIya. zrI zAntisUri . (6) pramANuprameyakalikAvRttinA nirmAtA zrIzAntisUri 1. sthirapada evuM nAma paNa prApta thAya che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chava-vicA-prakaraNanA nirmAtA (7) ghaTakha, rAkSasavRndAvanakAvyAdinivRttinA graMtha yitA zrIzAntisUri. . * (8) piDeSaNazatakanA racayitA zrIzAntisUri. (9) bRhacchAtinA racayitA zrIzAntisUri. (10) parva paMcAzikAnA racayitA zrIzAntisUri. (11) ceIyavaMdaNamahAbhAsanA racayitA zrIzAntisUri (12) jIva-vicAraprakaraNanA nirmAtA zrIzAntisUri. eTale A praznane uttara sahelAIthI ApI zakAya ema nathI. emAM sAdhaka-bAdhaka aneka pramANe vicAravA paDe ema che. paraMtu ahIM eTaluM to spaSTa jaNAvI daIe ke baharachAnti ane parva paMcAzikAnA racayitA te vAdivetAla zrI zAntisUri ja che; kAraNa ke AvA spaSTa zabdo bhAMDAskara InsTITayuTanI prati naM 459/1882-83, prati naM. 350 /A/2/442-43 tathA anya eka pratimAM lakhAyelA che.' - keTalAka ceIviMdaNabhAsane paNa temanI kRti mAne che, paNa te mATe koI puSTa pramANu nathI. ceIviMdaNubhAsa e zrI zAntisUrinI kRti che, e nirNaya mAtra eka pratinA cheDe lakhAyelA nAma parathI thaye che. khuda e kRtimAM tene kyAMya ullekha nathI. vaLI mo avyayane viziSTa upaga e je vAdivetAla zrI zAntisUrijane khAsa saMketa hoya ja AnA vivecana mATe juo zrI pratikramaNusatra-pradhaTIkA bhAga - trIjo, pRSTha 64-48-49-09 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chava-vicAra-prakAzikSa te te paNa AmAM gerahAjara che. amane te ema lAge che ke jIva-vicAra-prakaraNanI racanA karanAra zrI zAntisUrijI pachInA keI zrI zAntisUrijIe tenI racanA karI haze. jIva- vicAra-prakaraNanI prathama gAthA A pramANe che : bhuvaNapaIvaM vIraM, namiUNa bhaNAbhi avuha-bohatthaM / jIvasarUvaM kiMci vi, jaha bhaNiya puvvasUrIhiM // ane ceIyavaMdaNamahAbhAsanI chellI gAthA nIce mujaba cheH bhuvaNabhavaNapaIvo, tiyiseNd-nriNdviNdkysevo| sirivaddhamANavIro, hou sayA maMgalaM tumha // ahIM zrI vIranI stuti ane temane bhuvanapradIpanI upamA e baMne samAna che. "je baMne gAthAmAM ATaluM sAmya che, te te eka ja rtAnI kRti kema na hoya ?" e prazna the ahIM svAbhAvika che, paNa ame upara jaNAvyuM tema A chellI gAthAmAM ke tenI uparanI gAthAmAM temane nAmanirdeza nathI ane mo para paNa jaNAtuM nathI. - have AvIe jIva-vicAra-prakaraNa upara. pravAda te e che ke A paNa vAdivelAla zrI zAntisUrijInI kRti che, paraMtu te mATe puSTa pramANu kyAM ? vaLI A prakaraNa paranA TIkAkAre paikI kaI paNa temane kaze paricaya ApatA nathI. je temane e pravAhamAM satya lAgyuM heta te saMbhAvanA rUpe paNa temane ullekha karata, paNa Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakaraNanA nirmAtA e ullekha karele nathI. vizeSamAM A kRti vAdivitAlanI hoya te tenI racanA pachI pAMca varSa sudhImAM tenA para koI paNa vRtti kema na racAI? temanuM ziSyamaMDala vidvAna hatuM ane tenI paraMparA amuka sadI sudhI te cAlelI ja che. A prakaraNa paranI prathama TIkA cheka vikramanI sattaramI sadInA prAraMbhamAM dRSTigocara thAya che. zrI jaina zreyaskara maMDaLa-mahesANuM ke jenA taraphathI A kRti vAdivetAla zrI zAntisUrijInI havA bAbata vizeSa pracAra thaye che, te A prakaraNanI prastAvanAmAM te mATenuM puSTa pramANu rajU karI zakela nathI, ane teNe je pramANa rajU karyuM che, te vicAraNIya che. te je nirdeza mATe tapAgaccha paTTAvaka lIne havAle Ape che, temAM A ulekha che ja nahi. temanA taraphathI pAThaka ratnAkarajInI saMskRta TIkA sAthe je jIva-vicAra-prakaraNa sane 1915mAM bahAra paDayuM, tenA uddaghAtamAM te ema ja lakhyuM hatuM ke " guNa gaNAlaGkatA zrImacchAntisUripAdAH prakRtaprakaraNaM racitavanta iyanmAtraM paJcAzattamagAthAyAH prakaTamevAvagamyate, teSAM sattAsamayAdigato nirNayo'smAkaM smRtipathe nAsti / ' - A viSayamAM pAchaLathI pramANa maLI AvyuM hoya e banavA egya che, paNa e pramANu evuM hovuM joIe ke je pAThakene pUrI pratIti karAvI zake astu - have je eka pramANu A kRti vAdivetAla zrI zAntisurijInI hevAnuM sUcave che, tene ahIM nirdeza karIzuM. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA ukta zrI zAntisUrijIe UttarAdhyayasUtranI bahaduvRttinA cheDe pitAnI prazasti ApI che ane chevaTanI paMktimAM vyu ' to bhavyAH tridoSaprazamakarato gRhyato likhatAM kA' ane bahacchAntinA prAraMbhamAM jaNAvyuM che ke " mane maLyA "bhuta varane prastutaM sarvamen' e ja pAThamAM AgaLa para "mo mo maDyo ". pada paNa temanA mo avyayanI. prItinuM sUcana kare che. have jIva-vicAra-prakaraNanI pacAsamI. gAthAmAM " mo thaze !' AvAM pado Ave che, je emanI zailinuM Abehuba darzana karAve che. A saMgamAM hAla A kRtine vAdivetAla zrI zAntisUrijInI mAnIne ja cAlIe, paraMtu te mATe hajI puSTa pramANe prApta karavAnAM bAkI rahe che. vAdivetAla zrI zAntisUrijIne paricaya zrI prabhAcandrasUriviracita zrIprabhAvakacarita vagere parathI A pramANe prApta thAya che: vAdivetAla zrI zAntisUrijI temane janma uttara gujarAtamAM rAdhanapura pAse UNa gAmamAM thayo hato. temanuM saMsArI nAma bhIma hatuM, temanA pitAnuM nAma dhanadeva ane mAtAnuM nAma dhanazrI hatuM, teo zrImAla vaMzanA hatA. A vakhate pATaNamAM thArApadragathvIya zrI vijyasiMhasUri nAmanA vyavAsA AcArya vidyamAna hatA. teo Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cho vicArakaraNanA nirmAtA harSa. eka vakhata UNa padhAryAM. tyAM bhIma temanA jovAmAM Avye. te aneka zubha lakSaNaiAthI yukta hAI ne AcArya zrIe vicAyuM ke te A kizora sAdhu thAya te zrI jinezvaradevanA zAsananI avazya prabhAvanA kare. ' temaNe dhanadeva zeTha pAse bhImanI mAgaNI karI. dharma parAyaNa pati-patnIe saMghanA kalyANa kAje e mAgaNInA svIkAra karyAM ane peAtAnA vhAlasAyA putrane AcAryazrInA caraNe mUkyA. AcAryazrIe tene zubha muhUte dIkSA ApI. ane 'muni zAntibhadra' nAmathI peAtAneA ziSya karyAM, 1 pachI temane sUtra-siddhAnta, nyAya, vyAkaraNa, kAvya, kASa, jyAtiSa tathA maMtrazAstra vagerenA abhyAsa karAye ane anukrame AcArya pada ApyuM, tyArathI teo zrI zAntisurijI' tarIke prasiddha thayA. chevaTe gacchanA bhAra temane soMpI zrI vijayasiMha AcArye svagamana karyuM. A vakhate pATaNanI jAheAjalAlI ghaNI hatI. tenA para mahArAjA bhImadevanu Adhipatya hatu. temanA darabAra aneka nAmAMkti paDitAthI ze|bhatA hatA. AcAryazrIe . A darabAramAM peAtAnI adbhuta kavitvazakti ane anerI. vAdakaLAnA paricaya ApyA. AthI mahArAjA bhImadeve prasanna 1. gujarAtamAM pAlanapura najIka rAmasINu (rAmaseNu) nAmanuM.. gAma che. tyAMnA jinama MdiramAM pratimAjInA pabAsaNa upara 1084mAM thArApagacchanA zrI zAntibhadrasUrie pratiSThA karAvI evA ullekha.. che. A uparathI temanuM sAdhu avasthAnuM nAma zrI zAntibhadra hoya. ema sabhave che, kAraNu ke guccha, nAma ane samaya lagabhaga maLato che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- - - jIva-vicAra-makAzimAM -thaIne temane "kavIndra" ane "vAdicakavatI' nAmanAM mAnavaMtA biruda ApyAM. ' A kasturInI lekettara sugaMdha jema thoDIvAramAM sarvatra phelAI jAya che, tema samartha mahApuruSonI khyAti ceDA ja samayamAM deza-dezAntaramAM phelAI jAya che. A AcAryazrInI samartha kavi ane vAdI tarIkenI khyAti sAMbhaLIne mahAkavi dhanapALe temane dhArAnagarImAM padhAravAnuM AmaMtraNa ApyuM ke je mAlavadezanI rAjadhAnInuM pada bhagavatI hatI ane digagaja paMDitanA nivAsane lIdhe sarasvatInI krIDAbhUmi -banelI hatI. AcAryazrIe mahAkavi dhanapALanA AmaMtraNane svIkAra karI dhArAnagarI tarapha vihAra karyo. chellA mukAme rAjA bheja sAme AvyuM ane teNe AcAryazrIne AvakAra ApIne jaNAvyuM ke "dhArAnI sabhAmAM udbhaTa vAdIo che, temAMnA jeTalA vadIone tame jItaze, teTalA lAkha mAlavI dramsa -tamane ApIza. mAre jevuM che ke gujarAtanA jaina sAdhuomAM vidvattAnuM keTaluM sAmarthya che?" - AcAryazrIe A paDakAra jhIlI lIdhuM ane dhArAnagarI pahoMcyA pachI rAjasabhAmAM vAda AraMbhe. temAM eka pachI eka corAzI vAdIone jitI lIdhA. A rIte AcAryazrI rAjA bhejanI sabhAnA vAdIo mATe vetAla sama nIvaDyA, eTale rAjA je temane vAdivetAla' biru ApyuM tathA -zarata pramANe 84 lAkha mAlavI dramma apaNa karyA. te Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-ziyAmakaraNanA nirmAtA vakhatanA gujarAtanA dhoraNe tenI kiMmata 12,60000 bAralAkha ne sATha hajAra rUpiyA thatI hatI. AcAryazrIe temAMnA 12 lAkha rUpiyA dhArAnagarImAM. suMdara jinamaMdira nirmANa karavA mATe ApI dIdhA ane bAkInA 60000 rUpiyA gujarAtanA thArApadranagare ( hAlanA tharAda gAme) meklI ApyA ke jemAMthI zrIAdinAtha-maMdiramAM mULanAyakanI DAbI bAjue eka daherI bAMdhavAmAM AvI tathA ratha vagere karAvavAmAM AvyA. kahevAya che ke zrI zAntisUrijI mahArAjanI vAdaviSayaka khyAti sAMbhaLIne A vakhate dhArAnagarImAM pa00 vAdIe zAstrArtha karavA mATe AvI pahoMcyA hatA, paraMtu. sUrijIe e badhAne jItI laIne jainadharmanuM temaja gujarAtanuM gaurava vadhAryuM hatuM. - sUrijI A digavijaye karyA pachI pATaNa padhAryA.. tyAre rAjA ane maMtrImaMDala sahita pATaNanI tamAma prajAe temanuM apUrva svAgata karyuM hatuM. AcAryazrI pATaNamAM pitAnA 32 ziSyone nyAyano abhyAsa karAvatA hatA. A vakhate vaDagacchIya zrImuni- candrasUri nADolathI vihAra karIne tyaparipATI-nimitte pATaNa padhAryA. ekadA teo bhagavAna zrI RSabhadevanAM. nakarIne najIkanA upAzrayamAM virAjamAna A AcAryazrIne.. maLavA AvyA, paraMtu e vakhate bauddha dazananA prameyane pATha cAlatuM hoya eTale temane namaskAra karIne gupacupa. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanavicAra-zikA besI gayA. temaNe pitAnI tIvra dhAraNa zaktithI e A pATha avadhArI lIdhuM. bIjA divase, trIjA divase paNa Ama ja banyuM. A rIte kula daza divasa rahIne temaNe dazeya divasanA daza pATha avadhArI lIdhA. paraMtu AcAryazrInA keI ziSya. A pATha avadhArI zakayA nahi. AthI teo ghaNe kheda pAmyA. A vakhate zrImunicandrasUrie - temanI AjJA laI dazeya divasanA pATha aNizuddha kahI - batAvyA. AthI AcAryazrInI prasannatAne pAra rahyo nahi. teo ekadama UbhA thayA ane temane AliMgana karatAM chelyAH "tuM te dhULamAM DhaMkAyeluM ratna che. mArI pAse - rahIne abhyAsa kara." A vakhate pATaNamAM caityavAsIonuM prabhutva hatuM ane koI saMvegI sAdhune utaravA mATe sthAna maLatuM na hatuM. AcAryazrIe A vastune khyAla karI zrImunicandrasUrijIne utaravA mATe TaMkazALa pAchaLanI eka oraDI apAvI ane - temane ye darzanane abhyAsa karAvyo. kahevAya che ke A - samayathI pATaNamAM cityavAsIo taraphathI saMvegIone vasati maLavA lAgI. : - have sUrijInI zAsanaprabhAvanAnA anya aMga tarapha - eka Ache daSTipAta karI laI e. eka vAra temaNe dhUlikeTa (dhULiye keTa) paDavAnI sacoTa AgAhI karIne 700, zrImALa kuTuMbane bacAvI lIdhA hatA ane temane na -dharmanA daDha anurAgI karyA hatA. teo rAjakumAre paNa Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakaraNanA nirmAtA chUTathI dharmane pratibadha karatA. A rIte kula 415 rAjakumAre jaina dharmanI chatrachAyA nIce AvyA hatA ane tenA AcAra-vicAranuM pAlana karI rahyA hatA. eka vAra eka zreSThiputrane sarpadaMza thatAM tene mRta mAnIne jamInamAM dATI dIdhuM hatuM. AcAryazrIne khabara paDatAM tene jamInamAMthI bahAra kaDhAvyuM ane maMtrazaktithI nirviSa karyo. A rIte tene navIna jIvana prApta thatAM sUrijInI eka mahAmAMtrika tarIkenI khyAti vistAra pAmI. sarvatomukhI pratibhAne varelA A AcAryazrIe zrI uttarAdhyayanasUtranI brahavRtti 18000 kalekapramANu racelI che, je vAdazakti mATe killA samAna manAya che. mahArAjA siddharAjanI sabhAmAM zrI svAdidevasUrie A TakAnA AdhAre ja digambarAcArya kumudacaMdrane parAjaya A hatuM. temanI anya kRtiomAM ahaMdU-abhiSekavidhi tathA buhacchAnti pATha (maTI zAMti ) nI gaNanA nizcita che. A uparAMta bIjI kRtio paNa saMbhave che, paraMtu te saMbaMdhI vizeSa zedhaLa thavAnI AvazyakatA che. A AcAryazrIe pitAnA ziSya samudAyamAMthI zrI viramuni, zrIzAlibhadramuni tathA zrI sarvadevamunine AcArya padavI ApI gacchanI vyavasthA karI hatI ane pitAnuM AyuSya alpa jANIne yazazrAvakanA putra seDhe kADhelA giranAratIrthanA yAtrA saMgha sAthe prayANa karyuM hatuM. tyAM giranAratIrthanI yAtrA karyA pachI aNasaNavratano svIkAra karyo hato ane 25 divasa sudhI tenuM pAlana karIne sa: 109nA jeTha suda ne maMgaLavAre kRtikA nakSatramAM samAdhipara jehane tyAga karI aAgamana karyuM hatuM. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa AvyuM prastuta prakaraNa para vRttio vagere. granyaracanAo ke prakaraNaracanAo te ghaNI thAya che, paraMtu te badhA para vRtti ke TIkA racAtI nathI. temAMnI je racanA asAdhAraNa vizeSatA dharAvatI hoya, atizaya upayogI hoya ke eka yA bIjA kAraNe lokapriya thayelI hoya, tenA para vRtti ke TIkA racAya che. prastuta jIva-vicAraprakaraNa para vRttio ke TIkAo racAI tenuM kAraNa tenI khAsa upagitA tathA kapriyatA che. A prakaraNa para sukhadhikA nAmanI saMskRta TIkA kharataragacchIya vAcaka zrI meghanaMdananA ziSya pAThaka ratnAkarajIe saM. 1610mAM racelI che. prazastimAM sAla uparAMta A vadi 8 ane "ghala" nAmanA sthAnane nirdeza che. . A vRtti zrI yazovijayajI jene saMskRta pAThazALA mahesANA taraphathI saM. 1971mAM patrakAre prasiddha thayelI che. - ahIM prAsaMgika e paNa jaNAvI daIe ke bhAMDArakara IsTITayuTe prakAzita karelA zrI jinakeSa-bhAga pahelAmAM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta prakaraNa paravRttio vagere chava-vicAra paranI TIkAomAM jaNAvyuM che ke pahelI TIkA vi. saM. 161bhAM ratnasUrie (ratnasAdhue) racI ane bIjI saM. 1610mAM kharataragacachIya candravardhanagaNinA ziSya meghanaMdanagaNie racI. paNa AmAM garabaDa thaI gaI che. A be TIkAo judI nathI, paNa eka ja che. zrI candravardhanagaNine zrI meghanaMdana, zrI dayAnaMdana ane zrI vijayanaMdana e nAmanA traNa ziSya hatA. temAM meghanaMdananA ziSya pAThaka ratnAkarajIe A vRtti racI, evI spaSTatA prastuta vRttinI nimna paMktiomAM thayelI che suguNagaNistRtIyaH saralamatiH kuzalasiMhanAmAnyaH / vikhyAtacandravardhanagaNirapyAsIt krameNa tataH // 9 // teSAM ziSyatritayaM samajani jagatItale viditavidyam / zrImeghanandanadayAnandanavijayanAmAnaH // 10 // zreSThazreThikulottaMsA, vAcakA meghanandanAH / vRtiM jIvavicArasyAkArSIdratnastadantiSat // 11 // A prakaraNa para bIjI saMskRta TIkA kharataragacchIya zrIsamayasuMdara gaNie saM. 1698mAM amadAvAdamAM hAjA paTelanI paLamAM rahIne racI hatI, AvI mAhitI jenA sAhityanA ItihAsa pR. 58 para sAkSaravarya zrI mohana lAla dalIcaMda dezAIe ApI che ane te mATe bhAvanagaranA zrI bhaktivijayajI bhaMDAranI sUcIne havAle Akhe che, paraMtu A vRtti hajI sudhI prasiddha thayelI nathI. A saMbaMdhamAM bIkAneranivAsI suprasiddha sAkSara zrI agaracaMda nAhaTa sAthe patravyavahAra karatAM temaNe e khulAse karyo che ke Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaccha-virAra-stramaNikA mIva-vicAra para samayasundarajI kI TIkA bAstabameM hai hI nhiiN|' eTale A vastu vicAraNIya bane che. - A prakaraNa para trIjI saMskRta TIkA kharataragacchIya zrIjinalAbhanA ziSya zrI amRtadharmanA ziSya upAdhyAya zrIkSamAkalyANakajIe vi. saM. 1850nA bhAdrapada zukalapakSanI saptamInA divase bIkAneramAM pUrNa karelI che. A vRtti pramANamAM nAnI che. eTale ke avacUri jevI che, paNa viSayane baMdha karAvavA mATe sArI che. enuM prakAzana saM. 196ramAM gujarAtI anuvAda sAthe zrI jena AtmAnaMda sabhA-bhAvanagara taraphathI thayeluM che. zrI me. da. dezAIe jaina sAhityanA ItihAsamAM tenI neMdha lIdhelI che ane tene racanAsaMvat upara pramANe 1850 jaNAvyuM che. zrI jinaratnameSa bhAga-pahelAmAM paNa tene racanAsaMvat A ja Ape che, paraMtu jaina zreyaskara maMDaLa-mahesANA taraphathI pragaTa thatA jIva-vicAra-prakaraNanI prastAvanAmAM tene saM. 1785 chapAye jAya che ! aneka AvRttio thavA chatAM A bhUla sudharI nathI, e kharekhara! ene viSaya che. - A sivAya zrIjinaratnameSa-bhAga pahelAmAM be vizeSa TIkAone ullekha thayele che, eka IzvarAcArya kRta akSarArthadIpikAne ane bIje tenA AdhAre zrI bhuvanasuMdare racelI TIkAne. paraMtu tene vizeSa paricaya hajI prApta thaye nathI. tenI mULa pratie joyA pachI ja khabara paDe ke kharekhara emAM e che?' For PV Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta prakaraNa para vRttio vagere jIva-vicAra-prakaraNanuM prathama prakAzana muMbaIvALA zrAvaka bhImazI mANeke saM. 15mAM laghuprakaraNasaMgrahamAM karyuM hatuM. tyAra bAda 12 varSe mahesANAvALA zrAddharana zrI viNacaMda suracaMde uparyukta zrIranAkarajInI saMskRta TIkAnuM prakAzana karyuM hatuM. te pachI tenI gujarAtI AvRtti zrI jaina zreyaskara maMDaLa-mahesANA taraphathI prakaTa thavA lAgI ke je Aje sAtamI AvRtti sudhI pahoMcI che. - A prakaraNa zikSaNa pagI hoI anya saMsthAoe paNa tenI gujarAtI-hiMdI AvRttio mUlamAtra ke artha sAthe pragaTa karelI che, paNa te badhAne ahIM vigatavAra 'ullekha karavAnI AvazyakatA nathI. A prakaraNane phrenca anuvAda De. merinee jarnala eziyATikamAM sane 1902mAM prakaTa karyo hate. A prakaraNane aMgrejI anuvAda ke videzI suprasiddha vidvAne karyAnuM jANamAM nathI, paraMtu amadAvAdathI zrI jaina siddhAnta saMsAyaTIe munizrI ratnavijayajI pAse saMpAdita karAvIne sane 1950mAM pAThaka ratnAkaravRtti sAthe tene aMgrejI anuvAda prakaTa karela che. prastuta jIva-vicAra-prakAzikA A viSayamAM eka navuM prasthAna che ane te tAtvika bhUmikAthI mAMDIne jIva vicAranA tamAma viSaya para sAre e prakAza pheMkI pitAnuM nAma sArthaka kare che. Ajane zikSita varga ke je A viSayamAM aneka zaMkAothI gherAyeluM che, tenA mananuM samAdhAna karavAmAM A vRtti ane bhAva bhajavaze, evI amArI AMtarika zraddhA che. * saM. 2021 sudhImAM. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa navamuM artha paddhati jIva-vicAra-prakaraNane artha prakAzavA mATe prastuta vRttimAM SaDaMga paddhatine svIkAra karavAmAM AvyuM che, te A pramANe (1) mULa gAthA. (2) saMskRta chAyA, prAkRtanI sAthe saMskRta chAyA ApavAthI tene arthanirNaya karavAmAM sugamatA paDe che. khAsa karIne saMskRtanA abhyAsIe A vastunI apekSA rAkhe che, tethI bIjA aMga tarIke tene svIkAra karavAmAM AvyuM che. (3) padArtha. dareka padanA artha jANyA vinA samagra arthanI saMkalanA thaI zakatI nathI, eTale A aMga Avazyaka che. temAM prathama sAmAnya artha ane pachI vizeSa "artha e kramane apanAvavAthI boSa ghaNe spaSTa thAya che, tethI ahIM dareka padanA sAmAnya ane vizeSa a8 Ama Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthapaddhati vAmAM AvyA che. je padomAM sAmAnya arthathI ja kAma cAle evuM che, tyAM vizeSa artha ApavAmAM AvyuM nathI. (4) anvaya. arthanI saMkalana karavA mATe ati upagI hoI cethA aMga tarIke tene svIkAra karavAmAM AvyuM che. (5) bhAvArtha. mAtra bhASAMtarathI bhAva sudhI pahecAtuM nathI, eTale bhAvArthane paNa eka Avazyaka aMga tarIke svIkAra karavAmAM AvyuM che. (6) vivecana. gAthAnA prayojana Adi saMbaMdhamAM vizeSa vaktavyanI apekSA rahe che, tethI chaThThI aMga tarIke vivecanane apanAvyuM che. AzA che ke A paddhati abhyAsIone ati upayogI thaI paDaze. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanavicAraprakAzikA yAne jaina dharmanuM prANIvijJAna bIje khaMDa jInuM vargIkaraNa Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 1 ] maMgala, abhidheya Adi mULa puna- , nagiLa jaLAdi gajuvodA. jIvasarUvaM kiMci vi, jaha bhaNiyaM puvva-sUrIhi // 1 // saMskRta chAyA bhuvana-pradIpaM voraM, natvA bhaNAmi abudha-bodhArtham / jIva-svarUpaM kiMcidapi, yathA bhaNitaM pUrvasUribhiH // padArtha . muvaLavaM-bhuvanamAM pradIpa jevA. bhuvana eTale leka. jaina daSTie tenA traNa prakAre che: (1) Urveleka, je sAmAnya rIte svarga tarIke oLakhAya che. (2) tiryaka, je sAmAnya rIte matsyaleka ke manuSyalaka tarIke oLakhAya che. ane (3) aleka, je sAmAnya rIte pAtALa tarIke oLakhAya che. leka zakhathI khA traNe leka samajavAnA che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 jIva-vicAra-prakAzikAra jainetara zAstromAM A traNe prakAre uparAMta tenA cauda prakAre paNa varNavelA che ane tethI bhuvana zabda cadanA saMkta tarIke vaparAya che. dIpa eTale dIve, pradIpa eTale meTo dave, athavA utkRSTa dIve. tenuM mukhya kArya aMdhakArane nAza karavAnuM che, eTale lakSaNathI tene artha "prakAza karanAra e thAya che. - - A rIte bhuvana-pradIpane artha traNe ya lekamAM rahelA chavAivarUpa samasta padArthane prakAza karanArA ema samajavAne che. jI-vIrane, zrI mahAvIra svAmIne. yu cha , ' vizeSeNa Irayati prerayati karmANi iti thI-je vizeSatAthI kamene prere che-dUra kare che, eTale ke AtmAthI chUTA pADe che, te vira." pUrvAcAryoe tenuM nikta A pramANe karyuM che? vidArayati yat karma, tapasA ca viraajte|' tapovIryeNa yuktazca, tasmAd vIra iti smRtaH / / - A "je karmanuM vijJAraNa kare che, tapathI virAjamAna che. ane tavIryathI yukta che, te vIra kahevAya che - carama tIrthakara zrI vardhamAna svAmI AvA guNothI saMta hatA, eTale teo vIra kahevAyA. zAstromAM aneka che temane ullekha zrI vINavAmI, zrI vIra-prabhu ke zrI vIra paramAtmA tarIke Ave che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ J : - - 1 saMgala abhidheya ori nAmikA -namIne, namaskAra karIne. bhAvapUrvaka haratapAdyAdi evayane saMkeca kara, namaskAra-sUcaka zabda bolavA ane namaskArya pratye mAnasika ekAgratA, vicAraNa, zraddhA, Adara, bahumAnanI lAgaNuM ke zuddha pariNati rAkhavI, tene namaskAra kahe che. mAmikahuM chuM.. -abudhanA badhA jeo badha pAmelA. nathI, temane bedha pamADavA mATe ahIM bodha zabdathI sAmAnya be ke vyAvahArika jJAna nahi, paNa tattvabodha samajavAnuM che. tAtparya ke jene hajI tattvajJAnamAM praveza thayuM nathI ke jeNe jIvaachava vagerenuM svarUpa jANyuM nathI, te abudha che. ahIM keTalAka "ajJAnI" e artha kare che ane te artha thaI zake khare, paNa te prastuta nathI. pAThaka ratnAkarajIe paNa " -viritakIvAnivAravAte yojAI- vad vijJAvAca' artha kare che. lasaNa-chavanA svarUpane. jIva eTale AtmA. jIvanazakti dhAraNa karavAnA guNane lIdhe tene jIva kahevAmAM Ave che. kahyuM che ke jIvitavAna, nIti, sthiti jIva--je jIvanavALe che, je jIve che ethavA te je jIvavAne che, te jIva." upayoga anAdinidhanaMtva, zarIrapRthakatva, karmaphtatva, karmabhoktatRtva, rUpiAdi aneka lakSaNethI te yukta che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T cha-vicAmAcchiA jIvananI kriyA jenA vaDe zakya bane che, e jIvaMta -zarIrane paNa upacArathI jIva kahevAmAM Ave che. chedana, bhedana, tADana, mAraNa vagere zarIra tarIke mAnelA A jIvanuM thAya che, paNa tenuM saMcAlana karanAra AtmAnuM thatuM nathI. e te svabhAve aja-amara che, eTale ke janmato paNa nathI ane marate paNa nathI. svarUpa zabdanA ghaNA arthe thAya che, temAMthI lakSaNa ke prakAra ahIM abhipreta che. diti vi-kaMIka, DuM, saMkSepathI.' -jema. maNicaM kaheluM che. putra -pUrvanA sUriee, pUrvAcAryoe. anvaya ahIM mAtra evuM kriyApada che, eTale huM pada -adhyAhArathI levAnuM che. ____ ahaM vIraM nAmiUNa kiMci vi jIvasaruvaM bhaNAmi-I zrI mahAvIra svAmIne namaskAra karIne jIvanuM kaMIka evuM -svarUpa kahuM chuM. e vara kevA che?" te muvA -traNeya lekanA -samasta padArthone prakAza karavAmAM pradIpa jevA. "zA mATe jIvanuM svarUpa kahuM chuM?" te kudavohatyaM-jeone jIva-ajIva vagerene baMdha ghaNo alpa - che, temane vizeSa dha pamADavA mATe. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala, abhidheya Adi huM te kevI rIte kahuM chuM?" te kada mance judAhiM-jema pUrvAcAryoe kahyuM che, tema; paraMtu mArI. matithI nahi. bhAvArtha traNa lekanA samasta padArthone prakAza karanAra evA zrI mahAvIra svAmIne namaskAra karIne, jIva-ajIva vagerene alpa bodha dharAvanArAone vizeSa dha pamADavA mATe, pUrvAcAryonA kathana anusAra huM jIvanuM kaMIka svarUpa kahuM chuM.. " vivecana bhayAnaka bhavasAgaramAM bhramaNa karanAra prANuonA. upakAra mATe pravahaNa samAna tatvajJAnane upadeza ApavAnI IcchA rAkhanArA zrImAna zAntisUrijI mahArAje ziSTAcAranA paripAlana arthe prAraMbhamAM ISTadevane praNAma karavAnA hetuthI tathA graMthanA abhidheya eTale viSayane sUcavavAnA AzayathI A prathama gAthA kahI che. vizeSatAthI kahevuM hoya te ema paNa kahI zakAya ke maMgalAcaraNa, viSaya, saMbaMdha, prajana ane adhikArI e pAMceyanuM sUcana karavA mATe teozrIe A prathama gAthA rajU karI che. ahIM "traNa lokanA samasta pradArthone prakAza karanAza evA zrI mahAvIra svAmIne namaskAra karIne A. zabda maMgalAcaraNarUpa che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - = = jIva-vicAra-prakAzi "jIvanuM kaMIka-alpa evuM" A zabdo prastuta prakaraNanA abhidheya ke viSayane jaNAvanArA che. "pUrvacAryonA kathana anusAra A zabda guruparaMparA sAthe saMbaMdha sUcavanArA che. alpa bedha dharAvanArAone vizeSa dha pamADavA - mATe A zabdo prakaraNa-racanAnuM prayojana sUcavanArA che, temaja tenA adhikArI aMge paNa nirdeza karanArA che. tAtparya ke A prakaraNa meM tattvajJAnanA kSetramAM praveza karanArAo mATe racyuM che, nahi ke paMDite athavA abhyAsIo mATe. graMtharacanAnA prAraMbhamAM ISTadevanuM maMgalAcaraNa karavAthI - graMthakAranI parama AstiktA prakaTa thAya che ane tethI adhyayana adhyApana mATe nisaMkeca pravRtti karI zakAya che. vaLI ISTadevanA nAmasUcanathI A graMtha kayA dharmane ke saMpradAyane - che, e paNa jANuM zakAya che. graMthanA prAraMbhamAM ja abhidheya ke viSayanuM sUcana karI devAthI A graMthamAM zenuM varNana Avaze, te pAThake samajI . zake che ane tethI tenA adhyayana-adhyApananI pravRtti karavI ke nahi? tene nirNaya karI zake che. saMbaMdhane nirdeza karavAthI A graMthane keTalA pramANu- bhUta gaNa? tene khyAla pAThakane AvI zake che. dAkhalA tarIke ahIM prakaraNuktae ema kahyuM che ke "huM pUrvAcAryonA kathana anusAra kahuM chuM, paNa mArI matithI kaheto nathI. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala abhidheya Adi eTale pUrvacAnA kathana para aTala vizvAsa rAkhanArA evA zraddhALu AtmAone te grAhya bane che. ahIM AvuM kaI raspaSTIkaraNa na hoya te saMbhava che ke pAThake tene svataMtra matanirUpaNa mAnI le ane tethI tenA adhyayana-adhyApananI pravRtti karavI ke nahi? enA vicAramAM paDe. graMtharacanAnuM prajana jaNAvavAthI pAThakane graMtharacanAnA hetu para kaMI zaMkA karavAnuM kAraNa rahetuM nathI ane adhikArInuM sUcana karavAthI jeo tenA adhikArI che, te ja tenA paThanamAM pravRtta thAya che. prAcInakALamAM lagabhaga badhA ja darzanavALAe A paddhatinuM anusaraNa karatA ane tethI jJAna-saMpAdananA kSetramAM suMdara vyavasthA jaLavAI rahetI. - A AkhI racanAmAM gAhA chaMdane ja upayoga thayele che ke jenuM lakSaNa saMskRta bhASAnI Aryone maLatuM che. ::: Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] chanA mukhya bhede mULa jIvA muktAH calana-vAyu-vana jIvA muttA saMsAriNo ya tasa thAvarA ya sNsaarii| kula-4-48-vA-vAsa thAva taiyA rAja saMskRta chAyA jIvA muktAH saMsAriNazca trasAH sthAvarAzca saMsAriNaH / pRthvI-ka-vajIna-vAyu-vanaspataya racAvavA zaiyAH | padArtha nIvA-jI. ahIM jIvanI bahulatA sUcavavA mATe navA e mahuvacanane prayoga che. je dravyathI anaMta che, kSetrathI samasta kvatI che, kAlathI traNe kAlamAM rahenAra che ane bhAvathI upayegAdi lakSaNavALA che. je badhAM ja zarIramAM eka akhaMDa jIva heta te ahIM jIvA e bahuvacanane prayoga karata nahi, paNa Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAnA mukhya bheTTA nigADha x sivAya dareka zarIramAM judo jIva che, kAraNake tene sukhadu:khanA anubhava judA judA prakAre thAya che ane darekanuM vyaktitva ( Individuality) jUdA prakAranu che, tethI ahI bahuvacanane prayAga sAka che. *- muttA--mukta, pAraMgata, siddha. je jIvA kathI saOthA mUkAyelA che, te mukta kahevAya che. AvA jIvA deha choDayA pachI leAkanA agrabhAge AvelI siddhazilA upara pahoMce che ane tyAM sthira thAya che. AvA jIvA soMsArasAgaranA pAra pAmI gayelA hAvAthI pAragata kahevAya che ane temanuM sarva prayA jana siddha thayeluM heAvAthI siddha paNa kahevAya che. saMsArino--sa'sArI. ' saMsaraLa saMsAra: ' jemAM eka gatimAMthI bIjI gatimAM sarI javAnuM kAma nira Mtara cAlI rahyuM che, te sasAra kahevAya che. AvA saMsAramAM rahelA jIvA, te sa`sArI, T--ane. UMI T tasa trasa. kahyuM che ke 'zItoLamacAvai mitatAtannArAya trayantIti ttA / ' je jIvA ThaMDI, tApa, bhaya vagerethI trAsa pAmIne duHkhI thaIne tenA nAza karavAnI eTale ke pratikAra karavAnI ceSTA kare che, te trasa kahevAya che. ahI trAntinA atha x nigeAdamAM eka zarIramAM anaMta jIvA rahe che. jI.=v Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta jIva-vicAra-prakAzikA ceTabje karavAnA che. tAtparya ke je jIvA sukha-duHkhanu sa Mvedyana thatAM tene anukULa halana-calanADhi pravRtti karI zake che, te trasa kahevAya che. trasanAmakarmanA udmayathI jIvA AvuM trasapaNuM pAme che. thAvarA- -sthAvara. kahyuM che ke ' tikanyuAthamitAvitA avi taridvArAsamartho: sthAvanAmamAMtyatrAvartinaH zyAvaraNaH / ' je jIvA ThaMDI, tApa vagerethI pIDA pAmavA chatAM tenA parihAra karavAne asamartha hoI, jevI hAlatamAM hoya tevI ja hAlatamAM paDayA rahe che, te sthAvara kahevAya che. sthAvara-nAmakamanA udbhayathI jIvA AvuM sthAvaraNu pAme che. T--ane. saMsArI--sa sArI jIve. putri-najI-jJajaLa-vA--rLasad--pRthvI, jala, javalana, vAyu ane vanaspati. pRthvI eTale mATI, jala eTale pANI ke ar, jvalana eTale agni ke tejas, vAyu ane vanaspati prasiddha che. A pAMceyamAM jIvAnA vAsa hoya che. anya zabdomAM kahIe te keTalAka jIvA A pAMceyane peAtAnI kAyA banAvIne aMdara rahelA che. A jIvAne anukrame pRthvIkAya, akAya, agnikAya ( tejaskAya ), vAyukAya ane vanaspatikAya kahevAmAM Ave che. thAvA--sthAvara. nevA--jANavA ceAgya che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chonA mukhya bheda - anvaya navA muttA hALio - siddha ane saMsArI ema be prakAranA che. temAM saMsAra-saMsArI ja rA thavA -trasa ane sthAvara ema be prakAranA che. temAM thavA puvI-naru--vAMka-varaNa necA-sthAvara jIve pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati ema pAMca prakAre jANavA megya che. bhAvArtha enA siddha ane saMsArI evA be mukhya bhedo che. temAM saMsArI trasa ane sthAvara ema be prakAramAM vaheMcAyelA che. temAM sthAvara jI pRthvIkAya, apakAya, agnikAya, vAyukAya ane vanaspatikAya ema pAMca prakAranA che. * vivecana A lekamAM anaMtAnaMta ja rahelA che. A badhA chamAM cetanA ke upagAdi lakSaNo sAmAna che, paNa temanI avasthA samAna nathI. keTalAka che karmabaMdhanamAMthI mukta thaI, saMsArasAgarane pAra pAmI, siddha thayelA che, eTale samagra jInA "siddha" ane "saMsArI" evA e bheda paDe che. siddha ane saMsArI jemAM ApaNe saMparka-samAgama saMsArI jI sAthe ja rahe che ane dayAne viSaya te ja Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jIva-vicAra-prakAzikA banI zake, tethI prathama varNana saMsArI jInuM kareluM che. saMsArI jIve paNa avasthAvizeSathI be prakAranA che ? keTalAka jIve bhaya, trAsa ke duHkhane anubhava thatAM tenA pratikAra mATe ceSTAo karI zake che, jyAre keTalAka jI. evI ceSTAo karI zaktA nathI. eTale samagra saMsArI jIvenA trasa" ane "sthAvara evA be prakAre paDe che. hAlanA vaijJAnike e ema mAnyuM che ke jyAM pratikiyA-Response dekhAya, tyAM jIvana-(Life) mAnavuM; eTale ke ApaNe keIne sparza karIe ke kaI prakArane AghAta karIe ane sAmI kaMI paNa pratikriyA thAya te samajavuM ke AmAM jIvana che ane pratikriyA na thAya te samajavuM ke AmAM jIvana nathI, paraMtu A lakSaNa apUrNa che, adhUruM che, kAraNa ke keTalAka jI tathA prakAranI sAmagrInA abhAve dukhanuM saMvedana thavA chatAM pratikriyA karI zaktA nathI, eTale "cetanAjhALo nIvaH " ema mAnavuM ja yaMgya che. A pramANe mAnavAthI sthAvara che jIvarAzimAMthI bAkAta thatA nathI. trasa ane sthAvaramAM paNa sthAvaranuM svarUpa vizeSa prakAre jANavA hevAthI tenuM varNana prathama kare che. sthAvara jIve pAMca prakAranA che. (1) pRthvIkAya, (2) apakAya (3) agnikAya (tejasUkAya-teukAya), (0). vAyukAya ane (5) vanaspatikAya. Ane artha ema samajavAne che ke keTalAka jI pitAnA zarIrane pRthvI rUpe pariNAma Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA mukhya bheda che, keTalAka jIve a5 eTale pANI ke jalane pitAnA zarIra rUpe pariNAve che, keTalAka jI pitAnA zarIrane agnirUpe pariNumAve che, keTalAka jI vAyune pitAnA zarIrarUpe pariNumAve che ane keTalAka jIve vanaspatirUpe pariNamAve che. ahIM e spaSTatA karavI Avazyaka che ke eka paraMparA pRthvIkAya, apUkAya ane vanaspatikAya e traNane sthAvara ane agnikAya, vAyukAya tathA bahana zarIravALA jIvene traNa mAnavAnI hatI. nIcenI paMktie tenA pramANarUpa cheH puDhavI AujIvA ya, taheva ya vaNassaI / iccete thAvarA tivihA, tesiM bhee suNehame / / uttara a0 36, gA0 69. pRthvIkAya, apakAya temaja vanaspatikAya ema thAva traNa prakAranA che. tenA bhede mArAthI sAMbhaLe." teu vAu a bodhavyA, urAlA u tasA tahA / iccee tasA tivihA, tesiM bhee suNeha me // utta. a36, gA. 107. tejaskAya, vAyukAya ane udAra-aham zarIravALA vase, ema trase traNa prakAranA che. tenA bhedo mArAthI sAMbhaLe." che. ahIM pRthvIkAya, apakAya ane vanaspatikAya e traNane sthira mAnI tene samAveza sthAvaramAM karyo che ane Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jIva-vicAra-prakAzikA agnikAya, vAyukAya tathA be Indriya Adi jemAM gati hovAthI tene samAveza trasamAM karyo che. Ama chatAM prathama ene gatigrasa ane be Indriya Adine pradhAnatrasa kahyA che, eTale A apekSAkRta bheda che; paraMtu sAmAnya vyavahAra te pRthvIkAya Adi pAMceyane sthAvara mAnavAno che, eTale prakaraNakAre tenI gaNanA sthAvaramAM karelI che. keTalAka kahe che ke "jIvaMta zarIre sAmAnya rIte. keka paMcA-meM narama hoya che, te pRthvIkAya jevA kaThina kema hoI zake ?" paNa Ama kahevuM egya nathI. prANIenAM hADakAM, zIMgaDAM, nakha vagere kaThina hovA chatAM temAM jIva heya che, tema pRthvI kaThina hovA chatAM temAM jIva hoI zake che. ahIM e paNa spaSTa karavuM joIe. ke jema mAdaka dravya pIvAthI manuSya mUchita dazAmAM paDe rahe che ane temAM halana-calanAdi vyavahAra javAmAM AvatuM nathI, tema pRthvI sacetana hovA chatAM temAM raheluM caitanya amuka aMze mUchita hovAthI te joIe tevuM vyakta thatuM nathI ane ApaNA anubhavamAM AvI zakatuM nathI, paNa. zAstra ane yuktine AdhAra laIe te ApaNI buddhimAM utarI zake evuM che. jeo ema kahe che ke "je vipuH je viSagH" teo te pRthvI vageremAM caitanya havAne InkAra kema karI zake? je sthalamAM-pRthvImAM viSNune vAsa hoya te caitanyane vAsa kema na hoya? Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAnA mukhya bheDhA 13 jIvaMta zarIra amuka sAgAmAM vRddhi pAme che, tema khANamAM rahelA lavajI, patthara vagere vRddhi pAme che. keTalIka vAra pattharanA pALiyAe kramazaH vadhatA jovAmAM Ave che, tenu kAraNa e hAya che ke te aMdarathI saMcetana pRthvI sAthe joDAyelA hAya che. ? ? keTalAka kahe che ke pANI tA pravAhI che ane Ama tema phelAI jAya che. A sthitimAM te kAI jIvanuM zarIra kema hoI zake? " paraMtu A kathana UMDA anubhava vinAnuM che. iMDAmAM jaradI eTale pILA pravAhI rasa hAya che, te jIvaMta hAya che, kAraNa ke temAMthI AgaLa jatAM pakSInA janma thAya che. athavA hAthInI utpatti samaye te kalala eTale eka jAtanA pravAhI padArtha rUpa hoya che ane temAMthI ja AgaLa jatAM hAthInA janma thAya che, eTale pravAhI padArtha paNa jIvanuM zarIra banI zake che. ahI' ema kahevAmAM Ave che ke 8 pravAhInA amuka jaththA jIvanuM zarIra banI zake, paNa atyaMta nAnuM jiMduM jIvanuM zarIra zI rIte anI zake? ' te Ama kahevu yuktiyukta nathI; kAraNa ke jIvA atyaMta nAnA biMdu ane tethI paNa adhika nAnA bhAgane paNa zarIra tarIke dhAraNa karanArA hoya che. te sa MbaMdhI Adhunika vaijJAniko zuM kahe che? te sAMbhaLe : ' eka vALamAM 4000 jaMtuo samAI zake tevA sUkSma jaMtuo che. TIkITa para phoTAlyA kaTeriyA jaMtuo 250000000 ( pacIsa kroDa ) rahI zake che.' DaoN. e. ' Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja jIva-vicAra-prakAzikAra rIca kahe che ke "eka ratala cerIphuTa para 12000000 jatue, eka ratala kALI drAkSa para 11000000 jaMtuo ane eka ratala lIlI drAkSa para 8000000 jatuo samAI zake che. vaLI eka vaijJAnika kahe che ke "sUkSmadarzaka yaMtrathI evAM jhINuM jaMtuo dekhAya che ke eka seyanA agrabhAga para 9 koDane samAveza thaI zake." have pANI ati sUkSmabiMdune jIva zarIra tarIke dhAraNa karI zake ke nahi? te vicArI juo. ahIM e paNa spaSTa karavuM joIe ke jIva dehapariNAmI che, eTale meTA dehamAM moTe, nAnA dehamAM nAnuM ane ati nAnA dehamAM ati nAne thaIne rahe che. tAtparya ke jalanuM atyaMta nAnuM biMdu paNa sacetana hoya che ane apakAyajInA asaMkhyAta zarIranA samUharUpa hoya che ne temAM pratyeka zarIra dITha judo judo jIva hoya che. agni tathA vAyumAM paNa A rIte caitanya hoya che ane vanaspatimAM te tenI nizAnIo bahu spaSTa dekhAya che. tene vicAra AgaLa AThamA prakaraNamAM Avaze. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] pathvIkAya phaliha-maNi-rayaNa-viduma-hiMgula-hariyAla maNasIla-rasoMdA / kaNagAi-dhAU seDhI-vanneya-araNeTTaye-palevA // 3 // abhaya-tUrI-UsaM, maTTI-pAhANa jAio nnegaa| sovIraMjaNa-lUNAi-puDhavibheyAi iccAi // 4 // saMskRta chAyA sphaTika-maNi-ratna-vidruma-hiGgala-haritAla-manaHzilA-rasendrAH / kanakAdi dhAtavaH khaTikA-varNikA-araNeTaka-palevakAH // 3 // abhrakaM tUyUSaM mRttikA-pASANajAtayo'nekAH / / sauvIrAjana-lavaNAdayaH pRthvIbhedA ityAdayaH // 4 // padArtha phaliha-Ti4. uttarAdhyayanasUtranA vilisey 'gome Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzika kAra ca ane jida ja DhophicaraNe ca" Adi methI sphaTikanI gaNunA cauda ratnomAM karelI che eTale sphaTika nAmanuM eka ratna paNa thAya che, paraMtu tene samAveza ranamAM samaja. ahIM sphaTika zabdathI pAradarzaka ane kiMmatI evA paththaranI jAti samajavI ke jenI mUrtio, mALA vagere bane che. aMgrejImAM jene "Crystal and quartz" kahe che, te A vastu samajavI. mana-maNi. uttarAdhyayanasUtramAM "miivazALa e padathI cauda prakAranAM rane ja grahaNa karelAM che, eTale maNi ane ratna e eka bIjAnA paryAyazabdo che. chatAM vyavahAramAM tenI aNunA jUdI thAya che, eTale ahIM tene judA prakAra samajavAne che. candrakAnta, sUryakAnta vagere samudrotpanna ratnone A vibhAgamAM gaNavAnA che. raca-ratna. prAcIna zAsakAroe ratnanA cauda prakAre mAnyA che, te A pramANe : (1) gamedaka, (2) rucaka, (3) aMka, (4) sphaTika ane lohitAkSa, (5) marakta ane sAragala, (6) bhujamecaka, (7) IndranIla, (8) candana, airika ane haMsagarbha, (9) pulaka, (10) saugandhika, (11) candraprabha, (12) vaiDUrya, (13) jalakAnta ane (1) sUryakAnta. Aje ratna zabdathI mukhyatve mANeka, pikharAja, nIlama, panA, gameda (lasaNiyuM), zani vagere samajAya che. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvIkAya 107 jotiSIe navaratnamAM muktA eTale motI ane pravAlane paNa samAveza kare che. vima-pravAla, paravALAM. paravALAM dariyAI beTamAMthI prApta thAya che. te lAlaraMganA hoya che ane mALA banAvavA mATe, vIMTIomAM naMga tarIke jaDavA mATe tathA auSadhiprAga mATe vaparAya che. AjanA dhake paravALA mATe nIcenI hakIkta rajU kare che. uSNakaTibaMdhanA dariyAmAM asaMkhya jhINA jaMtuo rahe che, te marI jAya che, tyAre tenA kaThaNa hADapiMjare. eka bIjAnI sAthe bAjhI jAya che, eTale e rIte dariyAmAM eka jAtanA TApu bane che. AvA TApune paravALAnA TApu (Coral-iland) kahe che. paravALAnA TApu para khAsa karIne nALiyerInA jhADa vizeSa thAya che. veTa IDIjhamAM bAhAmAne. TApu che, te paravALAne TApu che." paravALAMne hindImAM "mUMgA" phArasImAM "mirajAna" ane areMjImAM "reDa kerala kahe che. hiMdu-hiMgaLaka. lAlaraMgane khanIja padArtha che. tene UpagasaubhAgyavatI strIo seMthe pUravAmAM kare che ane rasAyaNazAstrIo pAre meLavavA mATe kare che. hiMdI bhASAmAM tene Igura, phArasI bhASAmAM sIMgarapha ane aMgrejI bhASAmAM saMyureTa opha markyurI (Sulphurate of Mercury) kahe che. bajAramAM hiMgaLakanA gAMgaDA vecAya che, temAM. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jIva-vicAra-prakAzikA 'rUmI sIMgaraph' sahuthI sArA gaNAya che ane 1 zera jeTalA -A hiMgaLAkamAMthI pANI zera jeTalA pArA nIkaLe che. rUriyAta haratAla. A paNa eka jAtanA khanIja padArtha che ke je gaMdhaka ane somalanA mizraNathI thAya che. haratAlanA aneka prakAro che, temAM patrI haratAla uttama gaNAya che. te ra Mge pIlI hAya che ane raMga, rasAyaNu tathA auSadhimAM vaparAya che. aMgrejI bhASAmAM tene epimenTa (Orpiment) kahevAmAM Ave che. maviha-manazIla, mazIla, A eka jAtanA jherI padArtha che ane auSadhi tathA rasAyaNAmAM vaparAya che. keTalAka tene haratAlanA ja eka prakAra mAne che. hindImAM tene mainasI' ane aMgrejImAM rialagAra* (Realgar) kahe che. rasaIA--sendra, pAze. raoNya e mULa zabda che. mahuvacanamAM 7 e - prayoga thayelA che. badhA rasamAM uttama hAvAthI tene rasendra kahevAmAM Ave che. pAraDha, pArA e tenA paryAyazabdo che. pAro khANamAMthI nIkaLe che ane vajanamAM khUba bhAre hAya che. auSadhimAM tathA rasAyaNamAM tene ghaNA upayoga thAya che. anAz2a saDI na jAya te mATe temAM pArAnI thepIe (mATImAM mizraNu karelI) mUkavAmAM Ave che. tene hindImAM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvIkAya 109 pApA ane aMgrejImAM marakayurI (Mercury) kahevAmAM Ave che. hAla pArAnI vizeSa utpatti sAIbiriyAmAM thAya che ke je seviyeTa raziyAne eka bhAga che ane uttara pradezamAM ghaNe dUra Avela che. #viAru dhAka-kanakAdi dhAtuo, sonuM vagere sAta prakAranI dhAtuo. kanaka eTale enuM. badhI dhAtuomAM zreSTha hovAthI tene ahIM mukhyatA ApavAmAM AvI che. Adi zabdathI bAkInI cha dhAtuo samajavAnI che, te A pramANe kaumya-rUpuM, tAmra-tAbuM, leha-laTuM, trapu-taravuM-kalAI, sIsakasIsuM ane jasada-jasata. pAThaka zrI ratnAkarajIe TIkAmAM "nAmI --rAtra-trapura-lIsa-sToni" e kema. ApyuM che, paNa temAM kaI tAtvika taphAvata nathI. varSa eTale jasata. - umA. zrI kSamA kalyANajIe laghuvRttimAM eTaluM spaSTa karyuM che ke "gSAmaniyojanapUrva pRthvIkAratve kannilaMcone tu anijAvaM" A sAteya dhAtu agnine saMga thayA pahelAM eTale khANamAMthI nIkaLI hoya te svarUpamAM pRthvIkAya gaNAya che ane jyAre tene agni sAthe saMga thAya che, tyAre te animaya thaI javAthI tenI gaNanA agnikAmAM thAya che. ahIM vizeSa spaSTatA eTalI ke dhAtuo TharI jAya che, tyAre ajIva gaNAya Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA - che, kAraNa ke e vakhate temAM kaI paNa prakAranuM jIvana - rahetuM nathI. reDhI-khaDI. TIkAomAM reDhi tti' dizA evI spaSTatA karavAmAM AvI che, eTale tene artha khaDI samajavAne che ke je - gharane gheLe raMga ApavAmAM, tema pleTa vagere para akSare - lakhavAmAM vaparAya che. vannara--ramacI, senAge. TIkAomAM varNikAne artha vRtti eTale eka prakAranI lAla mATI karavAmAM AvyuM che ke jene vartamAna * bhASAmAM ramacI athavA senAne kahe che. vAsaNa vagerene - lAla raMga caDAvavA mATe tene khAsa upayoga thAya che. TTa-araNeka. upA0 zrIphamAkalyANakajIe vRttimAM kahyuM che ke 'araNeTTakaH pASANakhaMDamizritazcetamRttikArUpo dezaprasiddhaH' te - pattharanA TukaDAthI mizrita zveta mATIrUpa hoya che ane amuka dezamAM maLeTTa nAmathI prasiddha che. vA--palevaka, eka jAtane pice patthara rahe e mULa zabda che. bahuvacanamAM jevA e A prayoga thayela che. vRttikArenA abhiprAyathI te pASANunI eka jAti che. saMskRta bhASAmAM zabda picAnA : arthamAM vaparAya che. temAM mAtrane vyatyaya thavAthI je Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvIkAya 111 anya hAya e saMbhavita che. e rIte tenA artha eka -jAtanA pAcA patthara thAya che. ahI eTalI spaSTatA karavI ucita che ke uttarAdhyayana sUtra AdimAM pRthvIkAyanI gaNanA prasaMge seDhI, vandriya, roTTaya ke hevanA ullekha AvatA nathI, paNa prakaraNa-- racanAkAle A vastuo prasiddha hAvAthI ane tenA pRthvI sAthe khAsa saMbaMdha hAvAthI tenI gaNanA pRthvIkAyamAM karelI che. samaya-abhraka, amarakha. paDavALa camakadAra eka prakAranA khanIja padArtha che. te rasAyaNa tathA auSadhimAM vaparAya che ane pAMceca prakAranA raMgamAM maLI Ave che. aMgrejImAM tene mIkA (Mica) kahe che. tUrI-turI, phaTakaDI. TIkAkAroe tUrIne a 8 vastrone raMganA pAza ApanArI eka jAtanI mATI' karyAM che: tUrI vatrALAM vorA, durmuttiAvirovaH / ' je tUrInA artha tuvarI karIe tA phaTakaDInA e paryAyazabda che ane khanIja hAvAthI pRthvIkAyanA ja eka prakAra che. vaLI kapaDAne raMga caDAvavA mATe paNa tenA upayoga thAya che. keTalAka tUrInA artha teja turI paNa kare che ke jenA ullekha kathAsAhityamAM leADhAnuM suvarNa anAvanArI eka prakAranI mATI tarIke Ave che. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jIva-vicAra-prakAzikA 'a-kharAvALI mATI, khAre. TIkAkAree sane artha kSAravALI bhUmi karyo che ke jemAM aMkurAnI utpatti thatI nathI. "jhaSaH bhUmi cAMpattine mavati " AvI bhUmi para je khAre jAme che, tene paNa Usa ja kahevAya che. gujarAtI bhASAmAM khAruM khAruM Usa" kahevAya che, te A khArAne uddezIne ja kahevAya che. keTalAka ne artha khAre kare che, paNa temAM dAkhalA judA judA kSAranA Ape che. jemake-sAjIkhAra, navasAra, devAne pApaDiyA khAra, javakhAra vagere. AmAM sAjIkhAra ane pApaDiye khAra te uparanA vargamAM cAlI zake, paNa navasAra manuSyanI viSTA ane mUtramAMthI taiyAra thate heIne temaja javakhAranI utpatti javanuM paMcAMga bALIne thatI heIne A vargamAM AvI zake nahi. malTI-vaphALa-nAra -mATI ane pASANunI aneka jAtio-jAte. - keTalIka mATI panaka eTale sUma rajarUpa hoya che, te keTalIka pIMDa eTale DhephAMrUpe hoya che. vaLI keTalIka mATIne raMga kALo, te keTalIka mATIne raMga lAla, pILe, A che paLe, dhULe, bhUkhare ema aneka prakArane heya 1. juo AryabhiSarasavaida vibhAga. pR. 681 2. cha , , , pR. 675 - A pRSThane kamAMka navamI AvRtti mujaba samajavo. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvIkAya 13 che. vizeSamAM keTalIka mATe ghaNI cIkaNI, te keTalIka sAmAnya cIkAzavALI ane keTalIka kharabacaDI paNa hoya che. Ama mATInI aneka jAte heya che, te badhI pRthvIkAyamAM gaNAya che. pattharamAM paNa Arasa, akIka, kasaTI, ciDI, kAMkarA, zilA vagere aneka jAte heya che. te khANamAM heya che, tyAM sudhI jIvanazaktithI yukta hovAne lIdhe pRthvIkAyamAM gaNAya che. sovariMgakha-sauvIrAMjana, sUrame. A eka prakArane khanIja padArtha che ke jenuM bArIka cUrNa AMkhamAM aMjana karavA mATe vaparAya che. tenA dhoLe ane kALe evA be prakAre che. temAM kALe vadhAre guNakArI manAya che. sUAlUNa vagere. lUNa eTale lavaNuM ke mIThuM. te dariyAnA khAsa pANIne sUkavIne banAvavAmAM Ave che tathA jamInamAMthI paNa nIkaLe che. siMdhava, saMcaLa, bIDalaNa vagerenI gaNanA paNa lUNamAM thAya che. , yuddhavirAmecA-pRthvIkAyanA bheda. phuvA-ityAdi. anvaya A be gAthAomAM vastuonAM nAma anukrame ApeluM hevAthI anvaya karavAnI AvazyakatA rahetI nathI. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - jIva-vicAra-prakAzita bhAhavA - sphaTika, maNi, ratna, paravALAM, hiMgaLeka, haratAla, maNasIla, pare, senuM vagere sAta dhAtuo, khaDI, ramacI, araNeka, palevaka, abarakha, tUrI, khAre, mATI ane patharanI aneka jAte, sUrame tathA mIThuM vagere pRthvIkAyanA bhede che. vivecana sthAvara jIvemAM prathama nirdeza pRthvIne-pRthvIkAyane kare che, eTale tenuM svarUpa prathama varNavyuM che. sphaTika, maNi, ratna, pravAla Adi vastuo jyAre pRthvInA peTamAM hoya che, tyAre sacitta hoya che, jIvanazaktithI yukta hoya che, tethI tenI gaNanA pRthvIkAyamAM karelI che. A vastuo khANamAMthI bahAra nIkaLyA pachI zastra, agni, rasAyaNa vagerenA pragathI jIvarahita bane che, eTale enI gaNanA acita, ajIva ke jaDamAM thAya che. A parathI ema paNa samajavAnuM che ke pathvIne badatAM aneka prakAranA asaMkhyAta pathvIkAya che haNAya che, tethI tenI jayaNA karavI joIe. jayaNA eTale yatanA, dayA pALavAno prayatna. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] akAya mULa bhomaMtarikkhamudagaM, osA - hima - karaga - haritaNU mahiyA / huti ghaNodahimAI, bheA NegA ya Aussa // 5 // saMskRta yA bhaumAntarIkSa mudakaM, avazyAyo himaM karako haritatanurmahikA / bhavanti ghanodadhyAdayo bhedA aneke cApUkAyasya // 5 // padA bhomaMtarikkhamudagaM--lUbhinu bhane sAjhazanuM pANI. bhoma ne aMtarikkha te bhomaMtarikkha. bhoma bheTale bhUmi saMbaMdhI, lUbhibhAMthI nItu aMtarikkha bheTale aMtarIkSa saMbaMdhI, AkAzamAMthI paDatuM. kUvA, vAva vageremAM pANInI je saravANIe taLiyethI phUTe che, te bhauma ke bhUminu pANI gaNAya che ane je pANI varasAdamAM paDe che, te AMtarIkSa ke AkAzanu gaNAya che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA lA-jhAkaLa. hima-barapha. va -karA. varasAdamAM baraphanA nAnA geLa TukaDA paDe che, tene karA kahevAmAM Ave che. ritay-darbha ke ghAsa paranAM jalabiMduo. TIkAmAM kahyuM che ke "ritap ri' kanekTi rmApu kavivara-haritaNuM eTale prAtaHkALamAM darbha ke (ke ghAsa)nA agrabhAga para dekhAtAM jalabiMduo. mahiyA-dhummasa. hRti-che. ghahimA-ghane dadhi Adi pRthvI tathA vimAne ghanedadhinA AdhAre TakelA che. ghanedadhi eTale ghana thaI gayelA-jAmI gayelA pANIne samUha ghanedadhi ghanavAtanA AdhAre ane ghanavAta tanuvAtanA AdhAre TakI rahela che. Adi padathI bIjA paNa AvA prakAre grahaNa karavA. me ka -aneka bheda. -ane. bhArata-apanA, apakAyanA. anvaya bhoma-antarikkhaM udagaM osA-hima-karaga-haritaNU mahiyA ja ghomi : nAsA (ka)nA meyA kuMti che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apUkAya bhAvArtha bhUminuM pANI, AkAzanuM pANI, jhAkaLa, barpha, karA, darbha ke ghAsa paranAM jalabiMdue, dhummasa ane ghane dadhi Adi apakAyanA aneka bheda che. vivecana pathvIkAya pachI apakAyane paricaya kamaprApta che. uttarAdhyayanasUtramAM "yuddho ya , dutaLu mahilA ume" e padothI amukAya jInA pAMca prakAre batAvelA che ? (1) zuddhodaka, (2) jhAkaLa, (3) ghAsa paranAM jalabiMdue, (4) dhummasa ane (5) barapha. ahIM bhauma ane AMtarIkSa evA be bheda batAvyA che, te zuddhodakanA ja samajavA. karAne samAveza baraphamAM samaja. ghanedadhi ane himamAM apekSAvizeSathI bheda nathI, eTale tenI gaNanA pAMca prakAramAM karelI nathI. kepTana kesebIe sUkSmadarzakayaMtra vaDe pANInA eka TIpAmAM 36450 hAlatAcAlatA sUkSama che jeyA, evuM varNana keTalAka Adhunika vijJAnanA pustakomAM Ave che, paNa te pANIthI judA samajavA. pANI pite sthAvara che ane temAM utpanna thatA A cha vasa che, eTale ke be IndriyavALA che. keTalAka kahe che ke, "pANI te okisajana ane hAIjana nAmanA be vAyu maLavAthI thAya che, pachI temAM jIva zI rIte heI zake?" tAtparya ke te eka prakArane bhautika Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA padArtha ja che. paraMtu Ama kahevuM ucita nathI. be ke tethI adhika dravyo vaDe bhale pANInI utpatti thatI hoya, paNa jyAre te pANarUpa bane che, tyAre te asaMkhya jIvanI kAyArUpa ja hoya che. keTalAka padArthonA saMgathI vIchI, deDakA, mAchalAM vagere bane che, paNa temAMnuM jIvatatva te jUduM ja hoya che, tema ahIM paNa samajavuM. ahIM e jaNAvavuM paNa ucita gaNAze ke bhagavatIsUtra AdimAM vAyenika jalane ullekha Ave che, eTale vAyunA saMgathI jala banavAnI vAta navI nathI. pANIne garama karatAM traNa ukALA Ave, eTale apakAyanA jIve evI jAya che ane acitta pANI rahI jAya che. te unALAmAM pAMca prahara sudhI, ziyALAmAM cAra prahara sudhI ane comAsAmAM traNa prahara sudhI acitta rahe che. pachI pAchuM sacitta bane che, eTale ke apUkAya jI utpanna thaI jAya che. je A rIte pANI sacitta thatAM pahelAM temAM cUne nAkhavAmAM Ave te bIjA vIza prahara sudhI acita rahI zake che. A vastu lakSamAM rAkhIne jIvadayApremIo ukALelA pANIne upayoga kare che, temaja cUnAvALuM pANI paNa rAkhe che, je sacitta pANIne sarvathA. tyAga karanAra sAdhu-sAdhvIone khapamAM Ave che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnikAya mULI ragAra-gAI-muku-ukSiA -rA-viSNumAr3ayA ! agaNi-z2iyANaM bheyA, nAyavvA niuNa-buddhIe // 6 // saMskRta chAyA jA-ArA-murmu-kanjani-va-vizuHA agni-jIvAnoM bhedA jJAtavyA nipuNabuddhayA // 6 // padArtha $A-aMgAra. je agni javAlArahita hoya, te aMgAra samaja. "zAro kayAArahita" kASTha vagerenA agnimAMthI javAlA zamI jatAM aMgArA rahe che. vyAvahArika bhASAmAM saLagatA milasAne aMgAra kahevAmAM Ave che, paNa A paribhASA anusAra jyAre te kvAlArahita haya, tyAre ja tene aMgAra samajavAne che. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra0 jIva-vicAra-prakAzikA SaSThi-javAlA. agnimAMthI je zikhA prakaTe ke bhaDake thAya, tene javAlA kahe che. "vArA nirjivizeSaH" mumu -bhAThAne agni, bharasADa. chANuM vagere baLI gayA pachI tenA para rAkha vaLI jAya che, tene bhAThe ke bharasADa kahe che. temAM agninA nAnA kaNa hoya che, eTale tenI gaNanA agnikAyamAM karelI che. TIkAmAM kahyuM che ke "su vidyAnivAma: To ripoririri . ." murmara eTale ceDA agnikaNavALI bhasma ke je lekamAM kAriSa-agni tarIke prasiddha che. kAriSa eTale sUkAyeluM chANa, temAMthI banAvelAM chANuM. laga--ulkAne agni. kavacit kavacit AkAzamAMthI je agni jhare che ane jenA meTA lITA paDe che, tene ulkA samajavAnI che. azani eTale agni. -AkAzamAMthI kharatA agnikaNe. keTalIka vAra AkAzamAMthI agninA kaNe khare che, tene ullekha ahIM kazugarUpe karAya che. keTalAka ulkA ane azaninAM svarUpe judAM mAne che ane ulakA rekhArUpa hoya che, jyAre azani kaNakarUpa hoya che ema jaNAve che, paNa ema karatAM kaNagane artha baMdhabesatuM nathI. tyAM "AkAzamAMthI tArAnI jema kaNiyA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnikAya rUpe paDate agni' e artha karavAmAM Ave che, paNa tethI vastusthiti spaSTa thatI nathI. e te azaninuM ja eka svarUpa thayuM, eTale rAjane artha ulTAne lIsoTArUpa agni ane rAjAne arthe AkAzamAMthI kharatA agnikaNe ema kara samucita che. uttarAdhyayanasUtra tathA jIvasamAsa vageremAM ulka Adine spaSTa ullekha nathI, paNa te agninuM eka prakAranuM svarUpa hoIne ahIM varNavAyeluM che. vijJamAcA-vidhutu Adi, vIjaLI vagere. varasAdanA divasomAM AkAzamAM je vIjaLI thAya che, temAM eka prakArane agni hoya che. vIjaLInA dIvAmAM paNa sUkSma tAre ekadama tapavAthI agni prakaTa thAya che, jyAre vIjaLIne dIve bujhAte hoya, tyAre te rASTa joI zakAya che. Adi zabdathI bIjA nahi kahelA bhede paNa samajavA. jemake araNanAM lAkaDAM ghasavAthI utpanna thate agni , jaMgalamAM vAMsa paraspara ghasAvAthI utpanna thate agni, sUryakAnta maNinA pragathI utpanna thate agni, dIvAsaLI ghasavAthI utpanna thate agni vagere. f-niyA-agnikAya chanA. methA-bhedo, prakAre. nAcavA-jANavA gya che. niva-yuddha-nipuNa buddhi vaDe. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-mAsika IT ' anvaya vA-Ai-mumu-kALa-zALA-vijumAM jaLajivaannN bheyA niuNabuddhie nAyavvA // aMgArA, vAlA, bhAmane agni, ukAne agni, AkAzamAMthI varasatA agninA kaNa, vijaLI vagere agnikAyanA jIvenA bheda nipuNabuddhi vaDe jANavA gya che. vivecana apakAya pachI agnikAyanuM varNana krama prApta che. temAM agninA bhinna bhinna prakArene paricaya karAvavAmAM Avyo che. agninuM ja svarUpa ApaNe joIe chIe, te aMgArarUpa hoya che, athavA jvAlArUpa hoya che, athavA bhAThA ke sarasADarUpa hoya che. te traNeyane ahIM nirdeza kare che. te sivAya AkAzamAM je bhinna bhinna prakAranA agni prakaTa thAya che, temAMnA ulkA, kayuga ane vidyutane ahIM viziSTa nirdeza kare che. A viSaya - khAsa abhyAsIo tenA vizeSa prakAra pADavA Icche te pADI zake che, paNa ahIM te sUcane mAtra che. AkAzamAM je vIjaLI thAya che, te sacitta hevAthI ja tenI gaNanA agnikAyamAM karelI che. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyukAya mULI ubhAmaga-ukkaliyA, maMDali-maha-suddha-guMja- vAyA ya paNa-taNu-vAyAIyA, meyA khalu vAukAyassa // 7 // sNt-chaay|| udbhrAmaka-utkaliko, maNDali-maha-suddha-guja-vAtAzca / / ghanavAta-tanuvAtAdikA bhedAH khalu vAyukAyasya // 7 // padArtha ubhAmaga-nAma vAyu, saMta vAyu. . ubhAmaga ane ukkaliya te unbhAmaga-ukkaliyA. re vAyu, taNakhalAM vagerene UMce caDAvIne bhamAve tene udshraam vAyu upAya che. 'udbhrAmaka-vAtaHyastRNAdikamUrdhva bhrAmayati / ' Ane saMpata 4 vAyu 54 4 che. 'udbhrAmaka--- bAto'paranAmaH saMvartakaH / ' Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -124 - - -- jIva-vicAra-prakAzikA usTi-utkalika vAyu. je rahI rahIne vAya ane jenAthI dhULamAM rekhAo paDe che, te utkalika vAyu kahevAya che. "jinAH raH sthitvA vAti yena dhUliSu rekhA samutpadyante / ' maM4i--maMDalika vAyu. je maMDalakAre vAya ane pAMdaDAM vagerene maMDalAkAre eTale goLa goLa cakA letAM bhamAve tene maMDalika vAyu kahevAya che. "maMchIvAraH co maMDarA vAri patrANi maMDAkaarenn bhrAmatItyartha: / ' ma-mahAvAyu, vaMToLiye. ahIM ma e pATha paNa levAmAM Ave che. tene artha mukhavAsamAMthI ucchavAsarUpe nIkaLate vAyu e thAya, paraMtu zAmAM vAyukAyane A bheda prAyaH AvatuM nathI, eTale uparanA pAThane ja zuddha mAnya che. yuddha-zuddha vAyu. je vAyu maMdamaMda vahete hoya, te zuddha vAyu kahevAya che. "zukravAro mavAta: ' zuM -guMjArava karate vAyu. vAyA--vAyuo. --ane. ghA-ju-vAya--ghanavAta, tanuvAta vagere je vAyu ghana-ghATa hoya, te ghanavAta kahevAya ane WWW.jainelibrary.org Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAkayo 125s tanu-pAtaLe hoya te tanuvAta kahevAya. A vAyue ghane dadhinI nIce hoya che. Adi zabdathI nahi kahelA evA anya bheda paNa samajI levA. thA-bheda, prakAre. rAhunizcayapUrvaka vAyarasa-vAyukAyanA. mAma vAcA ja ghaNa-tay-vacAravA -kAyassa bheyA / vivecana pRthvIkAya, apakAya ane agnikAya pachI vAyukAyane paricaya krama prApta che. vAyu, pavana, havA vagere ekAthI - zabdo che. ahIM eTalI spaSTatA karavI ucita che ke pRthvI,. pANI, agni ane vanaspati najare dekhAya che, paNa vAyu najare dekhAtuM nathI. e te tenA kAryathI ja jANI zakAya che. dAkhalA tarIke DALIo hAlatI hoya ke dhajA pharapharatI , hoya te parathI vAyu vahI rahyo che, ema ApaNe jANI. zakIe chIe. ahIM jene zuddha vAyu kahevAmAM AvyuM che, temAM . paNa aMtargata aneka jAtanA vAyu hoya che. Adhunika vaijJAnikanA kathana mujaba sUkI havAmAM 78 TakA naITrojana, 21 TakA ekisajana, 09 TakA Aragana ane 04 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 jIva-vicAra-mAhika kArbana DAyokasAITha vagere vAyuo hoya che. A uparAMta pANInI varALa ane bIjA ghana padArthonI rajakaNe ane sUkSma jIvajaMtuo paNa hoya che. vAyu najare dekhAtuM nathI, Ama chatAM tene vajana paNa hoya che ane tenuM amuka prakAranuM dabANa paNa hoya che. dAkhalA tarIke 10 senTImITara lAMbe, 10 senTImITara paheLe ane 10 senTImITara UMce khAlI Dabba heya te tenI aMdara 1 liTara havA hoya ane tenuM vajana 1.3 grAma hoya. eka kAcanA vAsaNamAMthI havA kheMcI laIne - vajana karavAmAM Ave ane pachI havA bharAvA daIne vajana karavAmAM Ave te havAvALuM kAcanuM vAsaNa vadhAre vajanadAra hoya che. te parathI A mApa dUnakakI karavAmAM AvyuM che. vaLI be mITara vagere sAdhanathI havAnuM dabANa keTaluM che ? te jANI zakAya che. TUMkamAM, vAyunA aneka prakAre che ane temAM cetanatatva hoI tene zarIrarUpe dhAraNa karanAra ne vAyukAyika che kahevAmAM Ave che. vAyu vinA jIvana dhAraNa karavuM muzkela che, Ama chatAM tenI dayA pALavAnI bhAvanA rAkhavI ane te pramANe yathAzakti vartavuM, e jIvadayApremIonuM - kartavya che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] vanaspatikAya mULa sAhAraNa patteyA, vaNassai--jIvA duhA sue bhnniyaa| jesimaNaMtANaM taNU egA sAhAraNA te u // 8 // saMskRta chAyA sAdhAraNa-pratyekA vanaspatijIvA dvividhAH zrute bhaNitA : . yeSAmanantAnAM tanurekA sAdhAraNAste tu // 8 // padArtha sAdALa-zA-sAdhAraNa ane pratyeka. sAdhAra-ane joyA te jaNA-ttiyA. rAvaLa eTale sAdhAraNa ane pA eTale pratyeka. ahIM "sAdhAraNa" ane "pratyeka A baMne pAribhASika zabdo che, eTale tene artha paribhASAnA dhoraNe samajavAnuM che nahi ke sAmAnya bhASAnA dhoraNe. . Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jIva-vicAra-prakAzikA vAranavA-vanaspatikAyanA jIve. vaNassaina jIvA te vaNassai-jIvA. vnnssivanaspati-vanaspatikAya. vanaspati eTale -jhADapAna. tene zarIra tarIke dhAraNa karanArA ja te vanaspatikAya. duhA--be prakAranA sukha-zratamAM, sUtramAM, AgamomAM. zrutane sAmAnya artha sUtra ke Agama che. te aMge bRhakalpabhASyamAM kahyuM che ke su-su--sidaMta-sALe zALA-kavo ! paNNavaNA Agama iva, egai pajjavA sutte // 11 / / zrata, sUtra, grantha, siddhAnta, zAsana, AjJA, vacana, upadeza, prajJApanA ane Agama A badhA sUtramAM vaparAyelA ekAthI paryAya zabdo che." AvazyasUtranI vRttimAM zratane vizeSa artha sAmAyikathI mAMDIne bindusAra pUrva sudhInI racanA karavAmAM Avyo che. "sAmayiti-vijulAnA " tAtparya ke ahIM zruta zabdathI ApaNA siddhAntache ke AgamagraMtha samajavAnA che. maLiyA-kahelA che. siM-jemAM. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArathI nikA - kaI A * - . nAnA . rana che. : . grAma . ne site Far E , ' - - - - paMe - '' ', che ke I. , - 15 - ke . . , , , 5, rA . , - - * F * T * . . 135 . "A jo E . kAjA.nA mAre che nA ja kaThI " , , ,IDa prakAzano karI " trisadri . - zilA , * vAta karI ja - . rAsa , para che. ko ra bAbA kIja che, - : in - ".s : ing in N e T / . - 'g- 13 : nI - - , - ' ! kara , ' : sAdhAraNa vanaspatikAya : (1) baTATA, (2) zakariyA, (3) Adu, (4) lIlI haLadara, (5) bITa, (6) lasaNa, (7) DuMgaLI (8) gAjara, (9) mULA ane (10) sUraNa, pR. 132 thI 148. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' nA . - A ja a . he . jo , che . . ' . re :- . nI jI . " naranArA We kahI . ' viDio ro , .''g, 5 mArI - - ' ' 'kama TL - jA" che che . ? :: -- ST" TB che. jo ane ke ja' Wka para ha2 ha ja . zarIra - . . ni : riNA ja hAnikAraka : " hAjara +::: [ mR. 182 thI 186 beindriya jIve : (1) kASThaka, (2) keDA keDI, (3) zaMkha, (4) aLasiyAM, (5) bhAmaNamUMDA (6) AriyA, (7) chIpa ane (8) vALA. . che ke nahi : - - - - - 1, " # 9 - . che paNa " , " L : I ' - - * che A ja pha - ke te di che - - ' 1. CbanI. raja kI , che rahI che tela ke kAkA ja para che. jaya himA che ' ke ' G ja vie je para rahI , mAM ja Ina ko te | dara , Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya anaMtAnuM--anaMta jIvAnu. jaina zAstrakAroe sakhyAta, asa MkhyAta ane anaMta ema traNa prakAranI saMkhyAe mAnI che. temAMnA anaMtanA ahI nirdeza che. bhUmikAkhaMDanA trIjA prakaraNamAM jIva drazya anaMta che, evuM zAsrapramANathI nirUpaNa karavAmAM Avyu che. tanU--tanu, zarIra. 57-243. sAhAranAsAdhAraNa. se--te. 3--tA, vaLI. aya ee vaNarasaijIvA duhA sAhAraNa patteyA bhaNiyA, jesiM te sAhAraNA / bhAvAtha aNatANataNU 19 ( AgamAmAM vanaspatikAyanA jIvA * sAdhAraNa ' ane pratyeka ' ' ema e prakAranA kahelA che. temAM anaMta jIvAnu je eka zarIra, te sAdhAraNa kahevAya che. " vivecana pRthvIkAyanuM svarUpa aneka prakAranu che; asUkAya, agnikAya ane vAyukAyanuM svarUpa paNa aneka prakAranu che; tema vanaspatikAyanuM svarUpa paNa aneka prakAranuM che. vadhAre spaSTa kahIe te prakAro paratve vanaspatikAyanuM sthAna sava Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzita sthAvaramAM caDiyAtuM che. dhAnyanA keTalA prakAra che? zAkabhAjInA keTalA prakAre che? phaLa-phUlanA keTalA prakAre che? ane vanauSadhi tathA jaDIbuTTIonA paNa keTalA prakAre che? A badhAne vicAra karIe te kahevuM ja paDe ke prakAranI bAbatamAM koI paNa prANI vanaspatikAyanI hariphAI karI zake ema nathI. jema samagra jIvenA siddha ane saMsArI evA be mukhya prakAro che, tema samagra vanaspatikAyanA (1) sAdhAraNa ane (2) pratyeka, evA be vibhAgo che. temAM sAdhAraNanuM mukhya lakSaNa anaMtakAyitva che; eTale ke eka ja zarIramAM anaMta jIvonuM sAthe rahevApaNuM che. A lakSaNane lIdhe sAdhAraNa vanaspatikAyane anaMtakAya evA bIjA nAme paNa oLakhavAmAM Ave che. ahIM kadAca prazna thaze ke "dareka deha ke zarIramAM eka jIva rahI zake, paNa anaMta ja zI rIte rahI zake ?" tene uttara e che ke eraDAmAM jema eka dIvAne prakAza rahI zake che ane aneka davAone prakAza paNa rahI zake che, tema eka zarIramAM eka jIva paNa rahI zake che ane aneka che paNa rahI zake che. jema dIvAnA aneka prakAro sAthe rahevA chatAM eka bIjA sAthe TakarAtA nathI, paNa aMdaraaMdara samAI jAya che, tema anaMta jIve sAthe rahevA chatAM ekabIjA sAthe TakarAtA nathI, paNa aMdaroaMdara samAI jAya che. vaLI aneka dIvAmAMthI eka FO || Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanaspatikAya 13 dave bahAra laI jaIe te tene prakAza paNa tenI sAthe jAya che, tema A anaMta jIvomAMthI keI jIva chUTo paDe te tenuM vyaktitva paNa sAthe ja jAya che. tAtparya ke anaMta sAthe rahevA chatAM temanuM vyaktitva laya pAmatuM nathI. prajJApanA sUtramAM kahyuM che kesmgN vakratANaM, samagaM tesiM sarIraniphphattI / samagamAhAragahaNaM, samagaM usAsanissAsA // 1 // egassa u jaM gahaNaM, bahUNaM sAhAraNANa taM ceva / jaM bahuANaM gahaNaM, samAsao taMpi egassa // 2 // sAhAraNamAhAro, sAhAraNamANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM, sAhAraNa lakkhaNaM eyaM // 3 // sAdhAraNa vanaspatikAyamAM utpanna thanAra prathama enimAMthI burjamIne sAthe ja Ave che ane temanI zarIraniSpatti paNa sAthe ja thAya che. teo AhAra sAthe ja grahaNa kare che ane zvAsecchavAsa paNa sAthe ja le che. ekanuM je grahaNa che, te ja bahu evA sAdhAraNanuM grahaNa che. athavA je bahunuM grahaNa che, te samAsathI ekanuM ja grahaNa che. . sAdhAraNa AhAra ane sAdhAraNa zvAsocchavAsa e sAdhAraNa jIvenuM sAdhAraNa lakSaNa che." tAtparya ke sAdhAraNa nI jIvanakiyA bhinnabhinna hatI. nathI, paNa ekI sAthe ane eka prakAre ja thAya che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13ra. jIva-vicAra-makAzimAM = = == = = siddhAntagraMthamAM sAdhAraNa vanaspatikAyane mATe nida saMjJA vaparAyelI che ane tene anaMta chanI khANa mAnavAmAM AvI che. have sAdhAraNa vanaspatikAyane nAmapUrvaka paricaya karAvavA mATe AgaLanI be gAthAo kahe che : mULI kaMdA-aMkura--kisalaya-paNagA sevAla-bhUmiphoDAya / allayatiga-gajjara-mottha -vatthulA-thega pallaMkA // 9 // komalaphalaM ca savvaM, gUDhasirAi sinnaai-pttaai| . thohari--kuMAri-gugguli-galoya-pamuhAi chinnruhaa||10|| saMskRta chAyA kandA aGkura-kizalaya-panakAH zevAla-bhUmisphoTAzca / zAtra-jjara-muratA-vahU-the-4rca III komalaphalaM ca sarvaM gUDhazirANi sinAdipatrANi / poriyunA-nukuDhi- hU-muvI, chinnAhAranA padArtha caMtA-badhI jAtanA kaMde. TIkAmAM kahyuM che ke "vA mUmanA vRkSAvavA cAI eva grAhyAH zuSkANAM tu nirjIvatvAdanantakAyikatvaM saMmati-kaMda eTale bhUminI madhyamAM gayelAM vRkSanAM avayave, te ahIM lIlAM ja grahaNa karavAM, kAraNa ke sUkAM nirjIva hevAthI temAM anaMtakAyikapaNuM saMbhavatuM nathI. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya into eTale badhI jAtanA ka. keTalAka 1 ne artha kAMDA kare che, te egya nathI, kAraNa ke tene prasiddha artha DuMgaLI (pyAja ) che ane ahIM tamAma jAtinA kone je nirdeza kare che, tenuM nirasana thaI jAya che. aMgura-aMkura, keTA, phaNagA. __ aMkura, kisalaya ane paNaga te aMkura-kisalaya-paNagA. " manAvasthAcAmavyakrapatrAcavavAda " aMkura eTale vanaspatine ugavAnI e avasthA che jyAre pAMdaDAM vagere avayava phUTelAM hotAM nathI. tene gujarAtI bhASAmAM keTA ke phaNagA kahe che. vira4-kuMpaLa. jirAphTathAni nUtaromAni'-kizalaya eTale ugI rahelAM nUtana kamaLa pAMdaDAM, tene gujarAtI bhASAmAM kuMpaLa kahevAmAM Ave che. "pIMpaLa pAna kharaMta, hasatI kuMpaLiyAM' A uktimAM kuMpaLiyAM zabda zilayane sUcavanAre che. pati-paMcavaNuM phuga. panA ujjavaLa puSTi"--panaka eTale paMcavaNa kuga. paMcavarNamAM lAla, pILe, vAdaLI, kALe ane peLe e pAMca varNanI-raMganI gaNanA thAya che. jyAM bheja hoya tyAM pheMga bAjhe che ane te judA judA pAMce ya raMgamAM jovAmAM Ave che. ' keTalAka panakane artha lIla-kuga kare che, paraMtu Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzi lIlane artha spaSTatayA zevALa che ane tene nirdeza svataMtra rIte karAyeluM hovAthI ahIM mAtra yuga e artha kare ucita che. TIkAkAra maharSioe paNa ahIM mAtra paMcavarNa yuga eTalo ja artha kare che. sevA-zevALa. sevA ane mUpiorA te vAi-mUni. zevALa prasiddha che. te sarevara, taLAva, khAbociyA vagerenAM pANI para jAme che, khUba cIkaNI hoya che ane mukhyatve lIlA raMganI hevAthI lIla tarIke oLakhAya che. bhUmikA-bilADInA Tepa. 'bhUmisphoTAni grISmavarSAkAlabhAvIni chatrAkRtIni lokkaratAni vA " bhUmipheDA eTale grISma tathA varSAkAlamAM utpanna thanArI chatrAkAra vanaspativizeSa athavA te e kemAM prasiddha che. lekabhASAmAM tene bilADInA Topa ca-ane. "arati-lIluM AduM, lIlI haLadara ane kacUre. ahIM zarira evo paNa pATha che. "ati utta ArdakatrikaM ArdakaH zRGgaberaH, ArdaharidrA, kcuurkstikTUchyavizeSaH " ati eTale Ardakatrika. temAM Ardakane artha Adu (lIlI sUMTha) che, tenI sAthe lIlI haLadara ane lIle kasUre ke je eka jAtanI tIkhI vanaspati che, tene grahaNa karavAthI Akatrika bane che. hiMdImAM Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya 135 tene pUra je strI zrI kahe che. te parathI te haLadarane ja eka vizeSa prakAra hoya ema jaNAya che. baMgALImAM paNa tene mATe jarA dura e zabda prasiddha che, eTale te haladaranI ja eka jAti havA viSe zaMkA rahetI nathI. kacUrAnA choDa haLadaranA choDa jevA ja thAya che ane tenAM pAMdaDAM paNa haLadaranAM pAMdaDAM pramANe ja hoya che. vaLI tenA kaMda paNa haLadara pramANe jamInamAM ja thAya che. vASadhimAM kahyuM che ke "kacUrane kSupa (nAne choDa thAya che. enI nIce AMbAhaLadara jevA gAMThiyA thAya che. ene pratinidhi Adu ane aMjIra ke zatAvarI che? te parathI tenA guNe Adune maLatA hoya ema jaNAya che. AdrakatrikamAM zUrAne kema lIdhe? tenA uttaramAM ATaluM nivedana paryApta che. jjara-gAjara. gAjara ati prasiddha che. hiMdI ane marAThI bhASAmAM paNa tene gAjara ja kahe che. aMgrejImAM tene kereTa (Carrot) kahe che. gAjara jamInamAM thAya che, lAMbA zaMku AkAranAM heya che ane raMge rAtAM ke dheLAM hoya che. tenA cheDa lagabhaga savA hAtha UMcA vadhe che. gAjaramAM sAkaranuM pramANa phIka ThIka hovAthI te svAdamAM ganyA lAge che. sAmAnya rIte tenuM zAka ane athANuM thAya che. duSkALa jevA samayamAM garIba leke tenA para nirvAha kare che. zeraDInI sa Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA gAjaramAMthI paNa sAkara banAvavAne udyoga keTalAka dezamAM cAle che. mostha-metha. nadI ke jalAzayanA kinAre thAya che. methanI saLI hAthanI AMgaLI jevaDI moTI ane traNadhArI hoya che ke jene DIle athavA cIDha kahevAmAM Ave che. methanAM mULane sAmAnya rIte nAgametha kahevAmAM Ave che ane tene upayoga auSadhamAM ghaNe thAya che. baMgALI bhASAne saMbaMdha prAkRta sAthe vizeSa rahyo che. temAM methane mATe muttA zabda che, je mo(c)ne ja apabhraMza jaNAya che. hiMdImAM tene nAnAmothA kahe che. methanA bhadratha, kSudratha, jaLametha vagere prakAre vaidakamAM prasiddha che. saMskRta bhASAmAM tene mATe vArdiSiA e zabda joyele che, kAraNa ke tenAM pAMdaDAM varAha-muMDane ghaNuM priya hoya che. - vatthA-TAMkAnI bhAjI. vartamAna pAThayapustakamAM utthA ne artha eka prakAranuM zAka eTale karyo che, paNa valthI ne artha gujarAtImAM TAMkAnI bhAjI ane hiMdImAM vadhu thAya che. I !! - pAThaka zrI ratnAkarajIe TIkAmAM "Dha vasthita rAjaviroSa ema jaNAvyuM che, te parathI TAMkAnI bhAjI ke je vatthalA tarIke oLakhAya che, ema samajavAnuM che, kAraNa ke TAMkAnI eka bIjI jAta paNa thAya che ke jene Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya rAte Take ke cillInI bhAjI kahevAmAM Ave che. uttara hiMdustAnamAM garIba lekenuM e priya zAka che. TAMkAnI bhAjI ghaNA sthaLe thAya che. tenA cheDa zumAre hAtha bhara UMcA vadhe che, ane tenAM pAMdaDAM ghaNuM nAnAM tathA ati komaLa hoya che, eTale tenI gaNanA sAdhAraNa vanaspatikAyamAM karelI che. "harivara vana' e zabdathI ghega e eka prakArane kaMda che, ema samajavAnuM che. jemAsamAM thegI nAmathI te ghaNA ThekANe vecAya che. paruMja-pAlakhanI bhAjI. pAThaka ratnAkarajIe "pagra vimeva " pathaMka e eka prakAranuM zAka che, ema jaNAvyuM che, eTale ke palaMkane saMskRta anuvAda payaMka Ape che ane tene upayoga zAka tarIke thatuM hovAnuM jaNAvyuM che. upA0 zrI kSamAkalyANakajIe "ra viviroSaH" ema jaNAvyuM che, eTale tene mATe kaI vizeSa saMskRta zabda ApyA nathI. paraMtu anya grantha parathI ema jANI zakAyuM che ke saMskRta bhASAmAM tene strI ke madhukUvanI kahe che, karNATakI bhASAmAM pAlakya kahe che, hiMdI ane marAThImAM pAleka kahe che ane gujarAtImAM pAlakha kahe che. aMgrejImAM tene spAInejha (Spinez) kahe che. ' . ' pAlakhanI bhAjIne cheDa veMtabhara UMce thAya che ane Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jIva-vicAra-prakAzikA tenAM pAMdaDAM ghaNAM kamaLa tathA pAtaLAM hevAthI tenI aNanA sAdhAraNa vanaspatimAM thAya che. mahuM-kemaLa phaLa, kUNAM phaLa. jemAM goTalI vagere baMdhAyAM na hoya, tevAM phaLane kemaLa phaLa ke kUNAM phaLa kahe che. "jomaruM zaruM nivaddhAthi " ra-ane. savaM-sarva prakAranAM. sid-gupta navALAM. guDha eTale gupta che jenI kSiA eTale zirAonase, te guNirU. tAtparya ke jenI nasa spaSTa na dekhAtI hoya tevAM. Liz--khArI jALa vagerenAM pAMdaDAM. upATha zrI kSamAlyANukajIe ahIM khulAso karyo cha , "sinAdipatrANi sinazabdena dezavizeSe jhArapIla pR3 " sina zabdathI keI dezavizeSamAM kSArapInuM vRkSa kahevAya che. pIlune gujarAtI bhASAmAM jALa kahevAya che. gujarAta, saurASTra vageremAM tenAM vRkSe ghaNuM thAya che. A pIlamAM mArI jAta ane mIThI jAta, ema be jAte che, temAM khArI jAtane sina kahevAmAM Ave che. tenAM pAna hRddha ane paheLAM hoya che, tenI naze spaSTa joI zakAtI. nathI, eTale tenI gaNanA sAdhAraNa vanaspatikAyamAM karelI che. thori-thuvara, zera - "zora vANItaja :" zo eTale khuhIta. tene Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya 139, hiMdI bhASAmAM thaDara ke sehaMDa, baMgALI bhASAmAM sIjavRkSa ane gujarAtI bhASAmAM thuvara ke zera kahe che. agrejImAM tene mATe mIkasa heja (Milks hedge) e zabda. vaparAya che. thoranA aneka prakAre che. temAM DAMDaliyA zerane. kAMTAvALI DAMDIo hoya che, paNa pAdaDAM hatAM nathI. hAthalA. tharane pahelAM pAMdaDAM hoya che, te para tIkSaNa kAMTA ugelA hoya che ane tene lAla phaLa Ave che. A sivAya nAgaphanI thuvara, kharasANI thuvara, dhAre thuvara vagere. prakAre paNa prasiddha che. - zerane mukhya upayoga vADa banAvavAmAM thAya che. tenuM dUdha jherI hoya che, je auSadhi tarIke upayogamAM levAya che. keTalAka nIcalA tharanA leke hAthalA theranA. kAMTA vagere kADhI nAkhI tenuM zAka tathA athANuM kare che.. #Ari-kuMvAra, kuMvArapAThuM, kuMvAranA lAbarA. yuri mahArAjA vatrA" kumArI eTale jenAM. pAMdaDAM garbhavALA ane paranALanA jevA ardha vartula. tathA jADA hoya che tevI vanaspativizeSa. tene hiMdI bhASAmAM thIguvAra ke kuMvArapaTTa ane baMgALI bhASAmAM. kRtamArI kahe che. gujarAtI bhASAmAM tene kuMvAra, kuMvAra. pAThuM ke kuMvAranA lAbarA kahe che. puSTi-eka ajJAta vanaspati. pAThaka zrI ratnAkarajIe tujane paricaya TIkAmAM Apela nathI ane upA. zrI kSamAlyANukajI e "guraH Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -140 jIva-vicAmANika ." eTaluM ja kahyuM che. paraMtu gugaLanAM vRkSonuM je - varNane prApta thAya che, te parathI kuTi e gugaLa nahi paNa keI bIjI ja vanaspati hoya ema lAge che. AryabhiSekamAM kahyuM che ke "gugaLanAM jhADo retALa - tathA DuMgarALa jamInamAM thAya che. pAMdaDAM nAnAM nAnAM - lImaDAnAM pAMdaDAM jevAM paNa aNI vagaranAM hoya che. phUla rAtA raMganA, atizaya jhINAM pAMca pAMkhaDIvALAM maMjarInI - vacamAM thAya che. phaLa nAnAM bAra jevaDAM paNa traNa dhArA thAya che, tene gugaLiyA kahe che. e phaLe udaranI pIDA - dUra kare che. e jhADanA guMdarane gugaLa kahe che, dhUpa karavAnA kAmamAM ene ghaNe upayoga thAya che. vAtanAzaka auSadha -tarIke paNa e sAruM kAma Ape che. A parathI gugaLa pite te sAdhAraNa karI zako nathI ke tenuM vRkSa paNa sAdhAraNanI keTimAM AvatuM nathI. ghaNe yatna karavA chatAM A vanaspati kaI che? tene nirNaya thaI zakyo nathI, eTale ahIM "eka ajJAta vanaspati' eTale ja artha Ape che. jo -gaLe. eka prakAranI vela che. te khaDaka tathA vRkSanA Azraye caDe che. temAM lImaDAnA vRkSa para caDanArI gaLene "uttama guNavALI mAnavAmAM Ave che. gaLAne saMskRta bhASAmAM givI, hiMdI bhASAmAM oiya tathA marAThI bhASAmAM -patra kahe che. auSadhimAM tene bahebe upaga thAya che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya 141 + ku-pramukha, vagere. jenAM nAme mukhyapaNe levAya, te pramukha kahevAya. ahIM bAkInAM badhAM nAme adhyAhArathI samajI levAnAM. che. arabbI bhASAnA varaha-vagere zabdathI paNa A ja artha samajAya che ane te gujarAtI bhASAmAM pracalita hevAthI ahIM paryAyazabda tarIke Apele che. jhina-chAyelA hoya te paNa pharI uge evA.-- thara, kuMvAra, guggali, gaLo vagere A jAtanI. sAdhAraNa vanaspati che. anvaya vastuone kramazaH nirdeza hovAthI Avazyaka nathI. bhAvArtha badhI jAtanA kaMda, phaNagA, kuMpaLa, paMcavaNuM phuga,zevALa, bilADInA Topa, lIluM AduM, lIlI haLadara, lIle kacUre, gAjara, motha, TAMkAnI bhAjI, thega, pAlakhanI bhAjI, sarva prakAranAM kuNuM phaLe, jenI nase guma hoya, evAM khArI jALa vagerenAM pAdaDAM, chedAyA chatAM pharI uge.. tevA zera, kuMvAra, guggali, gaLe vagere sAdhAraNa vanaspatikAyanA prakAre jANavA. vivecana sAdhAraNa vanarapatinA ghaNA prakAre che. temAMnA keTalAkane ahI nirdeza karyo che ke jenA paricaya-saMsargamAM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-riNA ApaNe vizeSa AvIe e saMbhava che. bAkInA prakAra - lakSaNa vagere parathI svayaM jANuM levAnA che. Ama chatAM A viSayamAM vizeSa mArgadarzana maLe te mATe ahIM jaina paraMparAmAM suprasiddha evA batrIza anaMtakAyane TuMka paricaya ApIe chIe.' (1) sarva jAtinA kaMda. batrIza anaMtakAyamAMnA keTalAkane samAveza A vibhAgamAM thaI jAya che, paraMtu tene spaSTa baMdha thAya e hetuthI tene svataMtra nideza karele che. (2) sUraNa, hiMdI bhASAmAM tene jamInakaMda kahevAmAM Ave che. A kaMda citra-vaizAkhamAM vavAya che ane mAgasara piSamAM tene khedIne kADhavAmAM Ave che. kaI kaI meTuM thavA mATe tene traNa varasa sudhI jamInamAM rAkhe che. sUraNanI AkRti geLa cakkara jevI hoya che ane te 15 kalethI 20 kIle jeTaluM vajanamAM hoya che. sAmAnya rIte tene upaga zAka tarIke thAya che. te areganAzaka hovAthI saMskRta bhASAmAM aA~kha kahevAya che. (3) vajakaMda. jaMgalI sUraNuM. pAThaka zrI ratnAkarajIe TIkAmAM "voi virATa' eTaluM ja kahyuM che, paNa anya graMthe parathI jANI zakAyuM che ke jaMgalI sUraNane vAkaMda kahevAmAM Ave che. sUraNanI sAthe jaMgalI sUraNane nirdeza saMgata che. *juo bRhat hindI kepa, pR 1155 vajaka6 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya (4) lIluM AduM.meM (5) lIlI haLadara. (6) lIlA cUrA. (7) zatAvarI. hiMdnI bhASAmAM zatAvara ane baMgALI bhASAmAM zatamUlI kahevAya che. zatAvarInA cheDa velI jevA hAya che. sAmAnya rIte bethI traNa phuTa jeTalAM UMcA vadhe che ane tene kAMTA hAya che. enAM pAMdaDAM ghaNAM jhINAM ane puSkaLa hAvAthI te kezikA, sUkSmapatrA ke bahupatrA paNa kahevAya che. zatAvarInA eka cheDane seA ke tethI paNa vadhAre mULa hAya che, tethI te zatamUlI ke zatapadI kahevAya che. A mULA lIlAM hAya, tyAre tene cholIne sUkavavAmAM Ave che ane bajAramAM te ja zatAvarI' nA nAmathI vecAya che. " (8) vAlikA-eka jAtanI velI. TIkAmAM ke anya granthAmAM tene vizeSa paricaya prApta thatA nathI, paNa te zatAvarInI jema amuka pradezamAM auSadhi tarIke vaparAtI haze, ema lAge che. (9) kuMvara. (10) thAra. (11) gaLA. (12) laghuna-lasaNu, hiMdI bhASamAM lahesana ane maMgALI bhASAmAM rasuna kahevAya che. xjenuM vadhyuta upara AvI gayuM che, te saMbadhI ahIM kaI lakhyuM nathI. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-praTozikA te eka prakAranI kaMdanI jAti che. temAM AThathI daza kaLiye heya che. bIjuM lasaNa mAtra eka kaLInuM paNa thAya che. lasaNanI vAsa tIvra hovAthI ghaNuM tene pasaMda karatA. nathI, paraMtu auSadhimAM tene ghaNe upayoga thAya che. (13) vAMsakArelAM-vAMsanI kUMpaLa. TIkAmAM kahyuM che ke "vaMtA tti mAni navavaMrAvavALa parejI tathA pratini- navA vAMsanI kuMpaLe je kemaLa hoya che ane kArelAnA AkAranI lAge che, tene vAMsakArelAM samajavA. (14) gAjara, (15) lavaNa-lANe ke palIe. TIkAkAre kahyuM che ke "DhavA vanasapativizeSaH cena pena ni sAta " lavaNuka eka jAtanI vanaspati che ke jene bALavAthI sajiMkA thAya che. sarjikA eTale eka jAtane kSAra ke je vanaspatinA paMcAMgane bALavAthI prApta thAya che. keTalAka lavaNakane artha lUNInI bhAjI kare che, paNa lUNInI bhAjI sAdhAraNa nathI. vaLI tene bALavAthI kSAra paNa prApta thatuM nathI, eTale lavaNukane artha lANe ke palIo kara joIe. lANAnA choDa caNunA choDa jeTalA UMcA thAya che. te gucchAkAra hoya che ane temAM zAkhA-prazAkhAo puSkaLa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya . 15 hAya che. tenAM pAna caNAnAM pAnanAM sAkAranAM paNa kAMgarI vinAnA hoya che. A pAna eTalA saghana hoya che ke tenAthI zAkhAe DhaMkAI jAya che. lANAne khALavAthI sarjikA prApta thAya che. ghaNAnuM mAnavuM evuM che ke A lAgeA te ja rudghati che ke je pArAne AMdhavAmAM ati upayogI che. zizira RtumAM lANAmAMthI pANInA biMdue TapakyAM kare che, eTale tenI nIcenI jamIna bhInI thaI jAya che ane 'tI evuM nAma sArthaka bane che. (16) leADha. padminIka Dha. tenA vizeSa paricaya prApta thatA nathI. (17) garamara. prasiddha che. tenuM athANuM thAya che. saMskRta bhASAmAM tene girikaNikA kahe che. (18) zilaya. (19) khIri'zuka-khIrasue kaMda. vizeSa paricaya prApta thatA nathI. (20) thaMga. (21) mAtha. (22) lavaNa vRkSanI chAla, (23) khilluH-eka jAtanA ka. (24) amRtavela-je taMtu AkAre hoya che. (25) mULA (mULAnA ka) 7.10 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jIva-vicAra-prakAzikA (26) bilADInA Ta5. (27) viruDha-aMkurA pheDeluM kaThoLa. koLane amuka vakhata palALI rAkhatAM temAMthI aMkura phUTe che. AvuM kaThoLa muMbaI vagere zaheromAM 2thI vecAya che ane pUrI-pakaDIvALA bhaiyAe paNa tene upaga kare che. paraMtu te anaMtakAya hevAthI upayoga karavA rogya nathI. '' (28) hakka-vatthalAnI bhAjI. - (ra9) sUaravalI-jaMgalamAM thatI eka prakAranI moTI vela. (30) pAlakhanI bhAjI. (31) kemala AMbalI. " * jyAM sudhI temAM kacUke na bAjhe tyAM sudhI anaMtapraya gaNAya che. (32) dhaLuM ane lAla ratALu. pAThaka ratnAkarajIe jIvavicAranI A gAthAnI TIkAmAM batrIza anaMtakAyane TUMka paricaya Ape che. temAM jaNAvyuM che ke "bAhupAhujI viro-Alu ane piMDAlu eka prakAranA kaMda che. have keze tathA vanaspatizAstranAM anya pustako jotAM ema jANI zakAya che ke jene saMskRta tathA hiMdI bhASAmAM jiMdAju kahevAmAM Ave che, tene ja gujarAtI bhASAmAM ratALu kahevAmAM Ave che. ane tenI bebI tathA lAla ema be jAte hevAthI Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " -vanaspatikAya 17 . prathamane mATe mAtra Alu ane bIjAne mATe raktAlu-ratALu e zabdaprayoga thatuM haze. ahIM baMnene sAthe nirdeza che, eTale te ekaja jAtinA havA viSe kaMI zaMkA rahetI nathI. hiMdI ane baMgALI bhASAmAM baTATAne A kahevAmAM Ave che, paNa te artha ahIM saMgata nathI, kAraNa ke aTATA e mULa te dakSiNa amerikAnI pedAza che ane sara velTara rele tene sane 1645 nI sAlamAM IMglAMDa lAvye e nizcita che. tyAra pachI te hiMdustAnamAM AvyA che, eTale prAcIna gAthAomAM tene ullekha saMbhavI zako nathI. paraMtu ahIM prasaMgavazAt e jaNAvI daIe ke aTATA paNa anaMtakAya ja che, kAraNa ke tene kApatAM sarakhA geLa kakaDA thAya che, temAM tAMtaNuM nathI ane tene eka bhAga vAvIe te uge che. thaDA varSa pahelAM "baTAkA ane tenuM vijJAna" nAmanI eka pustikA prakaTa thaI hatI ane temAM baTATA kaMdamULa nathI, paNa DALI para thAya che ane eka jAtanAM phaLa che, mATe te khAvAmAM harakta nathI, evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM hatuM, paraMtu sAdhAraNa ke anaMtakAyanI vyAkhyA ghaNuM vyApaka che ane temAM kaMdamULa "uparAMta bIjA paNa aneka prakArene samAveza thAya che. ame upara jaNAvI gayA tema baTATAne sAdhAraNanAM lakSaNe lAgu paDe che, eTale te eka jAtanI sAdhAraNa ke anaMtakAya vanaspati che ane tethI tyAga karavA yogya che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 148 jIva-virAra-grANika A vivecana samApta karatAM pahelAM eTaluM jaNAvI daIe ke eka kALe eka dezamAM keTalIka vastuone upacaga vizeSa thatuM hoya che ane tethI te prasiddha hoya che, jyAre bIjA kALe ke bIjA dezamAM tene khAsa upayoga nahi hevAthI tenI prasiddhi hotI nathI, eTale Aje uparyukta keTalAka prakAre oLakhavAnuM muzkela banyuM che. vaLI kAlanA pravAha sAthe keTalIka navI sAdhAraNa vanaspati A dezamAM dAkhala thayelI che. jema ke-baTATA, bITa vagere eTale tene samAveza lakSaNa parathI sAdhAraNavargamAM karI le joIe. A banne gAthAnA vivaraNamAM ame vaidaka dRSTie kaI kaI vAte lakhI che, te kevaLa jANavA mATe che. bAkI anantakAyanA upagamAM ananta jIvene dhvaMsa thAya che, eTale e heyakeTimAM che. mULa iccAiNo aNege, havaMti meyA aNaMtakAyassa / tesiM parijANaNatthaM, lakkhaNabheyaM sue bhaNiyaM // 11 // saMskRta chAyA ityAdayo'neke bhavanti bhedA anantakAyasya / teSAM parijJAnArtha, lakSaNametat zrute bhaNitam // 11 // padArtha divALo-ItyAdi, A tathA bIjA paNa. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' nA vanaspatikAya jaje aneka, ghaNuM. gvaMti-che. mevA-bheda, prakAre. iAsa- anaMtakAyanA. ahIM prakaraNukAre sAdhAraNanA paryAya tarIke anaMtakAya zabdano prayoga kare che. sera-teonA. ujJAnatyaM - parijJAna arthe, vizeSa jJAna mATe. 4varaNavi-lakSaNa. ci-A. have pachI tarata ja kahevAze te. sukha-zratane viSe, zAmAM. maNithaM-kaheluM che. avaya iccAiNo aNaMtakAyassa aNege bheyA bhavaMti tesi parijANaNatthaM sue eyaM lakkhaNaM bhaNiyaM / bhAvArtha anaMtakAyanA ATalA bhede te nAmapUrvaka kahyA, paraMtu bIjA paNa ghaNA bhedo che. tenuM vizeSa jJAna thavA mATe sUtramAM A pramANe lakSaNa kaheluM che. - - vivecana A prakaraNamAM jIvanuM svarUpa saMkSepathI kahevAnuM che, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 jIva-vicAra-prakAzikA. eTale vadhAre vistAra na karatAM mAtra be gAthAo vaDe ja sAdhAraNuM vanaspatine nAmapUrvaka paricaya karAvyuM. have tene upasaMhAra karIne anaMtakAyanA bIjA bhedo paNa barAbara jANI zakAya, te mATe tenuM sUtrokta lakSaNa darzAve che, te A pramANe mULa cUDha-para-saMya-vyaM, namAmI ra chinA sAhAraNaM sarIraM, taM vivvarIyaM tu patteyaM // 12 // saMskRta chAyA pUDha-rAjA--ramamaHI ja chinnam | sAdhAraNaM zarIraM dviparItaM ca pratyekam / / 12 / / padArtha guDha-uttara-saMdhi--parva--jenI nase, saMdhisthAna tathA parve spaSTa jaNAtAM nathI. pUDha che jenA sira, saMdhi ane parva, te mUDha-sirasidhi-vaM. A pada zarIranuM vizeSaNa che. pUDha eTale gupta, aprakaTa, spaSTa na jaNAya tevuM. pitta-zirAo, nase. saMdhisaMdhisthAne. tri-. eka gAMThAthI bIjA gAMThA sudhInA bhAgane parva kahevAya che. keTalIka vAra gAMThane mATe paNa parva zabdane upayoga thAya che. ahIM jIvasamAsanA vRttikAra malladhAragacchIya zrI hemacaMdrasUrie tathA chava-vicAranA vRttikAra pAThaka zrI ratnAkarajIe "pakaale Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya 151. rAjarANA" e zabdothI spaSTatA karI che ke A vastu tenAM pAdaDAM, skaMdha, dAMDI tathA zAkhA vagere paratve samajavI. eTale jenAM pAMdaDAMnI . maso spaSTa jaNAtI na hoya tathA thaDa, DALa vagerenAM sAMdhAo ane parvo spaSTa jaNAtAM na hoya, tene sAdhAraNa vanaspatinuM prathama lakSaNa samajavAnuM che. samama-jene bhAgatAM sarakhA bhAga thatA hoya. samoDaturo mA chelo mavati tatsamamama "jenAM pAdaDAM vagerene teDavAthI sama eTale sarakhe, bhaMga eTale dra ke bhAga thato hoya te samabhaMga kahevAya. ahI -je tAMtaNa vagaranuM hAya. ' tathA chidyamAnasya na vidyate hIrakAH tantulakSaNA madhye caca tarIm " tathA jene chedatAM vacamAM hIraka eTale tAMtaNa na hoya te AhIraka kahevAya. chinna-jene chevA chatAM uge tevuM hoya. sAra-sAdhAraNuM phara-zarIra. brirIcaM-tenAthI viparIta lakSaNavALuM. ane. -pratyeka anvaya AvazyakatA nathI. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para jIva-vicAra prakAzika bhAvAtha jenI nasA, saMdhisthAnA tathA pA~ spaSTa jaNAtAM nathI, jene bhAMgatAM sarakhA bhAga thAya che, jene bhAMgatAM tAMtaNAM jaNAtAM nathI tathA jene chedIne vAvatAM pharI uge che, te sAdhAraNa vanaspatikAyanuM zarIra jANyuM. tethI viparIta lakSaNavALu hAya, te pratyeka vanaspatikAyanuM zarIra jANavuM. vivecana sAdhAraNa vanaspatikAyanuM pramukha lakSaNa. anatakAyitva che, e prathama jALyu che. have zAstramAM tenAM je anya lakSaNA darzAvyAM che, te ahI' kahe che. jIvana-samAsa-prakaraNa ke je A prakaraNanI pUrve keTalAka samaye 286 gAthApramANa racAyeluM che ane jenA para maladhAragachIya zrI hemacandrasUri mahArAje vi. sa. 1164mAM 700 zlokapramANa vRtti racelI che, temAM * sADatrIsamI gAthA tarIke A gAthA najare paDe che. A prakaraNamAM ghaNI gAthAo prAcIna zAstromAMthI udbharelI che, eTale sabhava che ke A gAthA paNa koI prAcIna zAstramAMthI uddharelI hoya. te ghaNI prasiddha ane pramANabhUta hovAnAM kAraNe jIva-vicAra-prakaraNakAre paNa tene ahIM akSarazaH uddharelI jaNAya che. * jaina sAhityanA itihAsa, pR-24. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya temAM prathama lakSaNa e kahyuM che ke jenAM pAMdaDAMnI nasA vagere spaSTa dekhAtI na hAya ke jenA thaDa athavAM DALIonAM sadhisthAna eTale sAMdhA ane paryA sa jaNAtAM na heAya, tene sAdhAraNa zarIra samajyuM dAna tarIke kuMvArapAThuM sAdhAraNa che, te temAM koI nasa spaSTa tayA jaNAtI nathI; ane bhUmiphADAne varga sAdhAraNa che, te temAM sa MdhisthAna, parva Adi najare paDatAM nathI. ahI khInuM lakSaNa e kahyuM che ke jene bhAMgatAM sarakhA bhAga thAya, te paNa sAdhAraNanu ja lakSaNa jANavuM. dAkhalA tarIke mULAnA ka, gAjara ke zakariyAne bhAMgIe te tenA sarakhA bhAga thAya che, paNa khAMcAvALA bhAga thatA nathI. A ja rIte khArI jALanA pAMdaDAMne bhAMgIe te e sarakhA kakaDA thAya che, paNa eraDA vagerenAM pAMDAMnI jema vAMkAcUkA ke khAMcAvALA bhAga thatA nathI; eTale A adhAnI gaNatarI sAdhAraNamAM thAya che. ahIM trIjuM lakSaNa e kahyuM che ke jene bhAMgatAM tAMtaNA na heAya te paNa sAdhAraNanu zarIra jANavuM. dAkhalA tarIke mULAnA keM, gAjara, zariyA ke baTATAne chevAmAM Ave te temAM tAMtaNAM jaNAtAM nathI, mATe temane sAdhArasunu lakSaNu lAgu paDe che. aMkura ane kisalayamAM paNa A ja sthiti hoya che; eTle temane paNa sAdhAraNa gaNavAmAM Ave che. ' ahIM cAthuM lakSaNa e kahyuM che ke jene evA chatAM * Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-nmaNikA pharI uge e sAdhAraNanuM zarIra jANavuM. dazamI gAthAmAM tenA dAkhalA rUpe thera, kuvAra, guggali vanaspati ane gaLanAM udAharaNe ApavAmAM AvyAM che. ahIM prasaMgavazAt e paNa jaNAthI daIe ke keTalIka sAdhAraNa vanaspati tene AgaLano bhAga vAvavAthI uge che, keTalAka tenAM mULa vAvavAthI Uge che, keTalIka tenI DALe. ropavAthI uge che, keTalIka tenI gAMTha vAvavAthI uge che. keTalIka tenA bIja vAvavAthI uge che, te keTalIka vagara vAge. mAtra amuka vastuonuM sarjana thavAthI paNa uge che. pratyekanAM lakSaNe AnAthI viparIta hoya che, eTale ke tenAM pAMdaDAnI nase tathA tenA skaMdha-zAkhAdi vagerenAM saMdhisthAne ane spaSTa joI zakAya che, tene bhAMgIe te be sarakhA bhAga thatA nathI, paNa vAMkAcUkA ke khAMcAvALA. bhAga thAya che, tene bhAMgIe te temAM kaIne kaI prakAranAM tAMtaNa jaNAya che ane chedavAthI te pharI ugatI nathI. para--marara paLo, nI pti tu te prathA phala-phulla challi-kaTThA mUlaga-pattANi bIyANi // 1 // r saMskRta chAyA eka-zarIre eko jIvo yeSAM tu te ca pratyekAH / i- puSTiAni mUcha-patrALa thAna zarU pAtha ghA-rIre-eka zarIramAM Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya vanaspatizaya ' . . . 155 155 zarIra, ja evuM zAse satta. gr-eka kAyA, deha. jo eka. vIva-jIva. tti-jeonAM, je vRkSa vagerenAM. sute. ahIM te = e paNa pATha che. ca-ane uttarapratyeka ma-phaLa. 4 ane 8 ane isTi ane se vaDha-- puru-4i-. ahIM sAtamI vibhakita joIe, paNa vibhiktine vyatyaya thavAthI pahelImAM che. ahIM prathama vibhiktithI paNa artha saMgata thaI zake che. mUA-vattAna. ane vIcALi e padamAM paNa Ama ja samajavuM. uttara-phUla, puSpa. ri-chAla. kru-kAi, thaDa. mU -mULa. mULa ane pa te mUchA-vattAji. ahIM mUThI evuM paNa pAyaMtara che, eTale mUer ane pattaLa, e, be padene svataMtra gaNelAM che. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-mahAzi ---- - -page, pAMdaDAM. yAji-bIja. ' anvaya hiM -ane jeonAM ja sAre navo eka zarIramAM eka jIva hoya, te jovA te pratyeka ja jANavA. "ahIM i-pura--chari-ThThI mUkA-ttAkhi pIyA-phaLa, phUla, chAla, thaDa, mULa, patra ane bIjo e badhAne zarIra -samajavAnAM che. bhAvArtha ane jemanAM eka zarIramAM eka jIva heya, temane pratyeka jANavA. ahIM phaLa, phUla, chAla, thaDa, mULa, pAMdaDAM -ane bIjanAM svataMtra zarIra jANavA vivecana have prakaraNakAra kamapAta pratyeka vanaspatine paricaya Ape che. gata gAthAmAM temaNe "zvivarIya tu paMtha' e zabdo vaDe pratyenAM keTalAMka lakSaNe batAvyAM che, te paNa pratyeka zabdanI sArthaktA batAvanAruM lakSaNa batAvavAnI AvazyaktA hovAthI A gAthAnA pUrvArdhamAM e lakSaNa batAvyuM che. jemanAM eka zarIramAM eka jIva hoya, te pratyeka vanaspati jANavI." pratyeka zabdane artha paNa ema A ja sUcave che ke-prati eka; eTale dareka zarIramAM eka -jIva. sAdhAraNa vanaspatikAyanA eka zarIramAM agata che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatikAya. $149 DAya che, tyAre pratyeka vanaspatikAyanA eka kSINamAM eka jIva hoya che. A ghaNA moTA mULabhUta taphAvata che. ahIM e paNa lakSamAM rAkhavu joie ke sAdhAraNa . vanaspati karatAM pratyeka vanaspatinAM aMgopAMgonA vikAsa ghaNA vadhAre thayelA hAya che, eTale temAM (1) phaLa, (2) phUla, (3) chAla, (4) lAkaDuM, (5) mULa, (6) pAMDhaDAM ane (7) trIja, e sAta vastue avazya hAya che. Ama te A badhAM aMgopAMgA ApaNA zarIranAM aMgApAMgAnI jema . salagna heAya che, paraMtu te badhAnu eka pRthak zarIra paNa hoya che. temAM eka judA jIva hAya che. dareka ahIM e paNa lakSamAM rAkhavu joIe ke vanaspati ugatI vakhate anaMtakAya ja hAya che. pachI te .. aMnatakAya jAtinI hoya to anaMtakAya ja rahe che, anyathA pratyeka thaI jAya che. vaLI mULa vagere pratyekane Azraye bIjA asaMkhyAta vanaspatikAya jIve rahelA hAya che. athavA ema paNu ane che ke mULa sAdhAraNa hoya ane AkInA bhAga pratyeka hAya. zAsakAroe pratyeka vanaspatinA nIce pramANe mAra prakAra mAnyA che rukkhA gucchA gummA layA ya vallI ya pavvasA ceva / tiNa valaya hariosahi jalaruha kuhaNA ya bodhavvA / / (1) parAkRtAi. AMkhA, lImaDA, pIpaLA, vaDa vagere.. tenA enasmiya eTale eka eTalIvALA ane bahubIja Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158. jIva-vicAra-prakAzita eTale vadhAre bIyAvALA ema be prakAre che. temAM ane - jAMbU, bhIlAmA, baheDA, azaka vagere prathama vargamAM Ave che ane agathiye, TIMbaruM, pIMpaLa, dhAvaDI, arjuna vagerene - samAveza bIjA vargamAM thAya che. prajJApanAsUtramAM tenuM vistArathI varNana kareluM che. - (2) gujakA-jenAM pAMdaDAM gucchA rU5 (Cluster) hoya te gucha kahevAya. jemake rIMgaNI, dhamAse, bIjoruM, nagoDa, suMdara, keraDe vagere. (3) kuSmA-jemAM thaDane vikAsa na hoya, paNa - nIcethI ja DALIo phuTe tene gulma kahe che. jemake- kAMTAseriye, navamAlatI, badhujIvaka, gulAba, jAI, - magare vagere. (jA-je vRkSa ke staMbha vagerenA AdhAre ja upara caDe tene latA kahe che. jemake- padmalatA nAgalatA, -azakayatA, campakalatA, zyAmalatA vagere. (5) vI-velA. meTA bhAge bheMya para patharAya te velA kahevAya. jemake keLAne vele, kAkaDIne vele, turiyAne vele, dUdhIne vele vagare. . (6) pannA -jemAM parva ane gAMTha hoya, te parvaga kahevAya. jemake zerI, vAMsa, netara vagere. (7) ti--ghAsa. jemake dhro, DAbha vagere. (8) ka-jenI chAla goLa hoya, te vahayA kahevAya. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vanaspatikAya 159 jemake tAla, tamAla, devadAra, jAvaMtrI, laviMga, sepArI, khajura vagere. (9) hari-zAkabhAjI. (10) zokadidhAnyavarga. jemake-DAMgara, ghaUM, java, bAjarI vagere. (11) kaha6-jaLamAM uge te jalaha, jema ke padya (sUryavikAsI gulAbI kamaLa), kumuda, (caMdra-vikAsI zveta kamaLo, vagere. (12) guja-bhUmine pheDIne nIkaLanArI vanaspatine kuhaNa kahe che. zAstramAM tenA Aya, kAya vagere daza prakAre batAvelA che, paraMtu jIva-samAsa tathA A jIvavicAra-prakaraNamAM tene samAveza sAdhAraNamAM karela che. jIva-samAsanI vRttimAM A viSayanI carcA karIne tattva kevaligamya kahyuM che. pRthvIkAya vagere pAMce ya sthAvane pAMca Indriye paikI eka sparzanendriya hoya che, eTale temanI gaNanA ekendriya jImAM thAya che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [<] vanaspatinA jIvana para A dRSTipAta pRthvIkAya, akAya, agnikAya ane vAyukAyanI apekSAe vanaspatikAyanuM svarUpa ghaNuM vikAsa pAmeluM che, eTale temAM jIvana vyakta thAya che ane te ApaNe joIjANI zakIe chIe. (1) janma ane maraNu : jIvananA eka cheDAne janma (Birth) ane bIjA cheDAne mRtyu ke maraNu (Death) hevAmAM Ave che. A bane cheDAe vanaspatinA jIvanamAM khAkhara joI zakAya che. khIja vageremAMthI vanaspatine uddabhava thavA, e tenA janma che ane amuka vakhata pachI. karamAI javu, e tenuM maraNa che. vanaspatine ugatAM tathA karamAtAM hAya ? ame pAte varSo, choDavAo, ugatAM tathA karamAtAM joyAM che ane tethI bhAre anubhavyuM che. kANe joI nahi. velAo vagerene saMvedana Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatinA jIvana para AchA dRSTipAta amAruM bALapaNa gAmaDAmAM vyatIta thayuM hatuM ke jyAM sAmAnya rIte vanaspatinA vizeSa saMsargamAM AvavAnuM bane che. amArA phaLiyAnA khullA bhAgamAM cemAsAnA divase daramiyAna zeDAM zAkabhAjI vavAtAM. temAM bhIDa gavAra, turiyAM tathA kaheLuM mukhya hatAM. bIja vavAyA pachI e ugavA mAMDatAM ane tene kUNuM kUNAM pAna AvatAM, tyAre amArA AnaMda ane Azcaryane pAra rahete nahi. eka nAnakaDA bIjamAMthI A badhuM zI rIte taiyAra thatuM haze? ane tene taiyAra karanAruM karyuM haze ? e prazna amArA bAlamAnasamAM vAraMvAra uThate. ene javAba ema maLa ke "rAtre bhagavAna chAnAmAne AvIne A badhuM banAvI jAya che !' e vakhate amArA mATe "bhagavAna" zabda eTale bhAre hatuM ke tenI sAme kaMI paNa belavAnI, vicAravAnI ke prazna karavAnI hiMmata cAlatI nahi, paraMtu A cheDa-velAone ame reja joyA ja karatA. khAsa karIne phUlanI sAme te ame Tagara Tagara tAkI ja rahetA. tenI suMdara kemala kAyA, tene cittAkarSaka ramaNIya raMga, temAMthI AvatI amuka prakAranI khuzabe amArAM saMvedanazIla hRdayane bhAvanAthI bharI detI. temAMnuM keI phUla kharI paDatuM te manamAM eka prakAranI glAni thatI, eka prakAranI gamagInI phelAI jatI. A rahyuM amArI bhAMgI-tUTI bhASAmAM e vakhatanuM saMvedana * saurASTramAM surendranagara pAse AveluM dANavADA gAma. tyAM Aje Azare 2500 manuSyonI vastI che. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jIva-vicAra-prakAzikAM e thaI haze ! ghaDIe ghaDIe e gaI haze ! haja tA khIlyAne, kusuma hajI te relyAne, surabhi are ! hAvAM+haiyAM, jaga gayuM kayAM e pyAruM, madhura bhIMDAnA cheDane zIMgA AvatI, tenu N ame khArIkAithI nirIkSaNa karatA. tene AvI sarasa hAMsA zI rIte paDatI haze ? e prazna amArA manamAM vAraMvAra uThatA. vaLI adhI zIgAMne sarakhI hAMsa hatI ! nahi AchI ke nahi vadhAre ! eTale AmAM kaMIka rahasya che, ema te samajAtuM, paNa e rahasya zuM che ? tenI gama paDatI niha. sakalanAM eThu phUlaDuM hAsya gavAraLiye capaTI kema rahetI haze ? turiyAne dhAre kema paDatI haze ? kaheALAnuM kada ATaluM mATuM kema thatuM haze ? A ane AvA bIjA aneka prazno amArA manamAM uThatA, paNa tenu ceAgye samAdhAna thatuM nahi. Ama chatAM eTaluM samajAtu ke dareka vanaspatine peAtAnuM viziSTa jIvana che ane te peAtAnI rIte vyatIta kare che. hatu ! karatuM ! cauda-5 dara varSanI thoDAM varSo pachI eTale Azare uMmare vanaspatione oLakhavAnA zekha jAgyA ane rajAnA divasa daramiyAna ame eka mitra sAthe vADIe tathA vagaDAmAM pharavA lAgyA, tyAre vanaspatinI vaividhyabharI jIvanalIlA joIne Azcaryamugdha banI gayA. e bhAve Aje paNa amArA hRdayane spazI jAya che ! + hamaNAM. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatinA jIvana para AchA daSTipAta 163 je jIvanatattva ApaNumAM vahI rahyuM che, te ja jIvana-. tattva pazu-pakSIomAM, kIDA-jaMtuomAM tathA vanaspativargamAM vahI rahyuM che. mAtra kAyAne phera che, paraMtu tene mahatva zA mATe ApavuM? vaLI vanaspati ekendriya che, abela che, chatAM te mAnavajAti para keTale upakAra kare che? te pitAnA bhoge manuSyane kherAka pUro pADe che, judI judI jAtanI auSadhio Ape che ane tAjagIbharyuM suMdara vAtAvaraNa khaDuM kare che ! Ama chatAM manuSya je tenA tarapha sadbhAvavALa na bane te tene je jaDa, mUDha ke kRtanI keNu? (2) traNa avasthAo : sAmAnya rIte jIvanamAM traNa avasthAe heya che: (1) bAlyAvasthA, (2) yuvAvasthA ane (3) vRddhAvasthA. A traNeya avasthAe vanaspatinA jIvanamAM barAbara joI zakAya che. te uge tyAre bAlyAvasthAmAM hoya che ane tenA aMge page vizeSa kamaLa hoya che. pachI kAlakrame yuvAvasthAmAM Ave che, tyAre tenAM aMgopAMga barAbara khIle che ane cokkasa AkAra dhAraNa kare che. A rIte keTaleka kAla vyatIta thayA pachI tene vRddhAvasthA prApta thAya che ane tenAM aMgopAMga kRza ke vikRta thavA lAge che. chevaTe te kAlanA abAdhita niyamane AdhIna thaI maraNa pAme che ane pitAnuM jIvana pUruM (3) AyuSya : manuSya, pazu-pakSI vagere jIvaMta Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA prANuone niyata AyuSya heya che, tema vavapatine paNa niyata AyuSya hoya che. keTalIka vanaspatinuM AyuSya TUMkuM hoya che, te keTalIka vanaspatinuM AyuSya lAbuM ke ghaNuM laMkhuM hoya che. ApaNe se varSa uparanA manuSyane baLavA jaIe te keIka ja maLe che, paNa so varSa jUnAM vRkSo hajArenI saMkhyAmAM maLI Ave che. khajUrInAM vRkSe 300-400 varSanuM AyuSya sahelAIthI bhegave che. jerUselamamAM elaplA nAmanAM vRkSo thAya che, te 800 varSanuM AyuSya bhegave che. cesTanaTanAM vRkSe 1000 varSa sudhI jIve che. prayAga pAse bheMyarAne vaDa 1500 varSa jUne gaNAya che ane have te keTalAMka 5000 varSa jUnAM vRkSe paNa maLI AvyAM che! () zarIraracanA : manuSyAdi jIvaMta prANuone jema viziSTa prakAranI zarIraracanA hoya che, tema vanaspatine paNa viziSTa prakAranI zarIraracanA heya che. temAM mULa, skaMdha (thaDa), zAkhA, prazAkhA, patra, puSpa, phaLa Adi aneka aMge avalokI zakAya che. Adhunika vanaspatizAstrIo kahe che ke "vanaspatinAM mULiyAM hAjarInuM kAma kare che, temAM pharate rasa lehInI garaja sAre che ane pAMdaDAM phephasAnuM sthAna sAcave che. keTalAMka vanaspatinAM mULiyAM te eTalAM zaktizALI hoya che ke te dUra dUra patharAya che ane tyAMthI pitAne joIne AhAra grahaNa karI le che. eka bAvaLanAM mULa 66 phuTa dara AvelA kuvA sudhI pahoMcyAM hatAM ane temAMthI pANI cUsatAM hatAM ! Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatinA jIvana para AchA daSTipAta 15 vikhyAta vanaspatizAstrI zemAne kahyuM che ke, vanaspati ane jaMturacanAnI goThavaNane pAye eka ja che. baMnenA zarIramAM rahelA ke tapAsIe te te ghaNu maLatA Ave che." (5) AhAra : badhAM jIvaMta prANIo AhArathI vRddhi pAme che ane AhAranA abhAve mRtyu pAme che. A ja rIte vanaspati paNa AhArathI vRddhi pAme che ane AhAranA abhAve mRtyu pAme che. e vAta kharI che ke manuSya ane pazu-pakSIonI peThe vanaspatine moTuM ke jaThara hotAM nathI, paNa te pitAnAM viziSTa vivare (chidro) dvArA AhAra grahaNa kare che ane tene rasa banAvI pitAnI samasta kAyAnuM piSaNa kare che. phrenca vaijJAnika kavie pitAnA "prANarAjya' nAmanA graMthamAM lakhyuM che ke "ApaNI peThe vanaspati paNa sacetana che. te mATI, pANI ke havAmAMthI hAIDrojana, kisajana, nAITrojana vagere prANapoSaka tattvane kheMcI le che. tene bIjA jaMtuonI jema moTuM ke hojarI hatAM nathI, paNa nIcalI paMktinAM jaMtuonI jema te vivaradvArA AhAra grahaNa karI tene pacAve che." nuM prakhyAta prANazAstrI kyArebAce lakhyuM che ke, vanaspati pitAnA sacetana kaNe vaDe khanIja padArthone grahaNa karI pitAne joIe te prakAranA AhArarUpe pari. gumAvI le che." Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA e te sarvavidita che ke anukULa AhArathI prANIonAM zarIra nIrogI tathA puSTa rahe che ane pratikULa AhArathI rogagrasta tathA kRza bane che. have vanaspatimAM paNa A ja sthiti jovAya che. tene anukuLa khAtara-pANuM maLe che te nIrogI rahe che ane puSTa thAya che tathA pratikULa AhAra maLe te regagrasta ane kRza bane che. amuka vanaspatine amuka prakAranuM khAtara nAkhavuM, amuka vakhate amuka pramaNamAM pANI pAvuM vagere je niyama bAMdhavAmAM AvyA che, temAM mukhya vastu A ja che. Aje khetIvADInAM pradarzanamAM 12 ratalane mULa, 15 ratalanuM rIMgaNuM ke 25 ratalanAM papaiyAM mUkavAmAM Ave che, te ema batAvavAnuM ke je anukULa khAtara ApIe te vanaspatinI kAyA keTalI kadAvara thAya che ! keTalIka vanaspatinAM pAMdaDAM kIDAM, karoLiyA, mAkhI. vagere jatuone pakaDI le che ane tene rasa cUsI le che. DUserA, Alandro, pagIkulA, AkuleriyA vagere A jAtanI vanaspati che. ratALunA pAMdaDAM viSe paNa AvuM ja kahevAya che. DiserAnA choDathI ardho IMca UMce mAkhIne laTakAvavAmAM Ave te DIvAramAM te pitAnAM pAMdaDAMnA kAMTA te tarapha UMcA karIne tene potAnA paMjAmAM sapaDAve che. AphrikAnAM mADAgAskara TApumAM eka vRkSa manuSyabhakSI tarIke oLakhAya che. te AThathI dasa phuTa UMcuM hoya che ane tenA para kuMvArapAThAnA AkAranAM lAMbA pAMdaDAM hoya che ke jenI dhAramAM tINa kaMTakenI hAra AvelI hoya Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatinA jIvana para AchA daSTipAta che. vaLI A vRkSane keTalAka taMtuo hoya che, je havAmAM laTaktA hoya che. jo ke manuSya tene aDake te te tarata vIMTaLAI jAya che ane bIjA taMtuo paNa tenA tarapha dhasAre karI tenA zarIre bharaDe laI le che. pachI e manuSya thaDa tarapha dhakelAya che ane tenA rAkSasI pAMdaDAMo vAMkA vaLavA lAge che. jyAre te taddana najIka AvI pahoMce che tyAre tenA tINuM kaTake pelA manuSyanA zarIra para bheMkAvA lAge che ane temAMthI rakta chuTe che, te thaDa ane pAMdaDAM cUsI le che ane tene cheDI ja vAramAM nirjIva banAvI de che jyAre e manuSyanAM rakta-mAMsa pUrAM cUsAI jAya tyAre pAMdaDAMo pharI UMcAM thavA lAge che, taMtuo chuTA paDe che ane e vRkSa pAchuM mULa hAlatamAM AvI jAya che. tyAMnA jaMgalI leke kaIpaNa manuSyane prANavadhanI zikSA karavI heya, tyAre tene A vRkSanI pAse lAve che ane tenA thaDa tarapha dhakelI de che, eTale upara kahyuM tema tenA jIvanane karuNa aMjAma Ave che. keTalAka videzI pravAsIoe A dazya sAkSAt joyuM che ane tenI chabIo vAnapatramAM prakaTa karelI che. (6) nidrA ane jAgRti ? " jIvaMta prANuomAM nidrA ane jAgRti " e be prakAranI avasthAo jovAmAM Ave che. AvuM kaMI vanaspatimAM che ke tene uttara hakAramAM sAMpaDe che. pRADa, AMbalI vagere vRkSanAM pAna amuka vakhate bIDelAM rahe che ane amuka vakhate pUrepUrAM khIlelAM hoya che. Ane nidrA tathA jAgRtine bhAva samaja. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jIva-vicAra-prakAzikA vaLI sUryavikAsI kamaLa rAtre bIDAI jAya che, ane divase khIle che tathA caMdravikAsI kamaLa ke jene sAmAnya rIte kumuda ke poyaNuM kahevAmAM Ave che, te divase bIDAI jAya che ane rAtre khIle che. ene paNa nidrA tathA jAgRtine bhAva samaje. aMbADI vagere puSpamAM paNa Ama ja bane che. vaijJAnikoe evI nedha karI che ke madrAsanA anaMtapura jillAnuM khajUrInuM eka vRkSa madhya rAtrithI nIce paDavA mAMDatuM ane bapora pahelAM taddana sUI jatuM. pachI te UbhuM thavA mAMDatuM ane madhyarAtri pahelAM taddana TaTTAra thaI jatuM. baMgALamAM eka khArekanuM vRkSa evuM hatuM ke je rAtre traNa vAge taddana nIcuM paDI jatuM ane madhyAhna pachI UbhuM thavA mAMDatuM, te sAMja sudhImAM barAbara UbhuM thaI jatuM. Ane paNa nidrA ane jAgRtine bhAva samaje. (7) bhayaH jIvaMta prANIo mATe AhAra, nidrA, bhaya ane mathuna e cAra saMjJAo maTI gaNAya che. temAMthI AhAra ane nidrAnI vAta upara AvI gaI. have bhaya saMbaMdhI vicAra karIe. jyAre prANane bhaya lAge che, tyAre te kaMpe che, ghaNuM vAra cIsa paNa pADe che ane kaI sthale chUpAI javAne prayatna kare che. AmAM jijIviSA eTale jIvana-saMrakSaNanI vRtti mukhya hoya che. nirIkSaNa tathA proe ema batAvI ApyuM che ke vanaspatine paNa amuka sagAmAM bhaya lAge che ane tyAre tenA zarIramAM aMtargata keTalAka pheraphAra thAya che. lajAmaNInAM pAMdaDAMne Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatinA jIvana para A draSTipAta e ApaNA sparza thatAM ja te ekadama bIDAI jAya che, Ane bhayasaMjJA samajavI. temAM lajjA paNa mizrita hoya che. (8) maithuna : manuSyAdi prANIonI peThe vanaspatimAM paNa maithunasaMjJA jovAmAM. Ave che. prAcIna puruSAnAM thana mujaba azAka, kula, hyusa, kuramaka, tilaka vagere vRkSe sAla kAra navayauvanA strInA pAdaprahArathI, tenA mukhanu tAMbula nAkhavAthI, tenA sasneha AliMganathI, temaja tenA hAva--bhAva-kaTAkSayukta svarathI jaldI phaLa Ape che. Adhunika yuganA puruSoe A vastunI anya rIte puSTi karI che. teo kahe che ke puSpAmAM strIkesara ane pukaisaranI racanA hoya che. te khanenA samAgama thavAthI lanI utpatti thAya che. phrAnsa ane ITAlImAM velisneriyA ane spAireliza nAmanA jaLareApAe thAya che. tenA samAgama herata pamADe evA che. jyAre nArI-phUla jaLanI sapATI para Ave che, tyAre nara-phUla potAnA ropAmAMthI chUTu paDIne tenI pAse jAya che ane tene aDatAM ja phATe che. AthI tene parAga nArI-phUlamAM paDe che. bIjI paNa keTalIka vanaspati viSe AvI ja ke A prakAranI hakIkatA noMdhAyelI che, tethI vanaspatimAM maithuna saMjJA hAvAnu siddha che. AvI sattA caitanyazakti vinA kema saMbhavI zake ? Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ so jIva-vicAra-prakAzikA have vanaspatinA jIvanamAM je bIjI saMjJAo paNa levAmAM Ave che, tene TuMka paricaya karAvIzuM. (9) krodha : kekanada vRkSa manuSyane paga lAgatAM huMkAra kare che, te krodhane bhAva jANu. (10) mAna : saMdatInA choDamAMthI pANI Tapake che, te evA mAna ke ahaMkArathI ke "huM suvarNa siddhi karAvanAra chatAM leke duHkhI kema che?" (11) mAyA-ghaNuM karIne saghaLI velaDIe pitAnAM pAMdaDAMthI phaLane chUpAve che, te mAyAne bhAva jANave. . (12) lobha-zveta arka eTale dhULe AkaDe, palAza eTale khAkhare ane bilIvRkSa vagere pitAnA mULa bheMyamAM rahelA nidhi tarapha laMbAve che ane tenA tarapha phelAI jAya che, e lebhane bhAva jANa. (13) e saMjJAH nabaLe aMkura paNa DhephAM ke kaThina bhAga pheDI bahAra nIkaLe che, te evasaMjJA jANavI. athavA velAo game tyAM ugyA hoya chatAM caDavA mATe jhADa, vADa vagere tarapha sahaja rIte pitAnI meLe vaLe che ane tenA para caDe che tathA vIMTAya che, te ghasaMjJA samajavI. (14) harSa : keTalIka vanaspatiomAM akALe kUlaphaLa khIlI uThe che, te harSane bhAva jANu. . (15) zoka : keTalIka vanaspatio akALe sUkAvA lAge che, te zokane bhAva jANu. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanaspatinA jIvana para Acho daSTipAta 171. (16) zabdagrahaNazakti-kaMdala ane kuMDala vagere vanaspatio meghagarjanAthI pallavita thAya che, te zakhagrahaNanI zakti samajavI. vaLI vRkSa tathA cheDavAo upara saMgItanI asara thAya che, te paNa zabdagrahaNazakti samajavI. (17) rUpagrahaNazakti-kUrabakAdi vRkSe sAlaMkAra navayauvanA strIonA sAnnidhyathI phaLa Ape che, te rUpagrahaNa zakti samajavI. (18) gaMdhagrahaNazakti-keTalIka vanaspati evI heya che ke je dhUpanI sugaMdhathI vadhe che, temAM gaMdhagrahaNa zakti jANavI. ' (19) ragrahaNazakti-badhI vanaspatio mULathI rasagrahaNa kare che ane zeraDI jevI keTalIka vanaspatio bhUmimAMthI madhura rasa vizeSa prakAre kheMce che, te rasagrahaNa zakti jANavI. (20) sparzagrahaNazakti-vanaspatine aDatAM tenAM zarIramAM spaMdana thAya che ane lajajAvaMtI vagere saMkecAI jAya che, te sparzagrahaNusakti samajavI. (21) rega : jema jIvaMta prANIone judI judI jAtanA re lAgu paDe che ane te gya upacArothI sArA thAya che, tema vanaspatine paNa judI judI jAtanA roge lAgu paDe che ane te gya upacArethI sArA thAya che. (22) jheranI asara-jIvaMta prANIo para jheranI asara bahu bUrI thAya che, tema vanaspati upara paNa bahu: Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jIva-vicAra-prakAzikA - bUrI thAya che. tenA mULamAM ke thaDanI AsapAsa amuka prakAranuM jhera reDAtAM te sUkAI jAya che, eTale ke pitAne prANa tyaje che. prathama saurASTra vagere dezamAM hAthaliyA ghera ghaNuM thatA, paraMtu eka prakAranI davA chAMTavAthI enI AkhI jAtine lagabhaga nAza thaI gayuM che. chevaTe mahAna vaijJAnika zrI jagadIzacaMdra basunA nimna - zabdonuM avataraNa karIne A prakaraNa pUruM karIzuM "ApaNuM peThe vRkSa vagere vanaspati TADhathI karI jaI muDadAla thAya che ane huMphathI tejImAM Ave che; dArU jevA mAdaka padArgothI vadhAre caMcaLa thAya che athavA ghenamAM paDe che; kharAba havAthI guMgaLAI jAya che, ati zramathI thAkI jAya che, sAravAthI pIDAya che, bebhAna karanArI davAthI -mUcha pAme che, vIjaLIthI vizeSa caMcaLa thAya che, varasAdathI susta thAya che, sUrajanI rezanIthI skurtimAM Ave che ane jhera ke baLAtkArathI prANa tyaje che. vRddhikSaya, sukha-duHkha, - TADhantaDake, thAka-ArAma, nidrA-jAgRti e sarva ApaNI mAphaka teo prakaTa kare che." vanaspatimAM jIva ke jIvana hovAnI AthI vadhAre - sAbItIe bIjI kaI joIe? Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] sarvavyApI sUkSma jIve pratyeka varSa satva paMcApi kRtiyAdayaH sakala ko mULa patteya-taruM muttuM, paMca vi puDhavAiNo syl-loe| muhumA havaMti niyamA antamuhuttAU adissA // 14 // saMskRta chAyA pratyeka-taraM muktvA paMcApi pRthivyAdayaH sakala loke / sUkSmA bhavanti niyamAdantarmuhUrtAyuSo'dRzyaH // 14 // .. pArtha patteya-taraM--pratye: tarune, prtye| vanaspatina. patteya tara te patteya-taru. mahIM bhI vilsHE yogamA pahane cha? manusvAra bhAva . patteya se pratye: reno pasthiya 52 apAI gayo che. taru-vRkSa, vanaspati.. muttu--hIna, chosana. paMca vi-pAMyeya. puravAiNo-pRthvIrAya mA. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -174 . jIva-vicAra-prakAzikA ahIM Adi zabdathI apUkAya, agnikAya, vAyukAya tathA sAdhAraNa vanaspatikAya e cAra grahaNa karavAnAM che. saca-e-sakala lekamAM. racanTa eve sToka te saco . ahIM sAtamI vibhaktinA cegathI racA-ro e zabdaprayoga che. carca-sakala, samasta, koI paNa bhAga bAkI na hoya e. roga-leka. jaina paribhASA pramANe lekane artha zuM sama- javAnuM che? tenuM vivecana bhUmikA-khaMDanA trIjA prakaraNamAM suhumAsUphama. duvaMti-heya che. niyama--niyamathI, nizcayapUrvaka. nicatta nijhavera-niyamathI eTale nizcayapUrvaka. tAtparya ke emAM koI prakArane vikalpa nahi. caMtagutta--aMtarmuhUrtanA AyuSyavALA. aMtamuhUtta jenuM zAka che, te attamuhurA. mutta--aMtarmuhUrta. nava samayathI mAMDIne be ghaDImAM eka samaya ochA sudhInA bhAgane aMtarmuhUrta kahevAmAM Ave che. temAM nava samayanuM je aMtarmuhUrta, te sahuthI nAnuM hovAthI tene jaghanya aMtarmuhUrta kahevAya che ane be ghaDImAM eka samaya e chAnuM aMtarmuhUrta, te, sahuthI moTuM hovAthI tene utkRSTa aMtarmuhUrta kahevAya che. te baMnenI vacce je samaya tene madhyama aMtarmuhUrta Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvavyApI sUkSma che 2 kahevAya che. ahIM aMtarmuhUrta zabdathI A madhya aMtimuhUrta samajavAnuM che, kAraNa ke pAMceya sUkSma jIvenuM AyuSya ochAmAM ochuM 256 AvalikA jeTaluM te hoya ja che. hisA-adazya, na dekhAya tevA. anvaya. pattaya-taruM muttuM puDhavAiNo paMca vi suhumA sayala-loe nivamA duvaMti-pratyeka vanaspatikAya choDIne pRthvIkAya Adi pAMceya sUkSma sakala lokamAM nizcayapUrvaka hoya che. e pRthvIkAyAdi che kevA che ? te muduttAka dina aMtamuhUrtanA AyuSyavALA tathA adazya. bhAvArtha upara kahelA pratyeka vanaspatikAyane cheDIne bAkInA pAMceya sthAvarakAyanA sUkSama jIva lekamAM sarvatra vyApelA che ke jemanuM AyuSya aMtamuhUrta hoya che ane je daSTine viSaya banI zakatA nathI. vivecana pAMca sthAvaranuM varNana pUruM karatAM pahelAM je eka mahatvanI vastu kahevAnI che, te prakaraNakAra A gAthAmAM pRthvIkAya, apakAya, agnikAya, vAyukAya ane sAdhAraNa vanaspatikAya e pAMcanA sUma ane bAdara evA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jIva-vicAra-prakAzikA be vibhAge che. paraMtu pratyeka vanaspatikAyanA AvA be vibhAge nathI. e mAtra bAdara ja che. ahIM trIjI gAthAthI teramI gAthA sudhI pRthvIkAya Adine je paricaya ApavAmAM AvyuM, te bAdara pRthvIkAya, bAdara apakAya Adine samaja. sUma pRthvIkAya Adine paricaya have Ape che. zAstromAM kahyuM che ke sUmanAmakarmanA udayathI jIve sUkSma pRthvIkAya Adi rUpe utpanna thAya che, paraMtu te viziSTa avadhijJAnI ke kevalI bhagavaMtene ja jJAnagocara che, eTale ke avadhijJAnI ane kevalI bhagavate ja tene pitAnA jJAnathI jANI zake che, jyAre chaghastha AtmAe mATe te te sarvathA adazya ja che. tAtparya ke game tevI tIrNa dRSTi hoya ke sUmidarzaka yaMtra vagerene praga karavAmAM Ave te paNa A sUkSma jIve ApaNuM daSTine viSaya banI zakatA nathI. A cha eTalA sUkrama che ke, "tAdhAra chidyamAne'pi vajraghAtenApyupadhAto na syAt , evaM vanyAdi gari noratA-taNa khaDUganI dhAra vaDe davA chatAM athavA te vajana ghAta karIe te paNa tene upaghAta thatA nathI ke agni vagerene pravega karIe te paNa tene asara pahoMcatI nathI. tAtparya ke ApaNA halana-calana, uTha- besa ke bIjI pravRttinI asara A sUkSma jIne pahoMcatI nathI. - A ja sakala lokamAM vyApata che, eTale ke cauda Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvavyApI sUkSma jIvo 17. rAjakane keIpaNa bhAga e nathI ke jyAM A pAMceya prakAranA sUkSma jI rahelA na hoya. A ivenuM AyuSya madhya aMtarmuhUrtanuM hoya che, eTale ke ochAmAM ochuM 256 AvalikAnuM ane vadhAremAM vadhAre be ghaDIne saMkhyAtamo bhAga hoya che. Ama te bAdara zabda sthUlatAvAcaka che, paNa pRthvIkAyika eka jIvanuM zarIra ApaNuM dRSTine viSaya banI zakatuM nathI. ApaNe pRthvIkAya AdinuM je zarIra joIe chIe, te asaMkhya jInA asaMkhya zarIrane eka piMDa hoya che. tAtparya ke je amuka avasthAmAM daSTine viSaya banI zake che, tene mATe bAdara saMjJA jAyelI che. bAdara ja kayAM kyAM hoya?" tenA uttaramAM zAstrakAroe kahyuM che ke - egidiya paMciMdiya uDDheya ahe a tiriyaloe ya / vigaliMdiyajIvA puNa, tiriyaloe muNeyabvA // 1 // puDhabI Au vaNasnaI, bArasakappesu sattapuDhavIsu / puDhavI jA siddhasilA, teU narakhitta tiriloe // 2 // suraloe vAvimajhe, macchAI natthi jalayarA jIvA / gevijje na hu vAvI, vAviabhAve jalaM natthi // 3 // ekendriya ane paMcendriya Urdhva, adhe ane tiryazlekamAM ja hoya che ane vikalendriya jIve te mAtra tilakamAM ja hoya che. (ekendriya eTale sthAvara A.--12 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178: jIva-vicArakAmikA ane vikasendriya eTale be, traNa tathA cAra IndriyavALA jI.) - pRthvI, pANI ane vanaspati bAra devalekamAM tathA sAta pRthvImAM hoya che. (pRthvInI nIce bIjI pRthvIo rahelI che, tenI saMkhyA sAta che.) temAM pathvI te siddhazilAmAM paNa hoya che ane agni te tiryazleka ane temAM paNa narakSetra eTale aDI dvIpamAM ja hoya che. devalokamAM vAvenI aMdara mAsya vagere jalacara hetA nathI ane nava raiveyakamAM vAva ja nathI, eTale tyAM pANI hetuM nathI." zAstrakAroe A sUkSama ane bAdara nA praryApta ane aparyApta evA be vibhAge karelA che, tenuM rahasya paNa samajI laIe. jIva eka zarIra choDyA pachI vigrahagati ke jugati dvArA navA janmasthAne pahoMce che ane tyAM te janmane anurUpa jIvana jIvavA mATe Avazyaka evAM pudgale grahaNa karavA mAMDe che, tene zAstrIya paribhASAmAM "AhAra" kahevAmAM Ave che. A AhAramAMthI te zarIra, indriya, zvAsecchavAsa, bhASA ane mananI racanA kare che. A che vastuo jIvana dhAraNa karavA mATe jarUrI hovAthI tene paryApti" saMjJA prApta thayelI che, paraMtu ahIM eTalI spaSTatA Avazyaka che ke badhA ne cha paryAptio hetI nathI. taddana nIcalA staranA jIne cAra praryAptio Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvavyApI sUkSma jIvo 179 heya che, tethI AgaLa vadhelAone pAMca paryAptio haya che ane chevaTane vikAsa pAmelAone cha paryAptio hiya che. have je jIvane jeTalI paryAptinI jarUra hoya teTalI pUrI karyA pachI mRtyu pAme tene paryApta (utta) kahevAmAM Ave che ane e paryAptio pUrI karyA pahelAM mRtyu pAme che tene aparyApta (apakjhara) kahevAmAM Ave che. A rIte sthAvaranA badhA maLIne bAvIza bheda thAya che, te A pramANe : sthAvaranA bAvIza bheda 1 sUkSama paryApta pRthvIkAya. ' 2 sUphama aparyApta pRthvIkAya. 3 bAdara paryApta pRthvIkAya. 4 bAdara aparyApta pRthvIkAya. 5 sUphama paryApta apUkAya. 6 sUkSma aparyApta apUkAya. 7 bAdara paryApta apakAya. 8 bAdara aparyApta apakAya. 9 sUkSama paryApta agnikAya. 10 sUma aparyApta agnikAya. 11 bAdara paryApta agnikAya. 12 bAdara aparyApta agnikAya. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jIva-vicAra-prakAzita 13 sUma paryApta vAyukAya. 14 sUkSma aparyApta vAyukAya. 15 bAdara paryApta vAyukAya. 16 bAdara aparyApta vAyukAya. 17 sUphama paryApta sAdhAraNa vanaspatikAya. 18 sUphalma aparyApta sAdhAraNa vanaspatikAya. 19 bAdara paryApta sAdhAraNuM vanaspatikAya. 20 bAdara aparyApta sAdhAraNa vanaspatikAya. 21 bAdara paryApta pratyeka vanaspatikAya. 22 bAdara aparyApta pratyeka vanaspatikAya. A bAvIza prakAramAM agiyAra paryApta che ane agiyAra aparyApta che, daza sUkSama che ane bAra bAda che tathA cAra sAdhAraNa che ane bAkInA aDhAra pratyeka che. A pramANe pAMca rasthAvarenuM sUkSma-Adara svarUpa jANIne tenI dayA pALavA mATe yatnazIla rahevuM, e. jIvadayApremInuM parama kartavya che. A vivecana samApta karIe te pahelAM je eka prazna ghaNA taraphathI pUchAya che, tene uttara ApavAnuM yogya lekhIe chIe. A prazna e che ke "pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati vinA ApaNe jIvana dhAraNa karI zaktA nathI. temAM paNa pANuM ane vAyunI jarUra che ghaNI ja paDe che. pANI vinA sAdhAraNa rIte daza-Ara divasamAM mRtyu nIpaje che ane vAyu vinA te amuka ja chIe. A ati vinA : Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvavyApI sUkSma jIvo 181 = kalAkamAM ja prANatyAgane prasaMga AvI paDe che, te A nI dayA zI rIte paLAya ? tene uttara e che ke pRthvI, pANa, agni, vAyu ane vanaspatimAM paNa ApaNu jIva je ja jIva che, ema jANyA pachI temanA pratye lAgaNI thAya che ane tethI temane upayoga jIvananI anivArya AvazyakatA pUrate ja karavAnI vRtti rahe che, temaja e rIte paNa je jIvonI hiMsA thAya, te mATe dukha ke pazcAttApanI bhAvanA prakaTe che, e jIvadayAnuM sAcA arthamAM pAlana che ane te sarva sue yathAzakti avazya karavuM joIe." sthAvarakAyanI jarA paNa hiMsA karyA sivAya paNa sarvaviratidhArI munio jIvana TakAve che. enI rIte zAstramAM vigatavAra ApelI che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] vikalendriya jI sUkI saMva-vakuca----jaya-caMdrA--tranA mera-jini-pUtha vevize mAravA uparA saMskRta chAyA zaGka-kapardaka-gaNDula-jalauka-candanaka-alasa-lahakAdayaH / meharaka-kRmi-pUtarakA dvIndriyA mAtRvAhakAdayaH // 15 / / padArtha saM-zaMkha-zaMkhalA. gAthAnuM pUrvArdha eka sAmAsika pada che. temAM saMava6ca vagere zabdo sAthe AvavAthI hraddha-samAsa thayela che. saMgha-zaMkha. te samudra vageremAM thatA eka prakAranA kIDA che ane nAnA moTA aneka svarUpe jovAmAM Ave che. ApaNe vAmAvarta, dakSiNAvarta Adi je zaMkhe maMdira tathA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikalendriya che 17 gRhasthanAM ghare vageremAM joIe chIe, te zaMkhanA kIDAene rahevAnuM zveta raMganuM kaThina keTaluM che. jyAre te jIvaMta hoya che, tyAre tenI aMdara ta tathA badAmI raMganA kIDA hoya che. taddana nAnA zaMkhane zudra zaMkha ke zaMkhalA kahe che. jyAre dariyAnA pANImAM oTa Ave che, tyAre tenA kinAre AvA hajAre zaMkhalA jovAmAM Ave che ane te jIvaMta hoya che. * vaya-keDA. samudra vagere jalAzamAM thAya che ane te nAnA moTA aneka prakAranA hoya che, ApaNe jene keDI-koDA tarIke vyavahAra karIe chIe, te A prANInAM mRta kalevare che. hu-gaMDela. "joDhA vara-vRttamaH' gaDela eTale peTamAM thatAM moTA kRmi. roga-jaLe. te pANImAM thAya che, be-traNa IMca lAMbI moTI iyaLa jevI hoya che ane bagaDelA lehIne cUsavA mATe zarIranA amuka bhAga para lagADavAmAM Ave che. te bagaDeluM lehI cUsyA pachI chUTI paDI jAya che. vaLA-akSa, ariyA. te zaMkha ane keDAnI mAphaka dariyAmAM utpanna thAya che. nirjIva thatAM sthApanA karavA mATe upayogamAM levAya Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA che. siddhAntanI bhASAmAM tene akSa ke ariyA kahevAya che. ara-aLasiyAM. . 'cAlavA. cemAsAnI RtumAM varasAda paDyA pachI jamInamAMthI utpanna thAya che ane ahIM tahIM cAlavA lAge che. pANInI cekaDI vagere jyAM ghaNe vakhata pANI bharAI rahetuM hoya tyAM paNa nAnAM nAnAM aLasiyAM pedA thAya che. tene AkAra nAnA sApa je hevAthI tene bhUnAga ke zizunAga kahevAmAM Ave che. hiMdI bhASAmAM tene vaivu ke purA kahe che. rAgi-lALiyA vagere. te vAsI ke bagaDI gayelA roTalA, roTalI, narama purI vageremAM lALarUpe utpanna thAya che. merikASThakIDA, ghuNa. mehari bhane kimi mane pUyaraga te mehari-kimi-pUyaragA. - IbdazIdaviroSa -lAkaDAmAM thato eka jAtane kIDe." lekabhASAmAM tene ghuNa kahe che. vimi-kRmi. peTamAM, pheDalAmAM tathA haraza vageremAM thanArA nAnA jI. pUra -pirA. . 'pUtarakA jalAntarvartino ratavarNAH kRSNamukhajIvAH Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikleyi che pUrA ke pirA je pANImAM utpanna thAya che ane satA raMganA tathA kALA mukhavALA hoya che." jendrie IndriyavALA jI. mArUvA-cUDela vagere. 'mAtRvAhikA gurjaradezaprasiddhAH cUDelIti nAmnA vitA - mAtRvAhikA e jIva gujarAtamAM prasiddha che ane cUDela nAmathI vikhyAta che. ahIM Adi padathI chIpa, vALA vagere grahaNa karavA. vALA kharAba pANImAM utpanna thAya che ane te pIvAmAM Ave te manuSyanA zarIramAM vRddhi pAmI hAthe-page lAMbA tAMtaNa jevA nIkaLe che. anvaya vaMa - - Tig8-sko-caMkhaT-4-466 meri-zani--mArUvA-ci. ahIM jovA zabda adhyAhArathI grahaNa kara. bhAvArtha , zaMkha-zaMkhalA, keneDA, Dola, jaLa, ariyA, aLasiyA, lALiyA, kRmi, pirA, cUDela, vagere beIndriyavALA che jANavA. vivecana sthAvara pachI trasanuM varNana krama prApta che. temAM beidriyavALA, traNa IdriyavALA ane cAra iMdriyavALA jene vilendriya kahevAmAM Ave che. vikala eTale apUrNa ke Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jIva-vicAra-prakAzikA nyUna. pAMca Indriye pUrNa gaNAya che, tenI tulanAmAM A Indriye apUrNa ke nyUna che. eka Indriya paNa apUrNa ke pUna te kahevAya ja, paNa paribhASAthI tene samAveza A vargamAM thatuM nathI. Adhunika prANIvijJAnamAM jene "worms and insects-jaMtuo ane kIDAo" kahevAmAM Ave che, te A vilendriya jIve samajavA. vikalendriya jemAM prathama varNana be IndriyavALA. jInuM kare che. ahIM be IndriyethI sparzanendriya ane rasanendriya samajavI ke je anukrame sparza karavAnuM tathA vastune svAda cAkhavAnuM kAma kare che. be IndriyavALA jIve aneka prakAranA hoya che, temAMnA keTalAkane ahIM nirdeza karyo che. A jIvemAMnA keTalAka pANImAM utpanna thanArA che, jemake-zaMkha, zaMkhalA, keDA, jale, ariyA, aLasiyA, pirA vagere. keTalAka jamIna para utpanna thanArA che, jemake-cUDela. keTalAka zarIramAM utpanna thanArA che; jemakegaDela ane kRmi. ane keTalAka vAsI roTalA-reTalI vageremAM utpanna thanAra che, jemake-- lALiyA. A badhA trasa havAthI halanacalana karatA. dekhAya che. je pirA vagerene sUhamadarzaka kAcathI joIe te tenI aMgaracanA barAbara jovAmAM Ave che. lALiyA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikalendriya jIvA 18700 jIvA narI AMkhe halana-calana karatA dekhAtA nathI, tA . paNa temanAmAM te prakAranI zakti hAya che. mULa gomI --maMkaNa - juA pipIli- uddehiyA ya makkoDA / iliya-- ghayamillIo sAvaya- gokIDajAIo // 16 // gaddahaya-- corakIDA gomaya kIDA ya dhanakIDA ya / kuMthu - govAliya-iliyA teiMdiya iMdagobAI // 17 // saMskRta chAyA gulmiH matkuNa - yUke pipIlyupadehikA ca matkoTakAH / IlikA tolikA - sAvA- gokITaka - jAtayaH || 16 || gardabhaka-caukITA gomakITAzca dhAnyakITAzca / kunthurgIpAlikA IlikA trIndriyA indragopAdayaH ||17|| padAtha gomI -- anamanUro. * gomIti gulmiH karNazRgAlI - gobhI meTale zubhi . ke kahyuM zrRMgAlI. gujarAtI bhASAmAM tene kAnakhajUrA kahe che. hiMdI bhASAbhAM tene kanakhajUrA De gojara 4 che. tene dhA paga hoya che. maMkaNa-bhAMDa. maMkaNa bhane juA te maMkaNa - juA. maMkaNa bheTale bhAlu.. hiMdI bhASAbhAM tene khaTamala uDe che. te pATalA, mATa Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 jIva-vicAra--prakAzikA godaDAM, gADalA vageremAM utpanna thAya che ane manuSyanAM lehI para potAnA nirvAha kare che. jubAju. ahIM khullA zabda cUjAnA arthImAM che, eTale tenA artha jU samajavAnA che. upalakSaNathI lI...khanA samAveza paNa temAM karavA ghaTe che. gujarAtI bhASAmAM jene jue kahe che, te jaMtu AthI bhinna samajavuM. vivAhi--kIDI. pipIli bhane uddehikA te pipIli- uddehiyA. pipIli eTale kIDI. hiMdI bhASAmAM tene vIMTI kahe che. uddediyA--udheI. kaDhiAvAzmIranovAH- upadehikA eTale rADAnA jIva, udheI. hiMdI bhASAmAM tene savArI, phephI ke TrImada kahe che. 6 ca~~ane. moDA--ma kADA. prasiddha che. hiMdI bhASAmAM tene vIMTA kahe che. rUtttiA--IyaLa ( dhAnyamAM utpanna thatI ). illiyAne dhayamillIya te illiya - ghayamillIo. rUrjAiya eTale iyaLa. te ahIM anAja vageremAM utpanna thanArI -samajavI. yaminhIko--dhImela. 'vayamioAtti dhRtteji(HkAdAna[[maH'-ghayamila Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vileDhinya jIvo 189 eTale chUtelikA-dhInI Iyela. ahIM prAkRta bhASAnA kAraNe makAra AvI gayele che. ghInI IyaLane gujarAtI bhASAmAM ghImela kahe che. viya-sAvA. sAvara ane dharI tenI kAru te vaya jIda-. kALo. vica-sAvA. te vALanA mULamAM utpanna thaI tyAM ja coTI rahe che. saMskRta bhASAmAM tene carmayUkA kahe che. bhASAmAM tene savA kahe che. "nAtha tti" roja-. mAyA sAvAH." joha-jo-gIMgaDAnI jAta. kUtarA vagerenA kAnamAM ghaNuM jAtanA thAya che. vidya-gadheyA. gahahaya ana corakIDA te gaddahaya-corakIDA. gadahaya-.. gayA. te avAvarU bhInI jamInamAM utpanna thAya che. jo --cerakIDA. voTaH mane adhaH saMkSiptamullA vistIvRttachidraza: " carakITa eTale bhUmimAM nIce mukha rAkhanAra : ane vistAravALA gelAkAra chidrane karanArA eka jAtanA jIva. keTalAka ahIM viSTAnA kIDA e artha kare che, paNa tene AdhAra zuM che? te jANI zakAyuM nathI. jIer-chANanA kIDA, chANamAM utpanna thatA kIDA.. ca-ane Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 100 jIva-vicAmANika - dhana-dhAnyamAM utpanna thatA kIDA. 2-tema ja. zu-kaMthavA. kuMthu mana govAliya ane. iliya te kuNthu-govaaliyjhiyA. OMzu-kaMthavA. bahu ja bArIka dheLA raMganA hoya che. jovAstriya-ge pAlikA, gavALaNu. ahIM TIkAkaree "vIvaviroSa" eTaluM ja lakhyuM che, paNa gujarAtI bhASAmAM jene govALaNa kahe che, te ja jAtinA A kIDA levA joIe. ahIM juvAsTiA e paNa pATha che. DhicA-IyaLa. tri H " ahIM IlikAthI khAMDa-gaLa vageremAM utpanna thanArI IyaLa samajavI. tepherica-traNa indriyavALA jI. {ovAI-Indragepa Adi, gokaLagAya vagere. te comAsAnI zarUAtamAM thAya che, raMge lAla hoya che ane gati ghaNI maMda hoya che. keIne ghaNe dhImo kahevo hoya te gokaLagAyanI upamA apAya che. avaya ahIM kIDAonA kamizaH nAma levAthI anvayanI AvazyakatA nathI. mAtra sattaramI gAthAnA cethA caraNamAM barira jovA che, tyAM phulovAI teetiya ema samajavuM. ahIM nIlA evuM pada adhyAhArathI grahaNa karavAnuM che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikasendriya jIve bhAvArtha kAnakhajUrA, mAMkaDa, ju (lIMkha), kaDI, udhaI makaDA, dhAnyamAM utpanna thatI IyaLa, ghImela, savA, gIgeDanI aneka jAte, gayA, erakIDA, chANanA kIDA, kaDA, dhAnyanA kIDA, kaMthavA, govALaNu, gaLa-khAMDamAM thatI IyaLa tathA gokaLagAya vagerene traNa indriyavALA ja jANavA. vivecana traNe indriyavALA jene be IndriyavALA karatAM dhrANendriya eTale sUMghavAnI Indriya vadhAre hoya che. traNa indriyavALA che aneka prakAranA hoya che ane te judA judA aneka sthAne utpanna thAya che, te ahIM rajU thayelI yAdI parathI spaSTa samajAya tevuM che. paraMtu AmAM keI jatpanna kIDA nathI, eTaluM noMdhapAtra che. jalatpana kIDAo moTA bhAge be IndriyavALA hoya che ke jenI nAmAvali pAchalI gAthAmAM apAyelI che. A kIDAonI zarIraracanA, temanI khAsiyata vagereno Aje UMDo abhyAsa thaI rahyo che ane te mATe aneka pustako lakhAyelAM che. caridiyA ya viccha DhiMkuNa bhamarA ya bhamariyA tiDA / macchiya DaMsA masagA kaMsArI--kavila-DolAI // 18 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12" jIva-vicAra-prakAzikA saMskRta-chAyA caturindriyAzca vRzciko TiMkuNA bhramarAzca bhramarikAstiDDAH / makSikA daMzA mazakAH, kAMsArikA-kapila-DolakodayaH // 18 / / padArtha parityAcAra IndriyavALA jI. jemane sparzana, rasana tathA ghANa uparAMta cakSurindriya adhika hoya che, te cAra indriyavALA ja kahevAya che. ca-ane. vichuM-vI chI. prasiddha che. tenI gaNanA jherI jaMtumAM thAya che, kAraNa ke te pUchaDe AvelA kAMTA vaDe manuSyAdine daMza mAre te jhera caDe che ane khUba vedanA thAya che. kada, raMga vagere parathI vIMchInA aneka prakAre paDe che. bAra rAzimAMnI eka zazinuM nAma vRzcika che, kAraNa ke temAM AvelA tArAone samUha vRzcika-vIMchInA AkAre goThavAyele che. hiM -bagAI. TIkAkAra maharSio e te "jIvaviroSa" eTaluM ja kahyuM che, paNa saMpradAyathI tene artha bagAI thAya che. te hera vagere para besatI eka jAtanI mAkhI che. mama -bhamarA. te. ahIMtahIM bhramaNa karatA hovAthI amara kahevAya che, cha pagavALA hovAthI ghara kahevAya che ane phUlane Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 - TRA che !i pakaDa mA " t" - - A + ra = - vA , ' : kaa karavAnI che kaMda vinA - kAka ka to (ii E ahI indriya jIvo H (1) gIgeDe. (2) mAMkaDa, (3) kALI jU, (4) dhoLa ju, (5) aMkADe, (6) udheI, (7) gokaLagAya ane (8) IyaLa pR. 187 thI 191 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavA sarakAra - - dAkatAM karo 34 ka - ka " che ke che rI E : ka vika che ke kAkA keka ( 2 5 IC, kirITa paTe ' 0 Sat , ke kema , pha thI che * kvijha Raa : ' , , , I A ja hae . - vAnagarI hatI : - : ja ka ja. :- caUMdriya jIve (1) vIMchI, (2) vAMde, (3) pataMgiyuM, (4) kaLiye, (5) khaDamAMkaDI, (6) tIDa, (7) mAkhI, (8) bagAI, (9) macchara ane (10) bhamaro. pR. 192 thI 195 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikalendriya che rasa eTale majune ekaThA karanAra levAthI mag kahevAya che. te raMge khUba kALA hoya che, tethI keIne ghaNe kALe kahe heya te kALa bhammara kahevAmAM Ave che. -ane. mamaya-bhamarI. te pILA vagere aneka raMganI hoya che ane caTake mAre te vedanA thAya che. ti -tI. TeLAbaMdha utpanna thAya che ane keIpaNuM eka dizA pakaDI pravAsa karavA mAMDe che. teo kaI khetara para paDe te theDI ja vAramAM tene badhe pAka khAI jAya che. A machI--mAkhI. ati prasiddha che. upalakSANuthI ahIM madhamAkhI vagerene paNa samAveza karavAne che. haM--DAMsa. . - TIkAkAra mahaSioe DAMsane siMdhadezanuM prasiddha jaMtu kahyuM che ane tenI utpatti vaSakALamAM batAvI che. ra: silasila thamavAra ' masA --mazaka, machara ' - "marAyakAtu jAyansa senmAnica-bamazaka e kAzanA jevI ja AkRtivALI jatu che ane te badhI ja tuomAM urpanna thAya che.' iza ane mazakane ghI bhara che. 13 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanavicAra-prakAzikA sAthe ullekha Ave che. te parathI paNa te ekabIjAne maLatAM hovAnuM jaNAya che. tenuM prasiddha nAma macchara che. vAta-kaMsArI.. prasiddha che. vAvisTorA-khaDamAMkaDI vagere. 'kavilaDolakA jIvavizeSaH khaDamAMkaDItti prsiddhaaH|' kavilaDolaka e eka prakArane jIva che, je khaDamAMkaDInA nAmathI prasiddha che. avaya vicchU TiMkuNa bhamarA bhamariyA tihA macchiya DaMsA masagA kaMsArI kavilaDolAI ya caridiyA // bhAvArtha vIMchI, bagAI, bhamarA, bhamarI, tIDa, mAkhI, DAMsa, macchara, kaMsArI, khaDamAMkaDI vagere cAra IndriyavALA ja che. vivecana je jIvene sparzanendriya, rasanendriya, ghrANendriya ane cakSurindriya e cAra Indriye hoya che, te cAra IndriyavALA kahevAya che. te paNa aneka prakAranA che. temAMthI thaDAnI gaNanA ahIM karI che.. be IndriyavALA ane ghaNA bhAge paga hatA nathI, traNa IndriyavALA ane sAmAnya rIte Ara ke che ane keTalIka vAra tethI paNa adhika paga hoya che, jyAre cAra Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikalendriya che 15 = - - indriyavALA jIvene sAmAnya rIte che ke ATha paga ane keTalIka vAra tethI vadhAre paga paNa hoya che. pAMca IndriyavALA che ke je sthAvara ane vikalendriya karatAM ghaNe vadhAre vikAsa pAmelA che, temane cAra ke be paga ja hoya che ane sApa, mAchalI jevA paMcendriya jIvane to bilakula paga hetA nathI. aSTApada jevA keIka keIka paMcendriya prANIne ATha paga hevAnuM varNana paNa zAmAM Ave che. vaLI traNa indriya ane cAra IndriyavALA ne AgaLanA bhAgamAM vALa jevI mUche hoya che. temAM traNa IndriyavALAne sAmAnya mUcho hoya che ane cAra IndriyavALAne zIMgaDA jevI mUche hoya che. A te sAmAnya nizAna kahyuM, vizeSa te A badhA jaMtuone UMDe abhyAsa karavAthI jANI zakAya che. be IndriyavALA, traNa IndriyavALA ane cAra IndriyavALAnA paryApta ane aparyApta ema be be prakAre gaNatAM vikalendriyanA cha prakAre paDe che ane te sthAvaranA bAvIza bhedomAM bheLavatAM kula aThThAvIza prakAra thAya che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] paMcendriya jInA mukhya bheda mULa paMcidiyA ya cauhA, nAraya-tiriyA maNussa-devA y| saMskRta-chAyA paJcendriyAzca caturdhA nAraka-tiryazvau manuSya-devau ca / padArtha uciMdiyA-paMcendriya jI. sparzanendriya, rasanendriya, dhrANendriya, cakSurindriya ane zrotrendriya e pAMca IndriyavALA jIvene pacandriya jIve kahevAya che. ca-ane. rA -cAra prakAranA. nAraya bhane tiriya te nAraya-tiriyA. nA -nAraka. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcendriya jIvonA mukhya bhe je jIve narakamAM rahetA hoya te nAraka kahevAya. naraka e pRthvInI nIce AveluM evuM sthAna che ke jyAM pApI AtmAone pApanI zikSA meLavavA mATe utpanna thavuM paDe che. tene vizeSa paricaya AgaLa Avaze. tirica-tiryaMca, pazu-pakSIAdi. majurasa-manuSya. madhura ane reva, te maju-revA. majurata-manuSa. mAnava, manuja e tenA paryAyazabdo che. teva-deva. ca-ane. avaya cathI AgaLanI gAthAnuM anusaMdhAna karIne kahe che hai paMciMdiyA cauhA noraya-tiriyA ya maNussa-devA ya / bhAvArtha ane paMcendriya jI cAra prakAranA che : (1) nAraka, (2) tiryaca, (3) manuSya ane (4) deva. vivecana siddha ane saMsArI evA be prakAranA jIvamAM saMsArI jIvenuM varNana cAle che. saMsArI jIvomAM sthAvaranuM varNana pUruM thayuM che ane trasanuM varNana cAle che. trasamAM vikalendriyanuM varNana pUruM thayuM che ane paMcendriyanuM varNana zaruM thAya che. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA ahI pAMca indriyA saMbaMdhI gheADuM vivecana Avazyaka che. Indranu' jeliMga ke cihana te Indriya. ahIM Indra zabdathI AtmAne grahaNa karavAnA che, kAraNa ke sa upalabdhi ane bhAganA parama aizvaya thI te yukata hAya. che. upalabdhi eTale jANavAnI zakti. AvaraNanA abhAva thatAM AtmA sarva vastune jANI zake che. bhAga eTale vividha bhAvane anubhava. judI judI sthitimAMthI pasAra thatAM AtmAne vividha bhAvAnA anubhava thAya che. Indriya AtmAne hAya che, paNa anAtma evA patthara, kAca ke. yaMtra Adine hotI nathI, tethI Indriya e AtmAnuM liMga ke cilDrana che. 98 IndriyA pAMca che : (1) sparzInendriya, (2) rasanendriya, (4) dhrANendriya, (4) cakSurindriya ane (5) zrotrandriya. hAtha, paga vagere keTalAMka avayavAne karmendriya kahevAmAM Ave che, e apekSAe A pAMca jJAnendriyA che. ' 8 mananA samAveza IndriyAmAM thAya ke nahi ? e praznanA uttara nakAramAM che. kArya tathA svarUpa vagerenI ekatAne lIdhe jAti ke varga nirmANa thAya che. ahIM pAMca IndriyAno je vaga gaNavAmAM Avye che, tenA kAya tathA svarUpamAM ane mananA kArya tathA svarUpamAM meATo taphAvata che. Indriye mAtra mUrta padArthAne amuka aMze grahaNa karI zake che, jyAre mana te mUrta ane amUrta e ane prakAranA padArthAne aneka rUpe grahaNa karI zake che. vaLI * Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcendriya jIvonA mukhya bhera IndrimAM nivRtti ane upakaraNuM evA vibhAge hoya che, tevA vibhAge manamAM letA nathIeTale manane samAveza IndrimAM na karatAM tene aMtaHkaraNa eTale aMtaranuM Indriya jevuM eka juduM ja jJAna-sAdhana mAneluM che. keTalAMka vaijJAnika pustakamAM Sixth sense-chaThThI Indriya e zabdaprayeLa Ave che, paNa te aupacArika samajavAnuM che. tyAM te eTaluM ja kahevAne hetu che ke pAMca Indriya sivAya bIjI paNa amuka rIte jJAnaprApti thAya che, paraMtu tene eka prakAranI labdhi samajavAnI che. vAstavamAM te Indriya nathI. jaina zAstrakAroe IndriyenA trevIza viSaye gaNAvyA che, te parathI IndriyenA kAryane bahu spaSTa khyAla AvI jAya che. sparzanendriyane viSaya sparzana ke sparza che, eTale tenA vaDe zIta, uSNa, snigdha, rukSa, mRdu, karkaza, guru ane laghu e ATha prakAranA sparzI jANuM zakAya che. rasanendriyane viSaya rasa che, eTale tenA vaDe kaDa, tI, mIThuM, khATo ane ture e pAMca prakAranA raso jANI zakAya che. ahIM eTalI spaSTatA karavI ucita che ke vyavahAramAM SaDarasanI gaNanA thAya che ane temAM A " pAMca raso uparAMta lavaNa eTale khArA rasane paNa samAveza karavAmAM Ave che, paNa zAstrakAroe tene svataMtra rasa Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 - jIva-vicAra-prakAzikA mAnyuM nathI. e keTalAka mULabhUta rasanuM mizraNa che ane tethI ja te sarvarasa-sabarasanI khyAti pAmela che. dhrANendriyane viSaya prANa ke gaMdha che, eTale tenA vaDe sugaMdha ke durgadha pArakhI zakAya che. keTalAka vaijJAnikoe gaMdhanA vividha prakAre pADavAnA prayatna karyA che, paNa hajI sudhI te sarvamAnya thaI zakyA nathI, eTale ahIM sugaMdha ane durgadha evA je be prakAre mAnyA che, te ja ucita che. - cakSurindriya viSaya rUpa che, eTale tenA vaDe kALe, nile (vAdaLI), pILo, rAte ane jo e pAMca prakAranA vaNe ke raMge jANI zakAya che. hAlane vyavahAra lAla (te), pILA ane vAdaLI raMgane "mULa" tathA bAkInA badhA raMgane mizra mAnavAne che. jemake-lAla ane pILAnA mizraNathI nAraMgI, pILA ane vAdaLInA mizraNathI lIle, vAdaLI ane lAlanA mizraNathI jAMbUDe vagere. vaLI kALA tathA dheLAne paNa eka prakAranuM mizraNuM mAnavAmAM Ave che, paraMtu asala kALe raMga ke asala dhULa raMga mizraNathI banI zakto nathI. alabatta, tene maLate raMga banAvI zakAya che. zrotrendriyane viSaya zabda eTale dhvani ke avAja che eTale tenA vaDe sacitta, acitta ane mizra e traNa prakArane zabda jANI zakAya che. ahIM sacitta zabdathI java vaDe belA zabda samaja. jemake-bhramarane Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcendriya jIvonA mukhya bheTa guMjArava, gheDAne haNahaNATa ane manuSya dvArA gavAtuM gIta. ahIM acitta zabdathI nirjIva vastuo vaDe utpanna thate zabda samaje. jemake..be patthare sAthe aphaLAvAthI utpanna thatA zabda, dhAtunAM vAsaNe pharasabaMdhI para pachaDAvAthI utpanna thate zabda, ghaDiyALamAM yaMtrabaLe utpanna thate TIka TIka zabda. ane ahIM mizra zabdathI jIvanA prayatna vaDe nirjIva padArthomAM udbhavate zabda samaje. jemake -moralI vagADavAthI utpanna thatA zabda. manuSya e jIvaMta prANI che, tenA prayatnathI nirjIva evI meralI vaDe zabda upanna thAya che. A ja rIte ghaMTa vagADavAthI, nagAruM vagADavAthI je zabdo utpanna thAya che, te paNa mizra samajavA. tAtparya ke - sparzanendriyanA rasanendriyanA dhrANendriyanA cakSurindriyanA zrotrendriyanA ema sarva maLI IndriyanA viSaye 23 thAya che. pAMca IndriyamAMthI sparzanendriya, rasanendriya, prANendriya ane zrotrendriya e cAra Indriya grAhya viSaya sAthe saMyukta thaIne, eTale ke jyAre kaI paNa pudgala tenA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = 202 jIva-vicAra-prakAzikA sIdhA saMparkamAM Ave tyAre tene grahaNa karI zake che, eTale tene prApyakArI kahevAya che ane cakSurindriya te bAhya viSaya sAthe saMyukta thayA vinA mAtra egya kSetrAdisaMnidhAnathI ja viSayane grahaNa kare che, eTale tene aprApyakArI kahevAya che. have IndriyanA svarUpa para keTalAka vicAra karIe. dareka IndriyanA dravya ane bhAva evA be prakAre che, eTale dravya-sparzanendriya ane bhAva-sparzanendriya, dravya-rasanendriya ane bhAva-rasanendriya Ama dareka IndriyamAM samajavAnuM che. dravyendriyamAM paNa nivRtti (AkRti) ane upakaraNa (sAdhana-yaMtra) evA be vibhAga hoya che ane te darekanA paNa bAhya ane atyaMtara evA be be vibhAga hovAthI (1) bAhya nivRtti, (2) atyaMtara nivRtti, (3) bAhya upakaraNa ane (4) atyaMtara upakaraNa, evA kula cAra prakAre thAya che. temAM sparzanendriyamAM bAhya nirvatti ane atyaMtara nivRttine bheda nathI. * IndriyanI dRzya AkRtine bAhya nivRtti kahevAya che. ApaNA mukhamAM jIbha che, te rasanendriyanI bAhya nivRtti che, ApaNu mukhamAM je namaNuM nAka che, te prANendriyanI bAhya nivRtti che, ApaNuM nAka upara je be suMdara AMkhe che, te cakSurindriyanI bAhya nivRtti che ane ApaNA mastakanI baMne bAju chIpanA AkAranA je kAna che, te ndriyanI bAhya nirvatti che. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcendriya jIvonA mukhya bhedo 203. bAhya nivRtti judA judA ne judA judA prakAranI hoya che. dAkhalA tarIke gAyanI jIbha, vAnaranI jIbha ane sApanI jIbha. te eka prakAranI hetI nathI. temAM AkAra paratve kaMI ne kaMI taphAvata avazya hoya che athavA manudhyane kAna, ghoDAne kAna ane sasalAne kAna sarakhAvIe te temAM spaSTa taphAvata jaNAI Ave che. A rIte bIjI iMdriyenI bAhya nivRtti aMge paNa samajavuM. bAhya nivRttimAM rahelA AkAravizeSane atyaMtara. nivRtti kahevAya che. temAM sparzanendriyanI atyaMtara nivRtti. judA judA nA zarIra pramANe heya che; rasanendriyanI atyaMtara nivRtti surapra eTale ajhAnA AkAre hoya che, dhrANendriyanI atyaMtara-nirjenti atimuktaka phUla ke paDaghama nAmanA vAjiMtranA AkAre hoya che; cakSurindriyanI atyaMta nivRtti masuranI dALanA AkAre hoya che, ane zojiyanI atyaMtara-nivRtti kadaMbanA puSpa jevI mAMsanA gaLArUpa hoya che. - atyaMtara nivRttinI aMdara viSayane grahaNa karavAmAM samartha evA pudgalenI je viziSTa racanA hoya che, tene bAhya upakaraNa kahevAya che ane tenI aMdara rahelI pudgalenI sUphama racanAne atyaMtara upakaraNa kahevAya che. A atyaMtara upakaraNa sArI sthitimAM hoya te viSaya sArI rIte grahaNa karI zake che ane tene kaI paNa kAraNe AghAta pahoMce. heya-nukzAna thayuM hoya te indriya pitAne viSaya barabaru Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' jIva-vicAra-prakAzikA grahaNa karI zakatI nathI. pannavaNusUtranA TIkAkAra maharSie upakaraNanA be bheda mAnyA nathI. teo upakaraNane atyaMtara nivRttinI zaktivizeSa kahe che. bhAvendriyanA be prakAre che : eka labdhi ane bIje upaga. temAM matijJAnAvaraNIya Adi karmone kSaye pazama thAya tene labdhi kahevAya che ane tene pariNAme viSaya saMbaMdhI je cetanA-vyApAra thAya, tene uga kahevAya che. ahIM prazna thavA saMbhava che ke upayoga te jJAnasvarUpa che, tene Indriya kema kahevAya? tene uttara e che ke upaga e vAstavika rIte nivRtti, upakaraNa ane labdhi e traNeyanuM kArya che, paNa ahIM kAryamAM kAraNane Apa karIne upayogane Indriya kahelI che." paMcendriyanI prApti e jIvana-vikAsanA dheAraNe ghaNI UMcI bhUmikA che, Ama chatAM badhA paMcendriya ja eka - sarakhI sthiti ke eka sarakhI avasthA bhagavatA nathI. anya zabdomAM kahIe te temanI sthiti ke avasthAmAM -moTuM aMtara hoya che ane te ja kAraNe zAstrakAroe tenA - cAra prakAre ke bheda pADelA che. - temAM prathama nirdeza nAraka paMcendriya javAne karyo che, kAraNa ke te ghaNuM ja duHkha bhegave che. tiryaMca ane manuSya tenI sarakhAmaNImAM ghaNuM ochuM duHkha bhogave che. tiryaMca ane manuSyamAM paNa sukha para manuSyanI sthiti Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracandriya jIveAnA mukhya zeDhA 105. vadhAre sArI hoya che, eTale bIja nirdeza niya canA . ane trIjo nirdeza manuSyA karyAM che. manuSyanI sarakhAmaNImAM deve ghaNu vadhAre sukha bhAgave che, eTale temanA nirdeza sahuthI chellA karyAM che. nArInA jIve ApaNAthI ghaNe dUra nIcANamAM ane cAre bAju pRthvIthI AvRtta evA narakAvAsAmAM rahetA parataMtra hAvAthI manuSyalAkamAM AvI zaktA nathI ane tethI teo ApaNI dRSTinA viSaya anI zaktA nathI. emanu astitva te jJAnI bhagavatAe kahelAM vacanA parathI jANI zakAya che ane anumAnathI paNa siddha karI zakAya che. + tiyA ApaNA sahavAsa-saMpamAM khUba Ave che, eTale temanA svarUpathI ApaNe paricita chIe, manuSyAnu paNa tema ja che. khAkI rahyA deva. te . pavitra sthAnAnI yAtrA nimitta, kutUhalanAM kAraNe, koInI - parIkSA karavA mATe ke koI satyavAdI dhaniSTha AtmAne sahAya karavA arthe ke pUrvabhavanA zatrune parezAna karavA kvacit kavacit pRthvI para Ave che. jo teo dRzyarUpe Ave te cacakSunA viSaya ane che, paNa adRzyarUpe Ave tA temane ApaNe cacakSue vaDe joI zaktA nathI. alabatta, kArya dvArA temanuM Agamana ane nigamana jANI zakAya che. tathA koIka asAdhAraNa prasaMgamAM prakAzanA pujarUpe temanAM darzana paNa thAya che. + gaNudharavAdamAM A prakAre siddhi karelI che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -ra06 nA jIva vicAra...kAzikA . * de che ke nahIM?" e bAbatamAM ghaNe vivAda pravarte che, paNa zraddhALu AtmAone temanA astitva viSe jarA paNa zaMkA nathI. vaLI jeo mAtra tarkavAdI nathI, paNa satyanA zodhaka ane gurudatta maMtra vagerenI amuka sAdhanA karI cUkyA che, teone Aje paNa devanAM darzana amuka svarUpe thAya che ane temanA dvArA akakhya kAryasiddhi thatI anubhavAya che ? Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12]. nAraka jIvo mULI nehA saMdhivA, nAyabrA ri-eg ? saMskRta chAyA maithiA sallavita, jJAtivya pRthvI-mena che ? padArtha nerA -nairayike, nAraka . ni-naraka. temAM rahenAre te naicivA. vihA-sAta prakAranA. nAyabyA-jANavA. puSi-me-pRthvInA bheda vaDe; pRthvInA prakAra anusAra. anvaya, neraiyA puDhavi-bheeNaM sattavihA nAyavvA / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jIva-vicAra-prakAzikA bhAvArtha nAraka che pRthvInA prakAre anusAra sAta prakAranA jANavA. vivecana paMcendriya nA mukhya bhede gAthAnA pUrvArdhamAM kahyA. have tenA uttarabheda kahevAnI zarUAta kare che. temAM prathama nAraka jInA bhede-prakAre kahe che. nAraka jIve sAta prakAranA che. A prakAre pRthvInA prakAre anusAra, samajavAnA che. tAtparya ke adhelakamAM AvelI nAraka pRthvIo (1) ratnaprabhA, (2) zarkaraprabhA, (3) vAlukAprabhA, (4) paMkaprabhA, (5) dhUmaprabhA, (6) tama prabhA ane (7) tamastamaprabhA e sAta prakAranI che ane tenA narakAvAsamAM utpanna thanArA jIvane eka eka prakAra gaNue te nAraka chAnA kula sAta prakAre paDe che. temane anukrame pahelI nArakInA che, bIjI nArakInA che, trIjI nArakInA che, jethI nArakIne jIve, pAMcamI. nArakInA jIve, chaThThI nArakInA che ane sAtamI nArakInA ja kahevAya che. . nAraka pRthvIonAM ratnaprabhAdi nAmo sAntartha eTale nAma pramANe arthavALA che. temAM prabhA zabda rUpavAcI ke 1 meru parvatanI samatala bhUmithI nIce 900 ejanathI adhalakanI gaNanA thAya che. 2 ahIM mahAtamaprabhA evuM nAma paNa maLe che. A Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R 9) (4) bles i (1) A bhavamAM abhakSya bhakSaNa karanArane (2) narakamAM A prakAranuM du:kha bhogavavu paDe che. (3) A bhavamAM prANIonI hiMsA karanAranI (4) narakamAM A prakAre hiMsA thAya che. ' Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IIM 2t = Slali / (1) A bhavamAM paradhananuM haraNa karanAra (2) narakamAM A prakAranI zikSA bhegave che. (3) A bhavamAM DAkugIrI karanArane (4) narakamAM A prakAranuM kaSTa bhogavavuM paDe che. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraka jIvo bAhulyavAcI che. "amArajorsnna karavAnI vAkuvArI nA ' eTale je pRthvI ratnamayI che ke ratnanA bAhulyavALI che, tene ratnaprabhA jANavI. ahIM eTalI spaSTatA Avazyaka che ke ratnaprabhA pRthvI traNa kAMDa ke traNa bhAgamAM vaheMcAyelI che. temAM prathama barakAMDa eTale kaThina bhUmine bhAga che ane temAM 16 jAtinAM ratna utpanna thAya che, e apekSAe tene ratnaprabhA kahevAmAM Ave che. je pRthvImAM zarkarA eTale kAMkarAnuM bAhulya che, te zarkarAmabhA. je pRthvImAM vAlukA eTale retInuM bAhu lya che, te vAlukAprabhA. je pRthvImAM paMka eTale kAdavanuM bAhulya che, te paMwbhA. je pRthvImAM dhUma eTale dhUmADAnuM bAhulya che, te dhumaprabhA. je pRthvImAM tamasa eTale aMdhArAnuM bAhulya che, te tamasmabhA. ane je pRthvImAM tamastama eTale gADha aMdhakAra catarapha chavAyela che, te tamastama prabhA. - A sAteya pRthvInAM niranvaya nAme eTale mAtra saMtarUpe kahevAtAM nAme anukame ghama, vaMzA, zailA, aMjanA, viSTA, maghA ane mAghavatI che. A sAteya pRthvIne samudita AkAra chatrAtichatra je che, eTale prathama nAnuM chatra, tenI nIce meTuM chatra tenI nIce vadhAre moTuM chatra, ema kramazaH vistAravALA sAta chatra heya te che. ahIM e paNa jaNAvavuM joIe ke A pRthvI jI-14 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jIva-vicAra-prakAzi eka bIjIthI saMlagna nathI, eTale ke temanI vacce moTuM aMtara che. anya zabdomAM kahIe te A sAteya pRthvIo eka-bIjAthI svataMtra che ane te ghanedadhi, ghanavAta tathA tinuvAtanA AdhAre AkAzamAM rahelI che. pRthvI jevI ati vajanadAra vastu AkAzamAM zI rIte rahe?' e prazna matimAna manuSyane thave sahaja che. tene uttara judA judA vicAro ke dharmaguruoe judI judI rIte Ape che. keIka kahe che ke digagaje pitAnI sUMDha vaDe pRthvIne dharI rAkhe che. keIka kahe che ke sarva senAthI vIMTaLAyelA bhagavAna hAthanA TekAo vaDe pRthvIne addhara rAkhe che. keIka kahe che ke zeSanAga upara pRthvI rahelI che. keIka kahe che ke kAcabAnI pITha upara pRthvInuM maMDANa che. keIka kahe che ke A pRthvI gAyanA zIMgaDA para rahelI che, te kaIka kahe che ke A pRthvI samudra para rahelI che. Adhunika vijJAnavAdIo pRthvIne sUryanA AkarSaNe addhara rahelI mAne che, paNa sUrya zenA AdhAre rahele che? tene spaSTa khulAse karI zaktA nathI. A vicAre sadoSa che ane jema jema vicAramAM AgaLa vadhIe tema tema gUMca vadhAranArA che, jyAre jaina zAsAe karela khulAse saMgata che, ne tethI buddhimAnene te grAhya che. temAM kahyuM che ke "AkAzanA AdhAre tanuvAta hoya che, tanuvAtanA AdhAre ghanavAta hoya che ane ghanavAtanA AdhAre ghodadhi, tema ja ghanedadhinA AdhAre pRthvI Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAraka jIvo 211 rahelI che. A ghanedadhi para abajo maNuM vajanavALI pRthvI heAya che." adhelakamAM sUrya-caMdrane prakAza pahoMcatuM nathI, eTale A sAteya pRthvIomAM aMdhakAra vyApela hoya che. ahIM e paNa spaSTatA karavI joIe ke badhI pRthvIo kadamAM sarakhI nathI, tema temAM upajavAnAM sthA-nAnI saMkhyA paNa sarakhI nathI. pahelI ratnaprabhA pRthvI 1 rAja + lAMbI, 1 rAja pahoLI tathA 180000 ejana jADI che ane temAM nAraka jIvene upajavAnAM 30 lAkha sthAne che. bIjI zarkaraprabhA pRthvI rA rAja lAMbI, rAja pahoLI tathA 132000 ejana jADI che ane temAM nAraka chene upajavAnAM 25 lAkha sthAne che. trIjI vAlukAprabhA pRthvI 4 rAja lAMbI, 4 rAja paheLI tathA 128000 yejanA jADI che ane temAM nAraka ane upajavAnAM 15 lAkha sthAne che. cothI paMkaprabhA pRthvI 5 rAja lAMbI, 5 rAja paheLI tathA 120000 ejana jADI che ane temAM nAraka ane upajavAnAM 10 lAkha sthAne che. pAMcamI dhUmaprabhA pathvI 6 rAja lAMbI, 6 rAja pahelI tathA 118000 ejana jADI che. temAM nAraka jIvene upajavAnAM 3 lAkha sthAne che. - + pRthvInI A laMbAI-pahoLAI tasvAtha TIkAnusAra jANavI. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jIva-vicAra-prakAzikA - chaThThI tamaprabhA pathvI che rAja lAMbI, dA rAja pahoLI tathA 116000 ejana jADI che. temAM nAraka jIvene upajavavAnAM lpa sthAne che. ane sAtamI tamastamaprabhA pRthvI 7 rAja lAMbI, 7 rAja pahoLI tathA 108000 ejana jADI che. temAM nAraka jIvene upajavAnAM 5 sthAne che. - A rIte sAta nArakImAM nAraka ne upajavAnAM kula 84 lAkha sthAne che. sAteya pRthvIonI jeTalI jADAI upara kahevAmAM AvI che, tenI upara-nIcene eka eka hajAra ejana. eTale bhAga choDIne vacalA bhAgamAM nArakAvAsa che. dAkhalA tarIke ratnaprabhA pRthvInI jADAI 180000 ejana che, te upara-nIcene eka eka hajAra ejana bAda karatAM vacce 178000 jananI jADAI rahe, temAM nArakAvAse AvelA che. ahIM e paNa samajI levAnI jarUra che ke A narakAvAsa pRthvImAM sarvatra AvelA nathI, paNa tenA prata mAM AvelA che, eTale prathama pRthvIne khAlI khaMDa pachI pratara, pachI khAlI khaMDa, pachI pratara, e rIte dareka pathvImAM goThavaNa che. eka prataranI jADAI 3000 ejana hoya che. ratnaprabhA pRthvImAM AvA 13 pratara che, zarkarAmabhAmAM 11, vAlukAprabhAmAM 9, paMwbhAmAM 7, dhUmaprabhAmAM Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAraka che 21pa 5, tama prabhAmAM 3 ane tamastama:prabhAmAM 1 pratara che. kula 49 pratare che. badhA narakAvAsa charAnA jevA vAnAM taLiyAvALAM che, paraMtu temane AkAra judo judo che. keIne geLa, keIkane trikeNu te keIne catuSkoNa; vaLI keTalAka narakAvAsa hAMllAnA AkAranA te keTalAka ghaDAnA AkArana che. A badhA narakAvAse azucithI khadabadatA tathA parU, mAMsa ane lehInA kAdavavALA che. vaLI te svabhAvathI ja ati uSNa ke ati ThaMDA che ane haMmezAM aMdhakAramaya duHkhanI khANa jevA che. nArakamAM kuMveda ke strIveda nathI, eTale ke tyAM puruSa jAti ane strI jAti evA vibhAge nathI. tyAM badhAM ja napuMsakadavALA che. nAraka jIne tIvra kAmavAsanAne 'udaya hoya che, paraMtu sAdhananA abhAve e kAmavAsanAnI tRpti thatI nathI. jema deveno janma upapatathI thAya che, eTale ke strI-puruSanA saMga vinA mAtra amuka prakAranA sthAnathI thAya che, tema nArakono janma paNa upapAtathI thAya che. devenuM zarIra vaikiya hoya che, eTale ke nAnuM-moTuM thaI zake che, tema nAraka jIvanuM zarIra paNa vaikiya hovAthI nAnuM moTuM thaI zake che. nArakImAMthI cavele jIva punaH nArakImAM utpanna thatuM nathI, temaja devalokamAMthI evele jIva paNa sIdhe Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214. chava-vicAra-prakAzikA nArakImAM AvatuM nathI. eTale tiryaMca ane manuSya e be gatimAMthI evelA che pitAnAM kukarmonAM phaLa bhegavavA ahIM utpanna thAya che ane pitAnA AyuSya pramANe ahIM rahI bhayaMkara yAtanAo bhegave che. A jInuM AyuSya nikAcita hoya che, eTale ke teo Ayudhya pUruM thatAM sudhI maraNa pAmatA nathI. tAtparya ke temane niyata samaya sudhI dukha bhogavavuM ja paDe che. nArakInA cha daza prakAranI vedanA bhegave che, te A pramANe (1) zItavedanA-atyaMta ThaMDIthI utpanna thatI vedanA. (2) ughaNuvedanA-atyaMta garamIthI utpanna thatI vedanA. pahelI cAra nArakImAM uSNavedanA hoya che, pAMcamI nArakImAM zIta ane uSNa e baMne vedanA hoya che ane chaThThI tathA sAtamI nArakImAM zItavedanA hoya che. (3) sudhAvedanA-bhUkhanI vedanA. nAraka jIvane azubha karmanA udayathI bhayaMkara bhUkha lAge che, paNuM tenuM zamana thatuM nathI, eTale tenI bhayaMkara vedanA anubhave che. (4) tRSAvedanA-tarasanI vedanA. nAraka jIvane azubha karmanA udayathI bhayaMkara tRSA lAge che ane game teTaluM jala pIe te paNa temanA kaMTha-8tALu tathA jIbha ati zeSAya che. e rIte teo tRSAvedanA anubhave che. (5) kaMDuvedanA-kharajanI vedanA. nAraka jIvenuM Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAraka che 215 zarIra e prakAranuM hoya che ke temane kharaja- khujalI AvyA ja kare, te game teTaluM khaNavA chatAM zAMta thAya nahi, eTale te kaMvedanAno anubhava kare che. (6) paravazatA-ApaNe amuka aMze paravaza chIe; tiya ApaNA karatAM ghaNuM vadhAre paravaza che, paraMtu nAraka jIve te tenA karatAM paNa anaMtagaNa paravaza che. tyAM emanuM dhAryuM te kaMIja upajatuM nathI. samasta jIvana paravazapaNe ja pasAra thAya che. (7) vara-tAva. nAraka jIvenA zarIramAM eka prakArano tAva rahe che ke je atyaMta duHkhadAyaka hoya che ane jIvanaparyata ja nathI. (8) dAha-zarIre dAha tha. (9) zeka--atyaMta zaka-saMtApa thave. (10) bhaya-atyaMta bhaya upaje. nAraka jIne bhava-svabhAvathI avadhijJAna hoya che, te paNa mahAduHkhanuM kAraNa thAya che. A jJAna dvArA teo cAre bAjuthI AvatA niraMtara duHkhanA hetuone jue che, eTale ke hamaNuM A Avaze, Ama karaze, tema karaze ItyAdi dekhIne bhayathI kaMpAyamAna rahe che. nAraka jene paramAdhAmIo (narakanA saMtrIo) vividha prakAre pIDA upajAve che ane teo pite paNa eka bIjAne pIDA upajAvavA tatpara bane che. mithyAdaSTinA avadhijJAnane virbhAgajJAna kahevAmAM Ave che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jIva-vicAra-prakAzikA. naraka jevuM bhayaMkara dukha anyatra keI sthaLe nathI. papAtika sUtramAM kahyuM che ke "jI mahAhiMsA karavAthI, mahA parigraha dhAraNa karavAthI, paMcendriya ne vadha karavAthI tathA mAMsanuM bhakSaNa karavAthI narakamAM utpanna thAya che." bRhasaMgrahaNI-prakaraNamAM kahyuM che ke "micchANi, mahAAraMbhI, mahAparigrahI, tIvra krodhI, zIhIna (duSita cAritravALA), rudra pariNamI ane pAyamati jIva narakanuM AyuSya bAMdhe che." zrI zrAddhapratikamaNusUtranI vRttimAM kahyuM che ke, " narakanA cAra daravAjA cheH rAtribhejana, parastrIgamana, baLa athANuM ane anaMtakAyanuM bhakSaNa." sArAMza ke pApI pravRttimAM magna rahenArA jIve pitAnAM pApanuM phaLa bhegavavA nArakImAM utpanna thAya che ane te niraMtara akathya yAtanAo anubhave che. vaidika saMpradAye paNa pApIone utpana thavA mATe nIce pramANe sAta narake mAnelI che: (1) atala, (2) vitala, (3) sutala, (4) rasAtala, (5) talAtala, (6) mahAtala ane (7) pAtAla. - IslAma ane khristI dharmamAM paNa naraka jevAM sthAnanI mAnyatA che. tAtparya ke duSTa karmo karanArane mRtyu bAda evA sthaLe utpanna thavuM paDe che ke jyAM akathya vedanAo * Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAraka jIvo rAka anubhavavI paDe. A jagatamAM kALAM kAma karanAra gunegAra ema mAne che ke vadhAremAM vadhAre mRtyunI zikSA thaze ane te bhegavI laIzuM, paraMtu narakamAM je prakAranI yAtanAo bhegavavI paDe che, tenuM jJAna thatAM temanI A mAnyatA chUTI jAya che ane teo kALAM kAma karatAM aTakI satyavRttimAM joDAya che. narakamAM kevAM che jogavavA paDe che, te jANavA mATe naraka-citrAvali avazya jovI. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 13 ] tiryaMca vA mULa balayara -thalayara - khayarA tivihA paMcidiyA tirikkhA ya / susumAra maccha-- kacchava- gAhA magarA ya jalacArI || 20 | saMskRta chAyA jalacara-sthalacara- khacarAstrividhAH paJcendriyAstiryaJcazca / zizumA--matsya chepamAA mArAZ nahaSALiH kArnA padA cit--jalacara, jalamAM cAlanAra, pANImAM rahenAra. nacara ane cacara ane vacara te nahanna-tharasucavA. nacara-jalacara. ' =he pAnIye karantIti nazvara jala eTale pANI, temAM cAlanArA te jalacara.'tAtpa ke je jIvA pANImAM utpanna thAya che ane pANImAM harI- phrIne ja potAnu jIvana vyatIta kare che, te jalacara kahevAya che. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiya ca jIvA - zcar--sthalacara, bhUmi para cAlanAra, jamIna . para rahenAra. .. ' sthaLe mUkhyAM (mUme:) rararantIti cahavAH / sthala eTale bhUmi, tenA upara cAlanArA te sthalacara. tAtparya ke je jIvA jamIna para janma dhAraNa kare che. ane jamIna para harI pharIne potAnu jIvana vyatI kare. che, te sthalacara kahevAya che. vacar--khacara, AkAzamAM uDanAra, pakSI. ' che bAro sattIrthAta sAH / ' kha eTale AkAza, temAM gati karanAra te khacara. ahI'saptamI vibhaktinA leApa karavAmAM na Ave te khecara evA zabdaprayoga paNa thAya che. AkAzamAM gati karanAra-uDanAra jIvA pakSI, vihaMga ke vidyu gama kahevAya che. ttivihA----traNa prakAranA, varjiyiA--pacendriya. A padma ttiAinuM' vizeSaNa che. ttivilA--tiya ca, " tirthezvantIti tiryaMnnaH / ' je jIve tiya g eTale trAMsA ke vAMkAcUkA cAle, te pratiya ca. pazu-pakSI vagerenI cAla A prakAranI hAya che, eTale temane A saMjJA lAgu paDe che. TIkAkAra maharSi Ae tiya ca zabdanI bIjI vyAkhyA. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAziko. paNu ApI cheH "tirohita varmavarAvartinaH sarvAsu tiy tyupatta phari nircA " je jIve potAnA karmane - vaza thaI tirahita thayelA che ane te kAraNe sarva gatimAM - jAya che, te tiryaca. --ane. suhurA --magaramacchanI jAti. mukumAra ane maccha ane dava ane jAdu te sukuMmAra-ma- chava-hi. yusumAra-magaramacchanI jAti. zizumAra mahISadarAH OM zizumAra eTale zarIre skUla pADA jevA AkAranA dariyAI prANIo. temane sAmAnya rIte magaramaccha kahevAmAM Ave che. prajJApanAsUtramAM sukumAra e zabdaprayoga che ane hiMdI bhASAmAM A jAtanA prANuo mATe TUMka zabda pracalita che, eTale ahIM TUMkumAra evuM pAThAMtara samajavuM joIe. maka-masya, mAchalAM. mAchalAM ati prasiddha che. zAstramAM tenA aneka prakAre - varNavelA che. jema ke-halimasya, hita-masya, timimasya, tirmiMgala-masya, narka-masya, taMdula-masya, patAkA-masya vagere. jhara-kaccha, kAcabAnI jAti. - kAca paNa prasiddha jalacara che. tenA asthika75 -ane mAMsakacchapa evA be prakAre che. asthikacchapamAM Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca chavo asthine bhAga vizeSa hoya che ane mAMsaka chapamAM mAMsane bhAga vizeSa hoya che. -grAha, jhUDa. prANo jIvaviroSaratanujoniprasiddhaH" grAha e eka prakAranuM jalacara prANuM che ke je taMtu jevuM lAMbu hevA. mATe prasiddha che. tene lebhASAmAM jhUMDa ane hindI bhASAmAM ghaDiyaha kahe che. prajJApanA sUtramAM tenA (1) dilI, (2) veSTaka, (3) mUrdhaja, (4) pulaka ane (5) sImAkAra evA pAMca prakAre jaNAvelA che, paNa tenuM vizeSa varNana kareluM nathI, eTale tenI oLakhANa ahIM ApI zaktA nathI. mA -magara. magara paNa khUba jANItuM jalacara che. tenI pUMchaDImAM karavatanA dAMtA jevA tIkSaNa dAMtA heya che, je kAtila hathiyAranuM kAma kare che. sAmAnya rIte magare meTA taLAva, moTA saravara tathA dariyAmAM rahe che, paraMtu kaI kaI vAra tenA kinAre AvIne paDyA rahe che, tyAre kinArAnI mATI jevA raMganA lAge che ane tethI manuSya tathA pazuo ghaNu vAra chetarAya che. jamIna karatAM pANImAM magaranuM baLa ghaNuM hoya che. ca-ane kaDavI-jalamAM vicaranArA, jalacare. anvaya mULa gAthA pramANe samajavo. . Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA bhAvArtha paMcendriya tiryae traNa prakAranA cheH (1) jalacara, " (2) sthalacara ane (3) khecara. temAM jalacara tiya cenA zizumAra, matsya, ka75, grAha ane magara e pAMca bhedo jANavA. - vivecana paMcendriya jIvenA mukhya bhedanuM nirUpaNa karatAM anAraka, tiryaMca, manuSya ane deva, e kama sthApita karele che, eTale prathama nAraka chanA bhedonuM nirUpaNa kare che. ahIM paMcendriya viSaya cAlu hovA chatAM prakaraNa- kAre vaMciMtiyA tiAi e zabdaprayoga karyo che, tenuM kAraNa e che ke sthAvara ane vikalendriya jIne paNa sAmAnya rIte tiryaca kahevAmAM Ave che, tene vyatireka kara ane mAtra paMcendriya tiryaMca nA bhedonuM ja nirUpaNa karavuM. - paMcendriya tiryaMca ivene bhASAmAM pazu-pakSI kahevAmAM Ave che. tenI vividhatAthI ApaNe keTalAka aMze paricita chIe, paraMtu A viSayane khAsa abhyAsa kara- nAra eka prANIzAstrI jaNAve che ke "A pRthvImAM lagabhaga 8000 pazuonI tathA 8000 pakSIonI jAti che; Ama badhI maLIne prANuonI 16000 jeTalI jAti - che. A badhA prANIonI khAsiyatane abhyAsa kare Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca cha hoya te aneka vaijJAnikee aneka chaMdagI sudhI ekadhAruM kArya karavuM paDe ema che. ahIM eTaluM jaNAvavuM jarUrI che ke Aje pazupakSIonA jIvana saMbaMdhI aneka abhyAsapUrNa grantha prApta thAya che ane te ghaNuM rasaprada mAhitI pUrI pADe che. uparAMta ApaNA cAlu sAhityamAM paNa pazu-pakSInA viziSTa guNe saMbaMdhI anekavidha mArmika ne prApta thAya che ane te ApaNuM jIvana mATe dRSTAMta rUpa lekhAya che. dAkhalA tarIke siMhanuM parAkrama, hAthInuM buddhicApalya, gheDAnI skRti, baLadane puruSArtha, gAyanI namratA, vAnaranI capalatA, kUtarAnI vaphAdArI, gaDanuM uDDayana, samaLI (cIla)nI jhaDapa, zakarAnI daSTi, bagalAnuM dhyAna, meranI kalA, kUkaDAnI mardAI, bulabulanuM gAna, koyalanA kaMThanI madhuratA vagere vagere. jaina maharSioe pazu-pakSIonI tamAma jAtiene traNa vibhAgamAM samAveza karyo che : (1) jalamAM gati karanArA arthAt jalacara. (2) sthala para gati karanArA arthAt sthalacara ane (3) kha eTale AkAzamAM gati karanArA athata khecara. A sivAya ce vibhAga zakya ja nathI. A jagatamAM evuM kayuM sthAna che ke je jala, sthala ke AkAza sivAya anyatra AveluM hoya? ApaNuM lazkaranA paNa traNa ja vibhAge che : (1) dariyAI kAphale, (2) jamIna paranuM sainya ane (3) AkAzI daLa. eTale A Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA vagIkaraNa ghaNuM paddhatisaranuM che ane te pacendriya tirya cAne paricaya meLavavA mATe ati upayogI che. gAthAnA uttarArdhamAM jalacara jIvenA pAMca bheda. jaNavelA che. temAM prathama nirdeza zizumAne karyo che. zizumAra eTale moTA kadanA dariyAI prANI. temAM keTalAkane AkAra pADA je, keTalAkane ghaDA je. keTalAkane siMha je te keTalAkane manuSya je paNa hoya che. jalacarane bIjo bheda matsya eTale mAchalAM che. te raMge aneka prakAranA hoya che, tema ja rUperI ane sonerI AbhavALA paNa hoya che. keTalAMka mAchalAnAM zarIramAMthI vIjaLI je prakAza nIkaLe che ane te ghaNe dUrathI dekhAya che. keTalAMka mAchalA uDavAnI zakti paNa dharAve che ane te ToLAbaMdha uDI uDIne dUranA pANImAM paDe che. A rIte temanAmAM bIjI paNa aneka vizeSatAo hoya che. - A vargamAM vahelanuM sthAna nedhapAtra gaNI zakAya, kAraNa ke tenuM zarIra atyaMta kadAvara hoya che ane tenAmAM. baLa paNa asAdhAraNa hoya che. te pitAnI pUMchaDInA pAchalA bhAganA eka ja phaTakAmAMthI vahANamAM meTuM gAbaDuM pADI de che ane nAnAM vahANene te jotajotAmAM uthalAvI nAkhe . che. tenuM jaDabuM eTaluM moTuM hoya che ke jyAre tene pahoLuM kare tyAre cha phuTane mAnavI temAM sIdhe garakAva mAI jAya che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S : ka da - . ja ra aa pa aa ka. ke rAjakoTa == te to che , , jamAnA nA '' ki. - zAka jo koI , che , 2.1 TakA ra zake karI nA '' e - . .... . da va nI che, ! . che... .. = kAra ges : - 0 Ae," sii kada 5 ' 1 ' , je che ke : prA , - A . che ne - . . ane dara : 1 kapa .?. para ramavAsiyo ke te kI. phI nAma . hA 5, che. che, je nAnI kaDI che che vika ni DI ra ' kare che ke re, ja - DI: , . che. pheH para che - . mane kare . . . . . is it . paMcendriya jalacara prANIo (1) magara, (2) mAchalI, (3) kAca, (4) vahela, (5) karacala, (6) deDako, (7) sIla ane (8) AThapage (grAhavarganuM eka prANI). che. 220 thI rara For Private & Personal us Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S karatAM paNa karI . kAraNa te vAparavAnI . . . ; * * maka ; - jhAkI che Is - , pANImAM - idada 1-2 * pI / hIrA AD, mArA para paNa kAmamAhI a & ke , " , " ke "rI karI hatI jo rAta nA', ' , , , mo para paTTA ra ra ra rIta : jo ..:cche. kema ' I kA DI kamara " jara" ; , te vuiM ; rIta ' hatI . A , , : na karI nA Sii karI haka ' nI ke " ' ' ja che kamaranAra ke je dizA , mA . . . . . . . . . . . che A jhAlA , dha pharsa, 2 - che. I t , , , , , A ja kai kai hoI , , , , , , paDI jo che mane A vAtanI . || - as the che ke karI za ke che A kAra para prIta che sArA adake rI udara 19/1; , e , : koI , , ne kahyuM , , ke , , . !. che. '' vAha rokaDa karI , so koi karI ,, , upara paDe 0 . " i . , , . . 1 - 4 . . - ja (10) gAya, (11) siMha ane (12) gheDe. (4) UMdara, (5) gho, (6) nALiye, (7) sApa, (8) ajagara, (9) hAthI, paMcendriya sthalacara prANuoH (1) gorIle, (2) vAnara, (3) gaLI, pR. 231 thI 241 , : : , ' 8 na . va , hinA ma -. / / / / / ja che - kA . nahI kare che ke hArika Ina kika karo , . ke je che , cha cha phI lIdhI che paNa rIte ke tenA * kha..? ke paNa 16 , 6 ke rakama 1 1/1v g so hAlo hAlo .. vAha ke te pAka tarapha N" ? jA hA / pa pha , , , , , , , , 1, 3, 4, vy "3g T : *g' che, , ; ; ; , che ke prANI che ke koi paNa re # $ ..]: ' che, ke da ra ma ra ii che . 5,54, ma ra : : M r . jo koI dare " ka ka kA kA ; ra ka ta - Ag' ! da ka ra ' 4 maLatI mArA hAthamAM jhADa Ara ho ja kare . A ja nahi paNa na karI zikSaNa , Ara. zAka', ' na ba ne dara ra : sAta i ' ka ke, karI che . paNa karI nI - nI para najara * * 17 rana te na - ke che ja , ' nI ja Ama e che, * ! nA za , { ); } ja ) aA che . ho viSe kaI ja ES - + TI ka RESS EL * . ' ' ', ' GG Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiya ca jIvA AvazyakagRhavRttimAM kahyuM che ke " svayaMbhUramaNa samudramAM jinapratimAnA AkAranA matsyA thAya che, jene joIne ghaNA jaLacara jIvone jAtismaraNu jJAna eTale pUrva bhavanuM jJAna thAya che ane teo samyagdarzana, samyak zruta tathA dezavirati dha pAme che.' ahIM e paNu jaNAvyuM che ke vAMsa ane naLiyAnA AkAra choDIne adhA AkAranA matsyA maLI Ave che.' " keTalAka De che ke ' mAchalAM to jaLaDADI che, eTale ke jaLamAM thatI eka prakAranI vanaspati che. tenuM bhakSaNa karavAmAM pApa zuM? paNu A vacanA ajJAnamUlaka che. mAchalAM paMcendriya prANI che. te sparza karavAnI, svAda cAkhavAnI, sUMghavAnI, jovAnI tathA sAMbhaLavAnI, ema pAMceya indriyeAnI zakti dharAve che. vaLI teo peAtAnI vRtti-ruci anusAra jalamAM vicaraNa kare che ane peAtAnI AjIvikA calAvavApUrvaka kAla nigame che. vizeSamAM te anya jIvaMta prANInI jema prajotpatti paNa kare che ane pANImAMthI bahAra kADhIe te| taraphaDIne maraNa pAme che. zuM A adhAM lakSaNA jIvanAM jIvaMta prANInAM nathI ? eka sAmAnya samajavALA manuSya paNa A vastu samajI zake ema che; eTale tenuM bhakSaNu karavAmAM mahApApa che ane tethI sujJajanAe tenAthI avazya viramavu joI e. eka dIna-hIna manuSya jeTalA yAnA adhikArI che, athavA te eka abela pazu jeTalu karuNApAtra che, teTalI ja jI.-15 sa Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA dayAnI pAtrateTalI ja karuNapAtra A masyajAti che. Ama chatAM manuSya tenA pratye dayA dAkhavatA nathI, karuNa darzAvatA nathI, e keTaluM zocanIya che? - AryavanuM mukhya lakSaNa dayA che ane tene vistAra manuSyathI mAMDIne ekendriya prANI sudhI karavAnuM che. Ama * chatAM Arya havAne dA karanArA ane suzikSita samAjamAM mAna-me dharAvanArA keTalAka puruSe vadhAre mA utpanna karavAnI, temane moTA pramANamAM pakaDavAnI ane - paradeza caDAvI Arthika kamANa karavAnI ejanAo ghaDI rahyA che, e zuM sUcave che? vadhAre aphasanI vAta te e che ke zAsakavarga paradezI nANuM meLavavAnA lebhathI AvI janAone svIkAra karI mahAna hiMsAne uttejana ApI rahyo che ane dayAnI devInuM mukha plAna banAvI rahyo che. jIvavicAranuM zikSaNa jIvadayAne pAye nAkhavA mATe che, eTale ATaluM prastuta jANIne ahIM kahyuM che. jalacaranA trIjA bhedamAM ka75 eTale kAcabAnI jAtine samAveza thAya che. te nAnA moTA aneka kadanA hoya che ane mAchalAMnI jema niraMtara jalamAM rahIne pitAnuM jIvana vyatIta kare che. Ama chatAM keIka kaIka " vAra teo jalAzayanA kinAre Ave che ane kinArA paranI retImAM ahIM-tahIM pharI khuzanumA vAtAvaraNanI moja - mANe che. ahIM kadI zikArI pazuo taraphathI bhaya utpanna - thAya te teo pitAnA cAra paga tathA lAMbI Doka zArIra Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca cho paranA kaThaNe keTalAmAM chUpAvI daIne nirjIva heya tema paDyA rahe che. temanA zarIranuM keTaluM bhalabhalA majabUta dAMtenI paNa kaTI kare evuM hoya che, tethI temano bacAva thAya che. bhagavAna mahAvIre AtmAthI nara-nArIone pitAnI Indriye A ka75, kUrma ke kAcabAnI jema gopavI rAkhavAne upadeza Apela che. jalacaranA cothA bhedamAM grAha eTale jhuDanI jAti Ave che, te moTA sarevaramAM ke samudramAM utpanna thAya che ane tAMtaNe jevuM lAMbuM zarIra dharAve che. Ama chatAM tenAmAM zakti ghaNI hoya che. je te kaI prANInA page vaLagyuM te baLa karIne tene pANImAM kheMcI jAya che ane tyAM tene dabAvIne-cUsIne mArI nAkhe che. hAthI jevA baLavAna prANIo paNa tenI cUDamAMthI chaTakI zaktA nathI. prajJApanAsUtramAM grAhanA pAMca prakAre darzAvyA che, paNa tenA svarUpanuM varNana prApta thatuM nathI, Ama chatAM anya granthanA avelekana parathI ema lAge che ke okaTopasa jevA prANIone A vargamAM samAveza karela haze, kAraNa ke temane tAMtaNa jevA khUba lAMbA ATha paga heya che ane bIjI cUsaka naLIo paNa hoya che. teo eka vakhata enAthI zikAra pakaDI le te pachI temanA sakaMjAmAMthI e kemeya karyo chUTatuM nathI. sAgarakheDuo tene Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jIva-vicAra-prakAzikAra jalarAkSasa tarIke oLakhe che ane tenAM darzana thatAM ja kALa AvI pahoMcya" ema mAnIne hatAza thaI jAya che. jo ke AmAM paNa apavAda hoya che, paraMtu sAmAnya , anubhava A prakArano thAya che. ame ekaTopasanAM citre joyAM che ane philmamAM tenI jalacara prANIo sAthenI laDAI nihALI che, te parathI tenuM jarAkSasa tarIkenuM vizeSaNa sArthaka lAge che. jalacaranA pAMcamA bhedamAM magaranI jAti Ave che ke je tenA tINA dAMta ane bhayaMkara pUMchaDA mATe prakhyAta che. te moTA taLAvamAM, sareremAM tathA samudramAM utpanna thAya che ane koI koI vAra nadIono pravAhamAM paNa taNAI Ave che. vaLI keIka vAra teo jalAzayanA kinAre AvI cUpacApa paDyA rahe che. temane raMga moTA bhAge kinArAnI mATI jevuM hoya che, eTale manu tathA pazuo cheka temanI najIka jAya tyAM sudhI khabara paDatI nathI. paraMtu magare A takane lAbha barApara uThAve che, eTale ke temane paga pakaDIne jaLamAM kheMcI jAya che ane tyAM bhayaMkara dAMte vaDe bacakAM bharIne temanA jIvanane karuNa aMta ANe che. maganuM baLa pANImAM ghaNuM hoya che, eTale tenI sAthe laDavAnuM kAma saheluM nathI; Ama chatAM kaI kaI manuSya temanI sAthe laDIne saphalatAthI bahAra AvyAnA dAkhalAo neMdhAyelA che. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiya ca jIvA ka deDakA vagere bIjA paNa ghaNA jalacara prANIo che, paNa ahIM tA sakSepathI varNana karavAnuM hAvAthI ATalA mukhya bhedo kahyA che. mULa ca upaya- uraparisappA bhuyaparisappA ya thalayarA tivihA / go- savpa--nakaja--muddA nodhambA te samAsenuM rA saMskRta chAyA catuSpadA uraparisarpA bhujaparisarpAzca sthalacarAstrividhAH / go-sarva-tAjI pramulA, vendviyANe samAsana / / 26 / / padArtha cakaya-catuSpadra, cepagAM. caupaya bhane uraparisappa te cauppaya - uraparisappA. cakavaca-catuSpa, cepagAM, vRtrumi: 6 jI caramembaranti nti ce te anuvAH / ' je cAra paTTo vaDe-caraNA vaDe cAle che, te catuSpada leAkabhASAmAM tene cApagAM kahevAya che. 3ravRttippA-ura:parisa, ura vaDe cAlanArA, peTe cAlanArA. 6 urasA parisarpanti ye te uraH parisarpAH / je ura vaDe cAle che, te ura:parisara eTale chAtI ke peTa. muyajJaLA-bhujaparisa, bhuja vaDe cAlanArA, hAtha . vatI cAlanArA. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 jIva-vicAra-prakAzaka 'bhujAbhyAM parisarpanti ye te bhujaparisarpAH / je bhujAo vaDe cAle te bhujaparisarSa. bhujA eTale hAtha. ca-ane tharA-sthalacara. tivihA-traNa prakAranA. -gAya. che ane satva ane naraha che jamu jemAM te - sava-43-5mu. -gAya. sa-sarpa, sApa. nA-nakula, nALiye. mudda-pramukha, vagere. vaidhavyA-jANavA. te-te. samAre saMkSepa vaDe, TUMkamAM. anvaya cauppaya-uraparisappA bhuyaparisappA ya tivihA thalayarA, te samAseNa go-sapa-naula-pamuhA bodhavvA // bhAvArtha sthalacara tiryae traNa prakAranA che : (1) catuSpada (2) ura parisarpa ane (3) bhujaparisarSa. te anukrame gAya, sApa ane neLiyA vagere jANavA. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiya"ca cha vivecana paMcendriya jIne eka vibhAga tiryaMca tarIke oLakhAya che. A tiryaMca mAMnA keTalAkane jalacaranI saMjJA prApta thayelI che, keTalAkane sthalacaranI saMjJA prApta thayelI che, te keTalAkane khecaranI saMjJA prApta thayelI che. temAMthI jalacaranI saMjJA prApta karanArA jene paricaya apAI gaye. have sthalacaranI saMjJA prApta karanAra ne paricaya apAya che. sthalacara che eTale bhUmi ke jamIna para pharanArA pazuo. temanA vividha apekSAe vividha prakAre paDI zake che, paraMtu ahIM temanI cAlavAnI kriyA parathI traNa prakAre pADavAmAM AvyA che : (1) je cAra paga vaDe cAle che, te catuSpaddha. (2) je ura vaDe parisarpaNa kare che- cAle che, te ura parisarpa ane (3) je bhujA vaDe parisarpaNa kare che-cAle che. te bhujaparisarSa. A dareka prakArane oLakhavA mATe tene eka eka prasiddha nAma ApavAmAM AvyAM che. jemake catuSpada eTale gAya vagere. ahIM vagere zabdathI baLada, bheMsa, pADA, gheDA, gadheDA, khaccara, UMTa, bakarI, gheTAM, hAthI, siMha, vAgha, dIpaDA, ziyALa, sasalAM, kUtarA, bilADI ane evAM ja bIjAM cAra page cAlanArAM prANIo samajavAnAM che. ura parisarpa eTale sApa vagere. ahIM vagere zabdathI cittaLa, dhaNasA, ajagara ane evAM ja bIja peTa vaDe cAlanArAM Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23ra jIva-vicAra-prakAzikA prANIo samajavAnAM che. bhujaparisaryuM eTale LiyA vagere. ahIM vagere zabdathI UMdara, garoLI, kAkIDA (kAcaMDA) ane evAM ja bIjA bhuja vaDe cAlanArAM prANIo samajavAnAM che. catuSpada eTale cepagAM prANIvyavahAramAM tenA grAmya pazu ane vanapazu evA be vibhAge karavAmAM Ave che. temAM je pazuo manuSya sAthe haLI gayelAM che ane gAma-khetara vageremAM rahe che, te grAmya pazu kahevAya che ane je pazuo manuSyathI dUra vanapradezamAM rahIne pitAnuM jIvana vyatIta kare che, te vanapazu kahevAya che. grAmya pazuone moTo bhAga pALeluM hoya che ane te manuSyane eka yA bIjA prakAranuM kAma Ape che. dAkhalA tarIke hAthI, ghoDA, UMTa vagere savArInA kAmamAM Ave che, baLada, pADA vagere khetInA kAmamAM Ave che; gAya, bheMsa bakarI vagere dUdha de che, gadheDAM, khaccara vagere bhAra UMcake che ane kUtarAo ghara, dukAna, khetara ke janAvarenAM ToLAMnI cekI karI umadA sevA bajAve che. vAnarene pALavAmAM Ave che teo paNa cokIdAranuM kAma kare che tathA nAca vagere zIkhIne dhaNInuM dila khuza kare che. vaLI keTalIka vAra te teo vaphAdArInuM uttama udAharaNa pUruM pADe che. thoDAM varSo pahelAMnI A vAta che ke jyAre muMbaI najIka thANu jillAnA eka gAmaDAmAM eka madArI vAnara Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tirtha para laI jA , ja jagA para tathA bakarAne laIne dAkhala thaye. teNe vAnarane aneka prakAranA khele zIkhavelA hatA, te joIne loke ghaNuM khuza thayA ane temaNe mArI tarapha chUTathI paisA pheMkyA. paraMtu e gAmanA keTalAka duSTa loke e badamAzAe madArIne kahyuM ke "tuM amane A vAMdare vecI de." tyAre madArIe kahyuM ke "e te mArI jIvAdorI che. tene huM vecI zakIza nahi." AthI badamAze krodhe bharAyA ane dhamakI ApavA lAgyA ke "kAlathI tuM A vAMdarAne khela kevI rIte kare che? te ame joIzuM.' chatAM madArIe macaka ApI nahi ane badamAze tyAMthI cAlatA thayA. have te madArI divasabhara khelatamAzA batAvIne saMdhyA samaye gAma bahAra pitAnA mukAme pAcho pharyo, tyAre pelA adamAzee tene gherI lIdhuM ane tenI pAse je kaMI paisA-TakA hatA, te lUMTI laIne tene mArI nAkhe tathA tenuM maDadu pAsenA jaMgalamAM jaIne dATI dIdhuM. pachI teo bakarAne laI cAlatA thayA. vAnara temanI pakaDamAM AvyuM nahi. e te badamAzee madArI para humale karyo, tyAre ja nAsI chUTa hatuM ane eka vRkSa parathI bIjA vRkSa para kUdate jaMgalamAM bharAI peThe hate. ahIM rahIne teNe pitAnA dhaNanuM maDaduM daTAtA joyuM hatuM. pilA badamAze bakarAne mArIne khAI gayA ane tenuM cAmaDuM chAparA para sUkavyuM. vaLI mArIne lUMTatA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra04 jIva-vicAra-prazikA je paisA maLyA hatA, tene khUba dArU DhIe ane amAre gune keIe je nathI, ema mAnIne masta thaIne sUtA. bIjA divase pele vAMdare gAmamAM AvyuM ane thANedAranI kacerIe pahoMce. tyAM evA cenacALA karavA lAge ke thANedArane temAM rahasya lAgyuM. chevaTe vAMdarAe tenA paga pakaDayA ane kheMcavA mAMDayA. AthI thANadAra, samajo ke te mane koI sthaLe laI javA mAge che, eTale tenI pAchaLa pAchaLa cAlyuM. sAthe be-traNa sipAIo paNa cAlyA. anukrame vAMdare temane jaMgalanA e bhAgamAM laI AvyuM ke jyAM badamAzoe madArInI lAza dATI hatI. vAMdarAe tenA paranI mATI hAthathI dUra karavA mAMDI, eTale sipAIe paNa te kAme lAgyA ane temanA AzcaryanI vacce madArInI lAza najare paDI. pachI tene bahAra kADhIne teo gAmamAM laI AvyA. lAzanI hAlata parathI temane e samajatAM vAra na lAgI ke A khUna tAjetaramAM ja thayuM che, paraMtu tenA gunegArone zedhavAnuM kAma saheluM na hatuM. teo gaMbhIra vicAramAM paDayA. paraMtu A vakhate pele vAnara temanI madade AvyuM. te thANadArane hAtha pakaDIne pilA badamAzonA sthAna para laI gaye ane temane jotAM ja temanA para kudI paDI bacakA bharavA lAgyo. AthI thANadAra tathA sipAIo samajyA ke A badamAzoe ja madArInuM khUna Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca cha 235. karyuM lAge che. pachI temaNe gharanI japtI lIdhI te madArInAM kapaDAM tathA keTalIka vastuo maLI AvI ane bakarAnuM tAjuM cAmaDuM chAparA para sUkAtuM joyuM. AthI temane giraphtAra karI lIdhA ane khUnanA Aropasara mukaddame calAvyuM. A kesamAM pele vAnara ja mukhya sAkSI rahyo, kAraNa ke teNe khUna thatuM najare joyuM hatuM. jyAre nyAyAdhIze pUchayuM ke "tuM A mANasane oLakhe che ?' tyAre vAnare mAthuM dhUNavIne hA pADI ane te darekanI pAse jaIne temanAM kapaDAM kheMcyAM. pharI nyAyAdhIze pUchayuM ke zuM A mANasoe madArInuM khUna karyuM che tyAre paNa teNe mAthuM dhuNAvIne hA pADI ane karuNAbharI ciciyArI karavA lAgyuM. bIjA sAkSIoe paNa badamAzenI viruddhamAM jubAnI ApI, AthI nyAyAdhIze gune sAbIta mAnya ane badhA badamAne phAMsInI zikSA pharamAvI. muka pUro thayA pachI A vAMdare e ja gAmamAM rahevA lAgyuM ane chUTathI haravA-pharavA lAgyuM. badhA leke tenA pratye mAnanI najare jatA hatA ane tenI pAsethI vaphAdArIne bedhapATha grahaNa karatA hatA. kahevAnuM tAtparya e che ke cepamAM abela prANuMemAM paNa evA keTalAka guNa hoya che ke temanA pratye. ApaNane mAna upajyA vinA rahe nahi. jaina zAstroe catuSpadanA cAra prakAre mAnelA che : Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 jIva-vicAra-prakAzikA (1) pravR-eka kharIvALAM. te ghaDA, khaccara, gadheDA, gerakSara (gadheDAnI jAtinuM jaMgalI jAnavara) vagere. (2) vidhura-be kharIvALAM. te UMTa, baLada, gAya, rejha, bakarAM, pADAM, bheMsa, haraNa vagere. (3) lIpa-eraNa jevA gaLa pagavALA. te hAthI, geMDA vagere. (4) sAcA-sana khapadA. lAMbA naherathI yukta padavALA, te siMha, vAgha, - tarasa, dIpaDe, citto, rIMcha, ziyALa, bilADI, kUtare, vagere. ura parisarSa eTale piTa vaDe cAlanArAM prANI. tenA zAstrakAroe cAra prakAre mAnyA che : (1) ahi, (2) ajagara (3) AsAlika ane (4) mahAraga. ahi eTale sApa. tenA punaH be prakAre che : (1) davakara eTale je davane-pheNane ATopa karI zake che ane (2) mukulI eTale jeo jarAtarA khIlelI kaLInA jevA mukhavALA che, arthAt pheNarahita hovAthI tene ATopa karI zakatA nathI. darTIkaranA punaH aneka prakAre che. jemake-AzIviSa, daSTiviSa, ugraviSa, bhegaviSa, tvaviSa, lAlAviSa, kRSNasarpa, vetasarpa vagere. jenI dADhamAM viSa-jhera hoya te AzIviSa; jenI dRSTimAM viSa hoya te dRSTiviSa; jenuM viSa bhayaMkara hoya te ugraviSa; jenA bhegamAM-zarIramAM viSa hoya te bhegaviSa; jenI tvacAmAM-cAmaDImAM viSa hoya te tvaviSa; jenI lAlAmAM-lALamAM viSa hoya te lAlAviSa; je raMge kALA ane ati jherI hoya te kRSNasarpa. Ane Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiya jIvo 237 bhASAmAM kALAMtare nAga kahe che. tenuM viSa ghaNuM kAtila hoya che. te manuSya ke pazune daMza de te theDI ja kSaNemAM tenA prANa nIkaLI jAya che. aMgrejI bhASAmAM tene kIMga kebarA (King Cobra) kahevAmAM Ave che, kAraNa ke te badhA sApamAM AgaLa paDato che. jene raMga zveta hoya te tasa". A sivAya bIjA paNa aneka : prakAre che, te anya granthathI jANavA. AjanA prANIzAstrIo jaNAve che ke "sApanI. 700 jAtio che. temAM jherI ane jhera vinAnA ema be prakAra hoya che." sApa e paMcendriya prANuM che, eTale tene sparzendriya, rasanendriya, dhrANendriya, cakSurindriya ane zrotrendriya e pAMce Indriyo hoya che. AmAMnI pahelI cAra te prakaTa. dekhAya che ane pAMcamI Indriya eTale kAnanA sthAne mAtra mIMDA jevI AkRti hoya che. Ama chatAM tenI zravaNazakti ghaNu paTu hoya che ane tethI ja te meralI vagerene nAda sAMbhaLatAM DolavA lAge che. manuSya tathA pazu-pakSIone sAmAnya rIte eka jIbha. hoya che ane te svAda levAnuM tathA belavAmAM madada karavAnuM kAma kare che, tyAre sApane pAtaLI dorI jevI che. jIbhe hoya che ane te enA labakArA vaDe sUkama jaMtuone. pakaDI potAne zikAra meLavI levAnuM kAma kare che. sApane pavanabhupha" kahevAmAM Ave che, tenI pAchaLa rahasya che.. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 jIva-vicAra-prakAzikA anya kherAkanA abhAve te mAtra pavananuM bhakSaNa karIne lAMbe kALa nirgamana karI zake che. sApane paga hotA nathI, paNa tenA zarIramAM hADakAMnI evI racanA hoya che ke te jhaDapathI UMcAnIcA thaI zake che ane tene AdhAre te gati karI zake che. vaLI vRkSa, vAMsa ke manuSyanA zarIra vagerene te bharaDe laI zake che ane e ja hAlatamAM keTaleka vakhata pasAra karI zake che. ArAmanA samayamAM te guMcaLuM vALIne daramAM ke kaI pracchanna jagAmAM paDI rahe che. 4 ajagara tenI tIMga kAyA mATe prasiddha che. tene raMga lagabhaga cittaLa jevuM hoya che ane temAM tapakhIriyA ke badAmI raMganA dhAbA hoya che. tenI laMbAI vIsa phUTathI mAMDIne cAlIsa-pIstAlIsa phuTa jeTalI hoya che. AvA lAMbA ajagare ApaNe tyAM khAnadezanA jaMgalamAMthI maLI Ave che. te moTA bhAge jaMgalamAM khaDaka vagerevALA bhAgamAM rahe che ane sasalAM, haraNa vagere pazuone potAnI rIte zikAra karIne tenA para nirvAha kare che. ajagaranI AMkhamAM eka prakAranI AkarSaNazakti hoya che, eTale te kaI vRkSanI nIce paDaye paDe uparanI DALa para rahelAM pakSI para DIvAra mITa mAMDe che te pakSI taraphaDIne nIcuM paDe - x hAlanA vaijJAnikanI evI mAnyatA che ke sApa mAMsAhArI prANuM che ane te dUdha pIto nathI. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiya ca jIvA 39 che ane te ene potAnA vikasita mukhamAM jhIlI laIne gaLI jAya che. ajagaranA vizeSa prakAre zAstramAM noMdhAyelA nathI ane amArA jANavAmAM paNa AvyA nathI. AsAlika e ApaNA anubhavamAM AvatuM prANI nathI, kAraNa ke amuka vakhate ja jamInanI nIce samUnathI utpanna thAya che. X A prANI janma vakhate te mAtra agulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalu hAya che, paNa te jhaDapathI potAnI kAyAne vadhArI khAra cAjana jeTalI lAMbI kare che. tenu AyuSya aMtarmuhUta nuM hoya che, paNa te maryA pachI tyAM evaDA moTA khADA paDe che ke cakravatInI mahAna senA paNa temAM garakAva thaI jAya ane tenA patto lAge nahi. khAsa karIne jyAre koi nagaranA ke cakravatI vagerenI senAnA nAza thavAnA hAya tyAre ja te utpanna thAya che. maheAraga paNa ApaNA anubhavamAM Avatu prANI nathI, kAraNa ke te aDhIdvIpanI bahAra thAya che ke jyAM manuSyanA sacAra nathI. Ama te te uraHrisarpa eTale ke peTa vaDe cAlatu prANI che, paNa viziSTa zaktine lIdhe jalamAM paNa yatheccha vihAra karI zake che. te nAnA moTA aneka kardInAM x cakravatInI senAnA paDAva Ara yeAjanamAM patharAyelA haiAya che. tenA maLamUtramAM A prANI utpanna thAya che. keTalAka Azcaryo AsAlikane eIndriya prANI mAne che. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA hoya che ane utkRSTatAe te eka hajAra ejananI kAyAvALA paNa maLI Ave che. - bhujaparisarpa eTale bhujA vaDe cAlanArAM prANI ahIM bhuja zabdathI AgaLanA vadhAre vikaselA be page samajavAnA che. A jIvene pAchaLa be page hoya che, paNa te. eTalA vikaselA hatA nathI, eTale temanI gatine mukhya AdhAra AgaLanA be page ke be bhujAo para vizeSa rahe. che. A vargamAM paNa aneka prANuo Ave che. jemake - neLiyA, UMdara, kAkIDA, caMdana, pATalA, sAMDhA, khIsakelI vagere. neLiyAne ApaNe sarpanA kaTTara duzmana tarIke oLakhIe chIe, kAraNa ke te ThaMdvayuddhamAM sApane harAvI de che. Ama te e vagaDAnuM prANI che, paNa keTalAka manuSya tene pALe che ane tenI pAsethI amuka prakAranuM kAma le che. UMdara ati prasiddha prANI che. te game tyAM mUkelI vastune paNa cerIne khAI jAya che, eTale mUSaka (cera) nI khyAti pAmela che. jyAre te khetaramAM paDe che, tyAre hajAronI saMkhyAmAM hoya che ane tethI UbhA pAkane saMhAra karI nAkhe che. A kAraNe temanI gaNanA itimAM thAya che. (Iti eTale sAta prakAranI - Ata.) UMdaranI akkala jevA mATe tAjetaramAM amerikA khAte keTalAka prayoga karavAmAM AvyA hatA. temAM e. vAta nakakI thaI hatI ke UMdaramAM paNa akkala hoya che. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * IT 4 . - * ..* rIta hAriy6 ka - rAjakoTa tA. 5 - * , ; jI - : na ( jI TI - dI a ke tame zuM kare che reka vicAra ) 5 : ra A eka " * * 3 c - be : " * 1ii A kAma - " .' A rIta A che , , , - : 13, }, " , - ka ya ' ja ja ra che '' :: . . ja mA : che. A che ra : : , , , . jo A che. che ke ja e sa, parivAro pachInA dareka , kare nAnA Jain EducpAMkhavALa pakSI, (5-6-7) rAmu pakSIJse Only pa. 242 thI 24rary.org (2) camaja pakSI, (3) bIDelI pAMkhavALA pakSI, (4) ughADI paMcendriya khecara prANIo : (1) vRkSa para beThelAM-romaja pakSI, kAraNa ke 2 jI :eka have che. je eka karoDa che. karI , rIyana, , jo koI , che - : che . dizA vAkANI ane " pa ra ..* , ' , , , * + , , , , , , , * * ! koNa jIte che A che ; ne ke, - jo T F . . . . : 1 6 , pa ra ha :- * , e , , , + ga TIkI kArane za . . rI ka ra . . I ra aa na ka , 1, 6, 8:3, 3 zake che * * mA 33 : 4 , 6 ka.k: . jo : ke che ke te - , : ke . , i - ' che. , ! : hA kAma kare che jo : : ' , , , , d. - - ka - kAkI mane i - - - , - ja ka A A che che : ' - + + . kAkA : " " S naka ja ..85 , ha - :: ka rA - - . ki 5 A - mI .hAi.kera se as paNa che ke kaI darajI , rara : - phaka, we are . . a a ka . ja * para. whi . . - 2 , che. pra kAraNa jAra rUpha' pAka ne ? me - Sut che . ja ' rane aneka nA roja vijayI rAjakAraNa ane rAjakAraNa sarakAra rAja Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T : - 6 UTICE ITION In In 6 . (1) A bhavamAM parastrIgamana karanAra (2) narakamAM utpanna thaI A prakAranI vedanA bhagave che. (3) A bhavamAM vezyAgamana karanArane (4) narakamAM A prakAranI zikSA thAya chaww.jainelibrary.org Jain Education InternattArane (4) narakamAM A prakAranI zikSA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca cha ) ane te pitAnuM kArya siddha karavAmAM tene ThIka ThIka upayoga kare che. dAkhalA tarIke eka zIzImAM rahelI zAhI temane pIvI hatI. temaNe kaI paNa prakAre e zIzIne buca ughADI nAkhe. have je e zIzIne ADI pADI de te temanI zAhI LAI jAya ane te joIe teTalI zAhI pI zake nahi, AthI temaNe e zIzI parsa besIne potAnI pUchaDI temAM dAkhala karavA mAMDI ane tene bahAra kADhIne tenA paranI zAhI cATavA lAgyA. A rIte temaNe ghaNI zAhI pI lIdhI. . . gaLI ApaNu gharamAM ghaNIvAra jovAmAM Ave che kAkIDAne kAcaMDA paNa kahevAya che. te varSa RtunA prAraM bhamAM vizeSa jovAmAM Ave che. temanI kAyA paranA raMge. palaTAtA rahe che. -- . * * * * caMdanagho maTI garoLI jevI hoya che, jyAre pATalA pATalA jevI pahelI ane lAMbI hoya che. te jaMgalamAM zAkabhAjInA vADA vageremAM jovAmAM Ave che. malAyAnA jaMgalamAM 35 phuTa maTI gha thAya che ke jene "jaMgalanI DAkaNa" tarIke oLakhavAmAM Ave che. sAMDhA kAkIDAne maLatA hoya che, paNa te dara karIne jamInamAM rahe che. khIsakelI moTA bhAge vRkSa para rahe che ane pAMdaDAM vagere para pitAne nirvAha kare che... uparAMta bIjA paNe aneka prANIone A vargamAM -16. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA mUkI zakAya tema che, paNa sthalasaMkocane lIdhe tenuM varNana karatA nathI. mULa . . . khayarA romaya-pakkhI cammaya-pakkhI pAyaDA ceva / naralogAo bAhiM samugga-pakkhI viyaya-pakkhI // 22 // che saMskRta chAyA khacarA romajapakSiNazca carmapakSiNazca prakaTAva / .. naralokAd bahiH samudgapakSiNo vitatapakSiNa : // 22 // . ... padArtha cA--kheca, pakSIo. romA-paraNI-maja pakSI. 'romabhirjAtA ye pakSAte santyeSAmiti romajapakSiNaH zukra-IMsasarAriDA" remavaDe banelI che je pAMkhe, te jemane heya te temaja pakSI. jemake piTa, haMsa, sArasa vagere. rema eTale rUMvATI. jenA para jhINuM rUMvATI hoya te pAMkhane remaja pAMkha kahevAya. AvI pAMkhane dhAraNa karanArAone remaja pakSI samajavA. piTa, haMsa, sArasa vagere A varganA pakSIo che. : maca parathI carmaja pakSI - 'carmaNo jAtA ye pakSAste santyeSAmiti carmajapakSiNaH jAMjudIjarnATikA cAmaDAthI banelI che je pAMkhe, Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiya ca cha 24, te jemane heya te carmaja pakSI. jema ke vALa, cAmAciDiyAM vagere ca-ane pacA -prakaTa, jANItA va-nizcaya. naroro-naralekathI, manuSyakSetrathI. jaMbudvIpa, dhAta kIkhaMDa ane arthe puSparAvarta dvIpa e aDhI dvipane naraleka ke manuSyakSetra kahevAya che, kAraNa ke manuSyanAM janma-maraNa A kSetramAM ja hoya che. jaMbudvipa pharate lavaNa 1 samudra che ane dhAtakI khaMDa pharate kAledadhi samudra che. * A baMne samudra aDhI dvIpanI aMdara ja samajavA. vArdi-bahAra. ramuja-lI-samudga pakSI, bIDAyelI pAMkhavALA pakSI. 'tatra samUdgavat saMpuTIbhUtA militAH pakSAH sntyessaaniti " temAM samudga eTale dAbaDAnI jema saMpuTa rUpa maLelI pAMkhe jemane heya, te pahelA prakAranA samajavA. tAtparya ke jemanI pAMkho pahoLI na thAya temane samudga pakSI samajavA, - vicara-thvI--vitata pakSI, pULI karelI pAMkhavALA pakSI. vitatA vistIrNA eva pakSAH santyeSAmiti dvitiiyaaH| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikAra vitata eTale vistAravALI pAMkhe jemane hoya, te bIjA prakAranA samajavA. sAmAnya rIte pakSIo UDe tyAre temanI pAMkha vistIrNa-vistAravALI thAya, paraMtu jyAre te jamIna ke vRkSa vagere para bese tyAre e pAMkhe bIDAI jAya che. paraMtu keTalAka pakSIo evA hoya che ke je nIce besavA chatAM temanI pAMkhe pahelI ja rahe che, ughADI ja rahe che. AvA pakSIone bIjA prakAranA eTale vitata pakSIo samajavA 1. aksa romaya-pakkhI ya cammaya-pakkhI khayarA pAyaDA ceva / nAstrono sAra samura-pAvI vicaca-vaNI che : , bhAyA '' : pakSIo be prakAranA che H (1) remaja pakSI ane (2) carmaja pakSI. A baMne prakAre jANItA che. manuSyakSetranI bahAra bIDAyelI pAMkhavALA tathA satata ughADI. rahelI pAMkhavALA pakSIo hoya che. vivecana jalacara ane sthalacaranA varNanamAM pazuone paricaya. pUre thaye. have khecaravargamAM pakSIone paricaya Ape che.. je paMcendriya prANuo pakSa eTale pAMkhathI yukta che ane te kAraNe eTale AkAzamAM dUra sudhI uDavAnI. zakti dharAve che, temane ApaNe pakSIo kahIe chIe. aped, tI, kuDhAM, pataMgiyA vagerene pAMkhe rahe che, pala Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca jevo paNa te paMcendriya prANIo nathI, temaja AkAzamAM dUra sudhI uDavAnI zakti dharAvatA nathI, eTale temane ApaNe pakSo kahetA nathI. temane samAveza vikalendriya jI eTale jaMtu ane kIDAmAM karIe chIe. - pazuonI jema pakSIo paNa vividha prakAranA hoya che ane apekSAvizeSathI temanA aneka prakAre paDI zake che, paraMtu ahIM pAMkhanA prakAro parathI ja temanA be prakAro pADavAmAM AvyA che, je samajavAmAM ghaNu sahelA che ane tethI sAmAnya manuSya paNe tene tarata oLakhI zake che. temAMnA pahelA prakArane rimaja pakSI kahyA che, kAraNa ke temanI pAMkhe remanI-rUMvATInI banelI hoya che ane bIjA prakArane carmaja pakSI kahyA che, kAraNa ke temanI mAM cAmaDAMnI banelI hoya che. prathama prakAramAM aneka pakSIone samAveza thAya che. jemake kAgaDA, kabUtara, helAM, cakalAM, kAbara, menA, popaTa, kiyala, bulabula, kAkAkauA, mera, kUkaDA, gIdha, samaLI, Aja, garuDa, tetara, nIlakaMTha, bataka, bagalA, haMsa, sArasa vagere. AmAMnA keTalAka pakSIo pitAnA manahara raMgathI, te keTalAMka ati suMvALAM suMdara pIMchAthI, keTalAMka pakSIo pitAnA kaMThethI, te keTalAka madhura bolathI ApaNA mananuM AkarSaNa kare che. temAM keTaleka bhAga vRkSa para rahe che, te keTaleka bhAga jalAzayanA kinAre ke jaLamAM paNa rahe che. vaLI keTaleka bhAga gADha jaMgalamAM rahevAnuM pasaMda kare Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jIva-vicAra-prakAzikAra 7 che, te keTaleka bhAga khaDaka vageremAM pitAnA mALA bAMdhIne rahevAnuM pasaMda kare che. ahIM temanI keTalIka vizeSatAnI nedha karavI ThIka paDaze. nyujhIlAMDanA kivi pakSIone pAMkha hotI nathI. pIchAM hoya che. holulumAM kUkaDAnI jAtanuM eka pakSI thAya che, te uDI zakatuM nathI. havAI beTamAM thatA pakSIone svara heta nathI. paMguIna pakSImAM cAlavAnI tathA taravAnI zakti che, paNa uDavAnI zakti nathI. karavu pakSI mahAgativALuM hoya che. bhAratamAM darajI nAmanuM pakSI thAya che, te mAtra aMgUThAnA kadanuM hoya che, paNa sApa ke vAMdarAthI.. pitAne bacAva baha yutipUrvaka kare che. hiMdI mahAsAgaramAM evA pakSIo thAya che ke je AgIA kIDAone ekaThA karI pitAnA mALAmAM ajavALuM rAkhe che. sugharInI mALe banAvavAnI AvaData prazaMsApAtra che. saMdezA mATenA kabUtare bahu jhaDapathI uDe che. sAmAnya rIte temanI gati eka kalAkanA 140 mAIla jeTalI hoya che. ane vizeSatAthI joIe te pa00 ke 600 mAIla uparAMta gati kyanA dAkhalAo neMdhAyelA che. jemaja pakSone lemapakSI paNa. kahe che. bIjA prakAramAM vALa ke vaDavALa, cAmAcIDiyA bhAraMDa, jIvaMjIva, samudravAsa vagerene samAveza thAya che. temAMthI vaDavAgoLa ApaNuM jovAmAM aneka vAra Ave che. koI vRkSanI DALe te UMdhA mastake laTakelI hoya che. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca cha 247. paraMtu te ekalI bhAgye ja hoya che. jyAM laTake che, tyAM moTA samUhamAM laTake che. - cAmAcIDiyA moTA bhAge avAvarU ke aMdhArA ghara, bhoMyarA vageremAM vizeSa jovAmAM Ave che. temanI cIsa eTalI tINuM hoya che ke ApaNA kAna tene pakaDI zakatA nathI : bhAraMDa pakSInAM varNana zAstromAM jovAmAM Ave che. te ghaNuM ja moTA kadanA hoya che ane manuSya tenA paga pakaDI le te te sahelAIthI UDI zake che. vaLI apramattatAnI bAbatamAM temanuM dRSTAMta apAya che, eTale te ghaNe vakhata jAgRta avasthAmAM ja rahetA haze, ema lAge che. be jIva be zarIra, paNa eka moTuM ane bhinna IcachAe maraNa, e enI vizeSatA che. . . jIvaMjIva ane samudravAsane vizeSa paricaya maLate nathI. prajJApanA sUtramAM cAmaDAnI pAMkhavALA bIjA paNa keTalAka pakSIonAM nAma ApelAM che, te gungamathI jANuM levAM. manuSyaleka eTale aDhI dvIpanI bahAra paNa asaMkhya dvIpa-samudro AvelAM che. temAM upara jaNAvelAM pakSIo uparAMta bIjI be jAtanA pakSIo thAya che. temAMnA eka AkAzamAM uDI zake che, paNa temanI pAMkha khulatI nathI, eTale ke te satata bIDAyelI ja rahe che, jyAre bIjA AkAzamAM uDatA hoya ke nIcA beThA hoya tyAre paNa temanI Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra48 jIva-vicAra-prakAzimAM pAkhe pahoLI ja rahe che, eTale ke bIDAtI nathI. AmAMnA pahelA prakArane samudgapakSI ane bIjA prakArane vitata pakSInI saMjJA ApavAmAM AvelI che. sAmAnya rIte ApaNI gati manuSyakSetranI bahAra thatI nathI, eTale A pakSIo ApaNA jevAmAM AvatA nathI, paraMtu jJAnIonA kathana parathI ApaNe temanuM svarUpa samajI zakIe chIe. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 14] nI utpatti tiryaMca mULa savve jala-thala-khayarA saMmucchiA gabbhayA duhA huMti / saMskRta chAyA sarve 4-stha4-ja. saMkurijhama jarmanA didhA mavati | padArtha ( saMve-sarve. : 4-4-NayA-jalacara, sthalacara ane khecaze. saMjhila-saMmUrchAima. jemane janma saMsUcanathI thAya, te saMmUcchima kahevAya. saMmUchana eTale zarIranA avayavenuM sarva bAjuthI nirmANa thayuM. ahIM saF upasarga samannAne bhAva sUcave che ane mUchana zabdathI avayanI racanA abhipreta che. te aMge tatvArtharAjavArtikamAM kahyuM che ke "tripuccho- Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jIva-vicAra-prakAzikA " muche ka ema ziva U pUrdhvamaghastiryak ca dehasya samantato mUrchanam-avayavaprakalpana saMgUrjInaY" arthAt Urdhvaka, aleka ane tirya leka ema trividha lekane viSe badhI bAjuthI avayavanI racanA thavI, e saMmUcchanakriyA che." ahI eTalI spaSTatA Avazyaka che ke saMmUchana janmamAM mAtApitAnA saMyeganI apekSA rahetI nathI. e te pudgalenA viziSTa sajanathI ja thAya che. dAkhalA tarIke amuka prakAranuM cUrNa pANImAM nAkhIe te tarata ja mAchalAM ke deDakAM thAya che, athavA kerAMnA pANuM vagere para chANuM thapAtAM ja temAM vIMchInI utpatti thAya che; athavA varasAdanuM pANI paDatAM ja DI vAramAM aLasiyAM vagere utpanna thAya che. . janmathI garbha ja, garbhathI janmelA. .. "jarmAnA narmadA garbhathI utpanna thayela te garbhaja garbha kene kahevAya? tenuM spaSTIkaraNa zAstramAM A prakAre thayeluM cheH "yatra suroji mijham ati Ama jyAM zukra eTale vIrya ane zoNita eTale mAdAnA lehInuM garaNa arthAt mizraNa thAya, te ga." tenuM sthAna mAtAnA udaramAM hoya che. suda-be prakAranA... | hRtti-heAya che. . ' ' anvaya gAthAnA mULa zabda pramANe samaje. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca jIvAnI utpatti bhAvA sarve jalacara, sthalacara ane khecara tiyA samU mi ane gaja ema e prakAranA hAya che. vivecana vIzamI, ekavIzamI ane bAvIzamI gAthAnA svarUpa paratve tiyAca jIvAnA bhedopabhedo kahyA. have trevIzamI gAthAnA pUrvArdhamAM janma paratve temanA bhede kahe che, janma paratve sarve. tiya ca jIvA eTale jalacara, sthalacara ane khecA e prakAranA hoya che: eka samU mi ane bIjA garbhaja temAM jemanA janma samUnakriyAthI thAya che, temane samUcchima kahevAya che ane gabha dhAraNanI kriyA vaDe thAya che, temane garbhaja kahevAya che. 25: ahIM svAbhAvika ja prazna thaze ke samULa nakriyA kone kahevAya ?' tenA uttara e che ke ' utpattine cAgya sacAgA prApta thatAM ja dehanA sarva avayavAnu badhI mAttuthI nirmANa thaI javu, e samUInanI kriyA che.' . garbhadhAraNa viSe paNa AveA ja prazna thavAnA tenA uttara e che ke mAtA-pitAnA saMcAgathI ! AANita ane zukranuM garaNa thavuM-mizraNa thavu, e garbhadhAraNanI kriyA che.'. ahIM e jANavuM jarUrI che ke nIcalA staranA sarva jIve ke je sAmAnya rIte tiya ca kahevAya che, te avA Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA ja saMmUrchAima hoya che. anya zabdomAM kahIe te sarve sthAvara jIve ane sarve vikendriya che eTale ke eka IndriyathI mAMDIne cAra Indriya sudhInA cha saMmUIna kriyAthI ja janme che. temAM ekendriya ane dvIndriya chone utpanna thavA mATe svajAtinA mala vagerenI apekSA rahetI nathI. e te utpattine vegya saMyoge maLatAM ja - svajAtinI AsapAsa utpanna thaI jAya che, jyAre trIndriya - ane caturindriya jI utpattine vegya sage maLatAM - svajAtinA mala, lALa, purISa vageremAM utpana thAya che. paMcendriya tiryamAM matsya vagere jalacara prANIo - saMmUrchAima ane garbhaja ema baMne prakAranA hoya che. sthalacaramAM ura parisarSa ane bhujaparisarpa paNa prAyaH baMne prakAranA hoya che, jyAre catuSpadamAM saMmUrchAima keIka ja vAra utpanna thAya che. khecamAM iti vagere kAraNe zuka, dahika ane khaMjarITa vagerenI utpatti saMmUciThThama kriyAthI thAya che ane sAmAnya sagamAM te - badhAM khecare garbhadhAraNanI kriyAthI ja janme che ke jene mATe "aMDaja ' saMjJA prasiddha che. . ahIM e spaSTatA Avazyaka che ke garbhaja jIve paNa traNa prakAranA hoya che : (1) aMDaja eTale iMDAMrUpe -- janmatA. iMDAMnuM keTaleka vakhata sevana thayA pachI temAMthI * baccAM nIkaLe che. (2) jasayuja eTale emAM vIMTaLA- Ine janmatA. gAya, bheMsa, bakarI vagerene janma A Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca jIvonI utpatti 53. prakAre thAya che. ane (3) pitaja eTale sIdhA baccArUpe janmatA. hAthI vagerene janma A prakAre thAya che. saMmUIima ane garbhaja baMne prakAranA prANIo aparyApta ane paryApta hoya che, eTale paMcendriya tirya canA kula 20 bhedanI gaNanA nIce mujaba thAya che - jalacaranA saMmUrchAima ane garbhaja e be bheda. te. dareka aparyApta ane paryApta eTale kula cAra bheda. sthalacaranA catuSpada, ura parisarpa ane bhujaparisarSa e traNa bheda. te darekanA saMmUcchima ane garbhaja eTale . cha bheda ane te darekanA aparyApta ane paryApta, eTale kula bAra bheda , khecaranA saMmUrchAima ane garbhaja e be bheda. te. darekanA aparyApta ane paryApta eTale kula cAra bheda, A rIte 4 + 12 + 4 maLI kula 20 bhedo thAya che. 22 sthAvaranA, 6 vikalendriyanA ane 20 tiryaca. pacendriyanA maLI tiryaMcanA 48 bhedo gaNAya che. ' ' A prakaraNa pUruM karatAM e paNa jaNAvI daIe ke A badhA saMmU7ima jIve napuMsaka hoya che ane garbhajamAM veda, puruSaveda ane napuMsakaveda ema traNa prakAre. heya che. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] * manuSya 'mUvI kammAkammagabhUmi-aMtaradIvA maNussA ya // 23 // * saMskRta chAyA karmAkarmakabhUmyantaradvIpA manuSyAzca // 23 // padAtha . jAmi -karmabhUmi ane akarmabhUmi, temAM -jamelA. bhUmi ane samabhUmi te mabhUmi. tenI sAthe aMtarIva para jeDatAM mAmami-baMtarIvA evuM sAmAsika pada bane che. - HbhUmi-karmabhUmi. ahIM karma zabdathI asi, maSI ane kRSine lagate vyavahAra samajavAnuM che. asine lagate vyavahAra eTale talavAra vagere vividha prakAranA hathiyAre banAvavA ane tene rakSaNa, yuddha vagere mATe upayoga kara. mane lagate vyavahAra eTale zAhI -anAvavI ane tenA vaDe lipi tathA aMke lakhavA. ane Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 kRSine lagate vyavahAra eTale Dhorene pALavA, tene khetImAM upayoga kare tathA dhAnyAdi je vastuo vecavA jevI hoya tenuM vecANa karavuM vagere. ahIM karma zabdathI zrata ane cAritrarUpa mekSAnuSThAna paNa grahaNa karavuM, e zAstrakArane abhiprAya che. "zarma vivALithati mosAnuMss zuravAtri vAA" tAtparya ke je bhUminA manuSya khetIvADI, gopAlana, vyApAra tathA vividha prakAranA udyoga-dhaMdhAo vaDe pitAnI AjIvikA calAve che tathA mekSamArganuM rahasya samajIne tenI prApti mATe vividha prakAranI dhArmika pravRttio kare che, tene karmabhUmi kahevAya che. tIrthakare, cakravartI , vAsudeve, baLadeve vagere zalAkA puruSe karmabhUmimAM ja janme che ane sAdhu-saMtane yoga paNa karmabhUmimAM ja thAya che. vaLI jinezvara bhagavAnanI mUrtio, maMdira ane tIrtho je bhavasAgara taravAnAM mahAna sAdhana gaNAya che, te paNa A bhUmimAM ja nirmANa thAya che. vizeSa zuM? mokSagamananI kriyA paNa A bhUmimAMthI ja thAya che. " aDhIdvIpamAM AvI karmabhUmio paMdara che. te A rIte? bharata eravata mahAvideha jaMbudvIpa 1 1 1 1 dhAtakIkhaMDa 2 2. ardhapuSkaravAra 2 . . . . . . . 5. gula 15 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '256 jIva-vicAra-prakAzikA bhUmi-akarmabhUmi. ahIM pratyaya niSedhavAcI che, eTale je bhUmimAM upara jaNAvyuM te prakAranuM karma vidyamAna nathI, paNa mAtra gugaliyA dharma pravarte che, tene akarmabhUmi kahevAya che. aDhIdvIpamAM AvI akarmabhUmio trIza che. te A rIte ? haimavata TheraNyavata harivarSa ramyavarSa devaku uttarakuru - 2 2 : ardhapuSka. 2 . dhA. 2 2 2 2 _ _ _ _ _ _ - 5 : 5 5 5 5 5 kula ahIM karmabhUmi ane akarmabhUmine ullekha janmakSetra tarIke thayele che, eTale karmabhUmi ane akarmabhUmimAM -janmelA ema samajavAnuM che. ravIvA-aMtaradvIpamAM janmelA. attara-aMtaradvIpa. jaMbudvIpamAM himavaMta ane zikharI parvatanI baMne bAjuethI gajAMta samI je babe dADhAo nIkaLIne lavaNasamudramAM gayelI che, te dareka para sAta sAta dvipa AvelA che, tene. aMtaradvIpa kahevAya che. himavaMta parvatanI be bAjuthI be. dADhAo nIkaLe ane te dareka para sAta sAta aMtarIpa. hAtha, eTale kula 28 aMtaradvIpa thAya. zikharI parvata Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyA 157 paNa ema ja samajavuM. A rIte aMtaradvIpanI kula sakhyA 56 thAya che. A aMtaradvIpamAM rahenArA manuSyA akama bhUminA manuSyA jevA ja, eTale ke yugaliyA hAya che. ahIM aMtaradvIpanA ullekha janmakSetra tarIke thayelA che, eTale atarIpa zabdathI atadvIpamAM janmelA ema samajavAnuM che. manusyA-manuSya A paddha ahI pAdapUti karavA mATe mUkAyelu che. aya maNussA kammAkammagabhUmi - aMtaradIvA ya / bhAvAtha manuSya mukhyatve traNa prakAranA che: (1) karma bhUmimAM janmelA, (2) akama bhUmimAM janmelA ane (3) aMtaradvIpamAM janmelA. vivecana : paMcendriya jIvAnA mukhya cAra bhedo paikI nAka ane tiryaMcanA bhedo kahyA, have kramaprApta manuSyanA bhedI kahe che. manuSya e pacendriya prANI che, kAraNa ke tene nendriya, samendriya brANandriya, cakSundriya ane zronendriya e pAMca indriye va che ane tema vadhu te 7.17 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jIva-vicAra-prakAzikA vividha vastuone spazI zake che, vividha vastuone svAda cAkhI zake che, vividha vastuonI gaMdha pArakhI zake che, vividha vastuone joI-nirakhI zake che ane vividha prakAranA zabda--vani-avAja sAMbhaLI zake che. " ahI prazna thavA saMbhava che ke * eka manuSya AMdhaLe athavA maheza hAya, teA zu tene paMcendriya kahI zakAya kharA ?'tenA uttara e che ke * hA, tene paNa pacendriya ja kahevAya, kAraNa ke tene pAMce Indriye hAya che. zuM tene AMkhanA ThekANe AMkha ane kAnanA ThekANe kAna nathI? zAstrIya paribhASAmAM kahIe te tene nivRtti ane upakAraNu e ane prakAranI khAdya Indriye pUrepUrI hoya che, paraMtu tenI upakaraNendriyamAM kaMIka khAmI hovAthI te jovAnI ke sAMbhaLavAnI kriyA karI zakatA nathI. jo koI upAyavizeSathI A khAmI dUra thAya tA te joI ke sAMbhaLI zake che. tAtparyaM ke eka manuSya AMdhaLA hAya ke maherI hAya teTalA mAtrathI tene ' caturindriya " kahI zakAtA nathI; tenI gaNanA paMcendriya prANImAM ja thAya che. ' FE > R prajJApanA sUtramAM prazna che ke ' manuSye keTalA prakAranA kahyAM che ?' tenA uttaramAM jammuAkhyuM che ke ' manuSya e prakAranA kahyA che. jema ke-samUcchimAM manuSya ane garbha ja manuSyA. 4 tyAM vizeSa prazna ka2e che ke " huM bhagavata ! samUi manuSyo karyAM utpanna thAya che?' tenA uttaramAM jaNAvyu Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSpo rapaTa che ke "he gautama! pIstAlIza lAkha ejanapramANa manuSyakSetramAM, aDhI dvIpa ane samudromAM, paMdara karmabhUmimAM, trIza akarmabhUmimAM tathA chappana aMtaradvIpamAM garbhaja manuSyanA ja (1) viSTAmAM, (2) mUtramAM, (3) kaphamAM (aLakhAmAM), (4) nAsikAnA melamAM, (5) vamanamAM (6) pittamAM, (7) parUmAM, (8) lehamAM, (9) vIryamAM, (10) vIryanA sUkAI gayelAM pugale bhInA thAya temAM, (11) jIvarahita kalevaramAM, (12) strI-puruSanA saMgamAM, (13) -nagaranI khALamAM ane (14) sarva azucinA sthAnakemAM saMmUrNima manuSya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa avagAhanAvALA utpanna thAya che. te asaMsI, midaSTi, ajJAnI tathA sarva paryAptie vaDe aparyApta hoya che ane aMtarmuhUrtanuM AyuSya bhegavIne kAla kare che." saMmUcchi" manuSya atyaMta sUkSama hovAthI ApaNe joI zaktA nathI, paNa jJAnI bhagavatee pitAnI jJAnadRSTithI temane joyA che ane tethI ja temanuM yathArtha varNana kareluM che. - ApaNe je manuSyane joIe chIe ke jenA saMparka sahavAsamAM AvIe chIe te badhA. garbhaja manuSya che, kAraNa ke temane janma garbhadhAraNanI kriyA vaDe thayele che. puruSa ane strIne samAgama thayA pachI zuka ane zeNitanuM. viziSTa prakAre mizraNa thatAM, garbhAdhAna thAya che. A garbha mAtAnA udaramAM sAmAnya rIte navathI sADAnava mAsa sudhI : ciSAya che ane te paripakva thayA bAda tene janma thAya.. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA che. keTalAka garbhe ATha ke sAta mAse paNa janme che ane te jIve che, te keTalAka garbhe bAra varSa sudhI mAtAnA garbhamAM rahyA pachI paNa janma dhAraNa kare che. gUjarAdhipati siddharAjane janma A rIte thayuM hatuM. garbhanI. jaghanya sthiti aMtamuhUrtanI hoya che, eTale ke garbhAdhAraNa thayA pachI be ghaDI sudhImAM paNa tenuM kSaraNa thavuM hoya te thaI jAya che. garbhaja manuSya traNa prakAranA cheH (1) karmabhUmimAM janmelA, (2), akarmabhUmimAM jAmelA ane (3). aMtaradvIpamAM janmelA. janmakSetra ke janmabhUminI asara manuSyanA jIvana para bahu moTA pramANamAM thAya che, eTale. tene anulakSIne A vibhAga pADavAmAM AvyA che. karmabhUmimAM saMskRti hoya che, zilpa hoya che, kalA, hiya che, vividha prakAranA vyavasAye heya che, tathA dharma pALavAnI ane dharma AcaravAnI aneka prakAranI sagavaDo hoya. che, eTale temAM janmelAonuM sthAna akarmabhUmi ane. aMtaradvIpamAM janmelA manuSya karatAM ghaNuM UMcuM gaNAya che. : akarmabhUmimAM janmelA manuSya yugaliyA heya che, eTale ke strI. puruSanAM joDakAM rUpe sAthe janme che sAthe hare phare che ane dazA prakAranA kayavasenA AdhAre potAnuM jIvana vyatIta. kare che. vaLI teo parasparanA samAgamathI prajotpatti kare che ane e rIte e kSetramAM mAnavavaMzane vele lu rahe che; paNa saMskRti zipa, kalA, vyavasAya tathA dharmanA abhAve te eke jAhera prati karI zakatA nathI.' Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSpo haimavata ane haraNyavata kSetramAM sadA trIje Are hoya che. tyAM utpanna thatA yugalikane ekAMtare AMgaLA eTale AhAra karavAnI IcchA thAya che. teo pitAnA sugalika saMtAnanuM 79 divasa pAlana kare che. harivarSa ane ramyaphavarSa kSetramAM sadA bIje Are hoya che. tyAM utpanna thatA yugalikane divasanA aMtare mAtra bera jeTalA AhAranI IcchA thAya che. teo pitAnA sugalika saMtAnanuM 64 divasa pAlana kare che. devaku ane uttarakura kSetramAM sadA pahele Are - vate che. tyAM utpanna thatA yugalikone traNa divasanA atare mAtra tuvaranA dhaNu jeTalA AhAranI IcchA thAya che. teo pitAnA yugalika saMtAnanuM 49 divasa sudhI cAlana kare che. yugalika manuSya svabhAve atyaMta saraLa hevAthI karmabaMdhana ghaNuM ochuM kare che ane tethI mRtyu bAda devalokamAM utpanna thAya che. aMtaradvIpanA manu paNa yugaliyA ja hoya che. temane ekAMtare AhAranI IcchA thAya che tathA 79 divasa saMtAnanuM pAlana kare che. . jene zAstromAM manuSyanA Arya ane sveccha evA e prakAre pADayA che, tenuM svarUpa paNa ahIM samajI levuM joIe. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA prajJApanAsUtramAM kahyu che ke * gAr-devapame kyocArA mAtA kAyaSane ricAo:-je Ara eTale haiya dharma thI dUra gayA che ane upAdeya dharmAMne prApta thayA che, te AryAM samajavA.' tattvArAjavArtikamAM mAryAMnu lakSaNa anya rIte darzAvyuM che : 8 jubaijubavamorco sainyane - cAryo:--je guNA vaDe ke guNavAna vaDe sevAya che, te Aya.' tAtparya ke jenAmAM yA, udAratA, sahRdayatA, parApakAvRtti, viveka, vinaya Adi guNeA vikAsa pAmyA hAya tene A samajavA ane bAkInAone anA ke sveccha gaNavA. 362 - ' prajJApanAsUtramAM AryanA bhedopabhedAnu vaNuna yu" che. tenA sAra e che ke Aryo e prakAranA che. eka RddhiprApta ane khIjA aRddhiprApta. temAM RddhiprApta AyanA cha prakAza cheH che tIrthaMkara, cakravatI, aladeva, vAsudeva, vidyAdhara ane cAraNa. ahIM cAraNu zabdathI cAraNalabdhivALA mahApuruSa samajavA ke je peAtAnI labdhinA jore sUryanAM kiraNAnA Azraya laIne jyAM javu hoya tyAM jaI zake che. X aRddhiprApta AnA nava prakAro che. kula A, kama--Aya, kSetra-Aya, jAti--Aya, x adbhaya vaLaga-samasyA, gaMdhAvingardivAra muLo / hraSAdui nAd pame, nissuM kAruM vizvare vi||16|| . zrI pravacanasArAhAra Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSya zilpa-Arya, bhASA-Arya, jJAna-Arya, darzana-Arya tathA cAritra-Aryo. temanuM svarUpa A pramANe jANavuM (1) kSetra Arya-jemane janma magadha, aMga, aMga, kaliMga, kAzI vagere A kSetromAM thayuM hoya, te kSetraArya. ahIM eTaluM sUcavavuM jarUrI che ke prAcIna granthamAM 2aa Arya dezanI-AryakSetranI gaNanA che. te kayAM ane kevI rIte che, te eka saMzodhanano viSaya che. bAkI jyAM dharma ane nItinI vyavasthA che, te AryakSetra che. (2) jAti-Arya-jemane janma uttama atimAM thaye heya-te jAti-Arya. dAkhalA tarIke ApaNA bharata kSetramAM eka kAle aMbai, kaliMda, vaideha, vega, harita ane cUMcaNa e cha jAtinI gaNanA Ibhyi jAti tarIke thatI, eTale temAM janma pAmelAo jAti-Arya gaNAtA. (3) kula-Arya-jemane janma uttama kulamAM thaye hoya te kula-Arya. dAkhalA tarIke ApaNe tyAM prAcIna cha kule ghaNuM UMcA gaNatA, eTale temAM janma pAmelAo kula-Arya gaNatA. | karma-Arya-jeo vastra, sUtara, kapAsa, mATInA vAsaNa vagerene vyApAra karatA hoya, te karma-Arya. (5) ziha5-Arya-jeo darajI, sALavI, suthAra, luhAra, citrakAra, kuMbhAra, kaMsArA vagerene dhadha karatA hoya, te zilpa-Artha: Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzita " (6) bhASA-parya-jeo abhAgadhI bhASA vaDe elatA hoya, te bhASA-Arya. (7) jJAna-Arma-jemanAmAM viziSTa prakAranuM matijJAna, viziSTa prakAranuM zrutajJAna, avijJAna, mana:paryava jJAna ke kevalajJAna hoya, te jJAna-Arya. (8) darzana-Arya-jemane samyagadarzana prApta thayuM heya, te darzana-Arya. . (9) cAritra-Arya-jemaNe paMcamahAvratAdi uttama prakAranuM cAritra dhAraNa karyuM hoya, te cAritra-Arya. - skeca7 bhUmimAM janmelA zleSTha gaNAya che. jema ke--ka, yavana, cilAta, zabara, barbara vagere. mlecamAM dayAnuM pramANa ghaNuM ja ochuM hoya che, eTale anya prANIo pratye temane vartAva kruratAbhareluM hoya che. vaLI teo svArtha sAdhavA mATe game tevuM asatya belatA acakAtA nathI ke kenI vastu baLAtkAre paDAvI levAmAM kaMI beThuM samajatA nathI. teo pitAnI viSayavAsanA pUrI karavA mATe strIonuM apaharaNa kare che, tenA para baLAtkAra kare che tathA te kraya-vikrayanI vastu hoya tema tenuM vecANa paNa kare che. vaLI teo game tevuM bhayAnaka pApakarma karIne paNa mAla-milakata ekaThI kare che ane tenA upayAgamAM AnaMda pAme che. A badhAM lakSaNe AryavanI viruddhanA che, eTale tene anArya samajavAnA che. ahIM eTaluM jaNAvavuM jarUrI che ke manuSyanA Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAre raMga, rUpa, kada, dhaMdhA, dharma, deza, raheThANa vagerenI dRSTie paNa paDI zake che. jema ke - raMganI daSTie H ghauMvarNa, gerA, kALA, pILA, zatA vagere. rUpanI dRSTie H capaTA nAka ne jhINI AMkhe-vALA te meMgeliyana vagere. jADA hoTha ne vAMkaDiyA vALavALA te habasI vagere. aNiyALAM nAka ane pAtaLA hoThavALA te Ax vagere. kadanI daSTie H lAMbA, madhyama, ThIMgaNu vagere. dhaMdhAnI daSTie H kheDUta, vaNakara, suthAra, luhAra, darajI, hajAma, mecI, bebI, telI, tabelI, zikSaka, vakIla, vyApArI vagere. . dhamanI daSTie H jaina, bauddha, zIkha, hiMdu, musalamAna, khristI, yahudI, jarathostI vagere. dezanI daSTie H bhAratIya, cIna, jApAnI, razicana, jarmana, phreMca, IglIza, Aphrikana, amerikana, osTreliyana vagere. moTA dezomAM prAMte hoya che, te pramANe paNa manuSyanA prakAre paDI zake che. jemake-gujarAtI, marAThI, rAjasthAnI, paMjAbI, uttara hiMdustAnI, pUbI, aMgALI, uDiyA, madrAsI, malabArI, kannaDa vagere. * ahIM A zabda prayoga vartamAnakALanA vidvAnonI paribhASA mujaba samajAve. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzi raheThANunI dRSTie pahADI, jaMgalI, medAnamAM vasanArA, zaherI, gAmaDiyA vagere * : 266 15 karmabhUmi, 30 akarmabhUmi ane 56 a MtaradvIpanA maLI manuSyanA 101 bhedo gaNAya che. tenA paryApta ane aparyApta gaNatAM 202 bhedo tathA temAM 101 samUminA bhedo umeratAM kula 303 bheTThA thAya che. samUrcchima jIvA aparyApta ja hoya che, eTale te darekane akeka bheda ja gaNAya che. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 ] vA mULa dasahA bharaNA hivaI, avidyA vANamaMtarA huMti / lobhiyA paMcaniddA, tuvidyA vemALiyA levA ra saMskRta chAyA dazadhA bhavanAdhipatayo'STavidhA vAnamaMtarA bhavanti / jyotiSkAH paccavidhA dvividhA vaimAnikA devAH ||24|| padAtha mahA--deza prakAranA mavaLAvi-bhavanAdhipati, bhavanapati. avaLa nA vire te mavarNi, maLanA sAmAnya aghara ke nivAsasthAna thAya che, paraMtu ahiM pari bhASAthI ratnaprabhA nAmanI prathama bhUmimAM upara nIcenA hajAra-hajAra Ajana cheDI vacalA 1 lAkha 78 hajAra Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-makAzikA ejanamAM rahelA devone vasavAnA viziSTa racanAvALAM - sthAnone bhavana samajavAnAM che. kavi-adhipatio, mAlIke, svAmIe. tAtparya ke je devo alekamAM AvelA - bhavanomAM vase che, temane bhavanAdhipati ke bhavanapati kahevAya che. kavi-ATha prakAranA. vALamaMtA-vAnamaMtara, vyaMtara. "vanAnAmastarA ivanAjAvAni, tenu mavA rAnamA ' - vananA aMtare-avakAzavALA bhAge te vanAntara. temAM - rahelA te vAnamaMtara. ahIM vyAkaraNanA "pRSTo vAri" sUtra - anusAra baMne padanI vacce AkAra Avela che. vAnamaMtarane vyaMtara kahevAmAM Ave che, kAraNuM ke teo vividha prakAranA bhavana, nagara ane AvAsarUpa aMtaramAM-AzrayasthAnamAM rahe che. ahIM bhavana zabdathI - ratnaprabhA nAmanI prathama nArakabhUmimAM uparano je hajAraejanavALe bhAga che, tenA uparanIcenA sense jana cheDatAM vacce AThase ejanano bhAga rahe, temAM AvelAM viziSTa racanAvALAM vyaMtara devene vasavAnAM sthAne sama- javAnAM che. nagare tiryaMca lekamAM hoya che ane AvAse * Urdhaleka temaja anya sthaLe paNa heya che. vANuvyaMtara deve, je vyaMtara devenI ja eka jali . gaNAya che, te vyaMtara devenA nivAsasthAnenI upara nIcenA sa ejanavALA vistAramAM rahe che. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deve vyaMtara zabdanI vyAkhyA zAstrakAroe anya rIte paNa karI che. jemake- vigatamattA manuSyo je je cantaH jeonuM manuSyathI aMtara gayuM che, te vyaMtara." keTalAka vyatire tIrthakara, cakavatI, vAsudeva vagere uttama puruSenI cAkaranI peThe sevA kare che, tethI temanI ane manuSyanI vacce aMtara rahetuM nathI. dvaritrahI che. jaliyA-tiSka tavArtha-bhASyamAM kahyuM che ke "jora -jorAnsikAvitti coroSivimAnane, te evA vija je jagatane prakAzita kare che, te jo viSarnavimAne. temAM utpanna thayelA te petiSkA athavA "ronika jasivA "" tiSadeve te ja niSkara. ahIM svArthamAM ja pratyaya thayela che. A vyAkhyAonuM tAtparya e che ke je devAnA vimAne jyane prakAzita kare che, te jotiSka kahevAya che. vatraviNA-pAMca prakAranA. . duviNa-be prakAranA. tenALiya--vaimAnikA vimAnamAM utpanna thAya te vaimAnika. ahI vimAnI '. AkAzamAM rahelI dene vasavAnI vizi= bhUmine samajavAnI . che. zAstrakArone tela lAkSANika ane A pramANe karyuM? Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA che: 'viziSTapuNyairjantubhirmAnyante upayujyanta iti vimAnAni / ' viziSTa puNyazALI jIvA vaDe jenA upayoga karAya, te vimAnA.' AkAzamAM uDavAnI zaktivALA vAhanAne leAkabhASAmAM vimAna kahevAmAM Ave che, paNa te ahIM prastuta nathI. haivA--devA. citra dhAtu sa MskRta bhASAmAM krIDA, vijigISA, dyuti, krIpti, mAda, mada, kAnti, gati Adi aneka arthamAM -vaparAya che. temAMthI ahIM mukhyapaNe krInazIla, dyutimAna, TvIptimAna, gatimAna e arthAM prastuta che. a bhavaNAhivaI vANabhaMtarA joisiyA bemANiyA devA dasahA, pravruvidhA, paMcavitA, suviA kuMtti / bhAvAtha DhavA cAra prakAranA cheH (1) bhavanapati, (ra) jaMtara, (3) jyAtiSTha ane (4) vaimAnika. te anukrame daza, ATha, -pAMca ane e prakAranA che. vivecana pacendriya prANIomAM devanI paNa gaNanA thAya che, -eTaluM ja nahi paNa sukha-vaibhavanI apekSAe temanu sthAna sarvathI zreSTha mAnavAmAM Ave che. nA jIvene sukhane leza paNa prApta thato nathI. . Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve 71. temanI sarakhAmaNImAM tiryaMconI hAlata ThIka gaNAya che, kAraNa ke vividha prakAranA duHkhAnubha vacce paNa teo kavacit kavacita sukhane anubhava kare che. manuSyanI sthiti tiryA karatAM caDiyAtI che, kAraNa ke temane viziSTa keTinuM mana prApta thayeluM che ane tenA vaDe teo vividha prakAranAM duHkhane, vividha prakAranI Apatti ene ke vividha prakAranI muzkelIone pratikAra karI vividha prakAranAM sukhane anubhava karI zake che. dAkhalA tarIke kaDakaDatI ThaMDI paDatI hoya te tiryA ahIM-tahIM -bharAI jAya che, paNa tene viziSTa upAya karI zaktA nathI, jyAre manuSya e ThaMDInuM nivAraNa karavA mATe ghara bAMdhe che, agni prakaTAve che ane garama vastra vagerenI cejanA karIne ThaMDInA kaSTamAMthI ugarI jAya che. vadhAre spaSTa kahIe te AvA samaye paNa teo joItI huMpha meLavIne eka prakArane sukhAnubhava kare che. anya ApattionI bAbatamAM paNa Ama ja samajavuM. - keTalAka manuSya ema kahe che ke "ame ghaNA duHkhI chIe.' paNa tiryacenI sarakhAmaNImAM temanuM duHkha kaMI visAtamAM nathI. manuSya game tevA duHkhI hoya te paNa teo tiryaMca karatAM sArI sthiti bhegave che, eTale temanuM sthAna tiryaMca karatAM niHsaMdeha caDiyAtuM che. * je manuSya ati sukhI hoya, temane ApaNe deva samAna kahIe chIe, kAraNa ke devenuM sukha ApaNA sukha Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzika karatAM aneka gaNuM vadhAre hoya che. anya zabdomAM kahIe te temanuM jIvana moTA bhAge vividha prakAranAM sukhane enubhava karavAmAM ja vyatIta thAya che ane duHkha te kavacit ja bhegavavuM paDe che. temane rahevA mATe suMdara sthAna heya. che, teo IcchAmAM Ave tyAM harIpharI zake che, vaLI teo prazasta rUpa ane lAvaNyathI yukta evI aneka devIothI parivarelA hoya che. temanI sAthe vividha prakAranI kIDA karatAM temane kAla kevI rIte nirgamana thAya che, tenI paNa khabara paDatI nathI. " zrI bhagavatIsUtranA bAramA zatakanA navamA udezamAM pAMca praznAranA deve kahyA che: "dravyadeva, naradeva, dharmadeva, devAdhideva ane bhAvadeva." temAM devapaNe utpanna thanArA. che te dravyadeva, cakravartI te naradeva, sAdhu-munirAje, te dharmadeva, tIrthakara bhagavate te devAdhideva, ane devagatinAmakarmanA udaye devane janma dhAraNa karanArA te. bhAvadeva. A bhAvadevane ja ApaNe sAmAnya rIte deva kahIe chIe ane ahIM tenA ja bhedonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. - deve mukhyatve cAra prakAranA cheH (1) bhavanapati, (2) vyaMtara, (3) jyotirka ane (4) vaimAnika temAM bhavanapati deve daza prakAranA cheH (1) asurakumAra (2) nAgamANa (%) vizukumAra (4) sukumAra (5) ani, Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAja ravo. kumAra, (6) vAyukumAra, (7) svanitakumAra, (8) udadhikumAra, (9) dvIpakumAra ane (10) dikakumAra. A daza bhavanapatio paikI asurakumAra moTA bhAge AvAmAM ane kavacit bhavanamAM rahe che, jyAre nAgakumAra Adi bAkInA bhavanapatio moTAbhAge bhavanamAM ane kavacit AvAsamAM rahe che. ahIM prazna thavA saMbhava che ke "AvA ane bhavanamAM phera che?" tene uttara e che ke "AvAsa meTA maMDapa jevA ane maNi tathA rananA dIpaka vaDe dizAonA samudAyane prakAzita karanArA hoya che, jyAre bhavane bahArathI geLa, aMdarathI cerasa ane nIcenA bhAgamAM kamaLanI karNikA jevA hoya che. bhavanapati deve sAmAnya rIte mRdu, madhura gativALA tathA krIDAzIla hoya che ane jovAmAM kumAranI mAphaka manahara tathA sukumAra lAge che, eTale temanA nAmane cheDe kumAra zabda lagADavAmAM Ave che. paraMtu asurakumAramAM eka varga e che ke je parama adharmane sevanAre hAI paramadhArmika tarIke oLakhAya che. tenA paMdara prakAre che ane te badhA narakanA saMtrIo tarIke kAma kare che. temAM pahele aMba nAmane paramAdhArmika nArakane UMcA karIne pachADe che te bIje aMbarISa nAmane paramAdhAmika nAraka jenA bhaThThImAM pakavI zakAya evA nAnA nAnA TukaDA kare, che, trIjo zabala nAmane paramAdhArmika nAraka jInAM AMtaraDAM, hadaya vagerene bhede che, te ceAthe zyAma nAma 9.-18 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA paramAdhArmika nAraka jIne tIkSaNa zastrothI cheda kare che. pAMcame rodra nAmane paramadhAmika nAraka jIne bhAlA vageremAM pAve che, te cha uparI nAmane paramAdhArmika nAraka jIvenA aMge pAMgane teDe che. sAtame asi5nA nAmane paramadhArmika taravAranA jevA AkAravALAM patranuM vana vipharve che ane temAM nAraka ane pheke che, te AThame dhanu nAmane paramadhArmika dhanuSyamAMthI chaDelAM ardhacandrAdi bANa vaDe nAraka ane vadhe che. navame kuMbha nAmane paramAdhArmika nAraka jIne kuMbhAdimAM pakAve che, te dazame mahAkALa nAmane paramAdhArmika nAraka jInA zarIramAMthI mAMsanA TukaDA kApI, tene khAMDIne, te narakene ja khavaDAve che. agiyArame kAla nAmane paramadhArmika nArakajIne agnikuMDa vageremAM pakAve che, te Ame vaitariNI nAmane paramAdhArmika ukaLatA lehI ane parU vagerethI bharelI vaitaraNa nadI racIne nAraka jIvane temAM DubADe che. terame vAluka nAmane paramadhArmika kaba puSpanA AkAravALI retImAM nAraka jIvane bhuje che, te caudama mahAghoSa nAmano paramAdhArmika tyAMthI nAsI chUTavAnI taiyArI karatAM nAraka chane moTethI bUma mArIne reke che ane paMdarame kharasvara nAmane paramAdhArmika nAraka ane vajana kAMTAne lIdhe bhayaMkara evA zAlmalI vRkSa upara caDAvIne nIce kheMce che. A paramadhAmike aneka jAtanuM pApa karIne mRtyu bAda samudranI atizaya aMdhArI guphAomAM aMDagelika tarIke janma pAme che. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA 275 paramAdhAmikane sAmAnya rIte paramAdhAmI kahevAmAM Ave che. vyaMtara devA ATha prakAranA cheH (1) kinnara, (2) ki puruSa, (3) maheAraga, (4) gAndha, (5) yakSa, (6) rAkSasa, (7) bhUta ane (8) pizAca. te udhvalAka, tiya gUloka ane adhelAkamAM AvelA AvAsA tathA bhavanAmAM vase che ane peAtAnI IcchAthI ke bIjAnI preraNAthI vividha sthaLAe jAya che. te parvatA, guphAo tathA vanAmAM paNa vAsa kare che ane tIthaMkara, cakravartI, aladeva Adi uttama puruSAnI cAkaranI jema sevA kare che. temAM kinnarA dedIpyamAna mugaTavALA temaja suAAlita AkRtivALA hoya che; kipuruSA manohara mukha ane hAthavALA tathA vicitra prakAranI mAlA ane vividha prakAranA vilepanavALA hAya che; mahAraga mahAvegavALA, meATA zarIravALA tathA vividha prakAranA alakAravALA hoya che; gAMdha priya darzanavALA, uttama svaravALA, mastake mugaTa ane kaMThe hAra dhAraNa karanArA hoya che; yakSA gaMbhIra, maneAhara dAnavALA, tathA vividha prakAranAM AbhUSAthI vibhUSita ane mastake mugaTa dhAraNa karanArA hoya che; rAkSasA lAla ane lAMbA laTakatA hoThavALA, suvarNanA zraMgAravALA temaja bhayaMkara danavALA hAya che; bhUta saumya mukhavALA, uttama rUpavALA tathA vividha jAtinA vilepanavALA hAya che; ane pizAca manahara rUpavALA, saumya danavALA, ratnanAM AbhUSaNathI zaNagArela Doka ane hAthavALA hoya che. A darekanA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzita anukrame 10, 10, 10, 12, 13, 7, 9 ane 16 maLI kula 87 uttarabhedo che, paNa tenuM vana ahI prastuta nathI. vyaMtara devAnI eka jAti vANunyatara tarIke oLakhAya che, te ATha prakAranA che : (1) annapaniyaannaprajJaptika, (2) paNapandriya-paMcaprajJaptika, (3) I sivAsiya--RSivAti, (4) bhUyavAIva-bhUtAdrita, (5) kandriya-kra Mti, (6) mahA kriya--mahAka dita, (7) koThuMDa-kuSmAMDa ane (8) payaga--pataka. x A uparAMta z2abhaka nAmathI oLakhAtA devAnI gaNunA paNa vyaMtaramAM ja thAya che. teo tiyag lekamAM AvelA dIgha vaitADhayamAM citra, vicitra, yamaka, zamaka ane kAMcana nAmanA giripradezamAM vase che. citra ane vicitra devakurukSetramAM zIteAdA nadInI ane mAnu AvelA citrakUTa ane vicitrakUTa nAmanA parvata che. yamaka ane zamaka uttarakurukSetramAM sItA nadInI ane mAjI AvelA e nAmanA patA che; ane kAMcanagiri zItADhA tathA sItA nI sAthe saMbaMdha dharAvanAra niSadha tathA nIlavat vagere hadonA taTa para AvelA patA che. A jalaka devA daza prakAranA che : (1) annaja bhaka, (2) pAnaxbhaka, (3) vasraz2a bhaka, (4) vemAz2a bhaka, (5) zayyAja bhaka, (6) puSpa' bhaka, (7) phalaz2a Mbhaka, (8) puSpalaja bhaka, (9) vidyAjuMbhaka ane (10) avyakta jbhaka. temAM anAdi x pataMga Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 ATha jaMke anna vagerenI hAni-vRddhi karanAra che. A deve sAmAnya rIte tiryajabhaka nAmathI oLakhAya che ane teo anugraha karavAnI temaja zApa ApavAnI zakti dharAve che. zAstrakArenuM e kathana che ke jyAre teo krodhAtura hoya, tyAre temanuM darzana thAya te zApa maLe che ane tenA lIdhe apakIti tathA anarthanA bhAga banAya che, paraMtu jyAre teo khuzamijAjamAM hoya, tyAre tenuM darzana thAya te anugraha prApta thAya che ane tenA lIdhe vidyA tathA kIrti vadhe che. zrI vayarasvAmIne A rIte jabhaka deve taraphathI vidyA ane kIti maLyAnuM varNana bhagavatIsUtranA caudamA zatakanA AThamA uddezakamAM prApta thAya che. prathamanA 87 uttarabhedo tathA A 8 ane 10 uttarabhedo maLI vyaMtaranA kula uttarabhede 105 thAya che. je deve tiSa eTale prakAzamAna vimAnamAM rahe che, te tiSka kahevAya che. A prakAzamAna vimAnane lIdhe jagatane prakAza maLe che ane tenA udaya-asta anusAra divasa tathA rAtrinI gaNanA thAya che. tiSka deve pAMca prakAranA che: (1) caMdra, (2) sUrya, (3) graha, (4) nakSatra ane (5) tArA. A krama prajJApanAsUtramAM Apela che. jemake "re kohi? joisiyA paMcavihA pnntaa| taM jahA caMdA, sUrA, gahA, nArA, tArA" paraMtu tavAthadhiMgAmasUtramAM "sUryapaNa prahanakSatrakAzItA " ema jaNAvyuM che. eTale Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :278 jIva-vicAra-prakAzinuM ke temAM sUryane pahelA mUkayo che ane candrane pachI mUkayo che. bAkInA krama upara mujaba ja che. A pAMceya jyAtiSka devezanAM vimAnA keTalAM dUra ane kyA krame AvelAM che ? te joI e. tiyag leAkanI kharAbara vacamAM meru nAmanA pata Avela che. tenA mULamAM keTalAka sapATa jamInanA bhAga che, te samabhUtalA nAme oLakhAya che. ApaNA zAstromAM batAvelAM anekavidha mApAnI gaNanA A samabhUtalAthI ja thAya che. ahIthI navasA yeAjana uparanA bhAga ane navase ceAjana nIcenA bhAga tilAka kahevAya che. tiya gulAkanA uparanA navaseA ceAjanamAM A pAMceya prakAranA jyAtiSTha devA AvelA che, te A pramANe : samabhUtalAthI 790 ceAjana upara tArAnA vimAne Ave che, tyAMthI 10 ceAjana upara sUnAM vimAna Ave che; tyAMthI 80 ceAjana upara cadranA vimAna Ave che, tyAMthI 4 ceAjana upara nakSatranAM vimAna Ave che ane tyAMthI 16 ceAjana upara graheAnAM vimAneA Ave che. upara kahelA pAMceya jyAtiSTha devAnAM sarva vimAne aDhI dvIpamAM meru parvatanI AjubAju krU che, eTale te cara jyaMtika kahevAya che. temAM caMdra karatAM sUryanI gati vadhAre hoya che, sUrya karatAM graheAnI gati vadhAre hAya che, graheA karatAM nakSatrAnI gati vadhAre hoya che ane Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA nakSatro karatAM tArAnI gati vadhAre hoya che. "ni-ravimAnasvarA, tAro duri duttara vidhA" eka caMdra ane sUryanA parivAramAM 88 grahe, 28 nakSatra ane 66975 kaTAkeTi tArAo heya che. aThayAzI grahanAM nAma jaina zAstromAM A pramANe prApta thAya cheH (1) aMgAraka (maMgaLa), (2) vikAlaka, (3) lehitAkSa, (4) zanaizcara, (5) Adhunika, (6) prAdhunika, (7) kaNa, (8) kaNaka, (9) kaNakaNaka, (10) kaNavitAnaka, (11) kaNasaMtAnaka, (12) sema, (13) sahita, (14) AzvAsana, (15) kAryopaga, (16) karbaTaka, (17) ajakaraka, (18) duMdubhaka, (19) zaMkha, (20) zaMkhanAbha, (21) zaMkhavaNubha, (22) kaMsa, (23) kaMsanAbha, (24) kaMsavaNubha, (25) nIla, (26) nIlAvabhAsa, (27) rUpI, (28) rUpAvabhAsa, (29) bhasma, (30) bhasmarAzi, (31) tila, (32) tilapuSpavarNa, (33) daka, (34) dakavaNuM (35) kArya, (36) vaMdhya, (37) IndrAgni, (38) dhUmaketu, (39) hari, (40) piMgala, (41) budha, (42) zuka, (43) bRhaspati, (44) rAhu, (45) agasti, (46) mANuvaka, (47) kAmasparza, (48) dhura, (49) pramukha, (5) vikaTa, (51) visaMdhikalpa, (52) prakalpa, (53) jaTAla, (54) aruNuM, (55) agni, (56) kAla, (57) mahAkAla, (58) svastika, (59) sauvastika, (60) vadhe mAna, (61) pralaMba, (62) nithAleka, (63) nivaidyota, che ke Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA (64) svayaMprabha, (5) bhAsa, (66) zreyaskara, (67) kSemakara, (68) AzaMkara, (69) prazaMkara, (70) arajA, (71) virajA, (72) azoka, (73) vItazeka, (74) vitata, (75) vivastra, (76) vizALa, (77) zAla, (78) suvrata, (79) anivRtti, (80) ekajarI, (81) dvijarI, (82) kara, (83) karaka, (8) rAjana, (85) argala, (86) 55, (87) bhAva ane (88) ketu. AmAM maMgaLa, budha, bRhaspati, zuka, zanaizcara, rAhu ane ketunAM nAme spaSTa joI zakAya che. vaLI bhagavAna mahAvIranA nivaNaprasaMge je bhamarAzi nAmanA graha temanA janmanakSatramAM saMkramaNa karyuM ane pariNAme 2500 varSa sudhI temaNe sthApelA zAsanane anekavidha kaparA saMjogomAMthI pasAra thavuM paDayuM, tenuM nAma paNa ahIM trIzamA graha tarIke jaNAya che. agasti graha ke jene agatsyano tAre kahevAmAM Ave che, te paNa A yAdimAM sthAna pAmela che. hAlamAM nepathyana, harSala ane pleTonI gaNanA agatyanA grahomAM thAya che. temAMne nepathyana sane 1781mAM, harSala sane 1864mAM ane pleTo sane 1930mAM zodhAye ema kahevAya che, paraMtu A badhAe grahane judA nAme uparanI yAdimAM ja samAveza thAya che, ema amAruM mAnavuM che. aThThAvIza nakSatranAM nAme A pramANe jANavA : (1) temanA janmanI sthApelA nuM nAma paDyuM Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA ne abhijitU, (2) zravaNa, (3) zvaniSThA, (4) zatabhiSA, (5) pUrvAbhAdrapada, (6) uttarAbhAdrapada, (7) revatI, (8) azvinI, (9) bharaNI, (10) kRttikA, (11) rahiNI, (12) mRgazara, (13) ArdrA, (14) punarvasu, (15) puSya, (16) azleSA, (18) pUrvAphAlgunI, (19) uttarAphAlgunI, (20) -hasta, (21) citrA, (22) svAti, (23) vizAkhA, (24) anurAdhA, (25) jyeSThA, (26) mULa, (27) pUrvaSADhA ane (28) uttarASADhA. A darekanAM vimAnA hAya che, tenA je raMga dekhAya che, te vimAnanA raMga jANavA. 2 jaMbudvIpamAM 2 caMdra ane 2 sUrya, lavaNusamudramAM 4 caMdra ane 4 sUrya, dhAtakIkhaMDamAM 12 caMdra ane 12 sUrya, kAleAdhisamudramAM 42 caMdra ane 42 sUrya tathA ardha puSkaravaradvIpamAM 72 caMdra ane chara sUrya che. A rIte aDhIdvIpamAM kula 132 cadra ane 132 sUrya che, te upara kahyA mujaba peAtAnA parivAra sAthe meru parvatanI AsapAsa paribhramaNa karIne leAkamaryAdA sAcave che. aDhIdvIpanI bahAra paNa caMdra, sUrya, graha, nakSetra ane tArAo che, paNa te badhA sthira che, eTale ke manuSyakSetranI mAphaka paribhramaNa karatAM nathI. te sakSa eka ja sthAne rahe che ane tethI temanA eka lakSa ceAjanapramANu prakAza paNa sthira ja rahe che. tyAM sUryanA udayaastanI kriyA thatI nathI. eTale visa, zatri Ari tamAma prakAranA kAlamAnanA vyavahAra savavatA nathI. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzika hAlanI khagoLaviSayaka mAnyatAo AthI judA ja prakAranI che, paraMtu te hajI vizeSa abhyAsa ane saMzodhana mAge che. A viSayanI vizeSa carcA 'vizvaracanAprabaMdha* di graMthethI jANavI. je vimAnamAM vase te vaimAnika. A vyAkhyA pramANe te caMdra, sUrya, graha, nakSatra ane tArA paNa vaimAnika devAmAM ja sthAna pAme, paraMtu paribhASAthI urdhva lekamAM rahenAra vimAnavAsI devene ja A saMjJA lAgu paDe che. A vaimAnika deve be prakAranA cheH (1) kalpapapanna ane (2) kapAtIta. temAM kapamAM rahenArA ka55na ane 5nI bahAra rahenArA kalpAtIta kahevAya che. ka 12 che: (1) saudharma, (2) IzAna, (3) sanakumAra, (4) mahendra, (5) brahma, (6) lAMtaka, (7) mahAzukra, (8) sahastrAra, (9) Anata, (10) prANata, (11) AraNa ane (12) acuta. sAmAnya rIte A kapa pahele devaloka, bIje devaka, yAvat bArame devaleka, e rIte oLakhAya che. tiSacakanI upara asaMkhyAta jana upara dakSiNa dizAmAM saudharma ane uttara dizAmAM IzAna devaloka AvelA che, jemAM anukrame 32 lAkha ane 28 lAkha vimAne che. saudharmathI asaMkhyAta jana uMce samazreNimAM sanatkumAra ane IzAnathI asaMkhyAta jana UMce samazreNimAM mAhendra devaleka AvelA che, jemAM anukrame 12 lakha ane 8 lAkha vimAne che. A baMnenI vacce ghaNu Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. uparanA bhAgamAM brA nAmanA devaleAka AveleA che, jemAM 4 lAkha vimAna che. tenI upara eka-khIjAthI UMce lAMtaka, mahAzukra, ane sahasrAra nAmanA devalAke AvelA che, jemAM anukrame 50 hujAra, 40 hajAra ane 6 hajAra vimAna che. tenI upara eka bAju Anata devalAka ane bIjI mAjI prANata devalAka baMnenA maLI 400 vimAne ane tenI upara eka khAju AraNa ane bIjI mAjI acyuta devalAka che, je enI vacce 200 vimAnA che. kilbiSika ane leAkAMtika deve paNa A kalpAmAM ja vase che. temAM prathama prakAranA philmiSikAnuM sthAna pahelA tathA khIjA devalAka nIce, bIjA prakAranA kilbiSikAna sthAna trIjA devaleAka nIce tathA trIjA prakAranA kilmiSikAnu sthAna chaThThA devaleka nIce che ane leAkAMtika devanu sthAna pAMcamA devalAkanA ariSTa nAmanA trIjA prataramAM che. temanA nava bhede nIce pramANe samajavA : (1) sArasvata, (2) Aditya, (3) vAhana, (4) aruNu, (5) gatAya, (6) kRSita, (7) avyAbAdha, (8) masta ane (9) ariSTha. kalpAtIta devA be prakAranA che : (1) praveyaka vimAnAmAM utpanna thayelA ane (2) anuttara vimAnAmAM utpanna thayelA. traiveyaka vimAnA nava prakAranA cheH (1) sunnuna, (ra) supratibaddha, (3) maneArama, (4) satAbhadra, (5) vizAla, (6) sumana, (7) saumanasa, (8) prItikara ane (9) nasi Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAdhi A vimAnA ekabIjAnI upara AvelAM che ane te puruSAkRti-lekanA grIvAsthAne AvelAM hoI traiveyaka kahevAya che. anuttara vimAne pAMca prakAranA che : (1) vijaya, (2) vaijayaMta, (3) jayaMta, (4) aparAjita ane (5) sarvArthasiddha. A vimAnA caiveyakAnI uparanA bhAgamAM AvelAM che. tenI pachI koI devavimAna nathI, mAtra siddhazilAnA bhAga AvelA che. adhA kApapanna devA sAmAnya rIte draza prakAramAM vibhakta che, te A pramANe (1) iMdra : je sAmAnika Aphri badhA prakAranA devAnA svAmI hAya che. (2) sAmAnika je Ayu vageremAM IndranI samAna tathA amAtya, pitA, guru AdinI jema pUjya hoya che. (3) trAyaspriMza je maMtrI tathA pureAhitanuM kAma kare che. (4) pAriSadha : je mitranu kAma kare che. (5) AtmarakSaka je zastra UMcu karIne AtmarakSakanA rUpamAM pITha pAchaLa UbhA rahe che. (6) lApAla : je sarahadanI rakSA kare che. (7) anIka: je sainiko tathA senAdhipationu kAma kare che. (8) prakIrNAMka : je nagaravAsI ke dezavAsI jevA hAya che. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) Abhiyogya-je sevakanuM kAma kare che. (10) kilibaSika-je aMtyaja samAna hoya che. vyaMtara ane tiSkamAM A daza bhede paikI trAyasviMza ane lokapAla hatA nathI. IdronI saMkhyA cesaTha gaNavAmAM Ave che, te. A pramANe - bhavanapatinA 20 (1) asurakumAramAM-camara ane bali. dakSiNa ane uttara ema be zreNione AzrIne dareka bhavanapati- ' nikAyamAM babbe Indra hiya che. (2) nAgakumAramAMdhAraNa ane bhUtAnaMda. (3) vidyutakumAramAM-hari ane hariSaha. (4) suvarNakumAremAM-veNudeva ane veNudArI. (5) agnikumAremAM-agnizikha ane agnimANuvaka(6) vAyukumAremAM-velaMba ane prabhaMjana. (7) nitakumAremAM suSa ane mahAghoSa. (8) udadhikumAremAM-jalakAnta ane jalaprabha. (9) dvIpakumAremAM-pUrNa ane vasiSTha. (10) dikumAremAM-amitagati ane amitavAhana. - vyaMtaranA 16 (1) kinnarema-kinnara ane jiMpuruSa. (2) kiMguruSamAM-sapuruSa ane mahApuruSa Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA (3) mAragamAM-atikAya ane mahAkAya. ( gAMdharvomAM gItarati ane gItayaza. (5) yakSAmAM-pUrNabhadra ane mANibhadra. (6) sakSamAM-bhIma ane mahAbhIma. (7) bhUtomAM-surUpa ane apratirUpa. (8) pizAcemAM-kAla ane mahAkAla, - vANuvyaMtaranA 16 (1) aprajJaptikamAM-sannihita ane samAna. (2) paMcaprajJaptikamAMdhAtA ane vidhAtA. (3) RSivAditamAM-RSi ane RSipAla. () bhUtavAditamAM-Izvara ane mahezvara. (5) kaMditamAM suvatsa ane vizAla. (6) mahAkaMditamAM-hAsa ane hAsarati. (7) kUSmAMDamAM-ta ane mahAta. (8) patamAM-patAka ane patakapati. jyAtiSkanA 2 (1) caMdra-caMdra. (2) sUrya-sUrya. caMdra ane sUrya asaMkhya che, eTale tene Indro paNa asaMkhya che, paraMtu ahIM jAtithI 2 gaNelA che. vaimAnikanA 10 (1) saudharma devalokamAM-zaki. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vo (2) IzAna devalokamAM-IzAna. (3) sanat kumAra devakamAM-sanat kumAra. () mAhendra develekamAM-mahendra (5) brahma devalokamAM-brahmA, (6) lAMtaka devakamAM-lAMtaka. (7) mahazuka devakamAM-mahAzuka. (8) sahastrAra devalokamAM-sahastrAra, (9) Anata devalekamAM-prANata. (10) prANuta (11) AraNa devalokamAM-azruta. (12) ayuta U zaiveyaka ke anuttara vimAnamAM sevya-sevaksAva hete nathI, eTale tyAM badhA deve samAna che. devanA viSayabhoga aMge paNa ahIM theDI vivecanA Avazyaka che. nava raiveyaka ane pAMca anuttara vimAnamAM vasanArA deve viSayasevanathI rahita hoya che, kemake teo alpa saMkalezavALA hovAthI svastha ane zAMta hoya che. bhavanapati, vyaMtara, tiSka, saudharmavAsI ane IzAna5vAsI deve kAyasevI che, eTale ke teo pitAnA bhavana ke AvAsamAM vasanArI devIo sAthe zarIra vaDe viSayabhoga kare che. saMkilaSTa karma ane tIvra anurAgane Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikSa lIdhe teo manuSyAnI mAphaka kAmakrIDAmAM tallIna thaI jAya che. sanatkumAra ane mAhendravAsI spasevI che, eTale ke teo devIonA sparzImAtrathI viSayasukhanI tRpti anubhave che. brahmaleAka ane lAMtakavAsI devA rUpasevI che, eTale ke tevA devIonu rUpa joI ne ja viSayasukhanI tRpti anubhave che. ane mahAzuka tathA sahasrAramAM vasanArA devo zabdasevI che, eTale devIonA cittA ka manahara zabdo sAMbhaLIne ja viSayasukhanI tRpti anubhave che; ane AkInA cAra devalokanA devo manaHsevI che, eTale mAtra mana vaDe ciMtana karavAthI paNa viSayasukhanI tRpti anubhave che. ahI' eTaluM dhyAnamAM rAkhavu joIe ke devIono utpatti bIjA devaleAka sudhI ane temanI gati AThamA devalAka sudhI ja che, AthI karIne trIjA ke tethI adhika devalAkonA devo kAmAtura thAya, tyAre A devIe temanI pAse pahoMcI jAya che ane sparzada vaDe temanI kAmavAsanA zAMta kare che. svalAkamAM jema upara jaIe tema kAmavAsanA echI hAya che ane satASavRtti adhika hAya che, eTale tenI tRptinAM sAdhano paNa tyAM AchA ja hoya che. devonA onI gaNanA nIce pramANe thAya cheH Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ravo 10 bhavanapati 15 paramAdhAmaka | bhavanapati............. 8 vyaMtara 8 vANuvyaMtara vyaMtara........... 10 tiryo chuMbhaka . 5 sthira che jAtaka ******** 12 devaloka ) 3 kibiSika | 9 kAMtika | kalpapapanna-24 ] 9 raivayaka vaimAnikadeva 38 5 anuttara ke kapAtIta 14 I kula 9 tenA paryApta ane aparyApta gaNatAM devenakala 198 bhedo thAya che. - Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] siddha vA mULa = siddhA panarasa - bheyA, titthA titthAsss - siddha-bheeNaM / ee saMkheveNa jIva - vigappA samakhAyA // 25 // saMskRta chAyA siddhAH pannA mevA tIrthotIaiti--siddha-mephena / te saMkSepena lIva-vizvapA: samAnyAtAH // 1 // feal-ferat, Que mall. siddhanA sAmAnya artha niztiA che. nitiAtha eTale peAtAnA ane pUrNa karanAra. ahI artha zabdathI pratyeAjana ke dhyeya abhipreta che. A rIte jeNe kama eTale dhaMdhA ke vyavasAyamAM niSNAta thavAnuM peAtAnuM dhyeya pUrNa karyuM " hoya, tene kama-siddha kahevAya che; zilpa eTale vividha Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha jIvA 1 sa kalAomAM niSNAta thavAnu peAtAnuM dhyeya pUNuM karyuM hoya, tene zilpa-siddha kahevAya che; vidyAne siddha karavAnuM pAtAnu dhyeya pUrNa karyuM hoya, tene vidyA-siddha kahevAya che; maMtrane siddha karavAnuM pAtAnuM dhyeya pUrNa karyuM. hAya, tene maMtra-siddha kahevAya che; ceAgane siddha karavAnuM peAtAnu dhyeya pUrNa karyuM hoya, tene cAga-siddha kahevAya che; Agama eTale saiAddhantika jJAnamAM nipuNu thavAtu pAtAnu dhyeya pUrNa karyuM. hAya, tene Agama-siddha kahevAya che; a eTale dravyane upArjana karavAnu peAtAnu dhyeya pUrNa karyuM hAya, tene a siddha kahevAya che; yAtrA eTale vividha pradezanA pravAsa karavAnuM pAtAnuM dhyeya pUrNa karyu. hAya, tene yAtrA-siddha kahevAya che; abhiprAya eTale mata ke salAha ApavAmAM kuzalatA prApta karavAnuM peAtAnuM dhyeya pUrNa karyuM" hoya, tene abhiprAya-siddha kahevAya che; vividha prakAranI tapazcaryA karavAnI kSamatA keLavI hAya tene tapaHsiddha kahevAya che; ane jeNe karmanA kSaya karavAnuM pAtAnuM dhyeya pUrNa karyuM hoya, tene kama-kSaya-siddha kahevAya che. ahIM A chellA prakAranA siddhane ja ApaNe siddha samajavAnA che. * faar fafssaref: &ftonszaafa: 1' lus D?a faltaiu", te aSTa karmAMne kSINu karanAra samajavA. .. ' panasa-mecA--paMdara prakAranA. visthAtiAd-siddhamendga--tI, atItha Adi siddha thavAnA je pramANe, Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzio . 0i ane nitya te nityanitya. te che jenI sAru AdimAM te tithatisthA. tevA je siddha nA eka te nityA tiru-mena, tenA vaDe utarathAnityArU-siddha-eg. ' (1) tisthasiddha-jenAthI tarAya te tIrtha. te ahIM caturvidha zrIsaMgha ke prathama gaNadhara samajavA. temanI vidyamAnatAmAM je siddha thAya, te rithasiddha-tIrthasiddha. jemake zrIjabUsvAmI vagere. atistha- tIrthanI avidyamAnatA. temAM siddha thAya te (2) atithati-jemake-zrI marudevImAtA. teo tIrthanI sthApanA thayA pahelAM ja siddha thayA hatA. tIrthanA vyavacachedamAM jAtismaraNa jJAnathI siddha thanArAone paNa A prakAranA siddha gaNavAmAM Ave che. ahIM kAra padathI bAkInA tera prakAre grahaNa karavA. te A pramANe - (3) nityafNa-tIrthakarasiddha. zrIaSabhadeva vagerenI jema tIrthaMkarapada prApta karIne siddha thayelA. A () atiSiddha-atIrtha kerasiddha. zrIbharata cakavatI vagerenI jema sAmAnya kevalIrUpe siddha thayelA. (5) caMguddhi -svayaMbuddhasiddha. kapila vagerenI jema jAte ja bedha pAmIne siddha thayelA. (6) pusiddha-pratyekabuddhasiddha rAjarSi karakaMDUnI jema koI paNa bAhya nimitta pAmIne siddha thayelA. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha che svayaM buddhane bAhya nimittanI jarUra paDatI nathI. te pitAnI jAte ja baMdha pAme che, jyAre pratyeka buddhane kaI paNa nimittanI jarUra paDe che. A baMne vacce ATale taphAvata che. (7) pudgalosiddha-buddhabodhita siddha. AcAryAdithI bedha pAmIne siddha thayelA. (8) thIrTisi-strIliMgasiddha. zrI caMdanabAlAnI jema strIliMge siddha thayelA. strIo paNa mokSanI adhikAriNI che, te A bheda parathI siddha thAya che. (9) kurisTAsi-puruSaliMgasiddha. zrI IlAcIkumAranI jema puruSaliMge siddha thayelA. (10) napuMsaddhiAdri-napuMsakaliMgasiddha. zrI gAMgeyanI jema napuMsakaliMge siddha thayelA. ( ahIM jAti napusake levAnA nathI, paNa kRtrima napusake levAnA che.) (11) sTAIla-valiMgasiddha. sAdhunA vezamAM siddha thayelA. (12) annandrisiddha-a liMgasiddha. zrI valkalacarinI jema bIjA vezamAM siddha thayelA. (13) siddha-gRhasthaliMgasiddha. marudevI mAtAnI jema gRhasthanA vezamAM siddha thayelA. (14) gmli-ekasiddha. eka samaye eka eka ' e jas, Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA siddha thayelA. ahIM samaya zabdathI kAlane nivibhAjya bhAga samaja. (15) siddha-anekasiddha. eka samaye aneka siddha thayelA. siddhameLa-siddha thavAnA bhedo vaDe. siddha thavAnA je prakAre che, te pramANe. -A. haveE-saMkSepathI, TuMkamAM. gIra-vipa-jIvanA vikalpa, jIvanA bheda. jIvane vipApa te lIva-vi.bahuvacanAthe navavi . jIva-jIva. vivA-vikalpa, bheda. samAcA-kahyA. samAcAra maLatA.' anvaya titthAtitthAi-siddha-bheeNaM siddhA panarasa-bheyA ee jIva-vigappA saMkheveNaM samakkhAyA / bhAvArtha tIrtha siddha, atIrthasiddha Adi siddho thavAnA prakAre pramANe siddho paMdara prakAranA che. A pramANe samasta jInA bhedo TuMkamAM kahyA. vivecana paMcendriya jInA bhedo pUrNa thayA, tenI sAthe Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha che saMsArI nA bheda paNa pUrNa thayA. A leka, vizva ke jagatamAM cha IndriyavALA kaI ja nathI, eTale paMcendriya jIve e saMsArI jIvenI chellI sImA che ane tene ahIM cAra bhede vaDe barAbara sparzavAmAM AvyAM che. have bAkI rahela siddhanA bheda kahe che. Ama te siddha thayelA sarva jI zakti-sAmarthyamAM ke guNaprAptimAM samAna che, temanI vacce keI jAtane bheda ke taphAvata nathI, paraMtu siddha thavAnI rIta parathI temanA paMdara prakAre paDe che. temAMthI tIrthasiddha ane atIrthasiddha A be bhedo ahIM spaSTa zabdomAM jaNAvyA che ane bAkInA tera Adi padathI grahaNa karavAnA che. | tIrthasiddha eTale zrI tIrthakaradee sthApelA pramANapradhAna caturvidha zrIsaMgharUpa tIrthanI vidyamAnatAmAM siddha thayelA. jenA vaDe tarAya te tIrtha kahevAya che. A vyAkhyA mujaba zramaNa, zramaNI, zrAvaka ane zrAvikAne ane caturvidha zrIsaMgha tIrthanI saMjJA pAmele che, kAraNa ke tenA AlaMbana vaDe saMsArasAgarane saralatAthI tarI zakAya che paraMtu tIrthanI vidyamAnatA na hoya te kaI javA siddha na thAya, evuM nathI. evA samaye paNa keTalAka jIve karmane kSaya karIne siddhigatinI prApti kare che ane siddhonI paMktimAM birAje che; tethI bIje prakAra atIrthasiddhane kahI che. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzimAM - siddhanA A be prakAre evA che ke temAM sarve siddhone samAveza thaI jAya, paraMtu zAstrane prayatna bhedanuM parijJAna karAvavA mATe hoya che, tethI bIjA prakAranuM paNa ahIM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. ' trIjA ane cothA prakAramAM tIrthakarasiddha ane atIrthakarasiddhanI gaNanA thAya che. tene sAra e che ke keTalAka jIve puNyaprakarSane lIdhe tIrthakaranI padavI prApta karIne te ja bhavamAM siddha thAya che, to keTalAka ja AvI padavI prApta karyA vinA mAtra sAmAnya kevaLI tarIke ja siddhigatinI prApti kare che. ahIM eTalI spaSTatA Avazyaka che ke je jIva tIrthaMkarapadane pAmyuM nathI ke kevalajJAnanI prApti karIne sAmAnya kevalInI paMktimAM birAje nathI, te siddhigamanane adhikArI nathI, arthAt siddha thaI zakatuM nathI. jyAre keI paNa jIva saMvara ane nijerAnA utkRSTa AlaMbana vaDe jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mehanIya ane aMtarAya e cAra ghAtakamene kSaya kare che, tyAre tene apratipAtI evuM kevalajJAna utpanna thAya che ane tenA vaDe te sarva padArthonA sarva bhAve jANI zake che. AvA jIvene ApaNe mAnArthe kevalI bhagavaMta kahIe chIe. A kevalI bhagavaMte aMta samaye bAkInAM cAra aghAtI karmone paNa kSaya kare che ane niSkritArtha thaIne UrdhvagamanapUrvaka siddhazilAmAM virAjI siddha nAma sArthaka ' jemaNe kevalajJAnanI prApti pachI tIrtha sthApyuM hoya, Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha che te tIrthakara kahevAya che ane bAkInA sAmAnya kevalI kahevAya che. pAMcamA, chaThThA ane sAtamA prakAramAM svayaMbuddhasiddha, pratyekabuddhasiddha ane buddhabedhitasiddhanI gaNanA thAya che, tenuM rahasya paNa samajI laIe. e te nizcita ke ke bodha pAmyA vinA mokSamArganI pravRtti thatI nathI ane mokSamArganI pravRtti thayA vinA siddhipada sAMpaDatuM nathI. bedha pAma eTale saMsAranI asAratAnuM pUrepUruM bhAna thavuM ane Atma-kalyANa mATe saMyamAdi anuSThAnanI mahattA samajavI. A prakArane baMdha keTalAka AtmAone jAtismaraNAdi jJAna vaDe svayaM thAya che, te keTalAka AtmAene kaI paNa nimitta maLavAthI thAya che ane keTalAka AtmAone jJAna-darzana-cAritrasaMpanna evA AcAryAdinA upadeza vaDe thAya che. A traNa prakArene ahIM anukrame svayaM buddhasiddha, pratyekabuddhasiddha ane budhitasiddha kahevAmAM AvyA che. AThama, navamA ane dazamA prakAramAM strIliMgasiddha, puruSaliMgasiddha ane napuMsakaliMgasiddhane nirdeza thayele che. tene artha e che ke AtmA zarIranI apekSAe strI, puruSa ke napuMsaka game te liMgamAM raheluM hoya, paNa mokSamArganI pravRttimAM masta bane ane karmakaTakane saMhAra kare te e avazya siddhisadanamAM dAkhala thaI zake che tathA niraMjana-nirAkAra evA siddha parmAtmAnI paMktimAM birAjI zake che. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jIva-vicAra-prakAzikAra keTalAka kahe che ke "strIothI saMyamanuM pAlana sarvIze thaI zakatuM nathI, kAraNa ke temane maryAdAnA pAlana mATe vastro dhAraNa karavA paDe che ane vastra dhAraNa e eka jAtano parigraha che, eTale teo mekSamArganI adhikAriNuM nathI, paraMtu Ama kahevuM gya nathI. "muchA mho kutto' evAM zAsanAM TaMkazALI vacane che. teno artha e che ke saMyamanI sAdhanA karatI vakhate vastra, upadhi Adi je kaMI rAkhavAmAM Ave che, te parigraha nathI, paNa tenA pratye mUchamamatA jAge te e parigraha che. eTale je mUchazIla banIne arthAt nirmamatva bhAve vastrane dhAraNa kare che, te parigraha-doSathI yukta nathI ane te kAraNe temane saMyama adhUre ke apUrNa gaNAtuM nathI. tAtparya ke strIo paNa puruSanI jema saMyamanuM pAlana sarvIze karI zake che ane tethI sakala karmane kSaya karavApUrvaka mekSamAM jaI zake che. zrImadevI mAtAe strIliMge ja siddhi prApta karI. zrImallinAtha sIliMge tevA chatAM tIrthakarapadanI prApti karIne mekSe sidhAvyA. zrI rAjimatIe paNa strIliMge ja sidvipada saMpAdana karyuM ane zrI caMdanabALA tathA mRgAvatIe paNa strIliMga ja kevalajJAnanI prApti karIne siddhAvasthAnuM sukha prApta karyuM. uttarAdhyayanasUtranA chatrIzamA adhyayanamAM " sthIkutipitA , tava ca napuMjA" e spaSTa pATha che ane prajJA Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha che 29. panA sUtranA prathamapade paNa sthATikA , pulisTisiddhA, napuMsaDhiA " evA spaSTa zabdo che, eTale strI paNa puruSanA jeTalI ja mokSanI adhikAriNuM che, ema mAnavuM ja yogya che. jemaNe nagnatvane Agraha sevIne strIone mekSanI anadhikAriNI karAvI, temaNe jaina dharmane eka mULabhUta mahAna siddhAMtane a5lApa karyo che, ema kahIe. te jarA paNa atyukti nathI. nagnatva ke anagnatva e kaMI ekSaprAptinAM sIdhAM kAraNe nathI. ekSaprAptinuM sIdhuM kAraNa te karmakSaya ja che ane te nagna ke anagna kaI paNa hAlatamAM thaI zake che. digambara granthamAM paNa sIne cauda guNasthAnaka kahyA che, chatAM kadAgrahathI teo mAnatA nathI. agiyAramA, bAramA ane teramA prakAramAM svaliMgasiddha, anyaliMgasiddha ane gRhasthaliMgasiddhane sthAna ApavAmAM AvyuM che. ahIM liMgane artha veda (Sex) nathI, paNa veza che. tAtparya ke keTalAka jI AhaMta dharmamAM upadezAyelA zramaNa-zramaNanA veze kevaLajJAnanI prApti karIne siddha thAya che, te keTalAka tApasa vagerenA vezamAM rahyA chatAM tathA prakAranI AtmavizuddhinAM kAraNe kevaLajJAnanI prApti karIne siddha thAya che. te keTalAka vaLI gRhastha, vezamAM rahyA chatAM paNa bhAvavizuddhinuM prabaLa nimitta. pAmIne ghAtakarmane kSaya karavAne zaktimAna thAya che ane kevalajJAnanI prApti karIne chevaTe siddha bane che. ahIM eTalI spaSTatA jarUrI che ke svaliMge siddha thavuM, e. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAraprakAzikA *utsaga rUpa che, eTale ke dhArI mArga che ane anya liMge siddha thavu` ke gRhasthaliMge siddha thavuM e apavAdarUpa che, eTale ke, kavacit anatI ghaTanA che. zAstramAM siddha jIvAnA alpa-ahunA vicAra karavAmAM Avyo che, tyAM spaSTa jaNAvyu' che ke ' gRhasthaliMga siddha sahuthI ochA che, ethI anyaliMgasiddha saMkhyAtaguNA che ane ethI straliMgasiddha sakhyAtaguNA che.' -300 caudamA ane paMdaramA prakAramAM ekasiddha ane aneka siddhane mUkavAmAM AvyA che. tenA paramAtha e che ke kAika vAra eka samayamAM mAtra eka jIva ja mekSe jAya che ane koIka vAra eka samayamAM aneka jIvA sAthe mekSe jAya che. dAkhalA tarIke cAvIzamA tIrthaMkara zrI mahAvIra svAmI je samaye mekSe gayA, tyAre bIjo koI paNa jIva AkSe gayA na hatA, eTale te ekasiddhanI koTImAM gaNAya che ane prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva bhagavAna je samaye mekSe gayA, te ja samaye badhA maLIne 108 jIvA mele gayA hatA, eTale te anekasiddhanI koTimAM gaNAya che. ekI sAthe 108 thI vadhAre jIvA siddha thatA nathI, evA zAsakAronA abhiprAya che. ahIM e spaSTatA karavI paNa ucita che ke zrI RSabhadevanI sAthe 108 siddha thayA, te Azcaya gaNuya che, tenuM kAraNa 108 nI saMkhyA nathI, paNa utkRSTa kAyAvALA 108 gayA e che. ahIM prasaMgavazAt e paNa jaNAvI daIe ke Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha che 301 siddhigati prApta karavAnI cegyatA manuSyabhavamAM ja che, eTale manuSyadeha chUTI gayA pachI AtmA A sthaLe kevI rIte pahoMcI jAya che, te jANavuM jarUrI che. AtmAnI. svAbhAvika gati Urdhva che, tethI jyAre tene kaI paNa prakAranuM karmabaMdhana na hoya tyAre sIdhI UrdhvarekhA pramANe ja gati kare che, eTale je sthaLethI deha choDyo hoya, tenA ja agrabhAge siddhazilAmAM sthira thAya che. A kriyAne. pANImAM rahelA tuMbaDA sAthe sarakhAvavAmAM Ave che. jema ke tuMbaDA upara kapaDuM vIMTALI tenA para mATIne lepa karyo hoya, pharI tenA para kapaDuM vIMTALI mATIne lepa karyo hoya, e rIte vAraMvAra kapaDuM vIMTALI mATIne lepa karyo hoya, te e tuMbaDuM bhAre banIne pANInA taLiye besI jAya che. have pANInA dabANa ke gharSaNathI tenI mATI palaLatI jAya ne kapaDAMne akeka AMTo ukelAte jAya, te eka pachI eka tenA paranAM baMdhane ochAM thatAM jAya. che, ane A rIte jyAre tenAM badhAM baMdhane ochAM thaI jAya che, tyAre kapaDAM ane mATImAMthI e tuMbaDuM saMpUrNa mukta thAya che ane tethI sIdhuM Urdhvagati karIne pANInAM mathALe pahoMcI jAya che. ahIM tuMbaDAnA sthAne jIva, kapaDAM ane mATInA lepane sthAne karmabaMdhana ane pANInA sthAne lekAkAzamAM raheluM dhamastikaya dravya samajavuM. . zarIra, indriye, mana vagere paugalika vastuo che. ane te karmanA lIdhe ja saMbhave che, paraMtu siddha jIne Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -302 jIva-vicAra-makAzikA karmane sarvathA abhAva hoya che, eTale temane koI paNa prakAranuM zarIra, Indriya ke mana hatAM nathI, teo mAtra AtmasvarUpa ja hoya che ane te kAraNe temane azarIrI kahevAya che. jyAM zarIra nathI, tyAM janma kevo? jarA paNa kevI ? ane mRtyu paNa kevuM? vaLI rega, zeka ane bhaya paNa zarIranA kAraNe ja utpanna thAya che, eTale tene paNa siddha jIvene sarvathA abhAva hoya che. siddha ja niraMjana-nirAkAra hoya che, paNa temanI hastI bhUMsAtI nathI ke temanA svarUpamAM kaI prakAranuM parivartana thatuM nathI, eTale ke teo akSaya-acala- avyAbAdha sthitine prApta thAya che ane sadAkALa e ja DasthitimAM rahe che. - keTalAka varga ema mAne che ke "siddhAlayamAM rahelA "siddha jagatane duHkhI joIne mRtyulokamAM avatAra dhAraNa kare che ane duHkhI jagatane uddhAra kare che. paraMtu jeo "nirNitArtha che, kRtakRtya che ane sarva prakAranA karmothI -rahita che, te pharI avatAra dhAraNa kema kare? jema bIja - baLI gayA pachI te ugavAnI zakti dharAvatA nathI, tema karmo paNa dagdha thayA pachI AmAne pharI janma-jarA- -mRtyunA baMdhanamAM jakaDI zakatA nathI. vadhAre spaSTa kahIe te karma e keI svataMtra vastu nathI, e te pudagalanuM Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddha che 33 ja eka svarUpa che ane AtmA jyAre mithyAtva Adi dothI yukta hoya che, tyAre tene pitAnA bhaNuM AkaSI temAM tanmaya thAya che ane tyAre ja te karmanI saMjJA pAme che. jyAre siddha jIvomAM mithyAtva Adi kaI doSa rahela nathI, eTale te pudgalene pitAnA bhaNI AkaSI temAM tanmaya bane e saMbhavita nathI, ethI ja te kaI paNa prakArane janma dhAraNa kare ke siddhazilA choDI tenI nIcenA pradezamAM jAya, e banavAnI zakyatA nathI. sva-svarUpamAM sthiratA e ja siddha sukha che ane te eTaluM utkRSTa koTinuM che ke jagatanuM anya kiI paNa sukha tenI barAbarI karI zakatuM nathI. AvazyakaniryuktimAM kahyuM che ke- " navi asthi maNussANaM sukkhaM neva savvadevANaM / jaM siddhANaM sukkhaM, avvAbAhaM uvagayANaM // 190 / / te sukha manuSyane nathI ke sarva devene paNa nathI ke je sukha avyAbAdha sthitine pAmelA siddhone che." siddha jIne siddha paramAtmA paNa kahevAmAM Ave che ane temanI gaNanA devatatvamAM thAya che, eTale a-i haMtanI jema temanI paNa dravya-bhAvapUjA thAya che ane te AtmakalyANamAM ati upakAra nIvaDe che. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanavicAraprakAzikA yAne jaina dharmanuM prANIvijJAna trIjo khaMDa paMca-dvAra che. 20 : Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] chanA vizeSa jJAna mATe pAMca dvAranI prarUpaNa mULa eesiM jIvANaM sarIramAU ThiI sakAyammi / pANA joNi-paramANaM jesiM jaM asthi taM bhaNimo // 26 // saMskRta chAyA eteSAM jIvAnAM zarIramAyuH sthitiH svakAye / .. prANA yonipramANaM yeSAM yadasti tad bhaNiyAmaH // 26 // padArtha g --e. A pada vALa nA vizeSaNa tarIke chaThThI vibhaktinA bahuvacanamAM AveluM che. vANaM-jInA. sattara-zarIra, kAyA, deha jA-AyuSya. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 jIva-vicAra-prakAzikA di-sthiti. saraca-ipitAnI kAyAne viSe. evI jAya te sara. tenA viSe sA.i - sva. va -kAyA. pA -prANe. jenA AdhAre jIvana dhAraNa karI zakAya, tene prANa kahevAmAM Ave che. A prANa daza prakAranA che : (1-5) pAMca Indriye, (6) mane baLa, (7) vacanabaLa, (8) kayabaLa, (9) dhASTravAsa ane (10) AyuSya. no--ivmA-ninuM pramANa joginuM mAna te loji-mAda. koji-ni. jene utpanna thavAnA sthAnane ni kahe che. umA--pramANa, mApa, dhoraNa. ahIM vaparAyela pramANa zabda zarIra, AyuSya, svakAsthiti ane prANane paNa lAgu paDe che. tAtparya ke jema ceninuM pramANa kahevAnuM che, tema zarIranuM pramANa, AyuSyanuM pramANuM, svakAyasthitinuM pramANa tathA prANanuM pramANa paNa kahevAnuM che. siM-jemanuM. naM-je. 0i-che. taMte. maLo-kahIe chIe. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chonA vizeSa sthAna mATe pAMca dvAranI prarUpaNa kanTa avaya eesi jIvANaM jesiM jaM sarIraM, AU, sakAyammi ddhi, pA, koni-mALa rica, te manano ! bhAvArtha A jInA zarIra, AyuSya, kAyarithati, prANa ane nionuM zAkta je pramANe che, te ame hIe chIe. vivecana vizada vargIkaraNa, suyogya paribhASA ane kramAnusArI saMkSipta varNanathI prakaraNa-kartAe ApaNane saMsArI jInA 563 bheda tathA siddha nA aupacArika 15 bhedane paricaya karAvyuM. Ane ApaNe jIva-viSayaka pAyAnuM zikSaNa (Basic education) samajIe. jema pAyA vinA ghara heya nahi, tema A mULabhUta jJAna vinA jIve aMge vizeSa bedha saMbhave nahi. vAstavamAM bhedapariNAnathI ja vastune vizeSa baMdha thAya che ane tethI ja zAsakAre koI paNa vastune vizeSa bedha karAvavA mATe tenA bhede tathA uttarabhedanuM varNana kare che. jema pAye naMkhAyA pachI tenA para majabUta caNatara karavAmAM Ave che ane te ja te ghara TakAu bane che, tema zAstrakAre paNa pAyAnuM jJAna ApyA pachI te aMge vividha mAhitI raju kare che ane e rIte vivakSita viSayanA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanavicAra prakAzikA ka jJAnanI puSTi kare che. vartamAna zikSaNazAstrIo ke jemaNe moTA bhAge mAnavijJAnanA AdhAre zikSaNane lagatA siddhAMte nakkI karyA che, teo paNa A ja paddhatine svIkAra kare che. dAkhalA tarIke bhUgoLanuM jJAna ApavuM hoya te prathama duniyAnA khaMDene, pachI temAM AvelA dezane, pachI tenA jIllA ane prAMtene nirdeza kare che ane tyAra bAda tenI sImAe, tenuM havAmAna, tyAMnI prAkRtika racanA tyAMnuM lekajIvana vagere varNave che, AthI vidyArthIone tAlukA, jIllAo, deze vagerene yathArtha baMdha thAya che ane te jIvanamAM upayogI nIvaDe che. vivakSita viSayane koI eka muddo pakaDIne te aMge vicAraNA karavI ke te saMbaMdhI avanavI mAhitI ApavI tene "pada" ke " dvAra kahe che. ahIM pada prakaraNa (chapter) ne artha ane dvArA jJAnarUpI maMdiramAM praveza karavAnA daravAjAne artha darzAve che. eka viSaya aMge pada ke dvAra keTalA heI zake?' e prazna thavA saMbhava che, paraMtu tene uttara viSaya upara AdhAra rAkhe che. je viSaya ghaNe gahana-gaMbhIra hoya te te aMge aneka pade ke tAre haI zake che. dAkhalA tarIke jIvane viSaya ati gahana-gaMbhIra che, te prajJApanAsUtramAM te aMge nIce mujaba 36 pade javAmAM AvyAM che - (1) prajJApanApada, (2) sthAnapada, (3) alpabahuvapada, (4) sthitipada, (5) vizeSa ke paryAyapada, (6) Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chanA virodha mATe pAMca dvAranI prarUpaNA : chukAMntipada, (7) uchuvAsada, (8) saMjJIpada, (9) ronika pada, (10) caramAcaramapada, (11) bhASApada, (12) zarIra pada, (13) pariNAmada, (14). kaSAyapada (15) Indriyapada, (1) progapada, (17)lezyAmada, (18) kAyarithati (1) samyaktvapada, (1) aMtakriyApada (21) avagAhanA saMsthAnapada, (22) kriyApada, (23) karmaprakRtipada, (ra) karmabaMdhapada, (25) kurmavedapada, (26) karmabaMdhapada, (27) karmavedavedapada, (28) AhArapada, (29) upagapada, (30). pazyattApada, (31) saMjJIpada, (32) saMyatapada, (33) avadhipada, (34) paMricArapada, (35) vedanApada ane (36) samughAtapaDha. ahIM jIvanuM svarUpa saMkSepathI kahevAnuM che, eTale prakAre ati agatyanA evA pAMca dvAranI pasaMdagI karI che ane tenuM varNana kramazaH karyuM che. A pAMca vAramAM nuM prathama zarIradvAra che, temAM nA zarIranuM pramANe kahyuM che. vadhAre spaSTa kahIe te tenI UMcAI no khyAla ApavAmAM AvyuM che ke jene sAmAnya rIte avagAhanA kahevAmAM Ave che. bIjuM AyuSyadvAra che, temAM jenuM AyuSya kahyuM che. trIjuM svakAyasthiti dvAra che, eTale ke eka jIva te ja prakAranI kAyAmAM vAvAra janma ane maraNa pAmI keTale kALa rahI zake, te kahyuM che. cothuM prANukAra che, temAM dareka jIne keTalA prANa hoya che? te jaNAvavAmAM AvyuM che ane pAMcamuM Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "vicA--prazikSA cenidvAra che, eTale ke kyA varganA cha keTalI nimAM utpanna thAya, tenuM varNana karavAmAM AvyuM che. ahIM jIvenA zarIrAdi saMbadhI je pramANu kahevAnuM che, te zAstroe kahyA mujaba ja kahevAnuM che, tethI prakaraNakAre "hiM 8i te maLio ' e zabdaprayoga karyo che. . - vyavahAradraSTie jIvane sahuthI adhika saMbaMdha zarIra sAthe che, vaLI AyuSya, svakAsthiti, prANa ke enine vicAra zarIra vinA thaI zakatuM nathI, tethI prathama dvAra zarIranuM kahyuM che. zarIra sAthe AyuSyane vicAra gADhapaNe saMkaLAyele che, tethI bIjuM dvAra AyuSyanuM kahyuM che. AyuSya pUrNa thayA pachI saMsArI jIvane avazya navI kAyA dhAraNa karavAnI hoya che, eTale trIjuM dvAra svakAyasthitinuM kahyuM che. zarIradhAraNanI kSiA prANa vinA saMbhavatI nathI, eTale ethuM dvAra prANanuM kahyuM che ane zarIradhAraNanI kriyA mATe kaI paNuM penimAM utpanna thavuM paDe che, eTale pAMcamuM dvAra leninuM kahyuM che. A rIte have pachI je vastunI rajUAta thavAnI che, te sahe. taka che ane jIve saMbaMdhI viziSTa jJAnanI vRddhi karanArI che. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] zarIra-dvAra [vAna zarIra pramANa ] aMgula-asaMkha-bhAgo, sarIramenidiyANa savvesi / joyaNa-sahassamahiyaM, navaraM patteya-rukkhANaM // 27 // sasta -chAya aGgalAsaGkhyeyabhAgaH zarIramekendriyANAM sarveSAm / yojanasahanamadhikaM, navaraM pratyeka-vRkSANAm // 27 // pahA aMgula-asaMkha-bhAgo-anusano asabhyatAmA PL. aMgula na! asaMkha mevo bhAga te agula-asaMkha-bhAga. aMgula-bhApavizeSa. te traya prAranA DAya cha: (1) mAmAMYa, (2) asedhAzu bhane (3) awaiya bhare je samaye je puruSe viziSTa ke mahAna gaNAtA hoya tenA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jIva-vicAra-prakAzikA hAthanI AMgaLInA eka veDhA jeTalI laMbAIne AtmAMgula kahevAmAM Ave che; ATha javanA madhya bhAgane ekaThA karIe teTalI laMbAIne udhAMgula kahevAmAM Ave che ane je ubhedhAMgulathI cAraso gaNuM lAMbuM tathA aDhI gaNuM paheluM hoya, eTale kSetrarUpamAM eka hajAragaNuM moTuM hoya, tene pramANamula kahevAmAM Ave che. AmAMthI kayA aMgulane kyAre. upayoga kare? te aMge bRhatasaMgrahaNamAM nIcenI gAthA jevAmAM Ave che: AyaMguleNa vatthu, sarIramusseha aMguleNa tahA / nagapuDhavivimANAImiNasu pamANaMguleNaM tu // AtmAMzula vaDe vastuo mapAya che, usedhAMgula vaDe narAdi cAre gatinA chanAM zarIra mapAya che ane pramANugula vaDe meru vagere parvate, ratnaprabhA vagere nAraka pRthvIo tathA saudharmAvalaMkAdi vimAne vagere mapAya che. tAtparya ke jagatanA sAmAnya vyavahAramAM vastuonuM je mApa kahevAya che, te AtmAgulanI apekSAo kahevAya che. zAstramAM ekendriyAdi jenAM zarIranAM je mApa kahyAM che, te utsadhAMgulanI apekSAe kahyAM che ane meruparvata, ratnaprabhA Adi nAraka pUthvIo, temaja vimAne vagerenAM je mApa kahyAM che, te pramANugulanI apekSAe kahyAM che. ahIM zarIranA pramANamAM viSaya heI aMgula zabdathI usedhAMgula samajavAnuM che. - aDhA-asaMkhya. jenI gaNanA saMkhyA vaDe thaI na zake tene asaMkhya kahevAya che. sAmAnya loke abaja Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIvAra uparAMtanI saMkhyAne asaMkhya tarIke vyavahAra kare che; gaNitazAstrIo parArdha ea aDhAra aMka uparAMtanI saMkhyAne asaMkhya tarIke vyavahAra kare che, paraMtu jaina zAstramAM zIrSa-prahelikA eTale 1994 aMkanI saMkhyA kahelI che ane tenI pachI paNa lAMbA aMtare asaMkhyamatane. vyavahAra mAne che. vaLI, asaMkhyAtanA paNa paritta, madhyama, asaMkhyAta ane te darekanA jaghanya, madhyama ane. utkRSTa, evA traNa prakAre mAnatAM asaMkhyAtanA kula nava prakAre mAnelA che. mA-bhAga. sarI -zarIra, kAyA, deha. jIra ane vizALa e be padanI saMdhi thavAthI. ahIM mejivirALa evuM pada baneluM che. vivicAraNa--ekendriyenuM, ekendriya jIvenuM. sorsi-sarvenuM. joyA-sarjA-eka hajAra ejana. -saMrsa ane arthi e be padonI saMdhithI ahIM gAyana-sanamAM evuM pada bane che. * jApAnuM raNa pramANe te nAca-sA~ . caLa jana. te eka prakAranuM mApa che. tenI gaNanA A pramANe thAya che - - yukhchata pAo, so duguNaM nihatthI sA duguNa htyo| para dhar tulasa, jo te nema : ane dipaka ane ivenuM Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-paziyA 6 ulleyagula = 1 pAda. 2 pAka = 1 veMta 2 veMta = 1 hAtha. 4 hAtha = 1 dhanuSa. 2000 dhanuSa = 1 keza (gAu). 4 keSa = 1 ejana.' saha-hajAra, eka hajAra. sethI daza gaNuM - saMkhyAne hajAra kahevAmAM Ave che. garthi--adhika, vadhAre, kaMIka vadhAre. navAM-temAM vizeSa e ke- navAM ni ca viroSa?" tteira gif-pratyeka vRkSenuM, pratyeka vanaspatinuM. joya evuM je vA te - . tenuM SaSTInA bahuvacanamAM ci-ravA evuM rUpa thAya che. utterapratyeka. te ahIM vanaspatine eka vizeSa prakAra samaja. sara-vRkSa, vanaspati. avaya savvesiM egidiyANa sarIraM aMgula-asaMkha-bhAgo navaraM "patteya rukkhANaM ahiyaM jAyaNa-sahassaM / sarve ekendriya jIvenuM zarIra aMgulanA asaMkhyA- -tamAM bhAga jeTaluM hoya che. temAM vizeSatA eTaDhI ke Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIra-hara pratyeka vanaspatinuM zarIra eka hajAra nathI kaMIka adhika hoya che. vivecana * prastuta prakaraNanI sattAvIzamI gAthAthI tetrIzamI gAthA. sudhI zarIra-kArane vistAra che. temAM sarve jInAM zarIranuM pramANa darzAvavAmAM AvyuM che ke jene sAmAnya rIte avagAhanA kahevAmAM Ave che. A daSTie Ane. avagAhanA-dvAra kahIe te paNa cAle. - ahIM zarIrane anulakSIne tenI uMcAI kahevAnI che, eTale zarIra saMbaMdhI keTalIka spaSTatA karIe. zarIra e. jIvane kriyA karavAnuM sAdhana che. kAyA, kalevara, tanu, caya, upacaya, saMghAta, deha, e badhA tenA paryAya zabda che. saMsArI jIve anaMta che, paraMtu temanA zarIre asaMkhyAta che. tenA judI judI apekSAe aneka prakAre paDI zake, paNa jaina zAsakAroe kArya-kAraNa vagerenI samAnatAne. anulakSIne tenA pAMca prakAre pADelA cheH (1) audArika, (2) vaikriya, (3) AhAraka, (4) taijasa ane (5) kArpaNa je zarIra udAra-utkRSTa pudgalenuM baneluM hoya, te dArika kahevAya; athavA je zarIra anya zarIranI apekSAe ugra svarUpavALuM hoya, te audArika kahevAya? asthavA jenuM chedana, bhedana, grahaNa, dahana vagere thaI zake te audArika kahevAya. prAkRta bhASAmAM tene mATe jA i . zabAne pragaTa thAya che. je zarIra vividha viDiyAne pAme. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chava-vicAmbAzikA eTale ke AkhAmAMthI moTuM, merAmAMthI nANuM, jANamAMthI pAtaLuM, pAtaLAmAMthI jADuM, ekamAMthI aneka, anekamAMthI eka ema vividha prakAranuM banI zake te vaikriya kahevAya. sUkSama arthane saMdeDa nivAraNa karavA mATe caturdazapUrvadhArI muni kevalI bhagavaMta pAse javA mATe vizuddha pugalanuM banAveluM je avyAghAtI zarIra dhAraNa kare, te AhAraka kahevAya. je zarIra tejasUthI baneluM ke tejomaya hoya, te tejasa kahevAya ane Atmapradeza sAthe ektA pAmele e karmane samUha, te kArmaNa zarIra kahevAya. audArji karatAM vakriya, vaikiya karatAM AhAra AhAraka karatAM tejasa ane tejasa karatAM kAmaNa zarIra vadhAre sUkSama hoya che. che . ApaNuM zarIra audArika che, pazu-pakSI vagerenAM je zIre joIe chIe, te paNa dArika che ane vanaspati vagerenAM zarIre paNa dArika che. nAraka ane devenA jIvane svabhAvathI ja vaikiya zarIra hoya che. AhAraka zarIra te upara jaNAvyuM tema keI kAraNa prasaMge ja caturdazapUrvadhara munio dvArA dhAraNa karAya che. taijasa zarIra dareka saMsArI jIvane heya che, paNa te dArika ke vaiyinI aMdara raheluM hoya che ane karmaNa zarIra paNa dareka saMsArI jIvane hoya che, paNa te AtmA sAthe otaprota thayeluM hoya che.. . . . . IpaNa jIva maraNa pAme tyAre tenuM orika ke Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vekiya zakIra paDI jAya che, paNa tejasa tathA kAzmaNa e be zarIre tenI sAthe ja rahe che. - ahIM zarIra saMbaMdhI je pramANu kahevAnuM che, te audArika tathA vaikiyanuM samajavuM. ekendriya jIne kula bAvIza bhede che, te AgaLa kahevAI gayuM che. A bAvIza bhedo paikI pratyeka vanaspati sivAyanA bAkInA badhA jenuM zarIra aMgulanA asaM. khAtamA bhAga jeTaluM hoya che. alabatta, AmAM paNa teratamatA eTale nAnA-merApaNuM hoya che, te A pramANe - (1) sahuthI nAnuM zarIra sUkSma nimedanuM hoya che. sUkSma nigoda eTale sUma sAdhAraNa vanaspati. (2) tenAthI asaMkhyAtagaNuM meTuM sUma vAyumayanuM hoya che. (3) tenAthI asaMkhyAtagaNuM moTuM sUkama agnikALanuM hoya che. che. ( tenAthI asaMkhyAtagaNuM moTuM sUkSma apakAyanuM hoya che. . (5) tenAthI asaMkhyAtagANuM meTuM sUphama pRthvIkAyanuM hoya che. (6) tenAthI asaMkhyAtagANuM moTuM Adara vAyukAyanuM ka hoya che. () tenAthI aMkhyAtagaNuM meTuM Adara agnikAmAnuM Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jIva-vicArAkAriNa () tenAthI asaMkhyAtagaNuM moTuM Adara apakAyanuM hoya che. : ((c) tenAthI asaMkhyAtagaNuM moTuM bAdara pRthvIkAyanuM hoya che. (10) tenAthI asaMkhyAtagaNuM moTuM baMdara nigodanuM hoya che. - Ama chatAM te aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgathI te. adhika hotuM ja nathI. pratyeka vanaspatikAyanuM zarIra utkRSTamAM utkRSTa eka hajAra ejanathI kaMIka adhika hoya che. A pramANu keTalAka kahe eka hajAra ejananI UMDAIvALA hoya che ane temAM kamaLa thAya che, tene AzrIne kahyuM che. temAM eka hajAra jana jeTale pANIne bhAga teTalI nALa hoya che ane pANInI sapATI para raheluM kamala tethI adhika hoya che, tethI eka hajAra ejanathI kaMIka adhika evI tenI UMcAI kahelI che. aDhI dvIpanI bahAra keTalIka latAo paNa AvaDA pramANuvALI thAya che. - ApaNI vartamAna duniyA ke je jaina zAstromAM varNavelA madhyalakanI vacce AvelA jaMbudvIpane eka bahu nAnakaDo bhAga che, temAM paNuM pratyeka vanaspati saMbaMdhI keTalAka Azcaryajanaka vikAsa jovAmAM Ave che. tenI ahIM naidha karavI ucita gaNaze. ' yunAITeDa sTeTasanA kelipheniyA prAMtanA dulera Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIra-dvara , paragaNunA jaMgalamAM evAM vRkSo maLI AvyAM che ke jene gherA mULamAM 108 phuTa jeTale ane 12 phuTanI UMcAIe 76 phuTa jeTaluM che. kaleInA dariyAI bAgamAM 80 phuTa UMce, 15 phuTa paheLe ane dara varSe pa0000 phula Apate gulAbane cheDa che. osTreliyAmAM yukelipTasUnAM vRkSe 500 phuTa UMcA thAya che. tAtparya ke sthAna-saMge anusAra cheDa, latA, velA, vRkSe vagere ghaNuM moTA thAya che, eTale ahIM je pramANa batAvavAmAM AvyuM che, tethI jarA paNa Azcarya pAmavA jevuM nathI. ahIM e paNa spaSTa karI daIe ke sUkSma zarIra game teTalAM bhegAM karavAmAM Ave te paNa ApaNe joI zaktAM nathI, jyAre bAdara zarIre amuka pramANamAM bhegAM thAya, tyAre ApaNe joI zakIe chIe. jena zAstroe jaNAvyuM che ke je mAtra lIlA AMbaLA jeTalI pRthvInA jIva sarasavanA dANA jeTalI kAyA kare te eka lAkha jana pramANa jaMbudvIpamAM samAya nahi. te ja rIte apUkAcanA eka biMdumAM rahelA che je kabUtara jevaDI kAyA kare che te paNa jaMbudvIpamAM samAya nahi. pArasa joyaNa tinneva, gAuA joyaNaM ca aNukamaso / beiMdiya-teiMdiya-cauridiya-dehamuccattaM // 28 // saMskRta-chAyA . dvAdazayojanAni triNyeva gabyUtAni yojanaM cAnukramataH / kIjiya-nira-parijiya-sihoravartam ! 28 che. 21 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara pArsa-bAra. nayana-yAjanA tinneva nizcaya traNa ceAjana. kabA--gAu. noyana-ceAjana. 6-ane. anukramo-anukramazaH, anukrama pramANe, nekRtyi ane tedaiviya ane parici nA vaida, te kRtriya-teraMthi-'ci-vaida. A padma vibhaktivyatyayathI bIjImAM Avelu che, paNa tenA atha chaThThI pramANe samajavAne che. vaci--eindriyavALA jIve. jIva-vicAra-prakAzikA sendriya-traNa indriyavALA jIve. ci-cAra IndriyavALA jIvA. hRda-zarIranI. kudaratta-U cAI. anvaya beii diya - iMdiya- cariMdiya- dehamuccatta aNukama so * vAsa-nocana, tinneva gAthA, ya noyanuM || bhAvA eindriyavALA jIveA, traNa indriyavALA jIvA ane cAra IndriyavALA jIvanA zarIranI UMcAI anukrame Ara cAna, traNa gAU ane eka yeAjana hoya che. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIra-dvAra vivecana ekendriya eTale pAMca prakAranA sthAvara che. tenI pachI vikalendriyana krama Ave che ke jemane sAmAnya rIte kIDAo ane jaMtuo kahevAmAM Ave che. temAM be indriyavALA jInuM utkRSTa dehamAna bAra ejananuM hoya che. paraMtu te aDhIdvIpanI bahAra samudramAM rahelA zaMkhAdinuM samajavuM. 'dvArA-yoganAni dIndriyALAM vahi samudravartivAlInAmuM !" traNa IndriyavALA jInuM utkRSTa dehamAna traNa gAunuM hoya che, te paNa aDhIdvIpanI bahAra rahelA kAnakhajUrA vagerenuM samajavuM. "tathA trIgeva bhUtAni grITriyA bahi:pavarti karNazrRgAlyAdInAm / ' ane cAra IndriyavALA jenuM utkRSTa dehamAna eka ejananuM hoya che. te paNa aDhIdvIpanI bahAra thatAM bhramara AdinuM samajavuM. "tathA corane jaiva vArindriyALAM vahipvrtibhrmraadiinaam / ' mULa dhaNu-sayapaMca-pamANA neraDyA sattamAi puDhavIe / tatto addhaddhaNA neyA rayaNappahA jAva // 29 // saMskRta chAyA paJcazatadhanuHpramANA nairayikAH saptamyAM pRthivyAm / ronA zevA sattAmAM cAva7 21 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 chava-vicAra-prakAzita padArtha dhaputacaraMjAmALa--pAMcase dhanuSyanA pramANavALA. pazunuM sapaMra evuM je jamIna dhAraNa karanAra te ghanu-saca-paMcAmAnadhanu-dhanuSa. sarapaMca-zatapaMca, paMcazata pAMcase. pasApa-pramANavALA. ne --narayike, nAraka-jI. samA-sAtamI. puravaNa-pRthvIne viSe. tatto-tyAMthI. jilphaLA-ardha ardha ochA. joyA-jANavA. cApaNuM -naprabhA. kavi-jyAM sudhI. anvaya sattamAi puDhavIe neraiyA dhaNu-saya-paMca-pamANA, tatto jAva rayaNappahA addhadbhuNA neyA / bhAvArtha sAtamI pRthvImAM nAraka che pAMcase dhanuSya pramANa vALA hoya che. tyAMthI ratnaprabhA sudhI ardhA ardhA ochA jANavA. vivecana eka Indriya, be Indriya, traNa Indriya ane cAra Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIra-dvAra 325 IndriyavALA jIve pachI paMcendriya jInA zarIranuM pramANa krama prApta che temAM prathama nArakInA jInuM zarIra-pramANa kahe che. sAtamI narakanA jIve pAMcase dhanuSanI kAyAvALA hoya che. tenAthI chaThThI narakanA jI ardhA ochA, eTale aDhIse dhanuSanI kAyAvALA hoya che. A rIte pAMcamI narakanA ja savAse dhanuSanI kAyAvALA, cothI narakanA jIve sADI bAsaTha dhanuSanI kAyAvALA, trIjI narakanA jIve savA ekatrIza dhanuSanI kAyAvALA, bIjI narakanA jIve sADA paMdara dhanuSa ane bAra AMgaLanI kAyAvALA tathA pahelI ratnaprabhA narakanA ja piNuM ATha dhanuSa ane cha AMgaLanI kAyAvALA hoya che. tenI tAlikA banAvIe te nIce pramANe thAya ? dhanuSa AMgaLa pahelI ratnaprabhA nArakenA zarIranI UMcAI 7 6 bIjI zarkaraprabhA , cha , 1pA 12 trIjI vAlukAprabhA 31 cethI paMkaprabhA ,, ,, , 6rA pAMcamI dhUmaprabhA 125 chaThThI tama prabhA >> 2 i sAtamI tamastamaprabhA 500 mULI joyaNa-sahassa-mANA macchA uragA ya ganbhayA huMti / juda-judu visarvamu, mutrApo pa31-Tgi rUmo 250 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA saMskRta chAyA yojanasahastramAno matsyA uragAzca garbhajA bhavanti / dhanuHpRthaktvaM pakSiSu bhujaparisarpAnAM gavyUtapRthaktvam // 30 // padArtha goLa-saMsa-mALAM-hajAra yojananA pramANuvALA. joyaNarnu sahassa mere mANa te joyaNa-sahassa-mANa. koca-sasa hajAra ejana. mA-pramANa. machA-ma. vA-ura parisarpa. ca-ane. jamA-garbhaje. hRti-hoya che. dhadda-pudu-dhanuSapRthakava, bethI nava dhanuSa sudhI. ghayddanuM juduraM te dhaNu-pudutta. ghaT-dhanuSa. duraM- pRthakatva. bethI navanI saMkhyAnuM mApa batAvavuM hoya tyAM pRthakatva e zabda joDavAmAM Ave che. te nIce ekathI ane upara dazathI judo pADanAra hoya che. vadhu--pakSIomAM. mubArI-bhujaparisarSa a-puraM-gAupRthakatva, bethI nava gAu sudhI. anvaya gabbhayA macchA ya uragA joyaNa-sahassa-mANA huMti / / pakkhIsu dhaNuha-puhuttaM bhuacArI gAua-puhuttaM / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIra-dvAra. kara7: bhAvArtha garbhaja mana ane ura parisarpo eka hajAra yajana pramANavALA hoya che, garbhaja pakSIo bethI nava dhanuSa sudhInA pramANuvALA hoya che ane garbhaja bhuja- . parisa bethI nava gAu sudhInA pramANuvALA hoya che. vivecana tiryaMca paMcendriyamAM prathama garbhajanuM zarIrapramANu darzAve che ane pachI saMmUchimanuM. temAM garbhajanuM zarIrapramANa darzAvatAM kahe che ke garbhaja matsya ane uraH parisarpo eTale sApa vagere utkRSTa dehamAnathI eka hajAra ejana-pramANuvALA hoya che. paraMtu A pramANu aDhI dvIpanI bahAra utpanna thatA matsya tathA sarpo vagerenuM samajavAnuM che aDhI dvIpanI aMdara ATalI UMcAI jevA maLatI nathI. vartamAna duniyAmAM 45 phuTa lAMbI vahela mAchalI tathA ajagara maLI Ave che. vaLI rUmI sipAIoe 120 phuTa lAMbI sApanI kAMcaLI roma mokalyAne ullekha prApta thAya che. garbhaja pakSIonI UMcAI bethI nava dhanuSya eTale ATha hAthathI mAMDIne 36 hAtha sudhInI hoya che. eka vAra muMbaInA sAMja vartamAna nAmanA patramAM prakaTa thayuM hatuM ke hAla manuSya AnaMdathI sUI zake evA 28 IMca jADAM Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jIva-vicAra-prakAzikA IMDAnAM aDadhiyAM maLI AvyAM che. te te jAtanAM pakSIo keTalAM meTAM haze ?' garbhaja bhujaparisarpanuM utkRSTa dehamAna bethI nava gAu sudhInuM hoya che, te paNa aDhI dvIpanI bahAra samajavuM. vartamAna duniyAmAM malAyAnA jaMgalamAM 35 phuTa lAMbI che maLI Ave che. mULa khayarA dhaNuha-puhuta bhuyagA uragA ya joyaNa-puhutaM / gAua-puhutta-mittA samucchimA cauppayA bhnniyaa||31|| saMskRta thayA khacarANAM dhanuH pRthaktvaM bhujagAnAM uragANAM ca yojanapRthaktvam / gavyUtipRthakmAtrA saMmUchimAzcatuSpadA bhANatAH // padArtha rAya -kheca, pakSIo. ghaNupudutta-dhanuSa-pRthatva pramANuvALA. bethI nava dhanuSyanI avagAhanAvALA. mu -bhujaparisarpo. DA-ura parisarpo. ca-ane. cA-jinapRthakatva pramANuvALA. bethI nava jananI avagAhanAvALA. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIra-dvAra 3ra9: TSA-putta-mittA-gAu pRthakatva pramANuvALA. bethI nava gAunI avagAhanAvALA. "mAtrArakAnna mANavAvI" ahIM mAtra e je zabda che, te pramANavAcI che. samuchimA-saMmUcchime. 43 -catupada, cepaga. mayi -kahelA che. avaya samucchimA khayarA bhuyagAMdhaNuha-puhutta, ya uragA joyaNapuhurta, cauppayA gAua-puhutta-mittA bhaNiyA / bhAvArtha saMmUrchAima becare ane bhujaparipa bethI navA dhanuSya pramANuvALA, ura parisarSe bethI nava jana pramANuvALA ane catuSpade bethI nava gAu pramANuvALA kahyA che. vivecana garbhaja khecara eTale pakSIo bethI nava dhanuSapramANa dehavALA hoya che, tema saMmUrNima khecare paNa bethI nava dhanuSapramANa dehavALA hoya che, paraMtu garbhaja bhujaparisarpa ane saMmUrNima bhujaparisarSanI avagAhanA sarakhI hotI nathI. pahelAnI bethI nava gAunI heya che, tyAre bIjAnI mAtra bethI nava dhanuSa ja hoya che. uraparisarSanA pramANamAM paNa A ja meTo taphAvata che. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA garbhaja ura parisarpe eka hajAra ejana pramANuvALA hoya che, tyAre saMmUrchAima ura parisarSe bethI nava gAu jeTalA pramANuvALA hoya che. garbhaja mance eka hajAra jana pramANavALA hoya che, tema saMmUrNima ma paNa eka hajAra ejana pramANuvALA hoya che, paraMtu ahIM tene ullekha karele nathI. saMmUcchima catuSpada bethI nava gAu pramANuvALA hoya che. garbhaja catuSpadanuM pramANa have pachInI gAthAmAM kaheze. mULa * chacceva gAuAI cauppayA gabbhayA muNeyavvA / vAsa-ti = majussA sa-rarara-nALarUrI saMskRta chAyA SaDgavyUtaya eva catuSpadA garbhajA jJAtavyAH / kozatrika ca manuSyA utkRSTa-zarIra-mAnena // 32 / / padArtha va-cha ja. paramAraM-gAu. raNa-catuSpade. dama-garbhaja. mucavA-jANuvA. jora-tii-traNa gAuM. sa-gAu, ji-traNa. ja-ane Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIra-dvAra 331. majutA--manuSya. ko-sIra mAna-utkRSTa zarIra-mApathI. ukkosa mevA sarIra nu mANa te ukkosa-sarIramANa.. 3ora-utkRSTa, vadhAremAM vadhAre. sarIra-zarIra. mAna-mAnamApa. anvaya gabbhayA cauppayA chacceva gAuAI muNeyavvA, ca maNussA ukkosa-sarIra-mANeNaM kosa-tigaM / / bhAvArtha garbhaja catuSade cha gAu jANavA. manuSya utkRSTa dehamAnathI traNa gAunA heAya che. vivecana saMmUrchAima catuSpadanuM zarIrapramANa gata gAthAmAM batAvyuM che, te bethI nava gAu jeTaluM hoya che, jyAre garbhaja catuSpado vadhAremAM vadhAre cha gAunI avagAhanA vALA hoya che. A pramANu devaku vagere kSetramAM rahelA hAthIone anulakSIne samajavuM. manuSyanA dehanI UMcAI vadhAremAM vadhAre traNa gAunI hoya che. A pramANa paNa devakuru vagere kSetramAM rahelA yugaliyA manuSyane anulakSIne samajavuM. manuSyanI UMcAI saMbaMdhI je havAle vartamAna sAhityamAM prApta thAya che, temAMnA keTalAkanI ahIM nedha. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (332 jIva-vicAra-prazikA -karIzuM. sAlamenanA vakhatamAM pharaTIkasa nAmane eka mANasa thaI gaye, tenI UMcAI 28 phITa hatI. kInkaleksa nAmanA bIjA mANasanI UMcAI 15 phITa beMdhAyelI che. sane 1850nI sAlamAM mAruA pAsenI bhUmi khodatAM rAkSasI kadanA manuSyanAM hADa nIkaLyAM che. tenAM jaDabAM mANasanA paga jeTalAM lAMbAM hatAM. tenI khoparImAM eka buzala eTale 48 zera ghauM mAI zaktA hatA. tenA eka eka dAMtanuM vajana lagabhaga be velA jeTaluM hatuM. AvA havAle vartamAnapatramAM avAranavAra pragaTa thayA kare che, te parathI amuka kAle manuSya ghaNuM UMcA hatA ane temanuM kida keme kame ghaTI gayuM, e nizcaya thAya che. vaLI pradeza paratve paNa manuSyanI UMcAImAM ghaNe phera paDe che. dAkhalA tarIke uttara dhruvanA pradezamAM vasatA erikame ghaNA ThIMgaNa hoya che, te uSNakaTibaMdhamAM rahetA Aphrikana nahabasIo tathA gaMgA-jamanAnA phaladrupa pradezamAM rahetA Aye-purabiyA vagere ghaNA UMcA hoya che. IsANata -surANa rayaNIo satta huMti uccattaM / duga duga duga cau govijjaNuttarekikaparihANI // 33 // - saMskRta chAyA IzAnAntasurANAM ratnayaH sapta bhavantyuccatvam / dvikadvikadvikacatuSkauveyakAnuttareSvekaiparihAniH // pannAtha of-surA-IzAna develekanA aMta sudhInA devenI, Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrUdvAra ' 333. phrasALa jenA aMtamAM che evA sura te IMsAta-su. teonI. "vatra AinAntakALana mAnaniyaMtarika dhAnA hyidA" ahIM IzAna devaloka sudhInA aMtanuM grahaNa che, tethI bhavanapati, vyaMtara, jotiSI, sadharma ane IzAna devaleka grahaNa karavA. - racI-hAtha. ahIM rI-ratna zabda eka hAthanuM mApa darzAvanAre che. satta-sAta. hRtti-heAya che. utta-UMcAI -. vara-cAra. viraputtare-dhaiveyaka ane anuttaramAM. vija ane sattA te vigutta. jevi-vaiveyaka... majuttara-anuttara. A baMne devakanA uccatama prakAre che. iiALI-eka ekanI parihAni. eka ekanuM chApaNuM. phA ne su te zikSaka. tenI varALI te kriza-. vALA. -eka riphALA-parihAni, e chApaNuM. anvaya IsANaMta-surANaM UccattaM satta rayaNIo huMti, duga duga duga cau gevijaNuttarekikaparihANI // bhAvArtha IzAna devakanA aMta sudhInA devenI UMcAI sAta. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :334 jIva-vicAra...kAzikA hAthanI heya che. tyAra pachI be, be, be, cAra, raiveyake ane anuttaramAM eka ekanuM e chApaNuM che. vivecana devanAM zarIranI UMcAI keTalI hoya che, te ahIM darzAvyuM che. IzAna sudhInA deve aTale bhavanapati, vyaMtara, - tiSka, saudharma ane IzAna devaka sudhInA devatAonA zarIranI UMcAI sAta hAthanI hoya che. tyAra pachI be, be, be, cAra, raiveyaka ane anuttara devenI UMcAI eka eka hAtha ochI hoya che. tAtparya ke- sanatakumAra ane mahendra devakanA devenI UMcAI cha hAtha hoya che. brahma ane lAMtaka devakanA devenI UMcAI pAMca hAtha hoya che. zuka ane sahastrAra devalokanA devenI UMcAI cAra hAtha heAya che. Anata, prANata, AraNa ane acuta e cAra devakanA devonI UMcAI traNa hAtha hoya che. nava veyakanA devenI UMcAI be hAtha hoya che ane pAMca anuttara devakanA devenI UMcAI eka hAtha hoya che. BF Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] AyuSya dvAra [7vAnA mAyuSyanu prabhA] - mULI bAvIsA puDhavIe satta ya Aussa tinni vAussa / vAsa-sahassA dasa tarugaNANa teU tirattAu // 34 // - saMskRta chAyA dvAviMzatiH pRthivyAH saptApukAyasya trINi vAyukoyasya / varSasahastrA daza tarugaNAnAM tejaskAyasya trINyahorAtrANyAyuH // 34 // pAtha .. bAvIsA-vAza. puDhavIe-pRthvInu, pRthvIyi vAnu. satta-sAta. ya-mane. aauss-a5||yis OvAnu Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 hAra. tina--traNa. vAkaAE--vAyukAyika jIvAnu. vAsa--sa ssA--hajAra varSa. vAsanuM sarasa te vAsa-sasa. vAsa va, saAE- jIva-vicAra-prakAzika A padma tejaskAya. sivAyanI cAre kAyanA jIvAnA. AyuSyapramANa sAthe joDavAnu che. tAtparya ke jyAM khAvIza kahyA che, tyAM khAvIza hajAra, sAta kahyA che tyAM sAta. hemAra, traNa kahyA che tyAM traNa hajAra tathA dRza kahyA che,tyAM daza hajAra samajavA. sadeza. tALa--pratyeka vanaspatikAyanuM, ahIM tarugaNuthI pratyeka vanaspatikAya grahaNa karavI. re--tejaskAya, agnikAyika jIvAtu. tijJAjha--traNa rAtrinuM AyuSya. tirattanuM AU te tirattAU. anvaya puDhavIe Aussa vAussa tarugaNANa bAvIsA, satta tinni ya dasa vAsa - sahassA, teu tirattAU / bhAvAtha pRthvIkAyika jIvAtu AyuSya khAvIza hajAra varSI, pUAyika jIvonu AyuSya sAta hajAra va, vAyukAyika Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSya dvAra jIvAnuM AyuSya traNa hajAra varSa ane pratyeka vanaspatikAyanuM AyuSya daza hajAra varSa hoya che. agnikAyika jIvAnu AyuSya mAtra traNa rAtrinu hoya che. vivecana AyuSyanA jaghanya, madhyama ane utkRSTa evA traNa prakAza che. jaghanya eTale ochAmAM AjI, utkRSTa eTale vadhAremAM vadhAre ane madhyama eTale te enI vaccenuM temAM jadhanya AyuSyanA ullekha ahI karelA nathI, kAraNa ke sarve audArika zarIranuM jaghanya AyuSya AMtarmuhUtapramANa hoya che. ahIM madhyama AyuSyanA ullekha paNa karelA nathI, kAraNa ke jaghanya ane utkRSTanI maryAdA samajAyA pachI tenA khyAla ApeAApa AvI jAya che. 339 je kramathI jIvAtu zarIra-pramANu kahyuM, teja kramathI AyuSya-pramANu he che. A rIte pAMceya sthAvaranA krama pahelA Ave che. tenuM utkRSTa AyuSya A pramANe samajavuM- (1) pRthvIkAyika jIva 22000 varSa 7000 varSa 3000 varSa 10000 varSa (2) aSThAyika jIvA (3) vAyuAyika jIvA (4) pratyeka vanaspatikAya (5) agnikAyika jIvA 3 ahArAtra. sAdhAraNu vanaspatikAyanuM utkRSTa AyuSya AgaLa ADatrIzamI gAthAmAM jaNAvyuM che, te mujaba aMtamuhUta pramANa hoya che. A AyuSyapramANu khAdara sthAvarAnuM samajavu. jI.22 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA sUkama sthAvarenuM utkRSTa AyuSya pramANa paNa aMtamuhUrta jeTaluM ja hoya che. have pRthvIkAyika jIvanA uchUTa AyuSyamAM je vizeSatA che, te paNa kahIe chIe. te aMge bRhasaMgrahaNImAM kahyuM che ke - sahA ya suddhavAluo, maNasila sakkarA ya kharapuDhavI / iga bArasa caudasa soladvAra bAvIsa sama sahassA // zlaphaNu-suMvALI pRthvInuM u. A 1000 varSa zuddha pRthvInuM che , 12000 varSa vAyukArUpa pUthvInuM ke ru 14000 varSa maNasilanuM , 16000 varSa kAMkarAnuM .. w w 18000 varSa ati kaThina pRthvInuM , , 22000 varSa pRthvIkAyika, apUkAyika, agnikAyika, vAyukAyika tathA sAdhAraNa vanaspatikAyanA AyuSya saMbadhI ApaNe vizeSa vicAraNA karI zakIe ema nathI, kAraNa ke te ApaNI buddhinI bahArane viSaya che; paNa pratyeka vanaspatinA AyuSya aMge ApaNe kaMIka vicAraNA karI zakIe ema chIe. zrI zatruMjaya girirAja upara ghaNA junA kALanuM rAyaNanuM jhADa vidyamAna che. prayAga pAse bheMyarAne vaDa 1500 varSa junuM gaNAya che. jesalemamAM elIkSA oDe va-purANa maLI Ave che ane zekheLa karanArA Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSya-dvAra 338 ee amuka vRkSe 5000 varSa purANuM hevAnuM paNa jAhera karyuM che, eTale pratyeka vanaspatikAyanI utkRSTa AyuSyasaryAdA 10000 varSanI hevA bAbata keI zaMkA rahetI nathI. vAsANi bArasAU beiMdiyANa teiMdiyANaM tu / auNApanna -diNAI cauriMdIgaM tu chammAsA // 35 // saMskRta chAyA varSANi dvAdazAyu:ndriyANAM trIndriIyANAM tu / ekonapaJcAzadinAni caturindriyANaM tu SaNmAsA // 35 // padArtha vAsANi-qSa. bArasa-mA2. AU-mAyuSya. beiMdiyANa-me chandriyA vonu / teiMdiyANa-trazudhandrayavANA vAnu. auNApanna-diNAI-sA payAsa hivasAnuH cariMdINaM-yAra chandrayo vA vAnu. tu-to. chammAsA-cha bhAsa. anvaya beiMdiyANa teiMdiyANaM tu cauriMdINaM AU vArasa vAsANi auNApanma-diNAI, chammAsA // . . / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 jIva-vicAra-prakAzita II bhAvArtha be IndriyavALA, traNa IndriyavALA ane cAra IndricavALA jInuM utkRSTa AyuSya anukrame bAra varSa, ogaNapacAsa divasa ane cha mAsanuM heya che. vivecana be IndriyavALA, traNa IndriyavALA ane cAra IndriyavALA jIne vikalendriya eTale kIDA ke jaMtuo gaNavAmAM Ave che. temanuM utkRSTa AyuSya anya jIvenI sarakhAmaNamAM ghaNuM ochuM hoya che. be IndriyavALA che eTale zaMkha, keDA, kaDI, jaLa, aLasiyAM vagere. temanuM utkRSTa AyuSya bAra varSanuM hoya che. traNa IndriyavALA che eTale kIDI, maMkaDI, udhaI kAnakhajUrA vagere. temanuM utkRSTa AyuSya ogaNapacAsa divasanuM hoya che. ane cAra IndriyavALA jIve eTale vIMchI, bagAI, bhamarA, bhamarI vagere. temanuM utkRSTa AyuSya cha mAsanuM heAya che. A badhA kIDA tathA jaMtuo saMmUrNima hoya che, te bhUlavAnuM nathI. mura-neraiyANa ThiI ukkosA sAgarANi tittIsaM / cauppaya-tiriya-maNussA tinniya paliovamA huNti||36|| Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSyadvAra saMskRta chAyA sura-nairayikANAM sthitirutkRSTA sAgare / pamANi trayastriMzat / tuvar-ticaMdra-manuSyAnAM trInina vatsyAmAni mavanti prA nAraka. padArtha sura-ne dyALadeveza ane nArakeAnI. sura ane reDtha te su-Atha. mu-deva. nAca dvi-sthiti, AyuSya. kAttA-utkRSTa. sAvarALa-sAgarApama. 341 ahI sAgaropamane TUMkamAM sAgara kahela che. sAgaroprema eTale sAgaranI upamAvALA kALa. jema sAgaranA pAra pAmavA durlabha che, tema A pramANane pAra pAmavA durlabha che. Ama chatAM zAkArAe tenuM pramANu te batAvyuM ja che. daza koTAkoTi pApame eka sAgaropama thAya. eka phroDane kroDathI guNIe tyAre koTAkoTi thAya. 10,000,0004 10,000,000 = 10,00,00,00,00,00,000 koTAkoTa. A rakamane puna : daze guNIe eTale dRza koTAkoTi thAya. eka have eka palyApama kAne kahevAya ? te joIe. palya eTale kuvA ke khADo. tenI upamA vaDe samajAvatu je mApa, te pacepama. tenA uddhAra, addhA ane kSetra evA traNa prakAro che ane te darekanA sUkSma ane mAdara gaNatAM Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jIva-vicAra-prakAzikA kula cha prakAre thAya che. temAMthI ahIM sUkSma addhA patyeyamanuM prajana che. zAstramAM kahyuM che ke, "hiM sudumatraddhA paliovamasAgarovamehiM - neraiyatirikkhajoNiyamaNuyadevANAM cAracArUM manniti !" A sUkSma addhA palyopama ane sAgarepa vaDe nAraka, tiryaMca eni, manuSya ane dezanA AyuSya mapAya che. eka jana UMDA, pahoLA ane lAMbA khADAmAM sAta divasanA janmelA yugaliyA manuSyanA bALakanA eka vALanA. sAta vAra ATha ATha karelA (ra097122) kakaDA ThAMsI ThAMsIne bharI temAMthI se varSo vALane eka eka kakaDo kADhatAM jeTalA kALe e khADe khAlI thAya, teTalA kALane bAdaraaddhA-palyopama kahevAya che, ane e dareka TUkaDAnAM asaMkhya sUphama TUkaDA karIne seso varSe vALane eka eka TUkaDe kADhIe teTalA kALane sUphama-addhA-palyopama kahevAya che. tittIsaM-tetrIza. vaDacqya-tiri-tiryaMca catuSpada. cauppaya-tiriya anemaNussa te cauppaya-tiriya-maNussa. upaca-catuSpada. tirica-tiryaMca. tAtparya ke tiryaMca catuSpada mathu-manuSya. tikri--traNa. -ane. parivamA-palyopame. -hoya che. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSya-dvAra hava, kahI che, je uDa anvaya sura-neraiyANa sakosA ThiI titIsa sAgarANi, ya caupaya-tirriya-maNussA tinni paliovamA huti / bhAvArtha deva ane nArakenI utkRSTa sthiti tetrIza sAgarepamanI tathA tiryaMca catuSpada ane manuSyanI utkRSTa sthiti traNa palyopamanI heya che. vivecana ahIM devanI je utkRSTa sthiti kahI che, te anuttara vAsI devenI apekSAe kahI che ane nArakanI je utkRSTa sthiti kahI che, te sAtamI narakanA jInI apekSAe kahI che. temaja tiryaMca catuSpada ane manuSyanI je utkRSTa sthiti kahI che, te devaku-uttarakuru vagere cugalika kSetrenI apekSAe kahI che. ahIM deve tathA nArakanI jaghanya sthiti kahI nathI, temaja utkRSTa sthiti paNa sarvArthasiddha vimAna tathA sAtamI narakanI ja kahI che, eTale temanI jaghanya-utkRSTa sthitinuM varNana karIzuM. bhavanapati tathA vyaMtara devanuM jaghanya AyuSya dazahajAra varSanuM hoya che ane utkRSTa AyuSya judA judA varga pramANe 1 palyopamathI mAMDIne 1 sAgarepamathI kaMIka adhika sudhI hoya che. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prazikA tiSka devamAM candra tathA sUryanA Indrane jaghanya AyuSya hetuM nathI, eTale ke candrane Indra 1 patyepama ane 1 lAkha varSanuM AyuSya bhogave che ane sUryane indra 1 papama ane 1 hajAra varSanuM AyuSya bhegave che. candra, sUrya, graha ane nakSatramAM vasatA anya devanuM jaghanya AyuSya zuM palyopama ane tArAmAM vasatA devenuM te pApamanA AThamA bhAgathI kaMIka adhikathI mAMDIne 1 palyopama uparAMta 1 lAkha varSanuM hoya che. vimAnavAsI, raiveyaka tathA anuttaravimAnavAsI devenuM jaghanya ane utkRSTa AyuSya nIcenI tAlikA mujaba hoya che - devavizeSa jaghanya Ayu utkRSTa Ayu 1 saudharma devaleka 1 palyopama 2 sAgaregama 2 IzAna ,, 1 5.thI adhika 2 sAgarathI adhika 3 sanatkumAra, 2 sAgare. 7 sAgare. 4 mahendra , 2 sAgarethI adhika 7 sAgarethI adhika 5 brahma , 7 sAgarepama 10 sAgaropama 6 lAMtaka e 10 ka. ( 14 ) 7 zukra 14 17 >> 8 sahasAra 9 Anata , 18 ka 19 che 10 prANata che 19 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSya-dvAra 11 AraNa devalAka 20 sAgaropama 12 azruta 21 "" 1 suCna traiveyaka 22 23 2 supratibaddha 3 manerama 24 4 satAbhadra 25 5 suvizAla huM sumanasa 7 saumanasa 8 priyakara 9 Aditya 1 vijaya 2 vaijayaMta 3 jayaMta 4 aparAjita 5 sarvAsiddha , hAya cheH nAma 1 ratnaprabhA 2 zarAprabhA 3 vAlukAprabhA 99 ,, "" ,, "" "" 30 anuttara 31 31 "" 29 ,, 27 28 29 ,, "" "" nathI. 10000 varSa "" 1 sAgaropama 3 "" "" "" "" , 34 27 "" .. "" 33 "" "" jadhanya sthiti "" x matAMtare Dhara sAgarApama utkRSTAyu che. 21 sAgarApama 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 vem x 33 X y x ,, * "" 36 92 "9 "" "" 32 "" 99 "" ma nArakonI jaghanya ane utkRSTa sthiti nIce pramANe "" 77 . "" "" "" "" pa utkRSTa sthiti 1 sAgarApama 3 19 "" "2 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA 4 paMkaprabhA 5 ghUmaprabhA 6 tamaprabhA 7 tamastamaprabhA 7 sAgarepama 10 , , 17 22 che 10 sAgaropama * 17 >> 22 ? 33 che zrI ratnazekharasUrie laghukSetrasamAsamAM keTalAMka tiryaMca catuSpadonuM AyuSya A pramANe sUcavyuM che - maNuAusamagayAI, hayAI cauraMsajAi advNsaa| gomahisuTTakharAI, paNaMsa sANAi dasamaMsA // 98 // iccAi tiracchANa vi, pAyaM savvAraesu sAritthaM / taiyArasesi kulagaranayajiNadhammAiuppapattI / / 99 / / manuSyanA AyuSya jeTaluM AyuSya hAthI, siMha, aSTApada vagerenuM hoya che; enAthI cothA bhAge ghoDA vagerenuM hoya che, bakarAM gheTAM, ziyALa vagerenuM AThame bhAge heAya che gAya, bheMsa, haraNa, UMTa, gadheDAM vagerenuM pAMcame bhAge ane kUtarA vagerenuM dazamA bhAge hoya che. A pramANe tiryacenA AyuSya prAyaH sarva ArAomAM sarakhA hoya che. trIjA ArAnA aMtamAM kulakarenI nIti, jinadharma, bAdara agnikAya vagere utpanna thAya. - jaina hita dezamAM vartamAnakAle prANuonuM vadhAremAM vadhAre keTaluM AyuSya heya, tenI yAdI A pramANe ApavAmAM AvI che - Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAra 1 nAma kA ra hAthI 3 siMhu 4 vAgha 5 suvara 6 gheADA 7 gAya 8 maLada 9 bheMsa 10 U'Ta 11 haraNa 12 gadheDA 13 ge DA 14 kUtarA 15 akarI 16 gheTu 17 sasalu 18 ziyALa 19 khilADI varSa 1000 120 100 4 50 40 25 "" "" "" 24 "" 20 16 99 34 14 13 12 ahI pakSIonu AyuSya paNa batAvyuM che, paraMtu te pakSIonA AyuSya prasaMge jaNAvIzuM, sabhUmi manuSyanI jaghanya tathA utkRSTa sthiti. 347 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :348 jIva-vicAra-prakAzimAM aMtamuhUrtanI hoya che, jyAre garbhaja manuSyanI sthiti tra paratve nIce pramANe hoya che - manuSya jaghanya devakuvAsI 3 palyopamathI 3 papama kaMIka nyUna uttarakuruvAsI harivarSavAsI 2 palyopamathI 2 pApama kaMIka nyUna ramyavarSavAsI che haimavata vAsI ra 1 pAmathI 1 papama hairaNyavata e che kaIka nyUna aMtaradvIpavAsI palyopamanA asaM- palyopamane khyAtamA bhAgathI asaMkhyAta kaMIka nyUna mahAvideha aMtarmuhUrta pUrvakeTivarSa bharata 3 palyopama [avasarpiNInA pahelA ArAne AzrIne) bhAga airavata vartamAna kAlamAM je duniyAne ApaNane paricaya che, temAM sahuthI vadhAre AyuSya raziyAmAM eka DosAnuM 205 varSa neMdhAyuM hatuM. bhAratanA chellA vastIpatrakamAM Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSya-dvAra 34. eTale sane 1961mAM je vastIpatraka taiyAra thayuM, temAM 100 thI adhika varSanI uMmaravALA 150 uparAMta strIpuruSe beMdhAyAM hatAM, temAM keTalAkanuM AyuSya 150 thI 160 varSanuM paNa hatuM. je manuSya 100 varSa jIve, teNe ekaMdara sAruM AyuSya bhogavyuM gaNAya che, paraMtu eTalA AyuSyavALA Aje bahu ja thaDA che. Aje te pacAza varSa vaTAvyA ke manuSya khakhaDI jAya che ane sATha-sIttera varSanA AyuSyanI gaNanA paNa ThIkamAM thAya che. alabatta cIna vageremAM ahIMnA karatAM AyuSya lAMbuM che, paNa sAmAnya. maryAdA te 60 thI 100 vaccenI ja che. jalayara-ura-bhuyagANaM paramAU hoi puvva-koDI u / pakkhINaM puNa bhaNio asaMkha-bhAgo ya paliyassa // 37 // saMskRta chAyA jalacaroraga-bhujagAnAM paramAyurbhavati pUrvakoTI . tu / pakSiNAM punarbhaNito'saGkhyeyabhAgaH palyApamasya // 37 / / padArtha ra4ra4-mu -jalacara, ura parisarpa ane. bhujaparisarSenuM. jalayara bhane uraga bhane bhuyaga te jalayara-ura-bhuyaga ahIM kada ane muca banene gamanasUcaka akSara samA Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 jIva-vicAra-prakAzita napaNe lAgelA che. jayA-jalacara st-upasiSa. mukhyatta-bhuja pasipa'. mA--utkRSTa AyuSya. vama evu A te vahmA, parama-utkRSTa. Ajha AyuSya, hor hAya che. puvaeN hoTI-pUrva kroDa vanuM. ' saptatilakSa koTayaH SaTpaMcAzacca sahasrakoTayo varSANi E pUrvamukhyane joTipUiLIcarthaH '--7056000 kroDa vanuM eka pUrva gaNAya che. AvA eka kroDa - pUrva ema samajavu. tAtparya ke 70,560,000,000,000, vanu eka pUrva, tene guNyA eka kroDa eTale 705,00,000 000,000,000,000 varSa. padmaNInuM--pakSIonu puna--vaLI. maLiyo-kahyo che. saMvamAno--asaMkhyAtamA bhAga. ca--ane. pakriyA-palyopamanA. anvaya jalayara - ura - bhuyagANaM paramAU puvva-koDI hoI puNa pakkhINaM paliyamsa asaMkha-bhAgo manio bhAvAtha jalacara, ura parisarpa ane bhujaparisanuM utkRSTa Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aAyuSya-dvAra AyuSya koDa pUrva varSa hoya che tathA pakSIone patyepamane asaMkhyAtame bhAga kahe che. vivecana ahIM jalacara saMmUrchAima ane garbhaja baMnenuM utkRSTa AyuSya koDa pUrva varSanuM samajavuM, kAraNa ke anya graMthamAM saMmUrNima ura parisaryuM ane bhujaparisarponuM AyuSya juduM gaNAvyuM che, paraMtu saMmUrNima jalacaranuM AyuSya juduM gaNavela nathI. saMmUcchima catuSpadanuM utkRSTa AyuSya 84000 varSa, ura parisarpanuM utkRSTa AyuSya pa3000 varSa ane bhujaparisarpanuM utkRSTa AyuSya 42000 varSa hoya che. saMmUrNima pakSIonuM utkRSTa AyuSya 72000 varSanuM hoya che. garbhaja pakSIonuM utkRSTa AyuSya palyopamane asaMkhyAtame bhAga hoya che. jena hitepadezamAM jaNAvyuM che ke paMcama kAla tathA bharatakSetrane AzrIne pakSIonuM AyuSya nIce pramANe heya chenAma varSa 1 haMsa 100 2 kAgaDo 3 gIdha 4 sArasa 5 krauMca Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kapura 6 maraghA (kuDA) 7 magale 8 ghUvaDe 9 cImarI 10 samaDI 11 vAgALa 12 apaiyA 13 sUDA (pApaTa) bhujapasipa ura:parisapa 1 garALI 2 kAkIDA (kAcaMDA) 1 sApa jIva-vicAra-prakAzikA sabje--sa. kuhumA--sukSma. 60 "" 50 36 29 "" 30 12 120 1 mULa savve suhumA sAhAraNA ya samucchimA maNussA ya / vosa-nahasnepaLa tamutta niya niyaMtti // 38 // 1 satyaMta chAyA sarve sUkSmAH H sAdhAraNAzca saMmUcchimA manuSyAzca / sarve apancenA'ttamuhUrtameva jhIvanti 5 rU8 // padA Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSya-dvAra 354 - ' . ' * . ahIM yuddhama zabdathI pRthvIkAya, apakAya, agnikAya, vAyukAya ane vanaspatikAyanA sUkSma jIve samajavA. "sarve sUra pUcano yuvAna-paracA' vanaspatikAyamAM sAdhAraNa vanaspatikAyanA sUkSama ane bAdara evA be bhedo che. pratyeka vanaspati te bAdara ja hoya che, eTale A bheda sAdhAraNa vanaspatikAyane samajavo. lA -sAdhAraNa vanaspatikAya, "punaH sAdhAraNa, vANijo banattaifthA * ahIM sAsaNathI Adara nigetarUpa anantakAyike samajavA. ane. samucchi-saMmUrNima. . majurasa-manuSya. ca-ane. rola- -utkRSTa ane jaghanyathI. kora ane jahanna te ko-nna. roja-utkRSTa. vahunna-jaghanya. aMtamu-aMtarmuhUrta. ji-nizcayathI. niti-jIve che. anvaya savve suhumA sAhAraNA ya samucchimA maNussA ukkosabahanneNaM aMtamuhuta ciya jiyati / che. 23 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 jIva-vicAra-prakAzikA bhAvArtha pRthvIkAyika vagere sUma che, sAdhAraNa vanaspati ane saMpUmi manuSya utkRSTa ane jAnyathI aMtarmuhUrta sudhI ja jIve che. - vivecana viSayanuM anusaMdhAna bAbara rahe te mATe A varatu ame te te sthaLe jaNAvelI che. - ogAhaNA''UmANa, evaM 'sevajo samakkhAyaM / je puNa ittha visesA visesa-suttAu te neyaa||31|| saMskRta chAyA avagAhanA''yurmAnameva saMkSepataH samAkhyAtam / ye punaratra vizeSA vizeSasUtrebhyaste jJeyA: // 39 / / padArtha ghorALASSB-mA-avagAhanA ane AyuSyanuM pramANa ogAhaNA bhane Au tenuM mANa te ogAhaNA''U-mANaM. zohiNa-avagAhanA. "avane avatiSThane lavA gayAmisyavAhUnA rejene viSe jIvo avagAhana kare, te avagAhanA kahevAya. ahIM arthathI tene deha samajavo. tAtparya ke ahIM avagAhanAthI zarIra abhipreta che. A4-AyuSya. mA-mAna, pramANa pura-A prakAre Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSya-dvAra sahevaLo-sa kSepathI. samavAya-kahyu. ne-je. puna--vaLI. phaya--ahI'. vizvA-vizeSa spaSTIkaraNa. vilennaputtAla--vizeSa sUtreAthI. ahIM vizeSa sUtrathI prajJApanA, saMgrahaNI vagere sUtreA samajavA. 3-tene. naiyA--jANavA . 355 anvaya evaM sakhevao ogAhaNA''u-mANaM samakkhAyaM / puNa ittha je visesA te visesa - suttAu neyA // bhAvAtha A pramANe jIvonI avagAhanA ane AyuSyanu pramANu TUMkamAM kahyuM. paNa emAM je vizeSa spaSTIkaraNa jarUrI che, te vizeSa sUtrothI jAvuM. vivecana prakaraNakAre zarIra-dvAranA ane AyuSya-dvAranA upasahAra rUpe A gAthA kahI che. temAM temaNe jaNAvyu che ke A prakaraNa saMkSepathI Adha karAvavAne arthe racAyeluM hAI temAM jIvonAM zarIra ane AyuSyane lagatI hakIkata Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pada jIva-vicAra-prakAzikA TUMkamAM ja jaNAvI che, paraMtu A saMbaMdhI jemaNe vizeSa jANavuM hoya temaNe te aMgenA khAsa sUtro jevAM keprajJApanAsUtra, saMgrahaNuM vagerethI jANI levA.. ame zarIra-dvAra tathA AyuSya-dvAramAM je vivecana karyuM che, te A sUtronA AdhAre ja karyuM che, tethI A viSayanI jANavA jevI hakIkato prAya, temAM AvI gaI che Ama chatAM A viSayamAM vizeSa jovA IcchanAre uparanAM ane sUtro ane khAsa karIne saMgrahaNI avazya jevI .. li.ali Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] svakAsthiti-dvAra mULa egidiyA ya sa asaMkha ussappiNI sakAyammi / uvavajjati cayati ya aNaMtakAyA aNaMtAo // 40 // saMskRta chAyA ekendriyaH sarve'saMkhyeyotsarpiNIH svakAye / utpadyante cyavante cAnantakoyA anantAH // 40 // - padArtha ci-ekendriya jIve. --ane. sa -sa. --asaMkhya. bAvaLI-utsarpiNI. palyopama ane sAgarepamanuM mApa chatrIzamI gAthAnA padArthamAM darzAvyuM che. evA daza keDIkeDI sAgaropamane Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 jIva-vicAra prakAzikA utsarpiNI kAla thAya. jemAM vastunA rasa-kasa anukrame utsarSaNa kare-caDatA jAya, te utsarpiNakALa. bIje kALa tethI ulaTo che. temAM vastunA rasa-kasa anukame avasarpaNa kare che, eTale ke utaratA jAya che. tenuM kAlamAna paNa eTaluM ja che, eTale ke daza keDAcheDI sAgaropama che. utsarpiNa pachI avasarpiNI ane avasarpiNI pachI utsapiNa e sanAtana krama cAlyA ja kare che. utsarpiNa tathA avasarpiNI kALamAM cha-cha ArA hoya che, temane krama eka bIjAthI ulaTo che. utsarpiNa kALamAM prathama duSamaduSama, pachI duSama, pachI duSamasuSama, pachI suSamaduSama, pachI suSama ane chevaTe suSamasuSama nAmane Are Ave che, tyAre avasarpiNI kAlamAM prathama suSama suSama ane chelle duSamaduSama Ave che. A ArAonuM kAlamAna nIce pramANe heya che - suSamasuSama-Ara- cAra keDAcheDI sAgaropama varSa. suSama Are - traNa che ' suSamadaSama Are che , , duSamasuSama Are beMtAlIsa hajAra varSa jUnA eka keDIkeDI sAgaropama varSa duSama Are 21000 varSa duSamaduSama Are 21000 varSa - A rIte utsarpiNI tathA avasarpiNImAM daza keDAkeDI sAgaropama varSa hoya che ane te baMne maLIne eka Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svakAsthiti dvAra 353 kAlacakra pUruM thayuM gaNAya che. anata kAlacakranu eka purdUgalaparAvata ane che. A mApanA paNu jaina zAsrAmAM upayeAga thayelA che. ahI utsarpiNInA nirdeza che, paNa tenI sAthe avasarpiNI paNa samajI levAnI che. rAmi--pAtAnI kAyane viSe. savavajJatti-utpanna thAya che. yaMtti-vyave che, maraNa pAme che. 6 ane. anaMtaLAyA-ana takAya, sAdhAraNa vanaspatikAya. anaMtALo-anaMta utsarpiNI ane avasarpiNI sudhI. anya savve egiMdiyA ya anaMtakAyA, sakAyammi asaMkha ya anaMtAo ussapipNI uvavajjaMti ya cayaMti / bhAvAtha sarve ekendriya jIvA asaMkhya utsarpiNI ane avasarpiNI sudhI peAtAnI ja kAyAmAM eTale pRthvIkAya AphrimAM utpanna thAya che ane maraNa pAme che ane anaMtakAya eTale sAdhAraNa vanaspatikAyanA jIvA anaMta utsarpiNI ane avasarpiNI sudhI sAdhAraNa vanaspatikAyamAM ja utpanna thAya che ane maraNa pAme che. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvabavicAra-prakAzita vivecana sva eTale pitAnI, kAya eTale kAyAmAM punaH punaH sthiti karavI, tene svakAsthiti kahe che. vadhAre spaSTa kahIe te eka ja jAtinI kAyAmAM vAraMvAra utpanna thavA ane maraNa pAmavA vaDe pasAra thate kALa te svIkAya sthitine artha che. judA jUdA jI para tene keTalo samaya hoya che? tenuM ahIM nidarzana karAvyuM che. temAM prathama e jaNAvyuM che ke sarva ekendriya che asaMkhya utsaNiI ane avasarpiNI kAla sudhI pitAnI ja kAyAmAM utpanna thAya che ane eve che. paraMtu A eka sAmAnya vidhAna che. anya graMthamAM tenI spaTatA karatAM kahyuM che ke A sthiti sUma pRthvIkAyika cha, sUkSma apUkAyika che, sUkSama agnikAyika jIvo ane sUkSama vAyukAyika jIvonI jANavI. bAdara pRthvIkAyika jIve, bAdara apakAyika jIvo, Adara agnikAyika jIve ane bAdara vAyukAyika jIvanI svakAya sthiti sIttara keTAnukaTI sAgarepama jeTalI hoya che. daza keTAnukeTI sAgaropamane eka utsarpiNukALa ane daza kaTAkeTI sAgarepamane eka avasarpiNI kALa thAya che, eTale A kALa sADAtraNa utsarpiNa ane sADA traNa avasarpiNI eTale ke je pUrvanA kALa karatAM thaNe ocho che. . pratyeka vanaspatikAmAM sUmane prakAra hete nathI. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAyasthiti- dvAra te mAtra bAdara ja hoya che. tenI svakAyasthiti paNa sIttera keTAnukaTI sAgarepama jeTalI ja jANavI. have vAta rahI sAdhAraNa vanaspatikAya eTale anatakAya ke nimedanI. temAM sUkSama ane bAdara e baMne prakAra hoya che. A baMne prakAranI svakAsthiti anaMta utsarpiNI ane avasarpiNI kAla jeTalI hoya che. paraMtu temAM spaSTatA eTalI ke A pramANa asAMvyavahArika nigeDhane AzrIne samajavAnuM che. ahIM asAMvyavahArika" ane "sAMvyavahArika" evA je pAribhASika zabdo vaparAya che, tenuM rahasya samajI levuM avazyaka che. je jIve anAdi kAlathI sUkama nigadamAM paDelA che ane kaI paNa samaye tathAvidha sAmagrInA abhAve temAMthI bahAra nIkaLI vyavahAra zazimAM eTale ke sUkamaAdara-pRthvIkAyAdipaNe vividha vyavahAramAM AvyA nathI, temane asAMvyavahArika kahevAmAM Ave che A asAMvyavahArika jIve be prakAranA hoya che. eka te anAdi-anaMta sthitivALA ane bIjA anAdisAnta sthitivALA. temAM anAdi-anaMta sthitivALA asAMvyavahArika jIve kadApi vyavahArarAzimAM AvyA nathI ane AvavAnA paNa nathI; jyAre anAdi-sAnta kAyasthitivALA asAMvyavahArika jI hajI sudhI vyavahArarAzimAM AvyA nathI, paNa AvavAnA che, eTaluM nizcita. A baMne prakAranA jIve anaMta che. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra jIva-vicAra-prakAzi je jIvA anAdi nigeAdamAMthI tathAvidha sAmagrInA cege pRkhyAdika sUkSma ke AdaranA vyavahAramAM eka vakhata paNa AvelA hAya, te sAMvyavahArika. pachI kAge bhale teo pAchA sUkSma nigaDhamAM AvelA hoya. A jIvA paNa anaMtA che, paraMtu te sArdi-sAnta sthitivALA che. tAtparya ke sUkSma nigaDhanI kAyasthiti traNa prakAranI hAya che : (1) anAdvi-anaMta, (2) anAdi-sAMta ane (3) sAdi-sAMta. temAM prathamanI be sthiti asAMvyavahArika sUkSmane ghaTe che ane chellI sAMvyavahArika sUkSmane ghaTe che. temAM pahelA enI svakAyasthiti anaMta utsarpiNI avasarpiNIpramANu hAya che ane chellAnI kAyasthiti asaMkhyAta utsarpiNI--avasapi NIpramANa hoya che. khAdara sAMvyavahArika niAdanI utkRSTa kAyasthiti sIttera koTAkeATI sAgaropamanI hoya che. sAmAnya nigeAdanI kAyasthiti aDhI puddagalaparAvartanI eTale anaMta kAlacakra pramANu hAya che. mULa sacina-samA vizachA, sattaH-manA li-ti-i-manulA / uvavajjaMti sakAe nAraya- devA ya no ceva // 41 // saskRta chAyA saGkhyeya samAn vikalAH saptASTa-bhavAn paJcendriya- tiryagUmanuSyAH utpadyante svakAye nArakA devA na caiva // 41 // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kAyasthiti-dvAra padArtha saMktimA-saMkhyAtA hajAra varSa 'saGkhyAtasamAH saGkhyAtavarSasahastrAH / vigalA rA vasaMta ti" pa rvanAt " paMcasaMgrahamAM evuM vacana Ave che ke vikalendrinI svAyasthiti saMkhyAtA hajAra varSa hoya che, eTale ahIM saMnnitrane artha saMkhyAtA hajAra varSa kara. upA0 - zrI kSamAlyAkajIe paNa "satramAH racAta varALi" e artha karela che. bRhasaMgrahaNImAM. paNa "saMnniA vArasada vihetu" e pATha che. viTA-vikalendriye. saTTa-mavA---sAta ke ATha bhava sudhI. satta bhane aTTa mere bhava te sattadubhavA. satta-sAta. -ATha. bhava bhava, janma. ifddhi-siri-- maLu-paMcendriya tiryaMca ane manuSya. vinA evA Ta ririka ane maju te viiira-tiri-ajugA, vaMjinipaMcendriya, pAMca IndriyavALA. siri-tiryaca. manuba- manuja, manuSya. kavavanaMti--utpanna thAya che. sevA-svakAmAM. nA tevAM-nAraka ane devenI. no--nathI. jeva-nizcayathI ja.' ' Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzita aca vigalA saMkhijja-samA, paNidi-tiri-maguA sattaTu-bhavA -sakAe uvavajjati ya nAraya-devA no ceva / bhAvArtha vilendriya jIve saMkhyAtA hajAra varSa sudhI ane - paMcendriya, tiya tathA manuSya sAta-ATha bhava sudhI pitAnI kAyAmAM utpanna thAya che. nAraka ane devone - svakAsthiti nathI ja. vivecana vilendriya jIve eTale be, traNa ane cAra Indri- yavALA che ke jemane sAmAnya rIte kIDAo ane jaMtuo kahevAmAM Ave che, te marIne potAnI kAyamAM - eTale beIndriyavALA marIne beIndriyavALA tarIke, traNa IndriyavALA marIne traNa IndriyavALA tarIke tathA cAra IndriyavALA marIne cAra IndriyavALA tarIke saMkhyAtA - hajAra varSa sudhI utpanna thAya che. tyAra pachI bIjI kAyA - dhAraNa kare che. paMcendriya tiryaMce eTale jalacara, sthalacara ane becare marIne pitAnI ja kAyamAM sAta ke ATha vAra utpanna thAya che. pachI avazya bIje bhava dhAraNa kare che. - manuSyanuM paNa ema ja che. ahIM sAta ke ATha bhava vikalpathI kahevAnuM kAraNa Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svakAyasthiti-dvAra e che ke jemanuM AyuSya saMkhyAtA varSanuM hoya che, te e ja kAyamAM sAta bhava kare che ane pachI bIjI kAya dhAraNa kare che ke mekSe jAya che. agara AThame asaMkhyAta AyuSyavALA yugaliAne eka ja bhava kare che. yugaliA marI avazya devalokamAM jAya che, tethI ekathI vadhAre satata bhava asaMkhyAta AyuSavALAmAM thatA nathI. tAtparya e che ke 7 bhava saMkhyAta varSavALA ane eka asaMkhyAta varSavALA tarIke utpanna thAya te 8 bhava. pUrA kare ane phakta saMkhyAtA varSavALA tarIke utpanna - thAya te 7 bhAva pUrA kare, pachI anyAyamAM utpanna thAya A nAraka ane devene svakAya-sthiti hatI nathI eTale ke keI nAraka marIne yunara nAraka thatuM nathI ke : ke deva marIne punaH deva thatuM nathI. te avazya bIcha. kAyA dhAraNa kare che. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANa-dvAra mULa -dasahA jiMANa pANA, iMdi-usAsAu-jogavala-ruvA / egidiemu cauro, vigalesu cha satta aTeva // 42 // saMskRta chAyA - rAdhA ravAnAM kALA thi-vaThThalApu-colAvara-! "ekendriyeSu catvAro vikaleSu SaT sapta aSTaiva // 42 // padArtha vahI-daza prakAranA. libAjInA. paLA-prANe. upasarga ane laga-jIvavuM, e dhAtu parathI prANa - zabda bane che. "prANiti-vati neti prAH" jenA vaDe chavAya, te prANa. e jIvanuM bAhA lakSaNa che. koI paNa jIva, jaMtu ke prANa "jIve che" evI pratIti prANa - vaDe ja thAya che. vadhAre spaSTa kahIe te je jIva, jaMtu Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mANa-dvAra 30 ke prANImAM prANa vidyamAna hoya tene ApaNe jIvaMta hIe chIe ane jenAmAM prANa vidyamAna na haya, tenuM mRtyu, maraNa ke avasAna thayeluM mAnIe chIe. zAstromAM "navari-nALAnuM dhAri jIvaH je jIve che, arthAt praNene dhAraNa kare che, te jIva." AvI vyAkhyA karavAmAM Ave che. tene phalitArtha e che ke prANadhAraNa e ja jIvana che. prANune dhAraNa karavAne lIdhe ja jIvane praNa" evI saMjJA prApta thayelI che. niva-Indriye. pharitra ane uttara ane mAtra ane rojanuM ahi ane hava, e rRri-kalA -kADhavA. ahIM pharitratArA jevA evo paNa pATha jevAmAM Ave che, paraMtu tethI arthamAM koI pharaka paDatuM nathI. vi-Indriye. enA pAMca prakAre prasiddha che. A dareka prakArane eka eka prANu gaNavAmAM Ave che. A rIte pAMca Indriyo e pAMca prANa che. - kalAsa-uchuvAsa, zvAsocchavAsa. : Urdhva ke prabala rIte zvAsa levo, te ucchavAsa kahevAya che. ucchavAsa vargaNAmAMthI pudgalagrahaNa kare te uSTravAsa ane lIdhelA pudgalene cheDe te nizvAsa kahevAya. athavA matAMtare dArika zarIravALI dArika vargaNAnA, kriya zarIravALA vecivagaNanA, ane AhAraka zarIramAM Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya te drazna a hI paNa 68 jIva-vicAra-prakAzikA AhAraka vargaNAnA pudgalane ucchavAsa-nizvAsa rUpe pariNumAvIne cheDe te zvAse chuvAsa kahevAya. bhAra-AyuSya. * jenA vaDe jIva prastuta bhavamAM amuka samaya sudhI TakI zake tene AyuSya kahe che. A AyuSya be prakAranuM cheH (1) dravyAyuSya ane (2) kAlAyuSya. temAM AyuSya enAM je pudgale te dravyAyuSya, kahevAya che ane te pudgale vaDe jIva jeTalA kALa sudhI amuka gati ke bhavamAM TakI zake te kAlAyuSya kahevAya che. ahIM eTalI spaSTatA jarUrI che ke jIvana jIvavAmAM AyuSyakarmanAM pudagale. (AyuSyane udaya), e ja mukhya kAraNa che. jyAM e pudgale samApta thayAM ke AhAra-auSadhi Adi aneka prayatnathI paNa jIva jIvI zaktA nathI. A baMne prakAranA AyuSyamAM jIvane dravyAyuSya te avazya pUrNa karavuM ja paDe che. temAM koI apavAda hete nathI, paraMtu kAlAyuSya te pUrNa kare ke na paNa kare; kAraNa ke kalAyuSya je apavartanIya hoya, eTale ke zastrAdikanA AghAtathI zIgha parivartana pAme tevuM hoya te apUrNakALe paNa maraNa pAme ane je anapavartatIya hoya te game tevAM nimitto maLavA chatAM te AyuSyane. kALa pUre karIne ja maraNa pAme. ahIM vizeSamAM eTaluM samajavAnuM che ke zasAdi bAhya nimittathI mAsuSyane kSaya thAya te te se5krama AyuSya che, ahIM ziyAmane artha bAhA nimitta che mane Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAra AyuSyanA aMtima kALamAM jene bAhya nimitta AvI paDe tevuM AyuSya paNa sepakrama ja kahevAya. AvA keI paNa bAhya nimitta vinA ja je AyuSyane kSaya thAya te nirupakama AyuSya kahevAya. have je anAvartanIya AyuSya che, temAM bAhya nimitta heya paNa kharuM ane na paNa hoya, eTale ke te sepakrama ane nirupakama ema baMne prakAranuM hoya che ane je apavartanIya AyuSya hoya che, e te sepakamI ja hoya che. ahIM e spaSTatA paNa Avazyaka che ke sepakrama apavartanIya AyuSyamAM akALe maraNa nIpaje che, paNa sepakrama anAvartanIya AyuSyamAM te mAtra nimitta rUpa bane che, eTale ke e upakrama AyuSyane nyUna karatA nathI. bRhasaMgrahaNamAM kahyuM che keuttmcrmsriiraa, sUraneraiyA asaMkhanaratiriA / huMti niruvakamAu, due vi sesA muNeavvA // uttama puruSa eTale tIrthakare, cakravartIe, vAsude, prativAsudeve ane baLadeve vagere carama zarIrI eTale jeo te ja bhavamAM mokSe javAnA che, evA strI puruSa, deve, nAraka, asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA tathA tie anAvartanIya nirupakrama AyuSyavALA heya che, jyAre bAkInA sarva manuSya ane tiryaMca cha bane - prakAranA eTale sepakrama ane niyama AyuSyavALI hoya che. che. 24 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 jIva-vicAra-prakAzikA AyuSyanA kSaya sAta prakAre thAya che. te samadhI kahyuM che ke ajjhavasANanimitte, AhAre. veyaNA parAdhAe / phAse ANApANU, sattavihaM jhijhae AuM || (1) pramaLa adhyavasAyathI, koI puruSa athavA srIne atyaMta kAmAsakti ke snehAsakti hAya ane priyapAtranA viyAga thAya te AyuSyanA zIghra kSaya thAya che ane maraNu nIpaje che. (2) nimittathI. zasrAdikane AghAta thAya, viSapAna karyu hoya ke daDa-cAbUka vagerenA sakhta prahAra thAya te prahAra thAya teA AyuSyanA zIghra kSaya thAya che ane maraNu nIpaje che. (3) AhArathI. ati alpa AhAra karatAM, zarIra kRza thatAM, ati snigdha AhAra karavAthI rAgAdika thatAM ane bahu bhAre, ghaNA tathA ahitakara AhAra karavAthI paNa AyuSyane zIghra kSaya thAya che ane maraNu nIpaje che. (4) vedanAthI. zUla vagere bhayaMkara vyAdhionI vedanAthI paNa AyuSyane zIghra kSaya thAya che ane maraNu nIpaje che. (5) parAghAtathI. 10 anya taraphathI thayelA AghAtathI, athavA UMDA khADA Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANa-dvAra 371 vageremAM paDavAthI ke parvata parathI jhaMpApata karavAthI paNa AyuSyane zIgha kSaya thAya che ane maraNa nipaje che. (6) sparzathI. cAmaDIne tAlapuTa viSane sparza thAya, agnine sparza thAya ke bhayaMkara sarpAdika jherI vastune sparza thAya ke viSakanyAdine sparza thAya te AyuSyane zIdhra kSaya thAya che ane maraNa nIpaje che. (7) ANuprANathI. dhAsanuM saMdhana thavAthI. keI gaLe phAMse ghAle te zvAsanuM ruMdhana thAya che athavA gaLA ke nAkamAM kaI prakAranI ADakhIlI UbhI thAya te paNa zvAsanuM ruMdhana thAya che. vaLI rogAdi kAraNoe paNa zvAsanuM ruMdhana thAya che ane tethI AyuSyane zIghra kSaya thatAM maraNa nIpaje che. govaruM-rogabaLa. AtmapradezamAM je parispaMdana thAya che, tene yoga kahevAya che. A parispaMdanane lIdhe ja mana, vacana ane kAyAne lagate vyavahAra zakya bane che. temAM je ga- kiyAthI manane lagate vyavahAra zakya bane, te manega kahevAya che ane tenI gaNanA prANamAM thAya che. je ga- kriyAthI vacanane lagate vyavahAra zakaya bane, te vacanoga kahevAya che ane tenI gaNanA paNa prANumAM thAya che. tathA je gakriyAthI kAyAne lagate vyavahAra zakaya bane, te Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37ra. jIva-vicAra-prakAzikA kAyAga kahevAya che ane tenI gaNanA paNa prANamAM thAya che. tAtparya ke traNa prakAranuM gabaLa e traNa praNe che. va-svarUpa. gviSNu-ekendrimAM, eka IndriyavALA jIvamAM, sthAvaramAM. ra3ra-cAra. visu-vikalendrimAM, vikalendriya tarIke lekhAtA chamAM. satta-sAta. -ATha. ane iva nI saMdhi thavAthI bava evuM pada aneluM che. gva--ja. avaya jIvANa pANA dasahA, iMdi-usAsAu-jogavalarUvA / egidiesu. cauro, vigalesu cha satta advaiva // bhAvArtha jInA prANa daza prakAranA hoya che. te pAMca Indriya, senzavAsa, Ayu ane traNa prakAranA yogabaLa rUpa jANavA temAM ekendriya ke sthAvara jIvene cAra prANa hoya che. ane vikendriya tarIke oLakhAtA chane pitAnI cegyA pramANe, cha, sAta ke ATha prANe heya che.. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANa-dvAra TAda vivecana paMcadvAramAMthI zarIra-dvAra, AyuSya-dvAra ane svakAyasthiti-dvAra e traNa dvArenI prarUpaNa karavAmAM AvI. have cothA prANa-dvAranI prarUpaNa kare che. keTalAka ema mAne che ke jIva ane prANu e be ekaja vastu che, paNa vAstavamAM tema nathI. je jIva ane prANa e be eka ja vastu heta te prakaraNukAra jIvA pALA' e zabdaprayoga karatA nahi. jyAM ghaDAnI lagAma" e zabdaprayoga karavAmAM Ave che, tyAM gheDe ane lagAma e be vastu judI havAnuM pratipAdana ApaApa thAya che, tema ahIM paNa samajavAnuM che. tAtparya ke jIva ane prANa eka nathI, paNa judA che, tethI ja ahIM "jInA prANa" e zabdaprayoga thayela che. zAstrakAroe kahyuM che ke "jJAtivari ati prApta --jenA vaDe jIvI zakAya, te prANa." A prANa eka prakArane nathI, paNa daza prakAra che ane e dazeya prakArenI ahIM spaSTa gaNanA karAvI che. pAMca Indriye te pAMca prANu, zvAse zvAsa e chaThTho prANa, AyuSya e sAme prANu ane traNa prakAranuM gabaLa e ATha, nava tathA dazame prANa. ahIM e prazna thavA saMbhava che ke "zuM dareka jIvane daza prANe hoya che?" tene uttara nakAramAM che. ahIM je daza prANane nirdeza karyo che, te utkRSTanI apekSAe karele Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 jIva-vicAra-prakAzikA che, eTale je jIve egya vikAsa pAmelA che, temane daza prANe hoya che ane bAkInAne ochA prANa hoya che. ochA eTale keTalA?" tene khulAse ahIM prakaraNakare vyavasthita rIte karyo che. ekendriya jI ke sthAvare jemane vikAsa sahuthI ocho che, eTale ke jeo sahuthI nIcA staranA che, temane cAra prANa hoya che. ahIM temaNe e prANanAM nAma ApyAM nathI, paNa anya graMthana ullekha parathI ema samajavAnuM che ke temane (1) sparzanendriya prANuM, (2) dhAkRvAsa prANa, (3) AyuSya prANa ane (4) kAyabala prANu e cAra prANa hoya che. ahIM spaSTatA eTalI ke ekendriyone nAsikA hotI nathI, paNa teo sarvAge zvAse zvAsanI kriyA kare che ane teo audArika zarIrathI ja AhAra-grahaNAdi kiyA karatA hovAthI temane kAyabala paNa hoya che. vikalendriya jInA traNa prakAraH (1) be IndriyavALA cha, (2) traNa IndriyavALA jI ane (3) cAra IndriyavALA . temAM be Indriya jIne uparanA cAra prANa uparAMta rasanendriya tathA vacanabaLa prANa adhika hoya che, eTale kula cha prANa hoya che, traNa IndriyavALA ane tethI adhika eka prANendriya hoya che, eTale kula sAta prANa hoya che, ane cAra IndriyavALA jIvone tethI adhika cakSurindriya hoya che, eTale kula ATha prANuM hAya. che. A rIte sAmAnya tiryacene cArathI ATha sudhInA prANe hoya che. Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANadvAra mULa asanni - sanni - paMcidiesu nava dasa kameNa bodhavvA / tehi saha vippaogo jIvANaM bhaNNae maraNaM // 43 // saMskRta chAyA asaMjJi - saMjJi - paJcendriyeSu nava daza krameNa bodhavyAH / H saha viprayogo jIvAnAM bhavyate maraNam // 43 // padA ani--asanI. " 6 anti ane ni-paSitri te ani-sani piitajJa. jene saMjJA na hAya te asa'nI kahevAya. ahIM saMjJA zabdathI (1) hetuvAdopadezikI, (2) dIrghakAlikI ane dRSTivAdopadezikI, e traNa paikI dIrghakAlikI saMjJA samajavAnI che. 'zuM thaI gayuM?' zuM thaze ?' have zuM karavuM ? ' e pramANe ati dIrghakAlikI bhUtakAla ane bhaviSya kAla sa'a'dhI je vaDe ciMtana thAya, tene dIrghakAlikI sa'jJA kahevAya. A saMjJAne sapradhAraNa saMjJA paNa kahevAmAM Ave che, kAraNa ke tenA lIdhe ucita--anucitanA vicAra tathA niya thAya che. ahIM sajJAne artha sAmAnyapaNe vicArazakti ema karIe te paNa cAle. sanni--saMgI, saMjJAvALA. viviSNu--paMcendriyAmAM, paMcendriya jIvAmAM. nava -nava. rA--za. OMcr Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAziSTha meLa-kamAnusAra, krama pramANe. vadhavAjANavA. tehiM-tenI. sa-sAthe. vijojo-viprayAga, viyega. vA-jInuM. maUkahevAya che. mara --maraNa, mRtyu, avasAna (Death). anvaya asanni-sanni-paMciMdiesu kameNa nava dasa bodhavvA / tehiM saha viSpaogo jIvANaM maraNaM bhaNNae / bhAvArtha asaMjJI ane saMjJI paMcendriya jIne anukrame nava ane daza prANe hoya che. teonI-prANenI sAthe viyega e jIvanuM maraNa kahevAya che. vivecana have pacendriya jIvanamAM keTalA prANuM hoya che? te kahe che. dIrghakAlikI saMjJAnI apekSAe paMcendriya prANIenA asaMsI ane saMsI evA be prakAre che. temAM saMmUrNima tiryaMca ane saMmUrchAima manuSyane asI gaNavAmAM Ave che, kemake temanAmAM dIrghakAlikI saMjJA yAne mana hetuM nathI. AvA jIvane cAra indriyavALA Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANa-dvAra cha karatAM zrotrendriya adhika hoya che, eTale kula nava prANa hoya che, paraMtu daza pikI mane baLa prANa temane hete nathI. keTalAka saMmUrNima manuSyamAM vacanabaLa hetuM nathI, tethI ATha prANa hoya che. ane AvA manuSya zvAsocchuvAsa paryAmi pUrI karyA vinA marI jAya te temane sAta prANa paNa hoya che. * deva, nAraka tathA gaja manuSya ane garbhaja tiryaMcane saMsI gaNavAmAM Ave che, kemake temanAmAM dIrghakAlikI saMjJA yAne mana avazya hoya che. A saMjJI paMcendriya prANIo upara kahelA dazeya prANothI yukta hoya che. ahIM eTale khulAse Avazyaka che ke jene sAmAnya athavA eusaMjJA kahevAmAM Ave che, e te sarve saMsArI jIne avazya hoya che. tenA daza prakAre A pramANe jANavA : (1) AhAra saMjJA, (2) bhayasaMjJA, (3) mithunasaMjJA, (4) parigrahasaMjJA, (5) krodhasaMjJA, (6) mAnasaMjJA, (7) mAyA saMjJA, (8) lebhasaMjJA, (9) eusaMjJA ane (10) lokasaMjJA. ahIM prazna thavA saMbhava che ke "zuM ekendriya jIvone paNa AhArAdi dazeya prakAranI saMjJAo heya che?" tene uttara jaina zAstroe hakAramAM Ave che. teo kahe che ke "vanaspati pANI pIe che, te AhAra saMjJA che. te sparzathI saMkeca pAme che, te bhayasaMjJA che. velaDIo * navatattva-avayUrikAra 7 ja prANa kahe che. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - -- jIva-vicAra-prakAzikAra vRkSane vIMTAya che, te parigrahasaMjJA che. kurabakavRkSa strInA AliMganathI phaLe che, te maithunasaMjJA che. kekanadane kaMda. huMkAra kare che, te krodhasaMjJA che. sadaMtI raDyA kare che (ke mArA hovA chatAM leke duHkhI kema?) e mAnasaMjJA che. dareka velIe pitAnAM phaLane DhAMkI de che, te mAyA saMjJA che. bilI tathA palAza (khAkhare) vagere vRkSe nidhAna para potAnAM mULa sthApe che, te lebhasaMjJA che. vaLI rAtre kamale saMkeca pAme che, te lokasaMjJA che ane velaDIo mArga zodhavAne vRkSa upara caDe che, te ghasaMjJA che. A rIte ekendriya evI vanaspatimAM paNa daze ya saMjJAo devAmAM Ave che." A daza saMjJAo uparAMta mokSa, dharma, sukha, duHkha, jugupsA ane zeka e nAmanI bIjI paNa cha saMjJAo. che, paraMtu upara jaNAvI te daza saMjJAonI vizeSa prasiddhi che ane temAM paNa prathamanI cAra eTale AhAra, bhaya, maithuna, parigraha e cAra saMjJAo vadhAre jANItI che. manuSyamAM bhaya, AhAra, maithuna ane parigraha saMjJA-- vALA jIvo uttarettara vadhAre hoya che, eTale sahuthI thoDA bhaya saMjJAvALA hoya che, tenAthI vadhAre AhAra saMjJAvALA hoya che, tenAthI vadhAre parigraha saMjJAvALA hoya che ane tethI vadhAre maithuna saMjJAvALA hoya che. tAtparya ke manuSyamAM maithuna saMjJAvALA sahuthI adhika hoya che. A rIte tiryamAM parigraha, maithuna, bhaya ane AhAra Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANa-dvAra. 379, saMjJAvALA jIvo uttarottara vadhAre hoya che, nArakamAM maithuna, AhAra, parigraha ane bhayasaMjJAvALA ja uttare ttara vadhAre hoya che. astu maraNuM tene kahevAya?' tene uttara judA judA manuSya judI judI rIte Ape che. keI kahe che ke zarIranA mArmika bhAga (Vital Parts) kAma karatAM baMdha thaI jAya, tenuM nAma maraNa; keIke kahe che ke zvAsecchavAsanuM baMdha thaI javuM, e ja maraNa, paraMtu amuka sagAmAM zarIranA mArmika bhAge kAma karatAM baMdha thaI jAya che ane pAchA cAlu thaI jAya che, eTale tene vAstavika maraNa kahI zakAya nahi. vaLI zvAse zvAsanuM baMdha thaI javuM ene paNa maraNa kahI zakAya nahi, kAraNa ke egavizArado gakriyAthI lAMbA vakhata sudhI zvAsevAsanI kyiA baMdha rAkhI zake che. vaLI hRdaya amuka vakhata baMdha paDIne pAchuM cAlatuM thaI jAya che. hamaNAM ja raziyana DokaTaree baMdha paDelA hRdayane amuka prakAranuM masAja karIne cAlu karyAnA hevAla vartamAnapatromAM chapAyA hatA, eTale A vyAkhyAo maraNane yathArtha paNe lAgu paDatI nathI; jyAre prakaraNukAre jenasUtra-siddhAMtanA AdhAre maraNanI je vyAkhyA ApI che, te maraNane yathArtha paNe lAgu paDe che. je jIvene jeTalA prANa dhAraNa karavAnI maryAdA che, tene jIvathI viga che, tenuM nAma maraNa che. dAkhalA Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 380 jIva-vicAra prakAzikA - tarIke manuSyane daza prANu dhAraNa karavAnI maryAdA che. have eka manuSyane game te sparza karIe te paNa te kaMI * jANI zakatuM nathI; tenuM moDhuM baMdha che, eTale te kaI paNa vastune svAda cAkhI zaktA nathI, tenA nAka AgaLa game te vastu dharIe, te paNa tene gaMdha pArakhI zakatuM nathI; - vaLI tenI AMkho baMdha che, eTale te kaI vastu joI - zakti nathI, paraMtu ApaNe avAja karIe te te sAMbhaLI zake che, te tene maraNa pAmele kahI zakAze nahi, kAraNa ke - tenAmAM zrotrendriya prANa avaziSTa che. A ja rIte keI paNa eka Indriya kAma ApatI hoya, tyAM sudhI tene maraNa pAmele kahI zakAya nahi. have mAnI le ke tenI pAMce Indriye kAma karatI - baMdha paDI gaI che, paNa te jarA aMgUTho halAve che, te tenAmAM kAyabaLa prANa avaziSTa che, eTale tene maraNa pAmele kahI zakAya nahi. A jagatamAM evA dAkhalAo - jovAmAM AvyA che ke jyAre eka mANasane marele mAnI - samazAnamAM laI gayA hoya ane tene lAkaDAnI ceha para sUvADyo hoya, paNa tyAM tenA pagane aMgUThe jarA halavAthI tene nIce UtA hoya ane vaidya-hakImane belAvI upacAra karatAM pAche te jIvaMta thaye hoya. keIka vAra mANasanI pAMceya indriye kAma karatI - baMdha paDI jAya che, zvAse zvAsa paNa aTakI jAya che, te :vicAra karate baMdha paDe che, meDhethI kaMI paNa bolI zakate Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341. nathI ke kAyAnuM jarA paNa halanacalana karI zakato nathI, chatAM brahmaraMdhramAM tenI cetanAzakti avaziSTa rahI hoya te te pAche jIvaMta thAya che. A vakhate mAtra AyuSya . prANu ja bAkI hoya che, eTale Ama banI zake che. eTale jIvathI sarva prANenuM alaga paDI javuM-cAlyA javuM, nAza tha, e ja sAcA arthamAM maraNa, mRtyu ke avasAna che. ahIM e spaSTatA paNa karavI joIe ke jyAM sudhI AtmAne karmanuM baMdhana che ane tenAM phaLa bhegavavA mATe tene eka yA bIjI gati-nimAM jaIne jIvana dhAraNa karavuM paDe che, tyAM sudhI ja tene A daza prANe ke te paikI keTalAka ochA dhAraNa karavAnI kriyAmAMthI pasAra thavuM paDe. che, paraMtu te karmabaMdhanamAMthI mukta thaye ke tene AvA dravyaprANe dhAraNa karavA paDatA nathI. zuddha thayele AtmA pitAnA jJAna-darzanacAritrarUpa bhAvaprANanA AdhAre ja pitAnA svarUpamAM sthira rahe che. ahIM prakaraNakAre eka aupadezika gAthA paNuM kahI che, te A pramANe : mULa evaM aNorapAre, saMsAre sAyarammi bhImammi / patto aNaMtakhutto, jIvahiM apattadhammahi // 44 // saMskRta chAyA evamanArapAre saMsAre sAgare bhIme / prApto'nantakRtvaH jIvaraprAptadharmaH // 44 // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzi padArtha A prakAre. pUrva bALatrikSaNakALa.A prakAre eTale A prakAranA prANuvicagathI. ' khopare-A pAra ke te pAra vinAnA, AdiaMtarahita. saMje sAcAu-saMsAra-sAgaramAM. mImi -bhayaMkara. ttio-prApta thaye. ahIM kharI rIte svaM e pATha joIe, paNa - prAkRta bhASAnA dharaNe puliMgane prayoga che. keTalAka - pratiomAM parAM e pATha maLe che. baMtavRtto-anaMta vAra. vIDuiM-jI vaDe. pattadharme-aprApta dharmavALA, jemaNe dharma prApta - karyo nathI. -nathI karyo, patta-prApta, jeNe kaI prakArane dharma - te patta. A pada nahiM nuM vizeSaNa hovAthI trIjInA - bahuvacanamAM che. anvaya aNorapAre bhImambhi saMsAre sAyarasmi apattadhammehi ja nahiM parva gataDutto jo , Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANu-dvAra bhAvArtha Adi-aMtarahita bhayaMkara saMsArasAgaramAM dharma na pAmelA ja vaDe A prakAranuM prANuviyegarUpa maraNa anaMtavAra prApta thayeluM che. vivecana jemAM prANIonuM niraMtara saMsaraNa thAya, eTale ke eka gatimAMthI bIjI gatimAM javAnI kriyA akhalita paNe cAlI rahI che, tene saMsAra kahevAya che. A saMsAra anAdi kAlane che ane anaMtakAla sudhI cAlavAne che. te svarUpe bhayaMkara che, kAraNa ke temAM bhavarUpI agadha jaLa bhareluM che ane te Adhi-vyAdhi-upAdhirUpa aneka prakAranA bhayaMkara jalacarethI bhareluM che. tene pAra pAmavAnuM kAma saheluM nathI. anya zabdomAM kahIe te ati kaThina che. dharmane na pAmelA jIvo A bhayaMkara saMsArasAgaramAM bhramaNa karyA ja kare che ane prANa-viyAgarUpa mRtyu pAmyA kare che. AvuM anaMtavAra banavA chatAM tene cheDe Avate nathI, kAraNa ke sarvajJakathita zuddha dharma e ja ene taravAne eka mAtra upAya che ane te prApta thayuM nathI. tethI sura, zANuM ke samaju gaNAtA manuSyae ati durlabha e manuSyajanma pAmIne prathama prayatna AvA dharmanI prApti mATe kare joIe ane tenI utkRSTa ArAdhanAmAM pitAne puruSArtha pheravavA joIe. dharmanI zI AvazyaktA che? dharma zuM kAmano che? Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA e te vADAbaMdhI ubhI kare che vagere udgAre Aje anekanA mukhamAMthI nIkaLatA jaNAya che, e bhautijvAdathI bhraSTa thayelA vAtAvaraNanuM pariNAma che. prANIone durgatimAM paDatA aTakAvI rAkhanAre dharma che ane unnati, pragati ke vikAsanA mArge laI janAre paNa dharma che. jyAM dharma nathI, tyAM patana che ane te evuM UMDuM patana che ketemAMthI bahAra nIkaLavuM atizaya kaThina che, tethI ja sujJajane dharmanI AvazyaktA svIkArIne tenA saMgraha mATe prayatnazIla rahe che ane pariNAme uttarettara unnatine. anubhava karI abhISTa sthAnanI prApti kare che. dharma hadayane vizALa banAve che, sahunI sAthe prema karatAM zIkhave che, sahunI sAthe samAnatAthI vartavAnuM zikSaNa Ape che, eTale vizvamAM sAcI maitrI-sAcI samAnatA. phelAvavAnuM te uttama sAdhana che. tenA para vADAbaMdhI UbhI karavAne Arepa mUka, e narI pAgalatA che. vyakti , samAja, rASTra tathA vizvane uddhAra dharmathI thaye che ane thAya che, eTale tenI maMgalamayatA viSe keIe kadI zaMkA zakhavAnuM kAraNa nathI. jyAM dharma che, tyAM jaya che. jyAM dharma che, tyAM sahunuM sarva prakAre kalyANuM che, Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] cAti-dvAra mULa taha corAzI lakkhA, saMkhA joNINa hoi jIvANaM / puDhavAINa cauNDaM patteyaM satta satteva // 45 // saskRta chAyA tathA caturazItirlakSAH saMkhyA yonInAM bhavati jIvAnAm // pRthivyAdInAM caturNA pratyekaM sapta saptaiva // 45 // padArtha taha tathA. corAsI lakkhA -- yorAzI sAtha. saMkhA -- saMdhyA. jogINa - yonImonI. jIvane utpanna thavAnuM sthAna yAni kahevAya che. tattvA sUtranI yuddhaddavRttimAM dhu che hai 'ayamAtmA pUrvabhavazarIra mAze tadanu zarIrAntaraprAptisthAne yAnU pudgalAn zarIrArtha 7. 25 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 jIva-vicAra-prakAzikA mAdatte tAn kArmaNena saha mizrayati taptAyaH piNDAmbhograhaNa vaccharIranirvRttyartha bAhyapudgalAn yasmin sthAne tatsthAnaM cAriH A AtmA pUrvabhavanA zarIrane nAza thayA pachI navuM zarIra dhAraNa karavAnAM je sthAne zarIraracanA mATe grahaNa karelAM pudgalene tapta leDhAne gaLe pANIne je rIte grahaNa karI le che, te rIte kAmaNa zarIranI sAthe bheLavI de che, te sthAnane ni kahevAya che. prajJApanAsUtranA navamA padanI TIkAmAM zrImalayagiri mahArAje paNa ceni zabdanI lagabhaga AvI ja vyAkhyA karI che. ninA mukhya prakAre nava cheH (1) sacitta yoni-jIvapradezavALI nine sacitta eni kahevAmAM Ave che. dAkhalA tarIke gAyanA zarIramAM kRmi vagere utpanna thAya che, te gAyanuM zarIra caitanya pariNAmavALuM heIne te sacitta ni che. - (2) acitta yoni-jIvapradezathI rahita enine acitta ni kahevAmAM Ave che. dAkhalA tarIke sUkA lAkaDAmAM kIDA utpanna thAya che, te sUkuM lAkaDuM cetanya pariNAmathI rahita heIne acitta ni che. (3) sacirAcina yoni-sacitta ane acittanA mizraNavALI jenine sacittAcitta ni kahevAmAM Ave che. dAkhalA tarIke garbhaja manuSya ane garbhaja tiryanI enimAM zukra ane zeNitanA pudagale hoya che, temAM je pudgale AtmasAt karAyelA che, eTale ke Atmapradeza sAthe Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAni-dvAra = = = saMbaddha che, te sacitta hoya che ane bAkInA acitta heya che. A rIte jyAM sacitta ane acittanuM mizraNa heya tyAM sacittAcitta ni gaNAya che. () zItAni-je nine sparza zIta eTale ThaDe haya, te zItAni kahevAya che. (5) uSNuni-je nine saparza uSNa eTale Une heya, te uSNuni kahevAya che. (6) zItAni je nine sparza ati zIta ke ati uSNu na hoya te zItaSNa kahevAya che. (7) saMvRtayoni--je ni haMkAyelI hoya te saMvRtani kahevAya che. dAkhalA tarIke devalekanI divya zA ke jyAM deve utpanna thAya che, te vastrAdithI DhaMkAcelI hoya che. (8) vidyutAni--je ni ughADI hoya, te vivRtani kahevAya che. dAkhalA tarIke jalAzaya, te ane utpatti thavAnuM sthAna che ane ughADuM hAI spaSTa dekhI zakAya che. (9) saMta-vivRtani-je ni keTaleka aMze DhaMkAyelI ane keTaleka aMze ughADI hoya, te saMvRta-vivRta kahevAya che. garbhaja manuSya ane garbha ja tiryaMcanI eni A prakAranI hoya che. tene aMdarane bhAga DhaMkAyele heya che ane bahArane bhAga dekhAya che. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzi po-heAya che, che. karavA-jInI. -pRthvIkAya Adi. karavaThuM-cAranI, cAramAM. tti-pratyekanI. satta --sAta, sAta ja. anvaya taha jIvANa joNINa saMkhA caurAsI lakkhA hoi, puDhavAINa cauNhaM patteya satta satteva / bhAvArtha tathA jenI nionI saMkhyA corAzI lAkha che. temAM pRthvIkAya Adi cAramAM darekane sAta sAta lAkha samajavAnI che. vivecana have pAMcamA nidvAranI prarUpaNa kare che. jene utpanna thavAnuM je sthAna, te ni kahevAya che. A enio (1) sacitta, (2) acitta, (3) sacittacitta, (4) zIta, (5) uSNa, (6) zIteNu, (7) saMvRta, (8) vivRta ane (9) saMvRta-vivRtanA bhedathI nava prakAranI che. temAM ekendriyathI caturindriya sudhInA jIvo, temaja saMbhUmi tiryaMca pacendriya ane saMmUrNima manuSyanI yoni sacitta, acitta ane sacittAcitta e traNeya prakAranI heya che. garlaja tiryaMca, paMcendriya ane garbhaja manuSyanI ceni Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAni dvAra 380 aa mizra ja hoya che, kemake je sthAnamAM teo utpanna thAya che, tyAM zukra-zeNitAdi acitta pudgalA hoya che. prajJApanAsUtramAM A vastu khUba ja spaSTa zabdomAM kahevAmAM AvI che. gamma-tiyapaM-icitta inoLiyALA-mavkvtiymnnussaann ya no sacittA, no acittA, mIsiyA nonI ' nariyakAnAM upapAta-kSetro koIpaNa jIvathI parigRhIta nathI, tethI temanI cAni acitta che. ahI evI zakA thavA sabhava che ke 'jyAre sUkSma ekendriya jIvo sava plAkane vyApIne rahelA che, tyAre A vAta kema saMbhavI zake ? ' paraMtu tenA uttara e che ke ' yapa e jIvo leAkavyApI che, chatAM temanA pradezeAnI sAthe upapAta kSetranAM pudgalA ekameka thaI gayA nathI, eTale A vastu sa MbhavI zake che.' A pramANe bhavanapati, vyaMtara, jyAtiSTha ane vaimAnika devonI ceni paNa acitta ja hAya che, kAraNake tee acitta zayyAmAMthI upapAta dvArA janma dhAraNa kare che. garbhadhAraNAdi kriyA vinA sIdhA utpanna thavu, e upa- pAtakriyA che. nAraka jIvAnI cenei zIta ke uSNu hAya che; paraMtu te zIteAdhyu hotI nathI. ratnaprabhA, zAprabhA ane vAlukAprabhA e traNa pRthvIomAM je nairayiAnAM upapAtakSetro che, te badhAM zIta pariNAme pariNata che, ethI tyAM rahelA Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 jIva-vicAra-prakAzika jIvA uSNa vedanAnA anubhava kare che. paprabhA tathA dhUmaprabhAmAM keTalAMka upapAtakSetro zIta che ane keTalAMka upapAta kSetro uSNu che. tyAM anukrame uSNatA ane zItanI vedanAnA anubhava thAya che. tamaHprabhA ane tamastamaHprabhAmAM to badhAM ja upapAtakSetro uSNaspazI che, eTale tyAM utpanna thanAra uSNuyeAnivALA nairiyakAne bhayaMkara zItaveDhanAnA anubhava thAya che. bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSTha, vaimAnika devo, temaja gaja tihu~ca pacendriya ane garbhaja manuSyanI ceAni zItANu hoya che. mAnava-srInI ceAninA traNa prakAre che : (1) kUrmAMnnata,, (2) va'zIpatra ane (3) za'khAva. temAM kAcabAnI pIThanI jema je ceAni UMcI hoya te kurmAMnnata, vAMsanA be saMyukta. yaMtra jevA AkAranI hAya te vaMzIpatra ane zaMkhanA jevA Avata vALI hoya te zaMkhAvata. arihaMta, cakravatI, vAsudeva tathA khaladevanI mAtAenI cenikUrmAMnnata hAya che, khAkInI sarva srIonI ceni vazIpatra hAya che ane cakravatI je strIratnane paraNe che, tenI ceAni zakhAvata hAya che. A ceAnithI satAna utpanna thatuM nathI, kemake atyaMta kAmAgnine lIdhe temAMnA garbha nAza pAme che. jIvAne utpanna thavAnAM sthAna asaMkhya che, paraMtu jenA spa, rasa, gaMdha, varNa samAna hAya, tevAM badhAM sthAnAnI eka ceAni gaNIe te evI ceAnionI saMkhyA Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ni-dvAra corAzI lAkha che. samavAyAMgasUtra, javAjavAbhigamasUtra, prajJApanAsUtra tathA pravacanasAroddhAra vageremAM ceninI saMkhyA corAzI lAkhanI ja kahelI che. ahIM kheMdhapAtra vastu eTalI che ke AjIvika saMpradAya paNa nionI saMkhyA corAzI lAkha mAnatA hatA ane hiMdu zAstromAM paNa nionI saMkhyA corAzI lAkha ja hovAnuM jaNAveluM che. have rAzI lAkha yonimAMthI kayA vargane keTalI ni hoya che? te ahIM prakaraNukAre spaSTa karyuM che. teo kahe che ke pRthvIkAya Adi cAra eTale pRthvIkAya, apakAya, agnikAya ane vAyukAya e cAramAM darekane sAta-sAta lAkha nio hoya che, eTale ke teo samAna sparza, rasa, gaMdha ane varNa samAna hoya tevI sAta lAkha eniemAM janma dhAraNa kare che. have eka ja nimAM aneka kula hoya che. jemake chANarUpa nimAM kRmikula, kITakula, vRzcikakula vagere. tene kulakeTi kahe che. AvA kulaTinI saMkhyA eka koDa ane sADI sattANu lAkhanI kahelI che. te pRthvIkAyAdi cArane anukrame nIce pramANe hoya che kAya cenisaMkhyA kulakoTi saMkhyA pRthvIkAya 7 lAkha 12 lAkha apakAya agnikAya vAyukAya 3 7 ka. kula 28 lAkha kula 29 lAkha Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 jIva-vicAra-prakAzikSa mULa dasa patteya - tarUNaM caudasa lakkhA havaMti iyaresu / vigalidie do do cauro paMcidi- tiriyANaM // 46 // saMskRta chAyA daza pratyeka tarUNAM caturdazalakSA bhavantItareSu / vikalendriyeSu dve dve catasraH paJcendriyatirazvAm // 46 // padAtha dasa-harA dAma. patteya-tarUNaM-pratye vanaspati ayanI usa lakkhA-yau sAma. havaMti - hoya che. iyaresu - sAmAnya vanaspatiyanI. pratyekathI itara te sAmAnya vanaspatikAya. vigaliMdie su- vizvendriya vomAM do do-ye sAma. cauro-yAra dAma. paMciMdi - tiriyANaM - payendriya tiryayAne. anvaya patteyatarUNaM dasa, iyaresu caudasa lakkhA havaiti / vigalidie do do paMciMdi- tiriyANaM cauro // bhAvAtha pratyeka vanaspatikAyanI daza lAkha, sAdhAraNa vanaspati Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cemi-dvAra kAyanI cauda lAkha, vikalendriya jIvanamAM dareka prakArane babbe lAkha ane paMcendriya tiryaMcane cAra lAkha yunio hoya che. vivecana nIcenI tAlikAmAM A varganI nionI sAmeja kulaTinI saMkhyA darzAvelI che. kAya. nisaMkhyA kulakeTi saMkhyA pratyeka vanaspatikAya 10 lAkha I 28 lAkha sAdhAraNa vanaspatikAya 14 ,, eIndriyavALA jI 2 ,, traNa indriyavALA che 2 -cAra IndriyavALA jI 2 , tiryaMca paMcendriya 4 lAkha jalacara 1ra lAkha khecara 12 catuSpada 10 uraH5risarpa10 ) bhujaparisarpa 9 * 4 AgaLanA saravALA sAthe kula 62 lAkha kula 13aaaa lAkha mULa cauro cauro nAraya-suresu maNuANa caudasa hvNti| saMpiMDiA ya savve culasI lakkhA u joNINa|| 47 // x jema A baMnenI onI saMkhyAnuM pramANa juduM judu mULe che, tema kulakeTinuM maLatuM nathI. te saMyukata ja maLe che. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikAra sasta chaay| catanazcatasro nAraka-sureSu manuSyANAM caturdaza bhavanti / sapiDitAzca sarve caturazItirlakSAstu yonInAm / / 47 // hAtha cauro-cauro-yAra, yAra, nAraya-devesu-nA24 mane vomAM. nAraya ane deva te nAraya-deva. maNuANa-manuSyAnI. . caudasa-yauha // . havaMti-che. saMpiDiA-sabiDita, madhI me4:42tai. ya-mane, savve-save. culasI lakkhA-yorAzI arm. u-to. joNINa-yonimAnI. anvaya nAraya-suresu cauro caro, maNuANa caudasa(lakkhA) hvNti| savve saMpiMDiA joNINaM culasI lakkhA / bhAvArtha nAraka ane devene cAra cAra lAkha tathA manuSyane Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAmi-dvAra . ka: 4 cauda lAkha enio hoya che. A badhI enione ekaThI karIe te tenI saMkhyA rAzI lAkha thAya che. vivecana nIcenI tAlikAmAM A varganI nionI tema ja kuloTinI saMkhyA jaNAvelI che. nisaMkhyA kulakeTi saMkhyA . nAraka 4 lAkha 25 deva 26 , manuSya 14 , 12 kAya lAkha AgaLanA kula 84 lAkha kula 19NA lAkha saravALA sAthe che A rIte badhI maLIne cArazI lAkha cenio tathA eka koTha ne sADI sattANuM lAkha kulakaTi thAya che. pratikramaNa prasaMge belAtAM "sAta lAkha" sUtramAM rAzI lAkha yunionI gaNanA barAbara A ja pramANe, batAvI che. jema ke 7 lAkha pRthvIkAya, 7 lAkha apUkAya, 7 lAkha teukAya (tejaskAya, agnikAya), 7 lAkha vAyukAya, 10 lAkha pratyeka vanaspatikAya, 14 lAkha sAdhAraNa vanaspatikAya, Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-maNikA 2 lAkha beIndriya, 2 lAkha teIndriya, 2 lAkha caurindriya, 4 lAkha devatA, 4 lAkha nArakI, 4 lAkha tiryaMca paMcendriya, 14 lAkha manuSya, evaMkAre corAzI lAkha avanimAhe mAhare jIve - je koI jIva haryo hoya, hA haiya, haNatAM pratye anumegho hoya, te sarve mana, vacana, kAyAe karI micchA mi dukkaDuM che mULa 'siddhANaM nasthi deho na AukammaM na paann-jonniio| sApha-aitA tehiM nivAbe maLiyA 48 saMskRta chAyA siddhAnAM nAsti deho nAyuHkarma na prANa-yonayaH / : sAdhanantA teSAM sthitirjinendrAgame bhaNitA // 48 // padArtha siddhALaM-siddhone. nathi-nathI. -zarIra. -nathI. vA-go -prANa ane nio. Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vALa ane te jALavo. bahuvacanamAM jaLa-. jogIno. sAra-gA -sAdi-anaMta. Adi ane anaMtanAM bhaMga ke vikalpa cAra thAya. che, te A pramANe (1) anAdi-anaMta-jene Adi paNa nahi ane. aMta paNa nahi. (2) anAdi-sAMta-jene Adi nahi, paNa aMta (3) sAdi-sAMta--jene Adi paNa khare, ane, aMta paNa khare. (4) sAdi-anaMta-jene Adi khare, paNa aMta. siM-teonI. iisthati. liviA-jinendronA AgamamAM, jinAgamamAM. maLiyA-kahelI che. anvaya siA para , AIzarmA , vAi-roLio ,. vesi ThiI jiNizagame sAi-aNaMtA bhaNiyA // bhAvArtha sihone zarIra nathI, AyuSyakarma nathI, temaja Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAziNa prANu ke enio paNa nathI. jinAgamamAM temanI sthiti - sAdi-anaMta kahelI che. vivecana pAMca- dvAranI prarUpaNuM pUrI thaI. have te saMbaMdhI siddhonI sthiti kevI che? e ahIM jaNAvyuM che. siddhone zarIra nathI ane AyuSyakarma paNa nathI. A sthitimAM svakAsthiti te hoya ja kayAMthI?, vaLI temane prANe paNuM nathI ane nio paNa nathI. tAtparya ke A paMcadvAra saMsArI jIne anulakSIne che, siMddha jIne temAMnuM kaMI paNa hetuM nathI. tyAre temanI sthiti kayA prakAranI hoya che? tenA 1 uttaramAM prakaraNakAra jaNAve che ke "jinAgamAM temanI -sthiti sAdi-anaMta kahelI che." eTale ke e sthitinI Adi hoya che, paNa kadI aMta hete nathI. vadhAre spaSTa kahIe te teo siddha thatI vakhate je avasthAmAM hoya che, te ja avasthAmAM badhe kAla rahe che. temAM koI paNa kAraNe kaMI paNa parivartana thatuM nathI. mULa kAle aNAi-nihaNe joNi--gahaNammi bhIsaNe ittha / bhabhiyA bhamihiti ciraM jIvA jiNa--vayaNamalahaMtA // 49 // saMskRta chAyA kAle anAdi-nidhane yonigahane bhISaNe'tra / bhrAnsA bhramiSyanti ciraM jIvA jin-vcnmnlbhmaanaa||49|| WWW.jainelibrary.org Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAni dvAra . pahAtha -zrImAM. . . . gaLA-ni-anAdi-anaMta. "bAri-prArambha-nidhanaM nArA-jAti nidhanaM ra zA6inidha vicare che H anAri-nidhana -ni| Adi eTale AraMbha ane nidhana eTale nAza. jene AraMbha ke nAza nathI e. tAtparya ke anAdi-anaMta. voLi-miniethI ati gahana banelA. "jane tilaM" ahIM gahanathI ati duHkhadAyaka artha grahaNa karavAne che. mInaLa-bhaSaNa, bhayaMkara. phatha-A saMsAramAM. mamiyA-bhamelA che. mahaiiMti-bhamaze. ji-lAMbA samaya sudhI. navA-jIvo. ni-va-jina vacanane. ahIM nivacaLa ane e be padanI saMdhithI jiLavaLamahaMtA e pATha banela che. jaLanuM vacanaM te ni-vaM. (naLA-jina, jinezvara, jaya-vacana. te hitopadezarUpa samajavuM. bahaMtAna pAmatA. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra--makAzita azvaya goLa-gfja jIva jI binavynnN alahaMtA jIvA ciraM bhamiyA bhamihaMti / bhAvArtha zrI jinezvaradevanAM vacanane nahi pAmelA che. ceniothI gahana ane bhayaMkara A saMsAramAM anAdianaMta evA kAlapravAhamAM lAMbA samaya sudhI bhamyA che. ane bhamaze. vivecana A saMsAramAM corAzI lAkha yunie che, temAM vAraMvAra utpanna thavuM paDe, e ati duHkhadAyaka ghaTanA che. manuSya mAtAnA garbhamAM hoya che, tyAre kevI sthitimAM hoya che? te keIthI ajAyuM nathI. enuM citra joIe chIe, tyAre manamAM avazya e vicAra Ave che keA bhavamAM evI karaNI karIe ke jethI A pramANe pharI. kaI cenimAM avataravuM na paDe, paraMtu meha ane ajJAnathI AvRtta thayele A jIva e vicAra ghaDIkamAM ja bhUlI jAya che ane pAche duniyAnA raMgarAgamAM phasAya che. pariNAme tene AthI paNa ati nikRSTa evI niomAM vAraMvAra avataravuM paDe che ane aneka prakAranI yAtanAo. -viTaMbaNAo bhegavavI paDe che. A sthitimAMthI ugaravAne eka ja upAya che ane Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zani-dvAra 41 te zrI jinezvaradevanAM vacananuM zaraNu. jemaNe e zaraNa svIkAryuM, temane saMsAra jhaDa5thI ghaTI gayuM ane teo janma-maraNanI jaMjALamAMthI sadAne mATe mukta thayA. cenionuM svarUpa tathA nionI saMkhyA jANa vAne mukhya hetu e che ke jIvane karmavazAt kevA kevA prakAranI ane keTalI niomAM utpanna thavuM paDe che ane tyAM temanI hAlata kevI thAya che? tenuM bhAna thAya. e dRSTie ni-dvAramAM vijJAna paNa che ane upadeza paNa che. paMca-dvAranI prarUpaNa ahIM pUrI thAya che. I Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] upadeza ane aMtima vacana mULa tA saMpai saMpatte maguatte dullahe vi saMmatte / siri-saMti -pUri-siddhe kareha bho ! ujjamaM dhamme // 50 // sasta -ch| tat samprati saMprApte manuSyatve durlabhe'pi samyaktve / zrI-zAnti-sUri-ziSTe kuruta bho udyamaM dharme // 50 // . . hAtha tA-tethI, to.. saMpaha-saprati, vartamAna ra, ve. saMpatte-prAsa lye chate, pAsa thayu cha tyAre. maNuatta-manutva, manuSyapA. dullahedullahe maNuatte saMpatte-mAthe po sati sasamInA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadeza ane aMtima vacana 43 pragamAM AvelA che. saMmatte paNa sati saptamInA prayogamAM che. phuda-durlabha. je vastu ghaNuM duHkhe-kaTe pamAya, te durlabha kahevAya. vi-chatAM. ahIM ca evuM paNa pAThAMtara che. saMmatte-samyakatva, samyagU darzana. jIvAjIvAdi taramAM yathArtha zraddhA utpanna thavI tene samyakatva ke samyaga darzana kahevAmAM Ave che. zama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya e tenAM mukhya lakSaNe che. te naisargika ane Adhigamika ema be prakAre utpanna thAya che. temAM je samyakatva nisargathI eTale keInA upadeza vinA tathAvidha sAmagrInA ge utpanna thAya che, te naisargika kahevAya che ane adhigama eTale gurunA upadeza vagere nimittathI utpanna thAya che, te Adhigamika kahevAya che. samyakatva saMbaMdhI jena zAstromAM ghaNI UMDI vicAraNe thayelI che. te badhAne sAra mahApAdhyAya zrI mAnavijayajI gaNivare dharmasaMgraha pahelA bhAgamAM Apela che. 4 vaLI upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje samakitanA saDasaTha belanI sakjhAya racelI che, + te paNa A viSayane suMdara baMdha karAve che. ame tenA * A graMthanuM gujarAtI - bhASAMtara zA. nattamadAsa mayAbhAI, hAjA paTelanI piLa, amadAvAda taraphathI prakaTa thayeluM che. + A pustaka jaina zreyasara maMDaLa, mahesANA taraphathI prasiddha thayeluM che. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA, = = AdhAre dharmadha-graMthamALAnA sAtamA puSpa "zraddhA ane zakti" mAM tenuM sArabhUta vivecana kareluM che. te paNa jijJAsuone A viSayamAM sAruM mArgadarzana ApI zake ema che. A traNeya kRtio jijJAsuoe avazya jevI. sirisaMti-sUri-ti-jJAnazrI ane upazamAdi guNo vaDe vibhUSita pUjya puruSoe upadezelA. bIjA arthamAM zrI zAntisUrie kahelA. siri ane saMti thI yuta sUri vaDe sidvaHte sirisaMti-ri-sid. siri-zrI. upalakSaNathI jJAnazrI. aMtizAnti. rAgAdi doSanuM zamana thavuM tene zAstrIya bhASAmAM zAni kahevAya che. mUri-pUjya puruSa. te ahaMta, gaNadhara ke zAsanaprabhAvaka AcAryAdi samajavA. si-upadezelAtAtparya ke jJAnazrI ane upazamAdi guNe vaDe vibhUSita pUjya puruSoe upadezelA. A padomAM prakaraNakartAnuM-zrI zAntisUri" evuM nAma paNa spaSTa thAya che. -karo. mo-he bhavya! he bhavya che ! sAmaM-udyama, prayatna, puruSArtha. janma-dharmamAM. ahIM dharma zabdathI saMyamadharma ke cAdhirma abhipreta che. anvaya. | o ! kuttara vi jugate haMmare , vA saMpada siri-saMti-sUri-siTe dhamme ujjama kareha / Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40pa - upadeza ane aMtima vacana bhAvArtha he bhavya jI! jyAre durlabha evuM manuSyapaNuM ane samyakatva prApta thayuM che, tyAre te have jJAnazrI ane *upazamAdi guNo vaDe vibhUSita evA pUjya puruSee upadezele dharma AcaravAmAM puruSArtha pherave. : vivecana jJAnI bhagavatee cAra vastunI prApti dularbha kahI che. temAMnI pahelI vastu che manuSyapaNuM-manuSyatva-manuFSyane bhava. te anaMtakALa sudhI nikRSTa ceniomAM pari. bhramaNa karyA pachI puNyane sAre e saMcaya thAya che, tyAre ja pamAya che. vaLI eka vAra manuSyane bhava prApta thaye ane tene ajJAna, meha ke pramAdavazAta gumAvI dIdho te nikRSTa niomAM punaH avatAra dhAraNa karavuM paDe che -ane e sthitimAMthI UMcA AvatAM ghaNe dIrghakALa vyatIta thaI jAya che. hAlanA DArvIna vagere keTalAka vaijJAnike ema mAne che ke sUkSma jaMtumAMthI ukAnti pAmatAM pAmatAM vAnaranuM ane chevaTe manuSyanuM svarUpa pamAya che, pachI temAMthI avakAnti thatI nathI. vaLI thI phI vagere keTalAka vAdo ema paNa mAne che ke eka vAra manuSyanI utkAMti thaI, eTale pIchehaTha thatI nathI, paraMtu jaina darzanane A vAta mAnya nathI. e te spaSTa zabdomAM kahe che ke "je jIve sArI karaNuM kare te kramazaH unnati pAme che ane Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 jIva-vicAra-prakAzika uttama dazA pAmyA pachI je bUrI-kharAba-na IcchavA gya karaNI kare te pAcho nikRSTa nimAM avatAra le. paDe che. jeNe "jJAnabAjI" athavA "sApa-sIDI" nI ramata joI haze, temane khyAlamAM ja haze ke AgaLa vadhatAM vadhatAM evA kharAba gharamAM praveza thAya te sIdhuM nIce utarI paDavuM paDe che ane tyAMthI UMce caDavA mATe pharI mahenata-prayatna-puruSArtha kare paDe che. ja AvAM ja kAraNe zAstrakAroe mAnavabhavane daza daSTAMte durlabha kahyo che. tene sAra e che ke (1) cUlAnuM dRSTAMta-cakravatI rAjA cha khaMDa dharatIne. dhaNuM hoya che. tene rAjyamAM keTalA cUlA heya che? have keIne prathama cakravartInA cUle jamavAnuM hoya ane pachI tenI raiyatanA dareka cUle jamavAnuM hoya te pharI cakavartInA cUle jamavAnuM kyAre maLe? (2) pAsAnuM daSTAMta-kaI ramatamAM kaLavALA pAsAne upayoga karIne eka mANasanuM badhuM dhana paDAvI lIdhuM hoya ane te mANasane pAsAnI ramata ramIne e. adhuM dhana pAchuM meLavavuM hoya te kyAre maLe? (3) dhAnyanA DhagalAnuM daSTAMta-lAkho maNa dhAnyanA DhagalAmAM thoDA sarasavanA dANA bheLavyA hoya ane te pAchA meLavavA eka gharaDI DesIne besADI hoya, te te. dANa pAchA kyAre meLavI rahe? Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadeza ane aMtima vacana 407, (4) jugAranuM dRSTAMta--eka rAjamahelane 1008 stha Mbho hoya ane te dareka thaMbhane 108 sAMsA hAya ane te dareka hAMsane jugAramAM jitavAthI ja rAjya maLe tema hAya, tA e rAjya kayAre maLe ? (5) ratnanuM dRSTAMta--sAgaramAM saphara karatAM peAtAnI pAse rahelAM ratnA jaLamAM paDI gayAM hoya, te zeAdha karatAM e ratnA pAchAM kayAre maLe ? (6) svapnanuM dRSTAMta----koi bhAgyazALIne rAjyanI prApti karAve evu' zubha svapna Avyu. hAya ane tethI rAjyanI prApti thai hoya, evuM svapna lAvavAnA khIjA nibhraMgI manuSya prayatna kare, te kayAre Ave ? (7) cakranuM dRSTAMta--sthaMbhanA mathALe 8 cakra ane 8 praticakra pharatA hAya, tenA upara eka pUtaLI cakkara cakkara pharatI hAya, tenuM nAma rAdhA, rathaMbhanI nIce telanI kaDAI ukaLatI hAya, sthaMbhanA madhyamAM trAjavu hoya ane te trAjavAmAM UbhA rahIne nIce paDatA rAdhAnA pratiSThimanA AdhAre khANa mArIne tenI DAkhI AMkha vIMdhavI hAya tA kyAre vIdhAya? (8) ca'nu' dRSTAMta--ahIM ca zabdathI cAmaDA jevI jADI thaI gayelI zevALa samajavAnI che. koI pUnamanI rAte pavananA jhapATA AvatAM cama jevI zevALanA thADA bhAga AdhA--pA thaI gayA hoya ane temAM eka chidra paDayuM' hoya ane temAMthI koI kAcamAe caMdranuM dazana Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 08 jIva-vicAra-prakAzikA kyu hAya, tevuM ja caMdradarzana e kAcabAne potAnAM sagAM-vahAlAMone karAvavuM hoya te kyAre pavananA jhapATAthI e ja jagAe mAmerU vakhate pUnamanA cAMga hovA tathA AkAza nimaLa hAvu, e badhu keTaluM durlabha che? (9) yuganuM dRSTAMta--yuga eTale dhAMsarI. te khaLadanA khabhA para kharAkhara bese te mATe tenA baMne bAjunA kANAmAM samAla eTale lAkaDAnA nAnA daMDukAo bheravavAmAM Ave che. have dhAMsarI mahAsAgaranA eka cheDethI pANImAM taratI mUkI hAya ane bIjA cheDethI e sameAlane taratI mUkI hoya te te dhAMsarImAMnAM kANAmAM kyAre pese ? (10) paramANunu dRSTAMta----eka sthaMbhanuM khArIka cUrNa karIne eka bhUMgaLomAM bharyuM hoya ane parvatanI Toca upara UbhA rahelA koI baLavAna deva dvArA tene phreMka vaDe havAmAM uDAvavAmAM Avyu. hAya, te e cUnA badhA paramANu pharI kyAre ekatra thAya ! A kAmA jeTalAM duObha che, teTalI ja manuSya bhavanI punaHprApti durlabha che. karAvI zake ? paDavu, e ja e ja pramANe - bIjI durlabha vastu che - zAsrazravaNa. manuSyapaNu pAmyA pachI paNa sarvajJa bhagavaMtAnA kahelA zAasiddhAMtenu zravaNa ati durlabha che, kAraNa ke ALasa, avajJA, pramAda Adi aneka dASAthI manuSya gherAyelA hAya che ane te sa'sAra-vyavahAranAM kAryoMmAM eTale racyA-pacA Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadeza ane aMtima vacana 02 rahe che ke te cheDIne sadgurune samAgama karavA mATe prayatnazIla thatuM nathI ke Atura banatuM nathI. ane kadAca te prayatnazIla bane ke Atura thAya te sarvajJakathita zAstra-siddhAMtanuM yathArtha pratipAdana karanAra saddaguruone samAgama thave virala hoya che. keIka anubhavIe ThIka ja kahyuM che ke zaile zaile na mANikya, mauktikaM na gaje gaje / sAdhavo na hi sarvatra, candanaM na vane vane // badhA parvatemAMthI mANeka maLatAM nathI; e te kaIka parvatamAMthI ja maLe che. vaLI badhA hAthIonA kuMbhasthaLamAMthI matI maLatA nathI; e te keIka ja hAthInA kuMbhathaLamAMthI maLe che. ane badhAM vanamAM caMdananAM vRkSa ugatAM nathI; e te keIka ja vanamAM uge che. te ja rIte badhA sthaLe sAdhuone samAgama thatuM nathI; e te keIka ja sthaLe ane keIka ja vAra thAya che.' trIjI durlabha vastu che - zraddhA yAne samyakatva. ' kadAca sadgurune samAgama thAya ane temanA mukhethI sarvajJapraNIta zAstra-siddhAMte sAMbhaLavAne suga sAMpaDe te temAM pratipAdita karelA siddhAMta ke ta para zraddhA jAmavI muzkela che; kAraNa ke anAdi kAlanA mithyAtvanA saMskArane lIdhe tene sAcuM e cheTuM samajAya che ane cheTuM e sAcuM samajAya che, athavA te sAcA ane khoTA vacce vizeSa taphAvata jaNAtuM nathI. vaLI sadgurunI Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410, jIva-vicAra-prakAzikA anupama vAkachaTAthI kadAca e vastu buddhine sparza kare te paNa AMtarika zraddhA jAmavI muzkela che. kharI vAta che. e che ke rAga ane dveSanI nibiDa graMthine bheda thayA sivAya samyakatvane sparza thatuM nathI ane e graMthine bhe the e ghaNuM kaparuM kAma che. paraMtu bhavya AtmAo. e kaparuM kAma paNa pAra pADe che ane samyakatvathI vibhUSita thAya che. cathI durlabha vastu che - saMyama mATe puruSArtha.. samyakatvanI prApti thayA pachI paNa pApaviratirUpa, saMyamadharmane svIkAra kare ane tenuM niraticAra pAlana. karavA mATe sadA tatparatA rAkhavI, e ghaNuM ja durlabha kArya che. paraMtu A jIva-vicAra-prakaraNa graMthanA kartA zrI zAntisUrijI mahArAja kahe che ke "he bhavya che! jyAre tame ati durlabha evuM manuSyapaNuM prApta karyuM, vaLI sadagurunA mukhethI zAstrazravaNuM karIne ke naisargika rIte samyakatvanI prApti karI, te have tamAruM mukhya kartavya e ja rahe che ke pUjya puruSoe upadezelA saMyamadharmane viSe udhama kara, prayatna kare, puruSArtha pherave. je tame saMyama dharma eTale ke cAritradharmamAM tamAre puruSArtha pheravaze te tamAruM manuSyapaNuM saphaLa thaze." saMyamadharma ke cAritradharma adhikArabhedathI be prakAranuM che. temAM sarvaviratirUpa cAritradharma sAdhuone hoya che ane dezaviratirUpa cAritradharma gRhasthone hoya Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umAza ane aMtima vacana che. A baMne dharmanuM zAstromAM viratArathI nirUpaNa thayeluM che, te jijJAsu AtmAoe gurumukhethI ke zAstro dvArA. avazya jANI levuM. saMkhitto uddhario ruddAo suy-smudaao||51|| saMskRta chAyA eSa jIva-vicAraH saMkSeparucInAM jJApanA-hetoH / saMkSipta uddhRto rudrAt zruta-samudrAt / / 51 // // padAtha -A. nIva-vicAro--jIne vicAra athavA jIva-vivA nAmane prakaraNa graMtha. vane vivAra te bI-vicAra. gIra-prANuM. vicAra; vicAra, tAtvika nirNaya, bhedapUrvakanuM kathana. ahIM nIvavinA padathI prastuta prakaraNu-graMthanuM viziSTa nAma paNa grahaNa karI zakAya che. saMva---saMkSepa rucionA, TuMkamAM jANavAnI IcchAvALAonA. saMya che ja jenI te saheva-jarU. SaSThInAM bahu vacanamAM sava-4 evuM pada baneluM che. sava-saMkSepa, kANuM hA-ci, IcchA. tAtparya ke je vastunuM svarUpa Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 jIva-vicAra-prakAzikA TuMkANamAM jANavA Icche che, te saMkSe5-ruci. sAmAnya mANaso ghaNe bhAge saMkSeparuci hoya che ane buddhimAne vistAra rucivALA hoya che. gA --jJApana nimitta, jaNAvavA mATe. saMviro-saMkSipta, saMkSepamAM. ri -uddharyo che, uddhata karyo che. saddA -jene vistAra grahaNa na thaI zake evA. "hAna navANavistAra ta" rudrathI eTale jene vistAra grahaNa na thaI zake evAthI. kutha-murAmodyutasamudramAMthI, zArUpI sAgaramAMthI, mahAna Agama-graMthamAMthI suya e ja samudra te su-samud. -kRta, zAsa, Agama. samudra-samudra, sAgara. ati vizALatAne lIdhe Agama-sAhitya ke zAstra-samudAyane samudra athavA sAgaranI upamA ApavAmAM Ave che. zrImAna haribhadrasUrijIe zrImahAvIrastuti apanAma saMsAradAvAnala-stutimAM "vadhAdhuM sutva nIpUrAmAmaM" Adi padothI zrI vIra prabhunA AganI jalanidhi eTale samudra ke sAgara sAthe tulanA na karI che. anvaya eso jIva-viyAro saMkheva-ruINa jANaNA-heU sAro su-samudANo saMhitto rino . Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadeza ane aMtima vacana 413. bhAvArtha A java--vicAra nAmane prakaraNu-graMtha saMkSeparuci ivene samajAvavA mATe meM ati vistRta evA zruta-samudramAMthI uddharele che. vivecana jema granthanI AdimAM maMgalAcaraNa karavAmAM Ave che, tema granthanI samAptimAM upasaMhAra karavAmAM Ave che. athavA te aMtima vacana rUpe kaMIka mahattvanuM kathana rajU karavAmAM Ave che. A rIte prakaraNakAre ahIM aMtima vacanarUpe traNa mahattvanI vastu rajU karI che. prathama te "po jIva-vica" e zabda vaDe. atyAra sudhImAM kahevAI gayelA chanA judA judA svarUpa, temanuM dehamAna, temanuM AyuSya, temanI svAyasthiti, temane keTalA prANuM hoya che? ane keTalI ceni emAM utpanna thavuM paDe che? vagere mAhitI tarapha aMguli--- nirdeza karyo che ane te sAthe potAne ISTa evuM A prakaraNa- granthanuM jIva-vicAra evuM nAma paNa sUcavI dIdhuM che. bIjuM A jagatamAM mukhyatve be prakAranA manuSya hoya che. eka sakSeparuci ane bIjA vistAraruci. temAM saMkSeparuci cha je vastu saMkSepamAM arthAta TUMkANamAM kahevAmAM Ave tene barAbara grahaNuM karI zake che, paNa vistArathI kahevAmAM Ave te tene barAbara grahaNa. karI zaktA nathI, eTaluM ja nahIM paNa temAM temanI Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - jIvanavicara--kAzikA mati muMjhAI jAya che athavA te temane eka prakArane kaMTALe Ave che. alabatta, alpamati ke vizeSa nahi kheDAyelI evI buddhinuM A pariNAma che, paNa A varga - ghaNe meTa hoya che, tethI temanI upekSA karavI egya nathI. temane temanI rIte samajAvavAnI jarUra rahe che ane tethI ja prakaraNukAre taheva-La kALA- e zabdo vaDe A grantharacanA saMkSeparuci jInA jJApana-nimitte temane - anurUpa zilimAM rajU karyAnI spaSTatA karI che. trIjuM temaNe A prakAre eka nUtana graMtharacanA karavA chatAM kalpanAne dara chUTo mUkyo nathI ke manaphAvatAM vidhAne , karyA nathI, paraMtu zrutasAgara eTale ati gahana arthavALAM evAM jinAgane Azraya lIdhe che ane temAMthI je je vastuo upayukta lAgI, tene AmAM saMgraha karI lIdhuM che. anya zabdomAM kahIe te A graMthamAM bhASA temanI pitAnI che, paNa bhAva pavitra jinAgame che ane te emaNe khUba kALajIthI bhavabhIrutAnI lAgaNIpUrvaka saMcita kare che. A graMtha abudhane budha banAve athavA te a5mativALAne vizepa banAve, emAM Azcarya zuM? hAlamAM A graMthanuM paThana-pAThana je rIte zrI saMghamAM thaI rahyuM che, e jotAM te ema ja kahI zakAya ke prakaraNakAranI bhAvanA maha6 aze sAkAra banI che ane A kRti sahastra-sahasra varSa sudhI potAnuM sthAna TakAvI rAkhaze. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadeza ane aMtima vacana 15 A mahatvapUrNa prakaraNa-graMtha upara eka viziSTa vRtti racavAnI amArI bhAvanA nirvidane pUrNa thaI che ane tenA saMzodhanaAdimAM pUjya gurudevane suMdara sAthe sAMpaDyo che, tene ame jIvananuM parama saubhAgya -mAnIe chIe. - paryApta saMzodhana karavA chatAM koI truTi rahI gaI hioya te vizeSajJo kRpA karIne sudhArI le ane te bAbatanI amane jANa kare te mahad upakAra thaze. sarve jIvanuM kalyANa thAo, jaina dharmane sadA jaya thAo. saM. 2021nA mAgazara sudi bIjI . ekama, vAra zani, tA. 8-12-64 muMbaI, } Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa [1 thI 11 ] Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] jIvAnuM vargIkaraNa [ mukhya bhedI ] 1--jIvAnA be bheda. (1) sauMsArI-kama sahita. (2) mukta ke -siddha-ka rahita. 2-sa'sArI jIvAnA be bheda (1) sthAvaraje ThaMDI, tApa vagerethI pIDA pAmavA chatAM tenA parihAra karavAne asamartha hAI jevI hAlatamAM hoya, tevI hAlatamAM paDayA rahe te (2) trasa------je ThaMDI, tApa, bhaya vagerethI trAsa pAmIne tenA pratikAra karavAnI ceSTA kare te. 3--sthAvara jIvonA pAMca bheda (1) pRthvIkAya--mATI-pASANArdika rUpe. (2) akAya--pANI rUpe. Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 jIva-vicAra-prakAzikA (3) agnikAya-agni rUpe. (4) vAyukAya--vAyu rUpe. (5) vanaspatikAya-jhADapAna rUpe. A pAMceyane eka sparzanendriya ja hoya che. 4-vanaspatikAyanA be bheda. (1) pratyeka-je zarIramAM eka jIva heya te. (2) sAdhAraNuje zarIramAM anaMta je hoya te. 5-trasakAyanA cAra bheda. (1) beIndriya-pAzanendriya tathA rasanendriya e beInTivALa. te pirA vagere (2) teIndriya-sparzanendriya, rasanendriya, ane dhANe ndriya e traNa IndriyevALA. te kIDI-makoDA vagere. (3) caurindriya--sparzanendriya, rasanendriya, braNe ndriya ane cakSurindriya e cAra indriyevALA te vIchIM-kAnakhajUrA vagere ( () paMcendriya-sparzanendriya, rasanendriya, ghaNendriya, cakSurindriya ane zrotrendriya e pAMca IndriyevALA. te manuSya, pazu, pakSI vagere. emAMnA prathamanA traNa bhedone vikasendriya kahevAya che 6-pacendriyanA cAra bheda, (1) nArakanarakamAM una thanArA. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = jhavenuM vargIkaraNa (2) tiryaMca-pazu, pakSI vagere (3) manuSya. () deva. 7- nArakanA sAta bheda, (1) ratnaprabhAmAM utpanna thanAra (2) zarkarA , (3) vAlukA ,, (4) paMka che * * (5) dhUma = n m . (6) tamaH , 2 (7) tamAma: , 8-tiryaMca paMcendriyanA traNa bheda, (1) jalacara-jalamAM rahenArA. te mAchalI, kAcabA vagere (2) sthalacara-jamIna upara rahenArA. te gAya, bheMsa vagere. (3) khecara-AkAzamAM uDanArA. te kAgaDA, kabUtara, samaLI vagere. 9-sthalacaranA traNa bheda. (1) catuSpada-cAra pagavALA. te hAthI, ghoDA, UMTa vagere. (2) ura parisarSa-peTe cAlanArA. te sarSa vagere. For Private & Pers Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vara jIva-vicAra-prakAzikA (3) bhujaparisarSa-hAthanI madadathI cAlanArA. te neLiyA, kAcaMDA vagere. 10-manuSyanA traNa bheda, (1) paMdara karmabhUmimAM janmelA. (2) trIza akarmabhUmimAM janmelA. (3) chappana aMtaradvIpamAM janmelA.. 11-devenA cAra bheda (1) bhavanapati. (2) vyaMtara-vANavyaMtara. (3) tiSka. (4) vaimAnika. te darekanA uttarabhedo aneka che. [3] saMsArI jIvenA 563 bhede sthAvara vikasendriya nAraka 'tiryaMca paMcendriya, 20 manuSya. 198 303 deva ' 191 563 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca--kArane yaMtra zarIranI UMcAI AyuSya | kAyasthiti prANu yunio saMsArI che sthAvara pRthvIkAya 1 bAdara aMgulane asaMkhyA- 22000 varSa | asaMkhya utsapiNa sparzanendriya, AyuSya | tame bhAga. avasarpiNI zvAsocchavAsa, kAyabaLa aMgulane asaMkhyA aMtarmuhUta | asaMkhya utsarpiNI sparzanendriya, AyuSya | tame bhAga avasarpiNuM zvAcchavAsa, kAyadaLa ) SlAkha 2 sUkSma apUkAya 3 bhAdara sakSama aMgulane asaMkhyA 7000 varSa tame bhAga. | aMgulane asaMkhyA- aMtamuhUta tame bhAga che asaMkhya utsapiNI sparzanendriya, AyuSya ) avasarpiNa zvAsocchavAsa, kAyabaLa che lAkha . asaMkhya utsarpiNI | sparzanendriya, AyuSya avasarpiNI zvAsavAsa, kAcabaLI) Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - tejasakAya - - - 5 bAda2 6 sUkSma vAyukAya aMgulane asaMkhyA- traNa ahorAtra asaMkhya utsarpiNI sparzanendriya, AyuSya) | tame bhAga. | avasarpiNI zvAse chuvAsa, kAyabaLa aMgulane asaMkhyA- aMtamuM dUta asaMkhya utsarpiNI sparzanendriya, AyuSya ?' }lAkha | tame bhAga, avasarpiNI zvAsocchavAsa, kAyabaLa ! 7 bhAdara tame bhAga. | lAkha 4. 8 sukSma aMgulane asaMkhyA- 3000 varSa asaMkhya utsapiNI sparzanendriya, AyuSya 3 avasarpiNI zvAsocchavAsa, kAyabaLa 1 aMgulane asaMkhyA- aMtamuhUrta |asaMkhya utsarpiNI sparzanendriya, AyuSya lA' | tame bhAga. avasarpiNI zvAsocchavAsa, kAyabaLa ). vanaspatikAya sAdhAraNa- 9 bhAdara 10 sUkSma pratyeka - 11 bhAdara aMgulane asaMkhyA- aMtarmadUta anaMta utsarpiNa / sparzanendriya, AyuSya | tame bhAga. avasarpiNa zvAcchavAsa, kAyabaLa che aMgulane asaMkhyA- aMtarmuhUrta anaMta utsarpiNa sparzanendriya, AyuSya ? 14lA. { tame bhAga. | avasarpiNa zvAsocchavAsa, kAmabaLa J. 1000 ejanathI | 10000 varSa asaMkhya utsapiNa sparzanendriya, AyuSya 10lA. ! adhika ! [avasarpiNI zvAsocchavAsa, kAyabaLI jIva-vicAra-prakAzikI Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! vacanabaLa. rasane. | 2 lAkha ndriya vadhAre (6) | | dhrANendriya vadhAre (7) | 2 lAkha cakSurindriya vadhAre (8) 2 lAkha viklendriya- | 12 bedriya | bAra jana | 12 varSa | saMkhyAta varSa 13 tedriya | traNa gAu 40 divasa saMkhyAta varSa 14 cariMdriya 1 jana 6 mAsa saMkhyAta varSa paMcendriyanAraka15. pahelInA chA dhanuSa | 1 sAgarepama 6 aMgula 16. bIjInA 1pa dhanuSa | 3 sAgaropama 12 aMgula 17, trIjInA dhanuSa | 7 sAgaropama 18. jethInA dazA dhanuSa 10 sAgaropama ja nathI 19 pAMcamInA 125 dhanuSa 17 sAgaropama 20. chaThanA | 250 dhanuSa rara sAgaropama ra1. sAtamInA 500 dhanuSa 3 sAgaropama paMca-dvAranI sakSisa samajUtI kula 10. zrotrendriya mobaLa sahita kula 10. zrotrendriya mobaLa sahita kula 10. zrondriya manobaLa sahita kula 10. bondriya mobaLa sahita kula 10. zrotrendriya mane baLa sahita kula 10. zrIndriya mane baLa sahita kula 10. zrondriya mane baLa sahita 4lAkha che Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyA garbhaja22 jalacara 1000 yojanA | koDa pUrva varSa | 7-8 bhava sthalacarU 23 catuSpada | cha gAu | traNa pAyama -8 bhava ra4 uraparisa 1000 ejana | koDa pUrva varSa 7-8 bhava | kula 1 zrotrendriya | manobaLa sahita -8 lava | kula 10 zrakriya mane baLa sahita kula 10 zrotrendriya mane baLa sahita kula 10 brondriya manobaLa sahita kula 10 zrotrendriya mane baLa sahita manavinA 9 prANa 25 bhujaparisarSa gAupRthaphatva | koDa pUrva varSa 26 becara | dhanuSapRtha | palyopamane a saMkhyAmAM bhAga saMmUrNimara7 jalacara- 1000 yojanA | koDa pUrva varSa | -8 bhava sthalaca - | 28 capada | gAupRthakRtva 84000 11 ra9 u5risa ejanapRthakRtva 53000 varSa 7-8 bhava 30 bhujaparisarSa dhanuSapRthakatva 42000 varSa | -8 bhava 31 khecara | dhanuSapathati | 72000 varSa [ 7-8 bhava 7-8 jIva-vicA-prakAzita 7-8 vi. manavinA 9 prANa manavinA 9 prANa manavinA 9 prANa ' manavinA 9 prANa Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSya-- 10 prANa 32 garbhaja traNa gAu traNa palyopama | 7-8 bhava 33 saMpUrNa ma aMgulane asaM.' aMtarmuhUd | 7 bhava devo- | khyAtama bhAga bhavanapati manavinA ja prANa ke e che pArane yaMtra 34 asurakumAra 7 hAtha x { 1 sAgaropamathI adhika kaMIka ochA 2 pApama 1 palyopama x x 35-43bAkInA 7 hAtha 4-51 vyaMtare che hAtha tiSka - para caMdra 7 hAtha 53 sUrya | 7 hAtha 54 graha pa5 nakSatra : | 7 hAtha 56 tAra , 7 hAtha x | 10 prANa 10 prANa x 1 palyopama ne 1 lAkha varSa 1 papama ne 1 hajAra varSa | eka palyopama ardha 1pama 01 palyopama 17 hAtha x x x 10 prANa 10 prANa 10 prANa Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaimAnika - I 57 kapapanna(1) saudharma ! 7 hAtha (2) IzAna 7 hAtha x x 10 prANa ! 10 prANa (3) sanakumAra 6 hAtha (4) mAhendra | 6 hAtha x x 2 sAgaropama 2 sAgaropama thI adhika 7 sAgaropama ( 7 sAgaropama| thI adhika 10 sAgaropama 14 sAgaropama 17 sAgarepama 18 sAgaropama 10 prANa ( 10 prANa sava x x (pa) brahmaloka | 5 hAtha (6) lAMtaka 5 hAtha (7) mahAzuka ! 4 hAtha (8) sahAra | 4 hAtha A | 10 prANa 10 prANa 10 prANa 10 prANa | devenI x x - maLIne x x 4 lAkha (9) Anata 3 hAtha (10) prANata | 3 hAtha (11) mAraNa 3 hAtha (12) amyata | 3 hAtha 9 sAgaropama 20 sAgaropama 21 sAgaropama 22 sAgaropama 10 prANa 10 prANa ! 10 prANa ! 10 prANa x x 3 58 kalpAtIta raiveyaka- (1) sudarzana ) 2 hAtha (2) supratibaddha | 2 hAtha () mArema L2 hAtha jIva-vizAprakAzimAM * 23 sAgaropama 24 sAgaropama 25 sAgaropama | ! 10 prANa 10 prANa * * Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ x x x 2. paca-dvArane yaMtra x x (4) balALI rAva s iAga 11 (5) suvizALa 2 hAtha ra7 sAgaropama 10 prANa (6) sumanasa | 2 hAtha 28 sAgaropama 10 prANa (7) sane ra0 2 hAtha 29 sAgaropama 10 prANa (8) priyaMkara | 2 hAtha 30 sAgaropama 10 prANa 2 hAtha 31 sAgaropama 17 prANa anuttaravaimAnika 1) vijya prANa 2) vijayaMta | 1 hAtha (1 thI) 33 ] (3) jayaMta | 1 hAtha sAgarepama 10 prANa (4) aparAjita 1 hAthaJ 16 prANa (5) sarvArthasiddha 1 hAtha 33 sAgaropama. 16 prANa siddhajIne nathI | nathI sAdi-anaMta nathI 1 hAtha) che prANa xxxxx Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] paMca-dvAranI saMkSipta samajUtI saMto za0 zarIranI UMcAI A0 AyuSya. : sva. svakAyasthiti. prArA prANu. che. eni. 1-pRthvIkAya za0-aMgulane asaMkhyAtame bhAga. Ava-AvIza hajAra varSa. svaya-asaMkhyAta utsarpiNuM-avasarpiNI. prA-1 sparzanendriya, 2 AyuSya, 3 kAyabaLa, 4 thAse cchavAsa. sAta lAkha Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA~ca dvAranI sakSipta samajUtI 2-akAya 20--aMzulane asakhyAtamA bhAga. | A sAta hejAra varSa. sva-asakhyAta upi NI--avasarpiNI prA0-1 sparzanendriya, 2 AyuSya, 3 mAsocchvAsa, 4 kAyamaLa. 20--sAta lAkha. 3-tejasUkAya za aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga, A.~~traNa aheAtri. 10-asakhyAta utsarpiNI avasarpiNI prA--1 sparzanendriya, 2 AyuSya, 3 zvAsevAsa, 4 kAyamaLa. - cA-sAta lAkha. 4-vAyukAya za.~~aMgulanA asakhyAtamA bhAga, A traNa hajAra varSa. 10--asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI. prA0--1 sparzInendriya, r AyuSya, 3 pAseAvAsa, -- 4 kAyamaLa. sAta lAkha. 5-pratyeka vanaspatikAya 30--eka hajAra yeAjanathI adhika Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - * chaliyA-mahAzikA A0-daza hajAra varSa. . ? va-asaMkhyAta utsarpiNa-avasarpiNa. prA-1 sparzanendriya, 2 AyuSya, 3 zvAsevAsa, 4. kAyadaLa. A0-25 lAkha 6-sAdhAraNa vanaspatikAma za0-aMgulane asaMkhyAtame bhAga. * A0-aMtarmuhUrta. sva-anaMta utsarpiNa avasarpiNI.. prA--1 sparzanendriya, 2 AyuSya, 3 zvAsocchavAsa, 4 kAyadaLa ? : : e lAkha che . " 7-beIndriya za0-Ara ejana. A0-Ara varSa. sva-saMkhyAta varSa. ' prA-parzanendriya, rasanendriya, AyuSya, zvAsocchavAsa, kAyabaLa ane vacanabaLa. (6) caeN be lAkha. 8-teIndriya za0--traNa gAu, --9 divasa. Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paca-dvArI saMkSipta samajUtI aTaka mArA . ra - . . . ' '' '' - - '' '' ' - -saMkhyAta varSa. prA-sparzana-rasana-dhrANendriya, AyuSya, zvAsocchavAsa, kAyabaLa ane vacanabaLa. (7) -e lAkha. caurindriya za0-cAra gAu. A0---cha mAsa. sva-saMkhyAta varSa. prA-sparzana-rasana-prANu ane cakSurindriya, AyuSya, zvAsecchavAsa, kAyabaLa ane vacanabaLa. (8). -be lAkha. 10-prathama narakanA jIre za0-A dhanuSa ne 6 aMgula. A.--eka sAgarepama. sva-nathI. prA-ca indriye, AyuSya, zvAsocchavvAsa, traNeya baLa. (10) -sAte ya narakanI cAra lAkha. 11-bIjI narakanA jIve za0-1pA dhanuSa ane 12 aMgula. A0-traNa sAgaropama. sava -nathI. che. 28 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikSa prA.--pAMca indriyA, AyuSya, zvAseAAsa, traNeya baLa, 10 - 4 20--335 dhanuSa. A--sAta sAgarApama. sva0--nathI. prA.--pAMca indriya, AyuSya, zvAsocchavAsa, traNeya maLa. (10) ce-- 12-zrIjI narakanA jIvA 13-ceAthI narakanA jIvo za--rA dhanuSa. A0~10 sAgara ma. 10--nathI. prA.~~pAMca indriyA, AyuSya, zvAseAAsa, traNeya maLa. (10) cA 14-5AMcamI narakanA jIvA 20--125 dhanuSa. A0--17 sAgaropama. 10--nathI. prA.--pAMca indriyA, AyuSya, zvAse vAsa, traNeya khaLa. (10) ce Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paca-dvAranI saMkSipta samajUtI za0~250 dhanuSa. 0~22 sAgazcayama. sva nathI. 20 prA.--pAMca indriyA, AyuSya, sevAsa, traNeya aLa (10) 15-chaThThI narakanA jIvA ------ 16-sAtamI narakanA jIvA za500 dhanuSya. A0--33 sAgaropama. 10----nathI. prA.pAMca indriyA, AyuSya, AyuSya, zvAseAvAsa, traNeya aLa, (10) cA-- A -eka hajAra caiAjana. A kroDa pUrva va. 17-ga ja jalacara 10--sAta bhava. prA--pAMca indriyA, AyuSya, zvAseAsa; traNeya aLa. (10) cesa otiya ca paMcendriyAnI maLIne cAra 18-ga ja sthalacara 20--cha gAu. 1. catupadana 35 cAra lAkha Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I jIva-vicAra-makAi A0-traNa palyopama. sva-sAta-ATha bhava. prA-pAMca indriye, AyuSya, zvAsocchavAsa, traNeya baLa. (10) -sarva tiryaMca paMcendriyanI maLIne cAra lAkha samajavI. 2. garbhaja bhujaparisarpa- za--ethI nava gAu. (gAu pRthaphatva) A0-koDapUrva varSa. sva -sAta-ATha bhava. prA-- -upara pramANe. 3. garbhaja ura parisarpa-- za.--eka hajAra ejana. A0--koDa pUrva varSa. sva--sAta bhava. prA -0-upara pramANe, 19garbhaja khecara zabethI nava dhanuSya. (dhanuSapRthakuva). A0-palyopamane asaMkhyAtamo bhAga. sva-sAta-ATha bhava. prAce-upara pramANe. 20-saMbhUmi jalacara za0 - eka hajAra ejana. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 paMca-dvAranI saMkSipta samajUtI A0-koDa pUrva varSa. sva-sAta-bhava. prA-pAMca Indriya, kAyabaLa, vacanabaLa, zvAse zvAsa ane AyuSya. (9) 20--upara pramANe. ra1-saMmUrchAima sthalacara 1. catuSpada za0-bethI nava gAu (gAupRtharva). A0-84000 varSa. sva-prA-0-upara pramANe. 2. bhujaparisarSa za0--bethI nava dhanuSa (dhanuSa pRthaphata). ATha--42000 varSa. svaprAka-ceTa-upara pramANe, 22-saMmUcchima khecara za0-bethI nava dhanuSa (dhanuSa pRthakatva). A0-72000 varSa. sva-prA. 20-upara pramANe. 23-garbhaja manuSya za0-traNa gAuM. A.--traNa palyopama. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ge 10-sAta-ATha bhava. prAdeza. 0--sarva manuSyonI cauda lAkha, za0--a gulanA asaMkhyAtamA bhAga. A--aMta hatuM . sva-sAta bhava. prA~~mana vinA nava. cai--sarva manuSyanI cauda lAkha. 24-sa'mUrchima manuSya svanathI. grA deza. jIva-vicAra-prakAzikSa 30--darekanu sAta hAtha. A.--asurakumAra-nikAyanA devAnuM eka 'sAgarApamathI adhika. bAkInA nava nikAyanA devAnu deze UNu e palyApama. 25-bhavanapati deveza sarva devAnI maLIne cAra lAkha. 26-vyaMtara devA ca-sAta hAtha. --eka patyeApama 10--mA0-cA0-upara pramANe. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca-dvAranI saMkSipta samajUtI 2-otiSI devo . za0--sAta hAtha. A0--caMdramAnuM eka palepama ane eka lAkha varSa. sUryanuM --eka patye pama ane eka hajAra varSa. grahanuM eka palyopama. nakSatronuM -ardha palyopama. tArAnuM --1 pApamane ce bhAga. sva-prA - -upara pramANe, 28-saudharma devalokanA devatA za0-sAta hAtha. A0-be sAgarepama. sva-prA-eTa-upara pramANe, 29-IzAna devakanA de za0-sAta hAtha. A.--be sAgarepama. sva --prAiveTa-upara pramANe. 30-sanaskumAra devalokanA devo za0-cha hAtha. A0-sAta sAgarepamathI adhika. , vaka-prAka-e-upara pramANe. 31-mahendra devalokanA devo za0---cha hAtha. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzita A0-sAta sAgarepamathI adhika. svaka-pra0i-0 upara pramANe. 3ra-brahma devalekanA je za0-pAMca hAtha. A.--daza sAgarepama. sva-prA - -upara pramANe 33-lAMtaka devalenA de za0-pAMca hAtha. A0-cauda sAgarepama. sva -prA - -upara pramANe. 34-mahAzuka devakanA devo za0-cAra hAtha. A.--sattara sAgarepama. sva-prA - -upara pramANe, 3pa-sahastrAra devalokanA deve za0-cAra hAtha. A0--aDhAra sAgarepama.. sva-prA - -upara pramANe. 36-Anata devalokanA de za0-traNa hAtha. A0-ogaNIza sAgarepama, sva-prAce -upara pramANe. Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - paMca-dvAranI saMkSipta samajUtI 37-prANuta devakanA deve za0--traNa hAtha. A0--vIza sAgaropama. sva --prA - -upara pramANe. 38-AraNu devalokanA devo za0-traNa hAtha. A eka vIza sAgarepama. sva-prA-0-upara pramANe 39-ayyata devakanA deve , za0-traNa hAtha. A0-bAvIza sAgare yama. sva-prA- -upara pramANe 40-nava jhaveyakanA dave za0-be hAtha. A0-nIce pramANe. pahelA praveyake 23 sAgarepama. bIjA 4 24 trIjA , 25 che cethA 26 pAMcamA , 27 , chaThThA a 28 , : Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA sAtamA raiveyake 29 sAgarepama AThamA 30 navamA >> 31 >> 41-pAMca anuttara vimAnanA devA za0 eka hAtha. A.--vijaya, vaijayaMta, jayaMta ane aparAjita e cAra vimAnanA devatAonuM 31 thI 33 sAgarepama. sarvArthasiddhi vimAne 33 sAgarepama. 200-prA- -upara pramANe. Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6]. zarIranI UMcAIno krama 1-aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI UMcAI: sUkSama pRthvIkAya, apakAya, teukAya. sAdhAraNa vanaspatikAya. saMmUrNima manuSya. 2-eka hAthanI UMcAI. - pAMca anuttara deve. 3-e hAthanI UMcAI nava greveyaka deve. 4-traNa hAthanI UMcAI AThamAthI bAramA devaleka sudhInA de. 5- cAra hAthanI UMcAI mahAzuka tathA sahasAranA de. 6- pAMca hAthanI UMcAI brahaleka tathA lAMtaka devakanA de. Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIva-vicAra-prakAzikA trIjA kibiSakanA de. 7--cha hAthanI UMcAI sanatkumAra ane mahendra devakanA de. bIjA kilpiSakanA de - -8-sAta hAthanI UMcAI daza bhavanapati de. ATha vyaMtara de. ATha vANuvyaMtara de. daza tiryagUrjubhaka de. pAMca cara tiSka deve. pAMca sthira tiSka de, saudharma devakanA de. IzAna devalokanA deve. pahelA kilbiSakanA de. -9-dhanuSa pathakatva (bethI nava dhanuSa) garbhaja ane saMmUrNima khecara. saMmUrNima bhujaparisarpa. -10-nAranI UMcAI. pahelI naraka chApa dha. 6. aM. bIjI naraka 1pa dha. 12 aM. trIjI naraka 31. dha. cethI naraka darA dha. pAMcamI nAraka 125 dha. Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaheranI UMcAInA kama chaThThI naraka 250 dha. sAtamI naraka 500 dha. 11-traNa gAu UMcAI teIndriya. garbhaja manuSya. 12-cha gAu UMcAI garbha ja catukapata. 13-gAu pRthakatva (bethI nava gAu). garbhaja bhujaparisarpa. saMmUrchAima catuSpada. 14-eka cIjana UMcAI. caurindriya. 15-bAra ejana UMcAI beindriya. 1-cajana pathaka, saMmUrchAima ura parisarpa. 17-eka hajAra yojana UMcAI. garbhaja ane saMbhUmi jalacara. garbhaja ura parisarSa.. 18 eka hajAra ejanathI adhika UMcAI bAdara pratyeka vanaspatikAya . Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | [ 8 ] AyuSyane kema - 1-aMtamuhUrta. sUma pRthvIkAya, apakAya, tejasukAya ane vAyumaya. sUkSma ane bAdara sAdhAraNa vanaspatikAya. 2-traNa ahorAtri. tejasakAya. 3-ogaNapacAsa divasa. teIndriya. 4-cha mAsa. caturindriya. pa-bAra varSa. beIndriya. da-traNa hajAra varSa. bAdara vAyukAya. 7-sAta hajAra varSa. bAdara apakAya. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyuSyano krama 8-daza hajAra varSa bAdara pratyeka vanaspatikAya. jaghanya AyuSyavALA devatA ane nArakI. -AvIza hajAra varSa. bAdara pRthvIkAya. 10--beMtAlIza hajAra varSa saMmUrchAima bhUparisarSa. 11-pana hajAra varSa. saMmUrNima ura parisaryuM. 12-bahetera hajAra varSa. saMmUcchima khecara. 13-rAzI hajAra varSa. saMmUcchima catuSpada. 14-koDa pUrva varSa. saMbhUmi ane garbhaja jalacara. garbhaja ura parisarSa ane bhujaparisarSa. 15-palyopamane asaMkhyAtamAM bhAga. garbhaja khecara (pakSIe). 16-traNa palyopama. garbhaja manuSya. garbhaja catuSpada. 17--tetrIza sAgarepama. nAraka ane devatAo. Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8]. svakAyasthiti 1svakAyasthitirahita. nAraka ane deve. ra-sAta-ATha bhava. paMcendriya tiryaMca ane manuSya. 3-saMkhyAta varSa. beIndriya, teIndriya, caurindriya. 4--asaMkhya utsarpiNuM-avasarpiNa. pRthvIkAya, apakAya, tejasukAya, vAyukAya ane pratyeka vanaspatikAya. 5-anaMta utsarpiNI-avasarpiNa. sAdhAraNa vanaspatikAya. prANunI saMkhyA 1-cAra prANa pRthvIkAya, apUkAya, tejarakAya, vAsukAya ane vanaspatikAya. Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAnionuM pramANa I 2-cha prANu. beindriya. 3-sAta prANa. teIndriya. 4-ATha prANa caurindriya. 5nava prANa saMmUrNima paMcendriya tiryaMca ane manuSya 6--daza prANa. garbha ja tiryaMca, manuSya, nAraka ane deve.' [10] yonionuM pramANa 1-e lAkha. beIndriya, teIndriya, caundriya. 2-cAra lAkha. paMcendriya tiryaMca, nAcya ane devatA 3-sAta lAkha, pRthvIkAya, apakAya, tejachAya, vAyukAya. 4-daza lAkha. pratyeka vanaspatikAya. 5-cauda lAkha sAdhAraNa vanaspatikAya. manuSya. che. 29 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] AdhArabhUta sAhityanI yAdI abhakSya anaMtakAya vicAra. le. paM. zrI prabhudAsa becaradAsa. pra. zrI jaina zreyaskara maMDaLa mahesANu. abhidhAna-cintAmaNinAmamAlA. 2. zrI hemacaMdrAcArya. pra. zrI yazovijaya jenA graMthamAlA, bhAvanagara ardhamAgadhI keSa. saM. munizrI ratnacaMdrajI. pra. sthA. jaina konpharansa, muMbaI AryabhiSaku (AvRtti navamI) pra. sastuM sAhityavardhaka kAryAlaya, amadAvAda AhaMtadarzanadIpikA. 2. u. zrI maMgalavijayajI mahArAja . . vi. pre. hIrAlAla rasikalAla kApaDiyA ema. e. pra. zrI yazavijaya jaina graMthamALA, bhAvanagara. Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArabhUta sAhityanI yAdI AvazyakavRtti 1. 2. zrI haribhadrasUri. uttarAdhyayanasUtrabRhagvRtti. 2. zrI zAnyAcArya. pra. zrI de. lA. jaina puratoddhAra saMrathA, surata aitihAsika lekhasaMgraha, le. paM. lAlacaMdra bhagavAnadAsa gAMdhI. pra. prAcavidyAmandira, mahArAjA sayAjIrAva , yunivarsiTI, vaDodarA. graha ane rane. le. jotiSAcArya dattAtreya gaNeza Tikale. pra. dhI saMdeza lImITeDa, amadAvAda. cethyavaMdaNamahAbhAsa. pra. zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara, jinaratnakeSa--bhAga pahele. * saM. hari dAmodara velaNakara ema. e. pra. bhAMDArakara erienTala risarca InsaTITyuTa, pUnA. jIvavicAra arthasahita. (AvRtti sAtamI). pra. zrI jaina zreyaskara maMDaLa, mahesANA. vIva-vivAra-kALa (hiMdI) saM. paM. hIrAlAla dagaDa, jaina snAtaka. pra. zrI jena mArga prabhAvaka sabhA, madrAsa. Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45ra jIva-vicAra-prakazikA kavi-vivA-rAma. (saMskRta) pAThaka ratnAkararacita TIkAsameta. pra. zrI yazovijaya jaina saMskRta pAThazALA, mahesANA. jIva-vicAra-prakaraNa (aMgrejI) saM. munizrI ratnaprabhavijayajI. pra. jaina siddhAnta saMsAyaTI, amadAvAda. jIva-vicAra-vRtti. vRttikAra-uM. zrI kSamAkalyANakajI. pra. zrI jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara jIva-vicAra-pravezikA. le. zrI dhIrajalAla TokarazI zAha, pra. jyati kAryAlaya, amadAvAda. jIva-samAsa-prakaraNa (saMskRta) zrI maladhAragacchIya hemacaMdrasUri nirmita vRttiyuta. pra. zrI Agodaya samiti, muMbaI jIvAjIvAbhigamasUtra. vivaraNa-zrI malayagirijI mahArAja pra. de. lA. jaina pustakeddhAra saMsthA, surata. jaina graMthAvalI. - pra. zrI jaina zvetAmbara konpharansa, muMbaI . Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArabhUta sAhityanI yAdI 45 jene darzana aura Adhunika vijJAna. le. munizrI nagarAjajI. . pra. AtmArAma enDa sansa, dillI. jena paraMparAne itihAsa. le. tripuTI mahArAja. pra. zrI cAritra smAraka graMthamALA, amadAvAdajaina sAhityane saMkSipta itihAsa. le. zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI pra. zrI jena vetAmbara kenpharansa, muMbaI. jenAgamazabdasaMgraha saM. munizrI ratnacaMdrajI. pra. saMghavI gulAbacaMda jazarAja, vaDhavANa zahera tattavAthasUtra. 2. zrI umAsvAti mahArAja. vi. paM. sukhalAlajI. pra. zrI AtmAnaMda janmazatAbdImAska barDa, muMbaI. dakSiNamAM divya prakAza le. paM. zrI dhIrajalAla TekarazI zAha. pra. zrI Atma-kamala-labdhi-jena graMthamAlA, muMbaI Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : * jIva-vicAra-prakAzita -:::: kalakatA kalyaguNaparyAyanA rAsa para vivecana le. A. zrI vijayadharmadhurandharasUri. pra. jaina sAhityavardhaka sabhA, amadAvAda nArakI citrAvalI sAjaka-munizrI jinendravijayajI. pra. zrI harSapuSyAmRta jaina graMthamALA, lAkhAbAvaLa (saurASTra). pAia-sa-mahaNa (prAkRta zabdakeSa) saM. paM. haragoviMdadAsa trikamacaMda. pra. e prajJApanAsUtra-bhAga pahele, bIje, trIje. 2. Arya zyAmAcArya. anu. pra. paM. zrI bhagavAnadAsa harakhacaMda, amadAvAda. baTAkA ane tenuM vijJAna le. pra. Do. amIcaMda chaganalAla zAha, surata. bRhata hindI keSa jJAnamaMDaLa lI., vArANasI. bhagavatIsUtra-bhAga pahele, bIje. pra. manasukhalAla ravajIbhAI mahetA, muMbaI bhagavatIsUtra-bhAga trIje, ce. pra. gujarAta vidyApITha, amadAvAda Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 AdhArabhUta hatyAnI yAdI rAjazrIya sUtra 9. zrI malayagiri mahArAja. pra. zrI Agamedaya samiti, muMbaI laghuprakaraNasaMgraha pra. zrAvaka bhImazI mANeka, muMbaI. lokaprakAza 2. u. zrI vinayavijayajI mahArAja. pra. hIrAlAla haMsarAja, jAmanagara, vizeSAvazyaka bhASya-bhAga pahele, bIje. (gu. anuvAda) 2. zrI jinabhadramaNikSamAzramaNa. 9. zrI mAladhArI hemacaMdrAcArya. pra. zrI Agamedaya samiti, surata. vizvaracanAprabaMdha le. munizrI darzanavijayajI. pra. e. e. ema. enDa kuAM, pAlItANA. zabdastamamahAnidhi (saMskRta keSa). saM. paM. tArAnAtha bhaTTAcArya. pra. paM. Azubedha vidyAbhUSaNa tathA paM. zrI nityabaMdha vidyAratna, kalakattA. zrAddhapratikamaNusUtravRtti 2. ratnazekharasUri. pra. zrI de. lA. jaina pustakeddhAra saMsthA, surata Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThasaMkhyA 456 + 24 = 480 zrI tapAgaccha paTTAvalI 2. zrI dharmasAgaragaNi. saM. vi. zrI kalyANavijayajI mahArAja. pra. zrI vijyanItisUrIzvarajI jena lAyabrerI amadAvAdauparAMta aneka mAsika, vartamAnapatranA hevAla tathA prakIrNa ne. Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -zikSakoe vidyArthIone jIva vicAra - prakaraNane abhyAsa karAvatAM pahelAM A graMtha dhyAnathI vAMcI javAnI jarUra che ane khuda vidyAthIoe paNa tenuM punaH punaH vAMcana - manana karavA jevuM che. saMgha, saMsthAo tathA puNyazALI AtmAoe AvA sAhityane pracAra karavA mATe kaTibaddha thavuM joIe. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8-00 | che 9=50 7-50 6 | 9 maMtramanISI zatAvadhAnI paMDita zrI dhIrajalAla zAhanuM raceluM mu na nI ya sAhitya namaskAramaMtrasiddhi (trIjI AvRtti) mahAmAbhAvika uvasaggaharaM stotra hIkArakulapataru bhaktAmara-rahasya zrI RSimaMDala-ArAdhanA maMtravijJAna maMtracitAmaNi maMtradivAkara gaNita-camatkAra gaNita-rahasya gaNita-siddhi saMka9pasiddhi yAne unnati - sAdhavAnI addabhuta kalA smaraNukalA jaina caritramALA ( 20 pustakone seTa ) jIvavicAra prakAzikA yAne jaina dharmanuM prANIvijJAna (bI. A.) navatattvadIpikA yAne jaina dharmanuM adbhuta tattvajJAna (bI. A.) prAptisthAna : prajJA prakAzana maMdira ladhAbhAI gaNapata boDIMga, cIMcabaMdara, muMbaI 8-10 7-50 7-50 7-58 5-00 5- 20 pa-00 5- 00 5-00 8-0 0 8-00