________________
માણ-દ્વાર
૩૦
કે પ્રાણીમાં પ્રાણ વિદ્યમાન હોય તેને આપણે જીવંત હીએ છીએ અને જેનામાં પ્રાણ વિદ્યમાન ન હય, તેનું મૃત્યુ, મરણ કે અવસાન થયેલું માનીએ છીએ.
શાસ્ત્રોમાં “નવરિ-નાળાનું ધારિ જીવઃ જે જીવે છે, અર્થાત્ પ્રણેને ધારણ કરે છે, તે જીવ.” આવી વ્યાખ્યા કરવામાં આવે છે. તેને ફલિતાર્થ એ છે કે પ્રાણધારણ એ જ જીવન છે. પ્રાણુને ધારણ કરવાને લીધે જ જીવને પ્રણ” એવી સંજ્ઞા પ્રાપ્ત થયેલી છે.
નિવ-ઈન્દ્રિયે.
ફરિત્ર અને ઉત્તર અને માત્ર અને રોજનું અહિ અને હવ, એ રૃરિ–કલા –કાઢવા. અહીં ફરિત્રતારા જેવા એવો પણ પાઠ જેવામાં આવે છે, પરંતુ તેથી અર્થમાં કોઈ ફરક પડતું નથી. વિ-ઈન્દ્રિયે. એના પાંચ પ્રકારે પ્રસિદ્ધ છે. આ દરેક પ્રકારને એક એક પ્રાણુ ગણવામાં આવે છે. આ રીતે પાંચ ઈન્દ્રિયો એ પાંચ પ્રાણ છે. - કલાસ-ઉછુવાસ, શ્વાસોચ્છવાસ. : ઊર્ધ્વ કે પ્રબલ રીતે શ્વાસ લેવો, તે ઉચ્છવાસ કહેવાય છે. ઉચ્છવાસ વર્ગણામાંથી પુદ્ગલગ્રહણ કરે તે ઉષ્ટ્રવાસ અને લીધેલા પુદ્ગલેને છેડે તે નિશ્વાસ કહેવાય. અથવા મતાંતરે દારિક શરીરવાળી દારિક વર્ગણાના, ક્રિય શરીરવાળા વેચિવગણના, અને આહારક શરીરમાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
