________________
જીવ-વિચાર-પ્રકાશિક
કાર ચ અને જિદ જ ઢોફિચરણે ચ” આદિ મેથી સ્ફટિકની ગણુના ચૌદ રત્નોમાં કરેલી છે એટલે
સ્ફટિક નામનું એક રત્ન પણ થાય છે, પરંતુ તેને સમાવેશ રનમાં સમજ. અહીં સ્ફટિક શબ્દથી પારદર્શક અને કિંમતી એવા પથ્થરની જાતિ સમજવી કે જેની મૂર્તિઓ, માળા વગેરે બને છે. અંગ્રેજીમાં જેને “Crystal and quartz” કહે છે, તે આ વસ્તુ સમજવી.
મન-મણિ.
ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં “મિિવશાળ એ પદથી ચૌદ પ્રકારનાં રને જ ગ્રહણ કરેલાં છે, એટલે મણિ અને રત્ન એ એક બીજાના પર્યાયશબ્દો છે. છતાં વ્યવહારમાં તેની અણુના જૂદી થાય છે, એટલે અહીં તેને જુદા પ્રકાર સમજવાને છે. ચન્દ્રકાન્ત, સૂર્યકાન્ત વગેરે સમુદ્રોત્પન્ન રત્નોને આ વિભાગમાં ગણવાના છે.
રચ-રત્ન.
પ્રાચીન શાસકારોએ રત્નના ચૌદ પ્રકારે માન્યા છે, તે આ પ્રમાણે : (૧) ગમેદક, (૨) રુચક, (૩) અંક, (૪)
સ્ફટિક અને લોહિતાક્ષ, (૫) મરક્ત અને સારગલ, (૬) ભુજમેચક, (૭) ઈન્દ્રનીલ, (૮) ચન્દન, ઐરિક અને હંસગર્ભ, (૯) પુલક, (૧૦) સૌગન્ધિક, (૧૧) ચન્દ્રપ્રભ, (૧૨) વૈડૂર્ય, (૧૩) જલકાન્ત અને (૧) સૂર્યકાન્ત.
આજે રત્ન શબ્દથી મુખ્યત્વે માણેક, પિખરાજ, નીલમ, પના, ગમેદ (લસણિયું), શનિ વગેરે સમજાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
