Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ , , che dravya guNa paryAyano rasa - mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI ma.sA. dravyAnuyogaparAmarza - paMnyAsa yazovijaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ eles (894 12 oralis 3 DIC 1212 3 \B, kSiti" Unle -- pariNaTI Rche. ble leats | | ve aiaa ne lels 9 P che. zahaLo jJAtA chu. : eluno jJAtA che. te 021663 16lle SI Coll sild evoha jJAyakamAtra che. rAhuol 2 je dehandrathamaathI-ura Ce-Indriya matathI yojI vI yAro evo huM jJAyaka mAtra che ke - apratipAtI gyAnaguNa, mahAnizItha sAkhi // (rAsa : 15/1-6) 'jJAna, te samyagudarzana sahita ja AvaI. (svopanna Tabo)
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAruM svarUpa.. jJAna ja mAruM svarUpa... jJAna papa... narAga, na dveSa.. narAya, na dveSa... narAma, PIS 1, na parama jyotimAM milana o led p AtmAnA anupama sAkSAtkArapUrvakanuM dravyAnuyoganuM jJAna mokSe pahoMcADIne ja rahe che! jJAyakasvabhAvanI bhAvanA karato sAdhaka zIghratayA paramatattvamAM vilIna thAya che. ahIM ja abhedanI anubhUti thAya che. A ja to che samApatti!
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ parama pUjaya sakala saMgha hitaciMtaka AcAryadeveza zrImad vijaya bhuvanabhAnu sUrIzvarajI mahArAjA samapaema vadIyaM tamyaM samarpayAmi waload sasa ravadiza duSTamatatamobhAnuvAgvibhUtyA prbhaasvrm| bhuvanabhAnusUrIzam, bhIme bhAvAdbhaje bhave||6|| ipyAyAma paryAyito zasa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramane pAmavAnuM paripUrNa paribaLa - dravyuM guNa paryAyano - rAsa - ja che,
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikalpo ane vibhAvothI banAve udghA zudhdha Atmadravyano rAve pratibhAsa je rAve nivAsa AnaMdaghanasvarUpamAM evo che A dravya-guNa-paryAyano rAsa vadhArye vyartha vAto ne vidhyAono vyAsa mATe ja veThyo krarmono anahada trAsa have pragaTI che pAmavAnI pAvana vyAsa tethI ja vAMcavo che dravya-guNa-paryAyano rasa.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ | | zrI AdinAthAya namaH | / / Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa / / paMnyAsa yazovijaya racita dravyAnuyogaparAmarza-dravyAnuyogaparAmarzakarNikA-karNikAsuvAsathI vibhUSita mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma.sA. dvArA viracita svopajJaTabArtha yukta dravya-guNa-paryAyano rAsa bhAga-7 * divyAziSa * parama pUjya nyAyavizArada sva.AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA zubhAziSa * parama pUjya siddhAntadivAkara gacchAdhipati AcAryadeveza zrImad vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA * dravyAnuyogaparAmarzAdikAra + gurjaravivecanakAra + saMpAdaka che parama pUjya pUnA jillA uddhAraka paMnyAsa pravara zrIvizvakalyANavijayajI mahArAjanA ziSyANa paMnyAsa yazovijaya * prakAzaka 0 zreyaskara zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha IrlAbrIja, 106, esa.vI.roDa, vilepArlA (vesTa), muMbaI-4OO056, phona : (022) ra6719357
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ * granthanuM nAma : dravya-guNa-paryAyano rAsa * mULAkAra + svopajJa TabAkAra : mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI ma.sA. * dravyAnuyogaparAmarza : navanirmita saMskRta padyo * dravyAnuyogaparAmarzakarNikA : svopajJa TabArtha anusArI vistRta saMskRtavyAkhyA eka dravyAnuyogaparAmarzakarNikAsuvAsa | karNikAsuvAsa : gurjara vivecana * saMzodhaka : pa.pU.AcAryadeveza zrImad vijaya puNyaratnasUrIzvarajI ma.sA. Adi * AvRtti : prathama * kula bhAga : sAta aMka mUlya : saMpUrNa seTanA rUA.5000/* prakAzana varSa : vi.saM. 2069 0 vI.saM. 2539 0 I.sa. 2013 * eka (c) sarva hakka zramaNa pradhAna jaina saMghane AdhIna che ja * prApti sthAna : (1) prakAzaka (2) zrI divyadarzana TrasTa 39 kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA-387810. ji.amadAvAda.phona : 02714-225482 (3) zrI satISabhAI bI. zAha 5, maulika phaleTsa, operA phaleTsanI sAme, sukhIpurA, pAlaDI, amadAvAda-380006. mo. : 9825412402 | (4) DaoN. hemantabhAI parIkha 21, tejapAla sosAyaTI, phatahanagara basa sTenDa pAse, pAlaDI, amadAvAda-380007. mo. : 9427803265 (5) zrI mahendrabhAI jhaverI 502, saMskRti koplekSa, atithi cokanI pAse, kAlAvADa roDa, rAjakoTa-360005. mo.9825168834 mudraka : zrI pArtha komyuTarsa, amadAvAda. phona : (079) 25460295, mo.9909424860 *
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyAM zuM nihALazo ? prakAzakIya nivedana * zruta anumodanA... * prastAvanA : pUjya paMnyAsapravara zrImahAbodhivijayajI ma.sA. * chaThThA bhAganI viSayamArgadarzikA . DhALa-13 * DhALa-14 * DhALa-15 pRSTha 6 7 8-15 16-32 1961 - 2110 . 2111 - 2244 2245 - 2352
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ || IrlAmaMDana zrIAdinAthAya namaH | prakAzakIya nivedana mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAja viracita dravya-guNa-paryAyano rAsa' tathA te upara vidvadvarya paMnyAsa zrIyazovijayajI mahArAja dvArA viracita vistRta nUtana racanA vagerene 7 bhAgamAM prakAzita karI zrIsaMghanA caraNomAM samarpita karatA anahada AnaMda anubhavIe chIe. A navalI graMthanA prakAzanano lAbha amArA zrIsaMghane prApta thayAno amone anero AnaMda che. | bhagavAnanA vacano sAMbhaLavA, tenA upara gahana vicAra karavo, niraMtara vAgoLavA, satata ghUMTavA jethI AtmA taddarUpa banI jAya te zubha pravRtti che. arthAt jIva azubhathI dUra thaI zubhamAM joDAya che ane jIvane che. A puNyabaMdha evA prakArano paDe che ke jenA phaLa svarUpe jIvane mokSa (GzAzvata sukha) prApta thAya che. vaLI, zAzvata sukha prApta thatAM jeTalA bhavo lAge te daramyAna jIvane anukULa sAmagrI ane saMyogo prApta thatA rahe che - A pramANe parama zraddheya gurubhagavaMto pAsethI jANyuM che. prastuta graMtha jinavacana sApekSa che. tema ja A graMthanuM udgama sthAna paNa jinavacana ja che. tethI A saMpUrNa graMthanuM zravaNa, manana, nididhyAsana vagere zubha pravRtti rUpa ja che. A kAraNe amArA zrIsaMghane prakAzanano lAbha prApta thayAno viziSTa AnaMda hoya e svAbhAvika che. | saMskRta bhASAmAM racAyelA aneka graMthonA gujarAtI bhASAmAM anuvAda thayela che. paraMtu A graMthanI vizeSatA e che ke tenI racanA gujarAtI bhASAmAM thayela che ane tenA upara ekathI vadhu saMskRta bhASAmAM anuvAda thayela che. prAcIna 300 varSa jUnI bhASAnA bhale Apa jANakAra ho, tema chatAM gurugama tema ja zAstranA ucca kakSAnA abhyAsa vinA, prastuta graMthano samyak bodha thavo sarala nathI. kema ke A graMthano viSaya dravyAnuyoga che. - jaina-jainetara darzananA aneka graMthonuM vizada vAMcana, gahana ciMtana ane adabhuta upasthiti prApta che. evA viziSTa kSayopazamathI yukta viddhadurya parama pUjya paMnyAsa zrIyazovijayajI mahArAje eka mAtra paramArthanA hetuthI, sarve jijJAsu yogya jIvone bodha sugama banI rahe te mATe 7 varSathI adhika samayano parizrama laI A pramANe graMthanuM AMtarika svarUpa goThavela che :- (1) dravya-guNa-paryAyano rAsa - mULa graMtha. (2) te upara svopajJa (upA.kRta) vyAkhyA - Tabo. (3) tenA upara dravya-guNa-paryAya rAsane anusarato zlokabaddha dravyAnuyoga parAmarza. (4) tathA svopajJa TabAne anusaratI dravyAnuyoga-parAmarzakarNikA nAmanI saMskRta vyAkhyA. (5) karNikA suvAsa nAmaka gujarAtI vivecana (AdhyAtmika upanaya vagere sahita). pa.pU.paMnyAsajI mahArAje athAga prayatnathI 36 hastaprato dvArA mULa graMtha tathA svopajJa TabAnuM saMzodhana karela che. je atyaMta stutine pAtra che. amAro zrIsaMgha teozrIno sadAya RNI raheze. siddhAntamahodadhi AcAryadeva zrIpremasarIzvarajI mahArAja. paramArAthyapAda sakalasaMghahitaciMtaka AcAryadeva zrIbhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanI divyakRpA amArA zrIsaMgha upara sadaiva varasatI rahe che. parama pUjya siddhAMtadivAkara AcAryadeva zrIjayaghoSasUrIzvarajI mahArAja amArA zrIsaMghanuM sadaiva yogakSema karI rahyA che. parama pUjya takanipuNamati AcAryadeva zrIjayasuMdarasUrIzvarajI mahArAjanuM maMgala mArgadarzana amArA zrIsaMghane satata maLatuM rahe che. parama pUjya paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI mahArAjanuM paNa A avasare ame atyaMta AdarabhAve smaraNa karIe chIe. A graMthanA mudraNa-prakAzana vagere kAryomAM sAkSAt ke parokSa sahakAra ApanArA nAmI-anAmI sauno amAro zrIsaMgha AbhAra mAne che. sarve vAcakone A graMtha kalyANakArI banI rahe tevA prakAranI maMgala kAmanA. tathA vadhune vadhu AvA aNamola lAbha amArA zrIsaMghane maLatA rahe tevI zAsanadevane prArthanA. zreyaskara zrIaMdherI gujarAtI jaina saMgha, IrlA-muMbaI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-guNa-paryAyano rAsa bhAga - 1 thI 7 * saMpUrNa lAbhArthI * zreyakara zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha IrlA, muMbaI e dhanya zrutabhakti ! dhanya zrutaprebha ! dhanya zrutalaganI ! bhUSTi - bhUri anumodanA... noMdha :- A sAteya pustako jJAnadravyamAMthI chapAyela hovAthI mUlya cUkavyA vinA gRhasthe mAlikI karavI nahI. 7
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaka prastAvanA ja pUjya paMnyAsapravara zrImahAbodhivijayajI ma.sA. eka prazna thAya che. kevaLajJAna thayA pachI prathama dezanA ApatA pUrve paramAtmA kayA kayA vAkyono prayoga karatA haze ? kalpasUtranI subodhikA TIkAmAM mahopAdhyAya zrIvinayavijayajI mahArAja paramAtmA mahAvIradevane kevalajJAna thayA pachI zAsanasthApanAno prasaMga varNave che. 4400 brAhmaNoe prabhu pAse dIkSA grahaNa karI. temAM mukhya 11 brAhmaNone (IndrabhUti Adine) tripadI ApavApUrvaka 11 aMga ane 14 pUrvanI racanA karAvI-gaNadhara pade sthApita karyA. Ama dvAdazAMgInI racanA thayA bAda bhagavAna dvAdazAMgInI teone anujJA Ape che. zakra mahArAjA divya vajamaya thALane divya cUrNathI bharI prabhunI pAse ubhA rahe che. prabhu ratnamayasiMhAsana uparathI ubhA thaI muThThI bharIne cUrNa lya che. gautamAdi 11 gaNadharo natamastake kramazaH ubhA rahe che. temanA mastaka para prabhu vAsanikSepa kare che. devo paNa vAjiMtranAda, gIto vagere baMdha karI maunapaNe sAMbhaLe che. bhagavAna bole che ! ___goyamassa davya-guNa-pajjavehiM titthaM aNujANAmi / gautamane dravya-guNa-paryAyathI huM tIrthanI anujJA ApuM chuM. prabhunA mukhakamalamAMthI vahetI sugaMdha samI A zabdAvali che. dravya/guNa/paryAya. zabdo ekanA eka che. saMdarbhe saMdarbhe enI arthachAyA badalAtI rahe che. tIrthanI anujJA pradAna karatI vakhate prabhue prarUpelA dravya, guNa, paryAya zabdonI arthachAyA khUba ja vizALa phalakamAM patharAyelI che. jenI carcAne ahIM avakAza nathI. prastutamAM sAmAnyathI dravyAdinI vyAkhyA jANIe. dravya kone kahevAya ? tattvArthasUtrakAra kahe che : guNa-paryAyavad drvym| guNa ane paryAyathI yukta hoya te dravya. to guNa-paryAya kone kahevAya ? pramANanayatattAlokakAra zrIvAdidevasUri mahArAja AnI sarasa vyAkhyA Ape che : guNaH sahabhAvI dhrmo| yathA''tmani vijnyaan-vyktishktyaadiH| dravyanI sAthe rahevAno jeno dharma che te guNa. dA.ta. AtmadravyamAM sadaiva sAthe rahetA jJAnAdi. paryAyastu krmbhaavii| yathA tatraiva sukh-duHkhaadiH|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prastAvanA 0 je dravyamAM sthira na rahetA badalAtA rahe te paryAya. jema ke... AtmAnA sukha-duHkha vagere. dravya/guNa/paryAyanI A sAmAnya vyAkhyA thaI. vistArathI dravyAdinI vyAkhyA jANavA mATe pahelI ja najare uDIne AMkhe vaLage evI koI gujarAtI kRti hoya to te che dravya-guNa-paryAyano rAsa. tathA eka saMskRta kRti che. tenuM nAma dravyAlaMkAra che. jenI racanA kalikAlasarvajJa bhagavaMtanA ziSya pU. A. zrIrAmacandra sU.ma. tathA zrIguNacandragaNIe karI che. paraMtu kamanasIbe A grantha adhUro-apUrNa maLe che. AvA samaye dravyAdine jANavA mATenuM vartamAnamAM eka ja sAdhana hAthavaguM che.. je che. dravya-guNa-paryAyano rAsa. jenA racayitA che nyAyavizArada, nyAyAcArya mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAja. sAmAnyathI dravyAnuyoga jevA gaMbhIra viSayo saMskRta jevI prauDha ane vidvabhogya bhASAmAM racAtA hoya che. jyAre, mahApuruSanA kathA-prabaMdho gurjaragirAmAM rAsa svarUpe lakhAtA hoya che. upAdhyAyajI mahArAje kamAla karI. kahevAya che ne.. "kahyuM kathe te kavi zAno ?' tema karyuM kare te upAdhyAyajI zAnA ?" Ama paNa upAdhyAyajI mahArAja kucha raMTa karanArA che. emanA jJAnasAra Adi graMthonuM jemaNe gahana-dohana karyuM haze, teone A vAta tarata jaNAI Avaze. janaralI, saMskRta, prAkRta graMtho upara vidvAno nAnI moTI TIkA-vRttinI racanA karatA hoya che. vadhu lokabhogya banAvavA te graMthanA gujarAtI Adi bhASAmAM bhAvAnuvAdo ke vivecano lakhatA hoya che... paNa ahIM UlaTuM ja thayuM che. mULa graMtha gurjaragirAmAM.. ane tenI vivecanA saMskRta bhASAmAM. samasta granthane ane graMthanA padArthone saMskRtamAM DhALavAno-vivecavAno prazasta puruSArtha karyo che. upAdhyAyajI mahArAjanA Ajanma cAhaka gaNivarya zrIyazovijayajIe.. gaNIzrIe nahi-nahi to upAdhyAyajI mahArAjanA sAta - ATha graMtho upara potAnI kalama calAvI che. ane hajI to keTalAya graMtho veITiMga lisTamAM che. gaNIzrIno jJAnAvaraNIyano kSayopazama adbhuta che. navyanyAyanA viSama ane vizada dariyAne ulecavAno dharakhama puruSArtha karyo che. temaja AgamagraMthonA ane prakaraNagraMthonA girirAja para ArohaNa karavA bhAre jahemata emaNe uThAvI che. emanA vivecanagranthonI eka AgavI vizeSatA che... je padArtha para teo kalama calAvatA hoya ene puSTa karavA jaina-jainetara granthomAM jyAM paNa e padArthane lagatI carcA hoya tenA repharansa-avataraNo granthanA nAma sAthe emanI vivecanAmAM utarI Ave che. vAMcatI vakhate evo bhAsa thAya che - graMtharUpI rAjadhAnI ekasapresamAM beThA chIe ane phulaspIDamAM AvatA eka pachI eka sTezanonI jema eka pachI eka granthonA/zAstronA sAkSIpATho Ave rAkhe che. prastuta granthamAM paNa avasare avasare gaNIzrInA AvA tIvra kSayopazamanA camakArA jovA maLe che. ATaluM prAthamika vicArI lIdhA pachI have prastuta granthanA seTiMgane samajI laIe. saMpUrNa grantha sAta vibhAgamAM vaheMcAyelo che. dareka vibhAgamAM nIce mujabanuM kramazaH Ayojana che. 1. sahu prathama mahopAdhyAyajI racita dravya-guNa-paryAyanA rAsanI gAthA Ave che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 * prastAvanA : 2. enI nIce maho. racita Tabo (svopalsa) che. 3. tyAra bAda gaNivaryazrI dvArA racita mULa rAsanI gAthAnuM saMskRta zlokamAM rUpAMtaraNa che. jenuM nAma che dravyAnuyoga-parAmarza. 4. e pachI Ave che dravyAnuyogaparAmarzakarNikA. je dravyAnuyoga-parAmarzanI TIkA svarUpa che. vaLI svopajJa che. 5. tyAra bAda Ave che dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsarUpa gujarAtI vivecana. 6. dareka gAthAnuM gujarAtI vivecana pUrNa thayA bAda chelle... dareka gAthAno AdhyAtmika upanaya saMskRta ane gujarAtI bhASAmAM mUkAyo che. prathama ekathI pAMca bhAgamAM ekathI bAra DhALa mATe prastAvanAmAM samIkSA thaI gaI hovAthI prastuta chaThThA bhAgamAM teramI, caudamI, paMdaramI DhALa che. e traNa DhALane jarA uDatI najare joI laIe. dravyanI vAta vistArathI AgalI DhALomAM thaI gaI che. teramI DhALamAM guNanI vAta karI che. guNanA nava prakAranA svabhAva tenA bheda ane prabhedanI sAthe ahIM varNavAyA che. eka majAnI carcA cheDAI che gAthA naM. 8 mAM. AtmA amUrta hovA chatAM asabhUtavyavahAranayathI AtmA mUrtasvabhAvavALo paNa kahevAya. evI lokavyavahAra paNa jaNAya che. dA.ta. be bhagavAna lAlavarNavALA che. be zyAmavarNavALA che vagere. ahIM jovA jaIe to bhagavAna lAla/pILA nathI...(kAraNa ke AtmAne koI varNa nathI hoto) paNa bhagavAnanuM zarIra te te varNavALuM che. tema chatAM "bhagavAna amuka varNavALA che' - ema bolAya che. mULakAra ATalI vAta TabAmAM karIne aTakI gayA. karNikAkAra A carcAne AgaLa laMbAve che. tIrthakaranA atizayo ane tIrthakaranA zarIrane lagatI karAtI stuti vyavahArathI tIrthaMkaranI stuti kahevAya. nizcayathI na kahevAya. samayasArano sAkSIpATha ApIne A vAtane vadhu majabUta karI che. "kevalajJAnI bhagavaMtanA pudgalamaya zarIranI stuti (ane vaMdana) karIne mahAtmA mAne che ke meM kharekhara kevalajJAnI bhagavAnanI stuti ane vaMdana karyA. paraMtu A vAta nizcayanayanA mata mujaba yuktisaMgata thatI nathI. kAraNa ke zarIranA lAla, pILA vagere varNa, AkAra vagere zarIranA ja guNadharmo che. kevalajJAnInA guNadharmo nathI. tethI je kevalajJAnInA guNonI stuti kare che te ja paramArthathI kevalajJAnInI stuti kare che." A carcAno ATalo sAra kADhI zakAya.. je bALa jIvo che tene AkarSavA mATe prabhuno deha, prabhunA atizayo, prabhu pratimAnI UMcAI, pratimAnI aMgaracanA mahattvanA che. jyAre jeo paMDita che, prabuddha che enA mATe bhagavAnanI pratimA nAnI hoya ke moTI, zyAma hoya ke zveta, dhAtunI hoya ke pASANanI... badhuM ja samAna che. kAraNa ke enI dRSTi pratimA sudhI nahi paNa paramAtmA sudhI pahoMcelI hoya che. arthAt ene dareka pratimAmAM sAkSAt paramAtmAnA darzana thAya che. ane e paramAtmAmAM rahelA vItarAgatA, nirvikAritA, niSkaSAyatA, asaMgatAdi guNo to badhAmAM samAnapaNe ja rahelA che. AvI ja eka carcA che gAthA naM. 9 mAM. asaMbhUta vyavahAranayathI amUrta evA AtmAne jo
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prastAvanA , 11 mUrta kahI zakAya, acetana evA dehamAM paNa cetanAno upacAra thaI zake. to pachI mUrta evA pudgalomAM amUrta evA AtmAnA saMyoge amUrtatvano upacAra kema na thAya ? sAmAnyathI evuM mAnavAnuM mana thaI jAya.. jo amUrta evo AtmA paNa mUrta evA pudgalanA saMbaMdhathI mUrta gaNAto hoya to amUrta evA AtmAnA saMyoge mUrta evA pudgalomAM amUrtatvano upacAra karavAmAM kAMI khoTuM nathI. upAdhyAyajI mahArAja eka mArmika ane tArkika paMkti ApIne A carcAno samuccheda kare che. paMkti majAnI che... "jeha svabhAva vyavahArii, te upacarii, paNi sarva dharmano upacAra na hoI." karNikA suvAsakAra AnI suMdara vivecanA kare che.. zarIrane arUpI-amUrta mAnavAmAM zAstra temaja lokavyavahArano paNa bAdha che. kAraNa ke koI paNa mANasa ApaNA zarIra vagereno amUrta tarIke vyavahAra karato nathI. tathA koIne paNa ApaNA zarIranI amUrtarUpe pratIti paNa thatI nathI. be dravyono eka bIjAmAM anuvedha thavA chatAM ekabIjAmAM bhaLI javA chatAM vyavahAra karavA yogya evA ja svabhAvano upacAra thAya che. paNa badhA svabhAvano upacAra thato nathI. eTale ke zarIra ane AtmA ekabIjA sAthe ekameka thavA chatAM zarIramAM Atmagata caitanyasvabhAvano upacAra thAya che. paNa amUrtatva svabhAvano upacAra thato nathI. kema ke paraspara anugamasvarUpa pariNAmanA AdhAre upacAra karavA yogya svabhAva caitanya che, amUrtatva nathI. evI ja rIte nimitta hoya tyAM Aropa thAya evI dalIla koI kare to ene paNa udayanAcAryata kiraNAvalIno nyAya ApIne radiyo ApI devAyo che. Ama, jema pudgalamAM amUrtatvano upacAra thAya tema AtmAmAM paNa pugalanA saMyoge jaDatAnA upacAranI vAta paNa karI zakAya tema che. paraMtu A vAta graMthakAre nathI karI. kAraNa sIdhuM che. je dalIla pudgalamAM amUrtatvanA upacAranA khaMDana mATe vaparAI che, e ja dalIla ahIM paNa kAma lAge tema che. have caudamI DhALanuM vihaMgAvalokana karIe. dravya-guNanI vistArathI vAta karyA pachI have paryAyanI vAta zarU thAya che. paryAyanA mukhya be prakAra - (1) vyaMjanaparyAya. (2) arthaparyAya. A baMnenI sAmAnya vyAkhyA karyA bAda karNikAkAra paryAyanI vyAkhyAne arvAcIna/prAcIna graMthonA repharansa ApIne sarasa rIte laMbAve che, chelle majAno AdhyAtmika upanaya Ape che. upanaya emanA ja zabdomAM.. vyaMjanaparyAyanuM zabda dvArA pratipAdana thaI zakatuM hovAthI tene sthUla loko pakaDI zake che. tethI ApaNA vyaMjanaparyAyothI ApaNe khUba sAvadha rahevA jevuM che. "meM siddhitapa-varasItapa-zreNitapa karyo, meM pAMcaso graMtha vAMcyA, meM upadhAna karyA. meM navvANuM yAtrA karI' (hajI A yAdI AgaLa laMbAvI zakAya. meM vardhamAnatapanI 100 oLI karI, meM 50 grantho lakhyA, meM 200 pustaka lakhyA, meM lAkho-karoDonuM dAna karyuM, huM sAro pravacanakAra chuM... vagere) ItyAdi rUpe ApaNA vyaMjanaparyAyonuM nirUpaNa karavA jatAM abhimAnanA zikhare pahoMcI javAnI ghaNI badhI saMbhAvanA che. jyAre bIjAnA AvA prakAranA vyaMjanaparyAyonuM jAheramAM nivedana karavAthI namratA guNanI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 * prastAvanA 0 prApti, sthirIkaraNa, vAtsalya, upabRhaNA, guNAnurAga AdinI prApti thavAnI saMbhAvanA che. tethI ApaNA prazasta vyaMjanaparyAyone sadA mATe chUpAvavA dvArA gaMbhIratA keLavavI ane bIjAnA prazasta vyaMjanaparyAyone pragaTa karavAnI udAratA keLavavI.' gAthA 14 sudhI paryAyanA be prakAranI vistRta carcA karyA pachI gAthA 15-16 mAM bIjI rIte paryAyanA 4 prakAra batAve che, je digaMbarIya devasenajIe svaracita AlApapaddhatimAM jaNAvyA che. te A pramANe che. (1) sajAtIyadravyaparyAya. (2) vijAtIyadravyaparyAya. (3) svabhAvaguNaparyAya. (4) vibhAvaguNaparyAya. cAreyanA dRSTAMto ApyA che. caNaka-caNakAdi pudgala dravyanA sajAtIyadravyaparyAya che. jyAre manuSya vagere AtmAnA vijAtIyadravyaparyAya kahevAya. manuSya vagere paryAyo rUpI hovAthI AtmAnA vijAtIyaparyAya che. tathA manuSya jIvaMta hovAthI pudgalano vijAtIyaparyAya che. karmakSayathI kevalajJAna thatuM hoI te svabhAvaguNaparyAya che. jyAre matijJAnAdi te te AvAraka karmane parAdhIna hoI vibhAvaguNaparyAya che. A cAra prakAra batAvyA pachI upAdhyAya mahArAja jaNAve che - A paNa prAyaH samajavuM. kAraNa ke paramANu e paNa eka paryAya che. jeno A cAramAMthI koImAM samAveza thato nathI. pAchalA be paryAyo guNaparyAya hoI temAM samAvAnI zakyatA ja nathI. tathA sajAtIya ke vijAtIya dravya-paryAyamAM paNa teno samAveza thAya tema nathI. karNikAkAra A padArthane sarasa rIte khole che. pUrvapakSa : "paramANu paryAyAtmaka che" e vAta ja khoTI che. uttarapakSa : paramANu vibhAgajAta paryAyasvarUpa che. e vAta sammatitarka jevA zAstramAM batAvela che. te A rIte : be aNuno saMyoga thAya tene yaNuka kahevAya. A kavaNukano vibhAga thatA eTale ke emAM rahelA be aNu chUTA paDI jatAM aNu utpanna thAya che. AthI A chUTo paDelo paramANu vibhAgajAta paryAya kahevAya. gAthA 17 mAM upAdhyAyajI mahArAja jarA alaga ja rIte peza thAya che. 15-16 mI gAthAmAM je upAdhyAya mahArAje digaMbarIya devasenajIne AgaLa karyA e je upAdhyAyajI 17 mI gAthAmAM devasenajIno udhaDo laI nAMkhe che. e paNa sakhata zabdomAM. "DhuM jANaI manamAMhi te devasena mahaMta' e devasena potAnA manamAM zuM samaje che ? TabAmAM vaLI AthI vadhu kaDaka bhASA vAparI che. 'dravyaparyAya-guNaparyAya ItyAdika kahato nayacakraka digaMbara devasena manamAMhi huM jANaI chaI ? arthAt kAMI jANato nathI, pUrvAparaviruddhabhASaNathI. vAta ema che.. prAcIna digaMbarIya vyAkhyA mujaba dravyanA vikArane ja paryAya tarIke batAvela che. nahi ke guNanA vikAra tarIke. jyAre devasenajI e guNano vikAra paryAya kahyo.. to have temanA mata
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 prastAvanA . mujaba dravyanA paryAya nahi ghaTe. kAraNa ke guNanA vikAra guNamAM rahe, dravyamAM na rahe. Ama devasenajInI vAta prAcIna digaMbarIya vyAkhyA sAthe meLa na khAtI hovAthI-virodhI hovAthI dravyanA ja paryAya mAnavA vyAjabI che, guNanA paryAya mAnavAnI vAta zAstrabAhya che, tathA prAcIna paraMparAthI paNa bAhya che. have bIjI vAta. Ama eka bAju guNano vikAra paryAya kahyA pachI devasenajI pAchA paryAyanA bheda batAvatI vakhate be prakAra pADe che - (1) dravyaparyAya, (2) guNaparyAya. ahIM dravyaparyAyano bheda kahIne devasenajI potAnI ja vAtane pUrvApara viruddha karI rahyA che. pachI upAdhyAyajI mahArAja khaMDana karyA vinA rahI zake kharA ? 13 upAdhyAyajI mahArAjanI ajaba-gajabanI pratibhA che. jyAM mArgastha vAta dekhAya tyAM cAhe svadarzana hoya ke paradarzana... pUrA AdarathI e vAtane teo svIkAre che. paNa jyAM mArgathI viruddha prarUpaNA thatI hoya te pachI svagacchIya hoya, paragacchIya hoya, anya phIrakAnA hoya ke anya darzananA hoya.. koInI paNa sADAbArI teozrIe rAkhI nathI, koInIya zeha-zaramamAM teo taNAyA nathI. rokaDuM parakhAvI detA emane vAra nathI lAgI. aMtamAM be gAthAmAM upasaMhAra karIne A DhALa pUrNa karavAmAM AvI che. paMdaramI DhALa be vibhAgamAM vaheMcAyelI che. prathamavibhAganI pahelI gAthA vAMcatA ja yogazAstra (kalikAlasarvajJa zrIhemacaMdrasUri mahArAja racita) no prathama zloka yAda AvI jAya. zrutAmbhodheradhigamya, sampradAyAcca sadguroH / svasaMvetanatabhyApi, yogazAstra viravyate|| (yo.zA. 1/1) bIjI gAthAmAM SoDazakamAM kahelA bAlAdi traNanI vyAkhyA karIne TabAmAM upAdhyAyajI mahArAja paMDitajananI vyAkhyAne vadhu khole che. te emanA ja zabdomAM... 'eha dravyAnuyogamAMhi je raMga dharaI, teha ja paMDita kahii' Ama kahIne dravyAnuyoganuM khUba ja mahattva batAvI rahyA che. trIjI, cothI, pAMcamI gAthAmAM kriyA karatAM jJAnanuM keTaluM badhuM mahattva che e vAta vyavasthita rIte samajAvI che. chaThThI gAthAmAM to kamAla karI che.. mahAnizIthanI sAkSI ApIne vaiyAvaccanI jema jJAna guNane paNa apratipAtI jaNAvyo che. eka vakhata to evo prazna thAya ke zAstromAM... 'sarvAM riDivArU, veyAvadhvaM tradivAd' kahevA dvArA vaiyAvaccane apratipAtI guNa jaNAvela che. jyAre ahIM jJAna guNane paNa apratipAtI jaNAvela che. A vAta kaI rIte ghaTAvavI ? karNikAkAra sAkSIpATho ApIne sarasa rIte A vAta ghaTAvI Ape che. vyavahArasUtrabhASyamAM vaiyAvaccanA traNa prakAra batAvyA che. anuzAsti, upAlaMbha ane upagraha.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 * prastAvanA 0 "roja dazane pratibodha na karuM tyAM sudhI anna-pANI grahaNa na karavA' - AvI pratijJA karavA dvArA naMdISeNe potAnuM anuzAsana karyuM. tethI anuzAstisvarUpa vaiyAvacca guNa emanAmAM samartha hato. temaja potAnuM cAritrathI patana thatAM roja potAnI jAtane upAlaMbha = Thapako ApatA hatA. eTale upAlaMbhasvarUpa vaiyAvacca guNa paNa emanAmAM hato. tathA naMdISeNa roja 10 AtmAne pratibodha karatA hatA. mATe upagrahasvarUpa vaiyAvacca guNa paNa svAbhAvika hato. Ama naMdISeNamuninuM (munipaNAnuM) dasapUrvasaMbaMdhI samyajJAna uparokta traNa prakAranI apratipAtI vaiyAvaccane lAvanAra hovAthI tenuM jJAna paNa apratipAtI banavAnI yogyatA dharAve che. alabatta, upAdhyAyajI mahArAja Avo koI AyAsa karatA nathI. eTale ke "jJAna vaiyAvRtyasaMpAdaka hoI apratipAtI che' ema na kahetA mahAnizIthasUtranI sAkSIe jJAnane svataMtratayA apratipAtI guNa tarIke jaNAve che. A vAtane majabUta karavA eka siddhAMta batAve che ke... jyAM samyajJAna hoya tyAM samyagdarzana hoya ja. eka vAra samyagdarzana AvyA pachI cAlyuM jAya.. to paNa eka koDAkoDIsAgaropamathI vadhu karmabaMdha jIva nathI karato. AmAM je tathya chupAyela che, tene karNikAkAra khole che... eka vakhata samyajJAna utpanna thayA pachI svarUpathI nAza pAme (mithyAtve cAlyA javAthI). to paNa saMskArarUpe te AtmAmAM hAjara ja rahe che. ane tathAvidha saMskAra dvArA dIrghasthitivALA karmabaMdhane aTakAvavA svarUpa potAnuM kArya te samyajJAna kare ja che. jo AvuM nahi mAnIe to samyajJAnathI bhraSTa thayela jIva 7) koDAkoDIsAgaropamapramANa sthitivALA karmane kyAreka bAMdhI deze tevuM mAnavAnI Apatti Avaze. sAtamI gAthAmAM to jJAnano gajaba mahimA karyo che... je jJAnI che (gItArtha che), dravyAdicatuSkano jANakAra che.. te kevalI samAna che (yAda rahe, upAdhyAya zrImAnavijayajI mahArAje dharmasaMgrahanI prazastimAM mahopAdhyAyazrIne zrutakevalI tarIke biradAvyA che.) ane chellI gAthAmAM jJAnane alaga aneka upamAo ApIne 15mI DhALano prathama vibhAga pUro karyo che. 15mI DhALanA bIjA vibhAgamAM paNa A ja jJAnanA aDhaLaka guNalA gAyA che. bIjI gAthAmAM ema jaNAvyuM che.. nirupakrama karmanA udayathI jeo jJAna/kriyAthI rahita che.. paNa jJAnI gurunA caraNakamalane jeo seve che, teo paNa mArgastha che. Ano AdhyAtmika upanaya vAMcavAthI A vAta vyavasthita samajAya tema che. AgaLanI gAthAomAM ajJAnI jIvonuM svarUpa vigate samajAvyuM che, temaja ajJAnI mANasa game teTalI kriyA kare to paNa temanAmAM ane janmAMdha vyaktimAM koI pharaka nathI. vaLI AvA jIvo mAyAvI ane jUThAbolA kevI rIte hoya che ? tenI paNa vAta vyavasthita rIte rajU karI che. aMtamAM zrAvakanA jIvanamAM jJAna mukhya che, jyAre sAdhujIvanamAM jJAna ane kriyA baMne mukhya che - ema jaNAvIne paMdaramI DhALa pUrI karI che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prastAvanA che. upAdhyAyajI mahArAjanI gurjarakRtiomAM A kRti mUrdhanya sthAne che-raheze. emAM koI bemata nathI. dravyAnuyoga jevA gahana viSayane gurjaragirAmAM DhALIne upAdhyAyajI mahArAje prAkRtajanane paNa A padArtho sulabha ane sahaja banAvI dIdhA che. zrIsaMgha-emAM paNa zramaNa saMgha kyAreya upAdhyAyajI mahArAjanA upakArane visarI nahi zake. dravya-guNa-paryAyanA rAsanI A kRti upara Aja sudhImAM prAyaH traNathI cAra nAnA-moTA vivecano thayA che. arvAcIna vivecanomAM gaNI zrIyazovijayajInuM prastuta vivecana (TIkA/anuvAda) AgavuM eTalA mATe che ke bIjA badhA vivecano gujarAtImAM che, jyAre A vivecana saMskRbhASAmAM racAyela che. temaja aneka sAkSIgraMthonA pATho vagere ApIne A vivecanAne samRddha karavAno yazasvI prayatna karyo che. vAcako A granthanA adhyayana dvArA enA padArthone AtmasAt karI nija samyagdarzanane nirmaLa banAve - paraMparAe cAritrAdi pAmIne muktipadane prApta kare evI manokAmanA saha. poSadazamI, pArzvajanmakalyANaka, tA. 26-12-2005, aNastutIrtha (ji. vaDodarA),
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayamArgadarzika viSaya viSaya zAkhA-13 nityAnityasvabhAvopayogadarzanam ..................... 1973 svabhAvanayayAjana zuddha caitanyadhanasvabhAvamai 2011 praveze .......... 1973 ddhuuNs||2 (5 - 13)................ nitya-manityasvabhAvano vyavahAramA 75yo..... 1973 ....1962 zuddhAtmasvarUpapradyotanam ................................1974 nayasApekSaH svabhAvAdhigamaH .............1963 masti-nAstisvamA nayano viyA2 ........ 196 bhedakalpanAnirapekSadravyArthikAnusandhAnam ............. 1975 meM-mane svabhAva nayana viyaa25|| ........ 1975 dravyArthikanavamabhedAnusandhAnam .........................1964 masti-stisvamAvalInuM prAzana ............ anvayA dravyArthinayano nirdeza ............. 1975 anvayadravyArthikapravRttivicAraH .........................1976 brahmasUtrazAGkarabhASyanirAkaraNam ................... zaMzayAyanI anema sAkSepa ................ dezAnya bhane dApayanI viy||29||............. 1976 anekasvabhAvavALI vastumAM .42yArya mAparnu ni2|425|| ............... svabhAvanA viy||29||............. 1976 vastutvasvarUpaprakAzanam ............................... 1966 anekasvabhAvamithyAtvavimarzaH. ...........1977 sahasAtma: sarvavastu ..........................1966 dravyArthikanayanI vicAraNA nirvikalpadazAne pragaTAve 277 dravyamA bhUDha sarvatra bhUDha ........ ......1966 sApekSa naya-pramAthI vastutattvasiddhi.... svadravya-guNa-paryAyaikyabhAnopadezaH .................. 1978 astisvabhAvaH nayadvayaviSayaH ........... ......1967 sadbhUtavyavahArAdyupayogaH ............................. 1979 mastisvabhAvalenayano viSaya ... bhesvamA nayano nirdeza ................ 1979 ...... 1967 vastusva35zAnabhA vaividhya ...... ....... 1967 samehasvabhAva nayano 825............... 1979 svAstitva-nAstitvavicAraH .......................... guNa-paryAyebhyo dravyasya bhinnAbhinnatA ............. 1980 ApaNA astitvane oLakhIe ........1968 saghIyasyAriTAnI spaSTatA .................... 1980 sadasatsvabhAvaM svAtmadravyaM dhyeyam ..... ...........1969 darzanAntare'vayavA'vayavinoH bhinnAbhinnatA ......... 1981 AjJAvicaya dharmadhyAnane pAmIe ................. meyanAzUnyazuddhadravyArthi bheTale nizcayanaya .... 1981 dravyArthikadvitIyabhedAdyanusandhAnam ...........1970 avayava-avayavI vayye mahAmeha : zAkhaDApiDA...1981 nityAnityasvabhAva nayano viyAra..........1970 viSayAntarnigIrNatAmImAMsA ............................1982 dravya-paryAyarUpatvAd vastu nityAnityam ............1971 | mesvabhAvamAnanI paddhati ....... ........1982 nayamethI pArtha tritayAtma .......... ......... 1971 samehasvabhAvamAnanI prakRiyA................... 1982 phakta eka aMzanA svIkAramAM mithyAtva .......... 1971 zAbdikavRttidvayaprajJApanA ........... .......1983 zuddhanayata AtmasvarUpavimarzaH .................... 1972 mesvabhAva - sabhesvabhAvanA pratano viyA2 . 1983 nityasvabhAvanI mahimA pragaTAvIme ..... ......1972 / zazastinI pariyaya ..... .......1983
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 pRSTha ............ * viSayamArgadarzikA * viSaya pRSTha viSaya lakSaNAnuM nirUpaNa : naiyAyika AdinI daSTie ..... 2682 | sAropA lakSaNAnuM udAharaNa . 1992 nakSa/svarUpavidyotanam ................................ 2684 | svamavametAnusaravInAtanam ....................... 163 lakSaNA vRtti : jAnakInAthanI dRSTimAM ............. 184 vizvanAtha-mammaTa mata pradarzana ................... 162 lakSaNA : kumArilabhaTTanI dRSTimAM ................ 2184 | nirUDhatakSanamImAMsA .................................. 2664 traNa hetuthI thatI lakSaNA - vaiyAkaraNamata .......... 2684 gauNI = nirUDhalakSaNA, prayojanavatI = zuddhalakSaNA..2114 khadabadatvArthasALopalanam ....................... 2686 prayojananirapekSa-sApekSa lakSaNAnI vicAraNA ...... 2114 nau: vAdI:' sthaLe saMmativyAkhyAkArano zeSAvAmatapravAzanam ................................. 1666 abhiprAya ........................ 2186 | | ekasvabhAvabhinna abhedasvabhAvanI siddhi.. ....... 1666 gauNI lakSaNA ane zuddha lakSaNAnI vicAraNA ...... 2685 | ekasvabhAva ane abhedasvabhAva judA judA che ..... 2626 jaLa vRttiH - tattvavArjiAto.......... ........ 686 thonanasApekSa-nirapekSatakSAvida ................ 1666 trIjI zabdavRtti gauNI - mImAMsaka prayojanavatI lakSaNA svabhAvabheda-sAdhaka nathI ..... 2626 gauhI :' vAvalima ........... gauNI lakSaNA nirUDha lakSaNA che - paribhASenduzekhara 211 6 gauNapada lakSaka che - navanaiyAyika....... prayoganavatI nakSaT na svatantrArthasAdhi .... 2617 gauNI paNa zabdazakti che - mukuMda zarmA ........... 2687 lakSaNAno AdhyAtmika upayoga karIe ........... 2127 gauNI lakSaNA aMge AlaMkArika mata ...... parvatithirine pavityAdhi ......... ........... 2018 sAro lAgavAnA ja takSaT ....................2188 paramAvadilanapathAra ........... .......... 1666 sAropA lakSaNAmAM nigaraNa vicAra ............. 2188 bhavya-abhavyapariNAmagrAhaka nayano vicAra ....... 2622 daNDi-vidyAbhUSaNa-jagannAthAdimataprakAzanam ........ 1989 mathAmacasvabhAvAdinavivAra: ....................20 00 be prakAre viSayanuM nigaraNa ..................... 2686 bhavyatva svabhAvasApekSa che ...................... daMDI kavinA matano nirdeza ........ samatvasvabhAvanImAMsA ................................ 2001 jagannAtha paMDitanA matanuM pradarzana .............. 2681 paramasvabhAvagrAhaka nayanI vicAraNA............. 2001 vithikAzavRnyAvisaMvAlA ............................. 160 vetanasvamAvadivanayavivAra: ......................... mammaTamatapradarzana........ vizeSasvabhAvagrAhaka nayanI vicAraNA............ siddhicandrajI upAdhyAyano mata caitanyasvabhAva karmavaza pratiruddha ................ nAnAlakSaNAdRSTAntapradarzanam ................. ..???? adhyAsasaptakocchedopadezaH. gaurI-zuddha sAropA-sAdhyavasAniko sAta prakAranA adhyAsamAMthI chUTakAro ............. lakSaNAmAM taphAvata. ..................... ???? zuddha cetanasvabhAvane anubhavIe .............. kAvyapradIpakAramatanI vicAraNA ................ 162 ajJI vanyazAthatvam ........... ..... 2004 nimartAvidyotanam .......... ........ 2162 | samUtavyavahAra nusanyAnam ........... .......... 2005 sAdhyavasAnA lakSaNAnuM udAharaNa ....... 1992 | karma-nokarmamAM cetanasvabhAva ................... 2005 2000 0 0. ja ***** 2660 ja 0 0 ja 0 0 0 0 ja
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayamArgadarzikA * viSaya pRSTha viSaya pRSTha 2006 2007 mAtmadharma zarIramA bhAnya ........ ..... 2005 | | ucitavyavahAraH saprayojanatvavyAptaH ............... 2015 'zarIraM jAnAtI'ti vyavahAravicAraH ... mAtmAmA sAmAnyata: yetanavyavahAra........ .... 2015 zarIramA 75yArathI yetanasvamAla ...... aMtaraMgasvabhAva ane pravRttinimitta bha 55 yetana! ..................2006 . vyavaniyAma5 .................. 2015 jIva-karmaNoH kathaJcidabhedaH ............ antaraGgasvabhAvAdyanusAreNa vyavahAraH ............. 2016 'nArI 57vAne che' - pAyaviyA2 ........ 2007 -nobhamA bhUtasvabhAva : 52 ............. 2016 acetanasvabhAvagrAhaka nayano vicAra.. ............. 2007 maatmaan| mayaitanyasvabhAvane TavIme ........... 2016 paramabhAvagrAhakanayopayojanam ........... 2008 | anavadhAnatAparityAgopadezaH .......... 2017 bha-nobhamA ayetanasvabhAva ....... 2008 mazAnane 6%012 rI ...................... 2017 chahagoSa......... | dehakriyAdikartRtva-kArakatvabhAvatyAgopAyadarzanam ... 2018 asadbhUtavyavahAranayopayogopadarzanam ................ 2009 | sAkSIbhAvane apanAvIme.. ........... 2018 zarIranI thetanatA ne vana vIme ........ 2009 sakRta yAmA 425-zo ne choDo ...... 2018 himA mehazAna vinA mAtmazAnanI asaMbhava..2009 svA'bhinnaSaTkArakasaGgatisandarzanam .................2019 bhedajJAnasaulabhyopAyopadarzanama . dRyAmA 4241-42|15-2anumohn to ...... 2019 bhedajJAnanA upAyane apanAvIe ............... 2010 pausi bhAvono trivi5 saM05 chorI ........ 2019 karmacetanA-karmaphalacetanAne choDI zAtA-dRzamAvanI sAdhanAno thitAra............. 2019 zaniyetanAmA bIna banAme ......... 2010 virakta-prazAntapariNatyA kriyA sampAdanIyA ....... 2020 'jIvaH acetanaH' - iti vyavahAraparAmarzaH ......... 2011 | 4Ane TAvI .... 2020 (r)4wi 59 // ayetanasvamA !. ................ 2011 tIrthakaravarNavyavahAravimarzaH ....................... 2021 vizeSAsAtya vimarza.........................2011 | vano bhUrtasvabhAva ....... .................. .... 2021 vizeSaNasAphalyavicAraH nAnAtantrAnusAreNa ........ 2012 saMsArijIvaH bhAvukaH ....... ........2022 mAM jayetanasvabhAvatuM samarthana ............... 2012 saMsArI jIva mUrti che ..................... 2022 'mAm ahaM na jAnAmI'tyatra mImAMsA ............ 2013 pariNamana dravyane tanmaya banAve . .............. 2022 bhAvAtmazAna: dehAntI.......... ........ 2013 | paramabhAvagrAhakanayopayogaH ........................... 2023 mAM ayetanasvabhAva svA2 : haina .......... 2013 vyavahArathI mAtmA pauDgasi supano bhotA .... 2023 'tattvapradIpikA' kAranA ane "vedAntasAra' kAranA mAtmAne bhUta mAnavo te zrama : nizcayanaya ....... 2023 bhatanI viyaa29||................... 2013 tIrtha42nI vyava2-nizcayamAnya stutino pazyiya . 2023 citsukhAcArya-sadAnandamatanirAkaraNam .............. 2014 samayasArAdisaMvAdaH ........ ........2024 dehAntabhata samAloyanA ........................ 2014 tIrtharaDanI stuti tIrtha stutinathI ........ 2024 bhAvAtma zAna-zAnasvamA 52252viruddha .... 2014 | hetutrayA'dhInam upacArasya nyAyyatvam ............ 2025
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya upacAra anucita nathI . pudgalabhinnadravya amUrta che jinamataM sarvanayasamUhAtmakam . zvetAMbara-digaMbarazAstra samanvaya chaMdabaMga doSa vyavahAra, vyavahAra-nizcaya bhane nizcayamAM harIo. vyAvahArikasAdhanAyAm itikartavyatA nAsti upacAraniyamanavimarzaH. pudgalamAM aupacArika paNa amUrtatA nathI : digaMbara upacAra niyamana vicAra karmabaMdhajanaka - parapIDAkAraka upacArane choDIe * viSayabhArgadarzikA * pRSTha viSaya 2025 | saMsArI va ane arbha vayye avilasta vyavahAra . 2025 sammatitarkavRttipAThaparAmarzaH 2026 aMtyavizeSaparyAyaparyanta vyavahAra viyAra 2026 || saMbhatitavyApyAgata pAhanI vicAralA. 2026 mitho'nugatArthavibhajanavicAraH. 2026 antya vizeSaparyAyanI khojjaae| . 2027 yAvatpadArthaprakAzanam . 2028 | yAvat zabda maryAdvAvAya. karkazapariNAmasya tyAjyatA svapariNAmanI karkazatA tyAjya ...to mithyAtva-druSAya-viSaya 2Ne cittavRttipravAhavizrAntiH kartavyA. mithaHsambaddhArthavibhajanavimarzaH atyaMta saMbaddha padArthanuM vibhAjana na thAya : saMmatikAra sammatitarkavRttisaMvAdaH navyanyAyaparibhASayA sammatitarkapadArthaparAmarzaH 2028 | navyanyAyaparibhASA bhuSa arthaghaTana 2029 zarIramAM amUrta dravyanI asara nathI higaMjara 2028 caramavizeSadharmapuraskAreNa mizrArthavibhAgaH dehAdau amUrtatvApAdanam . dRSTAMta dvArA navyanyAyanI paribhASAnuM spaSTI42 puchGgalaparyAya amUrtasvabhAvaprayukta nathI 2029 antyavizeSasya vyAvartta saMsArI jIvamAM mUrtatA ja che asmadIyadehAdau amUrttatvopacArA'bhAvaH . ApaNA zarIrAdimAM amUrtatAno AkSepa vyavahArayogya svabhAvono ja upacAra thAya Arope prasiddhe sati nimittAnusaraNam nimitta hovA mAtrathI Aropa na thAya niSprayojanAropA'naGgIkAraH. 2029 . 2030 2030 dehamAM caitanyaupacAra vyAjabI 2030 carama vizeSaparyAya aniyata . 2031 |pudgalanimittaM jIvapariNamanam 2031 | nizcaya-vyavahArasamanvayanuM dvigdarzana . 2032 asadbhUtavyavahAropadezaH. 2032 saddabhUta naya premaNa parieAtine pragaTAve 2032 | siddhasukhasiddhiH .. 2033 | Atmani mUrttatvopacArA''zaGkA 2033 2033 | antyavizeSadharmopacAro na yuktaH 2048 2034 agara bhUrtatA hoya tyAM amUrtavyavahArano niSedha 2048 . 2035 | amUrttatAbhibhavavimarzaH . amUrtatA tirohita hoya tyAM ananya mUrtatA 2035 | vaha bheDameDa : bhagavatI sUtravyAcyA 2036 |pudgalamUrttatAnabhibhavaH 2049 2049 ......2049 2050 19 pRSTha 2036 2037 2037 2037 2038 2038 2039 2039 2040 2040 2041 2041 2042 mizradravyamAM kheDataraniSedha asaMgatatAnI viyArA 2042 abhibhavanaiyatyanirUpaNam . 2043 2043 2043 2044 ......... 2044 2045 2045 2046 2047 AtmadravyamAM bhUrtatvanA upayAra vizenI AzaMkA... 2047
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ * viSayamAhi1i. viSaya viSaya 54 ............. mAma sane vyavahAra bhu047 vyavasthA svIrya .... 2050 | tatvArthabhASya saMha viyAra .................... 2062 nizcayathA saMsArImA 35 26deg42 ............ 2050 dhamAstiDAyavaramA 51 prazasvabhAva....:..2062 vyavahArAbhAsitvAdhucchedahetUpadarzanam ................ 2051 ekapradezasvabhAvayojanam . ...................... .2063 Apa abhUrtatAne prAvIme ................. 2051 mAtmAnI meM pradezatAne mAgaNI ............. 2063 maulikA'mUrttatvA''virbhAvopAyapradarzanam ........... 2052 siddhasvarUpavarNanam .......... 2064 paramANumAtra paNa mAruM dravya nathI. ............. 2052 | mAmAne sthira rIme .. 2064 siddhaguNasampatsandarzanam . ...........2053 astikAyatAniyAmakopadarzanama. 2065 devasenasya pudgale ekaviMzatidharmApalApApattiH ..... 2054 | 5 dravyamA anupayarita bhane pradezatA .......... 2065 hina2 mata samIkSA .......... paramANau kAyatvasiddhiH .............. ...................2066 yugapadekatra mUrttatvA'mUrttatvasamAvezaH . ..................2055 | 52bhAzubha mAropita bhane pradezatA ............. 2066 52bhAzubha abhUrtatAno svI.12 432rI ........... 2055 | 52mA 'Aya' 55 cha : pRSTadravyasaMgraha .......... 2066 52bhAzubhAM abhUtasvamA tAtvi:vyavasAmAnya... 2055 | Saugi sni5-3kSaparima nathI ............. 2066 upacaritasvabhAvavimarzaH .. .2056 | kAlANUnAmanekapradezatvavirahaH ......................... 2067 puvAzubha gau abhUrtatA .. .............. 2056 | A648yanAsApekSanayA bhane pradezatA ......... 2067 devasena-zubhacandramatasamIkSA ....................... ApaNe kAlANa jevA banIe ................ 2067 devasenavayanamA vahato vyAdhAta ..... 2057 snigdha-rUkSapariNAmApAdAnam Avazyakam ......... 2068 zumayaMdramanirAsa ......................... ......... 2057 utsuta chome, zAnayota pragaTAvA ........ 2068 devasena-zubhacandramatamImAMsA .......2058 prabuddhaH antaH tuSyati............ 2069 52mA abhUta 5 / cha..................... vibhAvAdisvabhAvagrAhakanayopadarzanam ............... 2070 paramANusvarUpaprakAzanam . ............2059 | vibhAvasvamAyA nayano viyAra ............. 2070 pusa 52bhAzubhAM naizcayi bhUrtatA .............. 2059 vibhAvA'zuddhasvabhAvabhedavimarzaH........................2071 paramANulakSaNapradarzana 2059 2||mishr yetanA : vibhAvasthAmA ............ 2071 tAttvikavyavahAreNa kArmaNakAyaH arUpI ............ 60 | zuddhanayaprajJApanA .............. ............2072 sUkSmaspomA 59 abhUtatva avyAhata ............ zuddha-azuddhasvabhAvAnayanI cem..........2072 pramANa-naya maryAdAthI viparIta svIkAra nizcaya-vyavahAranayavyAkhyopadarzanam ............ 2073 mithyAtvajanika .......... 2060 AlApapaddhatino saMvAda ................... 2073 AdhyAtmikasamanvayadRSTiH grAhyA ..................... mazuddha-zuddhanayamate mAtma2135vimarza............. 2073 syAbAhane vanamA vAyu 40 ................ zuddha-azuddhasvabhAva nizcaya-vyavahAviSaya........ 2073 nAnAnayAnusAreNa ekapradezatvapratipAdanam .......... 2062 | saMsArijIvA'bhivyaktiH vividhA ..................2074 aNumAM ekapradezasvabhAva . |mAtmA 2||hino ta mAgecha, cha nA ......... 2074 2057 ................ 2061
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya rAga- jJAnayoH pratibhAsyapratibhAsakasambandhaH zuddhopayogane pragaTAvIe mohakSobhavihIna AtmapariNAmo dharmaH ekAntocchedaH nayayojanaprayojanam . upacaritasvabhAvagrAhaka nayano nirdeza nirapekSAnekAntasyApi tyAjyatA nayayojanAnuM prayojana cintA-bhAvanAjJAnAdikam abhyasanIyam mAtra zabdArthajJAnamAM na aTavAIe tavRtti-tAdAtmyapariNatine pragaTAvIe padArthavaizadyApekSayA pariNativaizadye'dhikaM yatanIyam . cittapariNatine nirmaLa karIe anupacaritasvabhAvo guNa eva avyayArthane samajIe upacaritasvabhAvAH paryAyAtmakAH. devasenamatasamIkSA upacarita svabhAva paryAyAtmaka paryAyANAM dravya-guNAzritatvam dravya-gueA-paryAyanA lakSAnI viyAraNA. guNaniSThaparyAyavimarzaH. guNamAM paNa paryAyo hoya che ! pratikSaNa vastuparivartananuM anumAna ekaguNakAlatvAdayaH paryAyAH paryAya guNAzrita - anuyogadvAra ekaaMzayukta varNAdi paryAyasvarUpa . paryAyatraividhyaparAmarzaH guNa-paryAyano abheda pAramArthika devasenamatasamIkSA * viSayamArgadarzikA * pRSTha viSaya . 2075 svabhAvano gueA-paryAyamA samAveza yogya. 2075 | devasenamatamAM saptabhaMgIvyavasthAnI maMga 2076 |saptabhaGgIprakriyAprakAzanam ... 2077 devasenamatamAM saptabhaMgIpraDiyAlaMga 2077 | devasenasammatasAmAnyasvabhAvavibhAgamImAMsA 2078 svataMtra asti nAstisvabhAvanI Apatti 2078 | guDa-zuNThInyAyavimarzaH 2079 | atirikta nityAnityAhi pAMya 2081 21 sAmAnyasvabhAvanuM koSTaka . 2082 2081 devasenaharzita vizeSasvabhAvavibhAga paNa nyUnatAgrasta 2082 | asadbhUtavyavahAraviSayavimarzaH . 2082 sApaddhati aMthanI samIkSA 2083 |tAttvikavyavahAranayamatadyotanam 2079 sAmAnyasvabhAvanI Apatti 2090 2079 | devasenaharzita sAmAnyasvabhAvavibhAga nyUnatAgrasta 2090 ekaviMzatisAmAnyasvabhAvA''pAdanam . 2091 2080 aparabhasvabhAva tathA paramAparamasvabhAvanuM ApAhana 2091 2080 devasenasammatavizeSasvabhAvavibhAgamImAMsA 2092 2092 2083 dravyasvabhAvaprakAza graMthanI samAlocanA 2084 tAttvivyavahArathI saMsArI va bhUrta-ayetanasvabhAvaviziSTa 2084 2084 mUrttatAdikAlAvacchedenA'pi jIve amUrttatAdyavyAghAtaH 2085 2085 tAtvi vyavahAranayanI yojanAe 2085 pradezatvaM na sAdhAraNaguNaH 2086 | devasenasaMmata sAdhAraNaguNavibhAga anucita 2086 | pradezatva / sAmAnya guNa nathI 2087 | caitanya - mUrttatvayoH vizeSaguNatvameva . anupayarita-upayaritasvabhAva gueA-paryAya sva35 2087 21 pRSTha 2087 ... 2087 2088 2088 . 2089 2089 2090 2092 2093 2093 2094 2094 2094 2095 2095 2096 2096 2096 . 2097 devasenamAnya sAmAnya- vizeSaguzavibhAga yogya. 2097
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2098 .........2098 * viSayamAhA. viSaya | pRSTha viSaya pRSTha devasena digaMbarasaMpradAyabAhya . ......... 2097 zAkhA-14 : sAmAnya-vizeSaguNasvarUpadyotanam ................. .2098 paryAyapratipAdana .............2999-2244 sAmAnya-vizeSAnuM lakSa! ................. 2098 ddhuuNs||2 (5 - 14).. .................... 2112 devasenanI AkSepa .............. paryAyagocaraparyAyanAmapratipAdanam 2113 hevasenamatama navI samasyA ......... 5yAyanA samAnArtha zahIna ni359 ............ 2113 trividhaH guNavibhAgaH samIcInaH ............... ......2099 sadAgamAH samAdaraNIyAH. 2114 dravya-guNa-paryAyamAM nayo dvArA paryAyanA prakAronuM pratipAdana .. 2114 nityaanitytvviyaa29|| ........... AgamapariNatiprAdurbhAvopAyopadarzanam ............... 2115 SaDdravyaguNavimarzaH ....................... ............. 2100 bhArAmapariNatine prAna upAya ........... 2115 utseka-zokau parihAryo ............. ............. 2101 vyaJjanaparyAyaH sthUlaH, arthaparyAyaH sUkSmaH .......... 2116 rAne pragaTa 30, 64yAra 752 mahAra nadho ...2101 vyaMjanaparyAyanuM nirUpaNa 2116 pAMya zrAnta saMbaMdhAne vihAya mApI............ 2101 hi52 dRSTi vyaM45yAya ................... 2116 rAgAdeH karmopAdAnakatvam .......................... 2102 trikAlasparzI vyaJjanaparyAyaH kSaNikazcArthaparyAyaH .. 2117 ....to mithyAtvA bhUgamAthI 753 ............. 2102 arthaparyAyanI pra359......................... 2117 Atma-rAgayoH jJAtR-jJeyasambandho'pi tyAjyaH ....... 2103 tiya sAmAnya vyaM45yAya535 .............. 2117 nimitta-namitta bhAvabaMdhana 5 pArAma....2103 | niryaksAmAnyaM vyaJjanaparyAya: .......... 2118 mithyAtvAdine avastu banAvI tenAthI ratnaprabhasUribhataprahazana ...... 2118 bhuta nAme.. .................... 210 vyaJjanavyAkhyAnam ............. 2119 dravyAntarasaGkramo'sammataH .............................. sInayamahI5 aMthano saMvAha................ 2119 karmapariNAmAnAma avastatvApAdanama ...... tirya sAmAnya sthUlapAya ..................... 2119 mAvasaMsAra mithyA ................. ..................2105 harSavardhanapAdhyAya bhatarnu vizApana .............. 2119 mithyAtvAdhucchedopAyanirdezaH ... 2106 sAmAnya = vyaM4naparyAya, vizeSa = arthapAya.... 2119 parakIyamapi sadvacanaM grAhyam .................... 2107 vyaJjanaparyAyebhyaH arthaparyAyAH anantaguNAH ......... 2120 gu-svamA2pratipAinano pasaMhAra ........ 2107 manilAyamAq = vyaM45ryAya : zrI mayandrasUri.. 2120 nizAsananI sevA mATe 43rI gueno nirdeza .... 2107 paryAya zabdavAcya arthapariNAma = mAdhyasthyaM sadguNapravAhabIjam ..................... 2108 ____ vyaM4napAya - ubhayandrasUri ....... 2120 // - 13 - manuprekSA..... ...... 2109 vacanA'rthaparyAyavimarzaH ............. .............. 2121 artha-535 arthapayAya, 2062135 vyaM45yAya ... 2121 pU[arthavAya vyaM4naparyAya, vastu saMzavAya arthaparyAya............... 2121
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ *viSayamArgadarza. 23 viSaya pRSTha viSaya marthanamavAya vyaMdeg45yAya, arthama artha5yAya . 2121 zuddha dravyavyaM4-5yAyana ni355................ 2129 vyaJjanA'rthaparyAyavaividhyam ........... ...........2122 siddheSu dravyavibhAvavyaJjanaparyAyA'bhAvaH ............. 2130 vyaMjanaparyAyanI pAMca vyAkhyA, siddhaparyAyasvarUpopadarzanam .......... ............. 2131 arthaparyAyanI yAra vyAkhyA ... siddha bhagavaMta dravya-bhAbha-nobhathA 2lita ... 2131 matijJAnAdi vyaMjanaparyAya, karmazUnyAtmapradezasthiratA savAhamarthaparyAya....... 2122 zuddhAtmadravyavyaJjanaparyAyaH ............... 2132 arthavyaJjanaparyAyA nayasvarUpAH ........... | zuddha mAtmadravyamA vyana5yAya ................. 2132 vyaM45yAyanI yA vizeSatA .................. mAstiya 13 dravyanA zuddha vyaM4napAya ...... 2132 vyaM4na-arthapayAya : saMbhAtita vRttima. ....... 2123 svabhA5yAya zuddhadravyavyaM4napAyanA sUya ...... 2132 vyaJjanaparyAyo'vikalpakatvanibandhanaH, mauladhyeyaM na vismartavyam .......... .............2133 arthaparyAyo'nyathA ......... 2124 zuddhAtmadravyayaMjanaparyAya prAdurbhAva : vyaMzanaparyAya 5 pArthapariNAmasva35.... 2124 yarama-parama lakSya ....... ..........2133 puruSe ekA'nekarUpatAvimarzaH ... 2125 jIvadravyA'zuddhavyaJjanaparyAyavaividhyam .................2134 puruSa saviDa-nivise5 .. ................... 2125 azuddhadravyavyaM4naparyAyanI 5359 // ..............2134 vyaMxnaparyAya anti22535 ................. 2125 zarIrAkAra jIvapradezapariNAma azuddha zanaya = vyaM04naparyAya ....... 2125 dravyavyaMTanaparyAya...... 2134 astitvadvaividhyavicAraH ............ .2126 azuddhajIvadravyavyaJjanaparyAyapratipAdanam ............. 2135 zAnaviSaya 045yAya, zanaviSaya arthaparyAya .. 2126 mAtmAnA 18 2............... .....2135 sAdezyAstitva = vyaMjanaparyAya, prazabharatisaMhamanI spaSTatA ........ ....... 2135 sva35stitva = arthaparyAya ......... 2126 | siddheSu cAritra-vIryAbhAvapratipAdanam ............... sva3stitva - sAdRzyAstitvane mINA ...... 2126 | siddho yAtrizUnya-vIryazUnya : bhagavatIsUtra........ 2136 bhAuyAritvasUyita vyaM4napAya ............. 2126 (r)vanA zuddha guvyaM4napAyarnu prAzana.......... 2136 zuddhAtmadravyadRSTiprAdurbhAvaparAmarzaH ..................... 2127 | kAryazuddha-kAraNazuddhaguNavyaJjanaparyAyaprajJApanA ...... 2137 vyaM4paryAya-arthapayAya 52mata ........ 2127 svabhAvAyanA pe mehane samajhe ............. 2137 4yasenAyAbhatarzana ........ zuddhaguNavyaJjanaparyAyaprajJApanA . ....................... 2138 vyaM4na-arthaparyAya vize avayanasAravRttisaMvAha .... 2127 pulAnA zuddha guvyaM4naparyAya ................ vyaMjanaparyAyano upayoga ane sAvadhAnI .........2127 | azuddha gurAvyaM4napAyana pratipAna ............ gambhIratodAratopAyadyotanam ..................... .... 2128 svAbhAvi zAnano vi2 bhatizaule .......... 2138 aSTavidhaparyAyanirdezaH ................. 2129 vyaJjanaparyAyacaturbhaGgI ................................ 2139 paryAyanA mAtra mehanI sopaNa....... 2129 svabhAva-vimA paryAyana viyaa29|| ............. ....... 2127 2138
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 viSaya azuddhadravyavyaJjanaparyAyocchedopAyopadarzanam. saptabhaMgInayapradIpano saMvAda jIvanA cAra paryAyano atideza vyaMjanaparyAyasUcita sAdhanAmArganI samajaNa cittasthairyopAyadarzanam .. zuddhadravyavyaJjanaparyAyasthairyaM paramaprayojanam guNavyaMjanaparyAyane zuddha karIe zuddhasvarUpadarzanathI zuddhasvarUpa pragaTe sarvatra samadRSTiH siddhisAdhanam . paJcama-SaSThaparyAyaprarUpaNA zuddha dravyArthaparyAyanuM lakSaNa . azuddha dravyArthaparyAyanuM nirUpaNa paJcama-SaSThaparyAyapArthakyabIjadyotanam * viSayabhArgadarzikA * pRSTha viSaya . 2140 tezyAsthAnamAM azuddha arthaparyAya 2140 | vibhinna vyaM4na-arthaparyAyathI sahU-asat trilakSaNa jagata . 2140 2140 nizcayato bAlAdayo na jIvaparyAyAH . . 2141 | jane prahAranA saMsArI paryAyane haTAvIkhe . 2142 zuddhavyaJjanA'rthaparyAyAH prAdurbhAvanIyAH 2142 svAnubhUti bhATe vyavahAradRSTi tyAbhya 2142 | sAhi paryAyo zarIramA 4 che 2151 2152 2152 2153 2153 2153 2154 2154 2144 | zuddhaguNArthaparyAye prameyakendritanizcayanayAbhigamaH .. 2155 2155 2144 | SaTsthAnapatita vRddhi hAnino viyAra . 2145 zuddhaguNArthaparyAye AdhyAtmikanizcayanayAbhiprAyaH . 2156 2145 | svabhAvaparyAyanI atiddeza. 2156 2156 2156 2157 2157 2158 2158 2158 2159 2159 2160 2160 2161 2161 2162 2162 2162 . 2143 | SaTsthAnapatitavRddhi-hAnivimarzaH . 2144 | gurulaghuparyAyanA jAra leha... pAMcamA ane chaThThA paryAya vacce taphAvata dravyArthaparyAyanI preraNA jhIlIe vyaJjanaparyAyo dIrghakAlavyApI manuSyaparyAya janma-maraNaparyanta eka che jIve ivAnyatrA'pi azuddhArthaparyAyAH zuddha-azuddha arthaparyAya vacce taphAvata . azuddha arthaparyAyanI vyApakatA abhidhAna-pratyaya-vyavahArANAM vastusAdhakatvam ...... saMmativyAkhyAkAramatapradarzana vidheyAtmaka-niSedhAtmaka pratItinI vicAraNA zabdaparyAyo'rthadharmaH nAma-nAbhIno meha: nAmanaya vyaMjanaparyAya paNa vastuniSTha puruSasya ekAnekarUpatA. arthaparyAya paNa alpakAlasthAyI arthaparyAyo azuddha paNa hoya vyaJjanArthaparyAyamImAMsA pRSTha 2151 2145 prameyandrita nizcanayano vimarza . 2146 | AdhyAtmi nayathI svabhAvaparyAyanI vyAghyA ...... 2146 | prathamA'prathamAdisamayabhedaprayuktArthabhedaH . 2147 | devalajJAnamAM pe| arthaparyAya che 2147 | prathamA'prathamAdisamayabhedaprayuktArthaparyAyabhedaH .. 2147 | azuddha guNArthaparyAyanuM ni3pe| .. . 2148 sUkSmasaMparAya saMyamanA arthaparyAya. 2148 | sUkSmasaMparAyopazAntakaSAyavItarAgadarzanAdibhedaH 2148 | pazAMta SAya vItarAgaddarzananA arthaparyAya. . 2149 guNArthaparyAyagatazuddhatvA'zuddhatvasvarUpaprajJApanA 2149 | zuddha-azuddha gueAarthaparyAyanI vyavasthA 2149 | azuddhArthaparyAyA devasenasammatAH 2150 vibhAva arthaparyAyanA cha meha 2150 sampUrNadravyasvarUpA''vedanam . 2150 srvpryaayprbhaae| pratyeka dravya . 2151 aNatattvano bhaya choDo, sAvadhAna jano
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 pRSTha ~ ~ ~ ~ M M * viSayamAnaharzi. viSaya viSaya pRSTha svecchayA kukarmAdyadhInatA nopAdeyA ................ 2163 | parasanmukhacittavRttiH tyAjyA .................. ........ 2173 paramANuH zuddhapudgalavyaJjanaparyAyaH ................... 2164 bhanA kAryakSetramAthAbahAra nIjI 47o........ 2173 zuddha pugaladravyavyaMnaparyAya........ 2164 sAyane mosumo mRtulya vAlome .. 2173 azuddha puladravyavyaM4-5yAya............... AntarajJAnajyotiH paramaM tattvam .....................2174 paramANuguNAH zuddhapudgalaguNavyaJjanaparyAyAH ...... zAnayota sivAya dhuM upadravas135 ............ 2174 svabhAva-vibhAva pugata ......... ........ 2165 nizuddhayaitanyasvabhAvamA vizrAnti zo ........ 2174 pAlanA zuddha gurAvyaM45yAya ................ 2165 siddhasvarUpadyotanam .................................. 2175 pudgalanA azuddha guNavyaMjanaparyAya ............ 2165 digambaramatanirAkaraNam ................................ 2176 svabhAva-vibhAvavyaJjanaparyAyapratipAdanam ............. pAstiyAmi 59 azuddha dravyavyaM45yAya.... 2176 anya paribhASAno pariyaya .................... dharmAdau azuddhavyaJjanaparyAyasthApanam ................ 2177 salamagInayamahIno saMvAha ........ brahmadevamatasamAlocanA ............................... 2178 pudgalAdau arthaparyAyaprakAzanam ................... yAstiyana zuddha-azuddha dravyavyaM45yAya ... 2178 yaturvidha pulapayAyano atidRza .............. ghaltule vimA5yAyo 59 vAstavis ........ 2178 pugalamA bhane tenA gurAmA arthaparyAya .......... paMcAstikAyasaMgrahanI spaSTatA .....2178 pudgala-tadguNaparyAyanimittakaH kundakundasvAmimatamImAMsA ............................ 2179 pratyAghAtaH tyAjyaH ....................... 2168 niyamasA2mImAMsA ............................ 2179 paryAyaparivartana nimittaka dravyasvabhAvaprakAzanI samIkSA 2179 mAghAta-pratyApAtane choDo amRtacandramatasamIkSA ........... digambaramatanirAsaH ........... ........ 21 paMyAstiAyasaMgravRtti saMge bhImAMsA ............ 2180 ghAstiya vagerebhA 59 arthaparyAya...... 2169 niyamasAra sabhIkSA ........ 2180 dharmAdau zuddhArthaparyAyaprakAzanam ....................... 2170 dhamAstikAyAdivad asaGgatayA bhAvyam ........... 2181 zRMgABiL nyAyanI samadeg45 ................... 2170 | 4 dravyamA zuddha-azuddha vyaM45yAya .......... 2181 dharbhadravya vageremA sopA arthapayAya............ 2170 | dharmadravyano ........... ........... 2181 dharmAdidravyeSu arthaparyAyatvenA'nityatvasthApanam ..... 2171 antarmukhopayogena iSTAniSTaprava-pabhama sAthe 12zAyane viro5 .... 2171 vikalpA'nutthAnam ........................ 2182 Ei2zIyane vidhAnahasvAmInI sAthe viro5.... 2171 | maa59|| 75yogane mane pariNatine harSa-zokatyAgena asaGgatA prAptavyA ................2172 asaMga banAvI ..... ............... 2182 dhAstiyAhimA mAtra arthaparyAya : 4yasenAyArtha . 2172 anAzravadazAtaH kevalajJAnalAbhaH ........ 2183 pAstiya vagairema yAreya payAyo 2 .......... 2172 | asaMthI zAna ....................... 2183 dhAstiyAhithabodhAo....... dharmAdidravye'zuddhavyaJjanaparyAyasamarthanam ............. 2184 2168 2180
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 *viSayamAnahazikSA. viSaya viSaya pRSTha 2189 ~ ~ saMyoga paNa paryAya che ................. 2184 | AtmAnandasvabhAvavicAraH .............................. 2197 paryAye nityatva-mamatvAdibuddhiH duHkhakAraNam ....... 2185 mAtmAnA bhAnasvabhAvane socamA ........... 2197 saMyoga:panimitta.. ....................... 2185 | azuddhadravyavyaJjanaparyAyamImAMsA ................. 2198 nijaparamAnandA''svAdanopAyopadarzanam .............. 2186 azuddha dravyavyaM4 paryAyana viyaa29||............ 2198 cakArArthaparAmarzaH .............. 2187 dharmAdidravye zuddhAzuddhaparyAyasiddhiH ................... 2199 5yAyanA sakSana viyara ...................... 2187 dharmAstikAyAdimAM zuddha-azuddhabhaMjanasaamaanyprinntiruupm ekatvam ..................... 2188 paryAya nirAbAdha 2199 tva bhane saMdhyAna sabhA me............... 2188 | niyamasAravRttisamAlocanA ........................... 2200 uttarAdhyayanasUtravimarza. .................... 2188 dharbhadravyamA sva-52paryAyabhA meDatAnA Apatti..... 2200 pRthaktva-saGkhyAdisvarUpadarzanama. 2189 samyaganekAnta upAdeyaH .............................. 2201 anugata pratItinuM asAdhAraNa bhaneAntavAhanI sama49....................... 2201 25 paryAyavizeSa....... saM42-vyati:2nI spaSTatA.. .................... 2201 dharmAdidravye'zuddhavyaJjanaparyAyasiddhiH ..... 2190 zAstrAnusArI vivakSA 5yogI ......... 2201 saMyoga azuddha dravyavyaM4naparyAya ................. 2190 guNano paryAyamAM aMtarbhAva anukUlatAvAdaH tyAjyaH .. 2202 ................. 2190 viMzatividhapariNAmaprakAzanam ........... sagavaDavAda choDo, syAdvAda pakaDo 2202 .............. 2191 duTidA nAla, bha v| omaNa bano ............ AqpariNAmas135 pryaayniiviyaa29|| ...... 2191 2202 apUrvaguNasarjanamiha kartavyam ...................... 2192 arhadbhaktinAmnA mohAdhInatA na poSaNIyA ...... 2203 saMjyApU24 banavAnunathI ...................... 2192 prakArAntareNa paryAyacatuSkopadarzanam ............. 2204 bI0 zatayAra paryAya......... upacaritA'zuddhaparyAyasvarUpavimarzaH .................. 2193 2204 dhAstiyanA azuddha paryAya nathI : hina2 ...... 2193 5yAyanI vyutpattine samayame ................... 2204 dravyasvarUpaM paradarzanadarpaNe ........................ 2194 utpAda-vyayopekSaNena dhrauvyAvalokanam ............. 2205 dhAstiyama azuddha 5yAya cha : zvetai52 ....... 2194 | to, zuddha mAtmadravya na042mAthI chUTI na 14 ... 2205 dravya anyathA banatuM nathI : vyAsa ................ 2194 svasammukha rahI svAnubhUti pragaTAvIe azuddhaparyAyavyavahAraniyAmakavicAraH ................ 2195 svasanmukhatAyAH prakRSTAtmazuddhijanakatA ........... 2206 dhAdrivyamA 5yarita5ryAya nathI .............. 2195 | paryAyasAjAtyaniyAmakatattvavicAraH ................... 2207 mAtmA anAtmA banatI nathI ......... | pugatAnA sAtIya dravya5yAyanI viyaa29||....... 2207 zAstrajJAnAdapi AtmajJAne'dhikaM yatanIyam ....... 2196 | mAtmAnA vitIya dravyaparyAya.................. 2207 zuddhAtmadravyAbhietA 4 upAya che............. 2196 asamAnajAtIyaparyAyasya vibhAvaparyAyatA ........... 2208 parane jANavA-jovA-bhogavavAnI samAna-asamAnatIya paryAyanI viyaa29|| ....... 2208 mithyAmati choDA. ......... 2196 | siddhasaMsthAna - svabhAvadravyavyaM4naparyAya .........2208 2195 | puna
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya dravyaparyAya-guNaparyAyapratipAdanam svabhAvaguNaparyAyanI samajaNa vibhAvaguNaparyAyanI oLakhANa pravacanasAravyAkhyAmAM cAra paryAyanI prarUpaNA devasenamatasamIkSA paramANuparyAyano asamAveza sammatitarkasaMvAdaH . zubhacaMdramatanI samIkSA ......... paramANu = svabhAvadravyavyaMjanaparyAya : brahmadeva devasenamatasamAlocanA paramANu = zuddha pudgalaparyAya : padmaprabha devasenane apasiddhAMta doSa pudgalaparamANuH sUkSmaparyAyaH sUkSma-bAdara paryAya : zubhacaMdra 5ramANuno paryAyamAM samAveza sajAtIyadravyavyaJjanaparyAyaprarUpaNA * viSayabhArgaddarzikA * pRSTha 2209 | devasenamatasamIkSA 2209 | gueAvihArasva35 paryAyanI bhImAMsA 2209 | vacanaM zrutamAkhyAti . 2209 dravyanA ja vividha paryAyo hoya 2211 . 2211 | niyamasAragAthAvicAraH. paramANu vibhAgajAta paryAya che 2211 anuprekSAvRttinI samAsoyanA nUtanaH caturvidhaparyAyavibhAgo'nucitaH paramANuparyAyanA asamAvezathI apasiddhAnta ghoSa.. 2212 svabhAva-vibhAvaparyAyanI vyApyA samala . 2212 | paryAya gueAvidvArAtma nahI . 2212 | svabhAva-vibhAvaguNaprajJApanA 2213 | va-puchgalanA svabhAva-vibhAvayaryAyamAM devasenalakSaNanI avyApti 2213 2213 2214 2214 2214 2215 2215 anya paribhASAthI mULagraMthanI saMgati nayacakrasArakAramatavidyotanam . 2216 2216 2217 cha prakAranA paryAya : zrIdevacandrajI paraM brahma naiva sAkSAtkRtam svabhAvaguNaparyAyane pragaTAvIe . nijazuddhasvabhAvaguNaparyAyaprakaTanaM paramaprayojanam .. 2218 2217 lipimaya-vADmaya-manomaya dRSTithI AtmAnubhava na thAya matijJAna vibhAva che, viruddhabhAva nathI. amalanijAtmadravyA'nubhUtiH kAryA siddhasvarUpane pragaTAvIe viSaya 2210 mAIlladhavalamatanI samIkSA 2210 | dravyavikAraH paryAyaH paryAya dvividha - bhagavatIsUtra punaruktidoSanirAkaraNam punaruktidoSa avidyamAna padmaprabha sAthe devasenane virodha. kevalajJAnAdi svabhAvaguNavyaMjanaparyAya nathI .. guNaH sAmAnyAtmakaH paryAyazca vizeSAtmakaH sAmAnyano paryAya vizeSa na bane . na guNAnAM paryAyAntarbhUtatvam guNa-paryAyavyavahAranI spaSTatA kevalajJAnAdi AtmadravyanA svabhAvaparyAya guNasApekSa paryAya paNa dravyavRtti hovAthI dravyaparyAya paryAyA'tirikto guNo nAsti 27 pRSTha 2220 2220 2221 2221 2221 2222 2222 2223 2223 2223 2223 2224 2224 2225 2225 2225 2225 2226 2226 2227 2227 2227 2227 2228 2228 2218 | gueA paryAya sva35 che 2218 | dravya paryAyAtma vastu : zrIharibhadrasUrika 2228 2219 | dravya-paryAyavyavasthA nirdoSa : zrIsiddhasenahivA92 2228 2219 varNAdi-jJAnAdInAM paryAyarUpatA 2229
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ * viSayamA1i . pRSTha | viSaya viSaya pRSTha 2230 2231 2232 2232 233 Yo paryAyAtmacha .......... .....2229 | dravyAbhinna paryAyathA abhinna e 59 // dravyAtma...2238 devasenamatamA apasiddhAMta hoSa.................. 2229 jinavacanarakSAdiprabhAvaprarUpaNam ...................... 2239 devasenasya apasiddhAntadoSaH ............. 2230 zatinA huvyayathA ayAjhe .. .................... 2239 hi52mate gueno pAyamai itamavi........... 2230 naya-nikSepa-pramANaiH tattvavibhAvanA ................... 2240 gu-paryAya vayye ame ....................... mAtra nAma-pezathA Ama na thAya.................. 2240 dravya-paryAyasvabhAvaM vastu. 31 nayAdibhAvanayA tattvopalabdhiH ......... 2241 gu! pAyaminna nathI. .................. ttvviyaa25||thii yaza nahi, suyaza bhegako ........ 2241 purAno paryAyabhAmaMtava...... 2231 mohakSayajasukhado dravyAnuyogaparAmarzaH .............. 2242 vikRtiH naiva dravyaprakRtiH .................. 2232 zAmA - 14 - anuprekSA ....................... 2243 viDAra paryAya nathI..... 2232 zAkhA- 15 : jJAnamAhAtmyam 2245-2352 vikRti pi prati na bane ................. 5yAya 752 nala, dravya 752 mA2 5o ........ ddhuuNs||2 (5 - 15)... ................ 2246 ajJA''tmajJalokavyavahAravimarzaH ............... dravyAnuyogaprarUpaNabIjopadarzanam ................... 2247 rAhAtmAno vimA 55 nathI 4 ......... 2233 542bhI mAnI pUrvabhUmi ................. 2247 jyiAyogAno bhokSamA vikAsa........ aMtharayanAnA bhujya parikSaNa .............. 2247 233 nijAtmasvabhAvadRSTiH upAdeyA. dravyAnuyogamAhAtmyadyotanam 2248 kAmayAtanam ..................... zaniyoganI abhiruthine mogapIye..... ........... 2234 dravyAnuyoga se 4 mokSasupano mAsvAda ........ 2248 nayabodha vinA samyagdarzana durlabha. zAnabhAjaneta, dRSTimA sabhyata ......... 2248 muktilAbhakramaprakAzanam ........... dravya-guNAdiparIkSopasaMhAraH ........ 2249 2235 tu dravyAnuyoga e ja upadravaviyoga 2249 buddhivANAnI upekSA ro .................. ............ sthAnAGgasUtrasaMvAdaH ....... ................... guNAdigocarapramANamatopadarzanam .................... 223 2250 dRza prA2nA dravyAnuyoga........ 2250 niyana268 : 525 rtavya ................ bhinna gudl gu-paryAya svadravyathA abhinna ...... 2236 dravyAnuyoganI vyAghyA ....... .......... 2250 vyavahAra-nizcayamatAnusAreNa Agamano sAra dravyAnuyoga . 2250 ___ paryAyavibhAgaprakAzanam ................. 2237 avaJcakayogasvarUpadyotanam ........................ 2251 paryAyI vyavahArathI 30, nizcayathI 28 .......... sagurusAnnidhyama thime rIme .............. 2251 amUrta dravyanA tamAma paryAyo nijaparamAtmapadaprAdurbhAvaH praNidhAtavyaH ............ 2252 arulaghu : zvetAMbara ..... nava prA2 aMta puruSArtha zo .............. 2252 dravya-paryAyayoH vAstavo'bhedaH Dibhinna sva35 mAtmAne anubhavI ......... 2252 asvAbhAviko bhedaH ......... agretanaguNasthAnayoga-kSemAdikRte yatitavyam ....... 2253 2234 2234 ..............
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya budhajanasvarUpopadarzanam . traNa prakAranA zrotAno paricaya . SoDazakasaMvAdaH . yogadRSTisamuccayasandarbhaH kriyAne tAttvika pakSapAtathI vaNI laIe jJAnayogasvarUpaprakAzanam jJAnayoga mokSaprasAdhaka jJAnamArgapakSapAtaH kartavyaH AtmajJAna e ja mukhya mokSahetu Antara udyamaH kartavyaH kalikAlanI balihArI ! nijasvabhAvano mahimA pragaTAvIe nijazuddhasvabhAve upayogalInatA sampAdanIyA. zAzvata zAMtine pragaTAvIe kriyAto jJAnAdhikyam karmanAzanA be bheda * viSayabhArgadRrziA * pRSTha viSaya 2254 | jJAnakRtakarmanAzaH nirbIja: 2254 | sabhya jJAnanI nizAnI praNidhAnAdizUnyakriyAvaiphalyam karmanAza paNa karmavardhaka bane ! apathyabhojanajanya kSudhAzamana IcchanIya nathI 2255 2255 bAla jIvanI oLakha vizuddha pariNati e tAttvika dharma vizuddhAtmapariNatiH dharmaH mokSasukha zreSTha kriyAyogasya khadyotatulyatA jJAna sUrya che bAhyakriyAmAtrasantuSTiH tyAjyA samAdhi jJAnasAdhya mithyA saMtoSa choDIe 2258 | apratipAtijJAnaguNamImAMsA nijavItarAgacaitanyasvabhAvamAhAtmyaM prAdurbhAvanIyam 2259 2e niyamanI khojjaae| bahirmukhatAnI sakheda noMdha laIe . 2259 samyaktvabhraSTajIvakarmabandhavimarzaH jJAna pUrNatayA karmanAzaka klezakSaye paradarzanasammatiH 2255 11 prakAranA jJAnano nirdeza 2256 saiddhAMti - AtyaMti ulyAzanI sama4 2256 | heDaanI rAja khane yUnuM udhAharaNa. 2257 upadezarahasyAdisandarbhaH 2257 . 2258 2258 2260 | yogabindusaMvAda 2260 |thile pachI ayamI arbhajaMdhasthitino viyAra . 2261 bhinnagranthikotkRSTasthitibandhavicAraH 2261 samatipatita aMtaH DoTADoTIsAgaropamathI 2262 vadhu karma na bAMdhe 2262 | sva3pataH naSTa jJAna saMskAra dvArA hA4ra 2263 | naSTamapi sajjJAnaM saMskAradvArA sat samyajJAna apratipAtI 2263 nayAdiyojanayA jJAnAd mohocchedaH 2264 | mohanAza hovAthI jJAna apratipAtI. 2263 2264 | trividhavaiyAvRttyavimarzaH 2265 | jJAnI va saMsAramA laTaDe nahi 2265 trividha vaiyAvayyanI samabhAga jJAnajanya karmanAza sthAyI hoya . 2269 bhAvanAjJAna- sparzajJAnAdisamupalabdhikRte yatitavyam 2270 vardharmanirbharAnI nizAnIo.. 2270 2266 nandiSeNAdhikAravimarzaH 2266 | apratipAtiguNopalabdhaye yatitavyam . pratipAtI gueAne bhejavIkhe 2266 29 ............ pRSTha . 2267 2267 2267 2268 2268 2268 2268 2269 2271 2271 2272 2273 2273 2274 2274 2274 .2275 2275 2276 2276 2277 2277 2277 2278 2279 2279
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya *viSayamArgadarzi. viSaya __ pRSTha rAga-dveSa-bhoDazUnya banAme ...... . 2279 siMDa bhane 4 // sApaDa..................... 2291 bRhatkalpabhASyasaMvAdaH ............. 2280 | svatantre jJAna-kriyAsamuccayadyotanam ................. 2292 zudhyiA 2di zAna yaDhe.. 2280 zAna-yAsabhuyyaya saMpU bhokSamA ............. 2292 gAtArtha uksAnI ........................ 2280 | paratantre jJAna-kriyAsamuccayaprakAzanam ............... 2293 kevali-gItArthayoH tulyatvavicAraH .............. 2281 zAna-yAsabhuyyaya anyazanamA 59 // saMbhata....... 2293 jJAnotkarSasiddhiH ........ 2282 pU[55o bhunizuprazaMsA prazasya ................ 2293 jJAnI banavAnI pAtratA keLavIe ............ guNopArjanopAyopadarzanam ...........................2294 jJAnaM pradhAna AtmaguNaH .......... 2283 gaMbhIratA-hAratAvIye ....... .................... 2294 zAna bhavasAgaramA nau .................... 2283 zAna-3yAsaMpannanI prazaMsA rIme ............... 2294 sAkAra upayogamAM labdhinI utpatti .. 2283 dvividho mokSamArgI ..... 2295 paJcavidhamithyAtvatyAgopadezaH 2284 | zAna-yAti gurumata 55 bhokSamArgastha ...... 2295 zAna mahAza .................. 2284 | svabhUmikaucityato mokSamArgasevanam ............... 2296 kriyAto jJAnaM balAdhikam ................ 2285 | bhokSamA bhuumi| bhu45 choya................... 2296 jJAnapUta kriyA suvarNaghaTasamAna . asamarthadIkSAsamarthanam ............. ................ 2297 mithyAjJAne mokSahetutAvacchedaka 24 vihAra mAnya ......... .2297 jJAnatvavirahaH .......................... 2286 | .... to zAna-hiyAmA pAbhAvAmAna 59 // maMta DovAthI zAna vAna ................. 2286 vanasaNa ...................... 2297 mazAnatvanI moga.......... ................ siddhAH sarvakAlasantRptAH ............................... 2298 bhAvanAzAnI 52rita 443....... 286 ajJAna-mAyAnvitA mokSamArgabAhyAH ................. 2299 parA'hitanimittatayA na bhAvyam 2287 ubhAgAbhavAnI moga...... ................. ... 2299 mAtra dravyadRSTinuM jJAna nahi, mAyA tyAjyA ......2300 dravyadRSTine bhegavIme. 2287 | AjJAnirapekSa bhAvazuddhithI Atmazuddhi sAdhanAmArge prathamaguNaprajJApanA nathAya............... ....... 2300 vyata mithyAtvane mojaNI ............... 2288 | AtmahitagocaramImAMsA kartavyA .................. 2301 tAttvikaguNasthAnakavimarzaH ........................ 2289 mAyAvI sA5 ananta ma250 .............. mithyAtvane mULamAMthI kADhavAnA Atmahitano vicAra karIe . .......... 2301 sAdhanone 54o ........ .. 2289 nizcayAbhAsanirUpaNam ........................... ............ 2302 ghoramithyAtvonmUlana prakriyApradarzanam ................ 2290 jyiAyogatyAzI mokSamAgalAya........ ....... 2302 jJAna-kriyAnvitazramaNAH siMhAzvasamAH .............. 2291 sAya zanI sahiyAne nacho .................. 2302 hinazAsananI upAsanA ...... 2291 khalo'nyadoSadarzI ................. .....2303 ............. 2285 2286 nApama......... 2288
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ *viSayamAhazist. 31 viSaya viSaya | 0 llh llh 0 llh 0 llh 0 llh 0 llh 0 llh 0 llh 0 llh llh 0 llh ls .......2.00 sAdhyAmAsanI mogA ....... ........ 2303 | garvalakSaNavidyotanam ............ .............2316 52hoSane bhott| 3te paTI ...... ........ 2303 | garvana mogalAne choDA......... ...... 2316 pApazramaNavyAkhyA ............. 2304 gurupati ziSyane mogalAse............ .... 2316 guruniMdaka sAdhu pApabhramaNa 2304 | mAyAzasya parirI ................. ..... 2316 navavidhapratyanIkaparAmarzaH ............ ........... 2305 | tucchAzayavantaH kapaTaparAyaNAH .......... ........ 2317 kilbiSikabhAvanAno citAra 2305 | svasAkSa vina zAna sabhya bane nali ........ vividha pratyanAone pichAeko....... ........2305 | paradravyAdiruciH santyAjyA ........... ..........2318 gurunindako'nantabhavabhramaNakArI ................... 2306 | tii, 52dravyanI ruthi ge nA .......... ...... 2318 mAtmaviDaMbanabanA......... 2306 guNajJA guNinindakavarjinaH .................. ............ 2319 jJAnInI najaramAM nIcA na utarIe. ............ 2306 | guNAnuvAda paNa doSarUpe pariName . .......... ..... 2319 bakasAdhuvarNanam ........... ...........2307 | kapaTato guNAnuvAdakaraNaM tyAjyam ................. ....... 2320 paribhupI sAdhuno pazyiya ................... 2307 pracchanna bhAyAne choDA ....... ..... 2320 sahavAsI ja sahavAsIne oLakhe 2307 siddhaspa35na sauMdhya ............ .... 2320 pampAsarovarabakavArtA ............ 2308 | jinazAsanamahAdhanadyotanam ................... ..... 2321 55zramAnI nizAnI .......... 2308 hinazAsananI / bhUDI........ janamanoraJjanaM nAtmahitakAri ........................ 2309 agItArtha-kuzIlAdayaH tyAjyAH 2322 so204nano sAzaya ghAta ......... ........ 2309 / | jainetara darzananI traNa khAmI ...... parabhAvaudAsInyena nijazAntiprAdurbhAvaH ............. 2310 huzAsasaMgane choDAme............ ......... 2322 sAyI Ailnne bhagavAno 61ya ................ 2310 gacchAcAraprakIrNakasaMvAdaH ............. .......... 2323 andhavRndapatitadyotanam 2311 agItArthA mokSamArgavighnakarAH ..... 2324 ... to 3 saMyamaya 59 niSkSaNa bane ......... 2311 | tyAlya sAdhunA sva35nuM varNana ................. 2324 agItArthasaMsargaH tyAjyaH ..................... ....... maa5|| paramAtmasva35nuM dhyAna rIme........... 2324 bhagAtArtha nAya banavA mATe ayogya.... pratimA''lambanato nijaparamAtmasvarUpaM ajJAnakaSTAdikaM tyAjyam ........... 2313 dhyAtavyam. ......... 2325 sagAtArthanizrita bhavabhaya ma ....... 2313 | uzI sAdhu jhuutt|2| / .. ............ ......2325 mithyAdRzo nidAnakArakatvasambhavaH 2314 kuzIlAdayaH na tiraskAryAH ...................... 2326 mithyAtvInA brahmacaryAdi prazaMsanIya kuzIla sAdhunI niMdA na karIe .......... nathI - mahAnizItha ................ 2314 gItArthAnAm AjJA avicAraNIyA ................ mUDhAH svadoSAprekSiNaH ............ 2315 / 2 59 // amRta bane ........................... so 24nanAzayavA vo bhUdacha........... 2315 agItArthAjJAto'mRtaM na peyam ........................ 0 2322 l 0 l 0 0 llh s 0 0 s 2312 2312 s .................... s s 2326 s 9 s 9 ll -
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 viSaya amRta paNa jhera bane AtmAditattvajJAnapakSo grAhyaH prathama jJAna pachI ahiMsA jJAnInI pApapravRtti nIrasa hoya. jJAnI na lipyate karmagrasta paNa jJAnI rAgane choDe AtmajJAnI rAgatyAgI jJAnI asat pakSapAta na kare samakitInI pravRtti nirjarAjanaka audAsInyasvarUpaprakAzanam caraNa - karaNahInasya jJAnapakSAdaraH jJAnapakSamukhyatA sApekSabhAve mAnya icchAyogino vikalo yogaH IcchAyogathI bhavasAgaranistAra . IcchAyoganuM nirUpaNa sAdhudveSiNa ubhayabhraSTatA saMvignapAkSika jJAnayogane mukhya banAve zuddhamArgopabRMhaNAditaH karmanirjarA samyak prarUpaNAthI sulabhabodhi banAya kama se kama saMvignapAkSika to banIe nirantaraM nijAtmadravyaM nirIkSaNIyam jJAnayogaprAdhAnyane pAMca prakAre samajIe siddhatvaniruktiH bhAvabhAsananI AvazyakatA .. jJAnayoganI mukhyatAthI siddhasukha samIpa . jJAnaprAdhAnyapakSe'pi kriyA''daraH jJAnamukhyatAnI bhUmikA zrAvakane jJAnayoganI mukhyatA jJAnI kriyAne Adare * viSayabhArgadarzikA * pRSTha viSaya 2328 zramaNe darzana - cAritrapakSaH 2329 | bhAvamuni jJAna-DiyA ubhayane mukhya re .... 2329 || 6rzana-yAritrapakSanI mukhyatA aMge vicAraNA 2329 . 2330 AvazyakaniryuktisaMvAdaH 2330 karmanAzopAyopadarzanam . 2331 sautsargi - khApavAhi bhokSamArganI vicAra..... 2331 jJAnameva paraM mokSakAraNam . 2331 | mokSamArge jJAna mukhya : zrIharibhadrasUrika . 2332 |vaizeSika- nyAyAdidarzaneSu 2333 2334 jJAnasAdhyo mokSaH 2333 | vainetara harzanamAM pe| jJAnanI mukhyatA. . 2334 | upaniSad - gItA - smRti-purANAdiSu jJAnaprAdhAnyam 2334 | vedAnta-mImAMsaka-sAGkhyAdidarzaneSu jJAnamukhyatA 12335 bauddhAdidarzane jJAnaM mokSamukhyahetuH 2336 | jahuzrutonA sthAnamAM dhani na pahoMye 2336 tattvasaMvedanajJAnaM nirgranthasyaiva 2335 2336 |DiyAnI upekSAthI tattvasaMvehana jJAna na bhaNe . 2337 kriyAyukta jJAnI yazasvI jane 2337 | hetu-sva35 anuSaMdhazuddha tattvajJAna 4 pAramArthika nizcaya . 2338 12338 | nizcayasvarUpopadarzanam 2338 |nayamAM mokSahetutA .. . 2339 jJAnane AyAramAM vazI 2339 mithyAjJAnapariNamanavimarzaH 2339 | mokSagAmI mahAtmAnI musADAta 2339 zAkhA - 15 - anuprekSA. pRSTha 2340 2340 2340 2341 2342 2342 2343 2343 2344 2344 2345 2346 . 2347 2347 2348 2348 2348 2348 2349 2349 2349 . 2350 2350 2351
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vI, svabhAvamAM nayayojanA svabhAvamAM nayayojanA ja - svabhAvamAM nayayojanA svabhAvamAM nayayojanA / ngos-ns- [ svabhAvamAM nayayojanA svabhAvamAM yojanA lo - svabhAvamAM namAjanA svabhAvamAM nayayojanA, svabhAvamAM nayojanA - nabhAnamAM yojanA dng-ps- sng-nges svabhAvamAM nayayojanA svabhAvamA yojanA ka dravyAkhyogaparAmarA: zAkhA svabhAvamAM nayayojanA svabhAva svabhAva nayayojanA svabhAvamAM panayayojanA 7 nayayojanA )
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ draSya--pathinI za 20-23 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-13 svabhAvanayayojanA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhA - 13 : svabhAvanayayojanA asti-nAstisvabhAvagrAhakanayavicAraH (13/1) nityAnityasvabhAvagrAhakanayavimarzaH (13/2) ekA'nekasvabhAvagrAhakanayavicAraNam (13/3) dezAnvaya-kAlAnvayaparAmarzaH (13/3) bhedA'bhedasvabhAvagrAhakanayanirdezaH (13/4) zakti-lakSaNAprarUpaNam (13/4) abheda-pratibhedalakSaNAnirUpaNam, teSAM ca bhedadarzanam (13/4) ekasvabhAvA'bhedasvabhAvayoH na amAnasvarUpatA (13/4) bhavyA'bhavyazvabhAvagrAhakanayavicAra (13/5) karma-nokarmaNoH cetanA'cetanasvabhAvatA (13/6) zarIre cetanasvabhAvaH (13/6) Atmani acetanazvabhAvaH (13/7) jIvazya mUrtatvam (13/8) vyavahAra-nizcayAbhyAM tIrthakarastutiH (13/8) pudgale aupacArikAmUrtatAzakAnirAkaraNam (13/9) upacArakya dravyAdikSApekSatA (13/9) parasparasamanugatapadArthAnAM vibhAjanA'bhAvaH (13/10) __ zarIre amUrtatvopacArA'sambhavaH (13/11) parokSaparamANo amUrtatvasvIkAra digambaramatanirAmazca (13/12) dharmAdI ekapradezasvabhAvasamarthanam (13/13) nayadvAreNa anekapradezasvabhAvavicAraNA (13/14) vibhAvasvabhAvagrAhakanayanirdezaH (13/15) upacaritazvabhAvagrAhakanayanirdezaH (13/16) digambaramatamamIkSA dravyAdilakSaNavicAraNA ca (13/17) guNa-svabhAvaprakArapratipAdanopasaMhAra (13/18)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1962 - TUMkasAra - : zAkhA - 13 : 11 mI ane 12 mI zAkhAmAM batAvela svabhAvonI nayo dvArA jANakArI ahIM apAya che. svadravyAdigrAhaka nayathI dravyano astisvabhAva che. paradravyAdigrAhaka nayathI nAstisvabhAva che. jIve guNAtmaka astisvabhAvane pakaDavo, doSAtmaka nAstisvabhAvane choDavo.(13/1) paryAyArthikanaya anityasvabhAvane pakaDe che. tathA dravyAstikanaya nityasvabhAvane pakaDe che. puNyodayamAM anityasvabhAvane yAda karI namra banavuM. pApodayamAM jIvaleNa rogAdithI mRtyunI saMbhAvanA hoya tyAre AtmAnA nityasvabhAvane pakaDI nirbhayatA keLavavI.(13/2) | bhedakalpanAnirapekSa naya ekasvabhAvane tathA anvayadravyArthika naya anekasvabhAvane svIkAre che. A banne nayanA sahakArathI nirvikalpadazA jhaDapathI pragaTe. (13/3). guNa-guNImAM sabhUtavyavahAra nayathI bhedasvabhAva che tathA bhedakalpanAnirapekSa nayathI abhedasvabhAva che. te jANI potAnA pragaTa guNone TakAvavA tathA bIjAnA guNamaya AtmAne nihALavo. (13/4) paramabhAvagrAhaka naya bhavya svabhAvane ane abhavyasvabhAvane jaNAve che. zuddhAzuddha paramabhAvagrAhaka naya AtmAmAM caitanyasvabhAva mAne che. (13/5) karma-nokarmamAM asabhUtavyavahArathI cetanasvabhAva tathA paramabhAvagrAhaka nayathI acetanasvabhAva che. te jANIne bIjAne kAyika duHkha na devuM tathA svaye kAyakaSTane premathI sahI levA. (13/6) asadUbhUtavyavahArathI jIvamAM acetanasvabhAva che. paramabhAvagrAhaka nayathI karmamAM ane nokarmamAM mUrtasvabhAva che. (13/7) asabhUtavyavahArathI jIvamAM mUrtasvabhAva che. matalaba ke ApaNo rUpALo ke kALo cahero ApaNo pAramArthika svabhAva nathI. paramabhAvagrAhaka nayanA mate pugalabhinna dravya amUrta ja che. (138) pudgalamAM upacArathI paNa amUrtatA nathI. tathAvyavahArayogya svabhAvano ja upacAra thAya. (139) dUdha ane pANInI jema atyaMta saMkaLAyela padArtho svataMtra rUpe na bolavA' - evuM sammatitarka jaNAve che. tethI dehadhArI jIvane mArapITa na karatAM tenA pratye komaLatA keLavavI. (13/10) pragaTa mUrtatA amUrtatAno virodha kare che. tethI paramArthataH amUrta evA AtmAe svavirodhI mUrtatAthI chUTavA gaMbhIratAthI sakriya banavuM. (13/11) asabhUtavyavahAranayathI parokSa paramANumAM amUrta svabhAva mAnavo. (13/12) kAlANamAM ane pudgalamAM ekapradezasvabhAva che. te sivAya cAra dravyomAM ekapradezasvabhAvane bhedakalpanAnirapekSa evA dravyArthikanayathI jANavo. (13/13) bhedasApekSanayathI aNu sivAya sarva dravyamAM anekapradeza svabhAva che. pudgala paramANamAM anekapradezasvabhAva AropathI che. kAlANamAM te nathI. (13/14) vastumAM zuddhanayathI zuddhasvabhAva che tathA azuddhanayathI azuddhasvabhAva che. (13/15) asabhUtavyavahAra nayane ja upacaritasvabhAva mAnya che. (13/16) anupacaritasvabhAva guNa che. upacaritasvabhAva paramArthathI paryAyAtmaka che. upacaritasvabhAva anitya che. mATe ApaNI prazaMsAmAM phUlAvuM nahi. ApaNI TIkAmAM khaLabhaLavuM nahi.(13/17)
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/1 * nayasApekSA svabhAvAdhigamaH / 1963 DhALa - 13 (rAga dhoraNI - nayarI ayodhyA vatI re - "e dezI.) havaI sAmAnyasvabhAvano adhigama naI karI dekhADaI chaS - svadravyAdikagrAhakaI re, astitvabhAva vakhANio; paradravyAdikagrAhakaI re, nAstisvabhAva mani ANio re. 13/1] (209) catura vicAriI. e AMkaNI. astisvabhAva dravyano chaI, te svadravyAdigrAhaka dravyArthikanayaI vakhANII 1. * dravyAnuyokAparAmarza * sAmprataM darzitasvabhAvAdhigamaM nayaiH pradarzayati - 'sva'ti / svadravyAdigrahe khyAtA drvysyaa'stisvbhaavtaa| paradravyAdibodhe tu nAstisvabhAvatA mtaa||13/1|| re catura ! vicintyedam, hRdi dhAraya dhAraya / / dhruvapadam / / * dravyAnuyopirAmarzavAi * prakRte daNDAnvayastvam - svadravyAdigrahe dravyasya astisvabhAvatA khyaataa| paradravyAdibodhe tu / (dravyasya) nAstisvabhAvatA matA / / 13/1 / / re catura ! idaM vicintya hRdi dhAraya dhAraya / / dhruvapadam / / dravyasya astisvabhAvatA svakIyaguNa-paryAyAnuviddhA, "savvesiM atthittaM Niya-NiyaguNa-pajjaehi / saMjuttaM" (dra.sva.pra.147) iti dravyasvabhAvaprakAzavacanAt / sA hi pUrvoktAnAM (zAkhA-12) nityAdi dravyAnuyogaparAmarzakarNikA suvAsa # avataraNikA :- 11 mI ane 12 mI zAkhAmAM batAvelA svabhAvonI vividha nayo dvArA jANakArI ApavAnuM kArya graMthakArazrI kare che : ati-nAsvibhAvagrAhaka nayano vicAra zlokArtha:- svadravya vagerenA grAhaka nayamAM dravyano astisvabhAva prasiddha che. paradravyAdigrAhaka ' nayamAM to nAstisvabhAva saMmata che. (13/1) he catura nara ! A svabhAvatattva vicArIne hRdayamAM dhAraNa karo, dhAraNa karo. (dhruvapada) vyAkhyArthI :- dravyano astisvabhAva to svakIyaguNa-paryAyathI anuviddha che. kAraNa ke dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke "dareka dravyanuM astitva pota-potAnA guNa-paryAyothI saMyukta che, anuviddha che." * ko.(11)mAM "puNya prasaMsII e dezI. 4. citadvayamadhyavartI pATha dha.zA.mAM nathI. * pustakomAM "sAmAnya pada nathI. ko.(11)mAM che. * pustakomAM 'vakhaNAI pATha. ko.(9)no pATha lIdho che. 1. sarvekSA vastitva nikha-nibAna-paryaH saMyu
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1964 0 dravyArthikanavamabhedAnusandhAnam / 23/ ii nAstisvabhAva chaI, te paradravyAdigrAhaka dravyArthikanaI #manamAM ANII* 2. 3 2e "sarvasti jyA, parakha nAsti ghA" (ne cA.mu.7/27) sAmAnyasvabhAvAnAM cetanAdivizeSasvabhAvAnAM ca prayojikA svadravyAdigrahe = svakIyadravya-kSetrAdigrAhake pa dravyArthikanaye khyAtA = prasiddhA / pUrvoktaH(5/17) drvyaarthiknyaa'ssttmbhedo'traa'nusndheyH| punaga ruktibhayAnneha punaH tanyate / paradravyAdibodhe = parakIyadravya-kSetrAdigrAhake dravyArthikanaye tu dravyasya nAstisvabhAvatA matA = smmtaa| tuH bhedArthe, vizeSArthe iti yAvat / taduktaM vizvalocane "tu pAdapUraNe bhedAvadhAraNa-samuccaye" (vi.lo.avyaya.24) iti / pUrvoktaH (5/18) drvyaarthiknynvmbhedo'traa'nusndheyH| uktaJca "sarvamasti ka svarUpeNa pararUpeNa nAsti c| anyathA sarvasattvaM syAt, svarUpasyA'pyasambhavaH / / " (jai.syA.mu.1/27) iti yazasvasAkarena mainacAdavamuttavAnuM cAdavaratnAvare (1/06-pU.ra02), pramANamImAMsAvRtto (/9/96), kA syAdvAdamaJjaryAM (kA.14), syAdvAdakalpalatAyAM (8/10) cA'pi samuddhRteyaM kAriketyavadheyam / "dravya-kSetra -jhAna-mAveH vaiH svatvamapareH para" (cA.va.ra6) rUti rAnarovarajUra | paramArthataH svadravya-kSetra-kAla-bhAvaiH vastuno'rthakriyAkAritvena astisvabhAvaH svdrvyaadigraahkprastuta astisvabhAva pUrve bAramI zAkhAmAM jaNAvela nitya-anityAdi sAmAnyasvabhAvo ane cetana -acetanAdi daza vizeSasvabhAvo pratye prayojaka che. te astisvabhAva svakIya dravya, kSetra, kALa ane bhAvane grahaNa karanArA dravyArthikanayamAM prasiddha che. pUrve pAMcamI zAkhAnA sattaramA zlokamAM jaNAvela dravyArthikanayanA AThamA bhedanuM ahIM anusaMdhAna karavuM. punarukti doSanA lIdhe ahIM pharIthI tenuM vivaraNa karavAmAM nathI AvatuM. (ra) tathA parakIya dravya, kSetra, kALa ane bhAvane grahaNa karanArA dravyArthikanayamAM to dravyano nAstisvabhAva mAnya che. "tu' = "to' zabda bheda = vizeSa = pUrva karatAM taphAvata jaNAvavAnA arthamAM T] samajavo. vizvalocanakozamAM jaNAvela che ke "pAdapUrti, bheda = vizeSa, avadhAraNa tathA samuccaya arthamAM "tu' vaparAya che." pUrve pAMcamI zAkhAnA aDhAramA zlokamAM jaNAvela dravyArthikanayanA navamA 1bhedanuM ahIM anusaMdhAna karavuM. jainasyAdvAdamuktAvalImAM yazasvasAgare jaNAvela che ke "dareka vastu svarUpathI che ane pararUpathI nathI. anyathA padArtha sarvasvarUpe vidyamAna thAya athavA nijasvarUpe paNa padArthano uccheda thAya. ' syAdvAdaratnAkara, pramANamImAMsAvRtti, syAdvAdamaMjarI tathA syAdvAdakalpalatAmAM paNa A kArikA uddhata karela che. teno khyAla rAkhavo. "potAnA dravya-kSetra-kALa-bhAvathI svatva = sattva = astitva tathA pArakA dravyAdithI asattva' - Ama syAdvAdakalikAmAM rAjazekharasUrijIe paNa jaNAvela che. che ati-nAstivabhAvabIjanuM prakAzana (I (paramA.) paramArthathI to svadravya-kSetra-kALa-bhAvathI vastu arthakriyAkArI che. tethI svadravyAdigrAhaka * * citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9) +A.(1)mAM che.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ . brahmasUtrazAGkarabhASyanirAkaraNam 0 1965 dravyArthikanayena kakSIkriyate, paradravya-kSetra-kAla-bhAvaiH cArthakriyAkAritvAbhAvena nAstisvabhAvaH paradravyAdigrAhakadravyArthikanayena abhyupagamyata iti yAvat tAtparyamatra bodhyam / prakRte "yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthasat / yacca nArthakriyAkAri tadeva parato'pyasat / / " (ta.ni.prA.uddhRta-pR.702) ityevamuddharaNarUpeNa tattvanirNayaprAsAde vijayAnandasUribhiH yaduktaM tadanusandheyam / yattu "naikasminnasambhavAd" (bra.sU.2/33) iti brahmasUtrasya zAGkarabhASye "jIvAdiSu padArtheSu ekasmin za dharmiNi sattvA'sattvayoH viruddhayoH dharmayoH asambhavAt, sattve caikasmin dharme'sattvasya dharmAntarasya asambhavAt, - sarve vaivaM sarvocca sanmavAn sAtavim mAryata matam" (tra tU..ra/pU.rUrU zA.bha.pU.60) rUtyum, tattu apekSAbhedena virodhaparihArAt pratyAkhyAtam / pUrvoktaM (4/2-8) yuktivRndamatra smartavyam / Na dravyArthikanaya vastumAM astisvabhAvane svIkAre che. tathA paradravya-kSetra-kALa-bhAvathI vastu arthakriyAkArI nathI. tethI paradravyAdigrAhaka dravyArthikanaya vastumAM nAstisvabhAva mAne che - tyAM sudhI graMthakAranuM tAtparya samajavuM. tattvanirNayaprAsAda graMthamAM vijayAnaMdasUrijIe (= AtmArAmajI mahArAje) eka kArikA uddhata karelI che. te prastutamAM upayogI hovAthI tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. teno artha evo che ke "je arthakriyAkArI hoya, te ja paramArthathI sat (= astisvabhAvavALuM) hoya che. je arthakriyAkArI nathI hotuM, te parataH asat (= nAstisvabhAvayukta) ja hoya che." A kArikA vastumAM arthakriyAkAritvanA lIdhe ja astitvane tathA arthakriyAzUnyatAnA kAraNe ja nAstitvane jaNAve che. # zaMkarAcAryano anekAMtamAM AkSepa & (7) brahmasUtramAM "eka vastumAM be viruddhadharmo na hoya. kAraNa ke teno asaMbhava che' - AvA che abhiprAyathI "naimitra samavAt' - AvuM jaNAvela che. tenA upara Adya zaMkarAcArye zAMkarabhASya banAvela hatA che. temAM temaNe jaNAvela che ke "jIva vagere padArthomAM koI paNa eka dharmImAM = vastumAM sattva ane asattva nAmanA parasparaviruddha guNadharmo saMbhavatA nathI. jo sattva nAmano eka guNadharma vastumAM rahe . to asattva nAmano bIjo guNadharma tyAM rahI na zake. tathA jo asattva tyAM hoya to sattvano tyAM asaMbhava hoya. tethI A AITamata = jinezvaramata asaMgata che." # zaMkarAcAryanA AkSepanuM nirAkaraNa 4 | (g) zaMkarAcArye anekAntavAdamAM je uparokta AkSepa karela che, te vyAjabI nathI. AnuM kAraNa e che ke ame jaino eka ja vastumAM eka ja apekSAe sattva-asattva = asti-nAstisvabhAva mAnatA ja nathI. tathA judI-judI apekSAe eka vastumAM te banneno samAveza karavAmAM koI virodha Avato nathI. svadravyAdigrAhaka dravyArthikanayathI jyAM astisvabhAva rahe che, tyAM paradravyAdigrAhaka dravyArthikanayathI nAstisvabhAvane mAnavAmAM pUrve jaNAvyA mujaba virodhano parihAra thaI jAya che. mATe zaMkarAcAryano uparokta AkSepa nirAdhAra che. pUrve cothI zAkhAnA 2 thI 8 zloka sudhImAM virodhaparivAra mATe je yuktio batAvelI che, tenuM paNa ahIM vijJa vAcakavarge anusaMdhAna karavuM.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 vastutvasvarUpaprakAzanam // 13/1 | 'aho ! tuhe catura manuSyo Ima samajInI lIyojI. "he vicakSaNa nara ! tattvabuddhi nara ! svabhAvAdi vicAriI joI. 13/1II taduktaM zrIzIlAGkAcAryeNA'pi sUtrakRtAGgasUtravyAkhyAyAM "svadravya-kSetra-kAla-bhAvApekSayA sarvapadArthAnAM vidyamAnatvAt paradravyAdibhistu na vidyante, sadasadAtmakatvAd vstunH| taduktaM "sva-parasattAvyudAsopAdAnA''pAdyaM zahi vastuno vastutvam" (*anekAntajayapatAkAvyAkhyAyAm uddhRtam idaM vAkyaM zrImallavAdikRtAyAM sammatitarkavRttau vartamAnatayA nirdiSTa-pR.18) ti" (lU.zu..ra/ka.1/H.28/pR.383) tA prakRte idamapyavadheyaM yaduta svadravyAdicatuSTayagrAhakadravyArthikanayagocaraH astisvabhAvaH paradravyAdicatuSkagrAhakadravyArthikanayaviSayIbhUtanAstisvabhAvApekSa eva, na tu nirpekssH| evaM nAstisvabhAvo'pi tAdRzAstisvabhAvApekSa eva / evamanabhyupagame sarvatra moDhyam Apadyeta / idamevAbhipretya dravyasvabhAvaprakAze "atthittaM No maNNadi NatthisahAvassa jo hu sAvekhaM / Natthi vi ya taha, davve mUDho, mUDho hu savvattha / / " | (dra sva.ka.rU04) rUtyum | itthaM syAtpadAnvitanayanivahenaiva mithoviruddhanAnAsvabhAvazAlivastusiddhiH paramArthataH sambhavati, sadasadAtmaka sarvavastu che. (6) zrI zIlAMkAcAryajIe paNa sUtrakRtAMgasUtravyAkhyAmAM anAcArazruta adhyayananuM vivaraNa karatAM jaNAvela che ke "sarva padArtho svadravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe vidyamAna hovAthI paradravya-kSetra-kALa -bhAva vaDe te vidyamAna nathI. kema ke vastu sadasaubhayasvabhAvavALI = asti-nAstiubhayasvabhAvavALI hoya che. anyatra paNa jaNAvela che ke nijasattAnuM grahaNa ane parasattAnuM nirAkaraNa A banne dvArA vastumAM vastutva prApta thAya che? - tema jANavuM." che dravyamAM mUDha sarvatra mUDha che (tte.) prastutamAM e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ke svadravyAdicatuSkagrAhI dravyArthikanayano viSaya bananAra astisvabhAva e paradravyAdicatuSkagrAhaka dravyArthikanayano viSaya bananArA nAstisvabhAvane sApekSa ja che, meM nirapekSa nathI ja. tathA nAstisvabhAva paNa tathAvidha astisvabhAvane sApekSa ja che. jo AvuM mAnavAmAM na Ave to jIva sarvatra mUDhatAne ja pAme. A ja abhiprAyathI dravyasvabhAvaprakAzamAM jaNAvela che ke "je vyakti dravyamAM rahenAra astitvane nAstisvabhAvasApekSa na mAne tathA nAstitvane astisvabhAvasApekSa na mAne te vyakti dravyane vize mUDha che. tathA je dravyane vize mUDha hoya te sarvatra mUDha ja hoya." sApekSa naya-pramANathI vastutattvasiddhi che. (DhyuM. A rIte "cAt' padathI yukta evA nayasamUhathI ja parasparaviruddha anekasvabhAvothI yukta * * cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. . cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si. + ko.(9) + A.(1)mAM che. je "jIgna vAriguna mattavAhinA sammata 'sva-ti" vam sattanapatIvRtta prakRtiparNanirveza: vrttte| mallavAdikRtasammativRttisatkamidaM padyamiti bhaavH| 1. astitvaM no manyate nAstisvabhAvasya yo hi sApekSam / nAsti tvam) api ca tathA, dravye mUDhaH, mUDho hi sarvatra / /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3/ * astisvabhAvaH nayadvayaviSaya: 0 naanythaa| prakRte "siyajutto NayaNivaho, davvasahAvaM bhaNei iha tatthaM / suNaya-pamANA juttI Na hu juttivivajjiyaM taccaM / / " (dra.sva.pra.261) iti dravyasvabhAvaprakAzoktiH anusandheyA / etena "svadravyAdigrAhakeNa astisvabhAvaH, paradravyAdigrAhakeNa nAstisvabhAvaH" (A.pa.pR.15, kA.a.261 rA vR.pR.185) iti AlApapaddhativacanaM kArtikeyAnuprekSAvRttivacanaJca vyAkhyAtam / astisvabhAvaH paramasvabhAvatayA ma bodhyH| taduktaM dravyasvabhAvaprakAze "savvANa sahAvANaM atthittaM muNasu paramasabbhAvaM / atthisahAvA savve sthiraM saMbUmAvaNiTI" (dra.va.pra.248) tiA prakRte "svarUpa-pararUpAbhyAM nityaM sdsdaatmke| vastuni jJAyate kaizcid rUpaM kiJcit kadAcana / / " ka (pI.zno.vA.samAvavA/jA.92) ti mImAMsAgnorniArikA pUrvo (41) martavyA re catura ! nara ! nayAnusAreNa vicintya idaM = svabhAvavastu hRdi = svAntaHkaraNe avicyuti -smRti-vAsanAtmakadhAraNAjJAnena dhAraya dhAraya / / dhruvapadavyAkhyAnam / / vastunI siddhi paramArthathI saMbhave che. bIjI koI rIte tAttvika vastusvabhAvanI siddhi ke tAttvikasvabhAvaviziSTa vastunI siddhi saMbhavatI nathI. prastutamAM dravyasvabhAvaprakAza graMthanI eka ukti anusaMdhAna karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "cAt zabdathI yukta nayasamUha dravyanA yathArtha svabhAvane kahe che. samyapha naya ane pramANa e yukti kahevAya che. je yuktizUnya hoya che te atattva = mithyA kahevAya." che ati svabhAva be nayano viSaya che. (ktina.) AlApapaddhati graMthamAM devasenajIe tathA kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM zubhacaMdrajIe jaNAvela che ke "svakIyadravyAdigrAhaka nayathI dravyamAM astisvabhAva che tathA paradravyAdigrAhaka nayathI nAstisvabhAva che." AnI paNa spaSTatA upara mujaba thaI jAya che. astisvabhAva e paramasvabhAva che. tethI to mAIladhavale che dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke "sarva svabhAvomAM astisvabhAvane paramasvabhAva jANavo. sarva za padArtha astisvabhAvavALA che. astisvabhAva samasta padArthomAM rahelo che." Ama astisvabhAva e svadravyAdigrAhaka nayano ane paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayano viSaya bane che - tema siddha thAya che. sa. # vastu varUpajJAnamAM vaividhya ja (pra.) prastutamAM pUrve cothI zAkhAnA navamA zlokanI vyAkhyAmAM darzAvela mImAMsA zlokavArtikanI eka kArikA yAda karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "svarUpa ane pararUpa - A bannenI apekSAe haMmezA sa-asatasvabhAvayukta vastumAM koIka ja svarUpa kyAreka koI vyakti dvArA jaNAya che." matalaba ke svarUpanI apekSAe = svadravyAdigrAhaka dravyArthikanayathI sat svabhAva = astisvabhAva tathA pararUpanI apekSAe = paradravyAdigrAhaka dravyArthikanayathI asat svabhAva = nAstisvabhAva vastumAM jaNAya cheA dizAmAM uparokta kArikA aMgulinirdeza kare che. (re.) he catura nara ! naya mujaba A svabhAvapadArthane svacittamAM avizruti-smRti-saMskArAtmaka dhAraNA jJAnathI dhAraNa karo, dhAraNa karo. (dhruvapadavyAkhyA) 1. syAdyukto nayanivaho dravyasvabhAvaM bhaNati iha tthym| sunaya-pramANA yuktiH, na hi yuktivivarjitaM tattvam / / 2. sarveSAM svabhAvAnAm astitvaM jAnIhi prmsvbhaavm| astisvabhAvAH sarve'stitvaM sarvabhAvagatam / /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1968 * svAstitva-nAstitvavicAra: 0 23/6 prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - (1) 'zuddhacaitanyA'khaNDapiNDAtmakaikasvadravyarUpeNaiva asmi, pa audArika-taijasa-kArmaNAdizarIra-zvAsocchvAsa-bhASA-manaHprabhRtipudgaladravya-dharmAstikAyAdiparadravyasvarUpeNa rA ca nAsmi / (2) nijA'saGkhyeyAtmapradezalakSaNe svakSetre'smi, loka-nagara-vasati-saMstAraka-gaganAdilakSaNe maca parakSetre nAsmi / (3) pravarttamAnanijazuddhavarttanAlakSaNe svakAle'smi, atItA'nAgata-parakIyavarttanA lakSaNe ca parakAle nAsmi / (4) avicalasamatA-zAzvatazAnti-sahajasamAdhi-paramAnandA'nantazakti -prakRSTazuddhisamanuviddhana akriyA'khaNDA'tIndriya-nirvikalpa-nistaraGga-nirAvaraNa-kevalasvaprakAzamayA 'parokSA'nyA'napekSazuddhopayogalakSaNanijasvabhAvena asmi, gamanA''gamana-bhojana-bhASaNa-zayanA''saNa nAdikriyA-rAgAdivibhAvapariNAma-vikalpa-vitarkA'ntarjalpa-gAravatrika-saMjJAcatuSka-vikathAcatuSka-kaSAyacatuSka kA -vedatrika-lezyASaTka-mithyAtvA'jJAnA'saMyamA'siddhatvAdilakSaNaudayikabhAva-vakSyamANa(14/4)vibhAvaguNavyaJjanaparyAyAtmakamatijJAnAdilakSaNakSAyopazamikabhAvasvarUpaparabhAvena ca nAsmI'tyavasAya svakIyadravya # ApaNA astitvane oLakhIe 4 AdhyAtmika upanaya :- "(1) zuddha caitanyanA akhaMDa piMDasvarUpa eka nijadravyasvarUpe ja huM chuM. audArikazarIra, tejasazarIra, kAmaNAdizarIra, zvAsocchavAsa, bhASAdravya, manodravya vagere muddagaladravya tathA dharmAstikAyAdi dravyo to para dravya che. te svarUpe mAruM astitva nathI. (2) potAnA asaMkhya Atmapradeza svarUpa svakSetramAM huM vasuM chuM. loka (= cauda rAjalokasvarUpa vizva), nagara, vasati (= makAna ke upAzrayAdi), saMthAro (pathArI), AkAza vagere to mArA mATe parakSetra che. temAM huM raheto nathI. (3) pravartatI potIkI zuddhavartanA svarUpa svakALe huM chuM. atIta, anAgata ke parakIya vartanAsvarUpa parakALe mAruM astitva nathI. (4) zuddha upayoga svarUpa nijasvabhAvarUpe huM chuM. e zuddha upayoga akriya (bAhyakriyAzUnya), akhaMDa, 2 atIndriya, nirvikalpa, nistaraMga, nirAvaraNa, kevaLa svaprakAzamaya, aparokSa ane anyathI (= Indriya -mana vagerethI) nirapekSa che. temaja avicala samatA, zAzvata zAMti, sahaja samAdhi, parama AnaMda, anaMta zakti ane prakRSTa zuddhithI te zuddhopayoga sArI rIte vaNAI gayela che, ekameka banI cUkela che. AvA zuddhopayogAtmaka nija svabhAve ja huM vartu chuM. paraMtu gamana-Agamana, bhojana, bhASaNa, zayana (nidrA), Asana (= besavuM) vagere kriyA to parabhAva che. te svarUpe mAruM astitva nathI. te ja rIte rAgAdi vibhAva pariNAma, vikalpa, vitarka, antarjalpa (manamAM thato babaDATa), rasa-Rddhi-zAtA gArava, AhAra-bhaya-maithuna -parigraha saMjJA, strI-bhojana-deza-rAjakathAsvarUpa cAra vikathA, krodhAdi cAra kaSAya, strI-puruSa-napuMsakaveda, kRSNAdi cha lezyA, mithyAtva, ajJAna, asaMyama, asiddhatva vagere svarUpa audayikabhAvarUpe paNa mAruM astitva nathI. te audayika bhAva mArA mATe parabhAva ja che. te ja rIte matijJAna vagere kSAyopathamika bhAvasvarUpe paNa mAruM astitva nathI. kema ke matijJAnAdi pariNAmo paNa vibhAvaguNa vyaMjanaparyAya ja che. [A vAta AgaLa (144) jaNAvavAmAM Avaze.] AthI te svabhAve huM nathI raheto. jJAnamAM je parapratibhAsa thAya che, te paNa upacarita che, vAstavika nahi. [A vAta pUrve (12/10) jaNAvela ja che.] to pachI parapratibhAsa -viSayapratibhAsa ja jemAM sAmAnyathI mukhyapaNe chavAyela hoya tevA vibhAvaguNavyaMjanaparyAya svarUpa mati
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ?/? sadasatsvabhAvaM svAtmadravyaM dhyeyam 1969 -kSetra-kAla-bhAvApekSasya asmadIyA'stitvasvabhAvasya aparokSAnubhUtikRte nAbhikamale hRtpadme vA asaGgabhAvataH svopayogaM sthirIkRtya svapariNAmavaizAradyaM yatanayA sampAdanIyam / tathA 'parakIyadravyAdyapekSayA pa asmadIyam astitvaM nAsti, na vA parakIyadravyAdiSu svAstitvaM vartate' iti vijJAya niruktaparakIyadravya-kSetrAdiSu madhyasthatA dhAryA / tannimittaH kSobhaH na kAryaH / rA 2 asti-nAstisvabhAvAnuviddhaM nijAtmatattvaM sarvadA dhyeyam / idamevAbhipretya bRhannayacakre mAilladhavalena 1"atthittAisahAvA sAmaNNa-visesasaMThiyA jtth| avarupparamaviruddhA taM NiyataccaM have paramaM / / " (bR.na.ca.358) rza ityuktm| itthaJca prakRte sva-paradravyAdicatuSTayagrAhakadravyArthikanayadvayagrAhyAbhyAm asti-nAstisvabhAvAbhyAM ka yukte AtmAdidravye paunaHpunyena ekAgrapratyayAbhyAsaH AjJAvicayAbhidhAnaM dharmadhyAnaM janayati, "svarUpa rNi -pararUpAbhyAM sadasadrUpazAliSu / yaH sthirapratyayo dhyAnaM tadAjJAvicayAhvayam / / " (tri.za.pu. 2 / 3 / 449) iti triSaSTizalAkApuruSacaritre zrIhemacandrAcAryavacanAt / tatazca " atulamaNannasarisayaM nivvANaM nivvuI paraM kA sokkhaM" (vi.A.bhA.3185 ) iti vizeSAvazyakabhASyoktaM nirvANaM pratyAsannataraM syAt / / 13 / 1 / / -zrutAdi tarIke huM kaI rIte pariNamI jAuM ? tethI te svarUpe huM nathI ja' - AvuM hRdayasparzI rIte jANIne svadravya-kSetra-kALa-bhAvasApekSapaNe ApaNA astitvane aparokSapaNe anubhavavA mATe nAbhikamaLamAM ke hRdayakamaLamAM asaMgabhAve upayogane kendrita karI sva-bhAvane potAnA pariNAmane dhavala banAvavA prayatnazIla rahevuM. tathA 'parakIya dravyAdinI apekSAe ApaNuM astitva nathI, parakIya dravyAdimAM ApaNuM astitva nathI' - AvuM jANI hamaNAM batAvela parakIya dravya-kSetrAdi pratye madhyasthatAne dhAraNa karavI. parakIya dravyAdimAM thatAM pheraphAranA nimitte koI AMtarika khaLabhaLATa ubhA thaI na jAya tenI kALajI rAkhavI. AjJAvicaya dharmadhyAnane pAmIe U (pti.) astisvabhAvathI ane nAstisvabhAvathI vaNAyela evA potAnA AtmatattvanuM ja sarvadA dhyAna dharavuM joIe. A ja abhiprAyathI bRhadbhayacakramAM mAIlladhavalajIe jaNAvela che ke 'sAmAnyarUpe ane vizeSarUpe astitvAdi svabhAvo jyAM paraspara aviruddha banIne rahelA che, te parama nijatattva = Atmatattva che.' A rIte prastutamAM jinAjJA mujaba svadravyAdicatuSkagrAhaka dravyArthikanayathI grAhya evA astisvabhAvathI yukta tathA paradravyAdigrAhaka dravyArthikanayathI grAhya evA nAstisvabhAvathI yukta evA AtmAdi dravyane vize vAraMvAra jinAjJAnusAra ekAgrapaNe pratIti karavAno abhyAsa karavAthI AjJAvicaya nAmanuM dharmadhyAna pragaTa thAya che. kAraNa ke kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrijI mahArAje triSaSTizalAkApuruSacaritramAM zrIajitanAtha bhagavaMtanI dezanAnA avasare jaNAvela che ke 'svarUpanI apekSAe satvabhAvathI yukta tathA pararUpanI dRSTie asatsvabhAvathI yukta evA dravyone vize je sthira pratyaya = pratIti che te AjJAvicaya nAmanuM dhyAna che.' AvA dharmadhyAnane pAmavAnI ahIM ADakatarI rIte sUcanA prApta thAya che. tenAthI vizeSAvazyakabhASyamAM batAvela nirvANa khUba najIka Ave che. tyAM jaNAvela che ke 'atula, ajoDa, parama zAMti (= nivRtti) ane sarvotkRSTa sukha e ja nirvANa che.(13/1) = weonwiyi oe 1. astitvAdisvabhAvAH sAmAnya- vizeSasaMsthitA yatra / aparA'paramaviruddhAH tad nijatattvaM bhavet paramam / / 2. atulamananyasadRzakaM nirvANaM nivRttiH paraM saukhyam /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1970 0 dravyArthikadvitIyabhedAdyanusandhAnam / 13/2 utpAda-vyayagauNatA re, "sattAgrAhaka nityo? koIka paryAyArthikaI re, jANo svabhAva anityo re II13/ro (210) catura. utpAda-vyayagauNatvaI sattAgrAhaka dravyArthikanaI nityasvabhAva kahiI 3. astitva-nAstitvagrAhakanayanirUpaNAnantaraM nityatvA'nityatvasvabhAvagrAhakanayadarzanAyAha - 'utpAdeti / utpAda-vyayagauNatve sattAgrahe ca nitytaa|-- utpAda-vyayamukhyatve pryaayaarthaadnitytaa||13/2|| ra prakRte daNDAnvayastvevam - utpAda-vyayagauNatve sattAgrahe ca nityatA (ucyte)| utpAda-vyayamukhyatve nuM paryAyArthAt nityatA (jJAyata) T0rU/rA utpAda-vyayagauNatve = utpatti-kSayopasarjanabhAve sati sattAgrahe ca = trikAlA'nugatasattAke mukhyatvagrAhakadravyArthikanayamate punaH dravyasya nityatA = nityasvabhAva ucyate / cakAro'tra samuccayArthe - bodhyA, "caH pAdapUraNe pakSAntare cA'pi samuccaye" (vi.lo.avyaya.12) iti pUrvokte (5/6) vizvalocane dharasenavacanAt / pUrvoktaH (5/11) drvyaarthiknydvitiiybhedo'traa'nusndheyH| paunaruktyadoSabhayAnneha vivriyate tatsvarUpam / prakRte "Abhimukhyena grahaNaM = mukhyatvam, tadviparItatvam upasarjanatvam" (ma.syA.raha.kA.9/ pR.56) iti madhyamaparimANasyAdvAdarahasyavacanamapyanusandheyam / avataraNikA :- astisvabhAvagrAhaka ane nAstisvabhAvagrAhaka nayanuM nirUpaNa karyA bAda graMthakArazrI nityasvabhAvagrAhaka ane anityasvabhAvagrAhaka nayane dekhADavA mATe kahe che ke : # nityAnityasvabhAvagrAhaka nayano vicAra che zlokArtha :- utpAda-vyayane gauNa karavAmAM Ave ane sattAnuM grahaNa karavAmAM Ave to (dravyArthikanayathI) dravyamAM nityatA kahevAya che. tathA utpAda-vyayane mukhya karavAmAM Ave to paryAyArthikanayathI anityatA pI jaNAya che. (13/) vyAkhyArtha :- dravyamAM rahela utpattine ane vinAzane gauNa karavAmAM Ave tathA trikAla anugata Cii evI sattAne mukhya karavAmAM Ave to sattAgrAhaka nayanA mata mujaba dravyamAM nityasvabhAva kahevAya che. ahIM 'va' zabda samuccaya = saMgraha arthamAM che. kema ke dharasenajIe vizvalocanakozamAM jaNAvela che ke "pAdapUrti, anya pakSa = vikalpa ane vaLI samuccaya arthamAM "gha' vaparAya che." pUrve (5/E) A saMdarbha jaNAvela hato. pUrve (5/11) dravyArthikanayano je bIjo bheda jaNAvela che, tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. punarukti doSanA bhayathI ahIM tenA svarUpanuM pharIthI vivecana karavAmAM nathI AvatuM. "abhimukharUpe dharmanuM grahaNa = jJAna karavuM te mukhyatA tathA anabhimukharUpe dharmanuM jJAna karavuM te dharmagata gauNatA - A pramANe madhyamaparimANa syAdvAdarahasyanA vacananuM ahIM anusaMdhAna karavuM. * pustakomAM 'grAhaka' pATha. A.(1)ko.(4+6)no pATha lIdho che. 8. pustakomAM "nitya' pATha. mo(1)no pATha lIdhela che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12/2 0 dravya-paryAyarUpatvAd vastu nityAnityam / 1971 koIka paryAyArthika naya utpAda-vyayagrAhaka hoI, teNaI karI anityasvabhAva jANo 4. 13/rA rasa utpAda-vyayamukhyatve = janmocchedaprAdhAnye arpite sati paryAyArthAt = paryAyArthikanayamAzritya dravyasya anityatA = anityasvabhAvo jJAyate / pUrvoktaH (6/3-4) pryaayaarthnytRtiiybhedo'traa'nusndheyH| etannayamanusRtya kArtikeyA'nuprekSAyAM '"jaM kiMci vi uppaNNaM tassa viNAso havei NiyameNa' 5 (A.ma.4) rUtyum | taduktaM devasenena AlApapaddhatau zubhacandreNa ca kArtikeyAnuprekSAvRttau "utpAda-vyayagauNatvena sattAgrAhakeNa ma nityasvabhAva | navat paryAyArthina nityasvamAva:" (.pa.pU.75, va.ka.ra67 pR.pR.381) tA : 'kenacit paryAyArthikena' iti 'paryAyArthikanayatRtIyabhedena' ityarthaH bodhyH| etena "utpadyante vipadyante padArthAH paryayAtmanA / dhruvA dravyAtmanA sarve bahirantazca sarvadA / / " (dAnA.avasara- ka 5/23) iti dAnAdiprakaraNe sUrAcAryavacanaM vyAkhyAtam, 'paryayAtmanA' = anityazuddhaparyAyArthikanayagocaratayA, rNi 'dravyAtmanA' = sattAgrAhakadravyArthikanayaviSayatayA ityarthAt / vastuto vastuno na kevalaM nityatvam anityatvaM vA kintUbhayAtmakatvameva / taduktam anekAntavAdapraveze anekAntajayapatAkAyAM ca zrIharibhadrasUribhiH "nityAnityatvaJca vastuno dravya-paryAyobhayarUpatvAt, anuvRtta (utpati.) utpAda-vyayane mukhya svarUpe vivakSita karavAmAM Ave to paryAyArthikanayanI apekSAe dravyamAM anityasvabhAva jaNAya che. pUrve chaThThI zAkhAnA trIjA-cothA zlokamAM jaNAvela paryAyArthikanayanA trIjA bhedanuM ahIM anusaMdhAna karavuM. A nayane AzrayIne digaMbara svAmI kumAre kArtikeyaanuprekSA graMthamAM jaNAvela che ke "je koI paNa vastu utpanna thAya che, teno vinAza avazya thAya che." (taku.) tethI devasenajIe AlApapaddhatimAM tathA zubhacaMdrajIe kArtikeyAnuprekSAvRttimAM jaNAvela che ke "utpAdana ane vyayane gauNa karIne sattAnI mukhyatAthI vastune grahaNa karanAra nayanI apekSAe dravyamAM nityasvabhAva che. paryAyane grahaNa karanAra koIka paryAyArthikanayanI dRSTie dravyamAM anityasvabhAva che che." "koIka paryAyArthikanayathI' - Ama ahIM kahela che, tenAthI paryAyArthikano trIjo bheda levo. hA, nayabhedathI padArtha tritayAtmaka hala (ttana) dAnAdiprakaraNamAM sUrAcAryajIe jaNAvela che ke "sarvadA bahAra ane aMdara sarva padArtho sa paryAyarUpe utpanna thAya che ane nAza pAme che tathA dravyarUpe dhruva rahe che." ame upara je vAta jaNAvI te mujaba sUrAcAryajInA vacananuM arthaghaTana evuM thaze ke - anityazuddhaparyAyArthika nayanA viSayarUpe sarva padArthonA utpAda-vyaya thAya che tathA sattAgrAhakadravyArthikanayanA viSayarUpe sarve padArtho dhruva che. ja phakta eka aMzanA svIkAramAM mithyAtva che (vastu) vAstavamAM to vastumAM mAtra nityatA nathI ke mAtra anityatA nathI. paraMtu pratyeka vastu nityAnityabhiyAtmaka ja che. tethI ja to zrIharibhadrasUrijIe anekAMtavAdapravezamAM tathA anekAntajayapatAkAmAM jaNAvela che ke "dravya-paryAyobhayAtmaka hovAthI tathA anuvRtta-vyAvRttAkArarUpe svasaMvedanagrAhya hovAthI 1. yat kiJcidapi utpannaM tasya vinAzo bhavati niyamena /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1972 0 zukhanayata AtmasvarUpavimarza: 13/2 -vyAvRttAkArasaMvedanagrAhyatvAt pratyakSasiddhameva" (a.vA.pra.pR.43, a.ja.pa.pariccheda - 2/pR.113) iti pUrvoktam (11/8) atrAnusandheyam / ata eva tatra nayavizeSeNa kevalaikatarA-'bhyupagame mithyAtvApattiH bodhyA / rAtaduktaM vizeSAvazyakabhASye "pajjayanayamayamiNaM jaM savvaM vigm-sNbhvshaavN| davvaTThiyassa niccaM egayaramayaM e va mittA " (vi...246), namatapanjhayamaye valluM muva va vittapariHI Dri-vikhava-maMjIrva nivvAganivArU toDamimA" (vi.sa.ma.2476) phatyAdriA prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - AtmadravyarUpeNa yathA svasya nityatvaM tathA asoyAtmapradezalakSaNasvakSetrarUpeNa api nityatvam / traikAlikatvAt svasya apratyAkhyeyameva nijakAlasApekSaM nityatvam / paNa dehendriyAntaHkaraNa-nimittadvaya-karma-kAla-niyatiprabhRtisAcivyena dehendriya-manaH-karmasu gamanAgamana-bhASaNa kA -bhojanAdikriyA-tarka-vitarka-vikalpa-vibhAvapariNAmAdiprAdurbhAvakAle'pi zuddhanayamate Atmana Azrava -bandha-saMvara-nirjarAdipariNAmato nityanivRttatvAd asnggaa'kriyaa'vikriyaa'naakaaraa'bndhaa'naabaadhaavastumAM nityAnityatva pratyakSasiddha ja che." A saMdarbha pUrve (11|8) vistArathI jaNAvela che. tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. Azaya e che ke vastuno dravyAtmaka aMza anugatAkAra svarUpe dravyArthasaMvedanagrAhya hovAthI nityatvazAlI che. to vastuno paryAyAtmaka aMza vyAvRttAkArarUpe paryAyArthasaMvedanagocara banavAthI anitya che. tethI ja dravyArtha-paryAyArtha A be nayamAMthI eka ja nayanA matathI vastumAM eka ja aMza mAnavAmAM Ave to mithyAtva AvI paDe - tema samajavuM. A aMge vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvela che ke "paryAyanayano mata evo che ke dareka padArtha utpAda-vinAzasvabhAvayukta che. dravyArthikanA mate badhuM nitya che. jo bemAMthI eka ja nayane mAno to mithyAtva lAge. kema ke vastu anaMtaparyAyamaya che. jagatanI jema vividhapariNAmayukta sarva vastu che. sthiti-utpatti-vinAzasvarUpa vastu che. vastu nityAnityAdisvarUpa che abhimata che." nityasvabhAvano mahimA pragaTAvIe AdhyAtmika upanaya - AtmadravyarUpe jema pote nitya che tema asaMkhyAtmapradezasvarUpa svakSetrarUpe e paNa pote nitya ja che. AtmA pote saikAlika hovAthI nijakALasApekSa niyatvano paNa potAnAmAM apalopa thaI na zake. temaja nija zuddhasvabhAvarUpe paNa AtmA nitya ja che. te A rIte samajavuM :- (1) zarIra, Indriya, aMtaHkaraNa, vijAtIya vyakti vagere bAhya nimitta, (2) saMskArasvarUpa AMtarikanimitta, (3) karma, (4) kALa, (5) niyati vagere paribaLonA sahAre zarIra, Indriya, mana ane karmamAM gamana-Agamana-bhASaNa-bhojana vagere kriyAo, tarka, vitarka, vikalpa ane rAgAdi vibhAva pariNAmo utpanna thAya che. paraMtu te samaye paNa zuddhanayanI dRSTie to AtmA zuddhacaitanyasvarUpe ja rahelo hoya che. kAraNa ke zuddhanayamate AtmA Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA vagere pariNAmathI nityanivRtta che. AzravAdi pariNAmo karmapudgalanA che. zuddhanayanI daSTie AtmAne tenI sAthe koI levA-devA nathI. 1. paryayanayamatamidaM yat sarvaM vigm-smbhvsvbhaavm| dravyArthikasya nityamekataramataJca mithyAtvam / / 2. yadanantaparyayamayaM vastu bhuvanamiva citrprinnaamm| sthiti-vibhava-bhaGgarUpaM nityAnityAdi tato'bhimatam / /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/2 . nityAnityasvabhAvopayogadarzanam / 1973 'calA'nanyA'nupamA'nAvaraNA'nupAdhikA'kalaGkA'bhrAntA'nAkulA'tIndriyA'parokSA'nyAnapekSa- pa zuddhacaitanyalakSaNena nijasvabhAvenA'pi nityatvameva / zuddhacaitanyaghanasvabhAve rAgAdipariNAmA naiva pravizanti, pravizanta eva praNazyanti vizuddhacaitanyaghanasvabhAvaprabhAveNa, vanamiva himavarSAsamparkeNa / etAdRzasvadravya-kSetra-kAla-bhAvasApekSaH svasya nityasvabhAvaH dRDhatayA zraddheyaH samAdaraNIyazca / tata AtmadhrauvyamahimA''virbhAve copayogasya antarmukhatAsampattyA / zuddhaparyAyAH zIghraM prAdurbhavanti / ___ vyAdhi-jarA-maraNa-bhayAvahaparisthityAdyavasare dhrauvyagrAhakadravyArthikanayaM pradhAnIkRtya, Atmano rNi nityasvabhAvaM puraskRtya nizcalatayA, nirbhayatayA nizcintatayA ca bhAvyam / tathA anukUlaparisthiti-bA AtmAnuM svarUpa zuddha caitanya che. zuddha caitanya kAyama asaMga che. dravyakarma, bhAvakarma, nokarmano saMga - saMparka nirmaLa cetanAmAM nathI. te to sadA akriya che, niSkriya che. zuddha caitanyamAM kadApi vikriyA thatI nathI. te haMmezA nirAkAra che. te kyAreya baMdhAtuM nathI. baMdhadazArahita te zuddhacaitanya che. sadeva anAbAdha = pIDAzUnya ane acala che. zuddhacaitanya kyAreya anya svarUpe pariNamatuM nathI. te anupama che. pratikSaNa te nirAvaraNa che. te kyAreya paNa AvarAtuM nathI. kAraNa ke te karmanI upAdhi vagaranuM che. temAM koI kalaMka-doSa nathI. te bhrAntizUnya che. temAM rAga-dveSanI AkuLatA-vyAkuLatA hotI nathI. te sadA nirAkuLa che. nirmaLa cetanA atIndriya che, chatAM parokSa nathI. te pratyakSa hovA chatAM IndriyAdine AdhIna nathI. AvA zuddha caitanyasvarUpa nijasvabhAvathI AtmA kyAreya calAyamAna thato na hovAthI te svarUpe AtmA nitya ja che. > zuddha cetanyaghanaravabhAvamAM rAga na praveze che. (zuddha) zuddhacaitanyaghanasvabhAvamAM rAgAdi pariNAmo kadApi pravezatA nathI. jo temAM rAgAdi pariNAmo praveza kare to praveza karatAveMta teo samULagA nAza pAmI jAya che. jema jaMgalamAM himano varasAda che. thAya to jaMgala baLI jAya tema zuddhacaitanyaghanasvabhAvano saMparka thatAMveta tenA prabhAvathI ja rAgAdipariNAmo mULamAMthI saLagI jAya che. matalaba ke zuddhacaitanyaghanasvabhAva e hima jevI zItaLa Aga che. Avo svadravya-kSetra-kALa-bhAvane sApekSa evo potAno je nityasvabhAva che, tenI atyaMta daDhatAthI zraddhA karavI. tema ja teno atyaMta Adara karavo. tenAthI AtmAnA dhrauvyano mahimA pragaTe che. tenI sAthe ja upayoga bahAramAM rucipUrvaka bhaTakavAnuM choDI de che. tyAre upayoga aMdaramAM vaLe che. upayoga samajaNapUrvaka aMtarmukha thatAM ja zuddha paryAyo jhaDapathI pragaTe che. che nitya-anityasvabhAvano vyavahAramAM upayoga che (vyA. temaja roga, ghaDapaNa, mota, bhayAnaka paristhiti vagere avasare sattAgrAhaka = dhrauvyagrAhI dravyArthikanayane mukhya banAvIne AtmAnA nityasvabhAvane AgaLa karIne nizcala, nirbhaya tathA nizcita banavuM. tathA anukULatA, Arogya, AdeyanAmakarmodaya, AbAdI, AbarU vagere paristhitimAM, puNyodayanI
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1974 * zuddhAtmasvarUpapradyotanam / 13/2 svAsthyA''deyanAmakarmodayA'bhyudaya-yazaHkIrtyAdyavasare puNyodayaparAkASThAyAM paryAyArthikanayasammatA'nityasvabhAvaM cetasikRtya namratayA mRdutayA ca bhAvyam / itthaJca vyAdhyAdipratikUlatAyAM svasya nityasvabhAvaM puNyodayAdyanukUlatAyAJca ArogyA'bhyudayAdInAm anityasvabhAvaM vimRzya madhyasthatayA viraktatayA ca bhAvyam / tata eva "guNatrayavinirmukto gndh-sprshvivrjitH| acchedyazcApyabhedyazca nirlepo nirmalaH prabhuH / / " (yo.pra.30) iti yogapradIpadarzitaM zAzvataM zuddhAtmasvarUpaM javAt prAdurbhavet _TI9rU/rA. parAkASThAmAM paryAyArthikanayasaMmata nija anityasvabhAvane dRSTimAM kendrasthAne sthApita karI namratA-laghutA -mRdutA dhAraNa karavI. TUMkamAM, roga vagere pratikULatAmAM AtmAno nityasvabhAva ane puNyodaya vagere te anukULatAmAM Arogya, abhyadaya vagereno anityasvabhAva vicArI madhyastha banavuM, virakta rahevuM. A rIte vartavAthI ja yogapradIpa graMthamAM darzAvela zAzvata zuddhAtmasvarUpa jhaDapathI pragaTe. tyAM jaNAvela che 2. ke "siddha prabhu sattva-rajatamoguNazUnya che, gandha-sparzavarjita che, acchedya, abhedya, nirlepa ane nirmala che." (13/2) (lakhI rAkho DAyarImAM... ) * vAsanA bIjAnI hAya le che. upAsanA bIjAnI duvA le che, bIjAne hAzakAro Ape che. * buddhi bIjAnA sArA samAcAramAM zaMkA kare che; nabaLI vAtane saharSa svIkAre che. * zraddhA bIjAnA nabaLA samAcAramAM zaMkA kare che, sArA samAcArane saharSa svIkAre che. * sattA, saMpatti, sauMdarya, svAthyane vAsanA vaLage che. samAdhi, sadupayoga, sadguNa, svasthatAne upAsanA jhaMkhe che. * vAsanAmAM bahiryAtrA che, padArthayAtrA che. upAsanAmAM antaryAtrA che, paramAtmayAtrA che.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ rU/rU 0 bhedakalpanAnirapekSadravyArthikAnusandhAnam 0 1975 bhedakalpanArahitathI re, dhAro eka svabhAva; anvayadravyArthikanayaI re, aneka dravya svabhAva re II13/3 (211) catura. (bhedakalpanArahitathI=) bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanaI (dravya) ekasvabhAva jANo (=dhAro) . 5. anvayadravyArthikanaI (dravya) anekasvabhAva *kahIe* 6. paJcama-SaSThasAmAnyasvabhAvagrAhakanayapradarzanAyopakramate - 'bhedeti / bhedakalpanayA zUnye dhArayaikasvabhAvatAm / naiko vastusvabhAvastvanvayadravyArthike naye / / 13/3 // prakRte daNDAnvayastvevam - bhedakalpanayA zUnye ekasvabhAvatAM dhAraya / anvayadravyArthike naye tu naiRo vavamAvaH (vartata) TI93/3/ bhedakalpanayA zUnye = dravyagatabhinnatvagocarakalpanAnirapekSe pUrvokte (5/12) zuddhadravyArthikanaye dravyasya ekasvabhAvatAM dhAraya = gRhANa / anvayadravyArthike pUrvaM (5/16) vyAkhyAtalakSaNe naye tu naiko vastusvabhAvaH = ekasya : vastuno'pyanekasvabhAvo jnyeyH| tathAhi - ekasya vastunaH svadravya-guNa-paryAyeSvanvayadarzanAt svadravyAdirUpeNa vastvastitvagrahaNAdanvayadravyArthikanayamatAnusAreNAnekasvabhAvaH samAmnAtaH / taduktam AlApapaddhatau devasenena kArtikeyAnuprekSAvRttau ca zubhacandreNa "bhedakalpanAnirapekSeNa ekasvabhAvaH / avataraNikA :- pAMcamA ane chaThThA sAmAnyasvabhAvanA grAhaka nayane jaNAvavA mATe graMthakArazrI kamara kase che : eka-anekaravabhAvagrAhaka naranI vicAraNA zlokArtha - bhedakalpanArahita nayanA mate vastumAM ekasvabhAvane dhAro. anvayadravyArthika nayanA mate to vastumAM anekasvabhAva jANavo. (13/3 vyAkhyAI - dravyamAM rahela bhedane potAno viSaya banAvanArI kalpanAthI nirapekSa evA zuddhadravyArthika- ) nayanuM varNana pUrve pAMcamI zAkhAnA bAramA zlokamAM karela che. te nayanA mate vastumAM ekasvabhAvane dhAro. vI. (anvaya.) pUrve pAMcamI zAkhAnA soLamA zlokamAM anvayadravyArthikanayanI samajaNa ApelI che. tenA mate eka vastuno paNa aneka svabhAva jANavo. te A rIte - eka ja vastuno svadravya-guNa-paryAyomAM ja anvaya jovA maLe che. tethI svadravya-guNa-paryAyasvarUpe vastunuM astitva anvayedravyArthikanaya grahaNa kare che. tethI anvayadravyArthikanayanA mata mujaba eka vastunA paNa anekasvabhAva saMmata che. ja anvayagrAhaka dravyArthikanayano nirdeza thI (tabu) tethI AlApapaddhati graMthamAM devasenajIe tathA kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM zubhacandrajIe * pustakomAM "svabhAvo' pATha. ko.(10)+si.no pATha lIdho che. . cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. si.+ko.(9)+A.(1)mAM che.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 22 1976 0 anvayadravyArthikapravRttivicAra nAnya sattA divo zAnya vanya prAdo naya pravartata ll13/3 kanvayadravyArthina cADapi manejasvamAvatva" (sA.pa..75, .3.ra6/vR-pR.786) tirA atha nityasvabhAvasya sattAgrAhakadravyArthikanayaviSayatvam anekasvabhAvasya cAnvayadravyArthikanayagocaratvamiti ko'nayoH vizeSaH iti cet ? / ucyate, kAlAnvaye dhrauvyAparAbhidhAnasattAgrAhakaH dravyArthikanayaH dezAnvaye ca anvayagrAhako m dravyArthikanayaH pravartate / vibhinnakSaNeSu anugatavastubodhaH kAlAnvaya ucyate / vibhinnasvadravya-guNa rza -paryAyeSu kathaJcid atiriktA'nugatavastubodhazca dezAnvayaH kathyate / nityasvabhAvabhAne kAlAnvayasyAka 'pekSitatvAt kAlAnvaye cAbhiprete sati sattAgrAhakadravyArthikanayapravRttiH ucitaa| tathAhi - ekameva - mRdravyaM kAlAntare mRtpiNDa-ghaTa-kapAlAdiparyAyarUpeNa pariNamati / nAnAparyAyotpAda-vyayeSu satsvapi ___ sarvAvasthAsu 'tadevedaM mRdravyamiti sarvaireva avigAnena pratyabhijJAyate / itthaM kAlAnvaye'bhiprete sati dhrauvyagrAhakadravyArthikaH pravartate / ___ nAnAsvadravya-guNa-paryAyasApekSe dezAnvaye'bhiprete sati tu anvayadravyArthikanayapravRttiH nyAyyaiva, jaNAvela che ke "bhedakalpanAthI nirapekSa evA nayanI dRSTie dravyano ekasvabhAva che. anvayagrAhI dravyArthikanayanI dRSTie vastu eka hovA chatAM anekasvabhAvavALI che." zaMkA :- (Atha.) dravyamAM rahela nityasvabhAva e sattAgrAhaka dravyArthikanayano viSaya che. tathA dravyano anekasvabhAva e anvayadravyArthika nayano viSaya che. to A bemAM pharaka zuM che ? che dezAtvaca ane kAlAnvayanI vicAraNA che samAdhAna :- (uccate.) sAMbhaLo. sattAnuM bIjuM nAma zrauvya che. tethI jo kAlano dravyamAM anvaya athavA kAla vaDe dravyano anvaya abhipreta hoya, 'dravya trikAladhruva che' - AvuM bhAna karavuM abhimata hoya to sattAgrAhaka dravyArthikanaya pravarte che. judA-judA kALamAM anugata vastuno bodha karavo te kAlAnvaya che kahevAya. dezAvya abhipreta hoya to anvayaMdravyArthika naya = anvayagrAhaka dravyArthikanaya pravarte che. vA vibhinna dezomAM = judA-judA svadravya-guNa-paryAyomAM kathaMcit atirikta anugata vastuno bodha karavo '(= vastuno anugama karavo) te dezAvya kahevAya. nityasvabhAvanA bhAnamAM kAlAvaya apekSita hovAthI jyAre kAlAnvaya abhipreta hoya tyAre sattAgrAhaka dravyArthikanayanI pravRtti ucita che. te A rIte samajavuM - eka ja mATIdravya kALakrame mRtpiDa, ghaDo, ThIkarA, ThIkarI vagere paryAyasvarUpe pariName che. vividha paryAyanA utpAda-vyaya thavA chatAM paNa te tamAma avasthAmAM badhA ja lokone evI pratIti = pratyabhijJA nirvivAdarUpe thAya che ke "A te ja mRdravya che. A rIte kAlAnvaya abhipreta hoya to sattAgrAhaka = dhrauvyagrAhaka dravyArthikanaya pravarte che. che aneka svabhAvavALI vastumAM ekarasvabhAvanI vicAraNA karI (nAnA) tathA aneka svadravya-guNa-paryAyane sApekSa dezAvaya abhipreta hoya to anvayadravyArthikanayanI pravRtti nyAyasaMgata ja che. kAraNa ke eka ja vastunA anekasvabhAva hoya to vastugata ekatvanA bodha
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/3 * anekasvabhAvamithyAtvavimarzaH 0 1977 ekasyaivA'nekasvabhAve sati ekatvabhAnaM prati vibhinnadravya-guNAdiSu padArthAnugamalakSaNasya dezAnvayasyApekSitatvAt / na hi anekasvabhAvazAlino vastuna ekatvam anvayadravyArthikanayAd vinA grahItuM 5 shkyte| tathAhi - vastutvAvacchinnasya svadravya-guNa-paryAyAtmakatayA svadravyAdau tadastitvaM vrtte| rA ata eva 'mRNmayaM nIlaM navInaM ghaTavastu' ityevaM yathAkramaM svadravya-guNa-paryAyarUpeNa ekameva vastu ma anekasvabhAvatayA jJAyate / itthaM sarvatra ekasminneva hi vastuni tasya anekasvabhAvagrahaNaparatayA anekasvabhAvopeteSu svadravya-guNa-paryAyalakSaNeSu ekavastvanvaye'bhiprete sati pUrvoktaH (5/16) anvayadravyArthikaH pravartate, tasya tathAsvabhAvatvAd iti bhAvanIyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - yathA mRttikAyAH zyAma-raktAdiguNamukhena mRtpiNDa-sthAsaNaM -koza-kusUla-zivaka-kapAla-ghaTAdiparyAyadvArA cAnubhUyamAnatve anvayadravyArthikadRSTyA anekasvabhAvaH kA satyArthatayA bhAsate tathA'pi sarvaguNa-paryAyeSu askhalantam ekaM mRttikAdravyasvabhAvam upetya mRttikAyA pratye dezAnvaya = vibhinna dravya-guNAdimAM vastuno anugama apekSita che. anekasvabhAvavALI eka ja vastumAM ekatvanuM bhAna kyAreya paNa anvayadravyArthika naya vinA zakya ja nathI. te A rIte - pratyeka vastu svadravya-guNa-paryAyAtmaka hovAthI svadravyamAM, svaguNamAM ane svaparyAyamAM tenuM astitva raheluM che. tethI ja svadravyasvarUpe, svaguNasvarUpe tathA svaparyAyasvarUpe eka ja vastunuM jJAna lokone thAya che. te A pramANe - "A mRNamaya nIla nUtana ghaTavastu che' - A pramANe lokone pratIti thAya che. "mRmbhaya ghaTa' ahIM ghaTa svadravyAtmaka jaNAya che. "nIla ghaTa' - A pratItimAM ghaTa svaguNasvarUpe siddha thAya che. "nUtana ghaTa' - ahIM ghaDo svaparyAyarUpe nizcita thAya che. matalaba ke eka ja vastu anekasvabhAvarUpe che anvayadravyArthika dvArA jaNAya che. A rIte sarvatra eka ja vastumAM aneka svabhAvanuM grahaNa (= jJAna) karavAmAM anvayadravyArthika naya tatpara hovAthI anekasvabhAvayukta svadravya-guNa-paryAyasvarUpa vibhinna . dezomAM eka vastuno anvaya = dezAnvaya abhipreta hoya to pUrve (5/16) jaNAvela anvayadravyArthika naya pravarte che. kAraNa ke anvayadravyArthika naya anekasvabhAvavALI vastumAM ekatvanuM bhAna karAvIne : vastunA anekasvabhAvane jaNAvavAnA svabhAvane dhAraNa kare che. "mATIno lAla varNa, mATIno kALo varNa, mATInuM koDiyuM, mATInuM ThIkaruM, mATIno ghaDo...' ityAdi svarUpe anvayaMdravyArthika naya mATIno sarvatra anugama karIne eka ja mATImAM judA-judA svabhAvane dekhADe che. tathA judA-judA vivakSita guNa -paryAyomAM dravyanI ekatAne te jaNAve che. A rIte ahIM UMDANathI vicAravuM. - dravyArthikanayanI vicAraNA nirvikalpadazAne pragaTAve cheAdhyAtmika upanaya :- mATIno zyAma-rakta vagere guNo dvArA anubhava thAya tyAre mATImAM anekasvabhAva jaNAya che. tathA mRtpiDa, sthAsa, koza, kuzUla, zivaka, kapAla, ghaTa vagere paryAyo dvArA mATIno anubhava thAya tyAre paNa anvayedravyArthikanI daSTie mATImAM anekasvabhAva jaNAya che. anvayadravyArthikanayanI dRSTie A anekasvabhAva satyasvarUpe jaNAya che. tema chatAM uparokta sarva guNa-paryAyomAM vaNAyela
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1978 svadravya-guNa- paryAyaikyabhAnopadezaH o 2/2 anubhave anekasvabhAvaH mithyaiva bhAsate bhedakalpanAzUnyadravyArthikadRSTyA / tathA Atmano matyAdijJAna -kSAyopazamikAdidarzana-sAmAyikAdicAritrapramukhaguNarUpeNa nR-nAkiprabhRtiparyAyasvarUpeNa cAnubhUyamAnatve pa anvayadravyArthikanayAbhiprAyeNa anekasvabhAvaH bhUtArthatayA AbhAsate tathApi sarvaguNa- paryAyeSu askhalantam rA ekam AtmadravyasvabhAvam upetya Atmano'nubhave anekasvabhAvo mRSaiva nizcIyate bhednirpekssdrvyaarthiken| ato dhyAnaupayikavizuddhacittaikAgryopalabdhaye bhedakalpanAnirapekSazuddhadravyArthikanayadRSTiH upAdeyA AtmArthibhiH nijabhUmikaucityena / itthaM sarvatra sarvadA sarvathA AtmaniSThaikasvabhAvagrAhakabhedakalpanAnirapekSadravyArthikanayadArvve saGkalpa-vikalpadazA hIyate / anvayadravyArthikanayabhAvanAsthairye tu nAnAnijaguNa -paryAyeSu svadravyaikyabhAnaM darzitarItyA sulabhaM bhavati / itthamubhayanayasAcivyena nirvikalpadazA''rohaNarNi saubhAgyaM zIghraM sampadyate ityupadezaH labhyo'tra / itthameva "acchejjA abbhejjA avvattA akkharA tu nirAnaMvA paramappAno siddhA gaLAyasiddhA ya te savvu||" (ba.va.2116/pR.223 + chu.mA.18/332) kRti ArAdhanApatAkAyAM kuvalayamAlAyAM coktaM siddhasvarUpaM tUrNamAvirbhavet / / 13/3 // askhalita (= akhaMDa) evA mATInA ekasvabhAvanI najIka jaIne anubhava karavAmAM Ave to bhedakalpanAnirapekSa dravyArthikanayanI dRSTie mATIno anekasvabhAva mithyA ja jaNAya che. te ja rIte mati vagere jJAna, kSAyopazamika vagere darzana, sAmAyikAdi cAritra vagere guNasvarUpe tathA manuSya, deva vagere paryAyasvarUpe anubhavavAmAM Ave to AtmAno anekasvabhAva jaNAya che. anvayadravyArthikanayanI dRSTie te satyarUpe jaNAya che. to paNa sarva guNa-paryAyomAM vaNAyelA askhalita (= akhaMDa) evA AtmadravyanA ekasvabhAvanI najIka jaIne anubhava karavAmAM Ave to AtmAno anekasvabhAva mithyA ja che - tevo nizcaya bhedanirapekSadravyArthikanayathI thAya che. tethI dhyAnane sAdhavAmAM mukhya kAraNa bananArI vizuddha cittanI ekAgratAne meLavavA mATe AtmArthI sAdhakoe potAnI bhUmikAne ucita bane te rIte bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayanI dRSTine = rucine = zraddhAne svIkAravI joIe. Ama sarvatra, sarvadA, sarva prakAre AtmaniSTha ekasvabhAvane grahaNa karAvanAra bhedakalpanAnirapekSa dravyArthikanaya dRDha thAya to jIvanI saMkalpa -vikalpadazA TaLe. tathA anvayadravyArthikanI bhAvanA sthira thAya to 'judA-judA prakAranA potAnA guNa -paryAyamAM svAtmadravya to eka ja che' - tevuM bhAna dravyAnuyogaparAmarzakarNikA vyAkhyAmAM batAvyA mujaba saraLatAthI thAya. Ama banne nayanA sahakArathI nirvikalpadazA upara ArUDha thavAnuM saubhAgya vaheluM pragaTe. A hitazikSA ahIM meLavavA yogya che. A rIte ja ArAdhanApatAkA payajJAmAM tathA kuvalayamALAmAM darzAvela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe. tyAM jaNAvela che ke 'te sarve siddha paramAtmAo achedya, abhedya, avyakta (carmacakSuagrAhya sUkSma), akSara = avinAzI, nirAlaMbana ane lokothI ajJAta evA siddho hoya che.' (13/3) 1. acchedyA abhedyA avyaktA akSarA nirAlambA: / paramAtmAnaH siddhAH ajJAtasiddhAzca te sarve / /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/4 0 sadbhUtavyavahArAdyupayogaH / sabhUtavyavahArathI re, guNa-guNyAdikabheda; bhedakalpanArahitathI re, jANo tAsa abhedo re 13/4 (211) catura. sabhUtavyavahAranayathI guNa-guNI, (Adika=) paryAya-paryAyIno bhedasvabhAva 7. bhedakalpanArahita zuddhadravyArthikanayathI (tAsa) abheda svabhAva (jANo) 8. saptamA'STamasAmAnyasvabhAvagrAhakanayopadarzanAyA''caSTe - 'sadi'ti / sadbhUtavyavahAreNa gunn-gunnyaadibhedtaa| bhedakalpanayA zUnye guNa-guNyAdyabhedatA / / 13/4 / / prakRte daNDAnvayastvevam - sadbhUtavyavahAreNa gunn-gunnyaadibhedtaa| bhedakalpanayA zUnye guNa -gukhyamevatA (uccata) 193/4 pUrvoktena (8/3) sadbhUtavyavahAreNa = sadbhUtavyavahAranayena guNa-guNyAdibhedatA = guNa-guNinoH, paryAya-paryAyiNoH, kAraka-kArakiNoH, svabhAva-svabhAvinoH ca bhedasvabhAvaH jnyeyH| bhedakalpanayA zUnye = pUrvokte (5/12) bhedagrahazUnye zuddhadravyArthikanaye punaH guNa-guNyAdyabhedatA hai = guNa-guNinoH, paryAya-paryAyiNoH, kAraka-kArakiNoH, svabhAva-svabhAvinoH cA'bhedasvabhAvaH ucyte| itthaJca '"guNa-pajjayado davvaM davvAdo Na guNa-pajjayA bhiNNA / jamhA tamhA bhaNiyaM davvaM guNa-pajjayamaNaNNaM / / " kA (dra.sva.pra.42) iti dravyasvabhAvaprakAzavacanamapi bhedakalpanAnirapekSazuddhadravyArthikanayAnusAreNa jJeyam / avataraNikA :- sAtamA ane AThamA sAmAnyasvabhAvane grahaNa karanAra nayane dekhADavA mATe graMthakArazrI jaNAve che ke : zlokAthI :- sabhUta vyavahAranayathI guNa-guNI vageremAM bhedasvabhAva jANavo. bhedakalpanAnirapekSa nayanA mate to guNa-guNI vageremAM abhedasvabhAva kahevAya che. (13/4) I bhedasvabhAvagrAhaka nayano nirdeza che vyAkhyArtha :- pUrve AThamI zAkhAnA trIjA zlokamAM sadbhuta vyavahAranayane jaNAvI gayela chIe. te sadbhuta vyavahAranayanA abhiprAya mujaba guNa-guNImAM, paryAya-paryAyImAM, kAraka-kArakImAM ane vA svabhAva-svabhAvamAM bhedasvabhAva jANavo. * abhedasvabhAvagrAhaka nayano ullekha : (mela) pAMcamI zAkhAnA AThamA zlokamAM vistRta rIte jaNAvela bhedagrahazUnya = bhedakalpanAnirapekSa evA zuddhadravyArthikanayanA mate to guNa-guNImAM, paryAya-paryAyImAM, kAraka-kArakImAM ane svabhAva -svabhAvamAM abhedasvabhAva kahevAya che. A rIte vicAra karavAmAM Ave to "guNa-paryAyathI dravya bhinna nathI. dravyathI guNa-paryAya bhinna nathI. tethI guNa-paryAyathI dravya abhinna kahevAyela che' - A pramANe dravyasvabhAvaprakAza graMthanuM kathana bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayathI samajavuM. 1. guNa-paryayato dravyaM dravyato na guNa-paryayA bhinnaaH| yasmAt tasmAd bhaNitaM dravyaM guNa-paryAyAbhyAmananyat / /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNa- paryAyebhyo dravyasya bhinnAbhinnatA 13/4 paJcAstikAyasaGgrahe kundakundasvAminA "pajjayavijudaM davvaM davvavijuttA ya pajjayA Natthi / dohaM aNaNNabhUdaM bhAvaM samaNA parUveMti / / ' davveNa viNA Na guNA guNehiM davvaM viNA Na saMbhavadi / avvadiritto pa bhAvo davva-guNANaM havadi tamhA / / " ( pa.sa.12,13 ) iti evaM dravya-paryAyANAM dravya-guNAnAM ca - abhedaH nirdiSTaH / pravacanasAre "pariNamadi sayaM davvaM guNado ya guNaMtaraM sadavisiddhaM / tamhA guNa-pajjAyA bhaNiyA puNa davvameva tti / / " (pra.sA. 104 ) iti evaM guNa- paryAyAH etannayAnusAreNa dravyatayA nirdiSTAH / 3 etena "bhedAbhedAtmake jJeye bhedA'bhedAbhisandhayaH / ye te'pekSAnapekSAbhyAM lakSyante naya - durnayAH / / " ( la.tra. 30) iti laghIyastrayakArikA vyAkhyAtA, bhedApekSAbhisandhipadena sadbhUtavyavahArasya abhedApekSAbhisandhipadena ca bhedakalpanAzUnyazuddhadravyArthikanayasya sUcanAt / taduktam AlApapaddhatau devasenena kArttikeyAnuprekSAvRttau ca zubhacandreNa " sadbhUtavyavahAreNa guNa - guNyAdibhiH A mevasvamAvaH| mevatvanAnirapekSaLa muLa-mukhyAtimira amevasvamAvaH" (A.pa.pU.9, aa.4.26% rR.pR.18) | prakRte bhedakalpanAnirapekSaH dravyArthikanaya iva pUrvoktaH (8/1) AdhyAtmikaH nizcayanayo'pi 1980 1 (pagyA.) paMcAstikAyasaMgraha graMthamAM kuMdakuMdasvAmIe dravya-paryAya vacce ane dravya-guNa vacce abheda batAvatAM jaNAvela che ke 'paryAyothI rahita dravya ane dravyarahita paryAyo hotAM nathI. baMneno ananyabhAva maharSio batAve che. temaja dravya vinA guNo hotA nathI. guNo vinA dravya hotuM nathI. tethI dravya ane guNo vacce avyatiriktabhAva che.' pravacanasAramAM bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayanA abhiprAyathI guNa-paryAyone dravya tarIke jaNAvyA che. te A pramANe "sattAnI apekSAe aviziSTa evuM dravya pote ja guNamAMthI guNAMtarasvarUpe (paryAyathI paryAyAntarasvarUpe) pariName che. dravyasattA guNa-paryAyasattAthI aviziSTa = samAna ja rahe che. tethI guNa ane paryAyone dravya ja kahevAmAM Avela che." jI laghIyasrayakArikAnI spaSTatA jI al (te.) laghIyasraya graMthamAM akalaMkasvAmIe A aMge jaNAvela che ke "zeya padArtha bhedAbhedAtmaka sa che. je bhedaabhiprAya ke abhedaabhiprAya sApekSapaNe jJeyane vize pravarte che te naya tarIke oLakhAya che. tathA nirapekSapaNe pravarte che, te durnaya tarIke oLakhAya che." ahIM 'sApekSapaNe bhedaabhiprAya' kahevA dvArA sadbhUtavyavahAranayanuM sUcana thAya che. tathA 'sApekSapaNe abhedaabhiprAya' zabdathI bhedakalpanAzUnyazuddhadravyArthikanayanuM sUcana thAya che. (taluo.) AlApapaddhati graMthamAM devasenajIe tathA kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM zubhacandrajIe jaNAvela che ke 'sadbhUta vyavahAranayathI guNa-guNI vageremAM bhedasvabhAva che. tathA bhedakalpanAnirapekSa dravyArthikanayathI to guNa-guNI vageremAM abhedasvabhAva che.' (te.) prastutamAM bhedakalpanAnirapekSa dravyArthikanayanI jema pUrvokta (8/1) AdhyAtmika nizcayanaya 1. paryayaviyutaM dravyaM dravyaviyuktAzca paryayA na santi / dvayoH ananyabhUtaM bhAvaM zramaNAH prruupynti|| 2. dravyeNa vinA na guNA guNaiH dravyaM vinA na sambhavati / avyatiriktaH bhAvaH dravya-guNAnAM bhavati tasmAt / / 3. pariNamati svayaM dravyaM guNataH ca guNAntaraM sadaviziSTam / tasmAd guNa- paryAyAH bhaNitAH punaH dravyam eva iti / /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/4 * darzanAntare'vayavA'vayavinoH bhinnAbhinnatA 0 1981 guNa-guNyAdyabhedagrAhako bodhyH| taduktaM dravyasvabhAvaprakAze "jo siyabheduvayAraM dhammANaM kuNai egavatthussa / so vahIro mAyo vivarIno chiyo hor " (dra sva. pra.264) tio etena "bhedajJAnAt pratIyante yathA bhedAH prisphuttm| tathaivA'bhedavijJAnAdabhedasya vyavasthitiH / / " rA (nyA.vA.2/34) iti pUrvoktA (4/2) nyAyAvatArasUtravArttikakArikA vyAkhyAtA, bhedajJAnapadena sadbhUtavyavahAra- ma nayasya abhedavijJAnapadena ca bhedakalpanAnirapekSa-zuddhadravyArthikalakSaNanizcayasya grahaNena tdupptteH| prakRte "vayaM tu bhinnA'bhinnatvam / na hi tantubhyaH ziraHpANyAdibhyo vA avayavebhyaH niSkRSTaH paTo devadatto vA pratIyate / tantu-pANyAdayaH avayavA eva paTAdyAtmanA prtiiynte| vidyate ca 'devadatte hastaH ziraH' 1 ityAdiH kiyAn api bhedAvabhAsaH ityupapannam ubhayAtmakatvam / tasmAd avayavAnAmeva avasthAntaram avayavI, Na na dravyAntaram / te eva hi saMyogavizeSavazAd ekadravyatAmApadyante, tadAtmanA ca mahattvaM paTajAtiM ca bibhrataH paNa guNa-guNI vageremAM abhedano grAhaka samajavo. tethI ja to dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke "eka vastunA guNadharmomAM je kathaMcit bhedano upacAra kare te vyavahAranaya kahevAyela che. tathA tenAthI viparIta hoya te nizcayanaya bane che." viparIta eTale dharma-dharmI vacce abhedagrAhI - ema samajavuM. A bhedakalpanAzUnyazuddhadravyArthika eTale nizcayanaya ho; (jona.) zrI zAMtisUrijIe nyAyAvatArasUtravArtikamAM jaNAvela che ke "jema bhedajJAnathI spaSTapaNe bhedo jaNAya che tema abhedavijJAnathI abhedanI buddhinI vyavasthA jANavI.' A saMdarbha pUrve (42) darzAvela che. A bAbatanI saMgati upara jaNAvyA mujaba samajavI. arthAt "bhedajJAna" zabdathI sabhUtavyavahAranaya samajavo. tathA "abhedavijJAna' zabdathI bhedakalpanAzUnyazuddhadravyArthikasvarUpa nizcayanaya samajavo. te rIte arthaghaTana karavAthI nyAyAvatArasUtravArtikakArikA barAbara spaSTa thaI jAya che. t/ avayava-avayavI vacce bhedabheda : zAstradIpikA / (.) prastutamAM mImAMsAdarzananA zAstradIpikA graMthano prabaMdha anusaMdhAna karavA yogya che. tyAM che pArthasArathimizna avayava-avayavI vacce bhedabhedanI siddhi karavA mATe jaNAvela che ke "ame to avayava vA -avayavImAM bhedabhedane mAnIe chIe. te banne vacce abheda hovAnuM kAraNa e che ke taMtu vagere avayavomAMthI chUTo pADIne paTa dekhAto nathI tathA mAthuM, hAtha, paga vagere avayavomAMthI alaga karIne rI devadattazarIra jaNAtuM nathI. taMtu vagere avayavo ja paTasvarUpe jaNAya che. hAtha-paga vagere avayavo ja devadattazarIrasvarUpe jaNAya che. tathA avayava-avayavI vacce bheda paNa che. tethI ja "devadattano hAtha, devadattanuM mAthuM" vagere svarUpe AMzika bhedajJAna paNa thAya che. tethI "bhedAbhadAtmaka avayava-avayavI che' - A bAbata saMgata thAya che. tethI avayavonI ja vizeSa prakAranI avasthA e avayavI che. paraMtu avayavothI bhinna avayavI nathI. kharekhara avayavo ja vizeSa prakAranA saMyoganA lIdhe ekadravyapaNAne prApta kare che. tathA ekadravyasvarUpe mahatparimANane ane paTavajAtine dhAraNa karatA taMtu vagere avayavo 1. yaH syAdbhedopacAraM dharmANAM karoti ekvstunH| sa vyavahAro bhaNito viparIto nizcayo bhavati / /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1982 0 viSayAntarnigIrNatAmImAMsA 0 22/4 2 catra sthamAnAntarlaeNina pradI, naivasvabhAva:, yathA - "thoDayam tiA. 3] yatra viSaya-viSayovinTena prada, tatrAmezvamAva:, yathA - nItI ghaTa rUttiA ___ paTabuddhyA gRhynte| tena paTAtmanA teSAm ekatvam avayavAtmanA tu nAnAtvamupapannam" (zA.dI.1/1/5/ pR.106) iti zAstradIpikAprabandho'pi avayavA'vayavinoH bhedAbhedasAdhakatayA'nusandheyaH ityavadheyam / nanu evam ekasvabhAvA'bhedasvabhAvayoraikyAd na pArthakyena tannirdezo'rhatIti cet ? sa na, tayoH sarvathaikyavirahAt / tathAhi - yatra 'ghaTo'yam' ityAdau ghaTatvena kalpyamAnasya za purovartinIlAdipadArthasya idaMpadena ullikhyamAnatayA tadIyanIlatvAdyasAdhAraNadharmANAM tirodhAnAd = ke adhaHkaraNAd = antarnigIrNatvAd bhedenA'grahaH, tatra ekasvabhAvo bhavati / atra hi nIlAdiviSayANAM ra ghaTavaiviktyenA'grahAd ekasvabhAvo jJAyate / yatra ca viSaya-viSayiNoH mitho vaiviktyena = svAtantryeNa grahaH, tatra tu abhedasvabhAvo bhavati, yathA - 'nIlo ghaTa' iti / atra hi nIla-ghaTayoH bhinnapravRttinimittakapadavAcyatayopasthiteH mitho'nt(ja) paTa tarIke oLakhAya che. tethI taMtu vagere avayavo paTasvarUpe eka che ane avayavasvarUpe to aneka che. AthI avayavo ane avayavI eka-anekAtmaka hovAnI vAta yuktisaMgata che." dalIla - (7) bhAgyazALI ! A rIte to evuM phalita thAya che ke ekasvabhAva ane abhedasvabhAva eka ja che. tethI sAmAnyasvabhAvavibhAgamAM te banneno alaga nirdeza karavo vyAjabI nathI. 4 ekaravabhAvabhAnanI paddhati 4 samAdhAna :- (ra, ta) nA, tamArI dalIla vyAjabI nathI. kAraNa ke ekasvabhAva ane abhedasvabhAva sarvathA eka nathI. te A rIte - "A ghaDo che' - vagere sthaLe ghaTatvasvarUpe kalpanA karAto je purovartI nIlAdipadArtha che, teno "a' (A) tarIke ullekha thAya che. tethI tenA nIlatva vagere asAdhAraNa guNadharmo A ghaTa dvArA aMdaramAM gaLI javAnA (= samAveza thavAnA) lIdhe svataMtrarUpe upasthita thayA vinA jaNAya dhI che. tethI AvA sthaLe ekasvabhAva hoya che. nIlAdi viSayothI bhinna svarUpe ghaDAnuM jJAna thatuM na hovAthI ekasvabhAva jaNAya che. Ne spaSTatA :- rUpa, rasa, gaMdha vagere guNadharmo dharoDayam' - AvI pratItimAM jaNAtA nathI paNa tenI kalpanA = Aropa ghaDAmAM karavAmAM Ave che. tethI ghaTa AropyamANa = viSayI bane che. tathA rUpa-rasa-gaMdha vagere kalyamAna = AropaviSaya bane che. viSayI dvArA viSayanuM gaLI javuM, potAnAmAM samAvI devuM te prakriyA nigaraNa kahevAya. te viSaya-viSayamAM anekatAnuM bhAna thavAmAM pratibaMdhaka che. tethI ahIM ghaTa ane rUpa-rasa-gaMdhAdimAM ekasvabhAva bhAse che. A abhedaravabhAvabhAnanI prakriyA ja (patra gha.) tathA je sthaLe viSaya ane viSayanuM paraspara svataMtra svarUpe bhAna thatuM hoya te sthaLe to abhedasvabhAva hoya che. jema ke "nIla ghaDo che' - A sthaLe nIla ane ghaTa - A banne padArthanI upasthiti nIlatva ane ghaTatva svarUpa alaga-alaga pravRttinimittavALA nIlapadanA ane ghaTapadanA viSaya
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/4 * zAbdikavRttidvayaprajJApanA 0 1983 bhUtatvenA'grahAd ekasvabhAvo na jJAyate kintu viSaya-viSayisvAtantryopasthApakazAbdasAmAnAdhikaraNyabalena pa pUrvoktaH (11/10) avibhaktapradezavRttitvalakSaNaH abhedasvabhAvo jJAyate / idaJcAtrAvadheyam - zabdasya tAvad arthaprakAzikA dvayI vRttiH - (1) zaktiH (2) lakSaNA c| zaktizca 'asmAt padAd ayamartho boddhavya' itIzvarecchArUpA iti prAJco naiyaayikaaH| navyAstu 'lAghavAt, AdhunikanAmni tadabhAvAcca iccheva zaktiH' ityAhuH / "lakSaNA ca zakyasambandhaH" (kAri.82) iti kArikAvalyAM vizvanAthaH / rasagaGgAdhare jagannAtho'pi ka "zayasanyo nakSanA(ra..Anana-2 pR.984) tyAda (= abhidheya = vAcya arthI tarIke thAya che. tethI nIlapadArtha ane ghaTapadArtha eka-bIjAmAM aMtabhUta thayA hoya te rIte bhAsatA na hovAthI uparokta sthaLe te banneno ekasvabhAva jaNAto nathI. paraMtu viSaya ane viSayI banne padArthanI svataMtrarUpe upasthiti = buddhi karAvanAra samAnavibhaktikatvasvarUpa zAbdika sAmAnAdhikaraNyanA baLathI pUrve (11/10) jaNAvela avibhaktapradezavRttitvasvarUpa abhedasvabhAva nIlapadArtha ane ghaTapadArtha vacce jaNAya che. * ekaravabhAva - abhedasvabhAvanI pratItino vicAra ja spaSTatA - nItI ghaTanA vAkyamAM nIlapadArthanuM nIlatvasvarUpe ane ghaTapadArthanuM ghaTatvasvarUpe bhAna thAya che. svataMtrarUpe bannenuM bhAna thavAthI banne vacce ekasvabhAvanuM bhAna thatuM nathI. jo te banneno ekasvabhAva hoya to judA-judA svarUpe tenuM bhAna na thAya. tethI tyAM ekasvabhAvanuM bhAna thatuM nathI paraMtu abhedasvabhAvanuM bhAna thAya che. kAraNa ke ghaTapada ane nIlapada vacce prathamAntavibhaktitvasvarUpa zabdasthalIya sAmAnAdhikaraNya raheluM che, ke je banne padArthane svatantarUpe upasthita kare che. ja zabdazaktino paricaya che (phrakvA.) ahIM eka bAbata dhyAnamAM rAkhavI ke zabdanI be prakAranI arthabodhaka vRtti hoya che. (1) zakti nAmanI vRtti ane (2) lakSaNA nAmanI vRtti. "A zabdathI A arthano bodha karavo' ! - A pramANe IzvaranI IcchA svarUpa zakti che. A pramANe prAcIna naiyAyiko kahe che. navya naiyAyiko to kahe che ke - "IcchA e ja zakti che. kAraNa ke (1) "IzvaranI IcchA zakti che' - evuM kahevAmAM se gaurava che. tathA (2) tevuM mAnavAthI Adhunika sAMketika zabdamAM zakti rahI nahi zake. tethI A banne doSanA nivAraNa mATe "IcchA e ja zakti che' - A pramANe navya taiyAyiko kahe che. lakSaNAnuM nirUpaNa: naiyAyika AdinI draSTie ) ("nakSaTI.) "zakyano saMbaMdha e lakSaNA che" A pramANe kArikAvalI graMthamAM vizvanAtha paMcAnana bhaTTa kahe che. rasagaMgAdhara graMthamAM jagannAtha kavie paNa lakSaNAnuM AvuM ja svarUpa jaNAvela che. spaSTatA :- "Tya ghoSaH sthaLamAM viziSTajaLapravAhasvarUpa gaMgApadArthamAM ghoSapadArthano anvaya bAdhita hovAthI tathA tAtparya paNa bAdhita hovAthI zakyArthasaMbaddha tIrane "gaMgA" pada jaNAve che. tethI zakyArthasaMbaMdha e lakSaNo che. gaMgAtIramAM gaMgApadArthano saMbaMdha e ja "gaMgA' padanI lakSaNA samajavI.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ * lakSaNAsvarUpavidyotanam ? 3/4 "sAdRzyAtma jJayasambandhaH, yathA - gaurvAhIkaH" (nyA.si.ma.4/pR. 10) iti nyAyasiddhAntamaJjaryAM jaankiinaathbhttttaacaaryH| vAhIkadezotpanne manuSye vAhIkapadazakyArthe vartamAno jaDatva - mandatvAdilakSaNagosAdRzyAtmakaH gopadazakyArthasambandhaH eva gopadalakSaNeti tadAzayaH / * tantravArtike kumArilabhaTTastu " abhidheyA'vinAbhUte pratItirlakSaNocyate" (ta.vA.1/4/23 pR.318) ityAha / atra vaiyAkaraNA vadanti - tAtparyAnupapattijJAnapUrvakaM zakyatvena gRhItArthasambandhajJAne udbuddhazaktijanyasaMskArato bodhaH lakSaNA / rUDhi prayojanAnyataradapi tatkAraNam anubhavabalAt / 'kuzala' Ni ityatra ruuddhiH| evaM 'gaGgAyAM ghoSaH' ityatra pAvanatva- zaityAdipratItiH prayojanam / 'gaGgAtIre ghoSaH' * 1984 al A pramANe vizvanAthabhaTTano ane jagannAtha kavino Azaya che. * lakSaNA vRtti : jAnakInAthanI dRSTimAM ("sAdRzyA.) nyAyasiddhAntamaMjarI graMthamAM jAnakInAtha bhaTTAcArya thoDAka pariSkAra sAthe lakSaNAnI oLakhANa karAvatA jaNAve che ke "sAdazyAtmaka zakyArthasaMbaMdha e ja lakSaNA che. jema ke 'nauH vAdI' Avo vAkyaprayoga." AvA sthaLe vAhIkadezamAM utpanna thayelo mANasa Dhora jevo jaDa ane maMdabuddhivALo hovAthI jaDatva, maMdatva vagere svarUpa sAdRzya e ja Dhora ane vAhIka vacce saMbaMdha che. vAhIkapadArthamAM zakyArthamAM vAhIkadezotpanna manuSyamAM gosAdazyasvarUpa DhorasAdazyAtmaka zakyArthasaMbaMdha gopadazakyArthasaMbaMdha 2he che. te ja 'go'padanI lakSaNA che. A pramANe temanuM maMtavya che. ** lakSaNA : kumArilabhaTTanI dRSTimAM (tantra.) tantravArtika graMthamAM kumArilabhaTTa nAmanA mImAMsakamUrdhanya lakSaNAno paricaya ApatAM jaNAve che ke 'abhidheyArthathI vAcyArthathI = zakyArthathI avinAbhUta = sAkSAt saMbaddha evA arthane vize je pratIti thAya te lakSaNA kahevAya che.' sa spaSTatA :- 'gAyAM ghoSaH' - sthaLe viziSTa jalapravAhAtmaka zakyArthathI saMbaddha evA gaMgAtIra arthanI 'gaMgA' padathI je pratIti thAya che te pratIti e ja 'gaMgA' padanI lakSaNA samajavI. A pramANe kumArilabhaTTano abhiprAya che. (1) muktAvalIkAranA tathA rasagaMgAdharanA mate zakyasaMbaMdha = lakSaNA. (2) nyAyasiddhAntamaMjarIkAranA mata mujaba zakyArthano sAdazyasaMbaMdha = lakSaNA. tathA (3) tantravArtikakAranA mata anusAra sAkSAt zakyArthasaMbaddhagocara pratIti eTale lakSaNA. = = = = = tu traNa hetuthI thatI lakSaNA - vaiyAkaraNamata (tra.) prastutamAM lakSaNAnI vicAraNA cAlI rahI che. te aMge vaiyAkaraNo ema kahe che ke mukhyArthamAM tAtparyanI anupapattinuM bhAna = mukhyArthabAdhajJAna thavA pUrvaka, zakya tarIke je arthanuM bhAna thayuM hoya tenA saMbaMdhanA jJAnathI pragaTa thayelA zaktijanya saMskAranA lIdhe je bodha thAya te lakSaNA kahevAya. rUDhi athavA prayojana - A bemAMthI eka kAraNe lakSaNA pravarte che. kema ke tevA prakArano zabdazAstravettAono anubhava che. 'kuzala'zabdanI hozIyAra arthamAM lakSaNA thAya che. temAM rUDhi kAraNa che. 'gaMgAmAM ghoSa che' - AvA sthaLe pAvanatva, zaitya vagerenI ghoSamAM pratIti karAvavI e prayojana che. tethI tyAM gaMgApadanI
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ? rU/4 2. jahadajahatsvArthalakSaNopadarzanam / 1985 iti vAkyAt tathAvidhapAvanatvAdikaM na pratIyate / evaJca (1) mukhyArthabAdhaH, (2) zakyArthasambandhaH, (3) rUDhiprayoganAnyatarakveti nakSaThetutrayaM vAdhyam | " (nakSaTI) dvividhA jaLa zuddha ghA tatra , svanirUpitasAdRzyAdhikaraNatvasambandhena zakyasambandhyarthapratipAdikA gauNI, tadatiriktasambandhena tatpratipAdikA shuddhaa| prakArAntareNA'pi sA (zuddhA) dvividhA ajahatsvArthA jahatsvArthA ca" (vai.si.la.ma. lakSaNAnirUpaNe pR.123) ityAdikaM vyaktIkRtaM nAgezabhaTTena vaiyAkaraNasiddhAntalaghumaJjUSAyAm | vAdI "ii: rUva yam' na tu "zora iva' tAtkAImAvAtu, ravati pratyaya ti joLa:" (.ta.mA- a pa/1.rU/.41/pR.674) ti satitavRttivanimaNUtronusanthayan| tatazca 'gauH vAhIkaH' ityAdau gauNI lakSaNA, gopadArthanirUpitasAdRzyAdhikaraNatvasambandhena / gozakyArthasambandhino vAhIkasya pratipAdanAt / 'gaGgAyAM ghoSaH' ityAdau zuddhA lakSaNA, svasaMyogasambandhena ka gaMgAtIramAM lakSaNA thAya che. "gaMgAmAM ghoSa che - AvuM bolavAnA badale "gaMgAnA kinAre ghoSa che - AvuM bolavAmAM Ave to zrotAne ghoSamAM tathAvidha pavitratA, ThaMDaka vagereno bodha thato nathI. mATe tyAM prasiddha lakSaNo jarUrI che. A rIte (1) mukhArthano bAdha, (2) zakyAtheno saMbaMdha ane (3) rUDhi ke prayojana - Ama lakSaNAnA kula traNa hetu jANavA. "te lakSaNA be prakAranI che - (1) gaurI lakSaNA ane (2) zuddha lakSaNA. A banne lakSaNAmAMthI gauNI lakSaNA tene kahevAya che ke je svanirUpitasAdezyaadhikaraNatA saMbaMdhathI zakyasaMbaMdhI evA arthanuM pratipAdana kare. tathA sAdazyaadhikaraNatA sivAyanA saMbaMdhathI zakyArthasaMbaMdhI arthanuM pratipAdana kare te zuddha lakSaNo jANavI. bIjI rIte paNa te zuddha lakSaNAnA be prakAra che. (1) ajahasvArthalakSaNA ane (2) jahasvArthalakSaNA. A pramANe nAgezabhaTTe vaiyAkaraNasiddhAntalaghumaMjUSA graMthamAM lakSaNAnirUpaNamAM jaNAvela che. A "nI vADI' sthaLe saMmati vyAkhyAkArano abhiprAya / ("vA) "vAhIkamAM "A baLada (Dhora) jevo che' - AvI pratIti thAya che. paraMtu A baLada ja che - AvI pratIti thatI nathI. kAraNa ke vAhakadezotpanna mANasamAM sAsnAdi gerahAjara che. mATe te vAhakane udezIne "A baLada che - evuM kahevAmAM Ave to pratIti kAMIka alita thAya che. tethI te pratIti gauNa re (gauNIlakSaNAvALI) che" - Ama sammatitarkavyAkhyAmAM jaNAvela che. tenuM paNa ahIM anusaMdhAna karavuM. a gauNI lakSaNA ane zuddha lakSaNAnI vicAraNA . | (tatanna.) tethI "jIH yAdI - A sthaLe je lakSaNA thAya che te gauNI lakSaNA samajavI. kAraNa ke ahIM "go'padArthathI nirUpita sAdRzyanuM adhikaraNa vAhaka banato hovAthI svanirUpitasAdezyAdhikaraNatvasaMbaMdhathI "go'padArthasaMbaMdhI vAhIkanuM ahIM pratipAdana thAya che. "TyAM ghoSa' - sthaLamAM sAdezyaadhikaraNatAsaMbaMdhathI "gaMgA' pada gaMgAtIranuM pratipAdana nathI karatuM paNa tenAthI atirikta svasaMyoga saMbaMdhathI (gaMgApadazakyaviziSTajalapravAhasaMyoga nAmanA saMbaMdhathI) gaMgApada gaMgAtIranuM pratipAdana kare che. tethI te zuddhalakSaNA kahevAya. "TyAM ghoSA' - sthaLe "gaMgA' padanI kinArAmAM lakSaNA thAya che. te jahasvArthI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1986 0 gauNI vRttiH - tantravArtikAdau 0 gaGgApadazakyArthasambandhinaH tIrasya pratipAdanAt / iyameva jahatsvArthA zuddhalakSaNA bodhyA, gaGgApadazakyArthatyAgena tIre eva ghoSasya anvayAt / 'kAkebhyo dadhi rakSyatAm' ityAdau cA'jahatsvArthA zuddhalakSaNA jJeyA, dadhyupaghAtakatvasambandhena kAkapadazakyArthasya kAkasya kAkapadazakyArthasambandhinAM 7 ca biDAlAdInAM pratipAdanAditi bhAvanIyam / vaiyAkaraNamatAnusArataH koSThakarUpeNa zabdavRttiH sodAharaNam updrshyte| tathAhi - zabdavRttiH (vaiyAkaraNamate) 2 lakSaNA zaktiH (gaGgAyAM matsyaH) gauNI lakSaNA zuddhalakSaNA zuddhalakSaNA (gauH vAhIkaH) jahatsvArthA ajahatsvArthA (gaGgAyAM ghoSaH) (kAkebhyo dadhi rakSyatAm) "lakSyamANaguNairyogAd vRtteriSTA tu gauNatA" (ta.vA.adhyAya-1/pAda-4/22/pR.318 + bhA.pra.6/384/ pR.166) iti tu tantravArtike kumArilabhaTTaH bhAvaprakAzane ca zAradAtanayaH / 'gauH vAhIka' ityatra vAhIke lakSyamANagoniSThajaDatA-mandatAdiguNasambandhAd lakSaNAbhinnA tRtIyA gauNI zabdavRttiH abhISTeti tdaashyH| zuddhalakSaNA jANavI. kAraNa ke "gaMgA" padanA zakyArtha viziSTajalapravAhane choDIne ahIM kinArAmAM ja ghoSanI anvaya mAnya cha. tathA 'kAkebhyo dadhi rakSyatAm' - sthaNe. matsvArthI zuddhalakSa vI. mAtra kAgaDAthI dahIMnuM rakSaNa ahIM abhipreta nathI. paraMtu kAgaDAnI jema dahIMnAzaka bilADA, kUtarA, ||y vagaire prAdhAmothI 59 // 6DIMnI 26 // 42vI tyA samita che. tethI tyai 'kAka' 206n| yArthane cho'yA vinA nAza Must vagairenu 'kAka' 204thI sAdRzyA5424tAsaMyaminna hAzatvasaMthA bhAna thAya che. tethI A ajahasvArthI zuddhalakSaNo jANavI. A rIte prastutamAM vicAraNA karavI. (vaiyA.) prastutabhA vaiyaa425|mt bhu45, 4435 18329.pUrva 206vRttinu yitra drvyaanuyog52raamrshkarNikAmAM jaNAvela che. te atyaMta spaSTa hovAthI karNikAsuvAsamAM teno pharIthI nirdeza karela nathI. che trIjI zabdavRtti gaNI - mImAMsaka che ___("lakSya.) tantravAti graMthama kumArisama tathA mAvazanamA hAtanaya 49||ch : 'saahshyaadhikaraNatva saMbaMdhathI je zakyArtha bane, tenI joDenA lakSyamANa = sUcita karAtA guNonA saMbaMdhathI zabdavRtti gaue bane te abhISTa che.' 'gauH vAhIkaH' - sthaNama pama 28 // 4tA-maMhata sayamA guno vAhIkadezIya mANasamAM saMbaMdha karavAthI lakSaNAbhinna gauNI nAmanI trIjI zabdavRtti abhISTa che. A pramANe ahIM Azaya jANavo. a
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3/4 * 'gaurvAhIkA' vAkyavimarza: 0 1987 __ naiyAyikamate gauNI vRttiM dadhat padaM lakSakameva, lakSaNAtaH tasyA anatirekAt / idamevAbhipretya jagadIzena zabdazaktiprakAzikAyAM "gaurvAhIkaH - ityAdau tu zakyArtha-sadRzatvAvacchinnabodhakatayA gauNaM gavAdipadaM / gosadRzAdau lakSakamevA'stu, na tu tato lakSakAd bhidyate" (za.za.pra.pR.24) iti|| niruktavivRttiTippanake "dve abhidhAnazaktI gauNI mukhyA c| tatra gauNI guNasAmyAd anyatrA'pi varttate, yathA 'gaurvAhIka' iti| jADyAdiguNasAmyAd 'gauH' ityeSA atra vAhIke grAmINe'prAptaprajJe vartate" (ni.va. za .7/T.4/vaM.18/9.rU70) rUtyuC/ mundazarmA AlaGkArikAstu itthaM vyAcakSate - gauNI vRttirapi lakSaNaiva / sAdRzyasambandhAd gauNI lakSaNA / 'gaurvAhIka' ityAdau mtaa| taduktaM sAhityadarpaNasvopajJavRttau vizvanAthena "gozabdo mukhyayA vRttyA vAhIkazabdena sahAnvayamalabhamAnaH ajJatvAdisAdharmyasambandhAd vAhIkArthaM lakSayati / vAhIkasyA'jJatvAdyatizayabodhanaM prayojanam / kA YO gauNapada lakSaka che - navyarnayAyika . (naiyA.) naiyAyikanA mate to gauNI vRttine dhAraNa karatuM pada lakSaka ja che. kAraNa ke lakSaNA karatAM gauNI vRtti bhinna nathI. A ja abhiprAyathI zabdazaktiprakAzikA graMthamAM navyarnayAyikamUrdhanya jagadIza tarkalaMkAre jaNAvela che ke "vAhIka dezamAM utpanna thayela mANasane baLada kahevAmAM Ave tyAre " pada baLada svarUpa svazakyArthanA sadaza maMdabuddhivALA padArthanuM bodhaka hovAthI gauNa bane che. te "jo' pada svazawArthanuM bodhaka banavAnA badale svazakyArthasadaza arthano bodha karAvavAnA lIdhe te "o' pada lakSaNAthI ja arthabodha karAve che. tethI tene lakSaka ja kahevAya. lakSaNAjanya zAbdabodha karAvavAthI te ' pada lakSakathI bhinna nathI." - gauNI paNa zabdazakti che - mukuMda zarmA ja (ni.) yAskaniruktavivRttinA TippaNamAM mukuMda zarmA nAmanA vidvAne A aMge eka sarasa vAta karI che. tyAM temaNe jaNAvela che ke "zabdanI be arthapratipAdaka zakti hoya che. (1) gauNI arthapratipAdaka zakti ane (2) mukhya arthapratipAdaka zakti. abhidheyArthanA guNanI samAnatAnA lIdhe anya arthamAM vA paNa zabdanI zakti viSayatA saMbaMdhathI ke pratipAdyatAsaMbaMdhathI rahe te gauNI zakti kahevAya. jema ke : vAdI' | baLada arthamAM rahela jaDatA vagere guNanA sAmyathI vAhakamAM = prajJAzUnya gAmaDIyA mANasamAM sa A baLada (Dhora) che' - A pramANe je zabdaprayoga thAya che te gaNI zabdazaktinuM udAharaNa samajavuM." gaNI lakSaNA aMge AlaMkArika mata ja (kAna) alaMkArazAstravizArado to gauNI vRttine paNa eka prakAranI lakSaNA ja kahe che. sAdazyasaMbaMdhathI jyAM pratIti thAya tyAM gauNI lakSaNA mAnya che. jema ke "jI: vAdI" - ityAdi sthalamAM gosadaza vAhIkanI pratIti thavAthI gauNI lakSaNA pravarte. A aMge sAhityadarpaNanI svopajJavRttimAM vizvanAtha kavie jaNAvela che ke "prastutamAM "jo' zabda mukhyavRttithI (naiyAyikamatAnusAra zaktithI, AlaMkArikadarzanAnusAra abhidhAthI) vAhIkazabdanI sAthe anvayane prApta karI zakato nathI. tethI anabhijJatvAdisvarUpa sAdhammasaMbaMdhathI " zabda gosadazatvasvarUpe vAhIka arthane lakSita kare che = lakSaNA dvArA jaNAve che. vAhIkagata
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1988 * sAropA sAdhyavasAnA ca lakSaNA 0 ___13/4 iyaJca guNayogAd gauNItyucyate" (sA.da.2/9 vR.pR.58) iti| iyaM copacAramizretyapyabhidhIyate / sAdRzyetarasambandhAjjAyamAnA zuddhA lakSaNA 'gaGgAyAM ghoSaH' ityAdau / idamevAbhipretyoktam abhidhApa vRttimAtRkAyAM mukulabhaTTena "zuddhopacAramizrutvAllakSaNA dvividhA matA" (a.va.mA. 2) iti / gauNyAH zuddhAyAzca pratyekaM sAropA sAdhyavasAnA ca iti dvau bhedau / prakRte koSThakarUpeNa AlaGkArikamatAnusArato lakSaNA darzyate / ___lakSaNA vRttiH (AlaGkArikamate) gauNI lakSaNA sApA sArApA sAropA sAdhyavasAnA sAdhyavasAnA tadubhayalakSaNaM tu vizvanAthakavinA "viSayasyA'nigIrNasyA'nyatAdAtmyapratItikRt / sAropA syAd, nigIrNasya matA sAdhyavasAnikA / / " (sA.da.2/13) ityevaM sAhityadarpaNe darzitam / "anigIrNasya = anAcchAditasya arthAt svavAcakanAmapadena uktasya" (sA.da.2/13 vi.pR.42) iti vijJapriyA''khyAyAM sAhityadarpaNavRttau mahezvaraH / tathAhi - 'mANavakaH siMha' ityatra sAropA lakSaNA, maannvksyaa'traa'niajJatvAdi vizeSatAne jaNAvavI te ahIM prayojana che. ajJatvAdi guNanA yogathI A lakSaNA gauNI kahevAya che." gauNI lakSaNAne upacAramizra lakSaNA paNa kahevAya che. tathA sAdezyabhinna saMbaMdhathI thatI lakSaNA zuddhalakSaNA kahevAya che. jema ke " yAM ghoSa' - vagere sthaLamAM sAdazyabhinna sAmIpyasaMbaMdhathI ke saMyogasaMbaMdhathI gaMgApada dvArA gaMgAtIranI pratIti thavAthI zuddha lakSaNA mAnya che. A ja abhiprAyathI mukulabhaTTa abhidhAvRttimAtRkA graMthamAM jaNAvela che ke "zuddha ane upacAramizra (gauNa) hovAthI lakSaNA be prakAranI hoya che." vaLI, alaMkArazAstravizArado gauNI lakSaNA ane zuddha lakSaNA - A banne prakAranI lakSaNAnA sAropA ane sAdhyavasAnA ema be-be bheda mAne che. AlaMkArika vidvAnonA mata che mujaba ahIM lakSaNAnuM vargIkaraNa dravyAnuyogaparAmarzakarNikA vyAkhyAmAM koikasvarUpe jaNAvela che. te citra a atispaSTa hovAthI karNikA suvAsamAM punaH te citrano nirdeza karavAmAM nathI Avato. sAropA lakSaNAmAM nigaraNa vicAra 4 (takumA.) sAropA lakSaNAnuM ane sAdhyavasAnA lakSaNAnuM lakSaNa to vizvanAtha kavie sAhityadarpaNa graMthamAM A mujaba jaNAvela che. "viSayI dvArA nigaraNa na karAyelA (= gaLI na javAtA = anigIrNa) viSayanI anya padArthanI = viSayInI sAthe tAdAbhyapratIti karAve te lakSaNo sAropA lakSaNA kahevAya che. tathA viSayI dvArA nigaraNa karAtA (= gaLI javAtA) viSayanI viSaya sAthe tAdAbhyapratIti karAve te lakSaNo sAdhyavasAnA ke sAdhyAvasAnikA lakSaNA kahevAya che." mahezvara paMDite sAhityadarpaNa graMthanI vijJapriyA nAmanI vyAkhyA racela che. temAM temaNe "anigI' viSayanI spaSTatA karatAM jaNAvela che ke "je viSaya AcchAdita na hoya, DhaMkAyela na hoya te anigIrNa kahevAya. arthAt svavAcaka "nAma" padathI jene jaNAvela hoya te viSaya anigIrNa = nigaraNazUnya kahevAya." te A rIte samajavuM.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/4 0 daNDi-vidyAbhUSaNa-jagannAthAdimataprakAzanam 1989 gIrNatvAt / mANavake gacchati sati 'siMho gacchati' ityuktau sAdhyavasAnA bodhyA, AropyamANena / viSayiNA viSayasya mANavakasya nigiirnntvaaditi| viSayasya nigIrNatvaM kathaM bhavati? iti zaGkAyAH samAdhAnaM tu "nigaraNaJca prastutasya kvacidanupAdAne kvacidupAttasyA'pi adhaHkaraNena bhavati" (kA.dI.8/pR.147) ityevaM kAvyadIpikAyAM kAnticandra- ma bhaTTaH darzitavAn / taduktaM daNDikRtasya kAvyAdarzasya prabhAvRttau vidyAbhUSaNena api uddharaNarUpeNa "viSayasyAnupAdAne'pyupAdAne ca suuryH| adhaHkaraNamAtreNa nigIrNatvaM pracakSate / / " (2/221 vR.pR.226) iti| prakRtalakSaNAdvitayalakSaNanirUpaNAvasare jagannAthapaNDitena rasagaGgAdhare "viSaya-viSayiNoH pRthngnimANavaka nAmano puruSa parAkramI hovAnA lIdhe mANavaka siMha che' - AvuM kathana karavAmAM Ave to sAropA lakSaNA samajavI. kAraNa ke "mANavaka' ahIM anigI che. jyAre te ja mANavaka jato hoya tyAre "siMha jAya che' - AvuM kahevAmAM Ave to sAdhyavasAnA lakSaNo samajavI. kAraNa ke AropramANa evA viSayI = siMha dvArA AropaviSayabhUta mANavaka nigIrNa che, gaLI javAyela che. - - be prakAre viSayanuM nigaraNa - (viSaya) kAnticandra bhaTTa nAmanA vidvAne kAvyadIpikA graMthanI racanA karI che. temAM temaNe "viSayanuM nigaraNa' kaI rIte thAya ?" AvI zaMkAnuM samAdhAna A rIte darzAvela che ke koI paNa viSayanuM nigaraNa (= gaLI javAnuM ke gauNa karavAnuM kArya) be rIte thAya che. (1) kyAreka prastuta viSayanuM zabdata grahaNa na karavAmAM Ave to viSayanuM viSaya vaDe nigaraNa thAya che. (dA.ta. mANavakane udezIne 2 siho ti' - AvuM kathana). tathA (2) kyAreka viSayanuM zabdata grahaNa karavAmAM Ave tema chatAM paNa tene nIco karavA dvArA (= gauNa karavA dvArA ke tenI upekSA karavA dvArA tenuM nigaraNa thAya (1) che." (dA.ta. mANavakane uddezIne siMdonAM chati' - AvuM kathana.) a daMDI kavinA matano nirdeza : (taku.) daMDI kavie racela kAvyAdarzanI prabhA vRttimAM vidyAbhUSaNajIe paNa uddharaNarUpe jaNAvela che ke "viSayanuM zabdata grahaNa na karavAmAM Ave to viSayamAM nigIrNatA Ave. athavA viSayano zabdata ullekha karavAmAM Ave tema chatAM paNa tene gauNa karavA mAtrathI te viSayamAM nigIrNatA Ave. A pramANe alaMkArazAstranA AcAryo kahe che." spaSTatA :- viSayano zabdataH jyAM ullekha karavAmAM Avela hoya tathA tene gauNa karavAmAM Avela na hoya to sAropA lakSaNA kahevAya. jema ke ": vAdIvA' AvA sthaLe viSayasvarUpa vAhIkano zabdataH ullekha thayela che tathA tene mukhya karavAmAM Avela che. tethI uparokta vAkyamAM sAropA lakSaNA mAnya che - tema samajavuM. vadhu spaSTatA AgaLa thatI jaze. jagannAtha paMDitanA matanuM pradarzana (a.) prastuta sAropA ane sAdhyavasAnA lakSaNAnuM lakSaNa batAvavAnA avasare jagannAtha paMDita
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1990 0 kAvyaprakAzavRttyAdisaMvAdaH 0 13/4 rdiSTayorabheda aaropH| apRthanirdiSTe viSaye viSayyabhedo'dhyavasAnam / tatrAdyena sahitA sAropA, dvitIyena tu - sAdhyavasAnA" (ra.a. kAnana - 2 pR.987) rUtyum | mammaTena kAvyaprakAzavRttau "AropyamANaH AropaviSayazca yatra anapaDhuMtabhedau sAmAnAdhikaraNyena nirdizyete ma sA lakSaNA saaropaa| viSayiNA = AropyamANena antaHkRte = nigINe anyasmin AropaviSaye sati sAdhyaze vasAnA syAd" (kA.pra.ullAsa-2/kArikA-10/sUtra.10-11 vR.pR.51) iti prtipaaditm|| ka kAvyaprakAzakhaNDane siddhicandragaNivareNa tu "yatra viSayI viSayazca anapaDhuMtavaidhaya? sAmAnAdhikaraNyena * nirdizyate sA saaropaa| viSayiNA AropyamANena anyasmin AropaviSaye antaHkRte viSayaniSThA'sAdhAraNa dharmagrahaM vinA tAdAtmyena pratyAyite sA lakSaNA saadhyvsaanikaa| yatra viSayo'sAdhAraNadharmeNa nocyate, viSayI eva ucyate parasparaM ca tAdAtmyAdhyAsaH" (kA.pra.kha.2/10-11) ityevaM spaSTataramuktam / rasagaMgAdhara graMthamAM jaNAvela che ke "viSaya ane viSayIno alaga-alaga nirdeza karavAmAM Avela hoya ane te banneno abheda darzAvela hoya te Aropa samajavo. te Aropa sahita lakSaNA sAropA lakSaNA kahevAya. tathA viSayano viSayI karatAM alaga nirdeza karela na hoya ane viSayano viSaya sAthe abheda darzAvAya te adhyavasAna kahevAya. tevA adhyavasAnavALI lakSaNA sAdhyavasAnA lakSaNo jANavI.' 0 mammaTamatapradarzana karI (mammaTe.) mammaTa kavie kAvyaprakAza svopallavRttimAM jaNAvela che ke "AropyamANa = viSayI ('?) ane AropaviSaya (vAhIka) - A bannemAM rahelA bhedano jyAM apalopa karavAmAM na Ave ane sAmAnAdhikaraNyathI = samAnavibhaktivALA padathI te banneno jyAM nirdeza karavAmAM Ave te lakSaNA (dA.ta. "Tii vAdI' vagere) sAropA lakSaNA samajavI. tathA AropramANa = viSayI vaDe AropaviSayanuM | nigaraNa karavAmAM Ave to (dA.ta. "iiH ya ItyAdi) sAdhyavasAnA lakSaNA thAya." cha siddhicandrajI upAdhyAyano mata ! (vya) akabara bAdazAha dvArA zatruMjayanI yAtrAno kara (Tax) mApha karAvavo, jIvadayAnA pharamAno bahAra paDAvavA vagere aneka sukRta karanAra evA upAdhyAya zrIbhAnucandravijaya gaNivaranA ziSyaratna upAdhyAya zrIsiddhicandragaNivare mammaTa kavie racela kAvyaprakAza graMthamAM rahelI truTinuM parimArjana kAvyaprakAzakhaMDana' graMthamAM karela che. tyAM teozrIe prastuta viSayanuM vadhu spaSTa nirUpaNa karatAM jaNAvela che ke "jyAM viSayI ane viSaya - A bannemAM rahela vaidharyano apalApa karyA vinA sAmAnAdhikaraNyathI = sAmAnAdhikaraNyavALA padathI = samAnavibhaktivALA padathI te banneno nirdeza karavAmAM Ave te sAropA lakSaNA samajavI. (dA.ta. "ka vAdI') tathA AropyamANa viSayI (dA.ta. "ii:') dvArA AropaviSaya (dA.ta. vAhIka) potAnI aMdara samAvI devAmAM Ave ane AropaviSayagata vAhItvAdi asAdhAraNa guNadharmanA bhAna vinA ja viSayI sAthe tAdAbhyarUpe AropaviSayanuM jyAM jJAna karAvavAmAM Ave te sAdhyavasAnikA lakSaNA kahevAya che. kahevAno matalaba e che ke (1) jyAM vAhIkatvAdi asAdhAraNadharmarUpe viSayanuM pratipAdana karavAmAM nathI AvatuM. (2) phakta jyAM zabdata viSayI (= AropramANa "" vagere) ja kahevAmAM Ave che. tathA (3) jyAM viSaya-viSayIno paraspara tAdAbhya mamama mAnI
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ? 2/4 * nAnAlakSaNAdRSTAntapradarzanam // 1991 tatra gauNyA bhedadvayasyodAharaNe yathAkramaM 'gaurvAhIkaH', 'gaurayam' iti / zuddhAyAM tu pa bhedadvayasyodAharaNe yathAkramam 'Ayurghatam', 'Ayuridam' iti / "viSayI = AropyamANo gavAdiH, viSaya Aropasya vAhIkAdizca yatra anapahalutabhedau saamaanaadhiadhyAsa thAya che te lakSaNA (dA.ta. "jI: maya') sAdhyavasAnA lakSaNA kahevAya che." (tatra.) tyAM gauNI lakSaNAnA "sAropA' bhedanuM udAharaNa "jI: vAdI' - A pramANe jaNAvela che. tathA gauNI lakSaNAnA "sAdhyavasAnikA' bhedanuM udAharaNa "jo maya' - A pramANe darzAvela che. temaja zuddha lakSaNAnA "sAropA" bhedanuM udAharaNa "mAyu vRtam' - A pramANe batAvela che. tathA zuddha lakSaNAnA "sAdhyavasAnikA' bhedanuM udAharaNa "mAyu dram - A pramANe batAvela che. gaNI-zuddha sAropA-sAdhyavasAnikA lakSaNAmAM taphAvata che spaSTatA :- (1) gauNI lakSaNAmAM sAdaDyuadhikaraNatvasaMbaMdhathI abhedabhAna thAya che. tathA sAropA gauNI lakSaNAmAM samAvibhaktivALA pada dvArA viSaya-viSayIno svataMtra ullekha thavo jarUrI che. tethI tenuM udAharaNa thaze " vAdI". ahIM samAnavibhaktivALA "E" pada ane "vAhI padathI svataMtra rIte upasthita thayelA "je padArtha ane "vAhI padArthanuM sAdRzyaadhikaraNatvasaMbaMdhathI abhedabhAna thAya che. tethI ahIM sAropA gaNI lakSaNA manAya che. (2) sAdhyavasAnikA gauNI lakSaNAmAM viSayano = udezyano zabdataH ullekha abhipreta nathI. AthI e "jIH ya A sthaLe sAdhyavasAnikA gauNI lakSaNA pravartaze. ahIM vAhIkano "vAhIka' zabdathI ullekha thavAnA badale 'yazabdathI ullekha thayela che. 4) asAdhAraNadharmathI vAhI dezIya mANasanuM = AropaviSayanuM pratipAdana ahIM thayela nathI. (ii) phakta viSayI = AropyamANa gAya (ke baLada ke Dhora) ja zabdataH jaNAvavAmAM Avela che. tathA (ii) viSaya-viSayIno paraspara tAdAbhyaadhyAsa ahIM bhAse che. che. tethI ahIM "sAdhyavasAnikA lakSaNA" nuM lakSaNa saMgata thAya che. ahIM "gopadArthanirUpita sAdazyaadhikaraNatvasaMbaMdhathI garbhita tAdAbhya bhAsatuM hovAthI gauNI lakSaNAnuM lakSaNa paNa saMgata thAya che. (3) sAropA zuddhalakSaNAnuM udAharaNa che "vAyu vRtam'. ghI dIrdhAyupaNAnuM kAraNa hovAthI ahIM ghIne ja AyuSya tarIke jaNAvela che. ahIM sAdaDyuadhikaraNatAthI bhinna kAraNatAsaMbaMdhathI ghI ane AyuSya vacce abhedapratIti thAya che. tethI zuddha lakSaNAnuM lakSaNa saMgata thAya che. sAmAnavibhaktivALA padathI viSaya ane viSayIno svataMtrapaNe ullekha thayo che. tethI sAropA lakSaNAnuM paNa lakSaNa rahe che. (4) sAdhyavasAnikA zuddhalakSaNAnuM udAharaNa "mAyu rU' che. ahIM (i) vRtatvarUpe ghIno ullekha thavAnA badale " phattva rUpa sAdhAraNadharmathI ja ghIno ullekha thayo che. tathA (ii) viSayIno = AyuSyano ja phakta zabdataH nirdeza karavAmAM Avela che. temaja (ii) viSaya-viSayI vacceno tAdAbhyaadhyAsa ahIM jaNAya che. tethI sAdhyavasAnikA lakSaNAnuM lakSaNa ahIM saMgata thAya che. * kAvyapradIpakAramatanI vicAraNA * ("viSayI.) kAvyaprakAza upara goviMda kavie "kAvyapradIpa' nAmanuM vivaraNa racela che. tyAM temaNe uparokta viSayanI spaSTatA karatAM jaNAvela che ke "viSayI eTale AropramANa gAya-baLada vagere.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1992 * govindamatavidyotanam / 13/4 karaNyenoktau = zabdapratipAdyau sA lakSaNA sAropA, viSaya-viSayiNoH bhedena upanyAsasya atra AropapadArthatvAt / pa .......viSayimAtraM yatra nirdizyate, na tu viSayo'pi sA saadhyvsaanaa| viSayiNA viSayatirobhAvasyA'tra rA adhyavasAnapadArthatvAd" (kA.pradI.2/6) ityAdikaM govindapraNIte kAvyaprakAzavivaraNe kAvyapradIpe anusandheyam / prakRte 'gaurayami'tyatra sAdhyavasAnA lakSaNA, AropyamANena = viSayiNA = gavA kalpyamAnasya * = AropaviSayasya = vAhIkasya asAdhAraNadharmANAM tirodhAnAd = adhaHkaraNAd = nigaraNAt, - idantvena uktasya vAhIkasya vAhIkatvAdyasAdhAraNarUpeNa anupanyAsAt, viSayiNo gava eva kaNThata ka ukteH, go-vAhIkayoH mithaH taadaatmyaadhyaasprtibhaasaacc| tadidamabhipretyoktaM bhAvaprakAzane zAradAtanayena U] "antaH kRte nizALeDamitrovapaye tiA ISA sAdhyavasAnAtmA 7kSati vimAvyA" (ma.pra.6/368) kA iti / iyaJca gauNI lakSaNA jJeyA, sAdRzyAdhikaraNatvasambandhena zakyasambaddhArthapratipAdanAdityavadheyam / ___gauH vAhIkaH' ityatra ca gauNI sAropA lakSaNA svIkriyate, asAdhAraNarUpeNa pratipAditatvena tathA Aropano viSaya bane che vAhIka vagere. viSayI ane viSaya vacce rahelA bhedano apalApa karyA vinA zAbdika sAmAnAdhikaraNyathI = samAnavibhaktivALA zabdathI te bannenuM pratipAdana karavuM abhipreta hoya tyAM sAropA lakSaNA kahevAya che. (jema ke "jI: vAdI' sthaLa.) ahIM viSaya ane viSayIno svatatrarUpe je nirdeza che, te ja Aropa samajavo. tathA jyAM phakta viSayIno ja ullekha karavAmAM Ave, paraMtu viSayano ullekha na thAya to te sAdhyavasAnA lakSaNA kahevAya che. (dA.ta. "oH ') ahIM viSayI = gAya-baLada dvArA viSayano = vAhIkano tirobhAva thavo te ja adhyavasAna tarIke jANavo." A rIte kAvyapradIpakAranA uparokta maMtavyanuM ahIM anusaMdhAna karavuM. # sAdhyavasAnA lakSaNAnuM udAharaNa che (ka) uparokta nirUpaNa dvArA prastutamAM evuM siddha thAya che ke "ii: yam' sthaLamAM sAdhyavasAnA 0 1 lakSaNA abhipreta che. kAraNa ke ahIM AropyamANa = viSayI "jI" dvArA kathyamAna = AropaviSayabhUta vAhIkanA asAdhAraNa dharmonuM tirodhAna thAya che, nigaraNa thAya che. Ama vAhIka viSaya gauNa banavAthI, asAdhAraNa vAhIkatvAdidharmarUpe teno nirdeza na thavAthI, IdattvasvarUpa sAdhAraNadharmarUpe teno ullekha thavAthI, phakta viSayI evA gopadArthano ja zabdataH ullekha thavAthI tathA go-vAhIkano paraspara tAdAbhyaadhyAya bhAsavAthI ahIM sAdhyavasAnA lakSaNA mAnya che. A ja abhiprAyathI zAradAtanaye bhAvaprakAzanamAM jaNAvela che ke "viSayI dvArA AropaviSayanuM niraNa = aMtardhAna thAya to e sAdhyavasAnA lakSaNA che - evI vibhAvanA karavI." "ii: yam' - A lakSaNA gauNI lakSaNo che. kAraNa ke ahIM "jI" padArtha ane vAhIka padArtha vacce sAdRzya hovAthI sAdaDyAdhikaraNatAthI sAdezyAdhikaraNatva saMbaMdhanuM ahIM bhAna thAya che. Ama sAdezyAdhikaraNatvathI atirikta saMbaMdhathI zakyArthasaMbaddha arthanuM pratipAdana na thavAthI "nau: layam - sthaLamAM gauNI sAdhyavasAnA lakSaNA mAnya che. A vAta khyAlamAM rAkhavI. ja sAropA lakSaNAnuM udAharaNa ("ii.) tathA "jI: vAdI" A sthaLamAM gauNI sAropA lakSaNA svIkAravAmAM Ave che. kAraNa
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/4 * svabhAvabhedAnusaraNabIjadyotanam / 1993 sAropA-sAdhyavasAnayonirUDhatvArthamayaM prakArabhedaH 8 / viSayasya vAhIkasya viSayiNA gavA anigIrNatayA gotaadaatmyprtiiteH| viSayI gauH viSayazca / vAhIkaH anapaDhuMtavaidhau~ zAbdasAmAnAdhikaraNyenA'tra nirdizyete iti gauNI sAropA lakSaNA'bhipreteti .. bhaavH| tatazca pUrvatra ekasvabhAvaH uttaratra cA'bhedasvabhAvo jJAyate / nanu kimarthamayaM prakArabhedo'nusRtaH ? prakRte svabhAvabhedopadarzanaprayojanaM na jJAyate iti cet ? s zruNu, sAropA-sAdhyavasAnayoH nirUDhatvArthamayaM prakArabhedaH anusRtaH asmaabhiH| ayamatrAzayaH - rza lakSaNA rUDhitaH prayojanato vA pravartate / taduktaM sAhityadarpaNe "mukhyArthabAdhe tadyukto yayA'nyo'rthaH / pratIyad. 8H prayoganA vAgasau nakSaTI zarirvitAT(sA.va.ra.ra/jJo.93) rUti pUrvoru(/3)rItyA bhAvanIyam / etena "mukhyArthabAdhe tadyoge rUDhito'tha prayojanAt / anyo'rtho lakSyate yat sA lakSaNA''ropitA kriyA / / " (kA.pra.ullAsa 2/11, bhA.pra.6/347) iti kAvyaprakAze mammaTavacanaM bhAvaprakAzane ca zAradAtanayavacanaM kA vyAkhyAtam / ke viSayI evA gopadArtha vaDe viSaya = vAhIka nigIrNa = gauNa = tirohita = adhakRta ke aMtaHkRta thato nathI. kAraNa ke ahIM vAhIkatvasvarUpa asAdhAraNadharmarUpe vAhakapadArthanuM pratipAdana thAya che, IdattvasvarUpa sAdhAraNadharmarUpe nahi. A rIte ahIM go-vAhIkanuM tAdAbhya bhAse che. viSayI che ane viSaya vAhIka - A banne vacce rahela vaidhammano apalApa karyA vinA zAbdika sAmAnAdhikaraNyathI = samAnavibhaktivALA padathI ahIM vAhIkapadArthano ane gopadArthano nirdeza thAya che. tethI jo vAdI?' - sthaLamAM gauNI sAropA lakSaNA abhipreta che. A pramANe Azaya che. tethI gauNI sAdhyavasAnA lakSaNAvALA jI: layam' - A sthaLamAM ekasvabhAva jaNAya che. tathA gauNI sAropA lakSaNAvALA " vAdI che - sthaLamAM abhedasvabhAva jaNAya che. Ama ekasvabhAva ane abhedasvabhAva judA nizcita thAya che. ' zaMkA :- (nA) Apa zA mATe ahIM ekasvabhAva ane abhedasvabhAva - ema sAmAnyasvabhAvanA be prakArane anusaro cho ? tathA A banne svabhAvane alaga batAvavAnuM prayojana zuM che? te samajAtuM nathI. meM vizvanAtha - mammaTa mata pradarzana eka samAdhAna :- (zrA) bhAgyazALI ! sAMbhaLo. sAropA lakSaNo ane sAdhyavasAnA lakSaNA - A bannemAM nirUDhatvanuM saMpAdana karavA mATe sAmAnyasvabhAvasaMbaMdhI prastuta prakArabhedanuM ame anusaraNa karela che. ahIM kahevAno Azaya A mujaba che ke lakSaNAnI pravRtti be prakAre thAya che. rUDhithI athavA prayojanathI. sAhityadarpaNa graMthamAM vizvanAthakavie jaNAvela che ke "zakti dvArA zabda je artha jaNAve te mukhya artha kahevAya. jyAre zabdano mukhyArtha = zakyArtha bAdhita thato hoya tyAre tenAthI yukta bIjo artha jenA dvArA rUDhithI ke prayojanathI jaNAvAya te lakSaNA kahevAya che. te lakSaNA zabdamAM arpita = Aropita zakti jANavI.' pUrve (5/1) darzAvela paddhati mujaba A saMdarbhanI UMDANathI vibhAvanA karavI. A ja rIte kAvyaprakAzamAM mammaTakavie tathA bhAvaprakAzanamAM zAradAtanaye paNa jaNAvela che ke "mukhyArthano bAdha hoya tyAre tenAthI yukta bIjo padArtha jenA dvArA rUDhithI ke prayojanathI pratIta
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1994 0 nirUDhalakSaNAmImAMsA 0 pa rUDhitaH pravarttamAnA gauNI nirUDhA vA'pyucyate / prayojanatazca pravarttamAnA prayojanavatI zuddhA rA vaa'pyucyte| pratyekaM sAropA-sAdhyavasAnAlakSaNau bhedau varttate / tadidamabhipretyoktam acyutarAjena ma sAhityasAre sodAharaNam "gauNI prayojanavatI sAropA 'candra Ananam' / 'gaurvAhIka' iti jJeyA rUpakAlaGkRtau hitA / / saiva sAdhyavasAnA tu 'gaurevAyamiti sphuttaa| 'candra evedami'tyAdau rUpakAtizayoktikRt / / prayojanavatI zuddhA sAropA''yughRtaM' tviti| saiva sAdhyavasAnA cedA'''yusvedami'tyapi / / " (sA.sA.airAvataratna dvitIya) tiA. _ "lakSaNA punaH dvividhA - prayojananirapekSA prayojanasApekSA ceti / tatra AdyA yathA - 'mArgAH calanti' kA iti| iyaM prayojanA'bhAve'pi pravartamAnatvAd 'rUDhalakSaNA' ityucyte| dvitIyA yathA - 'gaGgAyAM ghoSaH' iti / thAya tene lakSaNA kahevAya. te lakSaNA Aropita ( kRtrima) zabdakriyA svarUpa che." mammaTa kavinA tathA zAradAtanayanA prastuta vacananI paNa chaNAvaTa uparokta nirUpaNa dvArA thaI jAya che. na gaNI = nirUDhalakSaNA, prayojanavatI = zuddhalakSaNA - (Dhi.) je lakSaNA rUDhithI pravarte che te gauNI lakSaNA ke nirUDhalakSaNA paNa kahevAya che. tathA prayojanathI pravartatI lakSaNA prayojanavatI ke zuddhalakSaNA paNa kahevAya che. te bannenA sAropA ane sAdhyavasAnA lakSaNA - evA be bheda che. tethI kula cAra bheda thaze. A ja bAbatane udAharaNa pUrvaka sAhityasAra graMthamAM acyatarAje A mujaba jaNAvela che ke "lakSaNAnA be prakAra che - gauNI tathA prayojanavatI. (1) "mukha candra che", "vAhIka Dhora che' - A gauNI sAropA lakSaNA samajavI. rUpaka alaMkAramAM A lakSaNA hitakAriNI che. (2) "A Dhora ja che", "A candra ja che' - A gauNI sAdhyavasAnA re lakSaNo samajavI. A lakSaNA spaSTapaNe rUpaka alaMkAramAM atizaya = jIvaMtatA lAve che. (3) prayojanavatI 11 = zuddha sAropA lakSaNA to "ghI AyuSya che' - ahIM jANavI. (4) tathA jo "A AyuSya ja che' - Ama bolavAmAM Ave to prayojanavatI = zuddha sAdhyavasAnA lakSaNA samajavI." ja prayojananirapekSa-sApekSa lakSaNAnI vicAraNA che ("nakSaTI.) pramANacaMdrikA graMthamAM zeSAcArya prastuta bAbatamAM evuM jaNAve che ke "vaLI, lakSaNAnA be prakAra che. (1) prayojananirapekSa ane (2) prayojanasApekSa. te be lakSaNAmAM pahelI prayojananirapekSa lakSaNAnuM udAharaNa A pramANe che. dA.ta. "rastAo cAle che'- AvuM vacana prayojananirapekSa lakSaNAne batAve che. vAstavamAM rastAo cAlatA nathI. paraMtu rastA upara rahelA mANaso cAle che. tema chatAM mANasa ane mArga vacce abheda upacAra karIne "rastAo cAle che' - AvuM kahevAmAM Ave che. AvuM bolavAnI pAchaLa vaktAnuM koI vizeSa prakAranuM prayojana nathI. tema chatAM vagara prayojane AvI lakSaNAvALA = upacAravALA vAkyono prayoga vyavahAramAM pravarte che. tethI A prayojananirapekSa lakSaNA "rUDha lakSaNA' paNa kahevAya che. tathA bIjI prayojanasApekSa lakSaNAnuM udAharaNa A pramANe che. dA.ta. "yAM ghoSa?' gaMgA nadImAM AbhIrapallI (= ghoSa) Avela nathI. paraMtu gaMgAtaTa upara AbhIrapallI Avela che. tema chatAM "gaMgAnI bAjumAM hovAthI te AbhIrapallI pavitra che, ThaMDakavALI che' - Avo zrotAne bodha utpanna karAvavAnA prayojanathI "Te ghoSa' - AvuM bolavAnA badale " jayAM ghoSa' - AvuM bolavAmAM
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zeSAcAryamataprakAzanam / 1995 iyaJca pAvitryAdiprayojanApekSayA pravartamAnatvAt 'kevalalakSaNA' ityucyate" (pra.ca.4/pR.40) iti pramANacandrikAyAM shessaacaaryH| tatazcaikasvabhAvA'bhedasvabhAvayoH atiriktatvaM nirUDhalakSaNAviSayatopapattaye Avazyakam / abhedasvabhAve sAropAyA ekasvabhAve ca sAdhyavasAnAyA nirUDhalakSaNAtvopapattyarthamevA'yaM sAmAnyasvabhAvagataH rA ekA'bhedalakSaNaH prakArabhedaH asmAbhiH iha anusRtaH, nirUDhalakSaNAyA anAditAtparyaviSayIbhUtA-ma 'rthaniSThatvAt / na hi sAmpratakAlInayAdRcchikaprayojanamanusRtya nirUDhalakSaNA pravarttate / tatazcA'nAditAtparyAnusAreNa 'gauH ayam' ityatra sAdhyavasAnAbhidhAnayA nirUDhalakSaNayA ekasvabhAvaH sidhyati / 'gaurvAhIka' ityatra ca sAropAkhyayA tayA tadatiriktaH abhedasvabhAvaH sidhyati / yadi caikasvabhAvA'bhedasvabhAvayoH pArthakyaM na syAt, tarhi sAropAyA abhedasvabhAve sAdhya- Ni vasAnAyAzcaikasvabhAve svAtantryeNa prasiddhaM nirUDhatvaM saGgataM na syAditi sAropA-sAdhyavasAnayoH kA pArthakyeNa nirUDhalakSaNAtvopapattikRte ekasvabhAvA'bhedasvabhAvayoH bhedaH anAditAtparyAnusAreNa kakSIkartavya eveti| Ave che. Ama zrotAne AbhIrapallImAM pAvitrya, zaitya vagerenuM nivedana karavAnA prayojananI apekSAthI tevA prakArano vAkyaprayoga pravarte che. tethI prayojanasApekSa lakSaNA kevala lakSaNA' paNa kahevAya che." * ekasvabhAvabhinna abhedasvabhAvanI siddhi che (tatta) tethI 'ekasvabhAva ane abhedasvabhAva - te banne svabhAva nirUDhalakSaNAno viSaya che' - AvuM siddha karavA mATe "te banne eka nathI paNa judA judA che' AvuM mAnavuM jarUrI che. Ama abhedasvabhAvamAM sAropA lakSaNAne ane ekasvabhAvamAM sAdhyavasAnA lakSaNone nirUDhalakSaNA tarIke siddha karavA mATe ja ame ahIM sAmAnyasvabhAvamAM ekasvabhAva ane abhedasvabhAva ema judA-judA prakAre che pratipAdana karela che. kAraNa ke nirUDhalakSaNA to anAditAtparyaviSayabhUta arthamAM rahela che. Aja-kAlathI koIe tevA prakArano navo vAkyaprayoga zarU nathI karyo. paNa anAdi kALathI tevA vAkyaprayogo cAlI . Ave che. vartamAnakAlIna vAkyaprayoga karanArAonI IcchAne ke prayojanane anusarIne tevA vAkyaprayogo thatA nathI. tethI anAdikAlIna tAtparya mujaba "ii: yam - sthaLamAM sAdhyavasAnA nAmanI nirUDhalakSaNA dvArA ekasvabhAvanI siddhi thAya che. tathA "ii: vAda:" - sthaLamAM sAropA nAmanI nirUDhalakSaNA dvArA ekasvabhAvathI atirikta evA abhedasvabhAvanI siddhi thAya che. * evabhAva ane abhedaravabhAva judA judA che , (ti.) jo ekasvabhAva ane abhedasvabhAva judA-judA na hoya to sAropA lakSaNA abhedasvabhAvamAM ane sAdhyavasAnA lakSaNA ekasvabhAvamAM svataMtrapaNe-pRthaphasvarUpe nirUDha banI na zake. tethI sAropA ane sAdhyavasAnA banne lakSaNAne svatannarUpe nirUDhalakSaNA mAnavA mATe anAditAtparya mujaba ekasvabhAvamAM ane abhedasvabhAvamAM bheda mAnavo jarUrI che.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prayojanasApekSa-nirapekSalakSaNAvimarzaH 13/4 prayojanavatyau tu te yadRcchAnimittakatvena na svabhAvabhedasAdhake iti paramArthaH // 13 / 4 // nanu bhavatA sAropA - sAdhyavasAnayoH nirUDhalakSaNAtvasampAdanArthameva sAmAnyasvabhAvagataH prakArabhedaH kasmAd anusriyate ? sAropA - sAdhyavasAnayoH prayojanavatItvopapattikRte kathamayaM prakArabhedaH naa'nupazviyane ? rUti caitu ? avahitamanasA zruNu - prayojananirapekSA hi rUDhalakSaNA, nirUDhalakSaNA, prayojanazUnyA ityapi kathyate / prayojanasApekSA tu kevalalakSaNA, saprayojanA, prayojanavatI, yAdRcchikI lakSaNA ityapi kthyte| prayojanavatyau tu sAropA - sAdhyavasAne lakSaNe na svabhAvabhedasAdhike, yadRcchAnimittakatvAt / tatazca ekasvabhAvA'bhedasvabhAvayoH pArthakyaM naiva sidhyet / na hi yAdRcchikI pravRttiH vyavahRtirvA svatantrArthasAdhikA bhavati, sarvadA sarvatra sarveSAM yAdRcchikapravRttyAdau aikarUpyA'yogAt / yacca paribhASenduzekhare nAgezabhaTTena "guNAd Agato gauNaH / yathA gozabdasya jADyAdiguNanimittaH * ] >> kA 1996 me 1951 mA prazna :- (nanu.) tame sAropA ane sAdhyavasAnA A bannene nirUDhalakSaNA banAvavA mATe ja sAmAnyasvabhAvamAM prastuta prakArabhedanuM anusaraNa zA mATe karo cho ? sAropA ane sAdhyavasAnA lakSaNAne prayojanavatI lakSaNA banAvavA mATe kema prakArabhedanuM anusaraNa nathI karatA ? che prayojanavatI lakSaNA svabhAvabhedasAdhaka nathI pratyuttara :- (qhava.) bhAgyazALI ! sAvadhAna thaIne sAMbhaLo. prayojananirapekSa lakSaNA prastutamAM 'rUDhalakSaNA', 'nirUDhalakSaNA' ke 'prayojanazUnya lakSaNA' A pramANe paNa kahevAya che. prayojanasApekSa lakSaNA to 'kevalalakSaNA', 'saprayojanA lakSaNA', 'prayojanavatI lakSaNA' ke 'yAdaicchikI lakSaNA' A pramANe paNa kahevAya che. pUrve jaNAvelI sAropA ane sAdhyavasAnA lakSaNA e bannene jo prayojanavatI lakSaNA banAvavAno prayAsa karavAmAM Ave to tenAthI svabhAvabheda siddha thaI zakato nathI. kAraNa ke te yadacchAnimittaka yAdacchikI = svecchAdhIna che. tethI prayojanavatI yAdacchika lakSaNA dvArA ekasvabhAva ane abhedasvabhAva vacce judApaNuM siddha thaI zakatuM nathI. kAraNa ke yAdacchika = svaicchika svecchAdhIna evI pravRtti ke vyavahAra koI svataMtra padArthane siddha karavA mATe samartha nathI. svaicchika pravRtti badhAnI badhe ja sthaLe sarvadA ekasarakhI hotI paNa nathI. tethI tenA dvArA koI cokkasa vastu siddha thaI zakatI nathI. gauNI lakSaNA nirUDha lakSaNA che - paribhASenduzekhara (yanna.) svataMtra viSayanI siddhi mATe prayojanavatI nahi paNa nirUDha lakSaNA ja upayogI banI zake. A vAta jaNAvI. have 'aurvAdI' sthaLe prayojanavatI nahi paNa nirUDhalakSaNA ja abhipreta che A bAbatanI siddhi mATe paribhASenduzekhara ane tenI vAkyArthacandrikA nAmanI vyAkhyA upayogI che. tathA tenA mAdhyamathI 'uparokta sthaLe nirUDha lakSaNA hovAthI svataMtraviSayasAdhakatA rahelI che' - tevuM ApameLe siddha thaI jaze. A bAbata nimnokta rIte samajavI. nAgezabhaTTa nAmanA vaiyAkaraNe paribhASenduzekhara graMthamAM jaNAvela che ke 'viSayIgata guNanA nimitte upasthita thayelo artha gauNIlakSaNAno = - =
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ? 2/4 0 prayojanavatI lakSaNA na svatantrArthasAdhikA 0 1997 arthaH vAhIkaH" (pa.ze.pR.60) ityuktyA gopadArthagatajADyAdiguNAropaprayuktasAdRzyA''khyasambandhaprayojyA''ropaviSayIbhUtatattaddharmaprakArakapratItau viSayavidhayA vAhikapadArthasya prasiddhatvam anAditAtparyaviSayatve sati arthAntarapratItinirapekSapratItiviSayatvAdupadarzitamiti (vA.ca.pR.60) tadvyAkhyAyAM vAkyArthacandrikAyAM / harizAstriNA vyAkhyAtam, tato'pi 'gaurvAhIka' ityAkArA sAropA 'gauH ayam' ityAkArA ca sAdhyavasAnA gauNI rza lakSaNA anAditAtparyaviSayIbhUtArthaniSThatayA nirUDhatvA''krAntA satI svatantraviSayasAdhanAya pratyalA, kU na tu prayojanavatItvA''krAntA satI iti sidhyatIti sUkSmekSikayA bhAvanIyaM trk-vyaakrnnaa'lngkaarshaastrmrmvedibhiH| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - zakti-lakSaNAsvarUpaM vijJAya (1) 'yuSmAkaM doSAn dveSadRSTyA viSaya = gauNa kahevAya. jema ke jaDatA vagere guNadharmanA nimitte "jo' zabdanA artha tarIke upasthita thayela vAhIka e gauNa = gauNalakSaNAviSayabhUta kahevAya. nAgezanA Azayane spaSTa karatAM paribhASanduzekharanI vAkyArthacandrikA nAmanI vyAkhyAmAM zrIharizAstrIe jaNAvela che ke "uparokta kathana dvArA nAgezabhaTTa evuM jaNAve che ke " yam' ItyAdi sthaLe gAya viSayI che tathA '' padArtha vAhIka viSaya che. viSayamAM rahela jaDatA, buddhimaMdatA vagere guNano Aropa viSayamAM thAya che. A Aropa dvArA sAdRzya nAmano saMbaMdha viSaya-viSayI vacce prayojAya che. Aropaprayukta sAdazya saMbaMdha dvArA thatA Aropano viSaya bane che jaDatA, buddhimaMdatA vagere guNo. te jaDatA vagere guNadharmonuM vizeSaNa tarIke avagAhana karanArI te pratItino vizeSya tarIke viSaya bane che vAhaka padArtha. te vAhaka artha gauNIlakSaNAjanya pratItimAM viSaya tarIke prasiddha hovAnuM kAraNa e che ke te anAdikAlIna tAtparyano viSaya banavAnI che sAthe-sAthe anya arthathI (=vyaktigata prayojanathI) nirapekSa evI pratItino paNa viSaya bane che." (tato.) zrIharizAstrInA vivaraNanA AdhAre paNa siddha thAya che ke "ra vAdI' - AvI sAropA nAmanI gauNI lakSaNA ane "iiH yam - AvI sAdhyavasAnA nAmanI gauNI lakSaNA - A banne anAditAtparyaviSayIbhUta arthamAM rahenArI hovAthI nirUDhalakSaNA svarUpa bane che. tethI ja te potAno svataMtra viSaya siddha karavA mATe samartha che. te banne lakSaNA prayojanavatI svarUpa nathI. kema ke anAditAtparyaviSayIbhUta arthanuM te avagAhana karanArI che. prayojanavatI lakSaNA banIne te potAno svataMtra viSaya siddha na karI zake. A pramANe tarkazAstra, vyAkaraNazAstra ane alaMkArazAstranA marmane jANanAra vidvAna puruSe vizeSa prakAre UMDANathI vicAravuM. eka vakhata vAMcavAthI A viSaya jaldIthI pakaDAya tema nathI. tenA upara ekAgra citte, sUkSma dRSTie, UMDANathI UhApoha karavAnI AvazyakatA che. AvuM jaNAvavA mATe "parAmarzakarNikA' vyAkhyAmAM "bhavanIyam' zabdano prayoga karela che. je lakSaNAno AdhyAtmika upayoga karIe che AdhyAtmika upanaya - ahIM TabAmAM tathA parAmarzakarNikAmAM darzAvela zakti ane lakSaNAnuM svarUpa jANIne (1) "tame tamArA doSane lAla AMkhathI juo... - AvA zAstravacanathI je zAbdabodha utpanna
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1998 * parvatithidine zAkAdityAgabodha: 0 13/4 pazyata' iti zAstravacanataH zaktyA zAbdabodho janayitavyaH, na tu lkssnnyaa| prakRte jahallakSaNayA parakIyadoSadarzane AdhyAtmikI hAniH prasajyeta / yadvA svArasikalakSaNayA viruddhalakSaNayA vA doSapadena guNabodhe AdhyAtmikavikAsaH avarudhyeta / (2) 'parvatithidine vanaspatikAyaH tyAjyaH' ma iti zAstravacanataH ajahallakSaNayA zAbdabodhaH kArya yaduta 'parvatithau mahAnase vanaspatikAyaH za zAka-patra-phalAdilakSaNaH AhArasaMjJAniyantraNena moktavyaH, mAyA-lobhAdinigraheNa ApaNe grAhako moktavyaH, ka gRhe aparAdhI putrAdikaH krodhaniyamanena moktavyaH, rAtrau abrahmanivRttyA patnI moktavyA' iti / itthamAtmazreyaH zIghraM sampadyeta / evamanyatrApi svayamUhanIyam / tAdRzabodhabalena ca '"atulasuhasAgaragayA avvAbAhaM aNovamaM pttaa| savvamaNAgayamaddhaM ciTThati suhI suhaM pattA / / " (au.sU.44/gAthA.22) iti aupapAtikasUtradarzitaM siddhasvarUpaM rayAt prAdurbhavet / / 13/4 / / thAya che te zabdazakti dvArA thavo joIe, lakSaNA dvArA nahi. ApaNA doSa jovAnA badale, jahasvArthalakSaNA svIkArIne, kevaLa bIjAnA doSane lAla AMkhathI jovA besIe to adhyAtmajagatamAM devALuM nIkaLI jAya. athavA "doSa' zabdanI guNamAM svArasikalakSaNA ke viruddhalakSaNA karIne ApaNA guNane ja joye rAkhIe to paNa ApaNo AdhyAtmika vikAsa aTakI paDe. (2) "parvatithinA divase lIlotarI choDo' - A zAstravacanathI je zAbdabodha karIe te zakti dvArA nahi paNa ajahasvArthalakSaNA dvArA karIe ke "parvatithinA divase AhArasaMjJA upara potAno aMkuza rAkhIne rasoDAmAM lIlotarI-pAkA phaLone choDIe, ' dukAne mAyA-lobha vagereno nigraha karIne gharAkane choDIe. gussA upara niyamana karIne, bhUla karatA 33 putrane kama se kama gharamAM to choDIe = mApha karIe. rAtre abrahmanI nivRtti karIne, patnIne choDIe..." A pramANe zAbdabodha thAya to kalyANa jaldI thAya. A pramANe bIjA zAstrIyavacanomAM ane vyavahAromAM paNa svayaM vicArI levuM. tathAvidha bodhanA baLathI siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTe. aupapAtikasUtramAM siddhasvarUpane jaNAvatA kahe che ke "atula sukhanA mahAsAgaramAM DUbelA, avyAbAdha = pIDArahita anupama svarUpane pAmelA, sukhane pAmelA siddhAtmAo tamAma bhaviSyakALa sudhI sukhI rahe che." (13/4) lakhI rAkho DAyarImAM.... zaktinuM atikramaNa karIne paNa vAsanA unmArge doDe che. zaktinuM atikramaNa karIne paNa upAsanA sanmArge doDe che. 1. atulasukhasAgaragatA avyAbAdham anupamaM praaptaaH| sarvAm anAgatAm addhAM tiSThanti sukhinaH sukhaM praaptaaH||
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1999 13/5 0 paramabhAvagrAhakanayopayogaH / paramabhAvagrAhaka nayaI re, bhavya-abhavya pariNAma; zuddha-azuddhaha tehathI re, cetana AtmArAmo re 13/pA catura. bhavya svabhAva anaI abhavya svabhAva e 2 (pariNAma=o svabhAva paramabhAvagrAhaka nayaI jANavA. ! avaziSTasAmAnyasvabhAvagrAhakanayapradarzanAyopakramate - 'bhavyeti / bhavyA'bhavyatvamAkhyAtaM prmbhaavbodhke| zuddhA'zuddhatayA tasmAt caitanyamAtmasammatam / / 13/5 / / prakRte daNDAnvayastvevam - paramabhAvabodhake bhavyA'bhavyatvam AkhyAtam / caitanyaM zuddhA'zuddhatayA tasmAd Atmasammatam / / 13/5 / / bhavyA'bhavyatvaM = bhavyatvam abhavyatvaM ca paramabhAvabodhake = paramabhAvagrAhakanaye pUrvokte se (5/19) AkhyAtaM = kathitam / bhavyasvabhAvo'bhavyasvabhAvazca pradhAnasvabhAvatvAt paramabhAvagrAhakanayaviSayIbhUta ityrthH| taduktam AlApapaddhatau kArtikeyAnuprekSAvRttau ca "paramabhAvagrAhakeNa ... bhavyA'bhavyapAriNAmikasvabhAvaH" (A.pa.pR.15, kA.a.gA.261/vR.pR.185) iti / ayamAzayaH - pratidravyaM Na bhavyasvabhAvo'bhavyasvabhAvazca stH| tatprabhAveNaiva pratidravyaM prAtisvikaH pariNAmo vartate / pariNAmasvarUpaJca kA vijayAnandasUribhiH tattvanirNayaprAsAde uddharaNarUpeNa "sarvathA na gamo yasmAt sarvathA na ca AgamaH / pariNAmaH pramAsiddha iSTazca khalu paNDitaiH / / " (ta.ni.prA.stambha 36/pR.712) ityevamAveditam / vistarato avataraNikA:- bAkI rahelA sAmAnyasvabhAvanA grAhaka nayone jaNAvavA mATe graMthakArazrI taiyArI zlokArtha :- paramabhAvagrAhakanayamAM bhavya svabhAva ane abhavyasvabhAva jaNAvela che. caitanyasvabhAva zuddha-azuddharUpa paramabhAvagrAhakanayathI AtmAmAM mAnya che. (13/5) -- bhavya-abhavyapariNAmagrAhaka nayano vicAra -- vyAkhyArthI:- pUrve pAMcamI zAkhAnA 18 mA zlokamAM dravyArthikanayanA dazamA bhedasvarUpe paramabhAva- ka grAhaka naya jaNAvela hato. te paramabhAvagrAhaka nayanA mate bhavyatva = bhavyasvabhAva ane abhavyatva , = abhavyasvabhAva kahevAyela che. arthAt bhavyasvabhAva ane abhavyasvabhAva e dravyanA pradhAna svabhAva hovAthI paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayanA viSaya che. tethI ja AlApapaddhati graMthamAM tathA kArtikeyAnu- 3 prekSAvyAkhyAmAM paNa jaNAvela che ke "paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayathI bhavya-abhavya nAmano pAriNAmika svabhAva jaNAya che." ahIM Azaya e che ke dareka dravyamAM bhavyasvabhAva ane abhavyasvabhAva hoya che. A be svabhAvanA prabhAvathI ja dareka dravyamAM cokkasa prakArano pariNAma thAya che. vijayAnaMdasUrijIe tattvanirNayaprAsAda graMthamAM uddhata karelI kArikAmAM pariNAmanuM svarUpa A mujaba jaNAvela che ke jemAMthI sarvathA gamana na thAya ke (jemAM) sarvathA Agamana na thAya, te pariNAma pramANasiddha che tathA paMDitone 8 mo.(2)mAM 'karmabhAva' azuddha pATha. je pustakomAM "svabhAva' pada nathI. A.(1)mAM che.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhavyAbhavyasvabhAvagrAhakanayavicAraH ? / bhavyatA svabhAvanirUpita chaI. abhavyatA utpanna svabhAvanI tathA parabhAvanI sAdhAraNa chaI. nayabhedena tallakSaNaJca pUrvoktaM (9/24) smartavyamatra / prakRtamucyate / tathAhi - jIvasya nijakramikaparyAyarUpeNa pariNamanam ajIvatvAdinA cA'pariNamanam, ajIvasya ca nijakramikaparyAyarUpeNa pariNamanaM jIvatvAdinA cA'pariNamanam / itthaJca prAtisvikanijaparyAyarUpeNa pariNamanaM tayoH bhvyaabhvysvbhaavsmpaadym| ataH pratidravyaM bhavyAbhavyasvabhAvau mukhyau / pradhAnadravyasvabhAvatvena tau paramabhAvagrAhakanayaviSayatayA samAmnAtau / six to 2000 atha yathA svadravya-kSetrAdigrAhakadravyArthikanayena astisvabhAvo gRhyate paradravya-kSetrAdigrAhakadravyArthikanayena ca nAstisvabhAvo gRhyate ityuktaM pUrvaM (13/1) tathA svadravya-kSetrAdigrAhakadravyArthikanayena kuM bhavyatvaM paradravya-kSetrAdigrAhakadravyArthikanayena cA'bhavyatvaM kathaM na gRhyate ? svadravya-kSetrAditayA Ni pariNamanasyaiva bhavyasvabhAvasampAditatvAt, paradravya- kSetrAditayA cA'pariNamanasyaiva abhavyasvabhAvasampAditakA tvaat| ataH tadgrahArthaM paramabhAvagrAhakanayaparyantadhAvanamanatiprayojanam iti cet ? ucyate, bhavyatvaM hi svadravyAzritakramikavizeSAntarAvirbhAvAbhivyaGgyatayA kevalasvakIyabhAvanirUpitaM bhavati, svAbhAvikaM bhavati, sahajaM bhavati; na tvastisvabhAvavat svadravyAdicatuSTayanirUpitaM mAnya che.' dravyArthika ane paryAyArthika nayathI pariNAmanuM svarUpa pUrve navamI zAkhAnA covIsamA zlokanI vyAkhyAmAM vistArathI jaNAvela che. tene ahIM yAda karavuM. have prastuta vAta karIe. te A mujaba - jIva potAnA kramika paryAyarUpe pariName che, ajIvasvarUpe pariNamato nathI. tathA ajIva potAnA kramika paryAyarUpe pariName che, jIvasvarUpe nahi. Ama pratyeka dravyanuM cokkasa prakAranA nijaparyAya svarUpe pariNamana e bhavya-abhavyasvabhAvano prabhAva che. tethI ja bhavyasvabhAva ane abhavyasvabhAva e dareka dravyanA mukhya svabhAva che, parama svabhAva che, pradhAna svabhAva che. dravyanA pradhAnasvabhAva hovAnA lIdhe te banne svabhAva paramabhAvagrAhaka nayanA viSaya tarIke mAnya che. A pramANe digaMbara AmnAya che. zaMkA :- ('tha.) svadravya-kSetrAdinA grAhaka evA dravyArthikanayathI vastuno astisvabhAva grahaNa karAya che. tathA 5dravya-kSetrAdigrAhaka dravyArthikanayathI vastuno nAstisvabhAva grahaNa karAya che. A vAta jema tame pUrve A ja zAkhAnA prathama zlokamAM jaNAvI tema svadravya-kSetrAdigrAhaka dravyArthikanayathI bhavyasvabhAva ane paradravya-kSetrAdigrAhaka dravyArthikanayathI abhavyasvabhAva kema grahaNa nathI thato ? kAraNa ke vastunuM svadravya-kSetrAdi svarUpe je pariNamana thAya che, te ja bhavyasvabhAvathI siddha thAya che. tathA vastunuM paradravya -kSetrAdisvarUpe pariNamana nathI thatuM te ja abhavyasvabhAvano prabhAva che. tethI tenA jJAna mATe paramabhAvagrAhaka naya sudhI javAnI jarUra kema ubhI thaI ? temAM koI prayojana jaNAtuM nathI. UM bhavyatva svabhAvasApekSa che jI samAdhAna :- (ucca.) bhAgyazALI ! sAMbhaLo. bhavyatvapariNAma svadravyanA kramika vibhinna vizeSa paryAyanA AvirbhAvathI abhivyaMgya che. bhavyatva phakta svakIyabhAvathI nirUpita hoya che, svAbhAvika hoya
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ * abhavyatvasvabhAvamImAMsA 0 2001 te mATaI IhAM asti-nAstisvabhAvanI pariI vai-paradravyAdigrAhaka naya 2 pravRtti na hoi. rA bhavati / ato'stisvabhAve iva bhavyasvabhAve na svdrvy-kssetraadigraahkdrvyaarthiknyprvRttiH| ataH sa prmbhaavgraahknygraahyH| abhavyatvaJca utpannasvakIyabhAva-parabhAvasAdhAraNam, utpannasya svakIyabhAvasya 1 punaH tenaiva svarUpeNa anutpAdAt, parabhAvarUpeNa ca kasyacidapyanutpAdAt / na hi svasmin = rA mRdravye yo ghaTAdiH bhAvaH utpannaH sa eva punaH sAmagryantarayoge'pi tenaiva rUpeNa utpadyate, na vA ma anutpanno ghaTAdiH bhAvo tantvAdidravyAntarayoge'pi paTatvAdirUpeNa parabhAvena utpadyate jAtucit / / idaJcAbhavyasvabhAvavijRmbhitam / itthaM mRdravye utpannaghaTAdisvakIyabhAvApekSayA paTAdiparabhAvApekSayA / caivA'bhavyasvabhAvo vartate / ata evA'bhavyasvabhAva utpannasvakIyabhAva-parabhAvanirUpitaH, na tu nAstisvabhAvavat prdrvy-kssetraadictusskniruupitH| ato na nAstisvabhAve iva abhavyasvabhAve paradravyAdi-Ni graahkdrvyaarthiknyprvRttirityvdheym| upalakSaNAt pUrvoktaH (11/12) svalakSaNIbhUtaH paramasvabhAvo'pi paramabhAvagrAhakanayagrAhya che, sahaja hoya che, sahasiddha hoya che. astisvabhAva jema svadravyAdicatuSkathI nirUpita hoya che, svadravyAdine sApekSa hoya che, tema bhavyatva svadravyAdicatuSkathI nirUpita nathI hotuM. tethI svadravya -svakSetra vagerenA bodhaka dravyArthikanayanI pravRtti jema astisvabhAvamAM thAya che tema bhavyatvamAM = bhavyasvabhAvamAM thatI nathI. tethI bhavyasvabhAva paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayathI ja grAhya che. abhavyatvapariNAma to utpannasvakIyabhAvamAM ane parabhAvamAM sAdhAraNa = anugata che. kAraNa ke utpanna thayelA bhAvanI pharIthI te ja svarUpe utpatti thatI nathI. tethI utpanna svabhAvarUpe padArthamAM abhavyatva che hoya che. tathA koI paNa padArthanI parabhAvasvarUpe utpatti thatI nathI. tethI abhavyasvabhAva parabhAvasApekSa paNa che. kharekhara, mATIsvarUpa svadravyamAM eka vAra je ghaTAdi bhAva padArtha utpanna thaI cUkela che te ja che ghaTAdibhAva bIjI vAra daMDa-cakra vagere sAmagrI maLe to paNa pharIthI te ja svarUpe utpanna thatA nathI. tethI utpanna thayela potAnA bhAvAtmaka padArthamAM te ja svarUpe punaH utpanna thavAnI yogyatA na hovAthI roga abhavyasvabhAva hoya che. tathA utpanna na thayela ghaTAdi bhAva padArtha taMtu vagere anya dravyano yoga thavA chatAM paNa parasvarUpe = paTAdisvarUpe kyAreya paNa utpanna thatA nathI. A tenA tathAvidha abhavyasvabhAvano mahimA che. Ama utpanna thayela svakIya ghaTAdisvarUpa bhAvAtmaka padArthanI apekSAe tathA paTAdi parabhAvanI apekSAe ja mATIdravyamAM abhavyasvabhAva rahelo che. te ja kAraNathI abhavyasvabhAva e utpanna thayela svakIya bhAva padArthathI ane parabhAvathI ja nirUpita hoya che. nAstisvabhAvanI jema abhavyasvabhAva padravya-parakSetra-parakALa-parabhAvathI nirUpita nathI. te kAraNathI nAstisvabhAvanI jema abhavyasvabhAvane vize paradravyAdigrAhaka nayanI pravRtti thatI nathI. A vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavI. * paramasvabhAvagrAhaka nayanI vicAraNA . (upani.) paramabhAvagrAhaka naya bhavya-abhavyasvabhAvane grahaNa kare che. A vAta upalakSaNa tarIke 4 A.(1)mAM "sva-parabhAvagrA...' pATha.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2002 0 cetanasvabhAvagrAhakanayavicAraH . 2 3/5 zuddhAzuddhapaNaI saMbaddha je paramabhAvagrAhaka naya (tehathI ) teNaI karI AtmArAmanaI cetana svabhAva sa kahiI. 13/pA ityvdheym| ____ ekAdaza sAmAnyasvabhAvAH kena kena nayena gRhyante ? ityuktam / sAmprataM vizeSasvabhAva graahknyprdrshnaavsrH| tamevopadarzayannAha - 'shuddhe'ti|| ke tatra caitanyam AdyavizeSasvabhAvarUpaM zuddhAzuddhatayA tasmAt = paramabhAvagrAhakanayAd Atmasammatam = Atmani sammatam / zuddhAzuddhatvasambaddhaparamabhAvagrAhakanayAbhiprAyAnusArata AtmanaH cetanasvabhAva ityrthH| taduktam AlApapaddhatau kArtikeyAnuprekSAvRttau ca "zuddhA'zuddhaparamabhAvagrAhakeNa cetanasvabhAvo jIvasya" (sA.pa.pR.96, ..TI.26/.pU.186) rUti zuddhaparamAvapradichanayara siddhAtmini vetanasvAvamurarInn kurute azuddhaparamabhAvagrAhakanayazca saMsAriNi AtmanIti vishessH| kA zuddhA'zuddhaparamabhAvagrAhakanayastu 'saMsAriNi Atmani zaktirUpeNa sannapi caitanyasvabhAvaH karmacchannatayA kAtyUna zuddharUpeNa kAryaM na karotI'ti kakSIkaroti / tadidamabhipretya amitagatinA yogasAraprAbhRte samajavI. tethI phakta uparokta be ja svabhAva teno viSaya che - evuM nathI. paraMtu 11 mI zAkhAnA 12 mA zlokamAM jaNAvela svalakSaNIbhUta agiyAramo paramasvabhAva paNa paramabhAvagrAhaka nayano viSaya che. A vAta paNa khyAlamAM rAkhavI. (.) A rIte kyA kayA nayathI 11 sAmAnyasvabhAvanuM grahaNa thAya che ? A vAta kahevAI gaI. have 12 mI zAkhAmAM jaNAvela dasa vizeSasvabhAvane grahaNa karanArA nayone batAvavAno avasara upasthita thayo che. tethI graMthakArazrI tene ja batAve che. $ vizeSaravabhAvagrAhaka nayanI vicAraNA xx (tatra.) dasa prakAranA vizeSasvabhAvamAM sauprathama "caitanya" nAmano vizeSasvabhAva che. A vAta 12 mI zAkhAnA prAraMbhamAM jaNAvela che. "AtmAmAM caitanya rahe che' - evuM zuddha-azuddha paramabhAvagrAhakanayathI mAnya che. matalaba ke zuddhatva ane azuddhatva sAthe saMkaLAyela paramabhAvane grahaNa karanAra nayanA mata mujaba "AtmAno cetanasvabhAva che." tethI AlApapaddhati graMthamAM tathA kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM jaNAvela che ke zuddha ane azuddha paramabhAvanA grAhaka nayathI jIvano cetanasvabhAva che.' siddha AtmAmAM zuddhaparamabhAvagrAhaka naya cetanasvabhAvane svIkAre che. jyAre azuddhaparamabhAvagrAhaka dravyArthikanaya saMsArI jIvamAM caitanyane mAne che. ATalo te bannemAM taphAvata che. A caitanyasvabhAva karmavaza pratiruddha che (zuddhA.) jyAre zuddhAzuddhaparamagrAhakanaya to evuM svIkAre che ke saMsArI AtmAmAM caitanyasvabhAva zaktirUpe vidyamAna che. tema chatAM te karmathI DhaMkAyela hovAthI saMpUrNarUpe ane zuddhasvarUpe potAnA kAryane 'samugdha' A pramANe lA.(2)+pustakomAM pATha che.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 adhyAsasaptakocchedopadeza: 0 2003 "caitanyamAtmano rUpaM tacca jJAnamayaM viduH| pratibandhakasAmarthyAnna svakArye pravarttate / / " (yo.sA.prA.7/10) iti / proktamityavadheyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - sAmpratam asmAkam azuddhaparamabhAvagrAhakadravyArthikanayataH / cetanasvabhAvavattvam / jinazAsana-sadguru-jinavANIzravaNa-zraddhAna-sAdhanAdidvArA dehAdhyAsendriyAdhyAsa ma -mano'dhyAsa-nAmAdhyAsa-rUpAdhyAsa-rAgAdivibhAvapariNAmAdhyAsa-vikalpAdhyAsAdhucchedataH siddhasvarUpAvirbhAve rza zuddhaparamabhAvagrAhakadravyArthikanayadRSTyA cetanasvabhAvaH sampadyeta / tatsampAdanA'nubhavAdikaraNamevA'smAkaM mukhyaM lakSyam / tacca karmajanitopAdhizUnyazuddhAtmani dRSTi . -ruci-samAdarAdinyAsena smpdyet| taduktaM bhAvaprAbhRte kundakundasvAminA "suddhaM suddhasahAvaM appA appammi Na taM ca NAyavvaM" (bhA.prA.77) iti| tacca na vismartavyam, anyathA karmapudgalAdiparadravyAzritarAgAdi- kA karato nathI. A ja abhiprAyathI amitagati nAmanA digaMbarAcArye yogasAraprAbhUtamAM jaNAvela che ke "AtmAnuM svarUpa caitanya che. "te jJAnamaya che' - ema zAstrakAro jANe che. pratibaMdhakIbhUta karmanA sAmarthyathI te potAnA kAryamAM pravartatuM nathI." ja sAta prakAranA adhyAyamAMthI chUTakAro ja AdhyAtmika upanaya :- vartamAnamAM ApaNe azuddha paramabhAvane grahaNa karanArA dravyArthikanayathI cetanasvabhAvane dharAvIe chIe. jinazAsana, saddaguru, jinavANIzravaNa, zraddhA, sAdhanA vagerenA mAdhyamathI ApaNe (1) dehAdhyAsa = dehamAM tAdAtmabuddhi ane tenA lIdhe dehakriyAmAM AvatI tanmayatA, (2) IndriyAvyAsa = rucipUrvaka rUpa-rasAdino bhogavaTo karavAnI IndriyonI niraMtara sarvatra capaLatA, (3) manaadhyAsa = atItanI smRti, anAgatanI kalpanA vageremAM svarasathI taNAye rAkhavAnI mananI kuTeva, raNa (4) nAmAvyAsa = potAnI nAmanAnI tIvra kAmanA, (5) rUpAdhyAsa = potAnA phoTA vagere prasiddha karavAnI ghelachA-mahattvAkAMkSA-talapa-tRSNA, (6) rAgAdi vibhAvapariNAmono adhyAsa = rAgAdimAM ekatvabuddhi ! -tatUpatA-tadAkAratA-tallInatA, (7) vikalpAdhyAsa = manamAM uThatA saMkalpa-vikalpamAM tanmayatA-ekAkAratA , -ekarasatA vagereno uccheda karavo joIe. kAraNa ke te sAteya bAbato sadaMtara dehAtIta, IndriyAtIta, DI manAtIta, anAmI, arUpI, vItarAgI, vikalpazUnya evA ApaNA AtmAnuM bhAna bhUlAve che. tethI te sAteyane jhaDapathI mULamAMthI ukheDIne jo ApaNe siddhasvarUpI banIe to zuddhaparamabhAvagrAhaka dravyArthikanayanI daSTie ApaNAmAM cetanasvabhAva Ave. izuddha cetanA svabhAvane anubhavIe . (tatta.) zuddha paramabhAvane grahaNa karanArA dravyArthikanayanI dRSTie cetanasvabhAva dhAraNa karavo, anubhavavo - e ja ApaNuM mukhya dhyeya hovuM joIe. karmajanya sarva upAdhiothI rahita zuddha Atmadravya pratye dRSTi, ruci, suMdara Adara, bahumAna Adine sthApavAthI te dhyeya hAMsala thAya che. tethI ja kuMdakuMdasvAmIe bhAvaprAbhRta graMthamAM jaNAvela che ke "AtmA zuddha svabhAvavALo che. tathA te zuddha AtmAne 1. zuddha: zuddhasvabhAva: mAtmA Atmani sa ra jJAtavya: /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2004 0 ajJasya bandhadazAvyagratvam 0 22/4 e bhAvagocarasvatva-svAmitva-kartRtva-bhoktRtvAdikAlpanikapariNAmato'jJasya bandhadazAvyagratA na durlabhA / taduktam adhyAtmasAre "parA''zritAnAM bhAvAnAM krtRtvaadybhimaantH| karmaNA badhyate'jJAnI jJAnavAMstu na lipyate / / " (a.sA.18/109) iti zuddhacetanasvabhAve nimjjniiymityupdeshH| tadanusaraNatazca "niSThApitA'STakarmANaH samprAptAH paramaM padam / lokAgrasaMsthAste siddhAH" (abha.ca.12/674) iti zrIabhayakumAracaritre upAdhyAyazrIcandratilakaiH darzitA siddhadazA pratyAsannatarA syAt / / 13/5 / / AtmAmAM ja jANavo joIe." A bAbatane bhUlavI nahIM. bAkI karmapudgalo vagere paradravyone AzrayIne rahelA rAgAdi pariNAmone vize potApaNAnI buddhi, mAlikIpaNAnI pariNati, kartRtva-bhoknatvAdi kAlpanika pariNAmanA lIdhe ajJAnI jIvane karmabaMdhadazAnI vyagratA durlabha na rahe. arthAt tevI dazAmAM ajJAnI karmabaMdhanA vamaLamAM ja aTavAya. tethI ja to adhyAtmasAra graMthamAM mahopAdhyAyajIe jaNAvela che ke "para dravyomAM rahelA bhAvono huM kartA chuM, bhoktA chuM - AvA abhimAnanA lIdhe ajJAnI jIva karmathI baMdhAya che. AtmajJAnI to (tevuM abhimAna na karavAthI karma dvArA) lekhAtA nathI. tethI zuddha ii cetanasvabhAvamAM ja DUbI javA jevuM che. A dhyeya kadApi khasI na jAya tenI kALajI rAkhavAnI hitazikSA A zloka dvArA maLe che. te hitazikSAne anusaravAthI zrIabhayakumAracaritramAM darzAvela siddhadazA atyaMta najIka Ave che. tyAM zrIcandratilaka upAdhyAyajIe jaNAvela che ke "ATha karmano kSaya karIne lokAgra bhAgamAM rahelA te siddha bhagavaMtoe parama padane saMprApta karela che. (13/5) - lakhI rAkho DAyarImAM......8 - * vAsanA svaguNadarzana karIne ahaMkAra pedA kare che. upAsanA svadoSadarzana karIne namratA pragaTAve che. * buddhi bIjAnI sArI vAtanI rajUAta nabaLI kare che. zraddhA bIjAnI sArI vAtanI rajUAta joradAra kare che. kAyAthI pApanI pravRtti, vANIthI pApaprazaMsA, manathI pApapakSapAta buddhine vaLagela che. kAyAthI dharmapravRtti, vANIthI dharmaprazaMsA, manathI dharmapakSapAta zraddhAne varela che. sAdhanA jaMgalanI keDI samAna che. upAsanA bhavATavImAM bhomiyA samAna che.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ? 3/6 asadbhUtavyavahArAdyanusandhAnam asadbhUta vyavahArathI re, cetana karma nokarma; paramabhAvagrAhaka nayaI re, teha acetanadharma 2 // 13/6 // (214) catura. asadbhUta vyavahAranayathI karma = jJAnAvaraNAdika, nokarma cetanasaMyogakRta paryAya tihAM chaI, te mATaIM. nayAntareNa caitanyasvabhAvamAha - 'abhUte 'ti / = = 2005 * mana-vacana-kAyA paNi cetana kahiIM su e gamUtavyavahArekha, jarna-nojarmacetanA/ dharma-normaLorrAyam, paramamAvavodhaa||2/6|| rA prakRte daNDAnvayastvevam - abhUtavyavahAreNa karma - nokarmacetanA ( iSyate) / paramabhAvabodhake karma -normaLoH nAcam (rUte)||1rU/6|| ma abhUtavyavahAreNa = aSTamazAkhopadarzitA (8/3)SsadbhUtavyavahAranayamatAnusAreNa karma- nokarmacetanA jJAnAvaraNIyAdInAM karmaNAM mano-vAk-kAyendriyAdInAJca nokarmaNAM cetanasvabhAva iSyate, cetana- ka saMyogakRtaparyAyANAM tatra sattvAt, tadarpaNAyAM karma - nokarmaNAM cetanasvabhAvavyavahArasya nyAyyatvAt / Ni idamevA'bhipretya "aNNoNNANugayANaM 'imaM va taM vatti vibhayaNamajuttaM / jaha khIra-pANiyANaM...' kA ( sa.ta. 1/47) iti sammatitarkavacanAt "saMsAriNo jIvasya zarIreNa sahA'bheda eva vyavahiyate / ato avataraNikA :- bIjA nayanI apekSAe AtmAnA caitanyasvabhAvane graMthakArazrI jaNAve che = zlokArtha :- asadbhUta vyavahArathI karmamAM ane nokarmamAM cetanasvabhAva che. paramabhAvagrAhaka nayanA mate to karmamAM ane nokarmamAM (= zarIrAdimAM) acetanasvabhAva che. (13/6) * karma-nokarmamAM cetanasvabhAva vyAkhyArtha :- pUrve AThamI zAkhAnA trIjA zlokamAM asadbhUta vyavahAranayanI oLakhANa karAvelI hatI. tenA mata mujaba jJAnAvaraNIya vagere karmamAM ane mana-vacana-kAyA-IndriyaAdisvarUpa nokarmamAM cetanasvabhAva mAnya che. kAraNa ke cetana evA AtmadravyanA saMyogathI niSpanna paryAyo karma-nokarmamAM vidyamAna hoya che. tethI cetanakRta paryAyanI mukhyatA karavAmAM Ave to karmamAM ane nokarmamAM cetanasvabhAvano vyavahAra karavo vyAjabI ja che. che Atmadharma zarIramAM mAnya che (va.) A ja abhiprAyathI sammatitarkamAM 'dUdha ane pANInI jema ekabIjAmAM bhaLI gayelA padArthomAM 'A A ja che' ke 'A te ja che' - Ama vibhAga karavo yogya nathI" - AvuM jaNAvela che. tathA siddhasena divAkarajInA A vacanane anusarIne ja maladhArI zrIhemacaMdrasUrijIe vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAmAM jaNAvela che ke "saMsArI jIvano zarIranI sAthe abheda ja vyavahAra karavA yogya che. tethI jIvamAM x pustakomAM 'dharmo' pATha. ko.(4)no pATha lIdhela che. * A.(1)mAM 'karmane cetana...' pATha. 1. anyonyAnuyAtAnAm 'tuM vA tavuM vA' kRti vimananamayuttam| yathA kSIra-vAnIyo...
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2006 4 "zarIra kAnAtIti vyavahAravivAra huM 23/6 rA "idaM zarIramAvazyakaM jAnAti - ityAdivyavahAro'ta eva bhavati, ghRtaM dahati' itivat" / ___ jIvasya pariNAmikAraNatve zarIrasyApi tad vivakSyate" (vi.A.bhA.45 vR.) iti zrIhemacandrasUribhiH vizeSAvazyakapa bhASyavRttau uktam / ata eva anuyogadvArasUtrAdidarzitarItyA 'idaM zarIram AvazyakaM jAnAti' jA ityAdiH vyavahAro bhavati, 'ghRtaM dahatI'ti lokaprasiddhavyavahAravat / etadarthasamarthanarUpeNoktaM bhagavatIsUtre'pi '"sacitte vi kAe" (bha.sU.13/7/495) iti / kAyasya A "nIvavAyAM caitanyasamanvitatva" (pa.dhU.73/7/411/.dararU) rUti taddatta zrImavara: za etena zarIrasya jaDatvena jJAnAzrayatvaM naiva sambhavati iti pratyuktam, paramArthato ghRtasyA'dAhakatve'pi uSNatAsahitasya tasya upacAreNa dAhakatvavat zarIrasya jddtve| 'pi cetanasahacaritasya tasyaivopacAreNa jJAyakatve'bAdhAt / __yacca "jIvaH karoti karmANi ydhupaadaanbhaavtH| cetanatvaM tadA nUnaM karmaNo vAryate katham ? / / " kA (yo.sA.prA.2/28) iti yogasAraprAbhRte amitagatinA ApAditaM tad asadbhUtavyavahArA'bhidhAnA ''dhyAtmikanayA'bhiprAyata iSTApattirUpatayaiva bodhyam, tannaye karmaNo'pi cetanatvAt / je kAryanI pariNAmikAraNatA hoya te pariNAmikAraNatAnI zarIramAM paNa vivakSA zAstrakAro dvArA thAya che." A ja kAraNathI "A zarIra Avazyakane jANe che? - ItyAdi vyavahAra, anuyogakArasUtra vageremAM batAvela paddhati mujaba thAya che. garama ghI paDavAthI baLatarA thAya tyAre "ghI bALe che' - evo lokaprasiddha vyavahAra jema asaddabhUta vyavahAranayathI thAya che, tema uparokta vyavahAra thaI zake che. (ta) zrIbhagavatIsUtramAM paNa A bAbatanuM samarthana karatAM jaNAvela che ke "kAyA sacitta paNa che." "kAraNa ke kAyA jIvaMta dazAmAM caitanyayukta hoya che." A mujaba tenI vyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrie jaNAvela che. zaMkA :- (ttana) zarIra to jaDa hovAthI jJAnano Azraya na ja banI zake ne ? * zarIramAM upacArathI cetanasvabhAva che samAdhAna :- (paramA.) nA, tamArI vAta barAbara nathI. kAraNa ke upara jaNAvela "dhI bALe che' rasa - evA lokaprasiddha vyavahAranI prAmANikatA dvArA ja tenuM nirAkaraNa thaI jAya che. jema paramArthathI ghImAM bALavAno svabhAva nathI tema chatAM "atiuSNasparzavALuM ghI bALe che' - tevuM upacArathI kahevAya che. tema zarIra paramArthathI jaDa hovA chatAM paNa "AtmasaMyukta zarIra jANe che' - tevuM upacArathI mAnavAmAM ke tevo aupacArika vyavahAra karavAmAM koI bAdha (doSa) nathI. maka karma paNa cetana ! (.) "jIva jo upAdAnabhAvathI karmono kartA hoya to cokkasa karma paNa cetana banI jaze. karmamAM cetanatAnuM nivAraNa tyAre kaI rIte thaI zakaze ?' A pramANe yogasAraprAbhRtamAM amitagati digaMbarAcArya je ApAdana karela che, te asaddabhUta vyavahAra nAmanA AdhyAtmikanayanA (83) abhiprAyathI 1. sacittaH pi yA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23/6 0 jIva-karmaNoH kathaJcidabhedaH / 2007 paramabhAvagrAhaka nayaI teha karma-nokarmane (acetanadharmotra) acetanasvabhAva kahiI, jima dhRta anuSNa nI svabhAva *chaI. Iti paramArtha.* 13/6 na caivaM cetanA'cetanavizeSoccheda Apadyeta iti zaGkanIyam, jIva-karmaNoH kathaJcidabhedA'bhyupagamena tdnvkaashaaditi| "kUlaM pipatiSatIti acetane'pi kUle cetanavadupacAro dRzyate" (pA.ma.bhA.4/3/86) iti pAtaJjalamahAbhASyavacanam api asadbhUtavyavahAranayAnusAreNa upapAdanIyam, parapreritatvA'bhAvalakSaNasya ma jIvasAdRzyasya kUle sattvAditi dik / uktaH prathamavizeSasvabhAvagrAhakanayaH / dvitIyavizeSasvabhAvagrAhakanayaM pratipAdayati - karma-nokarmaNoH = jJAnAvaraNIyAdikarma-dehendriyAdinokarmaNoH jADyam = acetanasvabhAvaH paramabhAvabodhake = paramabhAvagrAhakanayamate, taptasyApi ghRtasyA- ka to ISTApattisvarUpe ja jANavuM. kAraNa ke tenA mate karma paNa cetana che. zaMkA :- (ra) karmane cetana mAnavAmAM Ave to cetana-jaDa vacce bheda uccheda pAmaze. samAdhAna :- (nava) asabhUtavyavahAranayanI dRSTie jIva tathA karma vacce je abheda mAnavAmAM Ave che, te sarvathA nahi paNa kathaMcit che. kAraNa ke prastutamAM te naya che, sunaya che, durNaya nathI. tethI te banne vacce rahelA bhedano uccheda thavAnI samasyAne ahIM avakAza nahi rahe. "kinAro paDavAne icche che' - vAkyavicAra & (".) pAtaMjala vaiyAkaraNa mahAbhASyamAM je jaNAvela che ke "kinAro paDavA Icche che - A pramANe jaDa evA paNa kinArAmAM cetananI jema upacAra dekhAya che' - tenI saMgati paNa asabhUtavyavahAranaya. mujaba karavI. kAraNa ke jIva jema bIjAnI preraNA vagara halana-calana-patanAdi kriyAne kare che, tema prastutamAM nadIno kinAro (bhekhaDa) bIjAnI preraNA vagara paDavA taiyAra hovAthI parapreritatvAbhAvasvarUpa che. jIvasAdezya kinArAmAM vidyamAna che. tethI "jaDa prazithila kinAro jIvanI jema bIjAnI preraNA vinA ja paDavAne svayaM taiyAra che" - AvA tAtparyathI "kinAro paDavAne icche che' - Ama upara jaNAvela che che. IcchA jIvadharma che, jaDadharma nahi. tema chatAM uparokta jIvasAdazyathI jaDa kinAro patana abhilASAyukta jaNAvAyela che. asabhUtavyavahAranayane mAnya evo A atipUla upacAra che. ahIM je kahevAyela che, te dizAsUcanamAtra che. te mujaba AgaLa vicAravAnI sUcanA ApavA mATe parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM 'vi' zabdano prayoga karavAmAM Avela che. A rIte caitanya nAmanA prathama vizeSasvabhAvano grAhaka naya ahIM darzAvela che. cha acetanaravabhAvagrAhaka nayano vicAra che (dvitIya) bIjA vizeSasvabhAvane grahaNa karanAra nayane graMthakArazrI zlokanA uttarArdha vaDe jaNAve che ke jJAnAvaraNa vagere karmano ane zarIra-Indriya vagere nokarmano jaDasvabhAva to paramabhAvagrAhaka nayanA matamAM prasiddha che. jema atyaMta tapAvelA paNa ghIno anuSNasvabhAva ja A nayane mAnya che. *.* cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2008 * paramabhAvagrAhakanayopayojanam // 'nuSNasvabhAvavat / tathAhi - upacArA'grAhakatayA paramabhAvagrAhakanayamate aupacArikaH, aupAdhikaH, e sAMyogiko vA guNadharmo naasti| ataH tannaye taptasyApi ghRtasya yathA anuSNasvabhAvaH tathA jIvasaMlagnayorapi karma-nokarmaNoH acetanasvabhAvaH eva / paramabhAvagrAhakadravyArthikA'parAbhidhAnasya " nizcayanayasya mate sarvadravyANi asngkiirnnsvbhaavaani| na hi ekadravyam aparadravyasvabhAvasAdhyaM ma kAryaM jAtucit sampAdayati / 'na hi zyAmAkabIjaM parikarmasahasreNA'pi kalamA'GkurAya kalpate' rza iti nyAyo'pi etannayamatAnukUla evetyavadheyam / taduktaM devasenena AlApapaddhatau zubhacandreNa ca kArtikeyAnuprekSAvRttau ubhayanayamatasaGgrahAya "asadbhUta1 vyavahAreNa karma-nokarmaNorapi cetnsvbhaavH| paramabhAvagrAhakeNa karma-nokarmaNoracetanasvabhAvaH" (A.pa.pR.15, Ni kA.a.gA.261/vR.pR.186) iti / ata eva samayasAre kundakundasvAminA "vavahAraNao bhAsadi jIvo deho - ya havadi khalu ekko| Na du Nicchayassa jIvo deho ya kadA vi ekkttttho||" (sa.sa.27) ityuktam / ___ atra dravyAnuyogatarkaNAyAm "asadbhUtavyavahArAd" (dravyA.ta.13/6) ityAdinA darzite zloke chandobhaGgo varttate ityavadheyam / te A rIte samajavuM. dA.ta. ghIno mULabhUta svabhAva anuSNa che. agninA saMyogathI ghImAM uSNatA Ave che. paramabhAvagrAhaka dravyArthikanaya upacArane grahaNa karato nathI. tethI aupAdhika-aupacArika -sAMyogika svabhAva tene mAnya nathI. tethI paramabhAvagrAhaka nayanA mate tapAvelA paNa ghIno svabhAva anuSNa ja che. tema jIvasaMlagna evA paNa karma-nokarmamAM paramabhAvagrAhaka nayanA mate acetanasvabhAva ja che. paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayanuM bIjuM nAma nizcayanaya che. tenA mate sarva dravyonA svabhAva asaMkIrNa che. kyAreya paNa eka dravyanA svabhAvathI sAdhI zakAya tevA kAryane anya dravya utpanna karatuM nathI. "zyAmAka nAmanA halakA cokhAnuM bIja, hajAro parikarma karavAmAM Ave to paNa, kalama nAmanA - uttama cokhAnA aMkurAne utpanna karavA mATe samartha banatuM nathI' - A nyAye karma kadApi cetanasvabhAvasAdhya A kAryane karI na zake. A nyAya prastuta nayane anukULa ja che. A vAta khyAlamAM rAkhavI. je karma-nokarmamAM acetanaravabhAva (taku) uparokta banne nayanA matano saMgraha karavA mATe devasenajIe AlApapaddhati graMthamAM tathA zubhacandrajIe kArtikeyAnuprekSAvRttimAM jaNAvela che ke "asaddabhUta vyavahAranayathI karmamAM ane nokarmamAM paNa cetanasvabhAva che. paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayathI to karmamAM ane nokarmamAM acetanasvabhAva che." AthI ja samayasAramAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke "jIva ane zarIra eka che - Ama kharekhara vyavahAranaya bole che. tathA nizcayanayanA mate to kyAreya paNa jIva ane deha (= nokarma) eka padArtha nathI." A chaMdabhaMga doSa (matra.) prastuta sthaLe dravyAnuyogatarkaNAmAM zrIbhojakavie "samUtavyavadArAta' ItyAdi svarUpe je zloka darzAvela che temAM chaMdabhaMga thAya che - A vAtane vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. 1. vyavahAranayo bhASate jIvo dehazca bhavati khalu ekH| na tu nizcayasya jIvo dehazca kdaa'pyekaarthH||
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23/6 * asadbhUtavyavahAranayopayogopadarzanam / 2009 prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'dehendriyAdinokarmaNaH api asadbhUtavyavahAranayataH caitanyam' ityavagamya asmannimittaM pareSAM dehendriyAdipIDA-hAnyAdikaM na syAt tathA yatitavyam / tacca asmadIyaM kartavyam / tathAhi - (1) kadalIphalamupabhujya pathi tattvakprakSepaNena pAdapraskhalanataH rA kasyacid asthibhaGgaH na syAt tathA yatitavyam / (2) upavAtAyanaM sthitvA tatra tamaHsampAdanataH - pustaka-pratAdivAcakanayanendriyA'paTutA na syAt tathA'vadhAnaM kAryam / (3) kolAhalAdinA pareSAM / dhyAna-svAdhyAyAdivikSepataH mAnasakhedotpAdanadvArA manoyogahAniH na syAt tathA yatanIyam / etAdRzo ra hitopadezaH asadbhUtavyavahAranayato'tra samprApyaH / svAtmasaMlagnadravyakarma-bhAvakarma-nokarmasu tu ahantva-mamatvabuddhiH dUrataH santyAjyaiva, anyathA rNi svaatmno'prtibuddhtvmaapdyet| taduktaM samayasAre kundakundasvAminA "kamme Nokammamhi ya ahamidi ahakaM ca kamma NokammaM / jA esA khalu buddhI apaDibuddho havadi tAva / / " (sa.sA.19) iti / -- zarIranI cetanatA jANIne jIvana keLavIe A AdhyAtmika upanaya :- "zarIra, Indriya vagere nokarma paNa asadabhUta vyavahAranayathI cetana che? - AvuM jANIne koIne paNa ApaNA nimitte zArIrika pIDA na pahoMce ke koInI Indriyane hAni na pahoMce tenI kALajI rAkhavI te ApaNI pharaja che. (1) keLuM khAIne khullA rastA upara keLAnI chAla nAkhavAnI ApaNI bedarakArIthI paga lapasI paDavAnA lIdhe koInuM hADakuM bhAMgI na jAya. (2) havA khAvA mATe bArI pAse UbhA rahevAthI, tyAM besIne pustaka-prata vagere vAMcanArane aMdhAruM pADavA dvArA tenI AMkha nabaLI paDI na jAya. (3) moTethI avAja karavA dvArA koIne dhyAna-svAdhyAyAdimAM vikSepa pADI temane mAnasika kheda | pahoMcADI tenA manoyoganI hAni na thAya...ItyAdi kALajI dareka sAdhake rAkhavI joIe. Avo hitopadeza ahIM asabhUta vyavahAranaya dvArA ApaNe meLavavA jevo che. 4 karmAdimAM bhedajJAna vinA AtmajJAnano asaMbhava << (svA.) asabhUta vyavahAranayano upayoga kaI rIte karavo? te jaNAvyuM. paraMtu potAnA AtmAne lAgelA dravyakarma, bhAvakarma, nokarmamAM to "huM" paNAnI ane "mArA" paNAnI buddhi dUrathI ja choDavA jevI che. jo tevI buddhine choDavAmAM na Ave to potAno AtmA pratibodha pAmato nathI. tethI ja to samayasAramAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke "karmamAM ane nokarmamAM "huM AvI buddhi tathA huM eTale karma ane nokarma - AvI buddhi jyAM sudhI hoya che. tyAM sudhI kharekhara AtmA pratibodhane pAmelo nathI banato." matalaba e thayo ke karma-nokarmamAM svabhedavijJAna vinA AtmajJAna saMbhavita nathI. 1. karmaNi nokarmaNi cA'hamityahakaM ca karma nokrm| yAvadeSA khalu buddhirapratibuddho bhavati taavt||
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ size * bhedajJAnasaulabhyopAyopadarzanam 13/6 paramabhAvagrAhakanayataH karma- nokarmAdiparadravyANAM jaDatvaM svAtmadravyAnyatvaM ca vijJAtuM "jaM Niyadavvaha~ bhiNNu jaDu taM paradavvu viyANi " ( pa.pra. 113 ) ityAdiparamAtmaprakAzavacanAni santataM smartavyAni / tatazca kAyakaSTAdiprasaGge bhedajJAnaM sulabhaM syAt / rza 2010 svatva-svAmitva-kartRtva-bhoktRtvAdyadhyavasAyo rAgAdivibhAvapariNAmalakSaNabhAvakarmagocaraH karmacetanA - vidhayA mano-vAk-kAyAdigocarazca karmaphalacetanAvidhayA vijJeyaH / rAgAdizUnya-mano'tIta-vacanAtI ka - kAyAtItA'jJAnAdyapeta-paramAnandamaya-svaprakAzasvarUpAtmasvabhAvagocaro hi sa jJAnacetanAvidhayA avaseyaH / Ni AdyadvayaparityAgena tRtIyavizrAntitaH "sAsayasokkho tao mokkho" (pa.va.1066) iti paJcavastukadarzito mokSaH muttamaH cAvidheyam||13/6|| 26 2 bhedajJAnanA upAyane apanAvIe (para.) tathA 'paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayathI karma, nokarma vagere paradravyo jaDa che ane ApaNA AtmadravyathI bhinna che' - AvuM vizeSa rIte jANavA mATe 'ApaNA AtmadravyathI je bhinna (=vijAtIya) che, te paradravyane jaDa tarIke jANavA'- ItyAdi paramAtmaprakAza graMthanA vacanone satata yAda karavA, vAgoLavA, hRdayamAM ghUMTavA. tenAthI kAyakaSTAdine sahana karavAnA prasaMgamAM bhedajJAna sulabha bane. karmacetanA-karmaphalacetanAne choDI jJAnacetanAmAM lIna banIe (sva.) ahIM asabhtavyavahArathI karma-nokarmane cetana jaNAvela che. te bAbatamAM haju UMDANathI vicArIe to kahI zakAya ke (1) rAgAdi vibhAvapariNAmasvarUpa bhAvakarmamAM potApaNAnI = huMpaNAnI buddhi, mArApaNAno adhyavasAya, kartRtva-bhotRtvabuddhi jAge te karmacetanA tarIke samajavI. 'huM ja rAga chuM. rAga mAro pariNAma che. rAga mAruM kArya che. huM rAgAdino bhoktA chuM' - A pramANe je adhyavasAya thAya, te karmacetanA tarIke jJAtavya che. tathA (2) mana, vacana, kAyA vageremAM je svatvabuddhi vagere thAya, te karmaphalacetanAsvarUpe jANavI. matalaba ke 'huM ja zarIrachuM. huM manano mAlika chuM. vacanano kartA chuM. dehAdino bhoktA chuM - Avo adhyavasAya 'karmaphalacetanA' [] tarIke jANavo. temaja (3) rAgAdirahita, mana-vacana-kAyAthI zUnya, ajJAnAdimukta evA paramAnaMdamaya svaprakAzasvarUpa AtmasvabhAvane vize ja huMpaNAnI buddhi, mArApaNAnI buddhi, kartRtva-bhotRtvabuddhi e gu'jJAnacetanA' tarIke jANavI. karmacetanA ane karmaphalacetanA heya che, tyAjya che. tene choDIne jJAnacetanAmAM ja sAdhake vizrAnti karavI. 'huM zuddhacaitanyasvarUpa chuM, rAgAdisvarUpa nathI. huM zuddha caitanyano svAmI chuM, rAgAdino ke dehAdino nahi. mAre rAgAdi ke vikalpAdi karavAnA nathI. mAre to mArA aMtaraMga bhUlAyelA zuddha caitanyane ja paripUrNapaNe pragaTa karavAnuM che. emAM ja mAruM tAttvika kalyANa che. jaDa-nazvara-azuddha-azuci-paudgalika evA rAgAdi-vikalpAdi-AhArAdi ke sva-paradehAdino bhogavaTo mane zobhe nahi. mAre to mArA zuddha caitanyasvabhAvane pUrNapaNe pragaTa karIne mAro nirdoSa AnaMda, mArI AMtarika zAMti, parama samAdhi ja mArA mATe mANavA yogya che'- A rIte karmacetanA-karmaphalacetanAno tyAga karI jJAnacetanAmAM ja svatva-svAmitva-kartRtva -bhotRtvabuddhi karIne jJAnacetanAmAM ja vizrAnti karavAthI mokSa sulabha bane. paMcavastuka graMthamAM zrIharibhadrasUrijIe mokSane zAzvatasukhasvarUpa batAvela che. vijJa vAcakavarge A vAtane khyAlamAM rAkhavI. (13/6) 1. yad nijadravyAd bhinnaM jaDaM tat paradravyaM jAnIhi / 2. zAzvatasaukhyaH sakaH mokSaH /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3/7 * 'jIva: acetanaH' - iti vyavahAraparAmarzaH 0 2011 asabhUta vyavahArathI re, jIva acetanadharma paramabhAvagrAhaka nayaI re, mUrata karma-nokarma re I13/zA (215) catura. rI asaddabhUta vyavahAranayathI jIva (acetanadharmaka) acetanasvabhAva kahiI. gata va "nakoDayam, satanoDaya" ityAdi vyavahAra chaI. nayAntareNA'cetanasvabhAvamAha - 'abhUte'ti / abhUtavyavahAreNa jiive'cetndhrmtaa| karma-nokarmamUrttatvaM paramabhAvabodhake / / 13/7 / / prakRte daNDAnvayastvevam - abhUtavyavahAreNa jIve acetanadharmatA (bhvti)| paramabhAvabodhake >>rma-normamUrtatva (sacchite) II93/7 abhUtavyavahAreNa = asadbhUtavyavahAranayAbhiprAyeNa ajJAnadazAyAM jaDakarmANi AtmasAt kurvANe rza jIve saMsAriNi acetanadharmatA = acetanasvabhAvo bhvti| idamevAbhipretya samayasAre kundakundasvAminA ... "paramappANaM kuvvaM appANaM pi ya paraM karito so| aNNANamao jIvo kammANaM kArago hodi / / ' (sa.sA. " 92) ityuktam / ata eva 'jaDo'yam', 'acetano'yam', 'ajJo'yami'tyAdiH vyavahAro bhvti| Na asadbhUtavyavahAreNa saMsArijIvasya jaDakarmasamanuviddhatvena acetanatvavizeSaNasambhavAt, 'saMsArI'ti-kA vizeSaNAnupAdAne tu siddhAtmani tadvyabhicArAd vizeSaNasAphalyamatra bodhyam / avataraNikA:- paramabhAvagrAhaka nayathI acetanasvabhAva karma-nokarmamAM jaNAvyo. have anya nayathI jIvamAM acetanasvabhAvane graMthakArazrI jaNAve che : zlokArtha :- asabhUta vyavahArathI jIvamAM acetanasvabhAva che. paramabhAvagrAhaka nayanA mate karmamAM ane nokarmamAM mUrtasvabhAva che. (13/7) che jIvamAM paNa acetanaravabhAva ! ! vyAkhyArtha:- asabhUta vyavahAranayanA abhiprAyathI ajJAnadazAmAM jaDa karmone AtmasAt karatA saMsArI jIvamAM acetanasvabhAva hoya che. A ja abhiprAyathI samayasAra graMthamAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che che ke "je parane potAnA svarUpe kare che tathA potAne paNa parasvarUpe kare che, te ajJAnamaya jIva karmono kartA bane che." A ja kAraNathI A jaDa che", "A acetana che", "A ajJa che' - ItyAdi vyavahAra thAya che. # vizeSaNasAphalya vimarza ja (sa) saMsArI jIva jaDakarmathI vyApta = atyaMta ekameka banI cUkela hovAthI asabhUtavyavahAranayathI temAM acetanatva vizeSaNa saMbhave che. temaja jo "saMsArI' AvuM jIvanuM vizeSaNa na lagADo to siddha * ko.(3)mAM "mUrti... nokarmo pATha. # ko.(4+5+6+8)mAM "nokarmo pATha. 1. param AtmAnaM kurvannAtmAnamapi ca paraM kurvan sH| ajJAnamayo jIvaH karmaNAM kArako bhvti||
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2012 * vizeSaNasAphalyavicAraH nAnAtantrAnusAreNa o 2/7 taduktaM kumArilabhaTTena tantravArttike "sambhava- vyabhicArAbhyAM syAd vizeSaNamarthavat / na zaityena na cauSNyena vahniH kvApi viziSyate / / " (ta. vA. 1 / 3 / 18 pR. 208 ) iti / taduktaM bRhadAraNyakavArttike'pi "sambhava-vyabhicArAbhyAM vizeSaNa - vizeSyayoH / dRSTaM vizeSaNaM loke yathehA'pi tathekSyatAm / / " (bR.A.bA.pR.2012) iti| hetubinduTIkAyAm api "sambhave vyabhicAre ca vizeSaNaM yuktam (de.vi.TI. pR.61) rUti uttam| yacca yogasAraprAbhRte amitagatinA "yadyupAdAnabhAvena vidhatte karma cetnm| acetanatvametasya tadA kena niSidhyate ? / / ' (yo.sA.prA.2/29) ityApAditaM tad asadbhUtavyavahAranayAbhiprAyata iSTApattirUpatayA Ni bodhyam, tannaye jaDakarmapratiruddhasvabhAvatayA saMsAriNi kathaJcit jaDatvasya smmttvaat| saMsAriNaH kA AtmanaH sarvathA cetanasvabhAvatve 'mAmahaM na jAne' iti prtiitynupptteH| {{{ jIvamAM acetanatvano visaMvAda vyabhicAra jovA maLe che. tethI 'saMsArI jIva acetana che' - ItyAdi sthaLe vizeSaNa sArthaka bane che. kAraNa ke saMbhava ane vyabhicAra A benA lIdhe ja vizeSaNamAM saphaLatA Ave che. (tavu.) A aMge mImAMsakamUrdhanya kumArilabhaTTe tantravArtikamAM jaNAvela che ke 'vizeSaNano vizeSyamAM saMbhava hoya tathA kyAreka vizeSyamAM jo vizeSaNano vyabhicAra = visaMvAda = abhAva Avato hoya to vizeSaNa sArthaka bane che. kyAreya paNa agnine ThaMDI ke garamI svarUpa vizeSaNothI navAjavAmAM Avato nathI.' kAraNa ke kyAreya paNa agnimAM ThaMDakano saMbhava ja nathI. tathA garamI vagarano agni kadApi hoto nathI. tethI 'garama agni' AvuM bolavAthI vizeSaNa dvArA koInI bAdabAkI thatI nathI. tethI tevA sthaLe vaparAtuM vizeSaNa mAtra svarUpadarzaka bane che, vyAvartaka nahi. tevuM vizeSaNa saphaLa na hovAthI jarUrI nathI. bRhadAraNyakavArtikamAM paNa jaNAvela che ke '(1) vizeSaNano vizeSyamAM saMbhava hoya tathA (2) vizeSyamAM kvacit vizeSaNano vyabhicAra Avato hoya to jema lokamAM ('A chokaro | hoziyAra che' - ItyAdirUpe) vizeSaNa vaparAtuM hoya tevuM jovA maLe che. tema ahIM dArzanika jagatamAM (zAsramAM) paNa tamAre jovuM.' hetubiMduvyAkhyAmAM paNa darzAvela che ke 'vizeSyamAM vizeSaNano saMbhava su hoya tathA kvacit visaMvAda Avato hoya to vizeSaNa vAparavuM yogya che.' uparokta traNeya zAstrapAThanA AdhAre 'saMsArI jIva acetana che' - Avo vizeSaNagarbhita prayoga sArthaka che - tema phalita thAya che. * jIvamAM acetanasvabhAvanuM samarthana (yavva.) 'jo karma potAnA upAdAnabhAvarUpe cetanAnuM nirmANa kare to cetanamAM acetanapaNAnI ApattinuM nivAraNa koNa karI zakaze ?' A mujaba digaMbarAcArya amitagatie yogasAraprAkRtamAM je ApAdana karela che, te asadbhUta vyavahAranayanA abhiprAyathI ISTApattisvarUpe jANavuM. kema ke saMsArI jIvano cetanasvabhAva to jaDa evA karmothI pratibaddha rUMdhAyela che. tethI saMsArImAM kathaMcit jaDatva asadbhUta vyavahAranayane mAnya che. jo saMsArI AtmAmAM sarvathA cetanasvabhAva rahelo hoya to 'huM mane jANato nathI' - AvI pratIti ja asaMgata thaI jAya. prastuta pratIti ja siddha kare che ke saMsArI jIvamAM kacit acetanasvabhAva che ja. A mujaba asadbhUta vyavahAranayano abhiprAya che. = "" =
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 'mAm ahaM na jAnAmI'tyatra mImAMsA 0 2013 etena 'mAM na jAnAmi' iti pratItyA vilakSaNAjJAnasiddhirvedAntinAm apAstA, asadbhUtavyavahAranayagrAhyaNAcetanasvabhAvenaiva tadupapatteH / etena 'mAm ahaM na jAnAmi' iti pratItyA pAramArthikajJAnabhinnasya tannAzyasya mithyAjJAnalakSaNasya vyAvahArikAdijJAnasvarUpasya bhAvAtmakasya anAdyanirvacanIyA'vidyA-mAyAdizabdavAcyasya ajJAnasya siddhiH vedAntisammatA apAstA, asadbhUtavyavahAranayagrAhyeNa acetanasvabhAvenaiva tadupapatteH / anena "anAdi bhAvarUpaM yad vijJAnena vilIyate / tadajJAnamiti prAjJA lakSaNaM sampracakSate / / " (ta.pra.1/ rza 9/pR.97) iti tattvapradIpikAyAM citsukhAcAryavacanam, "ajJAnaM tu sadasadbhyAmanirvacanIyaM triguNAtmakaM / a bhAvAtmaka ajJAna : vedAntI . vedAMtI :- (ttana.) "mane jANato nathI' - ItyAdi svarUpe je pratIti lokone thAya che, te pratIti dvArA to bhAvAtmaka ajJAnanI siddhi thAya che. kema ke te pratItinuM arthaghaTana A pramANe thAya che ke - "piyASjJAnavAnuM dam' A ajJAna pAramArthika jJAnathI bhinna che. te eka prakArano bhAvAtmaka anubhava ja che. pAramArthika jJAna dvArA teno nAza thAya che. 'marda brahmagirbhi', "sarva vastu DhuM brahma' - AvuM jJAna e pAramArthika jJAna che. uparokta mithyAjJAnAtmaka ajJAna prastuta pAramArthika jJAna dvArA nAza pAme che. te ajJAna vyAvahArika Adi jJAna svarUpa che. anAdikAlIna anirvacanIya avidyA, mAyA vagere zabdathI te jaNAvAya che. A rIte bhAvAtmaka ajJAnanI amArA mata mujaba siddhi thAya che. AvuM amane saMmata che. ja jIvamAM acetanasvabhAva svIkAro : jena 4 jaiina :- (3) "mam sadaM na nAnAma'- AvI pratItinI saMgati AtmAnA acetanasvabhAvathI ja thaI zake che. asadbhUta vyavahAranaya dvArA grahaNa karavA yogya acetanasvabhAva AtmAmAM mAnavAmAM vA na Ave to huM mane jANato nathI' - AvI pratIti kadApi koIne paNa thaI na zake. kema ke cetana svabhAva to jANakArIne sUcave che. AtmA ekAMte cetanasvabhAvane ja dhAraNa karato hoya to "huM mane na nathI jANato' - AvI jaDatA = acetanatA = acetanasvabhAva AtmAmAM kaI rIte saMbhavI zake ? tethI asabhUta vyavahArathI vyavahAra karavA yogya acetanasvabhAva AtmAmAM mAnavo jarUrI che. tenA dvArA ja "huM mane jANato nathI" - evI pratItinI saMgati thaI javAthI tenA nimitte bhAvAtmaka ajJAnanI siddhi karavAnI koI jarUra nathI. ja "tapradIpikAkAra'nA ane "vedAntasArakAra'nA matanI vicAraNA ja (kanaina) tattva pradIpikA nAmanA graMthamAM cisukha nAmanA vedAMtI AcArya evuM jaNAve che ke vijJAna dvArA anAdikAlIna bhAvasvarUpa je padArtha vilaya pAme che te ja padArtha ajJAna che - A pramANe prAjJA puruSo ajJAnanuM lakSaNa jaNAve che." temaja sadAnaMda nAmanA vedAntI vedAntasAramAM evuM jaNAve che ke "ajJAna sata nathI ke asat nathI. jo ajJAna sat hoya to brahmasAkSAtkArathI teno nAza thaI
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ rU/7 2014 0 citsukhAcArya-sadAnandamatanirAkaraNam 0 pa jJAnavirodhi bhAvarUpaM yatkiJciditi vadanti, 'ahamajJa' ityAdyanubhavAd" (ve.sA.10/pR.28) iti vedAntasAre ga sadAnandavacanaJca nirAkRtam, ___ekasmin Atmani vedAntisvIkRtasya bhAvAtmakajJAnA'jJAnobhayarUpatvasya virodhagrastatvAcca / yadyapi "ahaM mAM na jAnAmIti pratItyA jJAnA'jJAnobhayasvabhAvatvam Atmani bhATTaiH viruddham ApAdyamAnaM 9, 'na jAnAmI'tyasya vizeSajJAnA'bhAvaparatayA naiyAyikaiH nirasyate" (nyA.kha.khA.bhAga-2/pR.553) ityuktyA nyAyakhaNDakhAdye yazovijayavAcakaiH sAmAnyajJAna-vizeSagocarajJAnA'bhAvayoH avirodho darzitaH tathApi na zake tathA jo te asat ja hoya to tenI pratIti ja thaI na zake. Ama sasvarUpe ke asalvarUpe ajJAnane jaNAvI zakAtuM na hovAthI te anirvacanIya che. chatAM te vaMdhyAputranI jema tuccha nathI paraMtu sattva-rajastamoguNAtmaka che. jJAnathI (brahmasAkSAtkArathI) teno nAza thAya che. 'm rUtyam - A prakAre tene batAvI zakAtuM nathI. mATe ajJAna "vat krizvi' - A mujaba kahevAya che. "kAMIka che' ATaluM ja tenA mATe kahI zakAya che. "huM ajJa chuM', 'mane jANato nathI" ItyAdi anubhavanA kAraNe ajJAnano (= avidyAno = mAyAno) svIkAra karavo jarUrI che. matalaba ke jema taiyAyikamate jJAnAbhAvasvarUpa ajJAna mAnya che, tema vedAntI mAnatA nathI. kAraNa ke vedAntamate jJAna sAmAnyAbhAva AtmAmAM raheto ja nathI. "huM mane jANato nathI' - A paNa eka prakAranuM jJAna ja che ne ! Ama vedAntimate " nAnA aMza dvArA ajJAna bhAvAtmaka-triguNAtmaka ja che." : vedAntamata samAlocanA : | (g.) A banne vedAntInA vacana paNa amArA pUrvokta kathana dvArA nirasta thaI jAya che. kAraNa dhA ke AtmAmAM asabhUta vyavahAranayathI acetanasvabhAvano svIkAra karavAthI ja "huM mane jANato nathI" - evI pratIti saMgata thaI zake che. to pachI zA mATe bhAvAtmaka ajJAna nAmanA guNadharmano AtmAmAM e svIkAra karavo ? tathA eka ja AtmAne bhAvAtmaka jJAna - bhAvAtmaka ajJAna ubhayasvarUpa mAnavAmAM ekAMtavAdI vedAntIne virodha doSa paNa lAgu paDaze. vedAntamate guNa-guNIno abheda hovAthI AtmA = brahma jJAnAtmaka che. tathA vedAntamate ajJAna paNa bhAvAtmaka = guNAtmaka che. mATe temaNe AtmAne ajJAnasvarUpa paNa mAnavo paDaze. Ama eka ja AtmAne jJAnAjJAnAtmaka mAnavAmAM virodha spaSTa che. ja bhAvAtmaka ajJAna-jJAnasvabhAva parasparaviruddha eka (ca) jo ke A aMge mahopAdhyAya zrIyazovijayajIe nyAyakhaMDakhAdyamAM jaNAvela che ke "huM mane jANato nathI - A pratIti dvArA AtmAmAM jJAnAjJAnaubhayasvabhAva mAnavAmAM Avaze to virodha Avaze - AvuM kumArilabhaTTanA anuyAyIoe vedAntI sAme ApAdana karela che. A virodhaApAdananuM nirAkaraNa naiyAyikoe A pramANe karela che ke "jJAnasvabhAvI AtmAmAM sAmAnyaviSayaka jJAna ane vizeSaviSayaka jJAnano abhAva - ema bannene mAnavAmAM virodha nathI. "ra nAnA" nuM vizleSaNa vizeSajJAnAbhAva karIne uparokta arthaghaTana karI zakAya che. AthI AtmAne jJAnAnnAnobhayasvabhAvI mAnI zakAya che." Ama mahopAdhyAyajIe sAmAnyagocara jJAna ane vizeSaviSayakajJAnAbhAva vacce avirodha jaNAvela che. to paNa
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23/7 0 ucitavyavahAraH saprayojanatvavyApta: 0 2015 vyApyavRttyoH bhAvAtmakayoH viruddhayoH jJAnA'jJAnasvabhAvayoH ekatra Atmani samAveze ekAntavAdi-pa vedAntimate virodhasya durvAratvameva / tatazcAtmani asadbhUtavyavahAreNa acaitanyasvabhAvaH paramabhAvagrAhakanayena ca caitanyasvabhAvaH abhyupgntvyH| taduktam AlApapaddhatau kArtikeyAnuprekSAvRttI ca "jIvasyApi amRtavyavadAna vetanasvabhAva:" (A..kR.91, vA...ra6/pR.986) tA __na caivaM sati 'cetano'cetanaH' iti vyavahArasya pratyayasya ca sArvalaukikatvaM, sArvatrikatvaM za sArvadikatvaJca syAt, abAdhitArthakatvAditi vAcyam, 'Arope sati nimittAnusaraNam, na tu nimittamastItyAropaH pravartate' (13/9) iti vakSyamANanyAyena upacaritavyavahArasya saprayojanatvavyAptatayA sarvadA sarvatra ApAdanA'yogAt / kiJca, cetanasvabhAvasya antaraGgatvAt pravRttinimittatvAccA''tmani sAmAnyataH caitanyavyavahAra- kA vyApyavRtti tathA parasparaviruddha evA bhAvAtmaka jJAna ane ajJAna - banneno eka ja AtmAmAM svIkAra karavAmAM Ave to ekAntavAdI vedAntInA matamAM virodha durvAra ja banaze. tethI A virodhane haTAvavA ajJAnane bhAvAtmaka mAnavAnA badale AtmAmAM asadUbhUta vyavahAranayathI acaitanyasvabhAva tathA paramabhAvagrAhaka nayathI caitanyasvabhAva mAnavo e ja vyAjabI che. tethI ja AlApapaddhatimAM tathA kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM jaNAvela che ke "jIvamAM paNa asaddabhUta vyavahAranayathI acetanasvabhAva che.' zika :- (na 2.) jo cetanamAM acetanasvabhAva mAnavAmAM Ave to "cetana acetana che'- Avo vyavahAra ane AvI pratIti sarva lokone, sarva AtmAmAM, sarvatra, sarvadA thavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke tame cetana dravyamAM paNa acetanasvabhAvano svIkAra karo ja cho. te mujaba to uparokta pratItino ane vyavahArano viSaya to abAdhita ja banaze. ra AtmAmAM sAmAnyataH cetanavyavahAra ja samAdhAna :- ('gAro) tamArI uparokta zaMkA vyAjabI nathI. kAraNa ke dArzanika jagatamAM eka nyAya ? = niyama evo prasiddha che ke - Aropa thato hoya tyAM nimittane zodhavuM joIe. paraMtu nimitte jANavA-jovA maLe eTale vagara prayojana Aropa karavA besI na javAya. A niyamanI vistRta chaNAvaTa A ja zAkhAnA | navamA zlokamAM karavAmAM Avaze. A niyama mujaba upacaritavyavahAra avazya saprayojana ja hoya che. vinA prayojane upacAra pravartato nathI. mATe nimitta mAtrathI sarvatra, sarvadA upacAranuM ApAdana karI na zakAya. tethI sarva AtmAmAM sarva sthAne, sarvadA, acetanasvabhAvano niSThayojana upacAra karI na zakAya. ja aMtaraMgavabhAva ane pravRttinimitta vyavahAraniyAmaka ja (vizva.) vaLI, bIjI mahattvanI vAta e che ke AtmAmAM asabhUta vyavahAranayathI je acetanasvabhAva mAnya che te bahiraMga che. jyAre paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayathI mAnya cetana svabhAva e AtmAno aMtaraMga svabhAva che. vaLI, cetanasvabhAva "cetana' padanuM pravRttinimitta che. acetanasvabhAva "cetana' padanuM pravRttinimitta nathI. A be kAraNasara AtmAmAM sAmAnyathI cetana tarIkeno vyavahAra karavo e ja amane mAnya che. sArvalaukika vyavahAra ane pratIti to (1) aMtaraMga svabhAva ane (2) pravRttinimitta
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ antaraGgasvabhAvAdyanusAreNa vyavahAraH ? 2/7 paramabhAvagrAhaka nayaI karma-nokarmanaU mUrtasvabhAva kahiIM. *Ima guNavaMta samajI lIyo.* ||13/7nA Ke syaivaa'bhiisstttvaacc| taduktaM kaiyaTena api pataJjalikRtavaiyAkaraNamahAbhASyasya pradIpe vivaraNe "yadyapi dravye tatra bahavo guNAH santi tathApi antaraGgatvAt pravRttinimittaguNaprakarSAzrayaH pratyayaH " ( vai.ma.bhA. 5/3/55 rA pra.vR.) iti / uktaH dvitIyasya vizeSasvabhAvasya pUrvaM vyAkhyAtasya ( 12 / 2) grAhako nayaH / sAmprataM tRtIyasya vizeSasvabhAvasya pUrvaM ( 12 / 3) vyAkhyAtasya grAhakaM nayamAha - jJAnAvaraNIyAdikarma-dehendriyAdinokarmaNoH mUrttasvabhAvaH paramabhAvabodhake snggcchte| taduktaM devasenena AlApapaddhatI zubhacandreNa ca kArttikeyAnuprekSAvRttI "paramabhAvagrAhakeNa karma -normaLoH mUrtasvamAva" (ba.va.pR.19, jA...261/rR.pR.186) kRti| karma- nokarmamUrttatvaM paramabhAvagrAhakanayamate iha dravyAnuyogatarkaNAyAm "asadbhUtavyavahAre" (dra ta. 13 / 7) ityAdinA darzite zloke chandobhaGgo varttata ityvdheym| 53 254 2016 = = prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - anekazaH sambhASaNAdipravRttimadhye shirHknndduuyn-mkssikaaA bannenA AdhAre ja thAya che. A vAta mAtra amane ja mAnya che - evuM nathI. anya darzananA vidvAnone paNa A vAta mAnya che. tethI ja pataMjali maharSie banAvela vaiyAkaraNa mahAbhASya upara pradIpa nAmanI vyAkhyAmAM kaiyaTa nAmanA vaiyAkaraNe paNa jaNAvela che ke jo ke te dravyamAM ghaNA badhA guNo hoya che. chatAM paNa lokone pravRttinimittabhUta guNaprakarSanA AdhAre ja pratIti thAya che. kema ke pravRttinimittabhUta guNo aMtaraMga hoya che.' A rIte acaitanya nAmanA bIjA vizeSasvabhAvane grahaNa karanAra naya ahIM jaNAvAyela che. pUrve bAramI zAkhAnA bIjA zlokamAM prastuta acaitanyasvabhAvanI vyAkhyA thaI cUkela che. A vAta vijJa vAcakone barAbara dhyAnamAM haze. karma-nokarmamAM mUrtasvabhAva : digaMbara che CU (sAmprataM.) pUrve bAramI zAkhAnA trIjA zlokamAM mUrttatva nAmanA tRtIya vizeSasvabhAvanI chaNAvaTa thaI cUkela che. te mUrrasvabhAvane mAnanAra nayane have graMthakArazrI jaNAve che ke jJAnAvaraNIya vagere karmamAM tathA za2I2-Indriya vagere nokarmamAM 52mabhAvagrAhaka nayanA mata mujaba mUrtasvabhAva saMgata thAya che. devasenajIe AlApapaddhati graMthamAM tathA zubhacandrajIe kArtikeyAnuprekSAvRttimAM jaNAvela che ke 'paramabhAvagrAhaka nayathI karmamAM ane nokarmamAM mUrtasvabhAva che.' (64.) prastuta sthaLe dravyAnuyogatarkaNAmAM 'gasanmutavyavahAra' ItyAdi svarUpe je zloka zrIbhojakavie darzAvela che, temAM chaMdabhaMga che - A vAtane vijJa vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. ke AtmAnA acaitanyasvabhAvane haTAvIe ke AdhyAtmika upanaya :- ghaNI vAra koInI sAthe vAtacIta karatAM karatAM mANasa vacce vacce mAthuM khaMjavALavAnuM kAma, mAkhI-maccharane uDADavAnuM kAma, hAtha-pagane halAvavAnuM kAma, najarane anyatra * cihnadrayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/7 * anavadhAnatAparityAgopadezaH . 2017 dyutsAraNa-karacaraNAdisaJcAlana-dRSTisaJcAraNAdyanekakriyAH kurvannapi naraH na tAH prati upayuGkte / upayogazUnyatayA darzitAnekakriyAkaraNata idaM sidhyati yaduta Atmani jaDatA = upayogazUnyatA = pa acetanatA api vidyate / etAdRzajaDatAparihAre upayogapUrvaM sakalakriyAkaraNe eva sAdhakaH mokSamArge / tattvataH abhisrpti| ata eva sUtrakRtAGge dvitIyazrutaskandhe '"AuttaM gacchamANassa, AuttaM ciTThamANassa, AuttaM / NisIyamANassa, AuttaM tuyaTTamANassa, AuttaM bhuMjamANassa, AuttaM bhAsamANassa, AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM za pAyajchavi vmAnasa vA ravivavamAsa vA... nAva vavavupaTTazivAya...(sUtra.ra/ra/21 mA-2/ pR.306) tyAdhujIm | (1) bhedajJAnAbhyAsadazAyAM 'zarIrayantramidaM clti| ahaM tat cAlayAmi / amUrto'haM tu naiva Na calAmi / zarIramidaM bhungkte| ahaM tad bhojayAmi / ahaM tu anAhArasvabhAvatvAnnaiva bhuje' ityAdirUpeNa / svasya kriyAkartRtvapariNatiH tyAjyA zarIrasya ca prayojyakartRtvapariNatiH vilokniiyaa| phelAvavAnuM kAma... vagere aneka kAmo karato rahe che. tema chatAM te te kriyAnI te noMdha paNa leto nathI. tenA upayoganI bahAra uparokta rIte aneka kriyAo tenA ja dvArA thatI hoya che. AnAthI phalita thAya che ke AtmAmAM jaDatA = upayogazUnyatA = acetanatA = acetanasvabhAva paNa rahelA che. AvI jaDatA jyAre dUra thAya, potAnI nAnAmAM nAnI paNa pratyeka kriyA upayogapUrvaka ane cIvaTapUrvaka thAya, to ja sAdhaka tAttvika rIte mokSamArge AgaLa vadhI zake. (sata.) A ja kAraNasara sUyagaDAMgasUtranA bIjA zrutaskaMdhamAM kriyAsthAna nAmanA bIjA adhyayanamAM 24 jaNAvela che ke "sAdhu upayoga pUrvaka ja cAle, Ubho rahe, bese, paDakhuM badale, gocarI vApare, bole che tathA upayogasahita ja vastra, pAtra, kAmaLI, rajoharaNa (daDAsaNa) le athavA mUke. yAvat AMkhanI GT pAMpaNano palakAro paNa upayogayukta ja hoya." I bhedajJAnane ujAgara karIe che (1) zarIra ane AtmA vacce bhedajJAnano prAthamika abhyAsa cAlato hoya tevI dazAmAM potAnI kartRtvapariNati choDavA mATe sAdhake dhIrajapUrvaka ema vicAravuM ke "A zarIrasvarUpa yaMtra cAle che. cetana evo huM to phakta tene calAvuM chuM. huM to dehabhinna amUrta chuM. tethI huM to nathI ja cAlato.' e ja rIte "A deha bhojana kare che. huM to phakta tene jamADuM chuM. paraMtu huM jamato nathI. kAraNa ke huM to aNAhArI ja che. sadAno upavAsI evo huM bhUkhyA zarIrane jamADuM chuM." Ama halana-calana -bhojana vagere kriyAnA mukhya kartutvanI pariNatine ApaNAmAMthI kADhavI ane zarIramAM mukhyakartutvanI (= prayojyakartutvanI) pariNatine vivekadaSTipUrvaka haMmezA sarvatra jovI. 1. upayuktaM gacchataH, upayuktaM tiSThataH, upayuktaM niSIdataH, upayuktaM tvakvartanAM kurvANasya, upayuktaM bhuJAnasya, upayuktaM bhASamANasya, upayuktaM vastraM patadgrahaM kambalaM pAdapuJchanakaM gRhNato vA nikSipato vA...yAvat cakSuHpakSmanipAtamapi (upayuktaM pharvata:)...
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2018 0 dehakriyAdikartRtva-kArakatvabhAvatyAgopAyadarzanam 0 13/7 (2) bhedajJAnaparipAkAvasthAyAM ca 'karmAdyadhInA madIyA cetanA dehacAlana-bhojanAdikriyAyAM pa vyApiparti / karmodayaH tAM tatra balAtkAreNa prerayati / nA'haM tatra prerakaH' ityAdibhAvanayA nirvedagarbhayA svasya kriyAkArakatvapariNatiH tyAjyA, karmaNi kriyAkArakatvapariNatiH zarIre ca kriyAkartRtvapariNatiH bodhyaa| 'sarvadravyANAM svapariNAmakartRtvamiti jagattattvaM pazyataH parapariNAmasAkSitvamevA'vaziSyate / taduktaM jJAnasAre "svabhAvasukhamagnasya jgttttvaavlokinH| kartRtvaM nA'nyabhAvAnAM sAkSitvamavaziSyate / " (jJA.sA.ra/rU) rUttiA (3) kartRtva-bhoktRtvabhAvazUnyasAkSibhAvabhUmikAyAM 'zarIraM svayameva corikayA madIyacetanopaSTambhena + calana-bhojanAdikriyAyAM vyApriyate krm-kaal-niyti-svbhaavaadishaaytH| tatra me kA ratiH zoko Ni vA ? ahaM tu tatra asaGgabhAvena kevalaH sAkSyeva' ityAdibhAvanayA saMvegagarbhayA svasya kriyAnumodana pariNatiH tyAjyA, zarIrasya kriyAkartRtvapariNatiH karmAdezca sahAyakatvena kriyAkArakatvapariNatiH avseyaa| vacana-manaHkriyAsu api evaM vibhAvanIyam / sAkSIbhAvane apanAvIe ja (2) bhedajJAna jyAre paripakva banI jAya tevI dazAmAM haju sUkSma buddhithI ema vicAravuM ke karmAdhIna banelI mArI cetanA zarIrane calAvavuM, jamADavuM vagere kriyAomAM joDe che. te kriyAomAM zarIrane karmodaya baLAtkArathI = parANe prere che. paraMtu huM temAM prerakabaLa nathI, preraka kartA nathI, prayojakartA nathI.' A mujaba nirvedagarbhita bhAvanAthI deha pAse kriyA karAvavAnI potAnI pariNatine choDavI. tathA dehamAM kriyAno kartRtvapariNAma ane karmamAM kriyAkArakatvapariNAma (= zarIra pAse kriyA karAvavAno pariNAma) che - tema samajavuM. "dareka dravyo pota-potAnA pariNAmanA ja kartA che' - A pramANe jagatanuM svarUpa jotA evA sAdhakane halana-calana-bhojanAdi para pariNAmanuM mAtra sAkSitva ja bAkI rahe che. arthAtu te mAtra sAkSI ja che, kartA nathI. tethI to jJAnasAramAM mahopAdhyAyajIe kahela che ke "je sahajAnaMdamAM magna che ane jagatanuM tattva jue che tevA yogIne parapariNAmonuM kartutva nathI. mAtra - sAkSIpaNuM bAkI rahe che." "meM A parapariNAma karyo ke karAvyo' - tevo ahaMkAra te yogIne sparzato nathI. che karmasahakRta dehakriyAmAM harakha-zokane choDIe A (3) jyAre kartutva-bhostRtvapariNati na hoya, mAtra sAkSIbhAvanI bhUmikA pragaTe tyAre AtmArthI sAdhaka saMvegagarbhita bhAvanAthI ema samaje che ke "mArI cetanAnI corI karIne tenA TekAthI zarIra pote ja, jAte ja cAlavAnI-jamavAnI vagere kriyAo kare che. temAM karma, kALa, niyati, svabhAva vagere paribaLo zarIrane sahAya kare che. karmAdisahakRta dehakriyAmAM mAre zuM harakha ke zoka karavAno? huM to temAM asaMga bhAvathI mAtra sAkSI ja chuM. dehakriyAno nirlepa sAkSImAtra chuM - A rIte dehakriyAnI anumodanAnI pariNatine paNa choDavI. tathA calana-bhojanAdi kriyAno kartutvapariNAma = mukhyakartutvapariNAma zarIramAM che ane sahAyaka paribaLa svarUpe te kriyAne karAvavAnI pariNati karma-kALa vageremAM che - Ama samajavuM. dehakriyAnI jema vacanakriyAmAM ane mananI kriyAmAM samajI levuM.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/7 0 svA'bhinnaSaTkArakasaGgatisandarzanam / 2019 itthaM paunaHpunyena etAdRzabhAvaparizIlanataH paudgalikabhAvagocarANAM kartRtva-kArayitRtvA'numantRtva- pa bhAvAnAM parityAgataH aliptadazA'saGgadazA'bandhadazAprAdurbhAvaH pratyAsannataraH syAt / prakRte "nA'haM pudgalabhAvAnAM kartA kArayitA'pi n| nA'numantA'pi cetyAtmajJAnavAn lipyate kratham ? " (jJA.sA./2) ti jJAnasAravArikA vimAnanIya (4) jJAtR-dRSTabhAvapariNatau samupalabdhAyAM tu 'zAzvatazAntasudhArasamaye matsvarUpacitsvabhAve sthitvA za svadRSTi-jJapti-ramaNatAnubhavAnAM kartA ahaM nijazuddhasvabhAvAya samarpitasarvasvaH madIyA'tIndriyA'mUrtta ka -zuddhasvabhAvAbhyAM prasUtaM mamaiva paramAnandarasaM niSkRtrimaM zuddhopayogena pAyaM pAyaM santRpto'smIti hai ja dehakriyAmAM karaNa-karAvaNa-anumodana tajIe ja spaSTatA :- ahIM (1) mAM zarIra mukhyartA (= prayojayakartA) che tathA AtmA kAraka = karAvanAra = prayojanakartA che, karanAra nahi. (2) mAM AtmA karanAra nathI ke karAvanAra nathI. zarIra karanAra che. karma karAvanAra che. AtmA phakta anumodaka che. (3) mAM AtmA nathI karanAra, nathI karAvanAra ke nathI anumodanA karanAra. zarIra svayaM karanAra che. karmAdi karAvanAra nathI. paNa sahAyaka-anumodaka -zubhecchakanA sthAnamAM che. ATalo taphAvata ahIM traNeya vikalpamAM gaMbhIratAthI samajavo. 4 podgalika bhAvono trividha saMbaMdha choDIe 4 (ghaM.) A rIte vAraMvAra uparokta bhAvonuM parizIlana-anuzAsana-punarAvartana-daDhIkaraNa karavAthI paudgalika bhAvone vize karaNa-karAvaNa-anumodana pariNatino pUrepUro tyAga thAya che. tenA lIdhe khUba nikaTanA kALamAM aliptadazA, asaMgadazA, abaMdhadazA pragaTa thAya che. (pra.) prastuta bAbatamAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jJAnasAra prakaraNamAM jaNAvela che ke ke "pugalabhAvono kartA nathI. karAvanAra nathI, anumodaka nathI - A pramANe AtmasvarUpanI vA samajaNavALo sAdhaka kaI rIte lepAya ?' A bAbatanI ahIM UMDANathI vibhAvanA karavI. $ jJAtA-draSTAbhAvanI sAdhanAno citAra ja (4) jyAre bhedajJAnanI ane sAkSIbhAvanI pariNatine AtmasAta karIne sAdhaka jJAtA-daSTAbhAvanI pariNatine pragaTa kare, tyAre teNe potAnAthI abhinna cha kArakano samanvaya karavAmAM DUbI javAnuM hoya che. te A rIte - "zAzvata zAntasudhArasamaya ane mArAthI abhinna evA cetanasvabhAvamAM (= adhikaraNa kAraka) rahIne, potAnuM ja darzana ane saMvedana tathA potAnI ja ramaNatA ane anubhUti - AvA svapariNAmone pragaTa karanAra evo huM (= kartA kAraka) mArA zuddha svabhAvane (= saMpradAna kAraka) darzana-jJAna-svarUpa ramaNatA Adi svarUpa mAruM sarvasva soMpIne, mArA atIndriya evA amUrtasvabhAvamAMthI ane zuddhasvabhAvamAMthI (= apAdAna kAraka) pragaTelA mArA ja akRtrima = svAbhAvika evA paramAnaMdarasane (= karma kAraka) zuddha upayoga vaDe (= karaNa kAraka) vAraMvAra pI-pIne samyaka prakAre tRpta thayelo chuM.' ahIM kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna ane adhikaraNa - A chae kAraka AtmAthI abhinna ja che. TUMkamAM Azaya e che ke "huM ja, mArA vaDe ja, mArA mATe ja, mArAmAMthI ja, mArAmAM ja, mane
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2020 0 virakta-prazAntapariNatyA kriyA sampAdanIyA 0 22/7 svA'bhinnaSaTkArakasaGgatau nimajjanIyam / vizeSAvazyakabhASya(2112-2118)-jJAnasArasvopajJastabaka (15/7)-samayasAra(297)-paJcAstikAyasaGgraha(162)prabhRtigranthAntarebhyaH anyarUpeNA'pi svA'bhinnaSaTkArakabhAvasaGgatiH kaaryaa| dehAtmabhedavijJAna-sAkSibhAva-jJAtRdRSTabhAvAdyabhyAsakRte ca asmatkRtaH bhAratIyarASTrabhASA-gurjarabhASAdvitayanibaddhaH vistRtaH saMvedanaprabandho vibhaavniiyH| etAdRzA'bhyantarA'pavargamArga nirdhAntacetasA nizcitya gauNa-mukhyabhAvena vartamAnasvabhUmikaucityata ime caturvidhA bhAvA AtmasAt krtvyaaH| itthaJca virakta-prazAntapariNatyA sopayoga vihitakriyAsampAdanena asadbhUtavyavahAranayasammatajaDatAnirAkaraNe eva AtmArthI tAttvikamAtmazreyaH AsAdayatItyupadezo'tra graahyH| tatazca "sarvadvandvavimuktAnAM siddhAnAmeva tAttvikam / saMsiddhasarvakAryANAM nirdvandvaM varttate sukham / / " (vai.ka.la. 9/244) iti vairAgyakalpalatAyAM yazovijayavAcakendravyAvarNitaM siddhasukhaM svayameva upatiSThate / / 13/7 / / / ja anubhavuM chuM' - A rIte potAnAthI abhinna cha kArakabhAvanI saMgati/samanvaya karavAmAM jJAtA-daSTAbhAvapariNativALA sAdhako lIna banatA hoya che. vizeSAvazyakabhASya, jJAnasAra svapajJaTabo, samayasAra, paMcAstikAyasaMgraha vagere anya graMthonA AdhAre bIjI rIte paNa potAnAthI abhinna cha kArakabhAvanI saMgati karavI. tathA (1) deha-AtmabhedavijJAna, (2) sAkSIbhAva ane (3) jJAtA-daSTAbhAva - A traNeya bAbatono UMDANathI abhyAsa karavA mATe bhAratanI rASTrabhASAmAM (= hindI bhASAmAM) tathA gujarAtI bhASAmAM ame racela "saMvedananI saragama' - (= saMvedanaprabaMdha) pustakanI (pR.61 thI 100 tathA pR. 203 thI 272) vibhAvanA karavI. prastutamAM je abhyattara mokSamArga batAvela che, teno nirdAnta cittathI nizcaya karIne, potAnI vartamAna bhUmikA mujaba gauNa-mukhyabhAve uparokta cAreya prakAranA bhAvone samyaka prakAre AtmasAt karavA jarUrI che. ha jaDatAne haTAvIe . (stha%.) Ama virakta ane zAMta pariNatithI uparokta cAra prakAranA upayogapUrvaka zAstrAnusAre sarva kriyA karavA dvArA asabhUta vyavahAranayathI mAnya evI jaDatAnuM AtmAmAMthI nivAraNa karavAmAM Ave to ja sAdhaka tAttvika AtmakalyANane sAdhI zake. AvA prakArano AdhyAtmika saMdeza A zloka dvArA ApaNe meLavavA jevo che. te rIte jIvana jIvavAnA prabhAve vairAgyakalpalatAmAM varNavela mokSasukha jAte ja hAjara thAya che. tyAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje siddha sukhane varNavatAM jaNAvela che ke "siddha bhagavaMto rati-arati vagere tamAma dvandromAMthI chUTI gayelA che. teonA sarva kAryo samyapha rIte siddha thaI cUkelA che. tethI te siddhAtmAo pAse ja tAttvika nirTandra sukha vidyamAna che.(13/7)
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2021 23/8 * tIrthaDkaravarNavyavahAravimarza: 0 asabhUta vyavahArathI re, jIva mUrta paNi hoI; paramanayaI pugala vinA re, dravya amUrta tuM joI re I13/8 (216) catura. asaddabhUta vyavahAranayathI jIvanaI mUrtasvabhAva paNi (hoI+) kahiI. kata va "yamAtmA phuraste, umunAtmAne parama" e vyavahAra thaI. e svabhAvaI ja jinanA 5 varNa kahIe. "ii gha prAma -vAsupUnya" (abhidhAnaciMtAmaNi-prathama kAMDa-1/zloka-49) ityAdi vacana chaI. mUrttatvagrAhakanayAntaramAha - 'abhUte'ti / abhUtavyavahAreNa jIve muurtsvbhaavtaa| ___amUrtaH pudgalA'nyo hi, paramabhAvabodhake / / 13/8 / / prakRte daNDAnvayastvevam - abhUtavyavahAreNa jIve mUrtasvabhAvatA (ucyte)| paramabhAvabodhake pudgalA'nyaH amUrtaH hi / / 13/8 / / / abhUtavyavahAreNa = pUrvoktena(8/6-7) anupacaritA'sadbhUtavyavahAreNa jIve saMsAriNi mUrtasvabhAvatA ra api ucyate / idamevAbhipretya samayasAre kundakundasvAminA "vavahAreNa du ede jIvassa havaMti vaNNamAdIyA" ka (sa.sA.56) ityuktam / ata eva 'ayam AtmA dRzyate', 'amum AtmAnaM pazyAmi' ityAdiH rNi prasiddhaH vyavahAro'pi saGgacchate / asadbhUtavyavahAranayagrAhyamUrtasvabhAvamAzritya eva "raktau ca padmaprabha -vAsupUjyau, zuklau tu cndrprbh-pusspdntau| kRSNau punarnemi-munI vinIlau zrImalli-pArtho kanakatviSo'nye / / " avataravika :- mUrtasvabhAvane grahaNa karanAra anya nayane graMthakArazrI jaNAve che : zlokArtha :- asabhUta vyavahAranayathI jIvamAM mUrtasvabhAva che. paramabhAvagrAhaka nayanA mate pudgalabhinna dravya amUrta ja che. (138) ja jIvano mUrnaravabhAva vyAkhyArtha :- pUrve (8/6-7) jaNAvela anupacarita asabhUta vyavahAranayathI saMsArI jIvamAM mUrtasvabhAva paNa kahevAya che. mUrtasvabhAva eTale rUpI svabhAva. A ja abhiprAyathI kuMdakuMdasvAmIe che samayasAra graMthamAM jaNAvela che ke "vyavahArathI jIvane A varNAdi bhAvo hoya che." matalaba ke ahIM vyavahAra' zabdathI asabhUta vyavahAranaya samajavAno che. AtmAmAM mUrtasvabhAva hovAnA kAraNe ja "A AtmA dekhAya che", "A AtmAne huM jouM chuM - vagere vyavahAra paNa saMgata thAya che. jo AtmAmAM sa. mUrtatA na hoya to te dekhAya kaI rIte? tethI uparokta prasiddha vyavahAranA AdhAre AtmAmAM mUrtatA paNa siddha thAya che. asabhUta vyavahAra naya dvArA grahaNa karavA yogya mUrtasvabhAvane AzrayIne ja 'padmaprabhasvAmI ane vAsupUjya svAmI raktavarNavALA che. caMdraprabhasvAmI ane suvidhinAtha bhagavAna to zvetavarNavALA che. neminAtha ane munisuvratasvAmI zyAmavarNavALA che. zrImallinAtha ane zrI pArzvanAtha je pustakomAM "joyo' pATha. saM.(1)no pATha lIdhela che. * * cihradayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. 1. cavadALa tu te bIvI mavatti vadhArA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2022 0 saMsArijIvaH bhAvuka: / 13/8 (abhi.ci.1/49) iti abhidhAnacintAmaNivacanaM pravRttamiti mantavyam / taduktam AlApapaddhatau varjiyAnuprekSAvRtto nIvasthApi samUtavyavahAra mUrtasvamavA" (sA.pu.pU.9, ...ra6/99.986) - iti| AvazyakaniyuktidarzitarItyA (gA.1115) jIvasya bhAvukadravyatvena svakarmavipAkodayaprAptama zarIrAdisamparke tanmayatvAdatra mUrttatoktetyavadheyam / asadbhUtavyavahAranayApekSayaiva saMsArijIvaH aSTakarmapudgalasaGghAtopagUDhatvAt sazarIratvAcca mUrtta eva / ata eva asadbhUtavyavahAreNa jIvaH puNya-pAparUpo'pi bhavatItyucyate / tadidamabhipretya yogIndradevena ka paramAtmaprakAze "ehu vyavahAre jIvaDau heu laheviNu kammu / bahuvihabhAveM pariNamai teNa ji dhammu ahammu / / " (T.J.60) rUtyum | __taduktaM pravacanasAre kundakundasvAminA api "pariNamadi jeNa dav takkAlaM tammayaM ti paNNattaM" (pra.sA.1/8) iti pUrvoktam (3/2 + 5/13) anusandheyamatra / taduktaM tattvArtharAjavArtike akalaGkAcAryeNA'pi bhagavAna nIlavarNavALA che. bAkInA soLa tIrthakaro suvarNavarNavALA che' - A pramANe abhidhAnaciMtAmaNi graMthanuM vacana pravarte che tema mAnavuM. AlApapaddhati graMthamAM tathA kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM paNa jaNAvela che ke "jIvamAM paNa asabhUta vyavahAranayathI mUrtasvabhAva che." Avazyaka niryukti graMthamAM bhadrabAhusvAmIjIe jaNAvela paddhati mujaba jIva bhAvuka dravya che. je je dravyanA saMparkamAM jIva Avato jAya che, tenAthI te bhAvita thato jAya che. tethI potAnA karmanA vipAkodayathI prApta thayela mUrta evA zarIra vagerenA saMparkamAM AvavAthI jIva tanmaya = zarIramaya, Indriyamaya, karmamaya banato jAya che. paramArthathI amUrta evA jIvamAM paNa dehAdinA saMparkathI dehamayatA vagere AvavAnA kAraNe "jIva mUrta che' - A pramANe ahIM jaNAvela che. A vAtane vAcakavarge khAsa khyAlamAM rAkhavI. 8 saMsArI jIva mUrta che CS | (sa.) asabhUta vyavahAranayanI apekSAe ja te saMsArI jIva ATha prakAranA karmapudgalonA samUhathI mAM vyApta hovAthI ane zarIrayukta hovAthI mUrta ja che. tethI ja "jIva puNya-pApasvarUpa thAya che' - AvuM vyavahArathI kahevAya che. A ja abhiprAyathI yogIndradeva nAmanA digaMbare paramAtmaprakAzamAM jaNAvela che ke "A jIva karmasvarUpa kAraNane pAmIne anekavidha bhAvathI pariName che. tethI ja vyavahArathI jIva dharma-adharmasvarUpa bane che." * pariNamana dravyane tanmaya banAve (taC/.) pravacanasAramAM digaMbara AcArya kuMdakuMdasvAmI paNa jaNAve che ke "je dravya jyAre jenAthI pariName che, te dravya tyAre tanmaya banI jAya che - A pramANe zAstrakAra bhagavaMtoe jaNAvela che." A saMdarbha pUrve (3/2 + 5/13) darzAvela che. tattvArtharAjavArtikamAM akalaMka nAmanA digaMbara AcArya 1. eSa vyavahAreNa jIvaH hetuM labdhvA krm| bahuvidhabhAvena pariNamati tena eva dharmaH adharmaH / / 2. riti yena dravya tAtaM tanmaya zuti prajJatama
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23/8 * paramabhAvagrAhakanayopayoga: 2023 "pudgaladravyazaktivizeSavazIkRta AtmA tadraJjanaH san tannimittaM yaM yaM pariNAmamAskandati yadA, tadA tanmayatvAt tattakSaNa gva mavati" (tA.rA.vA.2/7/23) tirA ataH asadbhUtavyavahAreNa eva paudgalikaM sukhAdikam AtmA upabhuGkte, na prmbhaavgraahklkssnnnishcytH| idamevA'bhipretya bRhadvyasaGgrahe nemicandrAcAryeNa "vavahArA suha-dukkhaM puggalakammaphalaM TjneDhiA mAtA, pichavAyo vebamAvo zu vAsaTI" (pR.dra.sa.1) rUtyuI vastutastvAtmani varNAdimattvaM nAstyeva / ata 'AtmA mUrta' iti jJAnaM bhrama eva nishcytH| idamevA'bhipretyoktam adhyAtmasAre yazovijayavAcakendraiH "uSNasyA'gneryathA yogAd 'ghRtamuSNamiti bhrmH| - tathA mUrtA'GgasambandhAd 'AtmA mUrta' iti bhramaH / / na rUpaM na raso gandho na na sparzo na caa''kRtiH| yasya dharmo na zabdo vA tasya kA nAma mUrttatA ? / / dRzA'dRzyaM hRdA'grAhyaM vAcAmapi na gocrH| svaprakAzaM Na di yahUNaM tI kA nAma mUrtatA ?" (ma.sA.18/36-37-38) rUtyAdri pUruM (1/4) martavyamatra / ata eva tIrthakaradehastuti-vandanAdikaraNe naiva tIrthakarastuti-vandanAdilAbhaH zuddhanizcayataH paNa jaNAve che ke "saMsArI AtmA pudgaladravyanI vizeSa prakAranI zaktine vaza thayela che. tethI saMsArI AtmA pudgaladravyathI raMgAI jAya che. A pudgalaraMgane dhAraNa karato AtmA tenA nimitte je je pariNAmane jyAre prApta kare che tyAre saMsArI jIva tanmaya banI jAya che. tethI tyAre te jIva tasvarUpa ja bane che." dI, vyavahArathI AtmA pagalika sukhano bhoktA thI (kata.) AthI AtmA asadbhUtavyavahArathI ja paugalika sukha vagerene bhogave che. paramabhAvagrAhakasvarUpa nizcayathI paugalika sukhAdino bhoktA AtmA nathI. nizcayathI to AtmA jJAyakasvabhAva - cetanasvabhAva che. A ja abhiprAyathI bRhadravyasaMgrahamAM nemicaMdrajI jaNAve che ke "pudgalakarmanA phaLabhUta sukha-duHkhane vyavahArathI AtmA bhogave che. nizcayanayathI to AtmAno cetanasvabhAva che." AtmAne mUrta mAnavo te bhamaH nizcayanaya che (vastu) vAstavamAM to AtmAmAM varNa, gaMdha vagere nathI ja. tethI ja "AtmA mUrti che' - AvI buddhi nizcayathI bhrama ja che. A ja abhiprAyathI mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje adhyAtmasAramAM jaNAvela che ke "uSNa agnino saMyoga thavAthI jema "ghI garama che' - Avo bhrama thAya che, tema mUrta zarIrano saMyoga che thavAthI "AtmA mUrti che' - Avo bhrama thAya che. jemAM rUpa na hoya, rasa na hoya, gaMdha na hoya, sparza na hoya, svataMtra-svAbhAvika potAnuM niyata saMsthAna na hoya, puNyAdi dharma na hoya ke zabda na hoya tevA AtmAmAM mUrtatA kevI ? je cakSuthI joI na zakAya, manathI spaSTapaNe jANI na zakAya ane vANIno paNa je viSaya na bane tevuM jenuM svarUpa svaprakAzAtmaka hoya te AtmAmAM mUrtatA kevI ?" arthAta na ja hoya. A saMdarbha pUrve (12/4) jaNAvela. tene ahIM yAda karavo. hama tIrthakaranI vyavahAra-nizcayamAnya stutino paricaya thaI (sata.) vAstavamAM AtmAmAM varNa-gaMdha vagere nathI. A ja kAraNathI tIrthakara bhagavaMtonA zarIranI 1. vyavahArAt sukha-duHkhaM pudgalakarmaphalaM prbhungkte| AtmA, nizcayanayataH cetanabhAvaH khalu AtmanaH / /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2024 * samayasArAdisaMvAdA 23/8 e smaamnaatH| tadidamabhipretyoktaM pUrvokta(13/6)rItyA samayasAre "vavahAraNao bhAsadi jIvo deho ya kA havadi khalu ekko| Na du Nicchayassa jIvo deho ya kadA pi ekkaTTho / / idamaNNaM jIvAdo dehaM poggalamayaM thuNittu munnii| maNNadi hu saMthudo vaMdido mae kevalI bhayavaM / / taM Nicchaye Na jujjadi, Na sarIraguNA hi dAMti nino venizune no so taa verti zudriA (.sA.27,28,21) tiA talun ze adhyAtmasAre'pi "zarIra-rUpa-lAvaNya-vapra-cchatra-dhvajAdibhiH / varNitairvItarAgasya vAstavI nopavarNanA / / vyavahArastutiH ka seyaM vItarAgAtmavartinAm / jJAnAdInAM guNAnAM tu varNanA nizcayastutiH / / " (a.sA.18/124-125) ityAdi / stuti-vaMdanA vagere karavAmAM Ave to tIrthakara bhagavaMtanI stuti-vaMdanA vagereno lAbha zuddha nizcayanayathI mAnya nathI ja. A ja abhiprAyathI samayasAra graMthamAM jaNAvela che ke "vyavahAra naya kahe che ke jIva ane zarIra kharekhara eka = abhinna che. paraMtu nizcayathI "jIva' ane 'zarIra' zabdano artha kyAre paNa eka nathI. jIva karatAM zarIra bhinna che. kAraNa ke zarIra pudgalamaya che, pugalanirmita che. jyAre jIva pudgalanirmita nathI. tethI kevalajJAnI bhagavaMtanA pulamaya zarIranI stuti (ane vaMdana) karIne mahAtmA mAne che ke "meM kharekhara kevalajJAnI bhagavAnanI stuti karI ane vaMdana karyA." paraMtu A vAta nizcayanayanA mata mujaba yuktisaMgata thatI nathI. kAraNa ke zarIranA lAla-pILA vagere varNa, AkAra vagere to zarIranA ja guNadharmo che, kevalajJAnInA guNadharmo nathI. tethI je kevalajJAnInA | guNonI stuti kare che, te ja paramArthathI kevalajJAnInI stuti kare che." pUrve (13/6) darzAvela paddhati mujaba A bAbata vicAravI. mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paNa adhyAtmasAra graMthamAM jaNAvela CIii che ke "vItarAganA zarIra, rUpa, lAvaNya, killo (traNa gaDha), traNa chatra, IndradhajA vagerenuM varNana karavAmAM Ave to vItarAganI vAstavika stuti thatI nathI. A vItarAganI vyavahArastuti che. vItarAganI ro nizcayastuti to e che ke vItarAga AtmAmAM rahelA jJAnAdi guNonI stuti karavI." 0 tIrthakaradehanI stuti e tIrthakarastuti nathI . paSTatA :- bhagavAnanA zarIranA rUpanuM varNana, bAhya atizayonuM varNana, vANInA pAMtrIsa guNonuM varNana - A vyavahAranayathI bhagavAnanI stuti kahevAya che. jema ke - "nA roga nA prasveda nA mala koI tuja tanane naDe.' - durgadha ke bibhatsatA tuja mAMsa-zoNitamAM nahi.' "AhAra ne nIhAra mAnava koI joI nA zake.." ItyAdi rUpe atizayavaMdanAvalImAM bhagavAnanA je bAhya atizayonuM varNana che, te vyavahAranayathI arihaMtanI stuti samajavI. rUpa tAruM evuM adbhuta palaka viNa joyA karuM..." A badhI vyavahAranayathI arihaMtanI stuti samajavI. nizcayanayathI A stuti prabhunA zarIranI stuti che, prabhunI stuti nathI. kAraNa ke temAM vItarAgatA, nirvikAritA vagere AtmaguNonI prazaMsA 1. vyavahAranayo bhASate jIvo dehazca bhavati khlvekH| na tu nizcayasya jIvo dehazca kdaapyekaarthH|| 2. idamanyat jIvAdehaM pudgalamayaM stutvA muniH| manyate khalu saMstuto vandito mayA kevalI bhagavAn / / 3. tannizcaye na yujyate, na zarIraguNA hi bhavanti kevlinH| kevaliguNAn stauti yaH sa tattvaM kevalinaM stauti / /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/8 0 hetutrayA'dhInam upacArasya nyAyyatvam 0 2025 paramabhAvagrAhaka nayaI pudgala dravya vinA, bIjA sarva dravyanaI amUrtasvabhAva (tU joI +) | kahiyaI..ll13/8 mukhyArthabAdhe'pi bhaktyAdiprayojanataH anyo'nyAnugamalakSaNanimittamAzritya jinezvarasya tadIyadehe upacArasya nyAyyatvaM bhAvanIyam / taduktaM pramANamImAMsAyAM zrIhemacandrAcAryeNa "mukhyArthabAdhe prayojane nimitte ropavAra: pravartate" (.pI.ra/1/2) tiA caturthavizeSasvabhAvagrAhakanayamAvedayati - paramabhAvabodhake = paramabhAvagrAhakadravyArthikanaye pudgalAnyaH ma = pudgaladravyAnyaH dharmAstikAyAdiH amUrtaH = amUrtasvabhAvazAlI hi = eva kthitH| taduktam rza AlApapaddhatau kArtikeyAnuprekSAvRttau ca "paramabhAvagrAhakeNa pudgalaM vihAya itareSAm (dravyANAm) amUrta mAvA" (sA.pa.pU.9, 1..ra69/...986) tiA karavAmAM nathI AvatI. nizcayanayathI to niSkaSAyatA, vItarAgatA, asaMgatA vagere prabhuguNonI stuti | e prabhunI stuti che. jema ke - jenA guNonA siMdhunA be biMdu paNa jANuM nahi.' 'niHsaMgatA vihaMgazI jeno amUlakha guNa che." je pUrNa kevaLajJAna lokAlokane ajavALatuM..." uparokta stutimAM prabhunA AtmaguNonI stavanA karavAmAM Avela che. tethI te prabhunI naiRRyika stuti kahevAya. potAnI bhUmikAne khyAlamAM rAkhIne arihaMtanI stuti-stavanA AtmArthIe karavAnI che. ja upacAra anucita nathI , (mukyA.) "jinezvara' zabdano mukhya artha jinezvaranA dehamAM bAdhita che - AvI nizcayanayanI vAta che. sAcI che. tema chatAM paNa jinabhakti vagerenA AzayathI prabhuzarIranI stuti karavAmAM Ave che. A umadA prayojana hAjara hovA uparAMta jinadeha ane jinezvara vacce paraspara anugama svarUpa nimitta vI. paNa hAjara che. A be kAraNasara prastuta upacAra = vyAvahArika stuti yogya che - tema vicAravuM. tethI ja to pramANamImAMsA graMthamAM kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrijIe jaNAvela che ke "mukhya artha bAdhita ja hoya, prayojana tathA nimitta hAjara hoya to upacAra pravarte che." tethI nizcayanayanuM maMtavya sAMbhaLIne, vyavahAranayanI apekSAe jIvoe karelI jinadehatutine sarvathA mithyA na samajavI. pugalabhinnadravya amUrta che ja (caturtha.) bAramI zAkhAmAM batAvela amUrtatva nAmanA cothA vizeSasvabhAvane grahaNa karanAra nayane graMthakArazrI zlokanA uttarArdha dvArA jaNAve che. paramabhAvane grahaNa karanAra dravyArthikanayanA mate pudgala dravyathI bhinna dharmAstikAya vagere dravyono amUrta svabhAva ja kahevAya che. tethI AlApapaddhati graMthamAM devasenajIe tathA kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM digaMbara zubhacaMdrajIe jaNAvela che ke paramabhAvagrAhaka nayathI pudgala sivAyanA anya dravyono amUrtasvabhAva che." 8 lI.(3)mAM 'vinA evaM e be prakAre bIjA pATha, 1 A.(1)mAM "pa naI pATha.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinamataM sarvanayasamUhAtmakam 13/8 "jIvaH tAvat zaktirUpeNa zuddhadravyArthikanayena amUrttA'tIndriyajJAna-sukhasvabhAvaH" (pra.sA. 55, ja.vR.pR.95) pa iti pravacanasAravRttau jayasenaH / tathApi karmabandhabalena vyavahArAd muurtttvmaatmno'bhyupgmyte| idamevAbhipretya bRhaddravyasaGgrahe nemicandrAcAryeNa "vaNNa rasa paMca, gaMdhA do, phAsA aTTha NicchayA jIve / pNo saMti amutti to, vavadArA mutti vaMdhAvo||" (rR.pra.sa.7) tyuttam| tra "vavahArA mutti anupcritaa'sdbhuuttenuM vyavahArAsnUtta" (rR.pra.sa.7/rR.pR.23) kRti vevena tavruttI vyAAtam| dharmopadezamAlAsvopajJavRttau " mUrtI hyeSa amUrttazca" ( dharmo.mA.70/20/ vR.pR.243) iti jayasiMhasUrivacanam Atmani yathAkramam anupacaritA'sadbhUtavyavahAra-paramabhAvagrAhakadravyArthikanayA'pekSayA yojanIyaM svatantra -samAnatantrasamanvayakAmibhiH, "sarvanayasamUhAtmakatvAd jinamatasya" (vi.A.bhA.gA. 60 vR.) iti vizeSAvazyakaNi bhASyamaladhAravRttivacanAt / kA atrA'pi dravyAnuyogatarkaNAyAm "asadbhUtavyavahAre" (dra.ta.13/8) ityAdinA darzite zloke chandobhaGgo varttata ityavadheyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - stotra - stutyAdinA prAthamikabhUmikAgatajIvAnugrahAya mUrttasvabhAvaM FA Rady 34 2026 ("nIva.) 'pudgala sivAyanA dravyomAM sauprathama jIvadravya zaktisvarUpe zuddhadravyArthikanayathI amUrta -atIndriyajJAna-sukhasvabhAvavALo che' A pramANe pravacanasAravRttimAM digaMbara jayasenAcArya kahe che. to paNa karmabaMdhasvarUpa phaLanA baLathI vyavahAraSTie AtmAmAM mUrttatva mAnavAmAM Ave che. A ja abhiprAyathI bRhadravyasaMgrahamAM nemicaMdrAcAryajIe jaNAvela che ke 'pAMca varNa, pAMca rasa, be gaMdha, ATha sparza nizcayathI jIvamAM nathI. tethI jIva amUrta che. karmabaMdha thato hovAthI vyavahArathI jIva mUrta che.' ahIM vyAkhyAkAra brahmadeva 'vyavahAra = anupacirata asadbhUta vyavahAra' ema jaNAve che. = = zvetAMbara-digaMbarazAstra samanvaya (dharmo.) 'A jIva mUrta ane amUrta che' - A pramANe dharmopadezamAlAnI svopajJavRttimAM zrIjayasiMhasUri mahArAje je jaNAvela che, tenuM arthaghaTana A pramANe karavuM ke anuparita asadbhUta vyavahAranayanI apekSAe AtmA mUrta che tathA paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayanI apekSAe AtmA amUrta che. A pramANe svataMtra zvetAMbarajainadarzana tathA samAnataMtra digaMbaraainasaMpradAya - A baMneno samanvaya karavAnI kAmanAvALA AtmArthI jIvoe upara pramANe yojanA karavI. kAraNa ke 'jinamata to sarvanayonA samUhasvarUpa che' A mujaba vizeSAvazyakabhASyavRttimAM maladhArI zrIhemacaMdrasUrijIe jaNAvela che. sarva nayonA samanvaya vinA pUrNa jinamatano bodha ja thato nathI. * chaMdabaMga doSa = - (trA.) ahIM paNa dravyAnuyogatarkaNAmAM 'sabhUtavyavahAra' ItyAdirUpe dekhADela zlokamAM chaMdabhaMga che. OM vyavahAra, vyavahAra-nizcaya ane nizcayamAM TharIe / AdhyAtmika upanaya :- ahIM TabAnA AdhAre evuM sUcita thAya che ke prabhunA stavana, stotrapATha, 1. van: rasA: nagna, namyo Dho, sparza malTo nizvayAt nIve| no satti mamUrti tataH, vyavahArAj mUrti: vanyataH||
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/8 0 vyAvahArikasAdhanAyAm itikartavyatA nAsti 0 2027 cetasikRtya jinezvarabAhyAtizaya-vANIguNAdigarbhastotrAdikaM vyavahAranayataH zAstrakAraiH akAri / vyAvahArikastavanAdau netikartavyatA paryavasyati, naizcayikavItarAgatAdiguNastavanAdikamadyA'pi mama / kartavyamityavadhAnakRte 'vyavahAranayAbhipretamidaM stotrAdikam' ityavadhAtavyaM stotrapAThAdyavasare prAjJaiH svacetasi / evaM svabhUmikAnusAreNa prAjJaiH prabhudehaguNAdyanuviddhAtmaguNasaMstavagarbhastotrAdikaM ptthitvym| / paramA''dhyAtmikabhUmikopalabdhau ca prazAntacittena kevalavItarAgatA-paramanirvikAritA-niSkaSAyatA-niHsaGgatA-sa nirmalatA-nirAlambanatA-nirupamatA-nirbandhadazAdyAtmaguNagarbhaM jinezvarastotrAdikaM tattadguNopalabdhyAzayataH / paThanIyam, yato dvau api nayau vibhinnbhuumikocittttvprkaashkaarinnau| taduktaM namaskAramAhAtmye siddhasenasUriNA "nizcaya-vyavahArau dvau sUryAcandramasAviva / ihA'mutra divA-rAtrau sadodyotAya jAgrataH / / " ka (na.mA.2/11) iti| nirantaram AdarapUrvam itthamarhadviziSTa-vizuddhaguNagocaratAttvikaruciM sampAdya, Ni tatprAptisaGkalpaM dRDhIkRtya, tathAvidhaguNaprApakasAdhanAparAkASThayA sarvasadguNasiddhizikharA''rohaNaM drutaM kAryam / tatazca "aNaMtuttamasokkhamokkhaM" (ma.ni.1/111-pR.12) ityevaM mahAnizIthoktaM mokSaM drutaM labhate sarvasadguNasiddhizikharA''rUDha ityvdheym||13/8|| stuti vagere bolatI vakhate nIcalI bhUmikAvALA jIvone lAbha thAya, prAthamika kakSAnA bhaktono prabhubhaktimAM ullAsa-umaMga vadhe mATe zAstrakAra bhagavaMtoe prabhunA mUrtasvabhAvane manamAM rAkhIne bAhya atizaya, vANInA pAMtrIza guNo vagerenuM varNana stavana, stotra vageremAM karela che. "zrIjinezvara bhagavaMtanI vyAvahArika stavanAmAM mArI ItikartavyatA samAyelI nathI. haju mAre nizcayanayasaMmata prabhuvartI vItarAgatAdi guNonI stavanA karavAnI bAkI che' - ItyAdi bAbata khyAlamAM rahe te mATe vyavahAranayasaMmata te te stuti, stavana vagere bolatI vakhate prAjJa jIvoe "A prabhunI vyavahAranayasaMmata stuti che' - Avo sa AMtarika khyAla rAkhavo jarUrI che. tathA potAnI bhUmikA mujaba prabhunA dehaguNonI sAthe AtmaguNonI prazaMsAthI garbhita stuti, stavana vagere bolavA joIe. A rIte vyavahAra-nizcayano samanvaya karavo. CBI. tathA potAnI bhUmikA viziSTa rIte AdhyAtmika UMcAIne prApta kare tyAre prazAMta citte kevala vItarAgatA, parama nirvikAritA, niSkaSAyatA, niHsaMgatA, nirmalatA, nirAlaMbanatA, nirupamatA (= upamAatItatA), rA. nibaMdhadazA vagere AtmaguNothI garbhita evI prabhustavanA te te guNonI prAptinA AzayathI karavI joIe. kAraNa ke beya naya alaga-alaga bhUmikAne yogya evA tattvane prakAze che. tethI ja namaskAramAhAbhyamAM zrIsiddhasenasUrijIe jaNAvela che ke "sUrya ane caMdra jema divasa-rAta prakAza pAtharavA jAgatA che, tema nizcaya ane vyavahAra banne naya A lokamAM ane paralokamAM prakAza pAtharavA sadA jAgatA rahe che.' niraMtara ahobhAvapUrvaka A rIte prabhunA viziSTa ane vizuddha guNonI tAttvika ruci keLavI, tenI prAptinA saMkalpane daDha banAvI, tathAvidha guNaprAptinI sAdhanAne jvalaMta banAvI sarvaguNasiddhinA zikhare vahelI take ArUDha thavuM joIe. sarvasaguNasiddhinA zikhare ArUDha thayela sAdhaka tyAra bAda mahAnizIthamAM jaNAvela anaMta ane uttama evA sukhavALA mokSane meLave che. A bAbata khyAlamAM rAkhavI. (13/8) 1. anannottamasomamAM
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 2028 0 upacAraniyamanavimarza: 6 13/9 upacAriI paNi pugali re, nahIM amUrtasvabhAva; upacariI anugamavazi re, vyavahAriI je bhAvo re I13/lA (217) catura. cetanasaMyogaI dehAdikanaI viSaI jima cetanatva paryAya upacariyAI chaI, tima amUrtatva upacaratA ja nathI. te mATaS (upacAriI =) adUbhUta vyavahArathI paNi pugalanaI amUrtasvabhAva (nahIM =) na kahiche. "pratyAttidoSaI amUrtatva tihAM kima na upacari?" te Upari kahaI chaI - umeva dRDhati - "upathAraviti upacArAdapi syAnna pudgale jaatvmuurttaa| sambandhAdupacaryante bhAvA hi vyaavhaarikaaH||13/9 / / prakRte daNDAnvayastvevam - upacArAdapi pudgale jAtu amUrttatA na syAt / sambandhAd vyAvahArikAH di AvI 35varyantIArU/1 0 upacArAdapi pudgale = pudgalatvAvacchinne jAtu = kadAcid api amUrtatA = amUrtasvabhAvo = naiva thAt | tadurum kAttApatI "putacopavAra nAsti samUtvam" (sA.pa.pU.71) tiA etena paramArthataH acetane'pi dehe yathA cetanadravyasaMyogAt cetanasvabhAva upacaryate tathA paramArthato mUrte'pi paramANvAdipudgale amUrttadharmAstikAyAdidravyasaMyogAd amUrtasvabhAva upacaryatAm asadbhUtavyavahAranayAnusAreNeti nirastam, cetanadravyasaMyogakRtaparyAyasattve'pi amUrttadharmAstikAyAdisaMyogakRtaparyAyavirahAdeva pudglavataraNikA :- upara jaNAvelI vAtane ja graMthakArazrI daDha kare che : ja pugalamAM aupacArika paNa amUrtatA nathI : digaMbara << zlokArtha :- upacArathI paNa pudgala dravyamAM kyAreya amUrtatA na hoya. saMbaMdhavizeSathI vyavahArane yogya evA ja svabhAvono upacAra thAya che. (13/9) sa vyAkhyArtha:- upacArathI paNa ekeya pudgalamAM kyAreya paNa amUrtasvabhAva nathI ja hoto. tethI ja AlApapaddhatimAM jaNAvela che ke "pudgalamAM upacArathI paNa amUrtatva nathI." Cii zaMkA :- (tera) jema zarIra paramArthathI acetana hovA chatAM paNa cetanadravyanA saMyogathI zarIramAM cetanasvabhAvano upacAra thAya che tema paramANu vagere pudgala dravya paramArthathI mUrta = rUpI hovA chatAM che paNa amUrta evA dharmAstikAya vagere dravyanA saMyogathI amUrtasvabhAvano upacAra asabhUta vyavahAra nayanA mata mujaba thaI zake ne ? pugalamAM aupacArika amUrtatA mAnavAmAM zuM vAMdho ? : zarIramAM amUrta dravyanI asara nathI : digaMbara : samAdhAna :- (cetana) uparokta zaMkA vyAjabI nathI. AnuM kAraNa e che ke zarIra paramArthathI 1 ma.mAM "je pATha. ko.(38)no pATha lIdho che. je pustakomAM "paryAya pada nathI. ko.(9)si.mAM che. je zAM mAM ucAra' pATha.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/9 0 dehAdI amUrtatvApAdanam / 2029 dravye'mUrttatvopacArA'yogAt / ____na cAtmano'mUrttatvena cetanadravyasaMyogakRtaparyAyasattve'mUrtAtmadravyasaMyogakRtaparyAyasattvaM dehAdipudga- yA leSu naiva virudhyate iti vAcyam, ___pudgalatvAvacchinne cetanadravyasaMyogajanitAH ye paryAyAH santi teSu caitanyaprayuktatvasattve'pi , amUrttatvaprayuktatvavirahAt, anyathA dehAdau caitanyavad amUrttatvasyApi svArasikalaukikavyavahAra Apadyeta / za kiJca, saMsAridazAyAmAtmanyapi asadbhUtavyavahAreNa mUrttatvamevA'sti, na tvamUrttatvamiti ka dehAdipudgalaparyAyANAM caitanyaprayuktatve'pi amUrttatvaprayuktatvA'sambhava eva / dehAdipudgalAnAM tadAnIM rNi jaDa hovA chatAM paNa cetanadravyanA saMyogathI zarIramAM amuka prakAranA paryAyo utpanna thAya che. tethI te paryAyanA lIdhe zarIramAM asabhUta vyavahAranayathI cetanasvabhAvano upacAra thaI zake che. zarIrAtmaka pudgaladravyamAM cetanadravyasaMyogajanita amuka prakAranA paryAya hovA chatAM paNa amUrta evA dharmAstikAyAdi dravyonA saMyogathI niSpanna tathAvidha paryAyo rahetA nathI. tethI pudgala dravyamAM amUrtatvano upacAra thaI zakato nathI. mATe asabhUta vyavahAranayanA mata mujaba paNa pudgaladravyamAM aupacArika amUrtatva mAnI zakAtuM nathI. zaMkA :- (ra vA.) dharmAstikAya vagere dravyanI jema Atmadravya paNa amUrta ja che. Atmadravyano to pudgaladravyane saMyoga thaI zake che. tathA AtmadravyanA saMyogathI niSpanna paryAyo paNa pudgaladravyamAM rahe ja che. A vAta tamane paNa mAnya che. tethI amUrta AtmadravyanA saMyogathI niSpanna paryAyo dehAdi pudgaladravyamAM rahI zake che. AvuM mAnavAmAM Agamavirodha vagere koI doSa AvatA nathI. tethI amUrta AtmadravyanA saMyogathI niSpanna paryAyanA nimitte pudgaladravyamAM asabhUta vyavahAranayanA mata mujaba che aupacArika amUrtatA mAnavAmAM zuM vAMdho ? che pugalaparyAya amUrtasvabhAvaprayukta nathI haS samAdhAna :- (kutti.) tamArI vAta kaMIka aMze sAcI che. tema chatAM paNa pudgala dravyamAM amUrtatAno sa upacAra thaI zake tema nathI. AnuM kAraNa e che ke koI paNa pugalamAM cetanadravyanA saMyogathI niSpanna thayelA je je paryAyo rahelA hoya che, te te paryAyomAM caitanyamayuktatva hovA chatAM paNa amUrtatvaprayuktatva rahetuM nathI. arthAt AtmasaMyogajanya pudgalaparyAyo cetanasvabhAvaprayukta hovA chatAM paNa amUrtasvabhAvaprayukta nathI. tethI zarIrAtmaka pagaladravyamAM cetanasvabhAvano upacAra thaI zake che, paNa amUrtasvabhAvano upacAra thaI zakato nathI. jo pudgalaparyAyomAM caitanyaprayuktatvanI jema amUrtatvaprayuktatva paNa hoya to dehAdimAM caitanyanI jema amUrtatvano paNa svArasika laukika vyavahAra thavAnI Apatti Avaze. paraMtu A vAta to pratyakSa pramANathI ja viruddha che. tethI pudgala dravyamAM aupacArika paNa amUrtatva mAnavuM vyAjabI nathI. saMsArI jIvamAM mUrtatA ja che , (ziSya.) vaLI, bIjI mahattvanI vAta e che ke saMsArIdazAmAM AtmAmAM paNa asabhUta vyavahAra nayathI mUrtatva ja che, amUrtatva nathI. tethI ja dehAdi pudgalaparyAyo caitanyaprayukta hovA chatAM paNa amUrtatvaprayukta to na ja saMbhave. kyAMya paNa aupacArika amUrtatva jovA nathI ja maLatuM. vaLI, trIjI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/9 2030 - asmadIyadehAdau amUrttatvopacArA'bhAva: 0 cakSurgrAhyatvenA'mUrttatvapratyayabAdhAdapi pudgaladravye'sadbhUtavyavahAranayAdapi amUrtasvabhAvo nocyate loke / ga tatazcA'mUrtasvabhAvaprayuktaH ko'pi pudgalaparyAyo nAstIti mantavyam / anyathA dehAdau sarvadaivA'mUrttatvaM vyavahriyeta srvtraa'vigaanen| etena amUrttAtmadravyasaMyogavizeSalakSaNapratyAsattivazAdeva mithyAtvAdidoSAt caitanyamiva asmadIyadehAdipudgaleSvevA'mUrttatvamupacaryatAmiti nirastam, -- zAstra-lokabAdhAt / na hi kenA'pi asmadIyaM zarIrAdi amUrttatvena vyavahriyate pratIyate vA, ruupaadyuplbdheH| prakRte "mUrtasya bhAvo mUrttatvaM rUpAdimattvam, amUrtasya bhAvo'mUrttatvaM rUpAdirahitatvam" mahattvanI vAta e che ke dehAdi pudgalomAM amUrta evA AtmAdidravyano saMyoga hoya tyAre te dehAdi pugalo cakSugrAhya ja che. amUrtasaMyukta dehAdi pudgalonuM AMkha dvArA jJAna thatuM hovAnA kAraNe temAM amUrtatvanI aupacArika pratIti bAdhita thaI jAya che. tethI pudgala dravyamAM asabhUta vyavahAranayathI paNa loko amUrtasvabhAva kahetA nathI. Ama "amUrtasvabhAva prayukta koI paNa pudgalaparyAya nathI' - tevuM mAnavuM joIe. jo koI dehAdi pudgalaparyAyo AtmadravyanA amUrtasvabhAvathI prayukta hoya to amUrtasvabhAva prayukta paryAyo dehAdimAM hAjara hovAthI dehAdimAM sarvadA amUrtatvano vyavahAra nirvivAdarUpe thavAnI Apatti Avaze. paraMtu AvuM to koIne paNa mAnya nathI. tethI pugalamAM aupacArika amUrtatA mAnavI vyAjabI nathI. je ApaNA zarIrAdimAM amUrtatAno AkSepa . zaMkA :- (rtana.) pudgalamAtramAM dharmAstikAya vagere amUrta dravyono saMyoga rahelo che - e tamArI vA vAta sAcI che. paraMtu zarIra vagerenA pudgalomAM jevA prakArano AtmasaMyoga rahelo che tevA prakArano dharmAstikAyAdi dravyano saMyoga koI paNa pudgala dravyamAM raheto nathI. AtmA je rIte dehAdi pudgalo sAthe ekameka thayelo che te rIte dharmAstikAya Adi dravyo zarIra sAthe ekameka thayelA nathI. tethI amUrta AtmadravyanA vizeSa prakAranA saMyogasvarUpa saMbaMdhanA nimitte mithyAtvAdi doSanA kAraNe caitanyano jema dehAdi pudgalomAM upacAra thAya che, tema ApaNA dehAdi gugalomAM ja amUrtadravyano paNa abhUta vyavahAranayathI upacAra thavo joIe. tethI ghaTa-paTAdimAM amUrtapaNAno aupacArika vyavahAra thavAnI Apattine avakAza raheze nahi. phakta ApaNA zarIra vageremAM ja amUrtatAno aupacArika vyavahAra thaze. vyavahAra yogya svabhAvono ja upacAra thAya che samAdhAna :- (zAstra) tamArI vAta vyAjabI nathI. kAraNa ke zarIrane arUpI mAnavAmAM zAstrano bodha che tathA lokavyavahArano paNa bAdha che. koI paNa mANasa mithyAtvAdi doSanA lIdhe jema zarIra vagereno cetana tarIke vyavahAra kare che, tema zarIrano amUrta tarIke vyavahAra karato nathI. tathA koIne paNa ApaNA zarIranI amUrtarUpe pratIti paNa thatI nathI. kAraNa ke temAM rUpa vagere upalabdha thAya che. prastutamAM AlApapaddhatinI pUrvokta (11/2) eka vAta anusaMdhAna karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "mUrtano
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarU/2 * Arope prasiddha sati nimittAnusaraNam 0 2031 "anugamavazi eka saMbaMdha joDatA doSaI jeha svabhAva vyavahAriI te upacariI paNi sarva dharmano upacAra na hoI. _____tathA ca 'Arope sati nimittAnusaraNam, na tu nimittamastItyAropaH' iti nyAyo'trA''zrayaNIyaH, a tti bhAva: ll13/lA. (A.pa.pR.19) iti pUrvoktam (11/2) AlApapaddhativacanamanusandheyam / tathA ca zarIrAdau rUpAdyupalabdheH pa kathamamUrttatvavyavahAraH syAt ? sambandhAd = anyonyAnugamapariNAmavazAd vyAvahArikAH = vyavahArayogyA / hi = eva bhAvAH = svabhAvA upacaryante, na tu sarve eva / ____ anena anyonyAnugamapariNAmavazAd mithyAtvAdidoSataH yathA dehAdau AtmagataM caitanyamupacaryate tathA amUrttatvamupacaryatAm, upacAranimittA'vizeSAd iti nirAkRtam, "Arope sati nimittA'nusaraNAt, na tu nimittamastIti AropaH" (kira.pR.111 sAdRzyA.) iti ke kiraNAvalyAm udayanoktasya nyAyasyA'tra jAgarUkatvAt / bhAva = pariNAma te mUrtatA. A mUrtatA rUpAdimattvasvarUpa che. tathA amUrta dravyano bhAva = pariNAma eTale amUrtatA. rUpAdizUnyatA eTale amUrtatA." tethI zarIramAM rUpa-rasAdi jaNAvAthI te kaI rIte amUrta tarIke vyavahArya bane ? dravyano paraspara = ekabIjAmAM anugama = anuvedha (= ekamekapaNuM) thavA svarUpa pariNAmanA lIdhe vyavahAra karavA yogya evA ja svabhAvano upacAra thAya. badhA ja svabhAvono upacAra na thAya. tethI zarIra ane AtmA ekabIjA sAthe ekameka thavA chatAM zarIramAM Atmagata caitanyasvabhAvano upacAra thAya che. paNa amUrtitvasvabhAvano upacAra thato nathI. kema ke parasparaanugamasvarUpa pariNAmanA AdhAre upacAra karavA yogya svabhAva caitanya che, amUrtatva nathI. zaMkA :- (ganena) anyonya anugamasvarUpa pariNAmanA AdhAre mithyAtvAdi doSanA lIdhe jema zarIra sa. vageremAM Atmagata caitanyano upacAra thAya che, tema Atmagata amUrtatvano paNa upacAra bhale ne thAya ! kAraNa ke upacAramAM nimitta bananAra anyonya anugamasvarUpa nimitta to samAna ja che. upacAranimittamAM (vo. koI vizeSatA na hovAthI eka svabhAvano upacAra thAya ane bIjA svabhAvano upacAra na thAya - AvuM zA mATe? 6 nimitta hovA mAtrathI Aropa na thAya che samAdhAna :- ("mArope.) tamArI dalIla vyAjabI nathI. AnuM kAraNa e che ke "eka vastuno bIjI vastumAM upacAra thato hoya to tyAM koIka nimitta hovuM joIe. koIka nimittane anusarIne tevA prakArano Aropa prasiddha thayela hovo joIe. A pramANe mAnIne vidvAno prasiddha upacAraWlamAM nimittane zodhI kADhe che. paraMtu AropanuM nimitta hoya eTalA mAtrathI ziSTa loko Aropa karavA mAMDatA nathI' - A pramANe prAcIna naiyAyika udayanAcArye kiraNAvalI graMthamAM jaNAvela che. udayanAcAryapradarzita niyama 1 mo.(2)mAM "anugamyavanya' - azuddha pATha. * si.+zAM.mAM "saMbaMdha joDatAM' pATha. tathA ma.mAM "sabaMdha doSaI" pATha. 8 zAM.mAM "doSaI pATha nathI. lI.(2+3+4)mAM che. * pustakomAM "ttamurarItyA ..." pATha. A.(1)no pATha lIdho che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2032 * niSprayojanAropA'naGgIkAraH 13/9 ____ "siddhe vyavahAre nimittAnusaraNAt / na ca svecchAkalpitena nimittena lokavyavahAraniyamanam, avyavasthayA lokavyavahAraviplavaprasaGgAd" (nyA.ku.4/1 vR.pR.225) iti nyAyakusumAJjalisvopajJavRttau udayanoktiH api rA atra na vismrtvyaa| na hi parasparAnuvedhalakSaNam upacAranimittam avalambya kenA'pi vijJena zarIrAdau caitanyavad amUrttatvam upacaryate, niSprayojanatvAt / prayojanavirahe tUpacArapravRttyayogAt / / taduktaM vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRttau "mukhyA'bhAve sati prayojane nimitte copacAraH pravarttate / na caivamupacAre zizvit prayonanati" (vi..ma. 289 vR) rUti mAMvanIyam prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - udAttaprayojanasattve kaJcid nimittavizeSamAzritya ziSTAH gi ekadravyaguNam aparadravye upacaranti, na tu upacAranimittAstitvamAtreNa / na hi mukhagatakRSNati lopalambhamAtreNa 'tava mukhaM zazivad bhAsate' ityupacarya parakIyamukhaM kalaGkitamiti jJApayanti kA shissttaaH| na hyanupayogataH ghaTa-kuDyAdyAsphAlanamAtreNa 'andho'yami'tyupacaranti vRddhaaH| jIvato jAgato hovAthI ahIM paNa lAgu paDe che. 4 upacAraniyamana vicAra 4 ("siddha) te ja rIte udayanAcArye nyAyakusumAMjali svopajJavRttimAM je jaNAvela che, te paNa ahIM bhUlavA jevuM nathI. tyAM jaNAvela che ke "vyavahAra prasiddha hoya to ja nimittanuM anusaraNa karavAmAM Ave. paraMtu potAnI IcchAthI kalpelA nimittathI lokavyavahAranuM niyamana karavuM yogya nathI. kAraNa ke tema karavAmAM koI jAtanI vyavasthA = maryAdA ja na rahevAnA kAraNe prasiddha lokavyavahArano uccheda thavAnI Apatti Ave. A banne kathananA AdhAre prastutamAM kahevAno Azaya e che ke zarIra vageremAM Atmagata caitanyano upacAra ziSTa loko kare che. tethI prasiddhi pramANe upacAranuM koIka nimitta hovuM joIe. te nimitta zarIrano ane AtmAno paraspara anuvedha ja che. AvuM zAstrajJa puruSoe zodhI kADhela che. jema upacAranuM A nimitta hAjara hovAthI zarIramAM Atmagata caitanyano upacAra thAya che tema zarIramAM Atmagata amUrtatvano paNa upacAra ziSTa loko zarU karatA nathI. kAraNa ke teoe tevo upacAra karavAmAM koI prayojana joyuM nathI. tathA prayojana vinA to upacAranI pravRtti karI ja na zakAya. tethI to vizeSAvazyakabhASyamaladhAravyAkhyAmAM jaNAvela che ke "mukhya padArtha gerahAjara hoya tyAre prayojana ane nimitta vidyamAna hoya to upacAra pravarte che. zarIrAdimAM amUrtatA vagereno upacAra karavAmAM to koI prayojana ja nathI." tethI zarIrAdimAM amUrtatAdino upacAra karavo yogya nathI. A bAbatanI vidvAnoe vibhAvanA karavI. karmabaMdhajanaka - parapIDAkAraka upacArane choDIe che AdhyAtmika upanaya :- TabA mujaba ahIM evuM phalita thAya che ke koIka umadA prayojana hAjara hoya tyAre ziSTa puruSo koIka nimitta vizeSane AzrayIne eka vastunA guNadharmano bIjI vastumAM Aropa kare che. paraMtu upacAranimitta hAjara hovA mAtrathI ziSTa puruSo kAMI upacAra karatA nathI. dA.ta. koIkanA moDhA upara kALo tala ke DAgha joIne "tamAruM moDhuM caMdra jevuM lAge che' - Avo upacAra karIne "sAmenI vyaktinuM moTuM kalaMkita che' - tevuM ziSTa puruSo jaNAvatA nathI. koIka mANasa anupayogathI
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/9 * karkazapariNAmasya tyAjyatA 2033 yadi ca '"teNaM coretti no vae" (da.vai.7/12) ityuktyA dazavaikAlike stenasyA'pi stenatayA vyavahAryatA nA'bhipretA, tathAvyavahAreNa svapariNAmakarkazatva - parapIDAdyApatteH tarhi anandhasya andhatvAropeNa svapariNAmakArkazyAdyApAdanaM kasya AtmArthinaH abhimataM syAt ? tatazca kaJcidapi rA nimittavizeSamavalambya prayojanavizeSopasthitau aupacArikavAkyaprayogakaraNe darzitAvadhAnaparAyaNatayA ma bhaavym| yathAkathaJcidupacArakaraNe vibhAvadazA vardheta / tAdRzA'sadbhUtavyavahAranayajJAnaM hi matyAndhyatayA mtm| yathoktaM jJAnasAre "svabhAvalAbhasaMskArakAraNaM jJAnamiSyate / dhyAndhyamAtramatastvanyad" (jJA. sA.1/3) kRti bhAvanIyam / kA tathA prayojanavizeSe sati cetanasaMyogavizeSavazAd dehAdau cetanatvopacAre'pi tadIyA'cetanatvaM Ni na vismartavyam, anyathA mithyAtvadAryaM na durlabham / svaM vismRtya parajijJAsA mithyAtvaM vardhayati / paracikIrSA hi kaSAyam upodbalayati / parabubhukSA ca viSayatRSNAM jnyti| etattritayabalena ca ghaDo, dIvAla ke khurazI vagere sAthe athaDAI jAya eTalA mAtrathI 'A AMdhaLo che' - Avo Aropa DAhyA mANaso karatA nathI. svapariNAmanI karkazatA tyAjya (vi.) kANAne paNa kANo kahevAnI ke corane paNa cora kahevAnI dazavaikAlikazAstrakAra nA pADe che. kAraNa ke tevuM bolavAmAM ApaNA pariNAma kaThora thAya che tathA bIjAne duHkha thAya che. jo upara mujaba zAstrakAra jaNAvatA hoya to pachI je mANasa vAstavamAM aMdha na hoya tenAmAM aMdha tarIkeno Aropa karIne potAnA pariNAmane kaThora banAvavAnI bhUla koI paNa AtmArthI jIva kaI rIte karI zake ? tevuM tene kaI rIte pasaMda hoya tethI koI paNa vizeSa prakAranA nimittanuM avalaMbana karIne Cul vizeSa prakAranuM prayojana upasthita thatAM aupacArika bhASAno prayoga karatI vakhate uparokta sAvadhAnI pratyeka AtmArthI jIve khAsa keLavavA jevI che. ADedhaDa upacAra karavAmAM Ave to vibhAvadazA ja zuM vadhe. vibhAvadazAvardhaka bane tevuM asadbhUtavyavahAranayagocara jJAna e to buddhinA aMdhApA svarUpe ja mAnya che. A aMge jJAnasAranI vAta vAgoLavA jevI che. tyAM mahopAdhyAyajIe jaNAvela che ke 'AtmasvabhAvanI jenAthI prApti thAya tevA saMskAranuM (= tevI pariNatinuM) kAraNa bane tevuM jJAna mAnya che. e sivAyanuM bIjuM jJAna to matino aMdhApo ja che.' ...to mithyAtva-kapAya-viSaya TaLe (tathA.) temaja vizeSa prakAranuM prayojana upasthita thatAM, cetanadravyanA vilakSaNa saMyoganA lIdhe, zarIrAdimAM cetanatvano Aropa-upacAra-vyavahAra karavo paDe tyAre paNa 'zarI2 paramArthathI acetana che' - A vAta bhUlAvI nA joIe. bAkI mithyAtvane dRDha thatAM vAra na lAge. kharekhara potAnI jAtane vIsarIne parane jANavAnI IcchA mithyAtvane vadhAre che. pa2ne karavAnI IcchA kaSAyanuM ja poSaNa kare che. pa2ne mANavAnI abhilASA (= bhogavavAnI ruci) viSayatRSNAne pedA kare che. A traNeyanA baLathI 1. tenuM paura kRti no vavet
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2034 0 cittavRttipravAhavizrAntiH kartavyA 0 saMsArAbhivRddhiH, etattritayavijayena caapvrgmaarggtiH| tatazca mumukSuNA parajijJAsA-cikIrSA rA -bubhukSAgocaracittavRttipravAhavizrAntiH kartavyA / itthaM bahirmukhatA-kartRtva-bhoktRtvapariNativilayena mithyAtva -kaSAya-viSayatRSNocchedataH '"arUviNo jIvaghaNA, naann-dsnnsnnnniyaa| atulaM suhaM saMpattA, uvamA jassa - nalthi kA" (utta. 36/66) ti uttaradhyayanasUtro siddhasuvuM suttamaM cArU/1 to saMsAra vadhe che. tathA A traNeyane jItavAthI mokSamArgamAM gati-pragati thAya che. tethI karmathI mukta thavAnI IcchAvALA jIve paratattvane jANavAnI, karavAnI, bhogavavAnI IcchA saMbaMdhI potAnI cittavRttinA | pravAhane vizrAMti ApavI joIe, vidAya ApavI joIe. A rIte parane jANavAnI utkaMThA ravAnA thavAthI bahirmukhatAnI pariNati TaLe tathA tenA lIdhe mithyAtvano uccheda thAya. parane karavAnI IcchA C{ii javAthI kartutvapariNAma vidAya le ane tethI kaSAya TaLe. temaja parane bhogavavAnI abhilASA nivRtta thavAnA lIdhe bhostRtvapariNatino vilaya thAya che ane tenAthI viSayatRSNAno uccheda thAya che. tenA baLathI siddhasukha sulabha bane. uttarAdhyayanasUtramAM siddhAtmAnuM sukha jaNAvatA kahe che ke "arUpI, nakkaraAtmapradezavALA, jJAna-darzanaupayogavALA siddhAtmAo evA atula sukhane pAmelA che ke jenI upamA nathI." (13/9) lakhI rAkho DAyarImAM.....4 * vAsanA eka jAtanA mAnAsaka bhAraboja che. upAsanA bhAravihIna guNasamRddha haLavAza che. * vAsanAne jagatasudhAraNAmAM rasa che. upAsanAne jAtasudhAraNAmAM rasa che. vAsanA dukhano sAmano karavA sajja che. upAsanA du:khano svIkAra karavA tatpara che. * vAsanAne zodhamAM tAlAvelI che. upAsanAne bodhamAM ruci che. * vAsanAnuM ApaghAtI valaNa che. upAsanAnuM valaNa amarajIvanane sanmukha che. * peTavidhAthI ane paisAvidyAthI vAsanA khuza thAya che. paralokavidyAthI ane paramAtmavidyAthI upAsanA tRpta che. 1. arUfpaLo nIvaranA , jJAna-vanasaMsita aturta suvuM samratA, 35mAM carcA (1) nAsti tuIl
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23/20 0 mithAsambaddhArthavibhajanavimarza: 0 2035 e bhAvi saMmati bhaNiuM re, anugata artha asesa; jala-paya jima navi vibhajiI re, yAvatu aMtya vizeso re I13/10 (218) catura. ga e bhAvi = e abhiprAyaI, sammatigraMthamAMhi (bhaNiu=) kahiuM chaI, je anugata atyaMta saMbaddha, azeSa kahitAM sarva, artha jala-paya jima = khIra-nIra pari, vibhajiI nahIM = pRthapha karizuM nahIM. kihAM tAMI ? (vAva) aMtya vizeSaI = aMtya vizeSatA* zuddha pudgala-jIva lakSaNaI vibhajiyaI. prakRte prAcAM sammatimAvedayati - 'ityevamiti / ityevaM sammatAvuktamartho hynugto'khilH| vibhAjyo na payo'mbhovad yAvadantyavizeSatAm / / 13/10 // prakRte daNDAnvayastvevam - ityevaM sammatau uktaM (yaduta) payo'mbhovad akhilaH hi anugataH / arthaH antyavizeSatAM yAvad na vibhAjyaH / / 13/10 / / ityevaM = darzitA'bhiprAyeNa sammatau = sammatitarkagranthe siddhasenadivAkarasUribhiH uktaM yaduta za akhilaH = sarvaH dehAtmAdiH arthaH = padArthaH anugataH = atyantasambaddhaH payo'mbhovat = kSIra ka -nIravad na hi = naiva vibhAjyaH = pRthkkaaryH| 'hi' prakRte'vadhAraNArthe "hi vishesse'vdhaarnne| hi pAdapUraNe hetau" (vi.lo. avyayavarga-84) iti vizvalocane dharasenavacanAt prdrshitH| atha paramArthato mitho vibhinno'pi dehAtmAdipadArthaH kiMyAvad naiva pRthak kAryaH ? ucyate, antyavizeSatAM = pudgala-jIvazuddhalakSaNAtmakA'ntyavizeSasvabhAvaM yAvat / anugtavatarapikA - prastutamAM prAcIna zAstrakAronI saMmatine graMthakArazrI jaNAve che : # atyaMta saMbaddha padArthanuM vibhAjana na thAya ? saMmatikAra # zlokArtha :- A abhiprAyathI saMmatitarkamAM jaNAvela che ke "dUdha ane pANInI jema tamAma anugata arthano aMtima vizeSasvabhAva na Ave, na jaNAya tyAM sudhI tenuM vibhAjana na ja karavuM. (13/10) vyAkhyArtha:- upara jaNAvela abhiprAyathI saMmatitarka nAmanA graMthamAM siddhasenadivAkarasUrijI mahArAje che jaNAvela che ke dUdha ane pANI jema ekabIjAnI sAthe atyaMta saMkaLAyelA che, tema je padArtho ekabIjA vA sAthe atyaMta saMkaLAyelA hoya te tamAma padArthane paraspara vibhaktasvarUpe na ja jaNAvavA. mULa zlokamAM rahela je "di' zabda avadhAraNa = jakAra arthamAM ahIM batAvela che, te "(1) vizeSa, (2) avadhAraNa, rasa (3) pAdapUrti, (4) hetu - A arthamAM "di' zabda vaparAya che' - A mujaba vizvalocanakozakAra dharasenajInA vacanane anusarIne batAvela che. zaMkA :- (ga.) paramArthathI deha, AtmA vagere judA hovA chatAM ekabIjAthI pRthak svarUpe teono vyavahAra kyAM sudhI na karavo ? samAdhAna :- (ucca.) dehAdisvarUpa pudgala, AtmA vagerenA jyAM sudhI grahaNa-upayogAdi zuddhalakSaNa * A.(1)mAM "dUdha pANI pATha. 4 pustakomAM "vizeSaI pATha. ko.(9)A.(1)no pATha lIdho che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ proble 2036 * sammatitarkavRttisaMvAdaH 13/10 yathA - "audArikAdivargaNAniSpannAccharIrAderjJAnaghanA'saMkhyeyapradeza AtmA bhinnaH" iti / atra gAthA - 'aNNoNNANugayANaM 'imaM va taM va' tti vibhayaNamajuttaM / jaha duddha-pANiyANaM jAvaMta visesapajjAyA / / (sa.ta.1.47) kRti // 13/10 rIta pa padArthabhedaH antyavizeSAt pUrvaM na kAryaH, antyavizeSadharmopalabdhau tu kArya iti bhAvaH / yathA 'jIvaccharIrAt saMsArI sattvaH bhinnaH' iti dehinamuddizya vyavahAro na yujyate, pudglaatmnorntyvishessaanullekhaat| antyavizeSopalabdhau tu 'anantaparamANughaTitaudArikAdivargaNAniSpannAt zarIrAdeH jJAnaghanA'saGkhyeyapradezaH AtmA bhinnaH' iti AtmAnam uddizya vyavaharaNaM yujyate / taduktaM sammatitarphe " aNNoNNANugayANaM 'imaM va taM vatti vibhayaNamajuttaM / jaha duddha-pANiyANaM jAvaMta visespjjaayaa||" (sa.ta. 1/47 ) iti pUrvoktam (13/6) atrAnusandheyam / abhayadevasUrikRtavyAkhyA tu vam "anyo'cADanu tayoH = parasparA-DanupraviSTayoH lAbha-rmaLo: 'tuM vA tavuM vA' kRti 'rUvaM rma, ayam svarUpa aMtima vizeSasvabhAva na Ave, na jaNAya tyAM sudhI teone ekabIjAthI judA na ja pADavA. aMtya vizeSasvabhAva maLe to dareka padArthane judA pADavA. aMtima vizeSa vaDe zarIra ane AtmA banne bhinna che tevo vyavahAra thaI zake che. 'jIvaMta zarIrathI saMsArI jIva judo che' - Avo vyavahAra dehadhArI jIvane udezIne thaI na zake. kema ke tyAM pudgalanA ane AtmAnA antyavizeSano ullekha thayelo nathI. jo aMtyavizeSano ullekha thAya to vibhaktavyavahAra thaI zake che. jema ke 'audArika Adi vargaNAthI niSpanna thayela zarIra vagerethI AtmA bhinna che. kAraNa ke AtmA jJAnadhana che, jJAnathI ThasoThasa bharela che. tathA AtmAnA pradezo = avayavo asaMkhya che. jyAre zarIra paramArthathI jJAnazUnya che tathA anaMta paramANuothI = avayavothI niSpanna thayela che' - A pramANe dehadhArI AtmAne uddezIne vyavahAra karavo e vyAjabI che. kAraNa ke uparokta vyavahAramAM AtmA ane zarIranA aMtya vizeSa batAvAyA che. Ama aMtima carama vizeSa lakSaNo vaDe be padArthamAM bheda darzAvI zakAya che. . = A saMsArI jIva ane karma vacce avibhakta vyavahAra sa (tavRtta.) saMmatitarkamAM jaNAvela che ke "paraspara anugata padArthamAM 'A te ja che' athavA 'A A ja che' A pramANe ekabIjAne chUTA pADavAnuM kArya vyAjabI nathI. jema ke dUdha ane pANIne koI eka cokkasa svarUpe jaNAvavAnuM kArya vyAjabI nathI. aMtima vizeSaparyAya pUrve sudhI tene chUTA pADI na zakAya. (aMtya vizeSanI apekSAe bheda karI zakAya.)" pUrve (13/6) A saMdarbha darzAvela che. tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. abhayadevasUrijIe tenI vyAkhyAmAM jaNAvela che ke "AtmA ane karma ekabIjAmAM vartamAna kALe atyaMta bhaLI cUkelA che. tethI karmayukta AtmAnI aMdara 'A karma ja che' athavA 'A AtmA ja che' - Avo vyavahAra karavo vyAjabI nathI. athavA 'A karma che', 'A AtmA che' - A rIte vyavahAra karavA dvArA saMsArI AtmAne ane karmane ekabIjAthI judA pADavA te vyAjabI nathI. kAraNa ke AvuM vibhAjana = pRthakkaraNa karavAnuM ApaNI pAse koI pramANa nathI. tethI tevuM pRthakkaraNa azakya 1. anyonyAnumatayo: 'tuM vA tavuM vA' kRti vimananam jhayum| yayA sudha-pAnIyayo, yAvantaH vizeSaparvAyA (? yAvavuM antyavizeSaparyAyAn) / / -
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3/4 0 0 sammatitarkavRttipAThaparAmarzaH . 2037 AtmA' iti yad vibhajanaM = pRthakkaraNaM tad ayuktam = aghaTamAnakam, pramANA'bhAvena kartumazakyatvAt, yathA pa duggha-pAnIyayoH prsprprdeshaanuprvissttyoH| kiMparimANo(NAmo?)'yamavibhAgaH jIva-karmapradezayoH ? iti| Aha - yAvanto vizeSaparyAyAH tAvAn / ataH param avastutvaprasakteH, antyavizeSaparyantatvAt ma sarvavizeSANAm, 'antya' iti vizeSaNAnyathA'nupapatteH" (sa.ta.1/47 vR.bhAga-3, pRSTha-452) iti / tatazca / jIvaccharIre'nupacaritA'sadbhUtavyavahAranayena amUrttatA antyavizeSalakSaNatayA vyAvartakatvAd naivopacaryate tannyAyyamevetyavasIyate / prakRte "jAvaMta visesapajjAyA" (sa.ta.1/47) iti vibhaktanirdezamaGgIkRtya zrIabhayadevasUribhiH Na "yAvanto vizeSaparyAyAH" (sa.ta.1/47/vR.) iti yadudalekhi tatra sthAne "jAvaMtavisesapajjAyA" (sa.ta. kA 1/47) iti avibhaktanirdezamaGgIkRtya "yAvad antyavizeSaparyAyAn' iti arthaghaTanaM saGgacchatetarAm, che. dUdhamAM pANI nAkhavAmAM Ave tyAre dUdhanA ane pANInA pudgalo ekabIjAmAM bhaLI jAya che. tethI tyAre jema "A dUdha ja che" athavA "A pANI ja che" athavA "A dUdha che ane te pANI che' - tevuM pRthakkaraNa karI zakAtuM nathI, tema saMsAradazAmAM AtmAno ane karmano vibhakta vyavahAra karI zakAto nathI. tethI saMsArI jIvano ane karmayugalono paraspara avibhakta vyavahAra ja vyAjabI che. zaMkA :- (.) kyAM sudhI saMsArI jIvano ane karma pudgalono prastuta avibhakta vyavahAra thAya? jI aMtyavizeSaparyAyaparyanta vyavahAra vicAra che. samAdhAna :- (sAda.) jeTalA avAntara vizeSaparyAyo hoya tyAM sudhI avibhakta vyavahAra karavo. matalaba ke carama vizeSaparyAyanI apekSAe padArthomAM vibhakta vyavahAra karavo. tyAra bAda padArthomAM sa pRthakkaraNa = vibhAjana jo na karavAmAM Ave to vastu avastu banavAnI Apatti Ave. kAraNa ke sarva vizeSaparyAyonA cheDe anya vizeSa = bhedaka paryAya Ave che. aMtya vizeSaparyAya bAda bIjA | koI paNa vizeSaparyAya = bhedakasvabhAva hotA nathI. kAraNa ke aMtya vizeSaparyAya pachI paNa bIjA vizeSaparyAyano svIkAra karavAmAM Ave to te aMtya vizeSaparyAyanuM "aMtya' evuM vizeSaNa asaMgata thavAnI che. Apatti Ave." A pramANe abhayadevasUri mahArAje jaNAvela che. Ama aMtyavizeSa vyAvartaka bane che. AthI aMtyavizeSano upacAra na thAya. amUrtatA e aMtyavizeSasvarUpa vyAvartakadharma hovAthI anupacarita asabhUta vyavahAranaya jIvatA mANasanA zarIramAM amUrtatAno upacAra nathI karato. te vAta vyAjabI ja che. evuM jaNAvavAnuM prastutamAM tAtparya jaNAya che. C saMmatitarkavyAkhyAgata pAThanI vicAraNA 4 (pravRtta.) sammatitarkanI prastuta gAthAnI vyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijIe "yAvanto vizeSaparyAyA' - Avo je ullekha karyo che, tenA sthAne "vAva vizeSaparyAyA' - A mujaba arthaghaTana karavuM vadhu yogya che. tethI "nAvaMta vilesanIyA' - Ama chUTaka nirdeza karavAnA badale "nIvaMtasipannAyA' Avo samAsagarbhita nirdeza mAnya karavAmAM Ave to ame upara jaNAvela saMskRta pATha prApta thaI zake. temaja te mujabanuM arthaghaTana paNa saMgata thaI zake. kAraNa ke "jeTalA pramANamAM vizeSaparyAyo hoya phakta
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ * F 2038 mitho'nugatArthavibhajanavicAraH yataH na kevalaM vizeSaparyAyapramANakaM vibhajanam ayuktam kintu sakalasAmAnyaparyAyA'caramavizeSaparyAyaparimANakameva vibhajanam ayuktam / yAvad antyavizeSaparyayAn' iti pAThA'GgIkAre "tAvAn" (sa.ta.1/47 vR.) iti adhyAhRtapAThA''vazyakatA'pi nAsti, taM vinaiva kRtsnagAthArthagocaranirAkAGkSA'rthabodhopapatteriti bhaavniiym| taduktam adhyAtmasAre'pi " anyo'nyA'nugatAnAM kA 'tadetaditi vA bhidA / yAvaccaramaparyAyaM yathA paaniiy-dugdhyoH||" (a.sA. 18/117) iti / mithoyuktapadArthAnAm asaGkramaH jJAnAdisvalakSaNAtmakAka 'ntyavizeSaparyAya puraskAreNa samarthitaH jJAnasArasvopajJastabake (14 /7) yazovijayavAcakendra: " aNNoNNANi NugayANaM..." (sa.ta.1/47) ityAdisammatitarkagAthA'valambanata ityvdheym| atha ko'yam antyavizeSaH ? iti cet ? atra 13/10 2 "iya sAmanna-visesAvekkhA jAvaMtimo bheo" (vi.A.bhA. 284) iti vizeSAvazyakabhASyagAthA - teTalA ja pramANamAM anyonyAnugata padArthonuM vibhajana ayukta che' A mujaba padArtha mAnya nathI. hakIkata e che ke 'astitva-prameyatvAdi tamAma sAmAnyaparyAyo ane dravyatvAdi tamAma acarama vizeSaparyAyo jeTalI saMkhyAmAM (pramANamAM) hoya, teTalI saMkhyAmAM parasparamIlita padArthonuM vibhajana ayukta che.' vAstavamAM 'aMtya vizeSaparyAyo sudhI parasparamIlita padArthonuM vibhajana yukta nathI' - Avo artha tyAM abhipreta che. tethI 'yAvavuM antyavizeSaparyAyAn' - Avo pATha saMmativyAkhyAmAM uparokta sthaLe hoya tevuM saMbhave che. tathA Avo vyAkhyApATha svIkAravAno bIjo phAyado e che ke 'tAvAnuM' - A mujaba adhyAhata pAThane umeravAnI AvazyakatA paNa nahi rahe. tenA vinA ja sammatitarkanI prastuta samagra gAthAno arthabodha nirAkAMkSapaNe saMpanna thaI jaze. A rIte ahIM vidvAnoe UMDANathI vibhAvanA karavI. (taku.) adhyAtmasAramAM paNa jaNAvela che ke "carama paryAya (= vizeSa) sudhI (= pahelAM), dUdha { ane pANInI jema anyonya anugata padArthomAM 'te ke A' Avo bheda kyAMthI saMbhave ?" te ja rIte mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje ja 1'aLonALuvALuM..' A sammatitarkagAthAnuM AlaMbana laIne // jJAnasAra prakaraNanA vidyAaSTakanA (14/7) svopajJa TabAmAM paraspara maLelA jIva-pudgalAdi padArthomAM asaMkramanuM = vibhinnatAnuM vibhAganuM samarthana jJAnAdi svalakSaNAtmaka aMtya vizeSaparyAyane AgaLa karIne ja karela che. matalaba ke tyAM paNa teozrIe 'yAvanto vizeSaparyAyA' AvuM arthaghaTana karavAnA badale 'yAvajJavizeSaparyAyAn' A mujaba saMmatitarkagAthAnuM vizleSaNa karIne ja tyAM asaMkramanuM vibhAganuM samarthana karela che. A bAbatane vijJa vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. = = prazna :- (tha.) A antyavizeSa zuM che ? - - * anya vizeSaparyAyanI oLakhANa javAba :- (atra.) tamArA praznano javAba vizeSAvazyakabhASyanI vaizya sAmanna-vikSesAvevavA nAvaMtimo mene' A gAthAnA (284) uttarArdhanI vyAkhyAmAM maladhArI hemacandrasUrijI A mujaba jaNAve che 1. anyonyAnu tAnAm....| 2. kRti sAmAnya-vizeSApekSA yAvattimAM mevA
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23/20 * yAvatpadArthaprakAzanam // 2039 zakalasya vRttau "yasmAcca vizeSAt parato vastuno'nye vizeSA na sambhavanti, so'ntyH| athavA sambhavatsu api anyavizeSeSu yato vizeSAt parataH pramAtuH tajjijJAsA nivarttate so'ntyaH / tam antyaM vizeSaM yAvad" (vi.A.bhA.284 ma.va.pR.84) iti zrIhemacandrasUrayaH praahuH| ____tatazca prameyatva-sattva-dravyatvA''tmatva-jJAna-kevalajJAnA'yogikevalajJAna-siddhakevalajJAna-prathamasamaya-ma siddhakevalajJAnAdInAm uttarottaravizeSadharmANAm anantAnAm Atmani sattve'pi caitrasya jJAnalakSaNavyAvartakadharmopalambhottaraM tadanyavizeSaparyAyagocarajijJAsAvirahe taM prati jJAnameva antyavizeSaparyAyavidhayA boddhavyam / tatpuraskAreNa Atma-karmaNoH anyo'nyAnugatayoH vibhajane sa vibhAgo yuktH| kintu antyavizeSaparyAyaM yAvad vibhaktavyavahAro'nyo'nyAnugatAnAM na yukta ityAzayaH sammatitarkakRtAm / " _ 'antyavizeSaparyAyAn yAvad vibhajanam ayuktam' ityatra yAvatpadaM maryAdA'rthakam / tatazca kA ke "je vizeSa paryAya pachI vastunA anya vizeSa guNadharmo na saMbhave te atyavizeSa kahevAya." zaMkA - vastumAM to uttarottara navA navA anantA vizeSa guNadharmo saMbhave che. te badhAnuM chadmastha jIvane spaSTapaNe jJAna kevI rIte thaze ? ane to pachI vibhaktavyavahAra kyAre yogya gaNAze ? samAdhAna :- (athavA) tamArI vAta sAcI che. tethI ja hemacaMdrasUrijIe tyAM "athavA' kahIne anya vizeSaparyAyanI bIjI oLakha ApI che ke "vastumAM rahelA amuka vizeSa guNadharmanuM bhAna karyA bAda uttarottara anya vizeSa guNadharmono vastumAM saMbhava hovA chatAM paNa vizeSajJa puruSane navA-navA vizeSa guNadharmanI jijJAsA UbhI na thAya to te jJAta vizeSadharma te puruSa mATe aMtya vizeSa guNadharma samajavAno." (taragha.) tethI zrIhemacaMdrasUrijI mahArAje karelI vyavasthA mujaba, vicArIe to AtmA vageremAM prameyatvathI mAMDIne sattva, dravyatva, Atmatva, jJAna, kevalajJAna, ayoga kevalajJAna, siddhakevalajJAna, prathamasamayasiddha kevalajJAna.... vagere uttarottara vadhune vadhu sUkSmabuddhigamya evA anaMtA vizeSa guNadharmo = anyatrAvartakaparyAyo rahelA che. prastutamAM prameyatva abhAvamAM paNa rahe che. paraMtu tyAM sattva = bhAvatva nathI rahetuM. tathA sarva guNamAM paNa rahe che. paraMtu tyAM dravyatva nathI rahetuM. Ama prameyatvanI apekSAe sattva vagere uttarottara guNadharmo vizeSaparyAya svarUpa che. chadmastha jIvane badhA ja vizeSaparyAyonuM jJAna thatuM nathI. paNa karma ane AtmA vacce bhedarekhA pADanAra tarIke Atmagata jJAna nAmanA vizeSa dharmanuM citrane jJAna thayA bAda caitrane Atmagata anya vizeSa guNadharmanI jijJAsA jo UbhI na thAya to caitra mATe te "jJAna" ja aMtya vizeSaparyAya kahevAze. tathA teno ullekha karavApUrvaka parasparamIlita AtmA ane karma vacce bheda jaNAvavAmAM Ave to te vibhAga yogya che. paraMtu acarama vizeSaparyAya sudhI je vibhaktavyavahAra anyonya anugata evA padArthomAM karavAmAM Ave to te yogya nathI. A pramANe sammatitarkakAra zrIsiddhasenadivAkarajIno prastutamAM Azaya jaNAya che. # cAvat zabda maryAdAvAcaka # ('kanya.) "jyavizeSaparyAyAm yavat vimananam kayu" A vAkyamAM je "thAvat' zabda lakhela che teno artha maryAdA che, abhividhi nathI. dvitIyAvibhaktivALA padathI jeno ullekha thAya tenI bAdabAkI
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2040 0 navyanyAyaparibhASayA sammatitarkapadArthaparAmarza: 13/10 / anyo'nyAnugatapadArthapratiyogikavibhaktavyavahAraH caramavizeSaparyAyAt pUrvaM na yuktaH, caramavizeSaparyAye ullikhyamAne tu yukta iti tdrthH| yathA 'kArtikapUrNimAM yAvat sAdhuvihAro'yukta' ityatra sa 'kArtikapUrNimApUrviladineSu cAturmAsyAM sAdhuvihAro na yuktaH kArtikarAkAyAJca yukta' iti pratIyate, ma tathA'tra prtyetvym| ka navyanyAyaparibhASayA'yamevArthaH lezato vivriyate - antyavizeSaparyAyasya yogyatvA'bhAvamaryAdAtvaM pratIyate / taccA'nantyavizeSaparyAyavyApakayogyatvAbhAvA'nadhikaraNatvameva / yAvatpadena ca vyApakatAke sambandhena antyavizeSaparyAyA'nadhikaraNatve sati anantyavizeSaparyAyavyApakatvaM yogyatvA'bhAve pratyAyyate / Ni tatra ca dvitIyArthaH avadhimattvam anntyvishesspryaayaanvyi| maryAdAbhUtAntyavizeSaparyAyaH prakRte anantyavizeSaparyAyaniSThAvadhimattvanirUpakatvena prtiiyte| tAvataiva antyavizeSaparyAyaniSThaM maryAdAtvaM labhyate / ataH antyavizeSaparyAyanirUpitAvadhimadanantyavizeSaparyAyabhAnaM sulabham / yogyatA'bhAvAnvayi karavI abhipreta hoya to "maryAdA' artha kahevAya tathA teno saMgraha karavo abhipreta hoya to abhividhi artha kahevAya. nyAyano abhyAsa karanArA vidyArthI mATe A bAbata sujJeya che. tethI prastutamAM artha evo thaze ke paraspara anuviddha evA padArthomAM je vibhakta vyavahAra = bhedavyavahAra thAya che te anya vizeSaparyAyanA ullekhanI pUrve yogya nathI ane anya vizeSaparyAyano ullekha karavAmAM Ave to te bhedavyavahAra yogya che. jema "kArtika pUnama sudhI sAdhu bhagavaMtano vihAra yogya nathI' - A sthaLe zrotAne evo bodha thAya che ke "kArtika pUnamanA pUrva divasomAM comAsAnI aMdara sAdhu vihAra kare te yogya nathI, kArtika pUnamanA divase sAdhu vihAra kare te yogya che', tema prastutamAM samajavuM. nabanyAyaparibhASA mujaba arthaghaTana ma 13 (navya.) nabanyAyanI paribhASA mujaba A ja arthanuM AMzika vivaraNa karIe to ema kahI zakAya vA ke "yAdava" zabdano zakyArtha che maryAdA tathA zakyatAavacchedaka che maryAdAtva. te anyavizeSaparyAyamAM jaNAya che. maryAdA vibhaktavyavahAragata yogyatAabhAvanI che. vibhaktavyavahAraniSTha yogyatvAbhAvathI nirUpita sa je maryAdAtva aMtyavizeSaparyAyamAM jaNAya che te acaramavizeSaparyAyavyApaka yogyatvAbhAvanI anadhikaraNatAsvarUpa ja che. je je vibhaktavyavahAramAM acarama vizeSadharmano ullekha hoya te te vyavahAramAM yogyatvAbhAva ja hoya che. tathA te yogyatvAbhAvanI anadhikaraNatA aMtyavizeSaparyAyamAM rahe che. te anadhikaraNatA e ja prastuta maryAdAtva che. tathA "vAva' pada dvArA yogyatvAbhAvamAM vyApakatAsaMbaMdhathI aMtya vizeSaparyAyanI anadhikaraNatA ane acarama vizeSaparyAyanI vyApakatA jaNAvAya che. matalaba ke yogyatAbhAva vyApakatAsaMbaMdhathI carama vizeSaparyAyanuM adhikaraNa nathI banatuM ane acarama vizeSaparyAyanuM vyApaka bane che. AvI anadhikaraNatAviziSTa vyApakatAnuM yogyatvAbhAvamAM "vAva' zabdathI bhAna karAvavAmAM Ave che. uparokta sthaLe 'sattvavizeSa padamAM lAgelI dvitIyA vibhaktino artha che avadhimattva. tathA teno anvaye acarama vizeSaparyAyamAM thAya che. temaja maryAdAbhUta aMtyavizeSaparyAya prastutamAM ananya vizeSaparyAyamAM rahela avadhimattvanA nirUpaka tarIke pratIta thAya che. eTalA mAtrathI ja anya vizeSaparyAyamAM
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23/20 * caramavizeSadharmapuraskAreNa mizrArthavibhAga: 0 2041 anantyavizeSaparyAyasya vyApakatvaM yAvatpadena pratIyata iti tu pUrvamevoktam / tathA cAntyavizeSaparyAya- pa nirUpitA'vadhimadananantyavizeSaparyAyavyApakatAviziSTayogyatvAbhAvAzrayaH parasparAnuviddhapadArthapratiyogikavibhaktavyavahAra ityrthH| ___ yathA 'kArtikapUrNimAM yAvat sAdhuvihAro'yuktaH' ityatra kArttikapUrNimAyAH sAdhuvihArayogyatvAbhAvamaryAdArUpatayA 'kArtikarAkAnirUpitAvadhimatkArtikarAkApUrviladinavyApakayogyatvAbhAvAzrayaH sAdhu-za vihAraH' iti zAbdabodhaH jAyate tathA prakRte kArttikapUrNimAsthAnIyA antyavizeSaparyAyAH, kArtika-ka pUrNimApUrviladinasamAH anantyavizeSaparyAyAH sAdhuvihAratulyaJca mizritapadArthavibhajanamiti yojanIyam / maryAdAtvano lAbha thaze. AthI "anyavizeSaparyAyanirUpitaavadhimad ananyavizeSaparyAya - AvuM bhAna thaI zake che. tathA "yAvatu" zabda dvArA uparokta sthaLe yogyatvAbhAvamAM aMtyavizeSaparyAyanI avyApakatAnI (= vyApakatAsaMbaMdhathI aMtyavizeSaparyAyanI anadhikaraNatAnI) ane ananyavizeSaparyAyanI vyApakatAnI pratIti thAya che. tethI teno anvaya yogyatvaabhAvamAM thAya che - A vAta paNa ApaNe samajI gayA chIe. tethI uparokta AkhA vAkya dvArA zAbdabodha evo thaze ke "aMtyavizeSaparyAyathI nirUpita evI avadhithI yukta evA acarama vizeSaparyAyanI vyApakatAthI viziSTa evA yogyatvAbhAvano Azraya paraspara anuviddha padArthano vibhaktavyavahAra = bhedavyavahAra = vibhAga bane che.' ja dRSTAMta dvArA navyAcanI paribhASAnuM spaSTIkaraNa (yathA.) "kArtika pUnama sudhI sAdhuvihAra ayogya che" - A vAkyamAM kArtika pUnama e sAdhuvihAramAM rahela yogyatvanA abhAvanI maryAdAsvarUpa che. tethI A vAkyane sAMbhaLavAthI zrotAne evo zAbda bodha gra thAya che ke "kArtika pUnama pahelAnA je je divaso che, te tamAma divaso sAdhuvihAra mATe ayogya che che." tethI sAdhuvihAraanuyogika yogyatvAbhAvamAM kArtika pUnamanI pUrvanA sarva divasonI vyApakatA zrotAne vA jaNAze. tathA "kArtika pUnamano divasa sAdhunA vihAra mATe yogya che'- evuM paNa zrotAne jaNAya che. arthAta saMyamIvihAraanuyogika yogyatvAbhAvamAM kArtika pUnamanI vyApakatA nathI (= avyApakatA che). | matalaba ke vyApakatAsaMbaMdhathI kArtika pUnamanuM adhikaraNa tAdazayogyatvAbhAva banatuM nathI. tethI tAdaza yogyatvAbhAvamAM vyApakatAsaMsargathI kArtika pUnamanI anadhikaraNatA ane kArtika pUnamanA pUrvadivasonI vyApakatA zrotAne "vAva' = "sudhI' zabda dvArA jaNAya che. "zrAvaNa suda-1, zrAvaNa vada-5, bhAdaravA suda-10, Aso suda-12, kArtika suda-13... AvA divaso kyAM sudhInA levAnA ?' A praznano javAba che kArtika pUnama pahelAnA tamAma divaso levAnA. matalaba ke kArtika pUnamanI avadhivALA je je divaso che, te tamAmanuM vyApaka tAdezayogyatvAbhAva che. tethI uparokta sthaLe saMpUrNa zAbdabodha evo thaze ke "kArtikapUnamanirUpita avadhivALA kArtika pUnamanI pUrvanA divasono vyApaka je yogyatvAbhAva che, teno Azraya sAvihAra che." uparokta sthaLe je prakAre zAbdabodha thAya che, te ja prakAre "atyaMtavizeSaparyAyo sudhI mizritapadArthavibhAga ayogya che' - A sthaLe paNa zAbdabodha thaze. phakta tyAM (1) kArtika pUnamanA sthAne aMtyavizeSaparyAyo levA, (2) kArtikapUnamanI pUrvanA divasonA sthAnamAM
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2042 0 antyavizeSasya vyAvartakatA : navyanyAyavettRNAM pramodArthaM bauddhikavyAyAmArthaM caa'ymsmtprishrmleshH| tatazcAntyavizeSaparyAyollekhaM vinA parasparAnugatayoH Atma-karmaNoH, kSIra-nIrayoH ayogolaka -dahanayozca anyavyAvRttyA aparavidhAnaM na yujyte| tatra 'ayaM dehadhArI saMsArI jIvaH', 'idaM - nIrAnvitaM kSIram', 'ayam agnimayo'yaspiNDaH' ityevaM sAmAnyataH parasparA'vibhaktobhayadravyavyavahAro sa yujyte| tatra caramavizeSadharmAnullekhena 'dehAt pRthak saMsArI jIvaH', 'nIrapatitaM kSIraM nIrabhinnam' of ityAdiH vibhaktavyavahAro na yujyate, tatra vyavahAre yogyatAvyApakAntyavizeSasyA'bhAvAt / tatra sthale 'jJAnA'pekSayA saMsArI AtmA dehAdatiricyate' ityAdiH vibhaktavyavahArastu yujyate, antyavizeSa* dharmollekhAt, tasya ca vyAvarttakatvAt / jJAnA'mUrttatAdInAM jIvAntyavizeSadharmANAM vyAvartakatayA Ni pudgale'sadbhUtavyavahArata upacAro nArhatIti tAtparyam / nanu amUrttatvasya antyavizeSaparyAyatvena jIva-pudgalavibhAjakatvAd dehAdau upacArA'nabhyupagame tulyanyAyena caitanyasyApi caramavizeSaparyAyatayaiva zarIrAdAvupacAraH pUrvoktaH (13/6) na saGgaccheta, acaramavizeSaparyAyo goThavavA. tathA (3) sAdhuvihAranA sthaLe mizritapadArthavibhAgane goThavavo. A rIte vijJa vAcakavarge yojanA karavI. navyanyAyavettAonA vinoda mATe tathA bauddhika vyAyAma mATe A rIte ahIM ame navyanyAyanI paribhASAmAM saMmatitarkagAthArthanI chaNAvaTa karavAnI thoDI mahenata karela che. I mizradravyamAM ekataraniSedha asaMgatatAnI vicAraNA che (tA.) uparokta rIte arthaghaTana karavAthI aMtya vizeSaparyAyano ullekha karyA vinA parasparamIlita aneka padArthamAM vibhaktavyavahAra = vyAvRttivyavahAra = bhedavidhAyaka vyavahAra ayogya = anucita kahevAze. Azaya e che ke ekabIjAmAM atyaMta bhaLI gayelA AtmA ane karma, dUdha ane pANI, lokhaMDa che ane agni vageremAM ekanI bAdabAkI karIne bIjAnuM vidhAna karavuM asaMgata che. tevI avasthAmAM kramaza: A "A dehadhArI saMsArI jIva che', "A pANIvALuM dUdha che', "A agnimaya lokapiMDa che' - A pramANe banne dravyono sAmAnyasvarUpe paraspara avibhakta vyavahAra karavo te ja vyAjabI che. tevI avasthAmAM za aMtya vizeSa guNadharmano ullekha karyA vinA "dehathI saMsArI AtmA judo che", "pANImAM bhaLI gayeluM dUdha pANIthI bhinna che' - ItyAdi vibhakta vyavahAra yogya nathI. kAraNa ke vibhaktavyavahAragata yogyatAnuM vyApaka aMtyavizeSa te vyavahAramAM gerahAjara che. vyApaka na hoya tyAM vyApya paNa na ja hoya ne! "jJAnanI dRSTie AtmA dehathI alaga che" ItyAdi svarUpe jo te sthaLamAM vibhakta vyavahAra karavo hoya to thaI zake che. kAraNa ke uparokta vyavahAramAM aMtyavizeSa guNadharmano ullekha thayelo che. tathA e aMtya vizeSa vyAvartaka che. jJAna, amUrtatva vagere jIvanA aMtima vizeSa dharma hovAnA lIdhe vyAvartaka che. tethI pudgalamAM jJAna ke amUrtatva vagereno upacAra asabhUta vyavahArathI thaI na zake - tevuM ahIM tAtparya che. Alopa :- (ra) amUrtatva aMtyavizeSaparyAya hovAthI te jIva-pudgalavibhAjaka banavAnA lIdhe jo teno zarIrAdimAM upacAra tame mAnatA na ho to caitanya paNa carama vizeSaparyAyasvarUpa thavAnA lIdhe ja jIva-pugalavibhAjaka banaze. tethI pUrve (13/6) tame zarIrAdimAM caitanyano (jJAnano) je
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ * abhibhavanaiyatyanirUpaNam 13/10 AtmAnugamena zarIrAdigatA'caitanyAbhibhavAt caitanyasya tatropacArakakSIkAre dehAdimUrttatvA'bhibhavAd pa amUrttatvasyA'pi tatropacArasya nyAyyatvAt, mitha Atma- dehAdyanugamasyA'vizeSAditi cet ? rA maivam, anyo'nyA'nugamA'vizeSe'pi kvacideva kiJcit kenacid abhibhUyate iti yathAgamavyavahAram AzrayaNIyatvAditi vakSyate (13/11) / ayamatrAzayaH caitanyasya bhAnaM vyavaharaNaJca dehAdau ziSTairaGgIkriyate / tatazca caitanyasya acetanadehAdau bhAnAt saadhaarnntvm| tathA ca na tasya antyavizeSaparyAyatvam / amUrttatvantu na tathA, tathAvidhA''gamavyavahArA'bhAvAt / atha caitanyasya dehAtmavibhAjakatayA antyavizeSaparyAyatvam anapalIyam iti cet ? - 2043 - ma satyam, tathApi pUrvotta(13/10)vizeSAvazyakramAdhyamanadhAravRrtyanusAreLa (vi.bA.mA.284 rR.) upacAra jaNAvela hato, te saMgata thaI nahi zake. kema ke amUrtatva ane caitanya - banneyamAM caramavizeSaparyAyarUpatA ane jIva-pudgalavibhAjakatA hovAnI yukti to samAna ja che. jIva ane zarIra parasparamilita hovAnA lIdhe zarIragata acaitanyano abhibhava thavAthI jo caitanyano tyAM upacAra thato hoya to tulya yuktithI za2I2vartI mUrttatAno paNa abhibhava thaze ane zarIramAM amUrttatvano paNa upacAra thavo ja joIe. AtmA ane dehAdino paraspara anugama to banne AropasthaLe samAna ja che ne ! # dehamAM caitanyaupacAra vyAjabI # Cu nirAkaraNa :- (mevam.) nA, tamAro A AkSepa vyAjabI nathI. kAraNa ke AtmA ane dehAdi vacce paraspara anugama (= saMmizraNa) ekasarakhuM hovA chatAM paNa kyAMka ja, koIka guNadharma, koIka dravyathI abhibhUta thAya che A pramANe Agama ane prasiddha vyavahAra mujaba mAnavuM jarUrI che. A bAbata AgaLa (13/11) jaNAvavAmAM Avaze. ahIM Azaya che ke dehAdimAM caitanyanuM bhAna ane vyavahAra ziSTa puruSone mAnya che. tethI acetana dehAdimAM caitanyanuM bhAna thavAthI caitanya e AtmA-dehAdino sAdhAraNa guNa che. tethI te aMtya vizeSaparyAyasvarUpa na bane. arthAt acarama vizeSaparyAyarUpa hovAthI caitanyano dehAdimAM upacAra thAya che, te vyAjabI ja che. paraMtu amUrttatvanuM to dehAdimAM koIne bhAna paNa thatuM nathI ane ziSTa puruSo tevo vyavahAra paNa karatA nathI. Agama paNa dehAdimAM amUrtatAne jaNAvatuM nathI. tethI te AtmA-dehAdimAM sAdhAraNa nathI paNa asAdhAraNa = caramavizeSaparyAyAtmaka che. tethI amUrttatvano upacAra dehAdimAM thaI na ja zake. jijJAsA :- (pratha.) A ja zlokanI vyAkhyAmAM caitanyane = jJAnane deha tathA AtmA vacce vibhAga pADanAra jaNAvela che. tethI tene to aMtya vizeSaparyAya tarIke ja mAnavuM paDaze. teno apalApa na thaI zake. to pachI kaI rIte acetana dehAdimAM caitanyano upacAra thaI zakaze ? vibhAjaka-vyAvartaka guNadharmano anyatra upacAra na thAya AvuM A ja zlokanI vyAkhyAmAM jaNAvela che. carama vizeSaparyAya aniyata zamana :- (satyam.) bhAgyazALI ! tamArI vAta sAcI che ke caitanya e aMtya vizeSaparyAya che. paraMtu A ja zlokanI vyAkhyAmAM pUrve jaNAvela vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRtti mujaba vizeSaparyAyamAM teste
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2044 0 pudgalanimittaM jIvapariNamanam / 3/20 vizeSaparyAyagatasya caramatvasya jJAtRjJAnasApekSatvAnna caitanyasya sarvathA sarvadA antyavizeSaparyAyatvam, pa tadagre'pi vicakSaNAnAM vishessoplbdheH| na hi jJAnApekSayA vizeSaparyAyarUpANAM kevalajJAna-sayogikevalajA jJAnA'yogikevalajJAna-siddhakevalajJAna-prathamA'prathamasamayasiddhakevalajJAnAdInAm AgamasiddhAnAM pUrvoktAnAM ___(2/10, 4/3, 9/15 + 17, 11/9) vakSyamANAnAJca (14/7 ) tajjJaiH apalApaH kartuM yujyate / kintu " tajjJAnA'bhAve caitanyasya antyavizeSaparyAyavidhayA vyavahAraH smaamnaatH| tadanurodhena prakRtaprabandhe ze caitanyaM caramavizeSaparyAyatayA dehAtmavibhAjakatayA coktamiti vibhAvanIyaM vijJaiH / idaJcAtrAvadheyam - pUrvokta(5/19)paramabhAvagrAhakadravyArthikalakSaNazuddhanizcayanayato nijasva- bhAvasamavasthitayorapi saMsArijIva-karmaNoH anyo'nyA'nugatatayA pUrvoktopacaritA'nupacaritasadbhUtavyavahAra " -saMzleSitA'saMzleSitA'sadbhUtavyavahAranayA'bhiprAyato (8/3-7) dravya-kSetra-kAla-bhAva-bhavAnusAreNa kA parasparanimittaM nAnAvidhapariNamanamapi sampadyata eva / tadidamabhipretya samayasAre kundakundasvAminA "jIvapariNAmahernu kammattaM puggalA prinnmNti| puggalakammaNimittaM taheva jIvo vi pariNamai / / " (sa.sA.80) je aMtyapaNuM che, te jJAtAnA jJAnane sApekSa che. tethI caitanya sarvathA kAyama aMtya vizeSaparyAyasvarUpa nathI. jJAna-caitanyanA vizeSa svarUpanI jijJAsA thatAM vicakSaNa puruSone tenI upalabdhi thAya ja che. jJAnanI apekSAe vizeSaparyAyasvarUpa kevaLajJAna, sayogI kevaLajJAna, ayogI kevaLajJAna, siddha kevaLajJAna, prathamasamayaviziSTa siddhakevaLajJAna, aprathamasamayaviziSTa kevaLajJAna vagere pUrve (2/10, 43, 9/15 + 17, 11) jaNAvela ja che tathA AgaLa (147) jaNAvAze. te AgamamAM prasiddha ja che. tethI teno amalApa tenA jANakAra vidvAno karI nA zake. tethI jJAna = caitanya sarvathA carama vizeSaparyAyasvarUpa 3 nathI. paraMtu kevaLajJAnAdi uparokta AgaLa-AgaLanA vizeSaparyAyono bodha na thAya ke tenI jijJAsA 23 na thAya to caitanyano carama vizeSaparyAya tarIke vyavahAra zAstrakArone saMmata che. te mujaba prastuta prabaMdhamAM to caitanyane carama vizeSaparyAyasvarUpe tathA deha-AtmavibhAjakasvarUpe jaNAvela che. A pramANe vidvAnoe vibhAvanA karavI. nizcaya-vyavahArasamanvayanuM digdarzana . (rU.) ahIM eka vAta dhyAnamAM rAkhavI ke paramabhAvagrAhaka dazamA dravyArthikanaya (5/19) svarUpa zuddhanizcayanayanA abhiprAyathI to saMsArI jIva ane karma - banne potapotAnA svabhAvamAM ja sArI rIte sthira thayelA che. tema chatAM paNa te banne paraspara anugata = anuviddha (= ekabIjAmAM bhaLI gayelI hovAthI pUrve AThamI zAkhAnA traNathI sAta zlokamAM jaNAvela (1) upacarita sabhUtavyavahAra, (2) anupacarita saddabhUtavyavahAra, (3) saMzleSita asabhUtavyavahAra tathA (4) asaMzleSita asabhUtavyavahAra - A cAreya nayano abhiprAya evo che ke dravya-kSetra-kALa-bhAva-bhava anusAre saMsArI jIva ane karma parasparanimitte judA-judA prakAre pariName paNa che ja. A ja abhiprAyathI samayasAramAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke "jIvanA pariNAmanA kAraNe pudgalo karmarUpe pariName che. te ja rIte 1. jIvapariNAmahetoH karmatvaM pudgalAH prinnmnti| pudgalakarmanimittaM tathaiva jIvo'pi prinnmti||
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3/20 * asadbhUtavyavahAropadezaH / 2045 ityuktam / etadanusAreNa yogasAraprAbhRte amitagatinA'pi "sarAgaM jIvamAzritya karmatvaM yAnti pudgalAH / karmANyAzritya jIvo'pi sarAgatvaM prapadyate / / " (yo.sA.prA.2/31) ityuktam / yathoktaM yazovijayavAcakairapi pa adhyAtmasAre "lohaM svakriyayA'bhyeti bhraamkoplsnnidhau| yathA karma tathA citraM rakta-dviSTAtmasannidhau / / " (a.sA.18/113) iti / gambhIrabuddhyA bhAvanIyaM tattvametat zuddhanizcaya-vyavahAranayamatasamanvayagocaram AgamAnusAreNa aatmaarthibhushrutaiH| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - parasparAnugatayoH jIva-zarIrayoH vibhaktatvaM matvA jIvanmanuSyadehamuddizya 'ayaM jaDaH, etatkuTTanena nAyaM duHkhAnubhavabhAga bhaved' iti bhaNanena tatkuTTanaM naivaucityamaJcati, jIva-pudgalAnAm anyo'nyA'nuviddhatayA jIvanmanuSyadehe caitanyasvabhAvasyApi 1 sattvAdityasadbhUtavyavahAranayo jJApayati / ayamupadezaH mRduprinnti-jiivdyaa-ytnaadipraadurbhaavshaaykaarii| Ni tabalena ca AtmArthI apavargamArge drutmbhisrpti| svAnubhUtikRte ca 'zAzvatazAntasvarUpaH, sahajasamAdhimayaH, paramaniSkaSAyaH, paramanirvikAraH, amUrtaH, anantA''nandabhuk, svayaMprakAzamayaH, jIva paNa pudgalakarmanA nimitte (deva-manuSyAdi rUpe) pariName che. tene anusarIne digaMbarAcArya amitagatie paNa yogasAraprAbhUtamAM jaNAvela che ke "rAgI jIvane AzrayIne pudgalo karyapaNuM pAme che. tathA karmone AzrayIne jIva paNa rAgI bane che." mahopAdhyAya zrIyazovijaya mahArAje paNa adhyAtmasAramAM darzAvela che ke "jema lohacuMbakanI pAse lokhaMDa potAnI jAte ja sakriya banIne Ave che tema rAgI-dveSI AtmAnI pAse vicitra karmo svayameva AvI paDe che. matalaba ke kArmaNavargaNAnuM saMsArI nimittaka vividha karmasvarUpe pariNamana vAstavika ja che. tathA saMsArI jIvanI rAgAdiyukta dazA paNa vAstavika ja che. bAkI to kArmaNapugalonuM karmarUpe pariNamana ja thaI na zake. A vyavahAranayanuM maMtavya che. ahIM AtmArthI bahuzruta puruSoe gaMbhIra buddhithI, jinAgama mujaba zuddha nizcaya-vyavahAramatanA zuM samanvaya aMge vibhAvanA karavI. asadbhuta naya komaLa pariNatine pragaTAve che. AdhyAtmika upanaya :- paraspara anugata jIva ane zarIrane vibhakta mAnI jIvatA mANasanA zarIrane uddezIne "A to jaDa che', "Ane mAro to Ane kAMI duHkhano anubhava thavAno nathI' - rasa AvuM kahIne koI mANasane mAra-pITa karavI te bilakula vyAjabI nathI. kAraNa ke jIva ane dehAdipudgalo ekabIjAmAM anugata hovAthI jIvatA mANasanA zarIramAM caitanyasvabhAva paNa vidyamAna che. A pramANe prastuta asabhUta vyavahAranaya jaNAve che. asabhUta vyavahAranayano A upadeza komaLa pariNati, jIvadayA, jayaNA vagerene pragaTAvavAmAM sahAyaka che. tathA te mRdupariNati vagerenA baLathI AtmArthI sAdhaka mokSamArge jhaDapathI AgaLa vadhe che. tathA svAnubhUti karavA mATe zuddha jIvane zarIra-Indriyamana vagerethI judo pADavo. te mATe vAraMvAra evI bhAvanA bhAvavI ke "huM kAyama zAMta svarUpavALo chuM, sahaja samAdhimaya chuM, parama niSkaSAya chuM, parama nirvikAra chuM, amUrta chuM, anaMta AnaMdanuM vedana karanAra chuM, svayaMprakAzamaya chuM, atIndriya chuM, dehazUnya chuM, apIgalika chuM ane zuddha caitanyano akhaMDa
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2046 siddhasukhasiddhiH / atIndriyaH, videhaH, apaudgalikaH, zuddhacaitanyA'khaNDapiNDarUpo'ham' iti bhAvanayA dehendriya ra -manaHprabhRtibhyaH zuddhajIvaH pRthak kaaryH| tatazca 'jaM natthi savvabAhAo tassa, savvaM pi jANai jayaM sI. naM vaM nirusumAvo paramasudI te supasiddhA" (sA.pa.916, saM.ra.zA.1782) rUti karAvanApattAviyAM saMvegaraGgazAlAyAM coktaM paramasukhisiddhasvarUpaM drutaM pratyAsannataraM bhavati / / 13/10 / / piMDa chuM." AvI bhAvanA vAraMvAra zAMta citte karavAthI dehAdithI zuddha AtmA chUTo paDato jAya tathA che tenA prabhAve ArAdhanApatAkAmAM tathA saMvegaraMgazALAmAM darzAvela paramasukhI evuM siddhasvarUpa kharekhara a atyaMta jhaDapathI khUba ja najIka Ave che. "(1) je kAraNe te siddha bhagavAnane tamAma pIDAno abhAva che, (2) AkhAya jagatane te jANe che tathA (3) sukSma bilakula nathI. te kAraNe siddhAtmA paramasukhI e tarIke suprasiddha che' - A mujaba tyAM jaNAvela che. (13/10) (lakhI rAkho DAyarImAM..4) * vAsanA hoLIne dIvALI mAne che. upAsanA hoLIne dIvALI banAve che. * AMkhano aMdhApo vAsanAne khUMce che. AMkhano vikAra upAsanAne DaMkhe che. vAsanA paisA mAMge che. upAsanAne paisA vagaranA jIvanamAM ruci che. * vAsanA bahArathI potAne sApha karavA rAjI che. upAsanA aMta:karaNathI bIjAne mApha karavA tatpara che. vAsanAnuM cAlakabaLa bAhya lAbha che. upAsanAnuM cAlakabaLa AMtarika guNalAbha che. kaTu anubhavanI lAta khAdhA pachI paNa vAsanA sudharatI nathI. AtmAnubhavInA sUcanamAtrathI upAsanA jAtane sudhAravA taiyAra che. 1. yad na santi sarvabAdhAH tasya sarvamapi jAnAti jagat sH| yacca nirutsukabhAvaH paramasukhI tena suprasiddhaH / /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/11 * Atmani mUrttatvopacArA''zaGkA 0 2047 ima kahetAM "mUrtatA jo pudgaladravyavibhAjaka aMtya vizeSa chaI, to teno upacAra AtmadravyaI. kima hoI ? anaI jo te aMtya vizeSa nahIM, to anyonyAnugamaI amUrtatAno upacAra pudgaladravyaI kima na hoI ?" evI zaMkA koIkanaI hoI chaI, te TAlavAnaI kahaI chaI - nanvevaM 'caramavizeSopalabdheH prAg mitho'nugatapadArtheSvavibhaktavyavahAraH, antyavizeSopadarzane ca pa vibhaktavyavahAraH / tathA cA'mUrttatvasya antyavizeSaparyAyatvena dehAtmavibhAjakatvAnna tadupacAraH dehAdipudgale' iti vyavasthA''zrayaNe tu mUrttatvasya pudgaladravyavibhAjakAntyavizeSasvarUpatve bhedakatvAt tadupacAra Atmadravye kathaM syAt ? tathA cAsadbhUtavyavahAreNa pUrvaM (13/8) 'jIvo mUrtasvabhAva' ityuktamanupapannaM / bhavet / mUrttatvasya pudgaladravyavibhAjakAntyavizeSA'nyatve tu tulyayuktyA amUrttatvasyApi anantyavizeSa- rA paryAyarUpatAprAptyA jIva-pudgaladravyANAm anyonyA'nugamena jIvagatA'mUrttatvasya upacAraH kathaM na dehAdipudgaladravyeSu bhavati ? ityAzaGkAmapAkartumAha - 'yatre'ti / 2 AtmadravyamAM mUrtatvanA upacAra vizenI AzaMkA - avataralikA :- ahIM evI zaMkA thaI zake che ke "paraspara praviSTa dravyamAM aMtya vizeSa guNadharmanI upalabdhinI pUrve dravyano vibhAga = bhedavyavahAra jo karI zakAto na hoya tathA caramavizeSaparyAyane dekhADavAmAM Ave to vibhaktavyavahAra karI zakAto hoya to amUrtatva aMtyavizeSaparyAya hovAnA lIdhe deha-AtmAno vibhAjaka guNadharma banaze. tethI amUrtatvano upacAra dehAdinA pulamAM nathI thato. A pramANe jo vyavasthA svIkAravAmAM Ave to mUrtatva paNa pudgaladravyavibhAjaka aMtya vizeSaparyAya svarUpa hovAthI teno AtmadravyamAM upacAra kaI rIte thaI zake? kAraNa ke saMsArI avasthAmAM Atmadravya nA ane pudgaladravya ekabIjAmAM bhaLI gayelA hovA chatAM paNa mUrtatva to aMtya vizeSadharmAtmaka hovAthI bhedaka ja banaze, saMgrAhaka nahi. tethI mUrtatvano AtmAmAM upacAra kaI rIte thaI zake ? tethI pUrve | A ja zAkhAnI AThamI gAthAmAM asaddabhUta vyavahArathI "jIva mUrtasvabhAvavALo che' - A pramANe je jaNAvela hatuM te asaMgata thaze. matalaba ke mUrtipula sAthe jIvano abheda jaNAvI nahi zakAya. dA tathA mUrtatvane pudgaladravyavibhAjaka aMtyavizeSaparyAya svarUpa mAnavAmAM na Ave to tulya yuktithI ema kahI zakAya ke amUrtatva paNa aMtyavizeSaparyAyAtmaka nathI. tevuM mAnya karavAmAM Ave to jIvano ane pudagaladravyano ekabIjAmAM praveza thayelo hovAthI pudagaladravyamAM rahela mUrtatvano upacAra jema jIvamAM thAya che tema jIvadravyamAM rahela amUrtatvano upacAra pudgaladravyamAM kema na thAya? kahevAno matalaba e che ke paraspara anugata dravyamAM ekatara vibhakta vyavahAra thaI na zake. tethI mUrtatva ane amUrtatva jo aMtya vizeSaparyAya svarUpa nA hoya to saMsArI jIvamAM jugaladravyagata mUrtasvabhAvano jema upacAra thAya che, tema jIvatA zarIramAM Atmagata amUrtasvabhAvano paNa upacAra thavo ja joIe." prastuta zaMkAnuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI jaNAve che ke :pustakomAM "aMtya pada nathI. ko.(9) + lI.(24) + A.(1)mAM che.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2048 0 antyavizeSadharmopacAro na yuktaH / anabhibhUta jihAM mUrtatA re, amUrtatA tihAM nAhiM, jihAM abhibhUta amUrtatA re, mUrti anaMtya te mAhi re 13/11 (219) catura. sa jihAM pudgaladravyanaI mUrtatA (anabhibhUta=) abhibhUta nathI, kiMtu ubhUta chaI, tihAM amUrtatA svabhAva (nAhiMs) na hoI. te mATaI amUrtatA apudgala dravyano aMtya vizeSa. yatrA'tirohitA mUrtiramUrtatA na tatra tu| yatra tirohitA'mUrtiH tatraivA'nantyamUrtatA / / 13/11 / / ___ prakRte daNDAnvayastvevam - yatra mUrttiH atirohitA tatra na tu amUrttatA (ucyte)| yatra - umUrtiH tirohitA tanneva ananyamUrtatA (vadhyA) 193/997 ___yatra = ghaTAdau pudgaladravye mUrtiH = mUrttatA atirohitA = anabhibhUtA = udbhUtA iti yAvat tena kAraNena tatra = udbhUtamUrttatvAnvitapudgale na tu = naiva amUrttatA = amUrtasvabhAvaH ____ upacAreNA'pi ucyate / ataH amUrttatvasya apudgaladravyAntyavizeSarUpatA sidhyati / antyavizeSazca 1 bhedakatvAd nAnyatra upacaryate / ataH AtmAdidravyagatam amUrttatvam anyo'nyA'nugame'pi na pudgale Ni upcryte| tena 'varNAdimattvena pudgalA mUrtAH, varNAdizUnyAni apudgaladravyANi amUrttANi' iti kA vibhaktavyavahAro yujyate / prakRte "turvizeSe'vadhAraNe" (ma.ko.978) iti pUrvoktAd (7/7) maGkhakozavacanAt tuH avadhAraNA'rthe pryuktH| che. pragaTa mUrtatA hoya tyAM amUrtavyavahArano niSedha che. zlokArdha - jyAM mUrtatA pragaTa hoya tyAM amUrtatA kahevAtI nathI. jyAM amUrtatA DhaMkAyelI hoya tyAM ja anaMtya = acarama mUrtatA kahevAya che. (13/11) vyAkhyArthI :- ghaTAdi pudgaladravyamAM mUrNatA = mUrtasvabhAva DhaMkAyela nathI hoto. arthAta anya 5 dravyathI parAbhava pAmela nathI hoto. eTale ke pragaTa hoya che. tethI niyama evo che ke je dravyamAM che mUrtasvabhAva pragaTa ja hoya to te kAraNe te dravyamAM amUrtasvabhAva nathI ja kahevAto. puladravyamAM vA mUrtatA ubhUta = pragaTa hoya che. tethI pudgalamAM amUrtasvabhAva upacArathI paNa kahI zakAto nathI ja. tethI "amUrtatva e pudgalathI bhinna dravyano aMtya vizeSa guNadharma che' - tevuM siddha thAya che. tathA bhedaka = vyAvartaka hovAnA lIdhe aMtya vizeSaguNadharmano anya dravyamAM upacAra thaI zakato nathI. tethI AtmA vagere dravyamAM rahela amUrtasvabhAvano zarIrAtmaka pudgaladravyamAM upacAra thato nathI, bhale ne zarIra ane AtmAno ekabIjAmAM praveza thato hoya. tethI "varNAdiyukta hovAthI pudgalo mUrti che. varNAdizUnya hovAthI apudgala dravyo amUrta che' - Avo vibhaktavyavahAra saMgata thaI zake che. ahIM "(1) vizeSa = taphAvata, (2) avadhAraNa = jakAra arthamAM "tuM" avyaya jANavo' - A pramANe pUrvokta (7/7) saMkhakozavacananA AdhAre mULa zlokamAM rahela 'tu' zabda kAra arthamAM ahIM jaNAvela che. 3 lI.(1+3)mAM "mUrta anaMta' pATha.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/11 0 amUrttatAbhibhavavimarzaH 0 2049 anaI jihAM AtmadravyanaI karmadoSaI amUrtatA abhibhUta thaI, (te mAhika) tihAM "mUrtatA che, anaMtya anugajanita sAdhAraNa dharmarUpa hoI. tathA yatra = Atmadravye amUrtiH = amUrttatA karmadoSeNa tirohitA = abhibhUtA tatraiva = y saMsAriNi eva Atmani anantyamUrttatA = anantyA paudgalikI muurtttaa| ataH sA mUrttatA .. anyo'nyAnugamajanitasAdhAraNadharmAtmikA bodhyaa| tathA ca pudgala-jIvasAdhAraNatvena mUrttatvasya / antyavizeSaparyAyA'nyatvAd na vibhAjakatvam / ataH saMsAridazAyAM jIve paudgalikI mUrttatAmupacarya 'jIvo mUrta' ityucyate, na tu 'jIvasamanugatAH pudgalA amUrtA' iti vyavahriyate, pudgalagata- rza mUrttatAyA anabhibhavAditi / yadyapi bhagavatIsUtravRttI zrIabhayadevasUribhiH "kArmaNakAyasya saMsAryAtmanazca parasparA'vyabhicaritatvena / ekasvarUpatvAd" (bha.sU.13/7/494/vR.pR.623) ityevam anyamatena ubhayoH ekarUpatopadarzitA tathApi saMsAryAtmanaH mUrttatvaM vaktuM yujyate, na tu kArmaNakAye saMsAryAtmagatam amUrttatvamiti dhyeym| kA - amUrtatA tirohita hoya tyAM ananya mUrtatA 8 (tathA.) je dravyamAM amUrtatA tirohita = DhaMkAyelI hoya, te ja dravyamAM paugalikI mUrtatA anaMtya (= aMtya vizeSa dharmathI bhinna) samajavI. AtmadravyamAM karmanA doSathI amUrtasvabhAva parAbhava pAme che, DhaMkAI jAya che. tethI saMsArI AtmAmAM ja paudgalikI mUrtatA aMtya vizeSaparyAya svarUpa nahi bane. tethI tyAM te mUrtatA paraspara anugamathI utpanna thanAra sAdhAraNadharma svarUpa samajavI. Ama mUrtatA pudgala-jIvamAM sAdhAraNa hovAthI aMtya vizeSaparyAyasvarUpa nathI. A kAraNasara mUrtatA vibhAjakaguNadharma | nathI. tethI saMsArI dazAmAM paudagalikI mUrtatAno jIvamAM upacAra karIne "jIva mUrta che' - A pramANe kahevAya che. paraMtu "jIvanA saMbaMdhamAM AvelA pudgalo amUrta che' - tevuM kahevAmAM nathI AvatuM. kAraNa ii ke pugaladravyamAM rahelI mUrtatAno abhibhava = tirobhAva thato nathI. spaSTatA :- mUrtatA aMtya vizeSa guNadharma svarUpa na hovAthI teno saMsArI jIvamAM upacAra thAya che. rA amUrtatA aMtya vizeSa paryAya svarUpa hovAthI teno jIvatA mANasanA zarIramAM upacAra thato nathI. ra jIva-deha ekamekaH bhagavatIsUcavyAkhyA . (pa) bhagavatIsUtravRttimAM zrIabhayadevasUrijIe anya vidvAnonA mata mujaba jaNAvela che ke kArmaNazarIra ane saMsArI AtmA ekabIjAne choDIne rahetA nathI. tethI te banne ekasvarUpa (= ekarUpa = abhinna) che. ahIM kANazarIra ane saMsArI AtmA - A bannemAM yadyapi ekarUpatA darzAvelI che. chatAM paNa saMsArI AtmAmAM kAmaNazarIragata mUrtitvane jaNAvavuM yogya che. paraMtu kAmaNazarIramAM saMsArIjIvagata amUrtatvane darzAvavuM yogya nathI. A vAtane dhyAnamAM levI. 8 B(2)mAM "na hoI azuddha pATha, 1 lI.(3)mAM "anabhibhUta' azuddha pATha. * B(2)mAM "amUrtatA' azuddha pATha. # ko.(9) + A.(1)mAM "atyaMta pATha. lI.(1)no pATha lIdho che.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2050 pudgalamUrttatAnabhibhavaH 13/11 tathA ca - anyo'nyAnugamAvizeSe'pi kvacideva kiJcit kenacit kathaJcidabhibhUyate iti yathAAmavyavahAramAzrayIyam ||13/11/ tathA ca anyo'nyA'nugamA'vizeSe'pi kvacideva kiJcideva kenacit kathaJcidabhibhUyate, na tu sarvatra sarvaM sarveNa sarvathA iti yathAgamaM yathAvyavahAraJca AzrayaNIyam / prakRte "saMsAriNAm asumatAM sadA taijasa- kArmaNazarIrasadbhAvAd Atyantikam amUrttatvaM na bhavati" m (sU.kR.zru.ska.2/a.5/sU.15/pR.378) iti sUtrakRtAGgasUtravRttivacanAd Atmani eva amUrttatvaM karmadoSeNa tirohitatvAdirUpeNa abhibhUyate, na tu pudgale mUrttatvaM kenacidapi doSeNa kathaJcanA'pi tirobhvti| ataH anyo'nyAnugamA'vizeSe'pi Atmani mUrttatvamupacaryate, Atmagatasya amUrttatvasyAbhibhUtatvena mUrttatvasyA'nantyavizeSarUpatvAt na tu pudgale'mUrttatvam, pudgalagatasya mUrttatvasya anabhibhUtatvena amUrttatvasyA'trA'ntyavizeSarUpatvAditi bhAvanIyamAgamAnusAreNa vyavahAribhiH / idamapyatrAvadhAtavyaM yaduta saMsAradazAyAM vyavahArato jIva- zarIrayoH anugame'pi nishcynyaabhiAgama ane vyavahAra mujaba vyavasthA svIkArya (tathA gha.) uparokta rIte vicAra karatAM phalita thAya che ke eka dravyanuM bIjA dravyamAM ekameka thaI javApaNuM ekasarakhuM hovA chatAM paNa kyAMka ja, koIka ja guNadharma, koIka ja dravyathI, koIka rIte parAbhava pAme che. paraMtu badhA ja dravyamAM, badhA ja guNadharmo, badhA ja dravyathI, badhI rIte parAbhava pAmatA nathI. A pramANe AgamAnusAre ane prasiddha vyavahAra mujaba mAnavuM jarUrI che. al (.) prastutamAM 'saMsArI jIvone haMmezA taijasa-kAryaNazarIra vidyamAna hovAthI Atmantika amUrtatA saMsArI jIvomAM hotI nathI' jaNAvela A pramANe sUyagaDAMgasUtravyAkhyAmAM zrIzIlAMkAcAryajIe che, tenA AdhAre evuM samajavuM ke AtmAmAM ja amUrtasvabhAva karmadravyanA doSathI parAbhava pAme che. ahIM parAbhava pAmavAno artha 'kAyama mATe ravAnA thavuM' - evo na samajavo. paNa 'DhaMkAI javuM'evA artha samajavo. pudgaladravyamAM to koI paNa doSathI, koI paNa dravyathI, koI paNa rIte mUrttatAno tirobhAva thato nathI. arthAt koI paNa pudgaladravyamAM rUpAdi guNadharmano nAza thato nathI. tethI paraspara anugama jIvamAM ane pudgaladravyamAM samAna hovA chatAM paNa AtmAmAM pudgalagata mUrttatvano upacAra thAya che. kAraNa ke AtmAnuM pAramArthika amUrttatva karmathI parAbhava pAmavAnA lIdhe tyAM mUrttatva anantyavizeSaguNadharmasvarUpa che. paraMtu ApaNA zarIrAdi pudgalamAM Atmagata amUrttatvano upacAra thato nathI. kAraNa ke zarIrAdi pudgalagata mUrttatva to koInAthI paNa parAbhava pAmatuM na hovAthI zarIrAdi pudgalomAM amUrttatva aMtyavizeSaguNadharmasvarUpa ja che. A pramANe Agama anusAre vyavahAra karanArA jIvoe UMDANathI vicAra karavo. TOT kA - @ nizcayathI saMsArImAM rUpAdi gerahAjara che (va.) ahIM e paNa khyAlamAM rAkhavuM ke saMsAradazAmAM jIva ane zarIra vyavahArathI paraspara *. ma.+zAM.mAM '...vanuyate' Iti azuddha pATha.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/11 * vyavahArAbhAsitvAdyucchedahetUpadarzanam 2051 prAyeNa AtmagatopayogalakSaNAntyavizeSadharmollekhe zarIragatA rUpAdayo dharmA Atmani nopacaryante na vA te Atmana iti vyavahriyante / taduktaM samayasAre kundakundasvAminA "edehiM ya saMbaMdho jaheva khIrodayaM p muNedavvo / Na ya hoMti tassa tANi hu uvaogaguNAdhigo jamhA / / " ( sa.sA. 57 ) iti / 'edehiM \' vrnnaadibhiH'| = rA prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - karmadoSAd asmadIyaM maulikam amUrttatvaM sAmprataM parAhatam / yathA yathA jJAnAvaraNIyAdidravyakarma-rAgadveSAdibhAvakarmANi hIyante tathA tathA maulikA'mUrttatvA''virbhAvasambhAvanA sampravardhate / tadarthaM prathamaM 'geha- deha - snehAdayo mama' iti mithyAmatiH cittavRttibahirmukhatA - ka ''pAdakatayA tyaajyaa| te hi paramArthataH pudgalapariNAmA' iti manyamAnasya vyavahArAbhAsitvaM guNa pracyavate / 'te hi kevalaM pudgalapariNAmA' iti manyamAnasya nizcayA''bhAsitvaM syAdapi / ' rAgAdayo kA hi jIvasya parAzritAH pariNAmA' iti jAnAnasya nizcayA''bhAsitvaM niravakAzam / 'te vyavahArato jIvapariNAmatvaM bibhrANA api nizcayatastvajIvapariNAmatvaM bibhrANAH mayA tyAjyA eva' iti pratijAnAnasya ubhayA''bhAsitvA'nAkrAntatayA bhedavijJAnopalabdhau amUrttA'zarIra -vItarAgAtmasvarUpagocaraH = mIlita hovA chatAM paNa nizcayanayanA abhiprAyathI AtmavartI upayogasvarUpa carama vizeSa vyAvartaka guNadharmano ullekha karavAmAM Ave to dehavartI rUpAdi guNadharmono AtmAmAM upacAra thato nathI ke rUpAdi guNadharmo AtmAnA kahevAtA nathI. tethI ja samayasAramAM kuMdakuMdasvAmIe nizcayanayano abhiprAya jaNAvatAM kahela che ke 'jema dUdha ane pANI vacce ekakSetrAvagAhAtmaka saMyogavizeSa saMbaMdha che, tema varNAdi bhAvonI sAthe saMsArI AtmAno vizeSasaMbaMdha jANavo. tathA te varNAdi bhAvo jIvanA nathI. kAraNa ke jIva upayoga guNa vaDe adhika che. (judo jaNAya che.)' matalaba ke varNAdi nizcayathI pudgalanA che, jIvanA nahi. / ApaNI amUrtatAne pragaTAvIe / s Cu AdhyAtmika upanaya :- hamaNAM ApaNAmAM mUrtatA pragaTapaNe pratIyamAna che. karmanA doSathI ApaNI maulika amUrtatA vartamAna kALe parAbhava pAmI cUkela che. jema jema jJAnAvaraNIya vagere dravyakarma ane rAga-dveSa-moha vagere bhAvakarma ravAnA thAya tema tema AtmAnI maulika amUrtatA pragaTa thavAnI saMbhAvanA vadhatI jAya. te mATe sauprathama ghara, zarIra, sneharAga vagere mArA che' A pramANenI mithyAmati choDavI joIe. kema ke te mithyAmati ja cittavRttine bahirmukha kare che. 'ghara, zarIra, rAga vagere paramArthathI pudgalanA pariNAma che' - AvuM mAnanArA jIvamAMthI vyavahA2AbhAsIpaNuM ravAnA thAya che. 'ghara, zarIra, rAga vagere mAtra pudgalanA ja pariNAma che' - AvuM mAnanAro jIva kadAca nizcayAbhAsI thAya paNa kharo. paraMtu 'rAgAdi jIvanA parAzrita pariNAma che' - AvuM jANanAra jIva nizcayAbhAsI bane tevI zakyatA nathI. tathA 'rAga vagere vyavahArathI jIvanA pariNAma che. chatAM paNa nizcayathI to te ajIvanA ja pariNAma che. tethI te tyAjya ja che. mAre tene choDavA ja che' - AvI pratijJA karanAro sAdhaka 1. etaizcaH sambandho yathaiva kSIrodakaM jJAtavyaH / na ca bhavanti tasya tAni tUpayogaguNAdhiko yasmAt / /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2052 * maulikA'mUrtatvA''virbhAvopAyapradarzanam / 22/12 sAkSAtkAraH praadurbhvti| amUrttazuddhAtmadravyadRSTiprAbalye'bhinavakAyendriya-karmAdigrahaNaparamparAvicchedato jA maulikA'mUrtasvabhAvaprAdurbhAva Asannataro vijJeyaH / evaJca anekanayasamanvayAtmakapramANAd upAdeyatattva- grahaNena samyagekAntaparatayA bhAvyam / tataH paradravyAdigocaramamatvAdijanakA'sadbhUtavyavahAropekSaNataH amUrttAtmadravyA''virbhAvArthinA nirdhAntatayA zuddhanizcayaH svabhUmikaucityena upaadeyH| tadarthaM '"cavahArabhAsideNa du paradavvaM mama bhaNaMti ka avididatthA / jANaMti NicchaeNa du Na ya maha paramANumittamavi kiMci / / " (sa.sA.324) iti samayasAragAthA Ni paribhAvanIyA / tatazcA'khiladravya-bhAvakarmocchedena asmadIyaM svAbhAvikam amUrttatvam AtmasAt kAryam / kA tadarthaM nijA'mUrtasvabhAva upAdeyatayA jJAtavyaH / itthameva jJAnasya samyaktvaM syAt / idamevA''smAkInaM vyavahArAbhAsI ke nizcayAbhAsI thato nathI. tethI tevI pratijJAnuM baLa vadhatAM "deha-geha-neha vagerethI AtmA judo ja che' - AvI bhedavijJAnanI pariNati jIvaMta bane che. tema thatAM te bhedavijJAnI sAdhakane amUrta-azarIrI-vItarAga evA potAnA AtmAnA svarUpano sAkSAtkAra pragaTe che. eka vAra samyaka svAnubhUti thayA bAda potAnA amUrta zuddha Atmadravyane ja jovA-jANavA-mANavA mATenI abhilASA daDha thatI jAya che. zuddha AtmadravyamAM akhaMDa ramaNatA karavA mATe tIvra talasATa ane taravarATa pragaTe che. karmodayajanya rAgAdi pariNAmonI tadana upekSA karIne, tene jarA paNa mahattva ApyA vinA, zuddha AtmadravyamAM ja lIna thavAno AsannamuktigAmI sAdhaka abhyAsa kare che. A rIte amUrta zuddha AtmadravyasaMbaMdhI daSTi prabaLa thatAM navA-navA zarIra-Indriya-karma vagerene grahaNa karavAnI paraMparAno viccheda thavAthI maulika amUrta AtmasvabhAva najIkanA samayamAM ja pragaTa thaze - tema samajavuM. Ama anekanaya samanvayasvarUpa pramANamAMthI upAdeya tattvane pakaDavAnuM che. tenA dvArA samyaguM ekAntane sAdhavAmAM tatpara 1 thavAnuM che. 8 paramANamAtra paNa mAruM dravya nathI haS che (tatA.) tethI prastutamAM paradravyAdiviSayaka mamatA vagere utpanna karanAra asabhUtavyavahAranI upekSA karIne, amUrta Atmadravyano AvirbhAva karavAnI kAmanAvALA sAdhake nirdAntapaNe zuddhanizcayanayane potAnI bhUmikA anusAra pakaDavo joIe. te mATe samayasAranI 324 mI gAthAnI vAraMvAra vibhAvanA karavI jarUrI che. te gAthAno artha A mujaba che ke "jemaNe padArthanuM svarUpa nathI jANyuM tevA puruSo vyavahAranayanI bhASA mujaba "padravya mAruM che' - Ama bole che. paraMtu koI paramANumAtra paNa mAruM dravya nathI' - ema jJAnIo nizcayathI jANe che." A gAthArthanI sAcI vibhAvanAthI tamAma dravyakarmano ane bhAvakarmano uccheda karIne potAnI maulika amUrtatA vahelI take hAMsala karavI. te mATe potAnA amUrtasvabhAvane upAdeya tarIke jANavo. khAlI jANavuM te kharekhara jANavuM nathI. tevI jANakArI to abhavya pAse paNa ghaNI hoya che. paraMtu upAdeya tarIke amUrta AtmasvabhAvane jANavo te ja kharekhara jANavuM che. A rIte jANavAmAM Ave to ja ApaNuM jJAna samyaka banI 1. vyavahArabhASitena tu paradravyaM mama bhnnntyviditaarthaaH| jAnanti nizcayena tu na ca mama paramANumAtramapi kiJcit / /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/12 ___0 siddhaguNasampatsandarzanam // 2053 viziSTaM krtvymityupdeshH| tatazca "te jJAnAvaraNIyAdyairmuktAH krmbhirssttbhiH| jJAna-darzana-cAritrAdyanantASTakasaMyutAH / / " (dra.lo.pra.2/78) iti dravyalokaprakAze vinayavijayavAcakoktaM siddhasvarUpaM pratyAsannataraM cAtu93/09 zake. bAkI to komyuTaramAM bhegI karelI mAhitI jevI bhArabojarUpa jANakArI bane. tethI amUrtasvabhAvane upAdeya tarIke jANIne tene jhaDapathI AtmasAta karIe, te ja ApaNuM aMgata ane AtmIya kartavya che. A pramANeno AdhyAtmika upadeza ahIM pratyeka AtmArthI sAdhake prApta karavA yogya che. te upadeza mujaba vartana karavAthI dravyalokaprakAzamAM jaNAvela siddhasvarUpa sulabha thAya. tyAM zrIvinayavijaya upAdhyAye kahela che ke "te siddhAtmAo jJAnAvaraNIyAdi ATha karmothI mukta hoya che. tathA anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra vagere ATha guNothI yukta hoya che." (13/11) lakhI rAkho DAyarImAM.....4 buddhinI doDadhAmathI pApanI AbAdI ane puNyanI barabAdI thAya che. zraddhAnA prayatnathI puNyanI AbAdI ane pApanI. barabAdI thAya che. karaNamAM (=IndriyamAM) ane adhikaraNamAM vAsanA gUMcavAya che. antaHkaraNanI pavitratAmAM upAsanA rame che. * vAsanAno atireka raudradhyAnamAM tANI jAya che. upAsanAno utkarSa zukaladhyAnamAM laI jAya che. * sukhanI alpatAthI vAsanA vyathita bane che. sadgaNanI atyatAthI upAsanA becena bane che. * duHkhabhItimAM vAsanA aTavAya che. prabhukhItimAM upAsanA mahAle che.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2054 -- OM devasenasya pudgale ekaviMzatidharmApalApApatti: 13/12 pugalanaI 0IkavIsamo re, Ima to bhAva vidhutta; para teNi abhUtaha nayaI re, parokSa aNuya *amutto re 13/1rA (220) catura. "sa "upacAraI paNi amUrtasvabhAva pudgalanaI na hoI" Ima kahatAM to ekavIsamo bhAva (viluttae lopAI, tivAraI viMzatimAvA curnava-pustiyormatA ghavInAM podarA zu vAne paththara sAmrata hevanamAM samakSite - "ceti . antyabhAvasya lopa: syAdevamuktau hi pudgle| tena nayAvasamUtAt parIkSAvamUrtatA /12 prakRte daNDAnvayastvevam - evam uktau hi antyabhAvasya pudgale lopa: syAt / tena asadbhUtAd nayAt parIkSAno amUrtatA (svIkartavyA) 193/12 __evam = 'upacArAdapi pudgale amUrtasvabhAvo na bhavati' iti prakAreNa uktau = bhaNityAM ku satyAM antyabhAvasya = ekaviMzatitamasya amUrtasvabhAvasya pudgale lopa: hi = apalApaH eva | cAtdi detAvavadhAra" (..rU/avyaya-217 pR.443) ti pUrvot (rU/ra + 6/11) amarakozavacanAdatrAvadhAraNe hi pryuktH| "evaM prakAropamayoraGgIkAre'vadhAraNe" (vi.lo.avyaya-53) iti pUrvokte (3/14) vizvalocane dharasenavacanAd 'evaM'zabdaH prakRte prakArArthe yojitH| prastutamucyate - avataraNikA :- have devasenamatanI samIkSA karatAM graMthakArazrI jaNAve che : digaMbara mata samIkSA lokArtha :- A rIte kahevAmAM Ave to aMtya svabhAvano pudgalamAM lopa thaze. tethI asabhUta vyavahAra nathI parokSa paramANumAM amUrtasvabhAvane mAnavo joIe. (13/12) vyAkhyArtha:- "upacArathI paNa pudgaladravyamAM amUrtasvabhAva nathI hoto' - A prakAre devasena dvArA tA kahevAmAM Ave to amUrtatva nAmanA ekavIsamA svabhAvano pugaladravyamAM avazya apalopa thavAnI Apatti Avaze. amarakozamAM hetu tathA avadhAraNa arthamAM di' zabda jaNAvela che. A saMdarbha pUrve gna (3/2 + 6/15) darzAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM "di' zabda avadhAraNa = jakAra = avazyabhAva arthamAM yojela che. tathA vizvalocanakozamAM dharasenajIe (1) prakAra, (2) upamA, (3) aMgIkAra ane (4) avadhAraNa - A cAra arthamAM "vaM' zabda jaNAvela che. A saMdarbha pUrve (3/14) darzAvela che. tenA AdhAre ahIM prakAra arthamAM 'va' zabdano prayoga karela che. have mULa vAta upara AvIe. jo [ P(2)mAM "Ima Ika' pATha. lI.(4)mAM "Ima kahI' pATha. - ko.(1)mAM "bhAkhi vila tti pATha. 4 ko.(1)mAM ...bhUta tehanI re' pATha. ko.(5+6+8)no pATha lIdho che. je pustakomAM "aNue pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * mo.(2)mAM "atutto azuddha pATha. * pustakomAM "tiravAI pATha. A.(1)no pATha lIdho che. *.* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A. (1)mAM che.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/12 * yugapadekatra mUrttatvA'mUrttatvasamAvezaH 2055 smRtA / / * (AlApapaddhati-pR.5) e vacana vyAghAtathI apasiddhAMta thAI. (teNi=) te TAlavAnaI kArji asadbhUta vyavahAranayaI parokSa je pudgala (aNuya=) paramANu chaIM, tehanaU amUrta kahiyaI. vyAvahAripratyakSAovaratvamamUrttatva paramALo mAtte svIyite nRtyarthaH ||13/12/ tatazca "ekaviMzatibhAvAH syurjIva-pudgalayormatAH" (A.pa.pU. 5) iti AlApapaddhativacanavyAghAtAd devasenasya pa apasiddhAntaH prasajyeta / tena apasiddhAntanivAraNoddezena asadbhUtAd nayAd vyavahAranayAt parokSANI atIndriye pudgalaparamANau amUrttatA amUrttasvabhAvaH abhyupagantuM yujyate / rza yathA kundakundasvAminA pravacanasAre " apadeso paramANU" (pra.sA.gA. 137 ) ityukte'pi devasenena m AlApapaddhatau "svajAtyasadbhUtavyavahAraH, yathA 'paramANu : bahupradezI'ti kathanam " ( A.pa. pR. 10) ityuktam, tathaivA'trApi pudgalANoH nizcayena mUrttatve'pi vyavahAreNa amUrttatvamiti devasenenA'vazyam aGgIkartavyam, yukterubhayatra tulyatvAt / = = - = = ka Ni vastutaH pudgalaparamANau tAttvikavyavahAreNaiva amUrttasvabhAvaH svakAryakAritayA kakSIkarttavyaH, na upacArathI paNa pudgalamAM amUrrasvabhAva na mAno to 'jIvamAM ane pudgalamAM ekavIsa svabhAva mAnya che' - A prakAre AlApapaddhati graMthanA vacanano vyAghAta thavAnA lIdhe devasenane apasiddhAMta nAmano doSa lAgu paDaze. A apasiddhAMta doSanuM nivAraNa karavAnA udezathI asadbhUta vyavahAranayanI apekSAe ja atIndriya pudgala paramANumAM devasenajIe amUrtasvabhAvano svIkAra karavo vyAjabI jaNAya che. STatA :- AlApapaddhati ane laghunayacakra graMthamAM devasenajIe jIvamAM ane pudgalamAM ekavIsa svabhAva darzAvela che. tathA AlApapaddhati graMthamAM devasenajIe pudgalamAM amUrtasvabhAvano tadana niSedha paNa karelo che. A niSedhanA lIdhe pudgaladravyamAM ekavIsanA badale vIsa svabhAva siddha thaze. ekavIsamA svabhAvano lopa thaze. tethI digaMbara devasenajIne apasiddhAMta lAgu paDaze. A doSamAMthI bacavA mATe devasenajIe pudgala paramANumAM aupacArika amUrtapaNuM mAnavuM joIe. to ja tenuM nivAraNa thaI zake. hajI paramANumAM amUrtatAno svIkAra jarUrI ) Cu (thayA.) jema kuMdakuMdasvAmIe pravacanasAramAM 'paramANu apradeza che' - tevuM jaNAvavA chatAM paNa devasenajIe AlApapaddhatimAM "svajAtiasadbhUtavyavahAra tene samajavo, jema ke 'paramANu bahupradezI che' - AvuM kathana" Ama jaNAvela che. barAbara te ja rIte prastutamAM paNa pudgalANu nizcayathI mUrta hovA chatAM paNa 'vyavahArathI paramANu amUrta che' - Ama devasenajIe kahevuM joIe. kAraNa ke yukti to banne sthaLe samAna ja che. pudgalaparamANumAM bahupradezIsvabhAva mAnavo ane amUrtasvabhAva na mAnavo AmAM koI tarka ke tathya nathI jaNAtuM. * - paramANumAM amUrtasvabhAva tAttvikavyavahAramAnya ke (vastu.) vAstavamAM to pudgala paramANumAM tAttvikavyavahAranayathI ja amUrtasvabhAvane mAnavo joIe. kAraNa ke te potAnuM kArya kare che. amUrta svabhAvanA ja kAraNe to pudgala paramANu dekhAto nathI. lI.(1)mAM 'amUrttatva' pATha. 1. apravezaH paramANu:|
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2056 0 upacaritasvabhAvavimarzaH 0 13/12 tvasadbhUtavyavahArataH upacAreNa, anyathA kAlatraye jAtucid ghaTAderiva tasya caakssusstvaaptteH| na hyupacaritaH svabhAvaH jAtu pratiyoginaM svamukhyakAryakaraNapravRttaM pratiruNaddhi, upcrittvhaaneH| na sa vopacaritaH svabhAvaH svakAryakaraNakSamaH, tata eva / na hi cakravarttitvenopacaritaH caraTaH SaTkhaNDasAmrAjya ma paramArthato lbhte| na ca rUpAdisannivezavattvalakSaNamUrttatvazAlini paramANau kathamamUrttatvaM rUpAdisannivezazUnyatvalakSaNaM 2 sambhavediti zaGkanIyam, ka pudgalANau vyAvahArikapratyakSA'gocaratvalakSaNasya gauNasya amUrttatvasya svIkArAt, mukhyamUrttatvaNi gauNA'mUrttatvayoH mitho'virodhAt / idamatrAkUtam - cakSurAdIndriyeNa rUpidravyagocaraH oghataH sAkSAtkAro janyate / ato rUpidravyaM 10 mUrttatayA vyavahriyate / aindriyakapratyakSA'gocarazcaughato'mUrttatayA vyavahriyate / ata aindriyakapratyakSA asabhUtavyavahAranI dRSTie upacAramAtrathI temAM amUrtasvabhAvane na manAya. kema ke aupacArika vastu kadApi potAnuM tathAvidha mukhya kArya karatI nathI. jo pudgalaparamANumAM asadbhuta vyavahAranayanA abhiprAyathI amUrtasvabhAvane upacArathI mAnavAmAM Ave to traNa kALamAM kyAreka to ghaTa vagerenI jema paramANunuM cAkSuSa pratyakSa thavAnI Apatti Avaze. kAraNa ke aupacArika svabhAva kyAreya paNa potAno virodhI svabhAva potAnuM mukhya kArya karavA mAMDe to tene aTakAvato nathI. bAkI te upacarita svabhAvamAMthI upacaritapaNuM ja ravAnA thaI jAya. tathA upacarita svabhAva kadApi potAnuM kArya karavA mATe paNa samartha banI zakato nathI. bAkI to tene aupacArika na kahI zakAya. coramAM cakravartI tarIkeno upacAra karavAthI cora cha khaMDanA sAmrAjyane paramArthathI prApta karato nathI. zA :- (na .) pudgala paramANumAM rUpAdisaMniveza svarUpa mUrNatA vidyamAna ja che. tethI pudgala to paramANamAM amUrtatA kaI rIte saMbhave ? kema ke amUrtatA to rUpAdisaMnivezazUnyatA svarUpa che. matalaba - ke rUpI dravyane arUpI kaI rIte kahI zakAya ? tethI pudgaladravyamAM amUrtatvano tadana niSedha karavo sa te ja vyAjabI che. E pudagalANumAM gauNa amUrtatA ho, samAdhAna :- (AnA.) pudgala paramANunuM AMkha vagere Indriya dvArA pratyakSa thatuM nathI. tethI vyAvahArikapratyakSanirUpita viSayatA pugala paramANumAM rahetI nathI. vyAvahArikapratyakSa-aviSayatva e eka prakAranuM amUrtatva ja che. tene gauNa amUrtatva paNa kahI zakAya. vyAvahArika pratyakSanI aviSayatA svarUpa gauNa amUrtatvano ame pugala paramANumAM svIkAra karIe chIe. tethI rUpAdisaMnivezasvarUpa mukhya mUrtitva ane vyAvahArikapratyakSa aviSayatva svarUpa gauNa amUrtatva - A banneno pudgalaparamANumAM svIkAra karI zakAya che. kAraNa ke te banne paraspara virodhI nathI. (ma.) prastutamAM Azaya e che ke AMkha vagere Indriya vaDe rUpI vastu sAmAnyathI jaNAtI hoya che. ghaTa, paTa vagere dravya rUpI che. tenuM Indriyajanya pratyakSa thAya che. tethI te mUrta kahevAya che. jenuM
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/12 * devasena-zubhacandramatasamIkSA 0 2057 gocaratvaM hi vyAvahArikam amUrttatvam ucyate, na tu naizcayikam / paudgalikaparamANvAdeH aindriyakasAkSAtkArA'gocaratayA prakRtaM yad gauNam amUrttatvaM vidhIyate tasya mUrttatvakAryapratirodhakatayA pa tAttvikavyavahAraviSayatvam, na tu asadbhUtavyavahAraviSayatvam / itthaJcaikatra mukhyamUrttatva-gauNA'mUrttatvayoH ga yugapat samAvezena syAdvAda eva sarvatra jayati / idamatrA'smAkamAkUtam - AlApapaddhatau "pudgalasyopacArAdapi nAsti amUrttatvam" (A.pa.pR.15) iti pUrvamuktvA tatraiva pazcAd "aNoramUrttatvA'bhAve pudgalasyaikaviMzatitamo bhAvo na syAt / parokSapramANA'pekSayA za asadbhUtavyavahAreNA'pi upacAreNa amUrttatvaM pudgalasya" (A.pa.pR.16) ityuktyA devasenasya svavacanavirodho ka jJAyA etena "pudgalasya tUpacArAdapi nAsti amUrttatvam" (kA.a.gA.261/vR.pR.186) iti kArtikeyAnuprekSAvRttI zubhacandreNa gaDDarikApravAhanyAyena yaduktaM tad nirastam, pudgaladravye ekaviMzatitamabhAvA'nupapatteH, pudgalaparamANau vyavahAreNa amUrttatvasya iSTatvAcca / Indriyajanya pratyakSa na thAya teno amUrta tarIke vyavahAra sAmAnyatayA thato hoya che. tethI Indriyajanya pratyakSanI agocaratA e vyAvahArika amUrtatA kahevAya. A amUrtatA gauNa che, naiRRyika nathI. gauNa amUrtatA potAnA virodhI mUrtasvabhAvane potAnuM kArya karavA detI nathI.tethI ja gauNa amUrNatAnA AzrayabhUta evA paramANunuM Indriyajanya pratyakSa thatuM nathI. Ama vyAvahArika pratyakSano viSaya na banavAthI paramANu vageremAM prastuta je gauNa amUrtatAnuM vidhAna karavAmAM Ave che. te tAttvika vyavahArano viSaya che, asadbhatavyavahArano viSaya nathI. A rIte eka ja dharmImAM = pugalaparamANu vageremAM mukhya mUrtitva ane gauNa amUrtatvano ekI sAthe samAveza siddha thavAthI sarvatra syAdvAdano ja vijaya thAya che. devasenavacanamAM vadato vyAghAta (rU.) prastutamAM amAro Azaya e che ke devasenajIe AlApapaddhati graMthamAM pRSTha naM.15 upara lA pudgala dravyamAM upacArathI paNa amUrtatva nathI' - ema jaNAvela che. tathA pRSTha naM.16mAM tyAM ja devasenajIe jaNAvela che ke "pudgala aNumAM amUrtatva mAnavAmAM na Ave to pudgalamAM amUrtatva rA nAmano ekavIsamo svabhAva saMgata nahi thaI zake. Ama parokSa pramANanI apekSAe asaddabhUta vyavahAranayathI paNa pudgaladravyamAM amUrtasvabhAvane upacArathI mAnavo joIe.' devasenajIe Ama pAchaLathI pudgalamAM upacArathI amUrtasvabhAvano svIkAra karela che ja. A rIte eka ja graMthamAM eka ja pRSTha AgaLa-pAchaLa karatAM devasenajInI uktimAM virodha jaNAya che. che zubhacaMdramatanirAsa che | (kta.) gADariyApravAhanyAyathI devasenavacanane anusarIne kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM digaMbara zubhacandrajIe "pudgalamAM to upacArathI paNa amUrtatva nathI" - A pramANe je jaNAvela che, tenuM nirAkaraNa upara jaNAvyA mujaba thaI jAya che. kAraNa ke jo pudgalamAM upacArathI = vyavahArathI paNa amUrtatva na mAno to pugaladravyamAM ekavIsamo svabhAva asaMgata thavAnI Apatti Avaze. tathA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2058 0 devasena-zubhacandramatamImAMsA 0 yathA paJcAstikAyasaGgrahavRttau amRtacandreNa AtmAnamadhikRtya "vyavahAreNa karmabhiH saha ekatva* pariNAmAd mUrto'pi nizcayena nIrUpasvabhAvatvAnna hi mUrtaH" (pa.kA.sa.27/vR.pR.53) ityuktam, agre'pi rA tatraiva tenaiva "amUrtaH svarUpeNa jIvaH, pararUpA''vezAd mUrto'pi" (pa.sa.97 vR.pR. 142) ityuktam, yathA na ca "jIvadravyaM punaH anupacaritA'sadbhUtavyavahAreNa mUrtam api zuddhanizcayanayena amUrtam" (bRdra.sa.gA.27 / cUlikA vR.pR.86) iti bRhadrvyasaGgrahavRttau brahmadevena ityuktam, tathaiva devasenena zubhacandreNa ca 'pudgala paramANuH nizcayena varNAdimattvAd mUrto'pi vyavahAreNa aindriyakasAkSAtkAra'gocaratvAd amUrto'pi' ka ityabhyupagantavyameva akAmenApi, yukterubhayatra samAnatvAt, sampradAyAnukUlatvAcca / "je khalu iMdiyagejjJA * visayA jIvehiM huMti te muttaa| sesaM havadi amuttaM" (pa.kA.99) iti pUrvokta(11/2 + 12/3) paJcAstikAyoktyanusAreNa indriyA'grAhyatayA paramANoramUrttatA digambarasampradAyasyA'pi anukUlaivetyAzayaH / kA 2"muttA iMdiyagejjhA" (pra.sA. 139) iti pravacanasAravacanamapyatra bhAvanIyam / vyavahArathI pudgala paramANumAM amUrtatva mAnya paNa che. tethI zubhacaMdranI vAta vyAjabI nathI. che paramANu amUrta paNa che che (thA.) je rIte paMcAstikAyasaMgrahavyAkhyAmAM digaMbara amRtacandrAcArye 27 mI gAthAnuM vivaraNa karatAM AtmAne uddezIne jaNAvela che ke "karmonI sAthe ekatvapariNAmathI pariNata thayela hovAthI AtmA vyavahArathI mUrta hovA chatAM paNa nizcayathI AtmA nIrUpasvabhAvavALo hovAthI mUrta nathI = amUrta che." temaja AgaLa paNa te ja graMthanI 97 mI gAthAnI vyAkhyAmAM amRtacaMdrAcArye jaNAvela che ke jIva svarUpathI amUrta che. tathA mUrta evA paradravyanA svarUpamAM praveza karavAnA lIdhe jIva mUrta paNa 2 che." tathA je rIte brahmadevajIe bRhadravyasaMgrahavyAkhyAmAM cUlikAvivaraNamAM jaNAvela che ke "vaLI, jIvadravya anupacarita asabhUta vyavahAranayathI mUrta paNa che tathA nizcayanayathI amUrti che." barAbara te ja rIte CL devasene tathA tenA anuyAyI zubhacaMdrajIe IcchA na hoya to paNa mAnavuM ja joIe ke "pudgalaparamANu A1 varNAdiyukta hovAthI nizcayathI mUrti hovA chatAM paNa Indriyajanya sAkSAtkArano viSaya na banavAnA lIdhe vyavahArathI amUrta paNa che." AnuM kAraNa e che nizcaya-vyavahArathI be viruddha guNadharmono samAveza karavAnI yukti to banne sthaLe samAna ja che. tathA digaMbara-zvetAMbara banne saMpradAyane uparokta vAta tathA yukti anukULa ja che. "je viSayo jIvo dvArA IndriyagrAhya hoya, te mUrta hoya che. te sivAyanA padArtho amUrta kahevAya' - A mujaba paMcAstikAyamAM kuMdakuMdasvAmIe je jaNAvela che, tadanusAra IndriyathI agrAhya hovAnA lIdhe paramANumAM amUrtatA digaMbarasaMpradAyane paNa anukULa ja che. A mujaba ahIM Azaya rahelo che. A saMdarbha pUrve (11/2 + 12/3) paNa darzAvela che. "IndriyagrAhya viSayo mUrta che' - A pramANe pravacanasAramAM paNa kuMdakuMdasvAmIe je jaNAvela che, tenA upara paNa UhApoha karavAthI IndriyaaviSaya hovAthI paramANu amUrta siddha thAya che. 1. ye khalu indriyagrAhyAH viSayAH jIvaiH bhavanti te muurtaaH| zeSaM bhavati amuurttm| 2. mUrttA indriygraahyaaH|
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/12 * paramANusvarUpaprakAzanam 2059 itthaJca pudgalANau vyAvahArikaH amUrttasvabhAvaH naizcayikazca mUrttasvabhAvaH kakSIkartavya iti naH taatprym| pa tena "paramANupozaNe naM aMte ! tivanne khAva tiAse pannatte ?, goyamA ! chupAvaze, PAMdhe, rase, luptAne pannatte" (ma.mU.jJa-18, 3.6) kRti mAvatIsUtravacanapi vyAkyAtam, tasya pudgalaparamANau naizcayikamUrttatvapratipAdanaparatvAt / rA A st ata eva bhagavatIsUtravyAkhyA- tattvArthasiddhasenIyavyAkhyA'nekAntajayapatAkAdau samuddharaNarUpeNa "kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasa - gandha-varNo dvisparzaH kAryaliGgazca / / " (bha.sU.12/5/ 1 pR.74, ta.si.vR. samutkRtaH ba/2/6.rUddaya, a.ga.va.mAna-2/adhiAra-1/pR.22) tyuttApi na jADavi kSati | meM pudgala paramANumAM aizcayika mUrtatA = (.) uparokta vicAravimarzathI phalita thAya che ke pudgala paramANumAM tAttvika vyavahAranayathI amUrta svabhAva che tathA nizcayanayathI mUrtasvabhAva rUpIsvabhAva che. ame zvetAMbaro pudgalaparamANumAM je amUrtasvabhAvanI vAta karIe chIe te amUrtasvabhAva vyAvahArika che, naizcayika nathI. nizcayathI to pudgalaparamANumAM mUrttatva ja rahela che. A pramANe amArUM zvetAMbaronuM tAtparya che. (te.) A kathanathI bhagavatIsUtranA eka prabaMdhanI paNa spaSTatA thaI jAya che. bhagavatIsUtrano prastutamAM upayogI prabaMdha praznottarIrUpe nIce mujaba che. prazna :- 'he bhagavan ! paramANu pudgalamAM keTalA varNa, keTalI gaMdha, keTalA rasa ane keTalA sparza darzAvAyela che ?' pratyuttara :- 'he gautama ! paramANu pudgalamAM eka varNa, eka gaMdha, eka rasa ane be sparza darzAvAyela che.' (gata va.) pudgala paramANumAM vyAvahArika amUrttatva hovA chatAM paNa rUpAdimattvasvarUpa naiRRyika mUrttatva amane zvetAMbarone mAnya ja che. A ja kAraNathI bhagavatIsUtravyAkhyA, tattvArthasiddhasenIya vyAkhyA anekAntajayapatAkA vageremAM je eka zloka uddhRta karavAmAM Avela che, tenI sAthe paNa amAre zvetAMbarone koI virodha Avato nathI. te zlokano artha A mujaba che. 'je aMtya kAraNa ja hoya, sUkSma ane nitya hoya te paramANu hoya che. te paramANumAM eka rasa, eka gaMdha, eka varNa tathA be sparza hoya che. ghaTa-paTAdi kArya dvArA tenA aMtya avayavarUpe paramANunI anumiti thAya che.' arthAt paramANunuM 1. paramANupurvAnaH khaM mavanta ! tivaLa.... yAvat tisparzaH prajJaptaH ? gautama ! varNa, vAndhA, rasa, khrisparza prajJaptaH / Cu sa (tasya.) uparokta bhagavatIsUtraprabaMdha pudgala paramANumAM naiRRyika mUrttatvanuM pratipAdana karavAmAM tatpara che. paramANumAM varNAdisaMniveza svarUpa naiRRyika mUrttatva to amane mAnya ja che. tathA naiRRyika mUrttatva hovA chatAM vyAvahArika amUrttatvano temAM svIkAra karavAmAM koI virodha paNa nathI Avato. tethI amArI zvetAMbaronI vAta ane bhagavatIsUtranA prastuta saMdarbha vacce koI virodha Avato nathI. - paramANulakSaNapradarzana ka
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tAttvikavyavahAreNa kArmaNakAya: arUpI 14 13/12 paJcAstikAyasaGgrahe kundakundasvAminA " savvesiM khaMdhANaM jo aMto taM viyANa paramANU / so sassado asaddo ekko avibhAgI muttibhavo / / " ( pa.sa.77) ityevaM nizcayataH paramANulakSaNamAveditam / 2 na kevalaM paramANau kintu sUkSmaskandheSu api tAttvikavyavahAranayena amUrttatvaM sammatam / ata jIva bhAvatIsUtra "vi pi hAye, rUvi pi aa" (ma.yU.13/7/41/6.622) tyuttam| tavRtto zrIabhayadevasUribhiH "arUpI api kAyaH, kArmaNakAyasya atisUkSmarUpitvena arUpitvavivakSaNAd" (bha.sU.13/ 7/495/vR.pR.623) iti yaduktaM tat tAttvikavyavahAranayato bodhyam / rNi anena pUrvaM (13/11) " kArmaNakAye saMsAryAtmagatam amUrttatvaM vaktuM nA'rhati " ( dra.pa. 13/11) iti yaduktaM tad nirastam, gaunnaa'muurtttvaa'baadhaat| kA yadi ca darzitapramANa-nayamaryAdAnusAreNa dravye caitanyA'caitanya-mUrttatvA'mUrttatvAdikaM yathA'rhaM naiva ApaNane sAkSAt pratyakSa thatuM nathI. paraMtu kArya dvArA tenI anumati jarUra karI zakIe. uparokta zloka amArA maMtavyamAM kSatikAraka nathI. kAraNa ke gauNa-amUrtasvabhAvavALA paramANumAM rUpAdimattvasvarUpa naiyika mUrttatva amane zvetAMbarone mAnya ja che. (pagvA.) paMcAstikAyasaMgrahamAM kuMdakuMdasvAmIe nizcayathI paramANunI vyAkhyA jaNAvatA kahela che ke 'tamAma skaMdhono je aMtima aMza che tene paramANu jANo. te zAzvata, zabdabhinna, eka, avibhAgI ane mUrtasvarUpe utpanna thanAro che.' visit 2060 U sUkSmaskaMdhomAM paNa amUrtatva avyAhata al (TM ava.) mAtra paramANumAM ja tAttvika vyavahAranayathI amUrttatva saMmata che - tevuM nathI. paraMtu sUkSma skaMdhomAM paNa tenA mate amUrttatva mAnya che. tethI ja bhagavatIsUtramAM 'kAyA rUpI paNa che tathA kAyA arUpI paNa che' - Ama jaNAvela che. tenI vyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijIe jaNAvela che ke 'kArmaNazarIra atyaMta sUkSmarUpI hovAthI tenI arUpI tarIkenI vivakSA karavAthI kAyA = kArmaNa deha arUpI (= amUrta) paNa che.' ahIM kArmaNazarIrane arUpI (= amUrta) kahela che, te tAttvika vyavahAranayanI apekSAe jANavuM. (nena.) 'kArmaNa zarIramAM saMsArIjIvavartI amUrttatva kahevuM vyAjabI nathI' - A mujaba AgaLa agiyAramA zlokamAM je jaNAvela hatuM, tenuM paNa uparokta kathana dvArA nirAkaraNa thaI jAya che. kAraNa ke kAryaNazarIramAM naiRRyika mUrttatva hovA chatAM paNa vyAvahArikapratyakSaagocaratva svarUpa gauNa amUrttatvane bAdha nathI. tethI tAttvika vyavahAranayathI kAryaNakAyAmAM amUrtatvane jaNAvavuM vyAjabI ja che. - pramANa-naya maryAdAthI viparIta svIkAra mithyAtvajanaka (vi.) jo upara jaNAvela pramANa ane naya - A baMnenI maryAdA mujaba dravyamAM caitanya, acaitanya, mUrttatva, amUrttatva vagereno yathAyogya rIte svIkAra na ja karavAmAM Ave to viparIta AropanA nimitte 1. sarveSAM skandhAnAM yo'ntyaH taM vijAnIhi paramANum / sa zAzvato'zabdaH eko'vibhAgI mUrttibhavaH / / 2. rUpI api AyaH, arUpI gati AyaH |
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/12 * AdhyAtmikasamanvayadRSTiH grAhyA 0 2061 abhyupagamyeta tadA viparItA''ropanimittakaM mithyAtvaM naiva durlabham / prakRte "dasavidhe micchatte paujtte, te nadI - (1) gha ghammaHUT, (2) ghaNe adhamasA , (rU) 7mane masA , (4) mo paNa ummasaMI, (5) zanIveluM nIvasaUTI, (6) navesu sanIvasaUTI, (7) sAdhU, sAdhusaUTI, (8) sAdhU te sAdhusaVI, (1) samu, muttasaUT, (10) mujo, amuttalA " (sthA pU.10/734) rUti thAnasUtra samanusandheyaM nAnAnayA'bhiprAyatAtparyAnveSaNakuzalaiH / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - pudgalaparamANau naizcayikaM mUrttatvaM vyAvahArikaJcA'mUrttatvamiti rza samanvayaH syAdvAdasya saarvtriktaamupdrshyti| pratyekaM zAstravacana-vyatikara-svaparavacana-vicArAdiSu : samyagekAntapUrvaM syAdvAdaM varttamAnanijabhUmikA''nurUpyeNa samprayujya sakriyA AdhyAtmikasamanvayadRSTiH / praadurbhaavniiyaa| itthaM jIvanasamAdhi-svAtmavizuddhyupalabdhiratropadizyate / prakRte "anekayatnairviSayAbhi- " lASodbhavaM sukhaM yallabhate sraagH| samAdhizAlI tadanantakoTiguNaM svabhAvAllabhate prshaantH||" (vai.ka.la. kA 1/131) iti vairAgyakalpalatAdarzitaM samAdhisukhamanusandheyam / / 13/12 / / mithyAtva durlabha na ja bane. matalaba ke upara jaNAvyA mujaba caitanya vagereno svIkAra na karavAmAM Ave to mithyAtva avazya lAgu paDe che. prastutamAM sthAnAMgasUtra yAda karavA yogya che. tyAM spaSTapaNe jaNAvela che ke "mithyAtva daza prakAre kahevAyela che. te A rIte - (1) adharmamAM dharma tarIkenI saMjJA (= buddhi, mAnyatA, vyavahAra), (2) dharmamAM adharmasaMjJA, (3) unmArgamAM mArgasaMjJA, (4) mArgamAM unmArganI saMjJA, (5) ajIvomAM jIvasaMjJA, (6) jIvomAM ajIvasaMjJA, (7) asAdhuomAM sAdhusaMjJA, (8) sAdhuomAM asAdhusaMjJA, (9) amukta (= karmayukta) jIvomAM muktasaMjJA, (10) mukta jIvomAM amuktasaMjJA. [athavA (9) amUrtamAM mUrtasaMjJA, (10) mUrtamAM amUrtasaMjJA." A rIte anekavidha nayanA abhiprAyanuM tAtparya zodhavAmAM kuzaLa evA vidvAnoe uparokta vividha maMtavyone khAsa khyAlamAM rAkhavA. che cAdvAdane jIvanamAM lAgu pADIe . AdhyAtmika upanaya :- pudgala paramANumAM naiRRyika mUrtatvano ane vyAvahArika amUrtatvano samanvaya karIne syAdvAdanI sArvatrikatA tarapha graMthakArazrIe TabAmAM aMgulInirdeza karela che. samyagu sa. ekAntapUrvaka syAdvAda pragaTe che. tevA syAdvAdane zAstranA pratyeka vacanamAM, jIvananI pratyeka ghaTanAmAM, ApaNA ane bIjAnA pratyeka vAkyamAM, ApaNA pratyeka vicAramAM ApaNI vartamAna bhUmikA mujaba lAgu pADIne sakriya evI AdhyAtmika samanvayadaSTi pragaTAvavI. A rIte jIvanasamAdhine ane Atmavizuddhine AtmasAt karavAno maMgala saMdeza ahIM prApta thAya che. prastutamAM vairAgyakalpalatAmAM darzAvela samAdhisukhanuM anusaMdhAna karavuM. tyAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jaNAvela che ke "DhagalAbaMdha prayAso karavA dvArA rAgI jIva viSayatRSNAjanya je sukhane meLave che, tenAthI anaMtakoTiguNa adhika sukhane samAdhinA phuvArAmAM sadA snAna karanArA prazAMta yogI svAbhAvika rIte saMprApta karI le che." (13/12) 1. viSa mithyAtve prajJatam, tat kathA - () dharme dharmasaMjJA, (2) dharme adharmasaMzA, (rU) unmA mAsaMjJA, (4) mA 3nAsaMjJA, () manISa nIvasaMjJA, (6) nIveSa sanIvasaMjJA, (7) asAdhupu sAdhusaMjJA, (8) sAdhupu asAdhusaMjJA, (2) amuku musaMjJA, (20) muje amusaMjJA [cA (2) samUy mUrtasaMjJA, (20) mUy amUrtasaMjJA ] I
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2062 * nAnAnayAnusAreNa ekapradezatvapratipAdanam / 13/13 kAla-pudgalANa taNo re, ekapradeza svabhAva; paramanayaI paradravyanaI re, bhedakalpanAabhAvo re .13/13 (221) catura. (kAla-pudgalANa taNoH) kAlANanaI tathA pudgalANunaiM, paramabhAvagrAhaka nayaI ekapradeza svabhAva digambaraprakriyAnusAreNA'vaziSTasvabhAvayojanAmupadarzayati - 'samayeti / smy-pudglaannuunaamekprdeshbhaavtaa| anyadravyeSu bhedohazUnya-dravyArthato hi saa||13/13 / / prakRte daNDAnvayastvevam - samaya-pudgalANUnAM ekapradezabhAvatA (asti)| anyadravyeSu hi sA - mevozUdravyarthataH (3) TI13/0rU II samaya-pudgalANUnAM = kAlANUnAM svatantrANAJca pudgalANUnAm ekapradezabhAvatA = ekapradezasvabhAvatA paramabhAvagrAhakanayena ucyate, dravyAtmaka-nAnApradezazUnyatvAt / paNa etena "aNUnAM pradezA na bhavanti" (ta.sU.5/11 bhA.) iti tattvArthabhASye umAsvAtivAcakavacanamapi vyAkhyAtam, zvetAmbaramate'pi svatantrapudgalANUnAM nAnApradezazUnyatayA ekapradezasvabhAvAnvitatvAt / anyadravyeSu = dhrmaastikaayaa'dhrmaastikaayaa''kaashaastikaay-jiivaastikaay-ttynnukaadipudglavataraNikA:- digaMbaraprakriyA mujaba bAkInA svabhAvonA dravyamAM saMyojanane graMthakAra jaNAve che : che aNumAM ekapradezasvabhAva zuM zlokAthI - kAlANamAM ane pudgalANumAM ekapradezasvabhAva rahela che. te sivAyanA dravyomAM bhedakalpanAnirapekSa (zuddha) dravyArthikanayanI apekSAe ekapradezasvabhAva jANavo. (13/13) vyAkhyArtha :- kAlANamAM ane svataMtra pudgala paramANumAM paramabhAvagrAhaka dravyArthikanayathI ekapradeza| svabhAva kahevAya. kAlANunA ane pudgalANunA dravyAtmaka aneka pradezo nathI. je dravyanA tevA aneka avayavo na hoya te paramabhAvagrAhakanayathI ekapradezasvabhAvavALuM kahevAya. # tattvArthabhASya saMdarbha vicAra & 2 (rtana.) tattvArthabhASyamAM vAcakaziromaNi umAsvAtijI mahArAje jaNAvela che ke "svataMtra pudgala paramANamAM pradezo = avayavo hotA nathI." A vAtanI paNa uparokta nirUpaNa dvArA spaSTatA thaI jAya che. kahevAno matalaba e che ke zvetAMbara jaina saMpradAya mujaba paNa pudgala paramANu aneka avayavothI zUnya hovAthI ekapradezasvabhAvavALA siddha thAya che. A vAta vAcakavarge dhyAnamAM rAkhavI. che dhamastikAya vageremAM paNa ekapradezasvabhAva che (2) samaya ane pudgalANa sivAyanA dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya 1 ma.mAM "kalapanA' pATha. ko.(2)no pATha lIdho che. ko.(1)mAM "kalAya' pATha. zAM.dha.+ma.mAM "parabhAva..." azuddha pATha. si. + ko.(9+1 +11) + A.(1)no pATha lIdho che.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/13 0 ekapradezasvabhAvayojanam / 2063 kahiyaI. paradravyanaI = e 2 TAlI bIjAM dravyanaI bhedakalpanA (abhAvoH) rahita, zuddha dravyArthikaI ) eka pradezasvabhAva kahiI. ll13/1all skandhadravyeSu hi sA = ekapradezasvabhAvatA bhedohazUnyadravyArthataH = bhedakalpanAnirapekSazuddhadravyArthikanayato reyA, tafmajhAthe teSAmavg-At di paddhapUro deto" (..gvAkSaranAmamAtA-42) rUti medinIkozavacanAdatra pAdapUrtI hi: bodhyH| yadyapi dharmAstikAyAdiSu bahupradezAH santyeva tathApi 'ayam avayavI, ime tasyA'vayavA' iti rA avayavA'vayaviSu bhedakalpanA'nAdhAnAd bhedakalpanAnirapekSadravyArthikanayAnusAreNa teSAm ekapradeza- ma svbhaavH| idamevA'bhipretyoktam AlApapaddhatau "paramabhAvagrAhakeNa kaal-pudglaannuunaamekprdeshsvbhaavtvm| / bhedakalpanAnirapekSeNa itareSAM dharmA'dharmA''kAza-jIvAnAm akhaNDatvAd ekapradezatvam" (A.pa.pR.16) iti| / kArtikeyAnuprekSAvRttau (gA.261) zubhacandrasyA'pyayamevAbhiprAyo'tra / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - Atmano'saGkhyeyapradezAtmakatve'pi bhedakalpanAnirapekSazuddha-Ni dravyArthikanayataH ekapradezatA jJAyate / itthaM samagrAtmadravye aikyA'khaNDatvadarzanataH bhedasvabhAvavikalpA vilIyante / tatazcAtmA ekA'khaNDA'saGganijasvabhAvasthairyeNa granthibheda-kSapakazreNyAdikRte'moghasAmarthya kA prayatA ane ghaNuka Adi pudgalaskaMdha dravyomAM bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayanI apekSAe ekapradezasvabhAva jANavo. kAraNa ke bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayanA abhiprAyathI dharmAstikAya Adi dravya akhaMDa che. medinIkozamAM pAdapUrti, hetu vagere arthamAM "di' zabda jaNAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM rahela "di' zabda pAdapUrti arthamAM jANavo. (thai.) yadyapi dharmAstikAya vagere dravyamAM aneka pradezo rahelA che. chatAM "A eka avayavI ane A tenA aneka avayavo' - Ama avayava-avayavImAM bhedabuddhine bhedakalpanAnirapekSa dravyArthikanaya karato rasa na hovAthI dharmAstikAya Adi ekapradezasvabhAvavALA che. A ja abhiprAyathI devasenajIe AlApapaddhatimAM jaNAvela che ke paramabhAvagrAhakanayathI kAlANa ane pudgalANu ekapradezasvabhAvavALA che. bhedakalpanAnirapekSa (vI dravyArthikanayathI dharmadravya, adharmadravya, AkAza ane jIva akhaMDa hovAthI ekapradezasvabhAvavALA che.' A aMge kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM zubhacaMdrajIno paNa A ja abhiprAya che. ja AtmAnI ekapradezatAne oLakhIe . AdhyAtmika upanaya-:- AtmAnA asaMkhya pradeza hovA chatAM bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayanuM AlaMbana karavAmAM Ave to AtmAmAM ekapradezatA jaNAya che. A rIte samagra AtmAmAM aikyanuM, akhaMDatAnuM darzana karavAthI bhedasvabhAvanA vikalpo naSTa thAya che. tethI AtmA eka, akhaMDa, asaMga nijasvabhAvamAM sthira banI graMthibheda ane kSapakazreNi vagere mATe amogha-prabaLa sAmarthya pragaTAve che. 1 lA.(2)mAM "zuddhaparyAyA..' pATha.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2064 * sikhasvarUpavarNanam / 23/13 itthaM bhedakalpanAnirapekSazuddhadravyArthikanayAvalambanataH AtmA nijA'khaNDA'malA'nyAnapekSaikapradezasvabhAve susthiro bhavati / nijaikapradezasvabhAve dRSTiM sthirIkRtya saanubndh-skaam-prbl| karmanirjarAM sampAdya kevalajJAnazriyaJca samprApya zIghraM "avAggocaramavyaktamanantaM zabdavarjitam / ajaM janmabhramAtItaM nirvikalpam" (jJAnA.31/33) iti jJAnArNave zrIzubhacandrAcAryeNa varNitaM siddhapadamAsAdanIyamiti zi793/9rU I # AtmAne sthira karIe , e (ghaM) A rIte bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayanA AlaMbanathI AtmA potAnA akhaMDa, amala, anirapekSa ekapradezasvabhAvamAM sadA mATe susthira bane che. Ama bhedakalpanAnirapekSa zuddhadravyArthikanayanA Cii dRSTikoNathI potAnA ekapradezasvabhAva upara dRSTine kendrita karavAthI AtmA sAnubaMdha-sakAma-prabaLa karmanirjarA karI kevalajJAna pAmI zIvratayA jJAnArNava graMthamAM zrI zubhacaMdrAcArye varNavela, (1) zabdaaviSayabhUta (2) avyakta (3) anaMta (4) zabdazUnya (5) ajanmA (6) janmabhramaatIta (7) nirvikalpa evA siddhapadane prApta kare - tevI maMgala kAmanA. AtmA ajanmA-anAdi hovA chatAM saMsArI jIvone avAra-navAra "huM jabhyo' - Avo bhrama thato hoya che. AvA bhramano bhoga siddha bhagavAna banatA nathI. tethI jJAnArNavamAM siddha bhagavAnane "janmabhramAtIta jaNAvela che. huM jabhyo' - evA bhramane pele pAra siddha bhagavAna pahoMcI gayA che. (13/13) (lakhI rAkho DAyarImAM....X vAsanA sukhI hovAno dekhAva ubho kare che. DhagalAbaMdha pratikULatAmAM paNa upAsanA AnaMdanI anubhUti kare che. * sAdhanAmAM duHkhanI dostI keLavavI paDe. dA.ta. saubharI trASi. upAsanAmAM devagurunI zaraNAgati levI paDe. dA.ta. dharmaruci aNagAra. buddhi prayogazALA race che. kAraNa ke tene khatarA ane akhatarA sAthe ramavuM che. zraddhA maMdiranuM nirmANa kare che, kAraNa ke tene arihaMtanI sAthe ramavuM che.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/14 0 astikAyatAniyAmakopadarzanam / 2065 bhedakalpanAyuta nayaI re, anekapradezasvabhAva; aNu vina pudgala aNutaNo re, upacAraI teha bhAvo re13/14 (222) catura. raNa bhedakalpanAsApekSa ( yuta) azuddhadravyArthika naI, aNu kahatA paramANu vinA sarva dravyanaI aneka che, pradezasvabhAva kahiyaI. pUrvoktasya (12/5) SaSThavizeSasvabhAvasya grAhakaM nayamupadarzayati - 'bhede'ti / bhedApekSanayenaiva naanaaprdeshbhaavtaa| vinA'NoH, pudgalANau ca sA''ropAt, samaye tu n||13/14|| prakRte daNDAnvayastvevam - bhedApekSanayena eva aNoH vinA nAnApradezabhAvatA (vrtte)| pudgalANau ma 2 sa yAropat (ththa7) | samaye tu sA na (udhyate) 23/14 bhedApekSanayena = bhedakalpanAsApekSA'zuddhadravyArthikanayena eva aNoH = paramANoH vinA sarvadravyeSu nAnApradezabhAvatA = anekapradezasvabhAvatA ucyate, tadabhiprAyeNa teSAM sakhaNDatvAt, tasyA'vayava- 1 bhedagrahaNaparAyaNatvAt / bahupradezasvabhAvatvAdeva dharmAstikAyAdInAM paJcAnAm astikAyatA ucyate / rNi dharmAdharmajIveSu asaGkhyapradezatA, AkAze'nantapradezatA pudgalaskandheSu ca saGkhyeyA'saGkhyeyA'nantapradezatA jnyeyaa| taduktaM dravyasvabhAvaprakAze "paMceva atthikAyA uvadiTThA bhupdesaado|| 2jIve dhammAdhamme avataraNikA :- pUrve bAramI zAkhAnA pAMcamA zlokamAM aneka pradezatva nAmano chaThTho vizeSasvabhAva darzAvela hato. tene grahaNa karanAra nayane graMthakArazrI AgaLanA zlokamAM jaNAve che : zlokothI :- bhedasApekSanayathI ja aNu vinA sarva dravyamAM anekapradezasvabhAva rahela che. pudgala paramANumAM anekapradezasvabhAva AropathI che. kAlANumAM to (AropathI paNa) anekapradezasvabhAva nathI. (13/14) skaMdha dravyamAM anupacarita ane pradezatA ja vyAkhyArtha:- bhedakalpanAsApekSa azuddha dravyArthikanayathI paramANu (pudgalANu ane kAlANa) vinA sarva dravyomAM aneka pradezasvabhAva kahevAya che. kAraNa ke bhedakalpanAsApekSa azuddha dravyArthikanayanA baga abhiprAyathI aNu sivAyanA sarva dravyo sakhaMDa che. bhedakalpanAsApekSa azuddha dravyArthikanaya dharmAstikAya vagere dravyanA avayavomAM rahela anekatA = bheda upara potAnI dRSTine sthira kare che. tethI tene temAM anekapradezatAnuM darzana thAya che. prastuta naya avayavInA avayavomAM rahela bhedanuM jJAna karavAmAM tatpara hovAthI tenI daSTie "aNu sivAyanA sarva dravyo aneka pradezasvabhAvavALA che' - AvuM jaNAvavAnuM ahIM tAtparya che. aneka pradezasvabhAva hovAnA lIdhe ja dharmAstikAya vagere pAMca dravyo astikAya kahevAya che. dharmAstikAya, adharmAstikAya ane jIva dravyanA asaMkhya pradeza che. AkAzanA anaMta pradeza che. 1, naivAstiyA 3dvidA vadu zata:// 2. jIve dharmA'dharmayorbhavanti pradezA hi sngkhyaaprihiinnaaH| gagane'nantA'nantAH trividhAH punaH pudgale jnyeyaaH||
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 | 2066 0 paramANau kAyatvasiddhi: 0 13/14 ra anaI pudgala (aNutaNotra) paramANunaI aneka pradeza thAvAnI yogyatA chaI, te mATaI upacAraI sa (teha bhAvo =) anekapradezasvabhAva kahiI. kAlANamAMhi te upacArakAraNa nathI. pa padesA huM sNkhprihiinnaa| gayaNe NaMtANaMtA tivihA puNa poggale NeyA / / " (dra.sva.pra.147/148) iti| yA pudgalANau ca = pudgalaparamANau punaH sA = nAnApradezasvabhAvatA AropAt = kAraNe ___ kAryopacArAt kathyate, tasya anekapradezaskandhabhavanayogyatvAt / taduktaM paJcAstikAyasaGgrahavRttau amRtacandreNa "nirava vacce paramALo: sIvavatvazattivAn phAyatvasiddhiranavAvA" (T.4.bI.pR.94) tiA 2. pUrvaM saptamazAkhAyAM (7/13) yaH svajAtyasadbhUtavyavahAro darzitaH sa ihaa'nusndheyH| ku bRhadravyasaGgrahe nemicandreNa '"eyapadeso vi aNU NANAkhaMdhappadesado hodi| bahudeso uvayArA teNa ya Ni kAo bhaNaMti savvaNhu / / " (bR.dra.sa.26) iti yaduktaM tadapIhA'nuyojyam / kA samaye = kAlANI, "tu syAd bhede'vadhAraNe" (a.ra.5/95) iti pUrvoktAd (3/15) abhidhAnaratnamAlA tathA pudgalaskaMdhamAM saMkhyAta-asaMkhyAta-anaMta pradeza che - A mujaba jANavuM. A aMge dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM paNa jaNAvela che ke "bahupradezasvabhAvanA lIdhe pAMca dravyo astikAya kahevAyela che. jIvamAM, dharmadravyamAM, adharmadravyamAM asaMkhyAta pradeza hoya che. AkAzamAM anaMtAnaMta pradeza che. pudgalamAM saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta pradeza jANavA.' ja paramANumAM Aropita anekapradezatA ( punA) tathA pudgala paramANumAM paramArthathI aneka pradeza svabhAva na hovA chatAM paNa aneka pradezasvabhAvavALA skaMdhanuM kAraNa paramANu hovAthI kAraNamAM kAryano upacAra karIne svataMtra pudgala paramANumAM aupacArika anekapradezasvabhAva kahevAmAM Ave che. yadyapi pudgala paramANu svataMtra avasthAmAM aneka A pradezane dharAvatA nathI. paraMtu kAlAMtaramAM te ja pudagala paramANu yaNuka, caNaka vagere skaMdharUpe banavAnI yogyatA dharAve che. skaMdhamAM to aneka pradeza hoya ja che. Ama anekapradezavALA skaMdha rUpe pariNamavAnI yogyatA hovAthI svataMtra pugala paramANune upacArathI aneka pradezasvabhAvavALo kahevo vyAjabI che. tethI ja paMcAstikAyasaMgrahavyAkhyAmAM amRtacaMdra jaNAve che ke "paramANu niravayava hovA chatAM paNa temAM sAvayavatvazakti rahelI che. tethI paramANumAM kAyavasiddhi nirapavAda = nirdoSa che." pUrve (7/13) svajAtiasabhUta vyavahAranayane daSTAMtapUrvaka jaNAvela. tenuM ahIM vAcakavarge anusaMdhAna karavuM. * paramANu "kAya" paNa che : bRhaddhavyasaMgraha (vRda.) bRhadravyasaMgrahamAM digaMbara nemicandrajIe eka gAthA jaNAvela che. tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. tyAM jaNAvela che ke "ekapradezI paNa pudgalaparamANu anekarUMdhAtmaka bahupradezanA yogathI bahupradezI thAya che. te kAraNe sarvajJa bhagavaMto paramANune upacArathI = vyavahAranayathI "kAya' kahe che." che kAlANamAM niSpa-rakSapariNAma nathI che (samave) kAlANunI vAta to tadana nirALI che. "bheda = vizeSatA tathA avadhAraNa arthamAM "tu' 1. ekapradezo'pi aNuH nAnAskandhapradezataH bhvti| bahudezaH upacArAt tena ca kAyaH bhaNanti srvjnyaaH||
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/14 * kAlANUnAmanekapradezatvavirahaH / 2067 te mATaI tehanaI sarvathA e svabhAva nahIM *Iti rahasya.* 13/14 vacanAt tuH vizeSadyotane, snigdha-rUkSapariNAmaviraheNa nAnApradezaskandhabhavanayogyatAzUnyatvAt sA nAnApradezasvabhAvatA upacArAdapi na = naiva ucyte| na hi upacAranimittazUnye jAtucidupacAro bhavati / tatazca na vA bhedakalpanAsApekSA'zuddhadravyArthikanayamatena, na vA sadbhUtA'sadbhUtavyavahAranayAbhyAM 55 kAlANau nAnApradezasvabhAvatA ucyate / ataH kAlANau nAnApradezasvabhAvaH sarvathA naastiityaashyH| ma idamevA'bhipretya devasenena AlApapaddhatau zubhacandreNa ca kArtikeyA'nuprekSAvRttau "bhedakalpanAsApekSeNa ze caturNAmapi nAnApradezasvabhAvatvam / pudgalANorupacArato nAnApradezatvam / na ca kAlANoH, snigdha-rUkSatvA'bhAvAd" .. (..pR.16, ...269/.pU.186) rUtyunevadheyam | prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'kAlANavaH snigdha-rUkSatvAbhAvAnna mitho badhyante' iti Na vaparAya" - A mujaba pUrvokta (3/15) abhidhAnaratnamAlAkozanA vacanathI ahIM mULazlokamAM rahela tu' ne vizeSatA arthamAM samajavo. tethI artha evo thaze ke anekapradezasvabhAva bAbatamAM dharmAstikAya Adi dravyo ane svataMtra pudgalANa karatAM kAlANa vizeSatAne dharAve che. kAlANuo svataMtra che. kAlANamAM snigdha ke rUkSa pariNAma na hovAnA kAraNe tamAma kAlANuo sarvadA svataMtra ja rahevAnA che. aneka pradezAtmaka skaMdharUpe pariNamI javAnI yogyatA kAlANumAM rahetI nathI. kema ke temAM snigdha ke rUkSa pariNAma nathI. Ama bhUta, bhaviSya ane vartamAna sarva kALamAM kAlANuo svataMtra rahetA hovAthI temAM upacArathI paNa aneka pradeza svabhAva nathI ja kahevAto. upacAra karavAnA nimittathI rahita evA padArthamAM kyAreya sa paNa upacAra thaI zakato nathI. nimitta vinA upacAra kaI rIte pravarte ? tethI bhedakalpanAsApekSa azuddha dravyArthikanayanA abhiprAyathI ke sabhUta vyavahAranayathI ke asabhUta vyavahAranayathI kAlANamAM hatA anekapradezasvabhAva kahevAmAM nathI Avato. AthI "kAlANamAM aneka pradezasvabhAva sarvathA nathI ja raheto" - evuM jaNAvavAnuM ahIM tAtparya che. bhedakalpanAsApekSanAyagrAhya ane pradezatA ja (phuvamevA.) A ja abhiprAyathI devasenajIe AlApapaddhati graMthamAM tathA zubhacaMdrajIe kArtikeyAnuprekSAvRttimAM jaNAvela che ke "bhedakalpanAsApekSa zuddha dravyArthikanayathI dharma dravya, adharma dravya, AkAza ane jIva - A cAreya dravyamAM anekapradezasvabhAva rahelo che. pudgala paramANamAM upacArathI anekapradezasvabhAva rahelo che. jyAre kAlANamAM koI paNa rIte aneka pradezasvabhAva raheto nathI. kAraNa ke kAlANumAM snigdha pariNAma ane rUkSa pariNAma nathI." A vAtane khyAlamAM rAkhavI. - ApaNe kAlANu jevA banIe ae AdhyAtmika upanaya :- " snigdhatA ane rUkSatA na hovAnA kAraNe kAlANa ekabIjA sAthe baMdhAtA nathI' - A pramANe parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM darzAvela digaMbarIya siddhAntanuM AdhyAtmika arthaghaTana bahu *. * cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2068 snigdha-rUkSapariNAmApAdAnam Avazyakam 0 13/14 digambarasiddhAnta itthaM yojyaH yaduta snigdhapariNAmaH rAgopamaH rUkSapariNAmazca dveSasthAnIyaH / 'rAgAdibhAvAH pudgalajAtIyAH acetanAH, pudgalasambandhena jAyamAnatvAditi bhedajJAnAvalambanena - nijavItarAgA'saGgacaitanyasvabhAvapraveze rAgAdayo'vastutAmevA''padyante / pUrvaM tu rAgAdayaH pariNAmAH e kathaJcijjIvasya kathaJcicca pudgalAnAm iti jJAtam / idAnIM bhedavijJAnAvalambane tu atyantam ma upekSitAH ta eva na santIti kasya te vAcyAH ? itthaM bhedavijJAnitayA rAga-dveSazUnyo hi jIvo + na jAtucit kenacit kvacid bdhyte| sarvadravya-kSetra-kAla-bhAvapratibandhazUnyatayA vItarAgo mitra -zatruprabhRtibhirna badhyate, na vA tannimittakena karmaNA badhyate / rAga-dveSazUnyo hi jIvo bahiH kautukavyAvRttyA antarjyotirAvirbhAvena bandhadazAM samucchidya, Ni abandhadazAM prAdurbhAvya, prAktanakarmANi nirjIrya, antaH santuSya, saccidAnandaghana-vizuddha-paripUrNa -zAzvata-nijacaitanyasvabhAvanimajjanataH kaivalyajyotiH AvirbhAvya, jhaTiti '"sAsayasokkhamaNAbAhaM, roga -jr-mrnnvirhiyN| adiTThadukkha-dAridaM, niccANaMdaM sivAlayaM / / " (ma.ni.2/3/121/pR.34) iti mahAnizIthe suMdara thaI zake tema che. snigdha pariNAma rAganuM pratIka che ane rUkSa pariNAma vaiSanuM pratIka che. rAgAdi bhAvo pugalanA saMbaMdhe utpanna thAya che. tethI te pudgalane sajAtIya che. pudgalanI nAtanA hovAthI ja rAgAdi bhAvo jaDa che. te AtmAnI nAtanA nathI' - A pramANe vicAravAthI "rAgAdi bhAvothI AtmA judo che' - tevo bodha thAya che. A bhedavijJAnanA AlaMbanathI potAnA mULabhUta vItarAgI asaMga caitanyasvabhAvamAM ghUsI jatAM rAgAdi svayaM avaDu thaI jAya che, maTI jAya che. pUrve to rAgAdi kathaMcita jIvanA pariNAma ane kathaMcit karmapudgalanA pariNAma tarIke jaNAtA hatA. paraMtu atyAre bhedavijJAnanuM AlaMbana letAM to atyaMta upekSita thayelA te rAgAdi bhAvo ja gerahAjara thaI gayA. have te che ja nahi to tene konA kahevA? Ama bhedavijJAnI banavAnA lIdhe je jIva rAga-dveSapariNAmathI rahita bane G! che te kyAreya, kadApi, koIthI paNa baMdhAto nathI. kahevAno matalaba e che ke rAga-dveSarahita AtmA koI paNa prakAranA dravya-kSetra-kALa-bhAvamAM apratibaddha-anAsakta hoya che. tethI potAnA pratye bhaktibhAva | dharAvanAra bhaktothI vItarAga bhagavAna baMdhAtA nathI. tathA potAnA pratye dveSa dharAvanAra durjanothI paNa vItarAga bhagavAna baMdhAtA nathI. temaja tenA nimitte vItarAga bhagavAna karma dvArA paNa baMdhAtA nathI. utsukatA choDIe, jJAnajyota pragaTAvIe (rA.) rAga-dveSamukta jIva bAhya utsukatAne ravAnA karI, aMtaraMgajJAnajyotane pragaTAvI, baMdhadazAne kSaNa karI, sadA mATe abaMdhadazAne pragaTAvI, jUnA bAMdhelA karmanI nirjarA karI, aMtaramAM ja saMtuSTa banI, saccidAnaMdaghana-vizuddha-paripUrNa-zAzvata-nijacaitanyasvabhAvamAM gaLADUba thaIne kaivalya jyota pragaTAvI, vahelI take mokSane prApta kare che. mokSanuM svarUpa mahAnizIthasUtramAM A pramANe varNavela che ke zivAlaya = siddhAlaya (1) zAzvata sukhayukta che, (2) pIDArahita che, (3) roga-ghaDapaNa-motathI zUnya che, (4) 1. zAzvatasaukhyamanAbAdham, rog-jraa-mrnnvirhitm| adRSTaduHkha-dAridryaM nityAnandaM zivAlayam / /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/14 0 prabuddhaH antaH tuSyati / 2069 vyAvarNitAM muktipdviimaasaadyti| prakRte "bahistuSyati mUDhAtmA pihitjyotirntre| tuSyatyantaH prabuddhAtmA pa vaTavRttaRtura" (sa.ta.60) rUti samaghatanaivAriA anusajjaiyA sArU/14 tyAM duHkha ane dAridraya dekhAtA nathI, (5) tyAM nitya AnaMda che. prastutamAM pUjyapAdasvAmI dvArA racita samAdhitaMtranI kArikA anusaMdhAna karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "aMtaramAM jenI jJAnajyota mohathI DhaMkAyela che, te mUDha bahirAtmA bahAramAM zarIrAdimAM khuza thAya che. paraMtu jeno AtmA prabuddha ghI thayelo che, te bAhya padArthonA kautukathI mukta banIne aMtaraMga AtmasvarUpamAM saMtuSTa rahe che." (13/14) lakhI rAkho DAyarImAM.....4 * sAdhanAnI AdhArazilA che prayoga. dA.ta. gaganagAmI nAgArjuna. upAsanAnI AdhArazilA che yoga. dA.ta. dhanapAla kavi. * buddhi paradoSadarzana karIne bIjA pratye durbhAvi pedA kare che. zraddhA paraguNadarzana karIne bIjA pratye pramodabhAva pragaTAve che. vAsanAnA udrakamAM cArebAju ghora aMdhakAra hoya che. upAsanAnI carama sImAe utkRSTa jJAnaprakAza hoya che. * phezana, vyasana, vyabhicAra, durAcAra tarapha vAsanAnuM moTuM che. sAdagIpUrNa macadAvartI upAsanA muktine sanmukha che. pApa bAMdhavAmAM bahAdUra vAsanA pApanA phaLane bhogavavAmAM kAyara che. pApa bAMdhavAmAM kAcara upAsanA pApanA phaLane bhogavavAmAM bahAdUra che.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2070 13/15 zuddhAzuddha dravyArthikaI re, jANi vibhAvasvabhAva; zuddhaI zuddhasvabhAva chaI re, azuddhaI azuddhasvabhAvo re / / 13/15 / / (223) catura. zuddhAzuddha dravyArthikanaya saMmugdhaIM vibhAvasvabhAva chai. * vibhAvAdisvabhAvagrAhakanayopadarzanam pUrvaM (12/8) vyAkhyAtasya saptamasya vizeSasvabhAvasya grAhakaM nayamAcaSTe - 'zuddhe 'ti / zuddhA'zuddhanayAd viddhi hi vibhAvasvabhAvatAm / zuddhe zuddhasvabhAvo'styazuddhe'zuddhasvabhAvatA / / 13/15 / / prakRte daNDAnvayastvevam - zuddhA'zuddhanayAd hi vibhAvasvabhAvatAM viddhi / zuddhe zuddhasvabhAvaH nuM asti| azuddhe azuddhasvamAvatA (sti)||13/19|| zuddhA'zuddhadravyArthikanayAd hi zuddhAzuddhanayAt eva sammugdhatayA vibhAvasvabhAvatAM viddhi| zuddhasvabhAvaM vinA vibhAvasvabhAvA'nAvirbhAvAt tadgrAhakadravyArthike zuddhatvamAvazyakam, svarUpatazca tasyA'zuddhatayA tadgrAhakadravyArthike'zuddhatvamapyAvazyakamiti zuddhA'zuddhadravyArthikagrAhyatA Ni tsminnityaashyH| na caivamazuddhasvabhAvasyApi zuddhAzuddhanayagrAhyatvaM syAditi zaGkanIyam, azuddhasvabhAvasya kArtsnyena upAdhijanitatvena azuddhaikanayagrAhyatvAt, nR-nArakAdilakSaNasya sva avataraNikA :- pUrve bAramI zAkhAnA AThamA zlokamAM vibhAva nAmano sAtamo vizeSasvabhAva jaNAvela che. te vibhAvasvabhAvane grahaNa karanAra nayane graMthakArazrI ahIM jaNAve che : zlokArtha :- zuddha-azudva dravyArthikanayathI vibhAvasvabhAvane tame jANo. zudghanayamAM zuddhasvabhAva mAnya che tathA azudghanayamAM azuddhasvabhAva mAnya che. (13/15) = - = ) vibhAvasvabhAvagrAhaka nayano vicAra jI vyAkhyArtha :- zuddha ane azuddha dravyArthikanayathI ja saMmugdhapaNe vibhAvasvabhAvane tame jANo. zuddhazuM svabhAva vinA vibhAvasvabhAva pragaTa thaI zakato nathI. tethI tene grahaNa karanAra dravyArthikanayamAM zuddhatva hovuM jarUrI che. tathA vibhAvasvabhAva svarUpathI azuddha hovAthI tene grahaNa karanAra dravyArthikanayamAM . azuddhapaNuM paNa hovuM jarUrI che. tethI vibhAvasvabhAva e zuddha-azuddha dravyArthikanayathI grAhya che - AvI vAta saMgata thAya che. A pramANe ahIM Azaya che. zaMkA :- (na hai.) jo vibhAvasvabhAva zuddha-azuddha dravyArthikanayano viSaya hoya to azuddhasvabhAva paNa zuddha-azudgha dravyArthikanayano viSaya banavAnI Apatti Avaze. vibhAvasvabhAvagrAhaka dravyArthikanayamAM zuddhAzuddhapaNuM hoya to azuddhasvabhAvagrAhaka dravyArthikanayamAM zuddhAzuddhapaNuM hovAmAM zuM vAMdho ? samAdhAna :- (azudgha.) tamArI vAta vyAjabI nathI. AnuM kAraNa e che ke azuddhasvabhAva ane vibhAvasvabhAva A bannenA svarUpamAM taphAvata che. azuddhasvabhAva saMpUrNatayA upAdhijanya hovAthI mAtra azuddha dravyArthikanayathI grAhya che. jyAre manuSya, nA2ka vagere svarUpa vibhAvasvabhAva to sva
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/15 0 vibhAvA'zuddhasvabhAvabhedavimarzaH 0 2071 zuddha dravyArthikanayaI zuddhasvabhAva, azuddha dravyArthikanayaI azuddhasvabhAva (jANika) jANavo. Iti mAM paramArtha catura nara samajavI. 13/1pA. -parApekSasya vibhAvasvabhAvasya tu upAdhisApekSatve'pi zuddhadravyasambandhitayA zuddhAzuddhadravyArthikanayagrAhyatvaM sacchitA na ca mIlitobhayanayagrAhyatayA vibhAvasvabhAvasya pramANagocaratvameva syAditi zaGkanIyam, rA prAguktarItyA (7/8) nR-nArakAdeH AtmadravyA'samAnajAtIyadravyaparyAyatayA vibhAvasvabhAvatve'pi / AtmamAtraniSThatayA pramANA'sammatatvAt / ataH nR-nArakAdeH AtmadravyavibhAvasvabhAvatvaM zuddhA'zuddha-, dravyArthikAbhyAm RjudRSTilakSaNayA sammugdhatayA samAmnAtamiti sammugdhapadopAdAnAd bahuzrutaiH samAdheyam / za ___ vastutastu rAga-dveSAdyanuviddhacetanAlakSaNasya vibhAvasvabhAvasya zuddhA'zuddhadravyArthikanayagrAhyatvam ka avaseyam, rAga-dveSAdipariNAmasya paudgalikatvena Atmani azuddhatvAt, cetanAyAzca shuddhtvaat| cetanAyA guNatve'pi rAga-dveSAdyanuviddhAyAH tasyAH svabhAvavidhayA dravyA'bhinnatvavivakSayA dravyArthikanayagrAhyatvA'bhiprAyAt sammugdhapadopAdAnamiti prakArAntareNa vibhaavniiym| -parasApekSa che. matalaba ke vibhAvasvabhAva upAdhisApekSa hovA chatAM paNa zuddhadravyasaMbaMdhI che. kema ke manuSya, nAraka vagere paryAyo AtmAnA kahevAya che, karmanA nahi. karma vagere upAdhine sApekSa hovA chatAM A rIte vibhAvasvabhAva zuddhadravyasaMbaMdhI hovAthI te zuddha-azuddha dravyArthikanayano viSaya bane che. saMzaya :- (na .) zuddha-azuddha banne dravyArthikanaya bhegA thaIne vibhAvasvabhAvane grahaNa kare che. tethI vibhAvasvabhAva pramANano ja viSaya banI jaze. kAraNa ke be viruddhanaya maLIne viSayane pakaDe to te padArtha pramANano ja viSaya bane, nayano viSaya nahi. samAdhAna :- (ba) pUrve (78) jaNAvyA mujaba, manuSya-narakAdi AtmadravyanA asamAnajAtIya dravyaparyAyasvarUpa che. tethI te vibhAvasvabhAva bane che. paNa AtmAnA vijAtIyadravyaparyAya hovAthI mAtra AtmAmAM ja te nara-nArakAdi paryAya rahe - tema pramANane mAnya nathI. tethI manuSya-narakAdi AtmadravyanA | vibhAvasvabhAva tarIke zuddha-azuddha dravyArthikanayane RjudRSTithI = upalakadRSTithI = saMmugdhapaNe mAnya che. graMthakArazrIe "saMmugdha' padanuM grahaNa karela hovAthI uparokta rIte bahuzruta puruSoe samAdhAna karavuM. Ama eka rAgAdimizra cetanA : vibhAvaravabhAva (vastu.) vAstavamAM to rAga-dveSAdi pariNAmothI vaNAyelI cetanA e ja ahIM vibhAvasvabhAva tarIke grAhya che - tema samajavuM. rAga-dveSAdi pariNAma paugalika che, karmayugalonA che, AtmAnA nathI. tethI AtmAmAM te aupacArika che, Aropita che, azuddha che tathA cetanA pariNAma zuddha che. tethI rAgAdimizrita cetanAne zuddhaazuddha dravyArthikanayathI grAhya samajavI. Ama to cetanA guNa che, dravya nathI. tethI temAM dravyArthikanayanI viSayatA sAmAnyathI na Ave. paraMtu rAgAdimizrita te ja cetanAne ahIM vibhAvasvabhAva' tarIke jaNAvela che. tathA svabhAva to dravyathI abhinna hoya che - A vivakSAthI temAM *...* citadvayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2072 0 zuddhanayaprajJApanA 0 pa aSTamavizeSasvabhAvagrAhakanayopadarzanArthaM prakramate - zuddhe = zuddhadravyArthikanaye hi zuddhasvabhAvaH ___ = zuddhajJAyakasvabhAvaH sammataH asti / yA khalu abaddha-spRSTatvena ananyatvena niyatatvena avizeSatvena ' asaMyuktatvena cAtmanaH anubhUtiH sa zuddhadravyArthikanaya iti prakRte vijJeyam / taduktaM samayasAre ma kundakundasvAminA "jo passadi appANaM abaddha-puDhe aNaNNayaM NiyadaM / avisesamasaMjuttaM taM suddhaNayaM viyANIhi / / " (sa.sA.14) iti / vibhAvasvabhAvalInatve karmabandhaM vyavahAranayato jJAtvA svAtmA zuddhasvabhAve mumukSuNA thANe rUtrAzaya etena "vibbhAvAdo baMdho mokkho sbbhaavbhaavnnaaliinno| taM khu NaeNaM NaccA pacchA ArAhao joii||" Ni (dra.sva.pra.93) iti dravyasvabhAvaprakAzavacanaM vyAkhyAtam, svabhAvapadasya zuddhasvabhAvaparatvAditi bhAvanIyam / navamavizeSasvabhAvagrAhakanayaM pradarzayati - azuddha = azuddhadravyArthikanaye padArthasya ashuddhdravyArthikanayagrAhyatA samajavI. Avo ahIM abhiprAya hovAthI "samugdha padane grahaNa karela che. Ama bIjA prakAre ahIM vibhAvanA karavI. | # zuddha-azuddharavabhAvagrAhaka nayano ullekha che. (3STama.) zuddhasvabhAva nAmanA AThamA vizeSa svabhAvane grahaNa karanAra nayane jaNAvavA mATe graMthakArazrI kamara kase che. zuddhasvabhAva = zuddhajJAyakasvabhAva to zuddha dravyArthikanayamAM ja saMmata che. prastutamAM zuddhadravyArthikanA zuddha AtmAnI anubhUtisvarUpa samajavo. matalaba ke (1) abaddha-aspRSTavarUpe, (2) ananyatvarUpe, (3) niyatatvasvarUpe, (4) avizeSapaNe ane (5) asaMyukta tarIke AtmAnI je anubhUti thAya, te ja ahIM zuddhadravyArthikana tarIke mAnya che. A aMge samayasAramAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke "je AtmAne abaddha-askRSTa, ananya, niyata, avizeSa ane asaMyukta jue che (anubhave che) tene zuddhanaya che jANavo." Azaya e che ke "mULabhUta svabhAve AtmA (1) kadApi karmathI baMdhAto nathI, paradravyathI sparzato tA nathI, (2) nArakAdi gatimAM paNa anyapaNuM pAmato nathI. (3) vRddhi-hAniparyAyothI paNa aniyatapaNuM dhAraNa karato nathI. (4) jJAna-darzana Adi guNothI vizeSatAne = bhinnatAne = taphAvatane prApta nathI karato, (5) sa moha sAthe saMyuktapaNAne pAmato nathI'- AvI daSTi-zraddhA-ruci-pratIti-anubhUti te zuddha dravyArthikanaya tarIke samajavI. tenI apekSAe AtmA zuddhajJAyakasvabhAva che. sAtamA vibhAvasvabhAvamAM lIna thavAmAM Ave to karmabaMdha thAya che A mujaba vyavahAranayAnusAre jANIne mumukSue potAnA AtmAne zuddhasvabhAvamAM sthApavo joIe. vibhAvasvabhAvane ane zuddhasvabhAvane jaNAvavAnI pAchaLa A Azaya rahelo che. (ktina.) "vibhAvathI baMdha thAya che. svabhAvabhAvanAlIna thavAthI mokSa thAya che. naya dvArA A jANIne pachI yogI ArAdhaka bane che' - A pramANe dravyasvabhAvaprakAza graMthanA vacananI paNa uparokta nirUpaNathI spaSTatA thaI jAya che. kema ke "svabhAva' zabdano tyAM zuddhasvabhAva artha abhipreta che. matalaba ke "zuddhasvabhAvanI bhAvanAmAM lIna banavAthI AtmA mukta thAya che' - ema vibhAvanA karavI. (nava) navamA vizeSa svabhAvane grahaNa karanAra nayane graMthakArazrI zlokanA cothA pAda dvArA darzAve 1. yaH pazyati AtmAnam abaddha-spRSTamananyakaM niytm| avizeSamasaMyuktaM taM zuddhanayaM vijAnIhi / / 2. vibhAvAd bandho mokSaH sdbhaavbhaavnaaliinH| taM khalu nayena jJAtvA pazcAdArAdhako yogii||
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/15 0 nizcaya-vyavahAranayavyAkhyopadarzanam / 2073 svabhAvatA sammatA asti| taduktaM devasenena AlApapaddhatau zubhacandreNa ca kArtikeyAnuprekSAvRttau "zuddhA'zuddhadravyArthikena vibhAva- pa svabhAvatvam / zuddhadravyArthikena shuddhsvbhaavH| azuddhadravyArthikena azuddhasvabhAvaH" (A.pa.pR.16, kA.a.gA.261 mA vR.pR.987) tira azuddhadravyArthikasammatA'zuddhasvabhAvavazena Azrava-saMvara-bandha-mokSAdivyavasthA prsiddhaa| zuddhadravyArthikasammatazuddhasvabhAvamAhAtmyametad yaduta AtmA bhave zive ca samaH paramArthato na badhyate, na ze vA mucyte| idamevAbhipretya adhyAtmasAre AtmanizcayAdhikAre "azuddhanayatazcaivaM sNvraa''shrvsngkthaa| ka saMsariNAM siddhAnAM ne zuddhanayata mAtA" (3.sA.18/014), "zuddhanayato tyAtmA vo mujI rUti sthitiH| na zuddhanayatastveSa badhyate, nA'pi mucyate / / " (a.sA.18/189) ityuktamiti bhaavniiym| yadvA nizcayena Atmani zuddhasvabhAvaH, vyavahAreNa cA'zuddhasvabhAvaH bodhyaH / taduktaM pravacanasAravRttau ka. amRtacandrAcAryeNa "zuddhadravyanirUpaNAtmako nishcynyH| ...azuddhadravyanirUpaNAtmako vyavahAranayaH" (pra.sA.2/ che. padArthano azuddhasvabhAva azuddha dravyArthikanayamAM saMmata che. 4 AlApapaddhatino saMvAda 4 | (g.) devasenajIe AlApapaddhati graMthamAM tathA zubhacandrajIe kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM jaNAvela che ke "zuddha ane azuddha dravyArthikanayathI vibhAvasvabhAva mAnya che. zuddha dravyArthikanayathI dravyano zuddhasvabhAva saMmata che ane azuddha dravyArthikanayathI dravyano azuddhasvabhAva saMmata che." A azuddha-zuddhanayamate AtmasvarUpa vimarza ja (zuddha) azuddhadravyArthikanayane saMmata evA azuddhasvabhAvanA lIdhe "hiMsAdithI Azrava thAya, sa ahiMsAthI saMvara thAya. virAdhanAdithI AtmA baMdhAya che. sAdhanAthI AtmA mukta thAya che? - ItyAdi vyavasthA prasiddha che. zuddhadravyArthikanayane mAnya evA zuddha AtmasvabhAvano mahimA evo che ke AtmA C saMsAramAM ane siddhadazAmAM samAna ja che. te paramArthathI baMdhAto nathI ke chUTato nathI. A ja abhiprAyathI adhyAtmasAramAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI gaNivare jaNAvela che ke "azuddhanayathI A pramANe saMvara rA ane Azrava tattvanI vAta samajavI. zuddhanayathI to saMsArI jIvomAM ane siddha bhagavaMtomAM koI bheda -taphAvata nathI. temaja azuddhanayathI "A AtmA karmathI baMdhAyela che ane mukta che' - AvI vyavasthA che. zuddhanayathI to A AtmA nathI to karmathI baMdhAto ke nathI karmathI chUTato." zuddhanayathI AtmA sadA zuddha ja che. A pramANe UMDANathI vibhAvanA karavI. je zuddha-azuddhasavabhAva nizvaya-vyavahAraviSaya ja (dA.) athavA to ema paNa kahI zakAya ke nizcayathI AtmAmAM zuddhasvabhAva tathA vyavahArathI azuddhasvabhAva jANavo. tethI to pravacanasAra graMthanI vyAkhyAmAM digaMbarAcArya amRtacandrajIe jaNAvela che ke "nizcayanaya zuddhadravyanirUpaNasvarUpa che. vyavahAranaya azuddhadravyanirUpaNasvarUpa che." pUrve (8/23)
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2074 0 saMsArijIvA'bhivyaktiH vividhA . 13/15 97) iti pUrvoktaM (8/23) smartavyamatra / nizcayata AtmanaH zuddhasvabhAve'pi karmA'nuviddhatAyAM vipa bhAvAdinAnArUpeNa vyavahArataH sa jJAyate / taduktam akalaGkasvAminA laghIyastraye "malaviddhamaNeH vyaktiryathAmA 'nekprkaartH| karmaviddhAtmavijJaptistathA'nekaprakArataH / / " (la.tra.57) iti pUrvokta(8/2)rItyA bhAvanIyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - ayamAtmA gADhamithyAtvA'nuviddhana ajJAnena sva-parayoH bhedA'navagame sati ekatvAdhyavasAyAt paraM svatvena manyamAnaH svaM ca paratvena manyamAnaH svayamajJAnamayIbhUtaH rAgAdibhAvakarmaNaH kartA pratibhAti / tathAhi - zItoSNAnubhavasampAdanasamarthAyAH zItoSNAyAH ka pudgalapariNAmAvasthAyA iva tathAvidhAnubhavasampAdanasamarthAyA rAga-dveSa-sukha-duHkhAdirUpAyAH pudgalaNi pariNAmAvasthAyAH pudgalAd abhinnatvena AtmanaH sakAzAd nityameva atyantabhinnAyAH tannimittakA tathAvidhAnubhavasya ca Atmano'bhinnatvena pudgalAt sadaivA'tyantabhinnasya yathArthatayA jJAnaviraheNa sva -parayoH bhedAnavabodhe sati ekatvA'dhyavasAyAd rAga-dveSa-sukha-duHkhAdirUpeNa AtmAnaM pariNamamAnaM A saMdarbha Apela che. tene ahIM yAda karavo. zuddhadravyanuM nirUpaNa eTale AtmadravyanA zuddhasvabhAvanuM nirUpaNa ane AtmadravyanA azuddhasvabhAvanuM nirUpaNa eTale azuddhadravyanirUpaNa. nizcayathI AtmAno zuddhasvabhAva hovA chatAM paNa jyAM sudhI AtmA karmanI sAthe ekameka thayela che, karmathI kharaDAyela che tyAM sudhI vibhAvAdi anekasvarUpe vyavahArathI AtmA jaNAya che. akalaMkasvAmIe laghIyestramAM jaNAvela che ke "jema melathI vyApta maNinI abhivyakti aneka prakAre thAya che, tema karmathI vyApta AtmAnuM bhAna aneka prakAre thAya che. pUrve (82) darzAvela paddhati mujaba ahIM vibhAvanA karavI. ra AtmA rAgAdino kartA lAge che, che nahi go za AdhyAtmika upanA :- A AtmA gADha mithyAtvathI vaNAyelA evA ajJAnathI potAno ane - pArakAno bheda pArakhI zakato nathI. tevI avasthAmAM ekapaNAnA = tAdAbhyanA adhyAsanA lIdhe pArakAne G! ( rAgAdine) potAnA svarUpe mAnato ane potAne pArakAsvarUpe mAnato jIva vibhAvasvabhAvavaza svayaM ajJAnamaya banI jAya che. tethI tyAre te rAgAdi bhAvakarmano kartA hoya tevo pratibhAsa thAya che. A e bAbatanI vistArathI spaSTatA Ama samajavI ke jema ThaMDaka ane garamIno anubhava karAvavAmAM samartha evI zIta-uSNasvarUpa pugalanA pariNAmanI je avasthA che, te pudgalathI abhinna hovAthI AtmA karatAM sadAya atyaMta bhinna che, tathA tenA nimitte thato tevA prakArano anubhava e AtmAthI abhinna hovAthI pudgalathI sadAya atyaMta bhinna che, tema tevo anubhava karAvavAmAM samartha evI rAga-dveSa-sukha -duHkhAdisvarUpa pagalapariNAmanI je dazA che, te (karma) pudgalathI abhinna hovAnA lIdhe AtmAthI kAyama tadana judI che tathA tenA nimitte thato tathAvidha anubhava e AtmAthI abhinna hovAnA lIdhe pudgalathI haMmezA atyaMta alaga che. tema chatAM tevA prakAranI sAcI samajaNa na hovAthI te rAga-dveSa-sukha-du:khAdi mArAthI sAva judA che. huM to teno anubhava karanAra chuM - A rIte sva-parano bheda AtmA jANato nathI. tethI tyAre te ajJAnI jIva karmanA guNadharmasvarUpa rAga-dveSAdimAM ekatAno = abhinnatAno adhyAsa (= Aropa) kare che. tenA lIdhe rAga-dveSa-sukha-duHkhAdirUpe pote pariNamelo hoya-pariNamato hoya tema
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/15 0 rAga-jJAnayoH pratibhAsya-pratibhAsakasambandhaH 0 2075 manyamAnaH svayam ajJAnIbhUtaH 'eSo'haM rajye, dveSmI'tyAdirItyA rAga-dveSAdibhAvakarmaNaH kartA pa pratibhAtIti zuddhA'zuddhadravyArthikanayamatam / na hyayamAtmA ajJAnadazAyAmapi zItoSNarUpeNa iva / rAga-dveSa-sukha-duHkhAdirUpeNa pariNamituM zakyaH, tasya nityam atyantaM zuddhatvAditi tdbhipraayH| etatsarvamavagamya sva-parayoH bhedajJAnabalena ekatvAnadhyavasAyAd ajJAnAtmanA manAgapi apariNamamAnaH / AtmArthI svayaM jJAnamayIbhUtaH rAgAdibhAvakarmodayakAle 'eSo'haM jAnAmyeva kevalam / rajyante tu ze karmapudgalAH / mayi rAgAdipratibhAsakaM jJAnaM jAtam / madIyacetanAsahakAreNa karmapudgaleSu pudgalakartRkaH ke rAgAdiH jaayte| ahaM tu kevalaM tatpratibhAsavAn / rAgAdeH jJAnAtmakasya ca mama karmakartRbhAva ra -bhogyabhoktRbhAva-svasvAmibhAvaprabhRtisambandhaH nAsti kintu pratibhAsya-pratibhAsakabhAva eva asti / mAnato svayameva ajJAnamaya bane che. tethI tyAre "A huM rAga karuM chuM, dveSa karuM chuM - ItyAdi rIte potAne rAgI-dveSI vagere svarUpe mAnato rAga-dveSAdi bhAvakarmano kartA pratibhAse che. paraMtu rAgAdino vAstavamAM kartA banato nathI. A mujaba zuddha-azuddha dravyArthikanayano mata che. "AtmA rAgAdikartA banato nathI' - A zuddha dravyArthikano abhiprAya che. tathA "rAgAdino karyA hoya tevuM lAge che' - A abhiprAya azuddhadravyArthikano che. paraMtu hakIkata e che ke A AtmA jema zIta-uSNasparzasvarUpa pudgalapariNAmarUpe kadApi pariNamato nathI, tema ajJAnadazAmAM paNa A AtmAne vAstavamAM rAga-dveSa-sukha-duHkha vagere svarUpe pariNamAvavo zakya ja nathI. kema ke te haMmezA atyanta zuddha ja che. A zuddhadravyArthikanayano abhiprAya che. * zuddhopayogane pragaTAvIe 8 (tta.) uparanI tamAma bAbatane jANIne sva-paranuM tAttvika bhedavijJAna meLavavuM. "mohanIya karmano pariNAma rAga-dveSa che. tathA vedanIyakarmano pariNAma sukha-duHkha che. ATheya karma paudgalika che. tethI che rAgAdi e pudgalapariNAmasvarUpa ja che, AtmapariNAmasvarUpa nathI ja. rAga-dveSa-sukha-duHkhAdi avasthA vA paugalika karmanA udayano svAda che. A mAro (= AtmAno) svAda nathI' - A mujaba bhedajJAnanA baLathI sAdhaka rAgAdinA pratibhAsamAM ekatvabuddhi = tAdAbhyabuddhi karavAnA badale phakta zeyapaNAnI sa ja buddhine kare che. "mArA anubhavamAM rAgAdino pratibhAsa thAya che. paNa te mAruM svarUpa nathI. huM to mAtra jJAnasvarUpa chuM - A mujaba AtmArthI sAdhaka jarAya ajJAnarUpe pariNamato nathI. paraMtu svayaM jJAnamaya banI jAya che. tethI rAgAdibhAvakarmanA udaya kALe te spaSTapaNe anubhave che ke "A huM AtmA rAgAdine phakta jANuM ja chuM. rAgane to pudgalakarma kare che. mArAmAM rAgAdino pratibhAsa karanAruM jJAna pragaTa thAya che. tathA karmayugalomAM mArI cetanAno sahAro laIne rAga vagere pragaTa thAya che. pudgalakarmamAM pugalakartaka rAgAdino udaya thAya che. paNa teno huM mAtra jJAtA ja chuM. mArA jJAnamAM rAgAdino mAtra pratibhAsa thAya che. rAga ane jJAnAtmaka evA mArA vacce karma-kartabhAva saMbaMdha ke bhogya-bhojjubhAva saMbaMdha ke sva-svAmitvabhAva vagere saMbaMdha vidyamAna nathI. matalaba ke "rAgAdi kArya (= kama) ane jJAnasvarUpa huM (ke jJAna) rAgAdino kartA' - evuM nathI. "rAgAdi bhogya ane jJAnasvarUpI huM (ke jJAna) teno bhoktA' evo paNa saMbaMdha nathI. tema ja "rAgAdi mArI mUDI ane jJAnasvarUpI huM (ke jJAna) teno mAlika' - tevo saMbaMdha paNa tyAM saMbhavato nathI. paNa rAgAdi ane jJAna vacce mAtra
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2076 * mohakSobhavihIna AtmapariNAmo dharmaH . 13/15 jJAnasya mama cA'pRthaktvena jJeya-jJAyakabhAvo'sti' - ityAdimanthanapaddhatyA rAgAdipratibhAsopasarjanIbhAvena svapratibhAsasya upayogarUpatAsampAdanataH jJAnavirodhinaH rAgAdibhAvakarmaNaH akartRtvena AtmA granthirA bhedottarakAlIne samyagjJAne pratibhAti / ma ataH vibhAvA'zuddhasvabhAvaparityAgena zuddhAtmasvabhAvA''virbhAvAya sva-parabhedavijJAnabalAd ja AtmArthinA rAga-dveSAdipariNAmeSu ekatvAdhyavasAyaM vimucya, virAdhanAM virAdhakabhAvAMzca parityajya, zaktyanigRhanena tapastyAgAdibahiraGgasAdhanAM samabhyasya vidhi-yatanAdinA paJcAcArapAlanaparAyaNatayA - api bhAvyam / itthaM paramoccA''dhyAtmikarohaNA'calA''rohaNataH "mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo pa dhammo" (bhA.prA.83) iti bhAvaprAbhRtadarzitabhAvacAritradharmadazA''virbhAvAya samAdareNa yatanIyamityupadezaH / kA tatazca "karmaklezavimokSAcca mokSe sukhamanuttamam" (ta.sU.kA.27) iti tattvArthasUtrakArikoktaM mokSasukhaM suttama yAtT13/11 pratibhAsya-pratibhAsakabhAva ja saMbaMdha che. rAgAdi pratibhAsya che. jJAnasvarUpI huM atanmayabhAve teno pratibhAsaka chuM. zeyanA lakSa vagara, zeyamAM praviSTa thayA vinA, zeyanI pAse gayA vinA, zeyathI atyaMta udAsInabhAve rahIne, svasammukha rahetAM-rahetAM ja jJAnadarpaNamAM pratibiMbita rAgAdisvarUpa ke lokAlokasvarUpa evA zeya parapadArthano jJAnasvarUpI evo huM pratibhAsaka chuM. jJAna ane mArA vacce apRthaka svarUpe zeya-jJAyakabhAva saMbaMdha rahelo che. matalaba ke mArA mATe ya phakta jJAna ja che, ghaTAdi ke rAgAdi nahi. huM jJAnathI apRthapha banIne jJAnano jJAyaka = jJAtA chuM. jJAna ane mArA vacce judApaNuM (= pArthakya) nathI. huM AtmasvarUpa nirmaLa jJAnanuM tanmayapaNe akhaMDa vedana karavAmAM lIna chuM, karmayugalothI racAyelA rAgAdino pratibhAsa mArA jJAnamAM thAya to bhale thAya. mAre tenI noMdha levAnI ke tene mahattva ApavAnI zI jarUra ? e bhale enA svarUpamAM rahe. huM to mArA caitanyasvarUpamAM ja rahuM" - AvI maMthanapaddhatithI - rAgAdino pratibhAsa gauNa thaI jAya che ane svano pratibhAsa e upayogAtmaka thatAM "jJAnavirodhI evA rAgAdi bhAvakarmano kartA huM nathI - tevuM pranthibhedottarakAlIna samyajJAnamAM pratibhAse che. (tA. tethI vibhAvasvabhAvane ane azuddhasvabhAvane ravAnA karI AtmAnA zuddhasvabhAvane pragaTa karavA mATe sva-paramAM bhedanI jIvaMta pratItinA baLathI AtmArthI sAdhake rAga-dveSAdi pariNAmomAM ekapaNAnA = svaabhinnapaNAnA adhyAsane kADhI, virAdhanAne ane virAdhaka bhAvone ravAnA karIne, zakti chUpAvyA vinA tapa-tyAga Adi bAhya sAdhanAmAM ujamALa banI, vidhipUrvaka ane jayaNApUrvaka bAhya AcAronA pAlanamAM kaTibaddha paNa banavuM. A rIte kramabaddha potAnI sAdhakadazA uccatama bane tevI rIte paramocca AdhyAtmika rohaNAcalanuM ArohaNa karIne "mohakSobhavihIna AtmapariNAma e dharma che' - A pramANe bhAvaprAbhRtamAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela bhAvacAritradharmadazAne pragaTa karavA mATe satata AdarabhAve jAgRti keLavavI joIe. Avo AdhyAtmika upadeza ahIM prApta thAya che. tenAthI tatvArthasUtrakArikAmAM varNavela mokSasukha sulabha bane. tyAM mokSasukhane darzAvatA zrIumAsvAtivAcake kahela che ke "karma ane kleza - bannemAMthI kAyamI chUTakAro thavAnA lIdhe mokSamAM sarvottama sukha che." (13/15) 1. modavihIna: ridhAma mAtmano dharma
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/16 0 ekAntocchedaH nayayojanaprayojanam / 2077 "asabhUta vyavahArathI re, chaI upacaritasvabhAva; e svabhAva nayayojanA re, kIjaI mani dhari bhAva re 13/1dI (224) catura. | asaddabhUta vyavahAranayathI upacaritasvabhAva (cha). e bhAva (manika) cittamAMhi dharI svabhAva sa nayayojanA kIjaI. e bhAva cittamAMhi dharI mana bhAvanasahita kIje.* 13/16ll. pUrvaM (12/10) vyAkhyAtasya dazamasya vizeSasvabhAvasya grAhakaM nayamupadarzayati - 'abhUte'ti / abhuutvyvhaaraangyupcritsvbhaavtaa| kurvenaM hRdi dhRtvA hi, svabhAvanayayojanam / / 13/16 / / prakRte daNDAnvayastvevam - abhUtavyavahArAd hi upacaritasvabhAvatA (smmtaa)| enaM hRdi dhRtvA rA di 4mAvayonanaM kuru9rU/1ddA abhUtavyavahArAd = asadbhUtavyavahAranayAd hi = eva vastuna upacaritasvabhAvatA smmtaa|| taduktam AlApapaddhatau kArtikeyAnuprekSAvRttau ca "asadbhUtavyavahAreNa upacaritasvabhAvaH" (A.pa.pR.16, / ...ra6/.pR.987) tiA ____enaM = darzitadigambarasammatasvabhAvaprakArakadambakaM hRdi = svacitte AgamAdipramANato dhRtvA = * sthApayitvA tadanantaram ekAntavAdanAzArthaM hi = eva svabhAvanayayojanaM = niruktasvabhAveSu nayAnAM yojanaM kuru, anyathA'nekAntavAdapratipattireva na syAt / "hi hetAvavadhAraNe" (ane.sa. pariziSTa-23) kA iti anekArthasaGgrahe zrIhemacandrAcAryavacanAdatra hiH avadhAraNArthe yojitH| taduktaM dravyasvabhAvaprakAze avataraNikA :- pUrve (12/10) jaNAvela upacaritasvabhAvanA grAhaka nayane graMthakArazrI jaNAve che : zlokArthI:- asabhUta vyavahAranayathI ja upacaritasvabhAva saMmata che. A svabhAvasamUhane hRdayamAM dhAraNa karIne ja prastuta svabhAvomAM nayonI yojanAne tame karo. (13/16) upacaritaravabhAvagrAhaka nayano nirdeza che vyAkhyAthI - asabhUta vyavahAranayanI apekSAe ja vastumAM upacaritasvabhAva saMmata che. AlApapaddhati che graMthamAM tathA kArtikeyAnuprekSAvRttimAM jaNAvela che ke "asabhUta vyavahAranayathI vastuno upacaritasvabhAvavA mAnya che." (naM.) ahIM darzAvela digaMbara saMmata svabhAvonA vividha prakAronA samUhane potAnA cittamAM AgamAdi ra pramANathI barAbara dhAraNa karIne pachI ekAntavAdanA nAza mATe ja prastuta pradarzita svabhAvomAM nayonI yojanAne tame karo. kAraNa ke nayayojanA vinA vastagata svabhAvone vize anekAntavAdanI samajaNa ja maLI na zake. zrI hemacandrasUrijIe anekArthasaMgrahamAM "hetu tathA avadhAraNa arthamAM "di' zabda vaparAya che" - Ama jaNAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM rahela 'di' zabda avadhAraNa = jakAra arthamAM 1 mo.(2)mAM "adUbhUta' azuddha pATha. 2 pustakomAM 'bhAvo' pATha. ko.(1)no pATha lIdhela che. *...* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2078 0 nirapekSAnekAntasyApi tyAjyatA 0 13/16 "NANAsahAvabhariyaM vatthu gahiUNa taM pamANeNa / eyaMtaNAsaNaTuM pacchA NayajuMjaNaM kuNaha / / jamhA NaeNa viNA hoi Na Narassa siyvaaypddivttii| tamhA so bohabvo eyaMtaM hatukAmeNa / / " (dra.sva.pra.172/174) iti / idamapyatrAvadheyaM yaduta nirapekSaikAntavad nirapekSAnekAntato'pi na nAnAsvabhAvazAlidravyasiddhiH pAramArthikI, kintu sApekSAnekAntata eva / taduktaM dravyasvabhAvaprakAze "eyaMte Niravekkhe No sijjhai vivihabhAvagaM davvaM / taM taheva aNeyaMte idi bujjhae siya aNeyaMtaM / / " (dra.sva.pra.269) iti / itthaJca - syAtpadAGkitaM samyag nayayojanaM bhAvacitte dhRtvA nijam antaHkaraNam anityAdidvAdazabhAvanAdhyAnagocaracaturvidhabhAvanA-maitryAdibhAvanAcatuSTaya-mahAvratagocarapaJcaviMzatibhAvanA''nvitaM kuru| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - prastutanayayojanA vidvattAprApti-pradarzana-svaprasiddhikRte nehopadarzitA pi kintu ekAntavAdamithyAvAsanAvimuktipUrvaM ratnatrayagocarabhAvanA-gurvAdigocarasadbhAvanA-saMvedanA-saMvega-vairAgya -samarpaNa-zaraNAgatiprabhRtibhAvasuvAsitAntaHkaraNasampAdanAyaiva / itthaM sarvazAstravacanAni AdhyAtmikadizA upayujya nijAtmapariNatiM vizadIkRtya AtmavizuddhizikharA''rohaNaM kAryam, itarathA vyAkaraNa yojela che. have mULa viSaya upara AvI jaIe. dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke aneka svabhAvothI paripUrNa vastune pramANathI jANIne tyAra bAda ekAntanA nAza mATe nayayojanA karavI joIe. kAraNa ke naya vinA manuSyane syAdvAdano bodha thaI zakato nathI. tethI ekAntano virodha karavAnI kAmanAvALA sAdhake nayane jANavA joIe." (.) ahIM bIjI paNa eka bAbata dhyAnamAM rAkhavA yogya che ke nirapekSa ekAntanI jema nirapekSA anekAntathI paNa vividha svabhAvavALI vastunI siddhi pAramArthika nathI hotI paraMtu sApekSa anekAntathI ja anekasvabhAvavALI vastunI tAttvika siddhi thAya che. tethI ja to dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke nirapekSa ekAntavAdamAM anekasvabhAvayukta dravyanI siddhi thatI nathI. te ja rIte nirapekSa anekAntavAdamAM vA paNa tattvanizcaya thato nathI. tethI kathaMcita = sApekSa anekAntavAdane jANavo joIe.' A rIte "cApadagarbhita samyapha nayayojanAne bhAvacittamAM dhAraNa karIne potAnA aMtaHkaraNane anityAdi bAra bhAvanA, dhyAnasaMbaMdhI se vairAgyAdi cAra bhAvanA, maitrI Adi cAra bhAvanA, mahAvrata saMbaMdhI paccIsa bhAvanAthI yukta karo. 1) nayayojanAnuM prayojana ). AdhyAtmika upanaya:- sAmAnya-vizeSa svabhAvomAM prastuta nayayojanA phakta vidvattAnI prApti mATe ke vidvattAnA pradarzana mATe nathI. tathA potAnI prasiddhi mATe paNa A nayayojanA ahIM batAvavAmAM Avela nathI. paraMtu potAnA bhAvamanane ekAntavAdanI mithyA vAsanAthI mukta karI tene bhAvanA, sadbhAvanA, saMvedanA, saMvega-vairAgyabhAva, samarpaNabhAva, zaraNAgatino bhAva AdithI vAsita karavA mATe ekavIsa svabhAva saMbaMdhI nayayojanAne darzAvela che. A rIte zAstranA pratyeka vacanono AdhyAtmika upayoga karI potAnI AtmapariNatine ujjavaLa banAvI AtmavizuddhinA zikhare ArUDha thavuM joIe. bAkI vyAkaraNa-nyAya 1. nAnAsvabhAvabhRtaM vastu gRhItvA tat pramANena / ekAntanAzanArthaM pazcAd nayayojanaM kurut|| 2. yasmAd nayena vinA bhavati na narasya syAdvAdapratipattiH tasmAt sa boddhavya ekAntaM hantukAmena / / 3. ekAnte nirapekSe na siddhyati vividhabhAvakaM dravyam / tat tathaivAnekAntAditi budhyasva syAdanekAntam / /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 cintA-bhAvanAjJAnAdikam abhyasanIyam / 2079 -nyAyAdisAdhyapadArthAnveSaNaparAyaNatve vAcya-vAcakabhAvasambandhavyagratayA kevalaM SoDazakokta(10/12- pa 13) zrutasImavartitvameva prasajyeta / tatazca kadAgraha-vyAmoha-mahattvAkAGkSAdyAvarttanimagnatA na durlbhaa| gA ataH zAstragocaraM vAcya-vAcakabhAvasambandhamatikramya, 'kathaM vItarAgatAM madIya AtmA labheta ?' . - ityevam AtmatattvagocaraM cintAjJAnam anuzIlya, zAstrakRttAtparyArthAnveSaNena tanmayabhAvataH sarvatra sarvadA tadvRttitA samabhyasanIyA / taduttaraJcopazama-vivekadRSTi-saMvara-bhAvanAjJAna-vairAgyA'ntarmukhatA-cittanairmalya -dhyAnAbhyAsAdibalena tAtparyArthatAdAtmyapariNatiH lbhyaa| atrAyamasmatkRtaH zlokaH - vAcya-vAcakatAM hitvA, tadvRttitaH tadAtmatAm / labdhvA dhyAnAdiyogena, yogI zivatvamApnuyAt / / 1 / / vagerethI ja sAdhI zakAya tevA padArthonI tapAsa karavAmAM gaLADUba thavAmAM Ave to zAstravacano ane vyAkaraNanyAyAdisAdhya padArtha vacce vAcya-vAcakabhAva saMbaMdha siddha karavAmAM ja vyagra thavAya. tathA tevI vyagratAthI to zrIharibhadrasUrijIe SoDazaka prakaraNamAM darzAvela zrutajJAnanA sImADAmAM ja sAdhaka aTavAya. tevA saMyogamAM zrutajJAna pachI thanArA ciMtAjJAna ane bhAvanAjJAna sudhI sAdhaka pahoMcI zakato ja nathI. tethI tevI paristhitimAM kadAgraha, vyAmoha, mahattvAkAMkSA vagere AvartamAM ( vamaLamAM) DUbavAnuM durlabha nathI rahetuM. che mAtra padArthajJAnamAM na aTavAIe che. | (ta.) tethI zAstrasaMbaMdhI vAcya-vAcakabhAva saMbaMdhanA sImADAne oLaMgIne ciMtAjJAnanuM parizIlana karavuM. "mAro AtmA kaI rIte vItarAgatAne meLavaze ? mAro AtmA zuddhasvarUpe kyAre anubhavAze ?' - A pramANe AtmatattvasaMbaMdhI ciMtAjJAnanuM parizIlana karIne zAstrakAranA tAtparyane = Azayane pakaDI, meM tenA viSayane zodhIne temAM ja tanmaya banavuM, otaprota thavuM. A rIte tanmaya banIne sarvatra, sarvadA temAM ja rahevAno abhyAsa samyapha rIte karavo. A rIte tavRttitAno = zAstratAtparyArthavRttitAno samyagu abhyAsa karIne (1) upazamabhAva, (2) vivekadRSTi (= "deha-indriya-mana-viSaya-vikalpa-vikArAdithI AtmA atyaMta judo che' - AvI bhedavijJAnanI zraddhA), (3) saMvara (= pApavRtti-pravRttino tyAga), ro (4) bhAvanAjJAna, (5) vairAgya, (6) aMtarmukhatA, (7) aMtaHkaraNanI nirmaLatA, (8) dhyAnano abhyAsa vagerene paripakva karavA. tenA baLathI ja tAtparyArtha sAthe tAdAbhyapariNati meLavI zakAya. sarva zAstrano tAtparyArtha = aidaMparyArtha zuddhAtmatattva che. uparokta ATha paribaLonA prabhAve zuddhAtmatattva sAthe tAdAbhyapariNati sadhAya che, anubhavAya che. te ja ApaNuM parama prayojana che. A aMge ame zloka banAvela che. teno artha nIce mujaba che. * tavRtti-tAdAbhyapariNatine pragaTAvIe x (aa.) "vA-vAcakabhAvane choDIne, tavRtti = tAtparyArthavRttitA = audaMparyArthaniSThatA pachI dhyAnAdiyoga vaDe tadAtmatAne = tAdAbhyane = tAtparyArthatAdAbhyapariNatine meLavIne yogI paramAtmadazAne prApta kare che." ahIM Azaya eTalo ja che ke nyAya, vyAkaraNa, yukti, dRSTAMta vagere dvArA je padArtha jaNAya, temAM ja aTavAI javAnA badale, temAM aTakavAnA badale, tenAthI AgaLa vadhI, zAstrakAronA Azayane
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2080 0 padArthavaizadyApekSayA pariNativaizadye'dhikaM yatanIyam // 13/16 pa zAstra-tadarthavicAravyagratAM parityajya zAstratAtparyArthAnusAreNa nijapariNatiH nirmAtavyA / zAstrIyayA padArthavizadIkaraNA'pekSayA nijapariNativizadIkaraNe'dhikaM yatanIyam / tatazca "kSINArtho vigatakarmA - siddhArDanantavatuSTaya sarvavattezavinikp: vattajJAna-varzanaHTI" (mu.mu.va.8/rU70) rUtyevaM zrImunisuvratasvAma carite zrIvinayacandrasUridarzitaM siddhasvarUpam aJjasA pratyAsannataraM syAdityavadheyam / / 13/16 / / pakaDI, te mujabanA audaMparyArthamAM cittavRttine ramatI karavI. 4 cittapariNatine nirmaLa karIe 4 che (zA.) zAstravicAramAM ke zAstrArthavicAramAM aTakavAnuM nathI. paraMtu zAstranA tAtparyArtha anusAra to ApaNI pariNatine ghaDavAnI che. zAstrIya padArthane magajamAM cokhkhA karavA upara jeTalo bhAra ApIe tenA karatAM anekagaNo vadhu bhAra ApaNI pariNatine nirmaLa karavA mATe ApavAno che. nija pariNatine e nirmaLa karavAno sauthI vadhu prayatna karavAthI zrI munisuvratasvAmIcaritamAM varNavela siddhasvarUpa khUba ja jhaDapathI najIka Ave. tyAM zrIvinayacaMdrasUrijIe siddhasvarUpane varNavatA jaNAvela che ke "(1) kRtArtha, (2) karmazUnya, (3) anaMtajJAnAdicatuSTayayukta, (4) sarvaklezathI vinirmukta ane (5) kevalajJAna -kevaladarzanavALA muktAtmA hoya che. (13/16) lakhI rAkho DAyarImAM.... / * vAsanAno mijAja taraMgI, tophAnI, vyasanI che. upAsanAnI prakRti nistaraMga, zAMta ane sahaja che. * kaTu anubhavanI lAta khAdhA pachI paNa buddhi sudharatI nathI. anubhavajJAnInA sUcanamAtrathI zraddhA sudharavA taiyAra che. * buddhi bIjAnI nabaLI vAtanI rajUAta joradAra kare che. zraddhAne bIjAnI nabaLI vAtanI rajUAtamAM koI rasa nathI. vAsanAne dehanirIkSaNanI abhilASA che. upAsanAne AtmasaMzodhananI jhaMkhanA che, paramAtmAdarzananI tamannA che.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/17 * anupacaritasvabhAvo guNa eva 0 2081 e digaMbaraprakriyA kihAM kihAM svasamayaI paNi upaskRta karI chaI. ehamAMhi ciMtya chai, te dekhADaI chaI - anupacarita nija bhAva je re, te to guNa kahavAya; ika dravyAzrita guNa kahiyA re, ubhayAzrita paryAya re 13/1aaaa (225) catura. svabhAva te guNa-paryAyathI bhinna na vivaMiI, je mATaI je anupacarita (nija) bhAva te (to) seyaM digambaradevasenadarzitasvabhAvaprakArAdiprakriyA kvacit kvacit tattvasAGgatyakRte zvetAmbarasiddhAntaprakriyayA'pi upskRtaa| tathApi tatra yat cintyaM tad darzayati - 'anupacarita' iti / anupacarito bhAvo hi guNa ucyate, gunnaaH| ekadravyA''zritA uktAH, pryaayaastuubhyaashritaaH||13/17|| ___ prakRte daNDAnvayastvevam - (yaH) anupacaritaH bhAvaH ucyate (saH) guNo hi (bhvti)| guNAH ekadravyAzritAH, paryAyAH tu ubhayAzritAH uktaaH||13/17|| atra hiH avadhAraNArthe dRzyaH, ekAkSaranAmamAlAyAM "hi hetau pAdapUrtI ca vizeSa cAvadhAraNe" / (pA.nA.46) rUti pUrvot (99/9) sudhAvezamunivaranAtu! tuzadrazya pUrvanivRtto voTyA, tu syAt pUrvanivRttau ca pUrvasmAdavadhAraNe" (ekA.nA.23) iti ekAkSaranAmamAlAyAM sudhAkalazamunivacanAt / kA aivatarakSiA :- digaMbara devasenajIe darzAvela svabhAvanA sAmAnya-vizeSa vagere mukhya prakAra, tathA tenA avAMtara prakAra temaja nayayojanA vagere prakriyAne ahIM ame jaNAvela che. tathA kyAMka kyAMka tattvasaMgati mATe zvetAMbara saMpradAyanA siddhAMtanI prakriyAthI paNa digaMbaraprakriyAne puSTa karela che. tema chatAM paNa prastuta prakriyAmAM je bAbata vicAraNIya che, tene graMthakArazrI dekhADe che : lokAI :- anupacarita bhAva svabhAva kahevAya che, te guNa ja che. tethI guNo eka dravyamAM Azrita kahevAyela che. paryAyo to ubhayAzrita kahevAyelA che. (13/17) maka avyavArthane samajIe yAkhyAthe - "(1) hetu, (2) pAdapUrti, (3) vizeSa ane (4) avadhAraNa = jakAra - ATalA arthamAM "di avyaya vaparAya" - A mujaba maladhArI rAjazekharasUrijInA ziSya muni sudhAkalazajIe sa ekAkSaranAmamAlAmAM jaNAvela che. A saMdarbha pUrve (11/1) darzAvela hato. tene anusarIne prastutamAM mULa zlokamAM darzAvela "di zabdane avadhAraNa arthamAM samajavo. temaja "pUrvanivRtti ane pUrvanI apekSAe avadhAraNa - A arthamAM "tu' vaparAya" - A pramANe sudhAkalaza munie ekAkSaranAmamAlAmAM darzAvela che. tene anusarIne mULa zlokamAM rahela 'tu' zabdane ahIM pUrvanivRtti (pUrvokta guNanI bAdabAkI) karavAnA arthamAM samajavo. A mujaba ja ahIM vyAkhyArthamAM arthaghaTana karavAmAM Avaze. * pustakomAM 'pawAyo pATha. A.(1)no pATha lIdho che. je na vivakhiI = vivekSA na karIe. je ko.(7)mAM te mArTi' pATha.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2082 0 upacaritasvabhAvAH paryAyAtmakA: 0 13/17 ra guNa ja (kahavAya). upacarita te paryAya ja. sAta va bhArat eka dravyAzrita guNa kahyA, ubhayAzrita ga paryAya kahiyA. vastutaH svabhAvA guNa-paryAyebhyaH bhinnA na vivakSaNIyAH, yataH yaH yaH anupacaritaH = nirupacaritaH bhAvaH svabhAvavidhayA devasenena ucyate sa tu guNo hi = eva bhavati, dravyaprakRtirUpatvAt / rA yathA Atmani caitnym| ata eva guNa-svabhAvazabdayoH ekArthatA paJcAdhyAyIprakaraNe "zaktirlakSma ma -vizeSo dharmo rUpaM guNaH svabhAvazva / prakRtiH zIlaM cA''kRtirekArthavAcakA amI zabdAH / / " (paJcA.1/48) .. ityevam upadarzitA rAjamallena digmbrenn| tatazca devsensyaa'psiddhaantH| nirupacaritasvabhAva ' -guNayoH aikyam asmAkam api sammatam / ata eva jJAna-caitanyasvabhAvayorabhedo yogabindau zrIharibhadrasUribhiH * "caitanyamAtmano rUpaM na ca tajjJAnataH pRthak" (yo.bi.428) ityuktyA drshitH| evamanyAnupacaritasvabhAva Ni -guNeSu svymuuhniiym| kA ye copacaritAH svabhAvAH devasenena ucyante, te tu paryAyA eva / yathA dehAdau caitanyam / ata eva 'guNAH ekadravyAzritAH, paryAyAH tu ubhayAzritAH = dravya-guNobhayAzritA uktAH / _) devasenamatasamIkSA ) (vastu) digaMbara devasenajIe batAvela svabhAva AdinI prakriyAmAM je bAbata vicAraNIya che te bAbata A rIte samajavI. devasenajIe je svabhAva batAvela che, te vAstavamAM guNa ane paryAyathI judA che - tevI vivakSA karavI yogya nathI. kAraNa ke devasenajI je je anupacarita bhAvane svabhAva kahe che, te to guNa ja che. kAraNa ke te dravyanI prakRtisvarUpa che. dA.ta. AtmAmAM caitanyasvabhAva anupacarita hovAthI guNa ja kahevAya. tethI ja "guNa' zabda ane "svabhAva' zabda ekArthaka = samAnArthaka sa' tarIke paMcAdhyAyI prakaraNamAM digaMbara rAjamalle jaNAvela che. tyAM jaNAvela che ke "(1) zakti, (2) lakSma, (3) vizeSa, (4) dharma, (5) rUpa = svarUpa, (6) guNa, (7) svabhAva, (8) prakRti ane (9) C zIla - A navA zabdo eka ja arthanA vAcaka (paryAyavAcI) che." tethI guNabhinna svabhAvane darzAvanAra devasenane apasiddhAMta doSa lAgu paDe che. nirupacarita svabhAva ane guNa vacce abheda amane zvetAMbarone paNa mAnya ja che. tethI ja jJAna ane caitanyasvabhAva vacce abheda yogabiMdumAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che. tyAM temaNe jaNAvela che ke "caitanya AtmAnuM svarUpa = svabhAva che. tathA te jJAnathI alaga nathI.' A rIte anya nirupacarita svabhAva ane guNo aMge vAcakoe svayaM vicAravuM. I. upacarita svabhAva pacAtmaka , () tathA devasenajI jene upacarita svabhAva kahe che, te to paryAya ja che. dA.ta. zarIrAdimAM upacAra karAto caitanyasvabhAva paryAya ja kahevAya. jyAre AtmAmAM raheluM caitanya nirupacarita hovAthI guNamAM samAI jAya. nirupacaritasvabhAva guNAtmaka hovAnA lIdhe ja zAstramAM guNone eka dravyamAM Azrita kahelA che. upacaritasvabhAva paryAyAtmaka hovAnA kAraNe ja "paryAyo dravya ane guNa ubhayamAM rahelA * phakta lA.(2)mAM "zaraNa' pATha che. je ko.(10+11)mAM "eka' zabda nathI. * pustakomAM "kahyA nathI. A.(1)mAM che.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/17 . paryAyANAM dravya-guNAzritatvam / 2083 tathoktam uttarAdhyayaneSu - 1"guNANamAsao davvaM egadavvassiA gunnaa| lakkhaNaM pajjavANaM tu ubhao assiA bhve||" (utta.28/6) yathoktam uttarAdhyayanasUtre mokSamArgaratyadhyayane '"guNANaM Asao davyaM, egadavvassiA gunnaa| lakkhaNaM pajjavANaM tu ubhao assiA bhave / / " (utta.28/6) iti| bhAvavijayavAcakakRtA tadvRttistvevam "guNAnAmAzrayo dravyam / anena rUpAdaya eva vastu na tadvyatiriktamanyadastIti sugatamatamapAstam / tathA ekasmin dravye AdhArabhUte AzritAH = sthitA = ekadravyAzritA gunnaaH| ____etena tu ye dravyamevecchanti na tadvyatiriktAn rUpAdIn tanmatamavamatam / lakSaNaM paryavANAM tu = punaH / ubhayordvayoH prakramAd dravya-guNayorAzritAH bhavetti = bhveyuH|" (utta.28/6, vyAkhyA) iti / tatazcaikadravyAzritatvena ra anupacaritabhAvAtmakAnAM svabhAvAnAM guNarUpatA, ubhayAzritatvena copacaritabhAvAtmakAnAM svabhAvAnAM kR paryAyarUpatA sidhyatIti bhAvaH / che' - A pramANe zAstramAM jaNAvela che. dravya-guNa-pacayanA lakSaNanI vicAraNA karI (tho) uttarAdhyayanasUtranA mokSamArgarati nAmanA "28 mA adhyayanamAM uparokta vAta suMdara rIte jaNAvela che. tyAM kahela che ke "guNono Azraya dravya kahevAya che. guNo eka dravyamAM Azrita che. dravya ane guNa ubhayamAM AzritapaNuM e to paryAyanuM lakSaNa thAya che." upAdhyAya zrIbhAvavijayajI mahArAje uttarAdhyayanasUtranI vyAkhyA karelI che. prastuta gAthAnI vyAkhyAmAM teozrIe evuM jaNAvela che ke "guNono Azraya hoya te dravya kahevAya che. guNAzrayatne dravyanuM lakSaNa kahevAthI bauddha matanuM nirAkaraNa thaI jAya che che. bauddha loko ema kahe che ke "rUpa-rasa-gaMdha vagere vizeSa dharmo e ja tAttvika vastu che. tenAthI bhinna che koI dravya nAmanI vastu nathI." paraMtu A vAta vyAjabI nathI. kema ke phakta "rUpa-rasa vagere vizeSa dharmo vA e ja vizvamAM vastu che' - evuM nathI. paraMtu rUpa-rasAdino Azraya paNa vizvamAM vidyamAna che ane te ja dravya che. (jo dravya nAmanI vastu na hoya to nirAdhAra evA rUpa-rasa vagere kyAM rahe ? tethI rUpa che -rasAdinA AdhAra svarUpe dravyano svIkAra karavo paNa jarUrI che. vAdivetAla zAMtisUrijI bauddhadarzananA uparokta maMtavyanuM nirAkaraNa karavA mATe ema kahe che ke "paryAyanI utpatti ane nAza thavA chatAM paNa dravyanI utpatti ke nAza thatA nathI. tethI paryAya ane dravya sarvathA eka nathI paNa bhinna che. tathA banne pAramArthika che.') tathA AdhArabhUta eka dravyamAM rahelI vastu guNa kahevAya che. (.) ekadravyAzritatvane guNanuM lakSaNa kahevA dvArA ekAMtadravyavAdInA matanuM nirAkaraNa thaI jAya che. ekAMtadravyavAdIo phakta dravyano ja svIkAra kare che. dravyathI bhinna evA rUpa-rasa vagere guNadharmono teo svIkAra karatA nathI. temanA matanuM uparokta kathana dvArA nirAkaraNa thaI jAya che. kAraNa ke jema dravya vAstavika cIja che tema dravyamAM rahenAra guNa paNa vAstavika ja vastu che. paryAyanuM lakSaNa to ubhayAzritapaNuM che. prastutamAM "ubhaya" zabdathI dravya ane guNa pakaDavA. tethI artha evo prApta thaze ke - dravya ane guNa A bannemAM je rahe te paryAya kahevAya che. A rIte upAdhyAya zrIbhAvavijayajI mahArAje dravya-guNa-paryAyanA 1. guNAnAmAzrayo dravyam, ekadravyAzritA gunnaaH| lakSaNaM paryavANAM tu ubhayoH AzritA bhveyuH||
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2084 ___0 guNaniSThaparyAyavimarzaH 0 13/17 pa na ca guNAzritatvaM paryAyANAmasiddhamiti zaGkanIyam, rA yato "guNeSvapi nava-purANAdiparyAyAH pratyakSapratItA eva kiytkaalbhaavinH| pratisamayabhAvinastu ma purANatvAdyanyathAnupapatteravasIyante / tatazca dravya-guNa-paryAyAtmakamekaM zabalamaNivat citrapataGgAdivad vA vastu - iti sthitam" (utta.28/6 zA.vR.) iti uttarAdhyayanabRhadvRttau zrIzAntisUrayaH | je lakSaNa batAvela che tenAthI siddha thAya che ke ekadravyAzrita hovAthI anupacaritabhAvasvarUpa svabhAva e guNa che ane ubhayAzrita hovAthI upacaritabhAvasvarUpa svabhAva e paryAya che. zaMkA :- (ra gha.) paryAyo dravyamAM rahe che' - A vAta samajI zakAya che. paraMtu paryAyo guNamAM paNa rahe che' - A vAta pramANasiddha jaNAtI nathI. guNanA paryAyo kaI rIte hoya ? guNamAM paNa paryAyo hoya che samAdhAna :- (co.) tamArI dalIla vyAjabI nathI. kAraNa ke "guNomAM paNa paryAyanI pratyakSa pramANathI pratIti thAya che. "A rUpa navuM che," "peluM rUpa jUnuM che', "A phUlanI gaMdha tAjI che', "pelA phUlanI suvAsa jUnI che' - ItyAdi rUpe rUpa vagere guNomAM paNa navInatva, prAcInatva vagere paryAyo pratyakSa pramANathI sarva lokomAM prasiddha ja che. guNamAM rahenArA navInatva, purANatva vagere pratyakSasiddha paryAya keTalAka kALa sudhI TakatA hoya che. (arthAta te yAvadravyabhAvI nathI ke yAvaguNabhAvI nathI. tethI te guNAtmaka nathI paNa guNabhinna paryAyAtmaka che. tathA "amuka kALa sudhI TakanArA te paryAyo guNamAM paNa ja rahe che' - tevuM uparokta pratyakSa pratIti dvArA siddha thAya che. Ama "be-pAMca mahinA sudhI ke be-pAMca divasa sudhI ke be-pAMca kalAka sudhI guNamAM rahenArA paryAyo pratyakSapramANagamya che' - tevuM siddha thAya Rii che.) pratyeka samaye utpanna thanArA guNaniSTha kSaNika paryAyonuM ApaNane pratyakSa pramANathI bhAna bhale thatuM Oaa na hoya. paraMtu amuka kALa pachI guNamAM je purANatva vagere paryAyanI pratIti thAya che te pratIti jo pratikSaNa guNamAM te te paryAyo utpanna na thAya to asaMgata banI jAya. Ama guNaniSTha purANatva vagere paryAyonI anyathA anupapatti hovAnA lIdhe pratisamayabhAvI kSaNabhaMgura paryAyonI pratIti = anumiti thaI zake che. tethI vividha varNavALA eka maNinI jema athavA vividha varNavALA eka pataMgiyA vagerenI jema dravya-guNa-paryAyAtmaka vastu eka ja che, alaga-alaga nathI. (matalaba ke ghaTa-paTa-maThanI jema dravya -guNa-paryAya traNa alaga-alaga vastu nathI paNa dravya-guNa-paryAyamaya eka akhaMDa vastu che. pratyeka vastu AvI che.)" A pramANe zrI zAMtisUrijI mahArAje uttarAdhyayanasUtranI bRhaddhattimAM jaNAvela che. pratikSaNa vastuparivartananuM anumAna che spaSTatA :- koI paNa vastu ekAeka jUnI thaI nathI jatI. paraMtu pratyeka samaye temAM kaMIka ne kaMIka parivartana thatuM jAya to ja amuka samaya pachI "A vastu jUnI thaI gaI che' - AvI pratIti lokone thaI zake. A pratikSaNa parivartana eTale pratikSaNa paryAyano utpAda ane vyaya. dravyanI jema guNomAM paNa jUnApaNAnI pratIti thAya ja che. tethI guNamAM pratikSaNa paryAyanA utpAda-vyayano svIkAra na karavAmAM Ave to (= anyathA) kALakrame guNamAM jUnApaNAnI pratIti asaMgata (= anupapanna) banI jAya. Ama anyathA anupapatti dvArA guNaniSTha pratikSaNabhAvI paryAyanI anumiti thaI zake che.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/17 * ekaguNakAlatvAdayaH paryAyAH / 2085 paryAyasya guNAzritatvamabhyupagamyaiva anuyogadvArasUtre "pajjavanAme aNegavihe pnnnntte| taM jahA - pa egaguNakAlae, duguNakAlae... jAva annNtgunnkaale| egaguNanIlae, duguNanIlae... jAva annNtgunnniile| . parva nodiya-ttida-muvinA vi mALiyaOA..(manu.phU.rara1) rUtyaghum | yadyapi sadaiva dravyasahavartitvAd varNa-gandha-rasAdayaH sAmAnyena guNA ucyante tathApi vastuto ma dravyavRttInAM varNAdInAm ekaguNakAlatvAdyanatiriktatvameva / teSAJca dviguNakAlatvAdyavasthAvyAvRttatayA rza kramavartitvAd dravyaparyAyatvamanapalapanIyameva / idamevA'bhipretya anuyogadvArasUtravRttI zrIhemacandrasUribhiH ke "sadaiva sahavartitvAdvarNa-gandha-rasAdayaH sAmAnyena guNA ucynte| na hi mUrte vastuni varNAdimAnaM kadAcidapi / vyavacchidyate, ekaguNakAlatvAdayastu dviguNakAlatvAdyavasthAto nivartanta eveti| ataH kramavRttitvAt paryAyAH" Na anumAnaprayoga A rIte samajavo. "TUTE (= pakSa) pratisamayamaviparyAyavantaH, kAnAntare purAtvAripratItyanyathAganupatteiH " Ama guNamAM amuka kALa sudhI rahenArA sthUla paryAyonuM pratyakSa pramANathI bhAna thAya che ane guNamAM pratisamaya utpAda-vyaya pAmatA sUkSma paryAyonuM anumAna pramANa dvArA bhAna thAya che. AthI paryAyomAM guNAzritatva paNa pramANasiddha che. AvuM zrI zAMtisUrijInuM tAtparya che. - 8 pacaca guNAzrita - anuyogadvAra che (u.) "paryAya guNAzrita che' - tevuM mAnIne ja anuyogadvAramAM kahela che ke "paryAyanAma aneka prakAre kahevAyela che. te A rIte - eka aMzavALo kALo varNa, be aMzavALo kALo varNa... cAvatuM anaMta aMzavALo kALo varNa. eka aMzavALo nIlavarNa, be aMzavALo nIlavarNa... cAvatuM anaMtaaMzayukta nIlavarNa. A ja rIte lohitavarNa, haridravarNa (patarUpa), zvetarUpamAM paNa kahevuM..." ahIM eka aMza, be aMza vagere paryAyo varNAdi guNanA batAvela hovAthI paryAyamAM guNAzritapaNuM siddha thAya che. su che ekaaMzayukta varNAdi paryAyasvarUpa che (1) jo ke varNa-gaMdha-rasa vagere sadA mATe dravyanI sAthe ja rahevAnA lIdhe sAmAnyathI "guNa" ne zabdathI vyavahArya bane che. chatAM vAstavamAM to eka aMzavALo kALo varNa vagerethI dravyagata varNAdi abhinna ja che. tathA eka aMzavALA kALA varNa vagere to be aMzayukta kALA varNa vagere avasthAthI vyAvRtta = bhinnakAlIna hovAthI kramavartI che. matalaba ke je kALo varNa jyAre eka aMzayukta hoya che, tyAre ja te be aMzayukta - traNa aMzayukta nathI hoto. zyAmAdi varNanI ekaaMzavALI, be aMzavALI vagere avasthAo bhinnakAlIna che. te kAraNe ekaaMzayukta zyAmavarNa, be aMzayukta zyAmavarNa vagere paNa kramavartI che. anuyogadvArasUtravyAkhyAmAM zrI hemacandrasUrijIe A ja abhiprAyathI jaNAvela che ke "kAyama dravyanI sAthe ja rahenAra hovAthI varNa, gaMdha, rasa vagere sAmAnyathI "guNa' kahevAya che. mUrtadravyamAMthI kyAreya paNa tamAma varNAdi ravAnA thatA nathI. jyAre ekaguNakAla- vagere to dviguNakAla- vagere avasthAthI vyAvRtta thAya ja che. jyAre dravyamAM dviguNazyAmavarNatvAdi hoya tyAre ekaguNakAlavAdi 1. paryAyanAma anekavidhaM prjnyptm| tadyathA - ekaguNakAlakaH, dviguNakAlakaH... yAvad anntgunnkaalkH| ekaguNanIlakaH, zizunIta:... cAvat anantapunIta : purva sohita-hAridra-guvA maLatA.....!
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2086 * paryAyatraividhyaparAmarzaH 0 13/17 (anu.dvA.sU.225, vR.pR.153) ityuktam / vizeSAvazyakabhASyavRttau api "paramANau tAvad ekaguNakAlatvA e dayo'nantA varNa-gandha-rasAdikAH svaparyAyAH" (vi.A.bhA.320 ma.vR. pR.95) ityevaM zrIhemacandrasUribhiH spaSTamevaikaguNakAlatvAdInAM pryaayruuptoktaa| tatazca pudgalavartinaH paryAyAH (1) sAmAnyena varNa -gandhAdayaH, (2) vizeSeNa kRSNa-raktAdi-surabhi-durabhiprabhRtayaH, (3) avAntaravizeSeNa caikaguNakRSNatva ma -dviguNakRSNatvAdikRSNatara-kRSNatamapramukhA iti paramArtho'tra phalitaH / yadyapi vastugatyA pUrvoktarItyA (2/11-12-13) api guNa-paryAyayorapArthakyameva / yathoktam AcArAGganiyuktivRttau zIlAGkAcAryaH "guNa-paryAyayoH nayavAdAntareNa abhedA'bhyupagamAd" (A.2/1/ni.181 ka vR.) iti| taduktaM prajJApanAsUtravRttau zrImalayagirisUribhirapi "paryAyAH guNAH vizeSAH dharmAH ityanarthAntaram" Ni (pra.sU. 5/104/vR.pR.179) iti / tathApi bhedagrAhakanayApekSayA'tra tayoH pArthakyamupadarzitam / bhedagrAhi sUkSmekSikayA tu navatvaviziSTaguNAt purANatvaviziSTaH guNo bhidyata eveti kAdAcitkatayA guNasyApi paramArthataH paryAyarUpataiva na tu paryAyaviziSTarUpateti dravya-paryAyAtmakameva sarvaM vastu sidhyti| avasthA hotI nathI. Ama kramavartI hovAthI ekaguNakAlatva, dviguNakAla- vagere paryAyasvarUpa ja che." tethI ekaaMzayukta zyAmarUpa vagerene paryAya mAnyA vinA chUTako ja nathI. vizeSAvazyakabhASyanI vyAkhyAmAM paNa zrIhemacandrasUrijIe "paramANumAM ekaguNakAla- vagere anaMtA varNa-gaMdha-rasAdi svaparyAyo hoya che." AvuM kahevA dvArA ekaguNakAlatva vagerene spaSTapaNe paryAya tarIke ja jaNAvela che. tethI ekaguNakAlatva, dviguNakAla- vagere judA-judA paryAya ja che - tema nakkI thAya che. uparokta prabaMdhone vicAratAM evuM phalita thAya che ke pugalamAM rahenArA paryAyo (1) sAmAnyathI varNa, gaMdha vagere che ane (2) vizeSarUpe sa kRSNa, rakta vagere varNo, sugaMdha, durgadha vagere che. tathA (3) avAMtara vizeSarUpe paryAyo to ekaguNakRSNatva, dviguNakRSNatva vagere tathA kRSNatara, kRSNatama vagere samajavA. A ahIM paramArtha che. * guNa-paryAyano abheda pAramArthika ae (ji.) jo ke pUrve (2/11-12-13) jaNAvyA mujaba paNa vAstavamAM to guNa ane paryAya eka e ja che. AcArAMganiryuktivyAkhyAmAM zrIzIlAMkAcAryae jaNAvela che ke "nayavizeSanA abhiprAyathI guNa -paryAya vacce abheda mAnya che." temaja zrImalayagirisUrijIe paNa pannavaNAsUtravyAkhyAmAM jaNAvela che ke "(1) paryAya, (2) guNa, (3) vizeSa, (4) dharma (guNadharma) - A zabdonA arthamAM koI bheda nathI." tema chatAM bhedagrAhakanayanI apekSAe prastutamAM uttarAdhyayanabRhadavRttimAM guNa ane paryAya vacce bhinnatA darzAvelI che. bhedagrAhakanayanI sUkSma dRSTithI to guNa jema paryAyathI bhinna siddha thAya che tema navInatvaviziSTa guNathI paNa prAcInatvaviziSTa guNa bhinna ja siddha thAya che. matalaba ke sUkSmabhedagrAhakanayanI dRSTie to guNa pratikSaNa badalAya che. Ama guNa paNa paryAyanI jema kSaNabhaMgura che. tathA kSaNikatva to khAsa karIne paryAyanI AgavI oLakha che. tethI paramArthathI guNa paNa paryAyaviziSTa nahi paraMtu paryAyAtmaka ja siddha thAya che. tethI badhI ja vastu dravya-paryAyAtmaka ja siddha thAya che. AthI pUrve jaNAvela guNa-paryAyano pAramArthika abheda abAdhita ja raheze.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/17 [" * devasenamatasamIkSA 0 2087 prakRte tUpadarzitottarAdhyayanasUtrAnusAreNa dravyasya yAvatAM nirupacaritabhAvAtmakasvabhAvAnAM yAvadravyabhAvitayA guNeSu evAntarbhAvAd upacaritabhAvAtmakasvabhAvAnAJca kAdAcitkatayA pa paryAyeSvevAntaHpravezAnna svatantrakaviMzatisvabhAvakalpanaM devasenasya yujyata itybhipraayH|| svabhAvasya sarvathA guNa-paryAyA'tiriktatve tu 'guNa-paryAya-svabhAvavad dravyam' iti dravyalakSaNaM cAtuM, ne te pUrvo(2/9 + 12, /28, 10/9 + 93)rItyA "-paryAyavad dravya" (ta.pU.dhIrU7) iti tattvArthasUtradarzitam / idamevA'bhipretya yazovijayavAcakendraiH saptabhaGgInayapradIpe "svabhAvA api guNa- za paryAyayoH antarbhUtA eva draSTavyAH, anyathA dravyalakSaNe teSAmapi grahaNam abhaviSyad" (sa.bha.na.pra.pR.22) ka ityevamuktamiti dhyeyam / yacca "guNaH = svabhAvaH, yathA upayogasvabhAvo jIvaH" (sama. sU.217 vR.) iti samavAyAGgasUtravRttI abhayadevasUrivacanaM pUrvaM (2/2) darzitam, tadapi yAvaddavyabhAvitvena guNa-nirupacaritasvabhAvayoH aikymaah| / kiJca, AlApapaddhatau devasenena "svadravyAdigrAhakeNa astisvabhAvaH, paradravyAdigrAhakeNa nAstisvabhAvaH" anupacarita-upacaritasvabhAva guNa-paryAya svarUpa che (pra.) prastutamAM to upara jaNAvela uttarAdhyayanasUtra mujaba evuM phalita thAya che ke dravyanA jeTalA paNa nirupacaritabhAvasvarUpa svabhAvo che, te tamAmano guNomAM aMtarbhAva thaI zake che. kAraNa ke anupacaritabhAvasvarUpa svabhAvo yAvadravyabhAvI che. tathA dravyanA jeTalA paNa upacaritabhAvasvarUpa svabhAvo che, te tamAmano paryAyamAM ja aMtarbhAva thaI zake che. kAraNa ke tamAma upacaritabhAvasvarUpa svabhAvo kAdAcitya che. tethI digaMbara devasenajIe svataMtra = guNa-paryAyathI bhinna evA ekavIsa prakAranA svabhAvanI je kalpanA karelI che, te yuktisaMgata nathI - tevuM jaNAvavAno ahIM abhiprAya che. sa At svabhAvano guNa-paryAyamAM samAveza yogya A (a.) jo svabhAva guNa-paryAyathI sarvathA bhinna hoya to dravyanuM lakSaNa "guNa-paryAya-svabhAvayukta hatI hoya te dravya - AvuM bane. paraMtu pUrve (2/1+12, 9/28, 10/1+13) jaNAvyA mujaba tattvArthasUtramAM batAvela "-paryAyavat dravyam - A mujabanuM dravyalakSaNa banI nahi zake. paNa te ja sAcuM dravyalakSaNa che. che. tethI svabhAvano guNa-paryAyamAM aMtarbhAva mAnavo yogya che. A ja abhiprAyathI mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje saptabhaMgInayapradIpamAM jaNAvela che ke "svabhAvo paNa guNa-paryAyamAM antarbhAva pAmelA ja jANavA. bAkI to dravyalakSaNamAM zrIumAsvAtijI mahArAje tenuM paNa grahaNa karyuM hota." (a.) samavAyAMgasUtravRttimAM zrIabhayadevasUrijInuM je kathana pUrve (22) jaNAvela che ke "guNa eTale svabhAva. jema ke upayogaguNavALo = upayogasvabhAvavALo jIva che' - te paNa "yAvadravyabhAvI hovAthI guNa ane nirupacaritasvabhAva eka che' - tema jaNAve che. A devasenamatamAM samabhaMgIvyavasthAno bhaMga & ( jigya.) vaLI, devasenanI bIjI vAta paNa vyAjabI nathI. te A mujaba - AlApapaddhatimAM temaNe jaNAvela che ke "svadravyAdigrAhaka nayathI vastuno "asti'svabhAva che. tathA paradravyAdigrAhaka nayathI
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2088 * saptabhaGgIprakriyAprakAzanam / 13/17 "yadi ca 'svadravyAdigrAhakeNAstisvabhAvaH, paradravyAdigrAhakeNa nAstisvabhAvaH' ityabhyupagamyate, tadobhayorapi dravyArthikaviSayatvAt saptabhaGgyAmAdya-dvitIyayoH bhaGgayordravyArthika-paryAyArthikAzrayaNaprakriyA bhajyeta" ityAdyatra vat vivArIyam 13/17ii pa (A.pa.pR.15) iti yaduktaM (zAkhA-13/1) tadapi na yujyate, yataH svadravyAdigrAhaka-paradravyAdigrAhakayoH devasenamate dravyArthikatvAd asti-nAstisvabhAvayoH kevaladravyArthikanayaviSayatvamApadyeta / na cAstvevam, kA naH kSatiH ? iti vAcyam, astitva-nAstitvayoH kevaladravyArthikanayagocaratve astitva-nAstitvaviSayiNyAM saptabhaGgyAM 'sarvaza masti svadravya-kSetrAdinA, sarvaM nAsti paradravya-kSetrAdinA' ityevaMlakSaNayoH Adya-dvitIyayoH bhaGgayoH ka kramazaH dravyArthika-paryAyArthikanayA''zrayaNaprakriyA pUrvoktA (4/14) bhajyeta / Ni ayamatrA''zayaH - nayaH svAbhidheye pravarttamAno mithoviruddhanayayugalasamutthavidhi-niSedhAbhyAM kRtvA vastuno "nAsti'svabhAva che." devasenajInI A vAta prastuta teramI zAkhAnA prathama zlokamAM jaNAvI gayela chIe. devasenajInI A vAta paNa yuktisaMgata na hovAnuM kAraNa e che ke svadravyAdigrAhaka naya ane padravyAdigrAhaka naya devasenamate dravyArthikanaya che. tethI svadravyAdigrAhaka nayathI "asti'svabhAvanuM grahaNa thatuM hovAthI jema "asti'svabhAva phakta dravyArthikanayano ja viSaya bane che, tema paradravyAdigrAhaka nayathI "nAsti' svabhAvanuM grahaNa thatuM hoya to "nAsti'svabhAva paNa phakta dravyArthikanayano ja viSaya banI jaze. digaMbara :- (vA.) vastuno "asti'svabhAva ane "nAsti'svabhAva phakta dravyArthikanayano ja viSaya bane to bhale tema banatuM. tamane temAM zuM vAMdho che ? tevuM mAnavAmAM amane kayo doSa naDaze? sa thatAMbara :- (stitva) jo vastuno "asti'svabhAva ane "nAsti'svabhAva phakta dravyArthikanayano ja viSaya hoya to vastunA astitva-nAstitvaguNadharmasaMbaMdhI saptabhaMgInI zAstraprasiddha vyavasthA bhAMgI paDaze. Q. te A rIte - astitva-nAstitvagocara saptabhaMgIno prathama prakAra che - "sarvam ti dravya-kSetrAvinA ' saptabhaMgIno A prathama bhAMgo dravyArthikanayane AzrayIne pravarte che. tathA prastuta saptabhaMgIno bIjo bhAMgo che - "sarva niti padravya-kSetrAdrinA." A bIjo bhAgo paryAyArthikanayane AzrayIne pravarte che. A vAta pUrve (4/14) saptabhaMgInA nirUpaNamAM ApaNe vicArI gayela chIe. matalaba ke "vastuno "nAstisvabhAva kevala dravyArthikanayano viSaya che' - AvuM devasenajInuM kathana "vastuno "nAsti'svabhAva paryAyArthikanayano viSaya che" - AvI zAstra prasiddha vyavasthAno uccheda karanAra che. tethI paradravyAdigrAhaka dravyArthikanayathI vastunA "nAsti'svabhAvanuM grahaNa karavAnI devasenajInI mAnyatA vyAjabI nathI. * devasenamatamAM samabhaMgIprakriyAbhaMga che (sA.) ahIM Azaya e che ke potAnA viSayamAM naya jyAre pravRtti karato hoya tyAre paraspara viruddha nayayugalathI utpanna thayelA vidhi ane niSedha dvArA saptabhaMgIne te anusare che. paraspara aviruddha 0 zAM.mAM "...thayo.." azuddha pATha. 8 pustakomAM ".zrayane prakriyA' pATha. ko. (9)no pATha grahaNa karela che.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/17 0 devasenasammatasAmAnyasvabhAvavibhAgamImAMsA 0 2089 saptabhaGgIm anusarati, na tu mitho'viruddhanayayugmasamutthavidhi-pratiSedhAbhyAm / tadidamabhipretya pramANanayatattvAlokA'laGkArasUtre zrIvAdidevasUribhiH "nayavAkyaM svaviSaye pravarttamAnaM vidhi-pratiSedhAbhyAM saptabhaGgIm anuvrajati" (pra.na.ta.7/53) ityuktam / ataH asti-nAstisvabhAvagocarasaptabhaGgyAM prathamabhaGge dravyArthikanayapraveze dvitIyabhaGge tadviruddhaparyAyArthikanayapraveza AvazyakaH iti prasiddhA sptbhnggiiprkriyaa| rA devasenenA'tra prathama-dvitIyabhaGgayoH dravyArthikagocaratvA'bhyupagamAd darzitaprakriyA bhajyate iti svavadhAya ma kRtyotthApananyAyaM devasenaH anusarati / evaM saptabhaGgyAm api prathama-dvitIyabhaGgaviSayIbhUtayoH asti-nAstisvabhAvayoH niveze tadati- 2 riktasya jAtyantarAtmakasya asti-nAstisvabhAvasya caturthabhaGgaviSayavidhayA kramikasva-paradravyAdyarpaNA- ka labdhAtmalAbhasya avazyA'GgIkartavyatApattiH utathyAnujenA'pi nivArayitum azakyaiva / pratyekaghakAra-TakAravarNApekSayA ghaTapadasya svAtantryamiva pratyekA'sti-nAstisvabhAvadvitayA'pekSayA mitho'nuviddhA'sti-nAstisvabhAvasya svAtantryam anAvilameva / taduktaM zrIlabdhisUriNA tattvanyAyavibhAkare kA "kramA'rpitasattvA'sattvarUpo dharmaH kathaJcitsattvAdyapekSayA bhinnaH pratyekaghakArAdivarNApekSayA ghaTapadavad" evA nayayugalathI upasthApita karelA vidhi-niSedha dvArA saptabhaMgInI pravRtti thatI nathI. A abhiprAyathI zrIvAdidevasUri mahArAje pramANanayatattAlokAlaMkArasUtramAM jaNAvela che ke "potAnA viSayamAM pravartamAna nayavAkya vidhi-pratiSedha dvArA saptabhaMgIne anusare che. tethI asti-nAstisvabhAvagocara saptabhaMgImAM jo prathama bhAMgAmAM dravyArthikanayano praveza karavAmAM Ave to tenAthI viruddha evA paryAyArthikanayano bIjA bhAgamAM praveza karAvavo jarUrI che. A pramANe saptabhaMgInI prakriyA prasiddha che. paraMtu devasenajIe to asti-nAstisvabhAvaviSayaka saptabhaMgImAM prathama ane dvitIya - ema baMne bhAMgAne dravyArthikanayanA ja viSaya mAnelA che. tethI saptabhaMgIsthalIya uparokta prakriyA bhAMgI paDe che. A doSa devasenamatamAM che durvAra che. tethI 'rAkSasIne jagADavAnuM potAnA vadha mATe thAya' - A daSTAntane devasena anusare che. / svataMtra asti-nAtisavabhAvanI Apatti che. (jaM.) vaLI, bIjI eka mahattvanI vAta e che ke asti-nAstisvabhAvagocara saptabhaMgImAM paNa prathama bhaMganA viSaya tarIke astisvabhAvano ane bIjA bhaMganA viSaya svarUpe nAstisvabhAvano svIkAra karavAmAM Ave to jyAre svadravya-kSetrAdinI ane paradravya-kSetrAdinI kramika arpaNa karavAmAM Ave tyAre cothA bhAMgAnA viSaya tarIke uparokta be svabhAvathI bhinna jAtyantarasvarUpa asti-nAstisvabhAvano avazya svIkAra karavAnI je Apatti devasenamatamAM Avaze, tenuM nivAraNa karavuM to bRhaspati (= utaththAnuja) mATe paNa azakya ja haze. jema gha ane Ta A be varNa karatAM "paTa' pada svataMtra = bhinna che, tema astisvabhAva ane nAstisvabhAva - A baMne chUTA-chUTA svabhAva karatAM paraspara anuviddha asti-nAstisvabhAva svataMtra ja che. A mujaba mAnavAmAM koI paNa doSa nathI ja Avato. tethI ja to zrIlabdhisUrijIe tattvanyAyavibhAkara graMthamAM darzAvela che ke "saptabhaMgInA prathama bhAMgAmAM rahela kathaMcit sattva = svadravyAdisApekSa sattva ane dvitIya bhAMgAmAM rahela kathaMcit asattva = paradravyAdi
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2090 * guDa-zuNThInyAyavimarzaH / 13/17 (ta.nyA.vi.pR.81) iti / na cA'tiriktA'sti-nAstisvabhAva ekAdazasAmAnyasvabhAvamadhye devasenena - darzita iti devasenadarzitaH sAmAnyasvabhAvavibhAgaH nyuuntaagrstH| 25 evameva saptabhaGgyAM caturthabhaGgaviSayavidhayA kathaJcinnityA'nityasvabhAvAbhyAm atiriktasya ma kramArpitanityA'nuviddhA'nityasvabhAvasya, kathaJcidekA'nekasvabhAvabhyAM bhinnasya ekasvabhAvavyAmizritArza 'nekasvabhAvasya, bhedA'bhedasvabhAvAbhyAM vyatiriktasya bhedasamanuviddhA'bhedasvabhAvasya, bhavyA'bhavyasvabhAvAbhyAM ka ca guDa-zuNThInyAyena svatantrasya bhavyasvabhAvavyAviddhA'bhavyasvabhAvasyA'pi kakSIkartavyatApattiH se bRhaspatinA'pi vArayitum anarheva / kiJca, pUrvaM (11/5-12) ye astitva-nAstitvAdaya ekAdaza sAmAnyasvabhAvAH darzitAH tatra vaktavyA'vaktavyasvabhAvA'pradarzanenA'pi nyUnatA''pattiH durvAraiva devasenasya / prativastu vaktavyatvA'bhAve sApekSa nAstitva A banne karatAM svadravyAdi-paradravyAdinI kramika vicakSAthI prApta thayela sandhAsattvasvarUpa trIjo guNadharma svataMtra che. jema ekalA "gha' varNa ane ra' varNa karatAM "paTa' pada svataMtra che, tema uparokta bAbata samajavI." paraMtu atirikta asti-nAstisvabhAvane agiyAra sAmAnyasvabhAvamAM devasene jaNAvela nathI. tethI devasenadarzita sAmAnyasvabhAvavibhAga nyUnatA doSathI grasta banaze. da: atirikta nityAnityAdi pAMca sAmAnyasvabhAvanI Apatti :(va.) A ja rIte nityAnityasaptabhaMgImAM kathaMcit nityasvabhAva (prathama bhaMga) ane kathaMcita anityasvabhAva (dvitIya bhaMga) karatAM bhinna evA eka nityAnityasvabhAvane paNa dravya-paryAyanI kramika arpaNAthI phalita cothA bhAMgAnA viSaya svarUpe avazya svIkAravo ja paDaze. tathA ekAekasaptabhaMgImAM kathaMcita ekasvabhAva (prathama bhaMga) ane kathaMcit anekasvabhAva (dvitIya bhaMga) karatAM bhinna evA rI ekAnekasvabhAvane cothA bhAMgAnA viSaya tarIke svIkAravo paDaze. te ja rIte bhedabhedasaptabhaMgImAM bhedasvabhAva (prathama bhaMga) ane abheda svabhAva (dvitIya bhaMga) karatAM bhinna evA eka bhedabhedasvabhAvane Tii cothA bhAMgAnA viSaya tarIke devasenajIe avazya mAnavo ja paDaze. tathA A ja pramANe bhavyAbhavyasvabhAvagocara saptabhaMgImAM bhavya svabhAva (prathama bhaMga) ane abhavyasvabhAva (dvitIya bhaMga) rI karatAM svataMtra evA eka bhavyAbhavyasvabhAvano cothA bhAMgAnA viSaya tarIke aMgIkAra avazya karavo paDaze. jema goLa ane sUMTha karatAM te bannenuM mizraNa karavAthI banatI goLI judI ja che, jema ekalI sAkaragata snigdhatA ane maracAmAM rahelI uSNatA karatAM dADamamAM rahelI snigdhatAmizrita uSNatA jAtyantarasthAnIya judI ja che. tema uparokta sthaLe jAyansarasvarUpa atirikta asti-nAstisvabhAva, nityAnityasvabhAva vageremAM samajI levuM.A atirikta pAMca sAmAnyasvabhAvane svIkAravAnI Apatti devasenamatamAM durvAra ja che. bRhaspati paNa tenuM nivAraNa karavA mATe samartha nathI. devasenadarzita sAmAnyasvabhAvavibhAga nyUnatAgrasta & (gri.) vaLI, pUrve agiyAramI zAkhAmAM (zloka 5 thI 12) je astitva-nAstitva vagere agiyAra sAmAnyasvabhAva devasenajIe darzAvelA hatA temAM paNa vaktavyasvabhAva, avaktavyasvabhAva na darzAvavAthI
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/17 * ekaviMzatisAmAnyasvabhAvA''pAdanam / 2091 dravyANAM zrutA'grAhyatA Apadyeta / avaktavyatvavirahe tu yugapatsva-paradravya-kSetrAdyubhayArpaNAyAm api sarvAsu saptabhaGgISu tRtIyabhaGge vaktavyatvApatteH, anantA'nabhilApyabhAvAnAm api vaktavyatvApattezca / pa vaktavyA'vaktavyasaptabhaGgyAM caturthabhaGgavidhayA kramikasva-paravAcakazabdArpaNAlabdhAtmalAbhasya vaktavyA- ga 'vaktavyasvabhAvasya niruktarItyA kathaJcidvaktavyA'vaktavyasvabhAvAbhyAm atiriktasyA'pi svIkAra Avazyaka ev| evamasAdhAraNaguNaprayojakaparamasvabhAvapratipakSavidhayA aparamasvabhAvo'pi sAdhAraNaguNaprayojako- za 'pratyAkhyeyaH devasenena / vastugataparamA'paramasvabhAvagocarasaptabhaGgyAM caturthabhaGgavidhayA ca paramA- ka 'paramasvabhAvAbhyAM bhinnasya jAtyantarAtmakasya paramA'paramasvabhAvasyA'pyanapalapanIyatvameva / tatazcaikaviMzatiH sAmAnyasvabhAvA devasenena vAcyAH, na tu ekaadsh| tatazca sAmAnyasvabhAvavibhAgapradarzanaM nyUnatAdoSagrastaM devsenmte| tadanupagame mithyAtvamaparihAryaM devasenasya / taduktaM vizeSAvazyakabhASye devasenajIne nyUnatA doSa durvAra banaze. dareka vastumAM A banne prakAranA svabhAva avazya rahe che. tethI sAmAnyasvabhAvavibhAgamAM teno nirdeza karavo jarUrI che. jo dareka vastumAM vaktavyasvabhAva mAnavAmAM na Ave to zrutajJAna dvArA tenuM jJAna na thaI zake. tathA jo lezataH paNa avaktavyasvabhAva na ja hoya to, sattAsattvagocara saptabhaMgI lo ke bhedabhedaviSayaka saptabhaMgI lo ke nityAnityasvabhAvanI saptabhaMgI lo, tamAma saptabhaMgInA trIjA bhAMgAmAM svadravya-kSetra-kALa-bhAvAdi tathA paradravya-kSetra-kALa-bhAvAdi - A bannenI yugapat vivakSA karavA chatAM paNa vaktavyane mAnavAnI Apatti Avaze. tathA anabhilApya anaMtA bhAvone paNa vaktavya-vAcya-abhilApya mAnavAnI samasyA devasenane durvAra thaze. vaLI, kathaMcita vaktavyasvabhAva (prathama bhaMga) ane kathaMcita avaktavyasvabhAva (dvitIya bhaMga) karatAM, pUrve jaNAvelI sa rIta mujaba, atirikta evA vaktavyAvaktavyasvabhAvane paNa svavAcaka-paravAcaka zabdanI kramika vicakSA karavAthI vaktavyAvaktavyagocara saptabhaMgInA cothA bhAMgAnA viSaya tarIke avazya svIkAravo paDaze ja. vI. ja aparamasvabhAva tathA paramAparamasvabhAvanuM ApAdana ane (va.) A ja rIte asAdhAraNa evA caitanyAdi guNonA prayojaka tarIke jema devasenajIe agiyAramo . paramasvabhAva (juo zAkhA-11, zloka 12) darzAvelo che, tema sAdhAraNa guNonA prayojaka tarIke aparamasvabhAvane paNa teNe svIkAravo ja paDaze. paramasvabhAvanA pratipakSarUpe aparamasvabhAvano apalApa devasena karI zake tema nathI. vaLI, vastugata parama-aparamasvabhAvaviSayaka saptabhaMgImAM paramasvabhAva (prathama bhaMga) ane aparamasvabhAva (bIjo bhAMgo) karatAM atirikta evA jAtyantarasvarUpa ke jAtyantarasthAnIya vilakSaNa paramAparamasvabhAvano paNa cothA bhAMgAnA viSaya tarIke devasenajI apalApa karI zake tema nathI. tethI devasenajIe sAmAnyasvabhAva agiyAra nahi paNa ekavIza kahevA paDaze. A kAraNasara devasenapradarzita sAmAnyasvabhAvavibhAgapradarzana paNa nyUnatAdoSathI kalaMkita che. tathA te svabhAvone devasena na svIkAre to tene mithyAtva doSa vaLagI paDaze. vizeSAvazyakabhASyamAM paNa kahela che ke "eka paNa dravyane ke paryAyane na mAno to mithyAtva lAge."
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2092 0 devasenasammatavizeSasvabhAvavibhAgamImAMsA 0 13/17 "gi pi maHdaro naM pannavaM 2 micchattA" (vi.sa.ma.ra712) tiA ___ api ca, pUrvaM dvAdazazAkhAyAM ye caitanyAdayo daza vizeSasvabhAvA darzitAH tatrA'pi vibhAva- svabhAvapratipakSatayA svabhAvasvabhAvo'pi darzanIyaH syAt / tasya zuddhasvabhAvAntarbhAve vibhAvasvabhAvasya azuddhasvabhAvAntarbhAvo'pratyAkhyeya eva, yukterubhayatra tulyatvAt / kiJca, upacaritasvabhAvapratidvandvitayA anupacaritasvabhAvA'pradarzanAd vizeSasvabhAvavibhAgapradarzanamapi ka, devasenamate nyUnatAgrastam / evameva sakriyatA'kriyatA-bhAvukatvA'bhAvukatva-bhoktRtvA'bhoktRtva-kartRtvA'kartRtva-grAhakatvA'grAhakatva-grAhyatvA'grAhyatva-vibhutvA'vibhutvAdivizeSasvabhAvA'pradarzanena nyUnatA e 21 sAmAnyasvabhAvanuM koSThaka I spaSTatA :- devasenamatamAM agiyAranA badale je ekavIza sAmAnyasvabhAvane mAnavAnI Apatti ahIM darzAvelI che, tenA nAma nIce mujaba samajavA. (1) astisvabhAva (2) nAstisvabhAva (3) asti-nAstisvabhAva (4) nityasvabhAva anityasvabhAva (6) nityAnityasvabhAva (7) ekasvabhAva anekasvabhAva (9) ekAnekasvabhAva (10) bhedasvabhAva (11) abhedasvabhAva (12) bhedabhedasvabhAva (13) bhavyasvabhAva (14) abhavyasvabhAva (15) bhavyAbhavyasvabhAva paramasvabhAva aparamasvabhAva paramAparamasvabhAva (19) vaktavyasvabhAva (20) avaktavyasvabhAva (21) vaktavyAvaktavyasvabhAva A devasenadarzita vizeSasvabhAvavibhAga paNa nyUnatAgrasta che (vi.) vaLI, bAramI zAkhAmAM devasenajIe cetanasvabhAva-acetanasvabhAva vagere je daza ' vizeSasvabhAvone jaNAvelA che temAM paNa devasenajIne nyUnatA doSa lAgu paDaze. kAraNa ke daza prakAranA vizeSasvabhAvamAM sAtamA naMbare je vibhAvasvabhAva (juo-128) devasenajIe darzAvela che, tenA pratipakSasvarUpe svabhAvasvabhAva paNa temaNe batAvavo joIe. jo svabhAvasvabhAvano pUrvokta (129) zuddhasvabhAvamAM devasenajI aMtarbhAva karatA hoya to vibhAvasvabhAvano paNa azuddhasvabhAvamAM samAveza thaI jaze. kema ke yukti to banne sthaLe samAna ja che. tethI vizeSa svabhAva kAM to 11 thaze kAM to 9 thaze. (ziSya.) vaLI, vizeSasvabhAvavibhAgamAM dazamA naMbare darzAvela upacarita svabhAvanA (juo 12/10) pratipakSa tarIke anupacaritasvabhAva na dekhADavAnA lIdhe temAM paNa nyUnatAdoSa devasenamatamAM durvAra banaze. e ja rIte (1) sakriyatAsvabhAva, (2) niSkriyatAsvabhAva, (3) bhAvatvasvabhAva, (4) abhAvakatvasvabhAva, (5) bhokhtatvasvabhAva, (6) abhoknatvasvabhAva, (7) kartutvasvabhAva, (8) astRtvasvabhAva, (9) grAhatva svabhAva, (10) agrAhakatvasvabhAva, (11) grAhyatvasvabhAva (12) agrAhyatvasvabhAva, (13) vibhutvasvabhAva, (14) avibhutvasvabhAva vagere vizeSa svabhAvone paNa 1. ekamapyazraddadhato yad dravyaM paryavaM vA mithyAtvam /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/17 * asadbhutavyavahAraviSayavimarza: 0 2093 aparihAryA / yacca pUrvokta(13/6)rItyA AlApapaddhatau devasenena "asadbhUtavyavahAreNa karma-nokarmaNorapi cetanasvabhAvaH / ... jIvasyA'pi asadbhUtavyavahAreNa acetnsvbhaavH| .... jIvasyA'pi asadbhUtavyavahAreNa mUrtasvabhAvaH" (A.pa.pR.15) ityuktam, tadapyasat, zarIrAdau cetanasvabhAvasya upacaritatve kaNTakAdinA deha- ma pIDAnutpAdApatteH, saMsAriNi jIve acetanasvabhAvasyApi upacAramAtratve karma-nokarmadravyopazleSajanitacaitanyavikRtyanupapatteH, saMsAriNi jIve mUrtasvabhAvasya kevalam upacaritatve gaganavat / zarIrendriyAdisambandhavizeSaviraheNa saMsArAnupapatteH / na hyasadbhUtavyavahAreNa tasmin vidyamAnaH guNAdiH / tasmin ucyate kintu anyatra / yathoktaM nayacakre dravyasvabhAvaprakAze ca "annesiM annaguNo bhaNai paNa asabbhUya" (na.ca.50/dra.sva.pra.222) iti pUrvoktam (7/5) atrAnusandheyam / na hyanyadIyaguNa-svabhAvAdiH kA devasenajIe darzAvelA nathI.tethI vizeSasvabhAvavibhAgamAM paNa nyUnatA doSa aparihArya ja banaze. 1, 3, 5, 7, 9, 11, 14 naMbaravALA svabhAva 1 thI 12 guNasthAnakavALA chadmastha jIvomAM hoya che. 1, 4, 5, 7, 9, 11 naMbaranA svabhAva teramA guNasthAnake hoya che. kevalIsamughAta samaye 13 mo svabhAva pragaTe che. 14 mA guNasthAnake 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14 naMbaranA svabhAva che. dharmAstikAyAdi traNa dravyamAM paNa 2, 4, 6, 8, 10, 12, 13 naMbaranA svabhAva che. pudgalamAM judI -judI avasthAmAM judA-judA svabhAva kArya karatA hoya che. 4 AlApapaddhati graMthanI samIkSA 4 (a.) tathA pUrve (13/6) darzAvyA mujaba AlApapaddhatimAM devasenajIe "asabhUtavyavahArathI sa karmamAM ane nokarmamAM (= zarIra-IndriyAdimAM) cetanasvabhAva che... jIvamAM paNa asabhUtavyavahArathI acetanasvabhAva che.. jIvamAM paNa asadUbhUtavyavahArathI mUrtasvabhAva che' - A mujaba je jaNAvela , che, te paNa khoTI vAta che. kAraNa ke zarIra vageremAM jo cetanasvabhAvane aupacArika mAnavAmAM Ave to kAMTA vagerethI dehamAM pIDA utpanna thaI nahi zake. aupacArika = Aropita = kAlpanika cetanasvabhAva para potAnuM kAma kaI rIte karI zake? tathA saMsArI jIvamAM acetanasvabhAva paNa mAtra upacArathI ja mAnya hoya to karma-nokarpadravyanA upazleSathI = saMbaMdhavizeSathI utpanna thatI caitanyagata vikRti paNa asaMgata banI jaze. tathA saMsArI jIvamAM mUrtasvabhAva paNa jo mAtra aupacArika ja hoya to jema gaganamAM mUrtatvano upacAra karavAmAM Ave to paNa gaganamAM zarIra-Indriya vagereno saMbaMdhavizeSa thaI zakato nathI, tema saMsArI jIvamAM paNa dehendriyAdino viziSTa saMbaMdha nahi thaI zake. tethI saMsArI jIvano saMsAra = bhavAntaragamana ja asaMgata banI jaze. kAraNa ke asaddabhUta vyavahAra to te dravyamAM vidyamAna guNAdine te dravyamAM jaNAvato nathI paNa anya dravyamAM jaNAve che. A ja vAtane jaNAvatA devasenajIe nayacakramAM ane mAIlla dhavale dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM darzAvela che ke "bIjAnA guNone asabhUta vyavahAra anyatra jaNAve che. pUrve (75) A saMdarbha jaNAvela che. tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. kharekhara 1. aSAt mati samUta: |
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2094 * tAttvikavyavahAranayamatadyotanam / 23/17 parasmin svakAryakaraNakSamaH bhavati jAtucit / tatazcopadarzitApatteH durvAratvameva devasenamate / etena '"jo hu amutto bhaNio jIvasahAvo jiNehiM prmttho| uvacariyasahAvAdo aceyamANo muttisNjutto||" (dra.sva.pra.120) iti dravyasvabhAvaprakAze mAilladhavalokteruttarArtho'pi pUrvoktaH (12/3) pratyAkhyAtaH, upacaritadharmasya svakAryA'karaNAt / na hi gotvena upacaritaH SaNDhaH payasA pAtrI prapUrayati / na vA za upacAramAtradarzitaH svabhAvaH vastutaH vastudharmo bhavitumarhati / 'anyavezmasthitAd dhUmAnna vezmAntaramagnimad ka bhavatIti nyAyaH prakRte labdhAvasaraH / ataH zarIrAdau cetanasvabhAvasya saMsArijIve cA'cetanamU-svabhAvayoH vyavahAreNa tAttvikatvamevA'bhyupagantavyam / etAvatA "iSyate eva saMsAryAtmano mUrttatvamapi" (vi.A.bhA.1005 vR.) iti pUrvoktaM (12/3) vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRttivacanamapi vyAkhyAtam, pUrvokta(8/21)tattvaupayikavyavahAranayAbhiprAyeNa kyAreya paNa eka dravyanA guNa, svabhAva vagere anya dravyamAM potAnuM kArya karavA mATe samartha banatA nathI. tethI zarIrAdimAM cetanasvabhAvane tathA saMsArI jIvamAM acetana-mUrtasvabhAvane aupacArika mAnavAmAM upara jaNAvela samasyAo devasenamatamAM durvAra ja banaze. ja dravyasvabhAvaprakAza graMthanI samAlocanA : (tta.) mAIlladhavale dravyasvabhAvaprakAzamAM kahela che ke "(1) jinezvaroe jIvano je amUrtasvabhAva jaNAvela che, te pAramArthika che. (2) upacaritasvabhAvathI jIva acetanasvabhAvavALo ane mUrtasvabhAvayukta che." A saMdarbha pUrve (12/3) darzAvela hato. temAMthI je bIjI vAta che, tenuM nirAkaraNa ame upara je vAta jaNAvI tenAthI thaI jAya che. kAraNa ke upacAra karAyela dharma potAnuM kArya karI zakato nathI. para sAMDhamAM gAyano upacAra karavAmAM Ave teTalA mAtrathI te sAMDha dUdhathI vAsaNa bharI deto nathI. kharekhara, mAtra Aropa karIne darzAvela svabhAva vAstavamAM vastuno guNadharma banI zakato nathI. tethI jIvamAM {]] acetanasvabhAva ane mUrtasvabhAva aupacArika hoya to upara jaNAvyA mujaba AtmAnI aMdara caitanyanI vikRti ane bhavabhramaNa-dehadhAraNAdi asaMgata banI jaze. "ekanA gharamAM dhUmADo hoya tenAthI bIjAnuM ghara agnivALuM thaI na jAya' - A nyAya prastutamAM lAgu paDe che. matalaba ke AtmAmAM cetanasvabhAva mAno ane zarIrAdimAM tene na mAno to kAMTo vAgavAthI dehAdimAM pIDA thavI na joIe. A kAraNasara zarIra vageremAM cetanasvabhAvane vyavahArathI tAttvika ja mAnavo joIe. tathA saMsArI jIvamAM acetanasvabhAvane ane mUrtasvabhAvane paNa vyavahArathI tAttvika ja svIkAravo joIe. chetAtvikavyavahArathI saMsArI jIva mUrta-acetanasvabhAvaviziSTa che. (tAva.) pUrve (12/3) darzAvela vizeSAvazyakabhASyamaladhAravyAkhyAmAM je jaNAvela che ke "saMsArI AtmAmAM mUtva paNa mAnya ja che' - tenI paNa spaSTatA amArA kathana dvArA thaI jAya che. kAraNa ke tattvaprAptimAM upAyabhUta pUrvokta (8/21) vyavahAranA abhiprAyathI saMsArI AtmAmAM mUrtasvabhAva ane acetanasvabhAva mAnya che. A tAttvika vyavahAranayanA mata mujaba karmapudgalavaza AtmAmAM 1. yaH khalu amUrto bhaNito jIvasvabhAvo jinaiH prmaarthH| upacaritasvabhAvAd acetano muurtisNyuktH||
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2095 13/17 * mUrttatAdikAlAvacchedenA'pi jIve amUrttatAdyavyAghAtaH saMsAryAtmani mUrttatvA'caitanyayoH iSTatvAt, tanmate karmapudgalavazena Atmani paudgalikapariNAmotpAdAbhyupagamAt / taduktaM prajJApanAvRttau uddharaNarUpeNa "jIvapariNAmaheuM kammattA puggalA prinnmNti| pu puggalakammanimittaM jIvo vi taheva pariNamai / / " (prajJApanAvRttau - pa. 23 / sU.288 pR.455) iti / pUrvaM rA (13/10) darzitA samayasAragAthA'tra smartavyA / yadapi saMsArijIvamuddizya " sa hi aSTakarmapudgalasaGghAtopagUDhatvAt, sazarIratvAcca kathaJcinmUrttatvAdidharmayukta eva" (vi. A.bhA. 1570 mala.vR.) iti vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRttau uktam, tadapi rza paramArthataH tAttvikavyavahAranayamAzritya saGgacchate / vidyamAnaprakaTadharmapratipAdakatvAt tattvaupayikatvAcca ka tAttvikatvam, paradravyapariNatisamanuviddhadharmapratipAdakatvAcca vyavahAratvam etannayasya bodhyam / taduktaM i pravacanasAravRttau amRtacandreNa " azuddhadravyanirUpaNAtmako vyavahAranaya" (pra.sA. 2 / 97 vR.) iti / saMsAriNi mUrttatvAderaupacArikatvamanenA'pAkRtaM draSTavyam / tAttvikavyavahArasammatamUrttA'cetanasvabhAvakAle'pi saMsAriNi naizcayikASmUrtta - cetanasvabhAvau naiva nivarttete ityavadheyam / kA paudgalika pariNAmanI utpatti svIkAravAmAM Avela che. A aMge prajJApanAvyAkhyAmAM zrImalayagirisUrijIe uddhRta karela gAthA suMdara prakAza pADe che. tyAM jaNAvela che ke "jIvanA pariNAmanA kAraNe kArmaNavargaNAnA pudgalo karmasvarUpe pariNamI jAya che, AtmA sAthe ekameka banI jAya che. te ja rIte zarIradi pudgalonA ane karmanA nimitte jIva paNa paudgalikabhAva svarUpe-rAgAdi bhAvakarmasvarUpe pariNamI jAya che." matalaba ke saMsArI jIvamAM mUrtasvabhAva tathA acetanasvabhAva paNa vyavahArathI tAttvika ja che, aupacArika ke kAlpanika nathI. pahelA (13/10) batAvelI samayasAranI gAthA ahIM yAda karavI. * tAttvika vyavahAranayanI oLakhANa geom (va.) vizeSAvazyakabhASyamaladhAravyAkhyAmAM saMsArI jIvane udezIne "te avidha karmapudgalonA samUhathI anuviddha hovAthI tathA dehadhArI hovAthI kathaMcit mUrttatvAdi guNadharmathI yukta ja che" - A pramANe je kathana karela che, te paNa paramArthathI to tAttvika vyavahAranayane AzrayIne ja saMgata thaI zake che. saMsArI jIvamAM mUrttatvAdinuM pratipAdana karanAra prastuta naya tAttvika hovAnuM kAraNa e che ke te vidyamAna A ane pragaTa thayelA guNadharmanuM nirUpaNa kare che. temaja tattvaprAptimAM te upAyabhUta che. tathA te vyavahAranaya hovAnuM kAraNa e che ke te paradravyanI pariNatithI ekameka banelA guNadharmanuM pratipAdana kare che. 'azuddha dravyanuM nirUpaNa kare te vyavahAranaya kahevAya' - A mujaba pravacanasAravyAkhyAmAM amRtacandrAcArye jaNAvela che. paradravyapariNatithI na raMgAyelA pragaTa vidyamAna dharmanuM ke zuddha dravyanuM jo te pratipAdana kare to te nizcayanaya banI jAya. AvuM to prastuta naya karato nathI. tethI te tAttvika tattvaupayika vyavahAranaya che - ema jANavuM. tethI saMsArI jIvamAM mUrttatvAdi kalpita = Aropita aupacArika = kathanamAtra to nathI ja - tevuM AnAthI siddha thAya che. tathA jyAre saMsArI jIvamAM tAttvikavyavahAranayasaMmata mUrtasvabhAva ane acetanasvabhAva hAjara hoya che tyAre paNa nizcayanayasaMmata amUrtasvabhAva ane 1. jIvapariNAmahetoH karmatayA pudgalAH pariNamanti / pudgalakarmanimittaM jIvo'pi tathaiva pariNamati / / = =
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2096 0 pradezatvaM na sAdhAraNaguNa: 8 13/17 anena '"eiMdiyAdidehA jIvA vyavahArado hu jiNadiTThA" (na.ca.65 + dra.sva.pra.236) iti nayacakradravyasvabhAvaprakAzoktirapi pUrvoktA (7/6) vyAkhyAtA, vyavahArapadasya tAttvikavyavahAraparatve samIcInatvAt, 5 asadbhUtavyavahAraparatve cA'samIcInatvAt / anayA rItyA pUrvaM saptamyAM zAkhAyAM (7/5-11) rA ye'sadbhUtavyavahArasya navavidhAH trividhAzca bhedA darzitAH, teSu yathAsambhavam AgamAnusAreNa tAttvikavyavahAranayaH svayam anuyojyaH / kiJca, pUrvam ekAdazazAkhAyAM (11/1) sAdhAraNaguNadazakamadhye agurulaghutvaguNo devasenena darzitaH so'pi na yujyate, tasya mUrtabAdaraskandhadravyeSu virahAt / taduktaM nandIsUtracUrNo jinadAsagaNimahattaraiH "amuttadavyesu agurulahU" (na.sU.74/cU.pR.52) iti| tatazca sAmAnya-vizeSaguNakadambakamadhye eva | tardeizoDatiyA evaJca pradezatvamapi pUrvoktaM (11/2) na sAmAnyaguNatayA vaktuM yujyate, dharmAstikAyA'dharmAstikAya-gagana-jIva-dvyaNukAdipudgalaskandhadravyeSu asattvAt / tatazca sAmAnya-vizeSaguNavRndamadhye cetanasvabhAva saMsArI jIvamAMthI ravAnA thatA nathI ja. A vAta paNa ahIM khAsa dhyAnamAM rAkhavI. (nena) nayacakra ane dravyasvabhAvaprakAza granthamAM "ekendriyAdi jIvonA zarIra paNa vyavahArathI jIva che - evuM zrIjinezvaroe joyeluM che ' - A pramANe pUrve (7/6) je jaNAvela che, tenI paNa spaSTatA uparokta chaNAvaTathI thaI jAya che. matalaba ke tyAM "vyavahAra" zabda jo tAttvika vyavahArane jaNAvavAmAM tatpara hoya to te vAtane sAcI samajavI. tathA jo asabhUta vyavahArane darzAvavAnI IcchAthI tyAM vyavahAra' zabda vaparAto hoya to te zabdaprayogane mithyA samajavo. A rIte pUrve sAtamI zAkhAmAM sa asabhUtavyavahAranA je nava (7/6-11) ane traNa (7/12-15) prakAro jaNAvelA, temAM yathAsaMbhava AgamAnusAre vijJa vAcakavarge svayaM tAttvikavyavahAranayane joDavo ane te mujaba padArthavicAraNA karavI. devasenasaMmata sAdhAraNaguNavibhAga anucita ka ( viSya.) vaLI, agiyAramI zAkhAnA prathama zlokamAM je daza sAdhAraNa guNo batAvela che, temAM agurulaghutvaguNa paNa devasenajIne saMmata che. A vAta paNa yuktisaMgata nathI. kAraNa ke mUrkha bAdara aMdhadravyomAM to agurulaghutva guNa raheto nathI. naMdIsUtracUrNimAM zrIjinadAsagaNimahattare jaNAvela che ke "amUrta dravyomAM ja agurulaghutva rahe che. tethI sAmAnya-vizeSaguNasamUhamAM ja teno nirdeza thavo vyAjabI che. # pradezatva paNa sAmAnya guNa nathI # (va.) e ja rIte vicAra karavAmAM Ave to pUrve agiyAramI zAkhAnA bIjA zlokamAM jaNAvela pradezatva paNa sAdhAraNaguNa = sAmAnyaguNa tarIke kahevA yogya nathI. kAraNa ke sAmAnyaguNa to tamAma dravyamAM vidyamAna hoya. jyAre pradezatvaguNa to dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, jIva, caNakAdi pudgalaskaMdha dravyomAM vidyamAna nathI. tethI sAmAnyaguNavibhAgamAM nahi paNa sAmAnya-vizeSaguNavibhAgamAM 1. indriyaddeidA nIvA cavadaratA tu vinA ; 2. mUrtadravyeSu gurupuE/
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/17 _ caitanya-mUtatvayoH vizeSaguNatvameva / 2097 eva tannivezo'rhati / idamevA'bhipretya brahmadevena paramAtmaprakAzavRttau "pradezatvaM punaH kAladravyaM prati pudgalaparamANudravyaM ca prati asAdhAraNam, zeSadravyaM prati sAdhAraNam" (pa.pra.58/vR.pR.103) ityuktam / sAdhAraNamiti vyatirekamukhena bodhyam / tatazca devasenasya prakRte'pi apasiddhAnto durnivAra ev| rA evaM tatraiva (11/3) sAmAnya-vizeSaguNaSoDazakamadhye caitanya-mUrttatvayoH pravezo'pi naiva yujyate, ma nizcayataH caitanyasya jIvadravyaM vihAya anyatrA'yogAt, mUrttatvasya ca pudgaladravyaM vihAya itaratrA'sattvAt / tatazca caitanya-mUrttatvayoH vizeSaguNatvameva yujyate / ___kiJca, pravacanasAravRttau "astitvam, nAstitvam, ekatvam, anyatvam, dravyatvam, paryAyatvam, sarvagatatvam, / asarvagatatvam, sapradezatvam, apradezatvam, mUrttatvam, amUrttatvam, sakriyatvam, akriyatvam, cetanatvam, acetanatvam, Ni kartRtvam, akartRtvam, bhoktRtvam, abhoktRtvam, agurulaghutvaM ca ityAdayaH sAmAnyaguNAH" (pra.sA.95 vR.pR.171) iti evam amRtacandrapradarzitasAmAnyaguNavibhAgaH api pUrvoktaH (11/4) devasenena na avdhaaritH| ja pradezatvano praveza thavo vyAjabI che. A ja abhiprAyathI digaMbara yogIndradevaracita paramAtmaprakAza graMthanI vyAkhyAmAM digaMbara brahmadeve jaNAvela che ke "vaLI, pradeza- kAladravya pratye tathA pugalaparamANudravya pratye asAdhAraNaguNa che tathA bAkInA dravyo pratye vyatirekamukhe sAdhAraNa che." matalaba ke digaMbarasaMmata kAlANu dravyamAM tathA pudgalANu dravyamAM ja pradezatva rahe che, anya dravyamAM nahi. Ama pradeza- e kAlANunuM tathA pudgalANunuM sAdharma hovAthI ane anyadravyanuM vaidharyu hovAthI sAmAnya-vizeSaguNa tarIke ja pradezatva siddha thAya che. tethI pradeza-ne sAmAnyaguNa tarIke devasene jaNAvela che, te temanA ja pUrvajonA kathanathI = siddhAntathI viruddha che. tethI prastutamAM paNa devasenane apasiddhAnta doSa durvAra ja banIne raheze. che devasenAmAnya sAmAnya-vizeSaguNavibhAga ayogya che (uM.) A ja rIte te ja agiyAramI zAkhAnA trIjA zlokamAM jaNAvyA mujaba soLa sAmAnya -vizeSaguNanA vibhAgamAM je caitanya ane mUrtatva guNano praveza devasenasaMmata che, te paNa vyAjabI nathI. kAraNa ke nizcayathI caitanyaguNa mAtra jIvamAM ja maLe che. jIvane choDIne bIjA koI paNa dravyamAM caitanya hAjara nathI. tathA mUrtatva to pudgaladravyane choDIne anya dravyamAM nizcayathI hotuM ja nathI. tethI caitanya ane mUrtatva - A bannene vizeSaguNa tarIke ja mAnavA vyAjabI che. jhAka devasena digaMbarasaMpradAyabAhya kapha (ziSya.) vaLI, pravacanasAravyAkhyAmAM digaMbarAcArya amRtacandrajIe sAmAnyaguNano vibhAga A mujaba jaNAvela che ke "(1) astitva, (2) nAstitva, (3) ekatva, (4) anyatva, (5) dravyatva, (6) paryAyatva, (7) sarvagatatva, (8) asarvagatatva, (9) sapradezatva, (10) apradezatva, (11) mUrNatva, (12) amUrtatva, (13) sakriyatva, (14) akriyatva, (15) cetanatva, (16) acetanatva, (17) kartRtva, (18) akartutva, (19) bhostRtva, (20), abhostRtva ane (21) agurulaghutva vagere sAmAnyaguNo che." pUrve (11/4) A saMdarbha jaNAvela che. devasene A sAmAnyaguNavibhAgane
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2098 0 sAmAnya-vizeSaguNasvarUpadyotanam / 13/17 pa tatazca devasenasya digambarasampradAyabahirbhUtatvam api apratyAkhyeyam / vastuto dravyatvA'vacchinnaniSThAtyantAbhAvA'pratiyogiguNasyaiva sAmAnyaguNakadambake pravezaucityAt, - astitva-vastutvAdivat / nizcayato dravyavibhAjakavibhinnadharmAzrayavRttiguNasyaiva sAmAnya-vizeSaguNavRndamadhye - nivezaucityAt, acaitanyAdivat / nizcayato dravyavibhAjakakevalaikadharmAvacchinnavRttiguNasya tu vizeSaguNa samUhe samAvezaucityAt, caitanyAdivat / ka svAzraye sajAtIyApekSayA anugatabuddhijanakatvena vijAtIyApekSayA ca vyAvRttibuddhijanakatvena Ni sAmAnya-vizeSaguNatvavivakSAyAM tu vizeSaguNavidhayA sammatAnAmapi varNa-gandhAdInAM tattvaM prasajyeta / paNa lakSamAM rAkhela nathI. tethI devasena digaMbarasaMpradAyabAhyatva nAmanuM kalaMka paNa aTakAvI zakaze nahi. prapha sAmAnya-vizeSaguNanuM lakSaNa ; . (vastu) vAstavamAM to (1) sarva dravyamAM jeno abhAva kadApi na hoya tevA guNano ja sAmAnyaguNasamUhamAM praveza karavo yogya che. jema ke astitva, vastutva vagere. (2) dravyavibhAjaka judA-judA guNadharmonA AzrayamAM nizcayathI rahenArA guNano ja sAmAnya-vizeSa guNonA samUhamAM praveza karavo ucita che. dA.ta. dravyavibhAjaka dharmatva, adharmatva, AkAzatva, pudgalatva - A cAra guNadharmonA AzrayabhUta dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza ane pudgala dravyamAM rahevAnA lIdhe acaitanya vagerene sAmAnyavizeSaguNa tarIke samajI zakAya. (3) dravyavibhAjaka mAtra eka ja guNadharmanA tamAma AzrayamAM nizcayathI je guNa rahe teno to vizeSaguNavRMdamAM ja niveza thavo vyAjabI che. jema ke caitanya, mUrtatva sa vagere guNo. caitanya to dravyavibhAjaka eka ja jIvatva guNadharmanA AzrayamAM rahe che. temaja mUrtatva paNa dravyavibhAjaka eka ja pudgalatvanA AzramamAM rahe che. tethI caitanya-mUrtatva sAmAnya-vizeSaguNAtmaka to banI nA zake. ja devasenano AkSepa AkSepa :- caitanya ane mUrtatva guNa mAtra eka jIva ke eka pudgala dravyamAM rahetA nathI. paraMtu anaMtA jIvomAM caitanya rahe che. tathA anaMtA pudgalomAM mUrtatva rahe che. tethI sajAtIya dravyonI apekSAe te svAzrayamAM anugatabuddhijanaka hovAthI sAmAnyaguNAtmaka paNa che tathA vijAtIyadravyonI apekSAe te svAzrayamAM vyAvRttibuddhinA janaka hovAthI vizeSaguNAtmaka paNa che. A kAraNe caitanya ane mUrtatva guNano sAmAnya-vizeSaguNavibhAgamAM ja praveza thAya te vyAjabI che, vizeSaguNavibhAgamAM nahIM. ka devasenamatamAM navI samasyA jhApha nirAkaraNa :- (svA.) sajAtIya dravyanI apekSAe svAzrayamAM anugatabuddhijanaka hovAthI tathA vijAtIya dravyanI apekSAe svAzrayamAM vyAvRttibuddhijanaka hovAthI jo caitanyAdine sAmAnya-vizeSaguNa tarIke mAnavA hoya to vizeSa guNa tarIke devasenasaMmata evA varNa-gaMdha vagere paNa sAmAnya-vizeSaguNa banI javAnI samasyA devasenamatamAM UbhI thaze. kAraNa ke varNAdinA Azraya aneka hovAthI varNAdi guNo potAnA AzrayamAM sajAtIya pudgaladravyanI apekSAe "A pudgala che, A muddagala che' - AvI anugata buddhine
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/17 * trividhaH guNavibhAgaH samIcInaH 2099 pa 4. tatazcA'sAdhAraNAH nizcayena caitanya - mUrttatvAdayaH, sAdhAraNA'sAdhAraNAH amUrttatvA'caitanyAdayaH sAdhAraNAzca sattva-prameyatvAdaya ityevameva trividhasya guNavibhAgasya samIcInatvam / tatazca " jIvo jJAna-darzana-vIrya -sukhairasAdhAraNaiH amUrttatvAsaGkhyAtapradezatva - sUkSmatvaiH sAdhAraNA'sAdhAraNaiH sattva - prameyatvA'gurulaghutva-dharmitva rA -guNitvAdibhiH sAdhAraNaiH anekAntaH" (la.pra.pravacanapraveza - 12 / vR. pR. 21 ) iti laghIyastrayasvopajJavRttau m akalaGkasvAminA yaduktaM tena samamapi virodho devasenasya durvAraH ityAdyatra bahu vicAraNIyam / rza acetanatvA'mUrttatvAdInAm anupacaritatvena dravyasahabhAvitvena ca guNeSu antarbhAvaM vicintya eva SaDdravya-tadIyaguNa-paryAyANAM nayamatabhedena nityA'nityatvavarNanA'vasare SaDdravyavicAre buddhisAgarasUribhiH ka "nizcayanayataH SaD dravyANi nityAni cA'nityAni ca / vyavahAratastu dharmAdayaH catvAraH nityAH jIva rNi -pudgalAzcA'nityAH / kA (1) nizcayato dharmAstikAyasya amUrttatvA'cetanatvA'kriyatva-gatisahAyakatvalakSaNAH catvAro guNAH utpanna kare che tathA vijAtIya jIvAdi dravyonI apekSAe potAnA AzrayamAM varNAdi guNo 'A jIva nathI, A jIva nathI' - AvI vyAvRtti buddhine UbhI kare che. tethI anugata-vyAvRttabuddhijanaka guNone sAmAnya-vizeSaguNa na kahevAya. paraMtu upara jaNAvyA mujaba dravyavibhAjaka vibhinnadharmAzrayamAM je guNo rahetA hoya tene ja sAmAnya-vizeSaguNa kahevA vyAjabI che. tethI caitanya-mUrttatva vagere nizcayathI asAdhAraNaguNo, amUrttatva-acaitanya vagere sAdhAraNAsAdhAraNaguNo ane sattva-prameyatvAdi sAdhAraNaguNo - A ja pramANe guNono vibhAga ka2vo vyAjabI che. jo A mujaba devasena na mAne to akalaMkasvAmInA vacana sAthe devasenane virodha Avaze. temaNe laghIyasraya svopajJavRttimAM jaNAvela che ke 'jJAna, darzana, vIrya, sukha - A asAdhAraNaguNothI tathA amUrttatva, asaMkhyAtapradezatva, sUkSmatva vagere sAdhAraNAsAdhAraNa guNothI ane sattva, prameyatva, agurulaghutva, dharmitva, guNitva vagere sAdhAraNaguNothI jIva yukta che - A kathana anekAnta che.' tethI caitanya, mUrttatva guNano sAmAnya-vizeSaguNavibhAgamAM praveza karAvavAmAM Ave to devasenane uparokta akalaMkavacana sAthe virodha paNa durvAra banaze. AvA prakAranI ahIM ghaNI badhI bAbato vicAraNIya che. . A dravya-guNa-paryAyamAM nayo dvArA nityAnityatvavicAraNA ka (ve.) acetanatva, amUrttatva vagere pariNAmo anupacarita hovAthI tema ja dravyasahabhAvI hovAthI guNomAM aMtarbhAva pAme che. tene svataMtra svabhAva mAnavAnI jarUrata nathI. A pramANe vicArIne ja cha dravyo, tenA guNo ane paryAyo - A padArthomAM alaga-alaga nayanA abhiprAyathI nityatva-anityatvanuM varNana karavAnA avasare SaDvavyavicAra graMthamAM zrIbuddhisAgarasUri mahArAje A pramANe jaNAvela che ke "nizcayanayathI (= dravyArthikanayAtmaka nizcayanayathI) e dravya nitya che ane nizcayanayathI (= zuddhaparyAyArthikanayasvarUpa nizcayanayathI) e dravya anitya che. (athavA nizcayathI pramANathI sarva dravyo nityAnitya che.) tathA (lokavyavahArAnupAtI) vyavahAranayathI to cAra dravya nitya jANavA ane be dravya anitya jANavA. (1) dharmAstikAyanA arUpI, acetana, akriya ane calanasahAya - - e cAra guNa ane paryAyamAM
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2100 0 SaDdravyaguNavimarzaH . 13/17 skandhaparyAyazcetyevaM paJca nityAH, deza-pradezA'gurulaghulakSaNAzca trayaH paryAyAH anityA jnyeyaaH| (2) adharmAstikAyasya amUrttatvA'cetanatvA'kriyatva-sthitisahAyakatvalakSaNAH catvAro guNAH skandhaparyAyazcetyevaM paJca nityAH, deza-pradezA'gurulaghulakSaNAzca trayaH paryAyA anityA vijnyeyaaH| . (3) AkAzAstikAyasya amUrttatvA'cetanatvA'kriyatvA'vagAhanAlakSaNAH catvAro guNAH skandhaparyAyarA zcetyevaM paJca nityAH, deza-pradezA'gurulaghulakSaNAzca trayaH paryAyA anityA avseyaaH| (4) kAlasya amUrttatvA'cetanatvA'kriyatva-vartanAlakSaNAH catvAro guNA nityAH, atItA'nAgata - -vartamAnA'gurulaghulakSaNAzca catvAraH paryAyA anityA bodhyaaH| (5) pudgalasya mUrttatvA'cetanatva-sakriyatva-pUraNagalanalakSaNAH catvAro guNA nityAH, varNa-gandha-rasa -sparzA'gurulaghulakSaNAzca paJca paryAyA anityA mntvyaaH| (6) jIvadravyasya jJAna-darzana-cAritra-vIryalakSaNAH catvAro guNAH, avyAbAdhA'mUrttatvA'navagAhanalakSaNAzca pi trayaH paryAyA ityevaM sapta nityAH, agurulaghuzcaika eva paryAyaH anityaH" (Sa.dra.vi.pR.10-11) ityAdhuktam / AgamasAre (A.sA.pR.8) vAcakadevacandrAbhiprAyo'pi evameva / "iha kAle guNa-paryAyacatuSkapratipAdanam upacArato bodhyam" (A.sA.pR.12) iti AgamasAre devcndrvaackaaH| tatazca guNAdyatiriktaikaviMzatisAmAnya-vizeSasvabhAvagocarA devasenakalpanA naiva yujyata iti dik / eka skaMdha - e pAMca nitya jANavA. tathA deza, pradeza ane agurulaghu e traNa paryAya anitya jANavA. (2) adharmAstikAyanA paNa arUpI, acetana, akriya ane sthitisahAya e cAra guNa tathA paryAyamAM skaMdha - e pAMca nitya jANavA. tathA deza, pradeza ane agurulaghu - e traNa paryAya anitya jANavA. (3) AkAzAstikAyanA arUpI, acetana, akriya ane cotho avagAhanA - e cAra guNa tathA paryAyamAM skaMdha - e pAMca nitya jANavA. tathA deza, pradeza ane agurulaghu e traNa paryAya anitya jANavA. (4) kALadravyanA arUpI, acetana, akriya ane vartanA - e cAra guNa nitya jANavA. tathA sa atIta, anAgata, vartamAna tathA agurulaghu e cAra paryAya anitya jANavA. (5) pudgaladravyanA rUpI, acetana, sakriya, pUraNa-galana (milana-vikharaNa) - e cAra guNa nitya | jANavA. tathA varNa, gaMdha, rasa ane sparza, agurulaghu sahita - e pAMca paryAya anitya jANavA. (6) jIvadravyanA jJAna, darzana, cAritra ane vIrya - e cAra guNa ane avyAbAdha, amUrta, na anavagAha e traNa paryAya - ema sAta nitya jANavA. eka agurulaghu paryAya anitya jANavo." AgamasAramAM vAcaka devacandrajIno abhiprAya paNa A mujaba ja che. taduparAMta, "ahIM kAlamAM cAra guNa ane cAra paryAya dekhADela che, te upacArathI jANavuM' - Ama vAcaka devacandrajIe AgamasAramAM darzAvela che. padravyavicAra ane AgamasAra - A banne granthanA saMdarbhamAM ApaNe joI zakIe chIe ke amUrtatva, acetanatva vagereno tyAM svabhAva tarIke nahi paNa guNa tarIke ja ullekha karela che. tethI 11 sAmAnya svabhAva ane 10 vizeSasvabhAva - ema kula 21 svabhAvanI devasenakRta kalpanA jarAya vyAjabI nathI. Ama siddha thAya che. A samIkSA digdarzanamAtra che. haju A aMge ghaNo UhApoha thaI zake tema che. A bAbatane jaNAvavA parAmarzakarNikAvyAkhyAmAM "vi' zabdano prayoga thayela che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/17 * utseka-zoko parihAryo / 2101 prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - anupacaritasvabhAvasya guNarUpatayA sadaiva svasannihitatvAt tadAvaraNApAkaraNe nirantaraM sotsAhaM yatitavyam / tatazca dhruvaM tadAvirbhAvanam / upacaritasvabhAvasya ca 5 paryAyarUpatayA vinazvaratvAt paraiH asmAn uddizya 'vikramApekSayA siMho'yam, zaityavivakSaNena jalasamo'yam, rA sahiSNutvavivakSayA vajro'yam' ityAdirUpeNa upacArakaraNe tannirbharatayA na bhAvyama, upacaritasvabhAvasya vinAzitvAt / tatazcaitAdRzaprazaMsAzravaNena na madaH kaaryH| evamevA'smAn uddizya 'bhIrutvAt zazo'yam, kSudhAlutvAt zUkaro'yam, zaThatvAt zRgAlo'yam' ityAdirUpeNa upacArakaraNe hatotsAhatayA za naiva bhAvyam, api tu tadA aprazastopacaritasvabhAvasya nAzyatvaM cetasikRtya taducchedaparatayA / bhaavym| 'kAmarAgAdeH Atmani aprazastopacaritasvabhAvatA bodhyA, zuddhAtmadravya-saGkhyAtItAtmapradezAtmakakSetra-zuddhAtmavartanAparyAyalakSaNakAla-zuddhopayogasvarUpabhAvAtmakacatuSTaye'vyApanAt / Atmadravya- kA vijAtIyatvAnnA''tmadravyavizeSAvasthArUpatA'pi rAgAdeH yujyate / ato rAgAdikam anAtmadravyAMza 4 guNane pragaTa karo, upacAra upara madAra na bAMdho 4 AdhyAtmika upanaya :- anupacarita svabhAva guNasvarUpa che. tethI te sadaiva ApaNI pAse ja che. paraMtu ApaNA zuddha caitanyasvabhAva vagere guNo AvarAyelA che. kevalajJAnInA te guNo pragaTa che. tethI tenA AvaraNone dUra karavA mATe niraMtara utsAhapUrvaka ApaNe prayatna karavo joIe. tenAthI te guNo avazya pragaTa thAya. tathA ApaNo upacaritasvabhAva paramArthathI paryAyAtmaka hovAthI parivartanazIla che, nAzavaMta che. tethI koI ApaNane "A parAkramanI dRSTie siMha jevA che, zItaLatAnI dRSTie pANI jevA che, sahanazIlatAnI dRSTie vaja jevA che' - ItyAdi kahe tenA upara ApaNe madAra bAMdhavAnI jarUra nathI. e kAraNa ke ApaNo te upacaritasvabhAva kAyama Take tenI koI bAMhedharI tenA kathanathI ApaNane maLatI nathI. tethI tevI ApaNI prazaMsA sAMbhaLIne over confidence mAM AvIne ApaNe chakI javAnI jarUra nathI. Cl| tathA koI ApaNane udezIne ema kahe ke "A sasalA jevo bIkaNa che, bhUMDa jevo khAudharo che, ziyALa jevo lucco che" to tenAthI hatAzAnI UMDI khAImAM pheMkAIne inferiority complex no zikAra banavAnI che jarUra nathI. paraMtu tevA avasare "ApaNo te aprazasta upacarita svabhAva paNa nAzavaMta che" - A bAbatane khyAlamAM rAkhI evA aprazasta upacaritasvabhAvanA cheda mATe ApaNe sadA sajja rahevuM joIe. pAMca bhrAnta saMbaMdhone vidAya ApIe che (vAna) "kAmarAga vagerene AtmAmAM aprazasta upacaritasvabhAva tarIke jANavA. kAraNa ke zuddha Atmadravya, asaMkhyaAtmapradezAtmaka kSetra, zuddhAtmavartanAparyAyasvarUpa kALa ke zuddhopayogasvarUpa bhAva - A mujaba AtmAnA svacatuSTayamAM te vyApatA nathI. te cAreyamAM cetanA-upayoga ja vyApIne rahela che, rAgAdi nahi. vaLI, rAgAdi to AtmadravyathI vijAtIya pariNAma che. te AtmadravyanI sAthe meLa na paDe tevo pariNAma che. Atmadravya sAthe aNamaLato bhAva hovAthI te rAgAdi AtmadravyanI vizeSa avasthA svarUpa paNa ghaTI na zake. mATe rAgAdi (1) anAtmadravyanA aMzasvarUpa ja che. (2) rAgAdinuM
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ viza 2102 * rAgAdeH karmopAdAnakatvam 13/17 rUpameva, anAtmadravyopAdAnakameva, karma-kAla-niyatiprabhRtijanyameva, pudgalavyApyameva, karmapudgalaniSThameva ca' kRti bhAvanayAtrAbhadravya-rAghoH (1) anAviDha: prAntaH sva-svAmimAvasavRndaH, (2) upAdAnopAdeyabhAvasambandhaH, (3) kartR- karmabhAvasambandhaH, (4) vyApya - vyApakabhAvasambandhaH, (5) bhoktR - bhogyabhAvasambandhazca pracyavante / kevalaM nimitta-naimittakabhAvasambandha eva chadmasthadazAyAM dazamaguNasthAnakaM yAvat tayoH vidyate, upAdAnakAraNa anAtmadravya ja che. (3) karma, kALa, niyati vagerenA kAraNe ja rAgAdi utpanna thAya che. (4) tathA pudgaladravyane vyApIne rAgAdi pariNAmo rahelA che. rAgAdi karmapudgalanA ja vyApya che. tathA rAgAdi pariNAmo karmapudgaladravyamAM ja rahelA che, AtmAmAM nahi." A pramANenI bhAvanA karavAthI Atmadravya ane rAgAdi vacce pAMca prakAranA bhrAnta saMbaMdho khatama thAya che. te A rIte - (1) 'rAgAdi e anAtmadravyanA aMzarUpa che'- tevuM jANavAthI temAM potApaNAno bhAva, mamatvabuddhi khalAsa thAya che. 'huM rAgAdino mAlika chuM'- tevI buddhi nAza pAme che. tethI Atmadravya ane rAgAdi pariNAma vacceno anAdikAlIna bhrAnta sva-svAmibhAva saMbaMdha naSTa thAya che. (2) 'rAgAdinuM upAdAnakAraNa anAtmadravya-karmapudgala ja che' - tema aMdarathI svIkAravAthI AtmA ane rAgAdi vacce je anAdikALathI upAdAna-upAdeyabhAva saMbaMdha bhAsato hato, te ravAnA thAya che. 'AtmA rAgAdinuM upAdAnakAraNa nathI. tathA rAgAdi AtmAnuM upAdeya kArya nathI' - AvI samajaNa aMdaramAM spaSTa thavAthI rAgAdi pariNAmomAM ekatvabuddhi thatI aTake che. (3) 'karma, kALa vagere ja rAgAdine janmAve che' - tevuM aMda2mAM yathArthapaNe bhAna thavAthI AtmA ] ane rAgAdi vacce je kartA-karmabhAva saMbaMdha anAdikAlIna bhrAntithI bhAsato hato, te vidAya le che. AtmA rAgAdino kartA banato nathI. tathA AtmAnuM karma (= vyApya = kartavyApyakarma) rAga vagere nathI thatA. tethI jema kuMbhAra paTane nathI karato, tema AtmA rAgane nathI karato. (4) 'rAgAdi pariNAmo pudgalanA vyApya che' - tema pratIta thavAthI AtmA ane rAgAdi vacce anAdikAlIna bhrAnta vyApya-vyApakabhAva paNa ravAnA thAya che. matalaba ke 'rAgAdi pariNAma jyAM hoya tyAM caitanya na hoya paNa jaDatA ja hoya. rAgAdi pariNAmano Azraya cetana nA hoya paNa acetana = jaDa dravya ja hoya' AvuM aMda2mAM svAbhAvikapaNe anubhavAya che. (5) tathA 'rAgAdi pariNAmo AtmAmAM nahi paNa karmapudgalomAM ja rahelA hovAthI AtmA teno bhogavaTo paNa kaI rIte kare ? potAnI pAse je cIja hoya teno ja bhogavaTo thAya. je cIja potAnI na hoya, potAnI pAse na hoya teno bhogavaTo pote kaI rIte karI zake ?' AvI vibhAvanAthI AtmA rAgAdino bhoktA banato nathI ane rAgAdi AtmAnA bhogya banatA nathI. bhramathI paNa rAgAdinI mIThAza anubhavavAmAM sAdhaka aTavAto nathI. Ama te banne vacceno bhoktA-bhogyabhAva nAmano bhrAnta -kAlpanika-Aropita saMbaMdha paNa uccheda pAme che. = ....to mithyAtvAdi mULamAMthI ukhaDe (va.) AtmA ane rAgAdi pariNAma vacce phakta nimitta-naimittika bhAva nAmano ja saMbaMdha hoya
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/17 : Atma-rAgayoH jJAtR-jJeyasambandho'pi tyAjya: 2103 tadAnIM karmAdhInAtmacetanAlakSaNaM nimittamAzritya karmapudgalopAdAnakasya rAgAdeH jAyamAnatvAt / 'rAgAdayo jIvapariNAmA' ityabhyupagame tu tayoH nimitta-naimittikabhAvasambandhaM vimucya upAdAnopAdeyabhAvasambandhaM / bhrAntyA jIvaH kakSIkaroti mithyAtvaJca nibiDaM karoti / ataH mithyotvocchedakRte uparyuktabhAvanayA anAdikAlInabhrAntapaJcavidhasambandhA nirmUlam ucchedniiyaaH| zuddhacaitanyasvarUpanimajjanatazca tayoH nimitta-naimittakabhAvasambandho'pi tyAjya eva sampUrNavItarAga- rza svruupkaamibhiH| kevalaM jJAtR-jJeyabhAvasambandhaH sthaapyH| tatazca na rAgAdinimittakaH krmbndhH| agretanadazAyAJca mithyAtva-rAgAdipariNAmAnAm avastutvA''pAdanena taiH sArdham Atmano / jJAtR-jJeyabhAvasambandhamapi tyAjayitvA mithyAtva-rAgAdipariNAmazUnyatA smpaadniiyaa| tathAhi - yathA / " seTikA-kuDyasaMyogajaM zvaityaM (1) na jAtucit seTikAsvarUpam, kuDye zvaityapratItyanupapatteH, kA che. tathA te saMbaMdha paNa chadmasthadazAmAM dazamA guNasthAnaka sudhI ja varte che. kAraNa ke tyAre karmAdhIna cetanA svarUpa nimittane pAmIne karmapudgalasvarUpa upAdAnamAMthI rAgAdi janme che. paraMtu "rAgAdi pariNAmo jIvanA che' - AvuM jo jIva mAne to AtmA ane rAgAdi vacceno nimitta-naimittika bhAva saMbaMdha choDIne tyAM upAdAna-upAdeyabhAva nAmanA saMbaMdhane bhrAntithI svIkArI le che ane mithyAtvane vadhu gADha kare che. tethI mithyAtvanA uccheda mATe uparokta bhAvanA dvArA anAdikAlIna pUrvokta pAMceya bhrAnta saMbaMdhone mULamAMthI ukheDI nAMkhavA. to ja mithyAtva mULamAMthI ukhaDI zake. * nimitta-naimittikabhAva saMbaMdhane paNa pariharIe , (zuddha) tathA AtmA ane rAgAdi vacceno nimitta-naimittikabhAva saMbaMdha paNa paramArthathI to choDavA yogya ja che. bAkI to pUrNa vItarAgadazA na ja pragaTI zake. tethI saMpUrNa kSAyika vItarAgadazAnesa pragaTAvavAnI kAmanAvALA sAdhake potAnA zuddha caitanyasvarUpamAM DUbIne AtmA ane rAgAdi vacce je anAdikAlIna nimitta-naimittikabhAva saMbaMdha che, tene choDI ja devo. tethI rAgAdine mAtra jANavAnuM ja ! kAma karavuM. Ama nimitta-naimittikabhAva saMbaMdhane choDI jJAtR-zeyabhAva saMbaMdha AtmA ane rAgAdi vacce rAkhavo. rAgAdino Azraya na karavo. prazasta rAgAdi upara paNa madAra na bAMdhavo. to ja rAgAdinimittaka che. karmabaMdha aTake. # mithyAtvAdine avastu banAvI tenAthI mukta banIe . (mo.) AgaLa uccatama AdhyAtmikadazAmAM to mithyAtva, rAgAdi pariNAmone avastu = asata banAvI teonI sAthe AtmAnA jJAtu-zemabhAva nAmanA saMbaMdhane paNa choDAvIne ApaNA AtmAmAM pratIta thatA mithyAtva, rAga vagere pariNAmone kAyamI dhoraNe ravAnA karavA. mithyAtvAdine avastu = asat tarIke samajavA-svIkAravA mATe A mujaba vicAraNA karavI ke : (1) jema khaDI = cUno ane dIvAla - A bannenA saMyogathI je saphedAI utpanna thAya che, te khaDIsvarUpa nathI. kAraNa ke jo te saphedAI mAtra khaDIsvarUpa ja hoya to dIvAlamAM saphedAInI pratIti thaI na zake. dIvAlamAM tenI pratIti asaMgata ja banI jAya. kema ke dIvAla ane khaDI banne judA ja che.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2104 0 dravyAntarasaGkramo'sammataH / (2) na vA kuDyasvarUpam, tAdRzasaMyogapUrvamapi kuDye zvaityapratItyApatteH, (3) na vobhayasvarUpam, ___ ekadravyasya dravyAntarasaGkramApatteriti bhrAntigocarasya kuDye pratIyamAnasya tasya avastutvameva, tathehApi karma-jIvasaMyogajAH karmodayopahitAH mithyAtva-rAgAdipariNAmAH (1) na karmasvarUpAH, ma jIve mithyAdRSTitva-rAgitvAdipratItyanupapatteH, (2) na vA jIvasvarUpAH, muktAtmanyapi mithyAdRSTitvaza rAgitvAdyApatteH, jIvasvarUpasya tadAnImapi apracyavAt, (3) na vobhayasvarUpAH, dravyAntarasaGkramasya vipratiSiddhatvAditi bhrAntigocaraNAm Atmani pratIyamAnAnAM teSAmavastutvameva pratyeyaM mahopAdhyAya (2) te saphedAI bhIMtasvarUpa paNa nathI. kAraNa ke khaDI-dIvAlasaMyogapUrve paNa dIvAla to hAjara ja hatI. tethI jo te saphedAI dIvAlasvarUpa hoya to tathAvidha saMyoganI pUrve paNa dIvAlamAM saphedAInI pratIti thavAnI samasyA sarjAze. (3) khaDI ane dIvAla ubhayasvarUpe te saphedAIne mAnI na zakAya. bAkI to khaDI dIvAlasvarUpa banI jAya athavA dIvAla khaDIsvarUpa banI jAya - AvI samasyA sarjAze. kema ke saphedAI jo ubhayasvarUpa hoya to saphedaI dIvAlathI ane khaDIthI abhinna banavAthI dIvAla abhinna saphedAIthI abhinna khaDI thatAM dIvAla abhinna khaDI thavAnI vAta nyAyaprApta che. AvuM mAnavAthI eka dravyanuM bIjA dravyamAM saMkramaNa thatAM kAM dIvAlano kAM khaDIno uccheda thaze. paraMtu AvuM to koIne paNa mAnya nathI ja. Ama saphedAI nathI to khaDIsvarUpa ke nathI to dIvAlasvarUpa ke nathI to ubhayasvarUpa. tethI dIvAlamAM pratIta thatI te saphedAI bhrAntino ja viSaya hovAthI avastu = asat = mithyA ja che. (taLe.) tema prastutamAM paNa kahI zakAya che ke :che (1) karma ane jIva - bannenA saMyogathI utpanna thatA ane karmanA udayathI AvI paDatA mithyAtva, vA rAga vagere pariNAmo karmasvarUpa nathI. kAraNa ke jo te karmasvarUpa hoya to jIvamAM mithyAdaSTipaNAnI ke rAgIpaNAnI je pratIti thAya che, te asaMgata banI jAya. jo te pariNAmo karmasvarUpa hoya to "karma sa mithyAdaSTi che, karma rAgI che'- tevI pratIti thavI joIe. tevuM to lokomAM jaNAtuM nathI. tethI te pariNAmone karmasvarUpe mAnI na zakAya. (2) tathA te pariNAmone jIvasvarUpa paNa mAnI na zakAya. kAraNa ke jo mithyAtvAdi jIvasvarUpa hoya to to mukta AtmAmAM paNa mithyAdaSTipaNAnI ke rAgIpaNAnI Apatti AvIne UbhI raheze. kema ke mokSamAM paNa jIvanuM svarUpa to hAjara ja che. mokSamAM jainamate jIvanuM svarUpa nAza na pAmatuM hovAthI jIvasvarUpa mithyAtvAdi pariNAmone muktAtmAmAM paNa mAnavAnI samasyAne nakArI zakAze nahi. (3) temaja "mithyAtva vagere pariNAmo karma-jIvaubhayasvarUpa che' - tevuM paNa mAnI na zakAya. kAraNa ke upara jaNAvyuM tema tevI paristhitimAM kAM to karma jIvasvarUpa banI jaze kAM to jIva karmasvarUpa banI jaze. AvuM mAnatAM to karmano ke jIvano uccheda thavAnI Apatti Avaze. mATe ja jinAgamamAM eka dravyanuM bIjA dravyarUpe saMkramaNa = pariNamana thavAno niSedha karelo che. Ama AtmAmAM je mithyAtva, rAga vagere pariNAmonI pratIti thAya che, te pariNAmo nathI to karmasvarUpa, nathI to jIvasvarUpa ke nathI to karma-jIvaubhayasvarUpa. AthI AtmAmAM jaNAtA te mithyAtvAdi pariNAmo mRgajaLanI jema
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarU/27 karmapariNAmAnAm avastutvApAdanam / 2105 zrIyazovijayakRtasArdhazatatrayagAthApramANa-siddhAntavicArarahasyagarbhita-zrIsImandharajinastavanAnusAreNa (sI. pa ni.ta.16/rU) | taduktam adhyAtmasAre'pi "zvetadravyakRtaM zvaityaM bhittibhAge yathA dvyoH| bhAtyanantarbhavacchUnyaM prapaJco'pi tathekSyatAm / / " (a.sA.18/27) iti / itthaM mithyAtva-rAgAdInAmavastutvA''pAdanena taiH sArdham AtmanaH pAramArthikajJAtR-jJeyabhAvasambandhonmUlanataH mithyAtva-rAgAdipariNAmocchedaH sukrH| tatprabhAvatazca "tattha ze bhrAntino ja viSaya hovAthI avastu = asat = mithyA ja che. A pramANe pratIti-zraddhA karavI. A vAta mAtra kalpanAsvarUpa nathI. paNa mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje sADA traNaso gAthA pramANa siddhAntavicArarahasya garbhita je zrI sImaMdharajinastavana racela che, temAM paNa A vAta nimnokta zabdomAM jaNAvI che ke "bhAva saMyoganA karmaudayAgatA, karma navi jIva navi mUla te navi chatAM; khaDIyathI bhittimAM jima hoe zvetatA, bhitti navi khaDIya navi teha bhramasaMgatA." (16/3) uparokta gAthA mujaba mithyAtva, rAga vagere pariNAmo mithyA che - te vAtanI zraddhA-pratIti karavI. A rIte 'mithyAtva, rAga Adi bhAvo asat che - tevuM pratIta karIne teonI sAthe AtmAno jJAtu. -zaiyabhAva saMbaMdha paNa mULamAMthI ukheDI nAMkhavo. je vastu vidyamAna ja na hoya to AtmA teno jJAtA kevI rIte ? tathA te AtmAnA zeya kaI rIte ? Ama mithyAtva, rAga vagere bhAvo mithyA ja che. A bhAvasaMsAra mithyA che. (hu) adhyAtmasAra graMthamAM paNa mahopAdhyAyajIe jaNAvela che ke "zvetadravya khaDI-cUno vagerethI basa dIvAlanA AgaLanA bhAgamAM saphedAI karelI hoya te saphedAIno zvetadravyamAM ke dIvAlamAM aMtarbhAva thato nathI. je pariNAmano koI svIkAra na kare te pariNAma mithyA ja hoya, zUnya ja hoya, asat ja hoya. je rIte dIvAlamAM jaNAtI saphedAI paramArthathI mithyA che, tema karmaprapaMcasvarUpa mithyAtva, rAga vagere pariNAmone paNa paramArthathI mithyAsvarUpe ja jovA." matalaba ke uparokta bhAvanA dvArA aMdaramAM mithyAtva, rAga vagere pariNAmone jANavA-mANavA khoTI thavAnuM nathI. Ama AtmA ane mithyAtva-rAgAdi pariNAmo vacce (1) sva-svAmibhAva saMbaMdha, (2) upAdAna-upAdeyabhAva saMbaMdha, (3) kartA-karmabhAva saMbaMdha, (4) vyApya-vyApakabhAva saMbaMdha, (5) bhoktA-bhogyabhAva saMbaMdha, (6) nimitta -naimittika bhAva saMbaMdha ane (7) jJAtA-zeyabhAva saMbaMdha - A tamAma saMbaMdhone mULamAMthI ukheDIne pheMkI devAthI ApaNA AtmAmAMthI mithyAtva, rAga vagere pariNAmono uccheda karavo saraLa bane. A ja AzayathI ahIM A vAta vistArathI jaNAvela che. A rIte mithyAtva, rAga vagere svarUpa aprazasta upacaritasvabhAvano uccheda thavAnA prabhAve tIrthodgAliprakIrNakamAM darzAvela siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTa 1. tatrApi ca te avedA avedanA nirmamAH niHsaGgAzca / saMyogavipramuktAH apradezA nityam eksNsthaanaaH||
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2106 0 mithyAtvAdhucchedopAyanirdeza: 0 13/17 pa vi ya te avedA aveyaNA nimmamA nisaMgA ya / saMjogavippamukkA apaesA nicca egasaMThANA / / " (tI.pra.1254) ga iti tIrthodgAliprakIrNakadarzitaM siddhasvarUpaM tarasA prAdurbhavati / / 13/17 / / sa thAya che. tyAM siddhasvarUpanuM varNana karavAnA avasare jaNAvela che ke "siddhazilAmAM paNa te siddhAtmAo A vedarahita, vedanAzUnya, nirmama, niHsaMga, saMyogathI vipramukta, caMcalapradezazUnya tathA kAyama eka ja Tii saMsthAnavALA hoya che.' (13/17) lakhI rAkho DAyarImAM....4 * vAsanAnA uddekamAM cArebAju ghora aMdhakAra hoya che. upAsanAnI carama sImAe utkRSTa jJAnaprakAza hoya che. sAdhanA bahAranuM parivartana kare che. upAsanA AMtarika parivartana kare che. * vAsanA nivahilakSI ane nimaNalakSI che. upAsanA sadA nivaNalakSI che. vAsanAmAM pUnamanI bIjI ja kSaNe amAsa hoya che. upAsanAmAM sadA bahAra zaradapUnamanI zItaLa-camakatI. cAMdanI comera relAya che. * vAsanA jaMgala taraphanI AMdhaLI doTa che. upAsanA upavana taraphanuM maMgala prayANa che. * prANanI bhUmikAe sAdhanA aTake che. upAsanA vyAsanI bhUmikAe pahoMce che. * sAdhanAmArgano musAphara prabhuthI vibhakta hoI zake. dA.ta. sukumAlikA sAdhvI. upAsanAmArgano yAtrI prabhuthI vibhakta na ja hoya. dA.ta. pethaDazA.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12/18 0 parakIyamapi sadvacanaM grAhyam / 2107 svabhAvabheda sahita kahiyA re, ima e guNaha prakAra; havaI bheda paryAyanA re, suNiI sujasa bhaMDAra] re 13/18 (226) ca. sa. Ima e svabhAvabhedasahita (guNahas) guNanA prakAra kahiyA. havaI paryAyanA bheda (suNiI=) sa sAMbhaLo. suyazanA bhaMDAra ehavA zrotA puruSo. ./13/18 prakRtam upasaMharati - 'gunne'ti| guNabhedAH svabhAvasya bhedaissahA'tra drshitaaH| sAmprataM zruNu paryAya-vibhedAn suyazonidhe ! / / 13/18 / / prakRte daNDAnvayastvevam - svabhAvasya bhedaiH saha atra guNabhedAH drshitaaH| suyazonidhe ! sAmprataM paryAyavibhedAn shrunnu||13/18|| svabhAvasya bhedaiH = bheda-prabhedaiH saha evam atra guNabhedAH = guNaprakArAH devasenaprakriyAnusAreNa za kvacicca svaprakriyayA upobalena darzitAH = vyAkhyAtAH lezataH samAlocitAzca / he suyazonidhe ! zrotaH ! sAmprataM paryAyavibhedAn = paryAyaprakArAn zruNu dttaavdhaantyaa| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - anyadarzana-sampradAyamatanirUpaNA'vasare tatkhaNDanamAtrAbhiprAyamapAkRtya anyadIyasatyoktisamarthanamapi asmadIyadarzana-sampradAyAnusAreNa niSkapaTatayA udAracittena kA kAryam / itthameva madhyasthatA-guNagrAhitA-niSkapaTatA-mRdutA-samyagdarzanAdisadguNayoga-kSema-vRddhi-zuddhisambhavAt / avataraNikA :- prastuta bAbatano upasaMhAra graMthakArazrI aDhAramA zloka dvArA kare che : guNa-svabhAvaprakArapratipAdanano upasaMhAra che. zlokArtha :- svabhAvanA bhedanI sAthe ahIM guNanA bhedo dekhADAyelA che. he suyazonidhi vAcako ! have tame paryAyanA bhedone sAMbhaLo. (13/18) vyAkhyArthI:- svabhAvanA bheda ane prabhedanI sAthe A pramANe ahIM guNanA prakAronuM varNana digaMbara che devasenajInI prakriyA mujaba karavAmAM Avela che. tathA kyAMka amArA zvetAMbara saMpradAyanI prakriyAthI tenuM samarthana karIne paNa ahIM tene ame samajAvela che. tathA AMzika rIte tenI samAlocanA paNa karela che. he suyazonidhi zrotAo ! have tame sAvadhAnIthI paryAyanA prakArone sAMbhaLo. - jinazAsananI sevA mATe jarUrI guNono nirdeza ja AdhyAtmika upanaya :- anya darzanInA ke anya sampradAyanA matanuM nirUpaNa karatI vakhate mAtra tenA matanuM AMkha mIMcIne khaMDana karavAno ja abhiprAya rAkhavAnA badale temAM je je bAbato sAcI hoya tenuM ApaNA darzananI-saMpradAyanI prakriyA mujaba prAmANikapaNe samarthana karavAnI udAratA ApaNe 1 ko.(11)mAM "bheda bhAva' pATha. 8 mo.(2)mAM "svahita pATha. je pustakomAM "bheya' pATha. ko. (6)no pATha lIdho che. je pustakomAM "pajjAya' pATha. ko.(9)mAM "pAyataNA' pATha. ko.(4)no pATha lIdho che. A pustakomAM "bhaMDAro pATha. ko.(4)no pATha lIdhela che.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2108 * mAdhyasthyaM sadguNapravAhabIjam 0 13/18 evameva asmadIyaziSTatA-sabhyatA-vizvasanIyatA''daraNIyatAdikamanyacetonihitaM syAt / zrIjinAgamap praNAlikAviparItapadArthaprajJApanopalabdhau tu madhyasthatayA hitabuddhyA nirbhIkatayA ca tatsamAlocanamapi jA arhti| sAmprataM zrIjinazAsanasevA-rakSA-prabhAvanAdikRte etAdRzaguNakadambakaH vizeSata Avazyaka ___ ityavadheyamatra / tAdRzaguNagaNabalena "muktA ekasvabhAvAH syurjnmaadikleshvrjitaaH| anantadarzana-jJAna-vIryA''nanda mayAzca te||" (tri.za.pu.4/4/225) iti triSaSTizalAkApuruSacaritravarNitaM siddhasvarUpaM pratyAsannaM syAt 2 sArU/18 __iti zrIvardhamAnataponidhi-nyAyavizArada-svargasthagacchAdhipatizrImadvijayabhuvanabhAnusUrIzvaraziSyaratna padmamaNitIrthoddhAraka-pArzvaprajJAlayatIrthapreraka-paMnyAsapravarazrIvizvakalyANavijayagaNivaraziSya__ muniyazovijayagaNiracitasya dravya-guNa-paryAyarAsAnusAriNo dravyAnuyogaparAmarzasya parAmarzakarNikA'bhidhAnAyAM svaracitavRttau trayodazazAkhAyAM svabhAvanayayojanAkhyaH trayodaza: adhikAraH / / 13 / / avazya keLavavI joIe. to ja ApaNAmAM madhyasthatA, guNagrAhitA, kheladilI, nikhAlasatA, komaLatA, samyagdarzana vagere saguNo Ave, Take, vadhe ane zuddha bane. tathA tevuM bane to ja ApaNI ziSTatA, sabhyatA, vizvasanIyatA, AdaraNIyatA ApaNA pratispardhI ke pratipakSI mANasanA manamAM TakI zake. tathA zrIjinAgamanI pavitra praNAlikAthI viruddha padArthaprarUpaNA jANavA - jovA maLe to madhyasthatAthI, hitabuddhithI ane nirbhayatAthI tenI samAlocanA karavI paNa jarUrI che. A kALamAM zrIjinazAsananI (I sevA-rakSA-prabhAvanA vagere karavA mATe A badhA guNo hovA atyaMta jarUrI ane vizeSataH IcchanIya che. ATalo bodhapATha ApaNe saue A zlokanI parAmarzakarNikAvyAkhyA dvArA levA jevo che. tathAvidha guNasamudAyanA baLathI triSaSTizalAkApuruSacaritramAM varNavela siddhasvarUpa najIka Ave. tyAM zrIhemacandrasUrijIe siddhasvarUpane varNavatA jaNAvela che ke "te karmamukta jIvono ekasvabhAva hoya che. janmAdi klezathI teo rahita hoya che. tathA teo ananta darzana-jJAna-zakti-AnaMdamaya hoya che." (13/18) pUjyapAda vardhamAnataponidhi nyAyavizArada sva. gacchAdhipati zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pUjyavarya padmamaNitIrthoddhAraka pArzvaprajJAlayatIrthapreraka paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI gaNivaranA ziSyANa muni yazovijayagaNI dvArA svaracita kavyAnuyogaparAmarza' (dravya-guNa-paryAyarAsaanusArI) graMthanI "parAmarzakarNikA' nAmanI svaracita vRttinA "karNikA suvAsa' nAmanA gujarAtI vivaraNamAM svabhAvanayayojanA" nAmano teramo adhikAra pUrNa thayo. I teramI zAkhA samApta I
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2109 ja zAkhA - 13 anuprekSA che pra.1 nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. ekasvabhAvane ane abhedasvabhAvane eka mAnI zakAya ? 2. prayojanasApekSa-nirapekSa lakSaNAnuM svarUpa, upayoga ane dRSTAMta rajU karo. 3. zarIramAM upacArathI caitanya mAnI zakAya to amUrtatA kema na mAnI zakAya ? 4. agiyAra sAmAnya svabhAva kyA che ? tathA te pratyeka kayA nayane saMmata che ? 5. pudgalANumAM mUrtatA vize syAdvAdano mata jaNAvI devasenajIne AvatI vadato vyAghAta Apatti rajU karo. 6. lakSaNo vize TUMkamAM vividha vidvAnonA mata rajU karo. 7. dravya-guNa-paryAyanA svarUpa jaNAvI paraspara aMtarbhAva vize chaNAvaTa karo. 8. dasa vizeSa svabhAva kayA che ? tene kayA naya grahaNa kare che ? 9. gaurI, zuddha, sAropA ane sAdhyavasAnikA lakSaNAnuM svarUpa dRSTAMta dvArA samajAvo. pra.2 nIcenA praznonA saMkSepathI javAba Apo. 1. bhedakalpanAnirapekSa naya eTale zuM ? 2. pudgalANamAM pratyakSanirUpita viSayatA mAnI zakAya kharI ? zA mATe ? 3. bhavya-abhavya svabhAvanA jJAna mATe paramabhAvagrAhakanayanI jarUra kema paDI ? 4. amUrtatA tirohita hoya tyAM mUrtatA ananya mAnavI paDe - samajAvo. 5. vyavahAranayathI ane nizcayanayathI thatI tIrthaMkarasaMbaMdhI stuti kevI hoya ? 6. cisukhanA zabdomAM "ajJAna" nuM lakSaNa jaNAvo. 7. eka pudgalANumAM keTalA varNa-gaMdha-rasa-sparza hoya ? 8. dehadhArI AtmAne "jJAnayajJa' kahI na zakAya - zAstranA AdhAre samajAvo. 9. amUrtatvaprayuktatva eTale zuM ? 10. dezAnvaya ane kAlAnvaya upara prakAza pAtharo. pra.3 vAkya sAcuM che ke khoTuM ? khoTuM hoya to sudhArIne lakho. 1. saMsArI AtmAmAM mUrtatA anya vizeSa paryAyasvarUpa nahi bane. 2. zarIra-indriya vagere karmamAM paramabhAvagrAhaka nayanA mate mUrtasvabhAva saMgata thAya che. 3. "vaiyAkaraNa bhASya' upara "pradIpa' nAmanI vyAkhyA racAyela che. 4. upacaritasvabhAva saddabhUta vyavahAranayathI ja mAnya che. 5. sadbhuta vyavahAranayathI guNa-paryAyamAM bhedasvabhAva jANavo.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2110 6. dharmadravyamAM aupacArika mUrtatA che. 7. AropanA nimittane anusarIne vastumAM Aropa thaI zake. 8. paryAyamAM guNa hoya che. 9. vAsupUjya svAmI bhagavAna zveta varNavALA hatA. 10. 'huM mane jANato nathI' - AvI pratIti abhAvAtmaka jJAnane sUcave che. pra.4 yogya joDANa karo. 1. mammaTa kavi (1) AThamo dravyArthikanaya 2. paradravyAdigrAhaka dravyArthikanaya (2) abhedasvabhAva 3. svadravyAdigrAhaka dravyArthikanaya (3) kAvyapradIpa 4. A ghaDo che (4) nityatA 5. goviMda (5) sAdhyavasAnA lakSaNA 6. utpAdanI gauNatA (6) sAhityadarpaNa 7. lAla ghaDo che (7) navamo dravyArthikanaya 8. vizvanAtha kavi (8) sAropA lakSaNA 8. tIrthaGkaro'yaM (9) ekasvabhAva 10. prathama tIrthakkara: (10) kAvyaprakAza pra.5 khAlI jagyA pUro. 1. ----- mAM snigdha-rUkSa pariNAma nathI. (dharmAstikAya, AkAza, kAla) 2. ----- svabhAva vinA vibhAvasvabhAva pragaTa thaI zakato nathI. (zuddha, azuddha, ubhaya) 3. dareka vastu ---- thI che, ---- thI nathI. (svasvarUpa, parasvarUpa, sarvasvarUpa) 4. "pelu rUpa jUnuM che" A vAkya ---- nI siddhi kare che. (dravya, guNa, paryAya) 5. vibhAvasvabhAva ----- dravyArthikanayathI mAnya che. (zuddha, azuddha, ubhaya) 6. pulANumAM rUpAdimattvasvarUpa ---- mUrtatva che. (vyAvahArika, naiRRyika, dravyArthika) 7. brahmAMDaa' A ---- jJAna che. (brAnta, bhAvAtmaka, pAramArthika) 8. kAlANu ---- nI apekSAe svataMtra astitva dharAve che. (bhUtakALa, bhaviSyakALa, sarvakALa) 9. bhedakalpanAsApekSanayathI paramANamAM aneka pradeza svabhAva ---- che. (svAbhAvika, Aropita, bhrAnta) noMdha :- prastuta anuprekSAnA uttaro mATe juo - bhAga 7, pariziSTa - 17.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa vya dva-guNa-paryAdA paNa vyaMjanaparyAya arthaparyAya nirUpaNa . nirUpaNa vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa paNa vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa , vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa che vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa hane dravyAnuyo parAmarza: zAkhA-98 je vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ -guNa-paryAyano zAsa 2101-14 dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-14 paryAyapratipAdanam
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAkhA - 14 : paryAyapratipAdanam paryAyaprakAradarzanam (14/1) vyaJjanAdiparyAyasvarUpapradarzanam (14/2) vyaJjanAdiparyAyabhedopadarzanam (14/3) zuddhadravyavyaJjanaparyAyanirUpaNam (14/3) azuddhadravyavyaJjanaparyAyanirUpaNam (14/4) zuddhA'zuddhaguNavyaJjanaparyAyapratipAdanam (14/4) zuddhA'zuddhadravyArthaparyAyanirUpaNam (14/5) RjusUtranayasyApi azuddhA'rthaparyAyaH abhimataH (14/6) dIrghA'lpakAlasthAyitvasya dvayoH paryAyayoH saGgatiH (14/6) dvAdazavidhA agurulaghuparyAyAH (14/7) pazvidhaH vibhAvA'rthaparyAyaH (14/7) pudgala-tadguNeSu artha-vyaJjanaparyAyapradarzanam (14/8) dharmAdiSu arthaparyAyavicAraNA (14/8) dharmAdiSu azuddhadravyavyaJjanaparyAyavicAraNA (14/10) saMyogAdiSu paryAyavasiddhiH (14/11-12) dharmAktikAye'pi azuddhaparyAyasya vidhamAnatA (14/13) azuddhadravyavyaJjanaparyAyavicAraNA (14/14) devasenaprarUpitaparyAyacaturvidhatA tadAharaNadarzanam ca (14/15-16) 'guNavikArAH paryAyAH' iti matanirAkaraNam (14/17) dravya-guNa-paryAyaparIkSopasaMhAra (14/18) dravyAnuyogaparAmarzato yazAmukhasampallAbhaH (14/19)
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2112 - TUMkasAra - .: zAkhA - 14 : ahIM paryAyonA mukhyapaNe be prakAra jaNAvela che - vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya. (14/1) traNe kALane sparzanAra sthUla paryAya te vyaMjanaparyAya. ghaTa vageremAM rahela sUkSma ane vartamAnakAlIna paryAya te arthaparyAya. zabdathI vyakta thatA paryAya te vyaMjanaparyAya. te sivAyanA kevalIe joyelA paryAya te arthaparyAya. zabdavApya UrdhvatAsAmAnyane tathA tirlaphasAmAnyane vyaMjanaparyAyarUpe jANavA. (14(2) vyaMjanaparyAyamAM dravyathI ane guNathI be bheda paDe. te bannenA zuddha ane azuddha - ema be bheda paDe. Ama kula cAra bheda paDe. arthaparyAyamAM paNa te ja rIte cAra bheda paDe. pratyeka sAdhanAnuM carama dhyeya potAnA zuddha dravyavyaMjanaparyAyane ane zuddha guNavyaMjanaparyAyane pragaTAvavAnuM che. (14/3) azuddha dravyavyaMjanaparyAyamAM deva, manuSya vagere prakAro samajavA. kevaLajJAna zuddha guNavyaMjanaparyAya che. matijJAna azuddha guNavyaMjanaparyAya che. (14/4). RjusUtranayanA mate AtmAdi dravyanI vartamAna kSaNa e zuddha dravyAWparyAya che. AtmAdi dravyanI vartamAnakSaNasaMtati e azuddha dravyAWparyAya che. (14/5) puruSa' zabda vyaMjanaparyAyane sUcave che. "bAla, yuvAna vagere alpakAlIna avasthA arthaparyAyane sUcave che. azuddha RjusUtranaya je bAlaparyAyane mAne che, te anekakSaNaviSayaka che. (14/6) agurulaghuparyAya paguNa vRddhinahAnithI sUkSmasvarUpe maLe che. tathA kevaLajJAnamAM kSaNabhedathI vividha arthaparyAya rahelA che. AthI kevaLajJAnamAM paNa zuddha-azuddha guNaarthaparyAya mAnI zakAya. (14/7) pudgalane AzrayIne vicArIe to aNu = zuddha dravyavyaMjanaparyAya ane caNaka = azuddha dravyavyaMjanaparyAya che. pudgalanA guNa = guNavyaMjanaparyAya - ema samajavuM. aNunA guNa = zuddha guNavyaMjanaparyAya ane caNakanA guNa = azuddha guNavyaMjanaparyAya jANavA. (14/8) kevaLajJAnanI jema dharmAstikAya vageremAM paNa kSaNika evA sUkSma arthaparyAya rahe che. (149) dharmAstikAyanI AkRti = zuddha dravyavyaMjanaparyAya ane dharmAstikAyano jIvAdi sAthe saMyoga = azuddha dravyavyaMjanaparyAya - ema jANavuM. (14/10) AkRtinI jema ekatva, pRthakva, saMkhyA, saMsthAna, saMyoga, vibhAga paNa paryAya che.(14/11-12) dharmAstikAyamAM thato paradravyano saMyoga ane AtmAno manuSyaparyAya e azuddha dravyavyaMjanaparyAya che. azuddha dravyavyaMjanaparyAya AtmAdi dravyano sarvathA nAza karI zakatA nathI. tethI AtmAe tamAma avasthAmAM TheSAdithI mukta rahevuM. (14/13) cetana ke jaDa dravya jyAre bIjA dravyanI apekSA rAkhe tyAre temAM azuddhatA Ave che. tethI ApaNe pudgalathI nirapekSa banavA prayatna karavo. (14/14) anya rIte sajAtIyadravyaparyAya, vijAtIyadravyaparyAya, svabhAvaguNaparyAya ane vibhAvaguNaparyAya - ema cAra prakAre paryAya batAvela che. kacaNuka, manuSyaparyAya, kevaLajJAna, matijJAna - A tenA kramazaH udAharaNa che. temAMthI ApaNe svabhAvaguNaparyAya tarapha ApaNI dRSTi rAkhavI.(14/15-16) paryAya dravyano vikAra che. 'te guNano vikAra che' - A devasenavacana usUtra che. (14/17-19)
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/1 0 paryAyagocaraparyAyanAmapratipAdanam / 2113 DhALa - 14 (rAga malhAra - mAraga vahiM re utAvaLo - e dezI. mULa choDI sImaMdharasvAmIA. e dezI pALa) suNo bheda *paryAyanA, te doI prakAra; vyaMjana artha vibhedathI, saMkhepaI sAra I14/1il (227) zrI jinavANI AdarI. (AMkaNI) * dravyAnuyokAparAmarza * zavA - 14 (sAcchandaH). pratijJAnusAreNa avasarasaGgatiprAptaM paryAyaM tattva-bheda-paryAyaiH vyAcaSTe - 'zruNuta' iti|| zruNuta paryAyabhedAn, te dvidhA santi samAsataH siddhaante| vyaJjanArthavibhedena, samAdriyadhvaM hi jinAgamam / / 14/1 / / * dravyAnayokAparAmavihA * prakRte daNDAnvayastvevam - paryAyabhedAn shrunnut| te vyaJjanArthavibhedena siddhAnte samAsataH ka dvidhA snti| (ataH) jinAgamaM hi samAdriyadhvam / / 14/1 / / parasparavyAvRttilakSaNAH pryaayaaH| taduktam akalaGkasvAminA siddhivinizcaye "bhedAtmakAH paryAyAH" (zi.vi.90/9) tiA kUva-danyAyena adhunA paryAya samAnArthI zabda sarcantA tathAdi - 1 | "ryAya, paryava, tharma, vizeSa:, avasthA, mera, bhAva, saMzaH - rUAya: samAnArthA: zaLAvizeSAvara ja dravyAnuyogaparAmarzakarNikAsuvAsa # avataraNikA :- teramI zAkhAnA chellA zlokamAM karelI pratijJA mujaba graMthakArazrI caudamI zAkhAmAM avasarasaMgatine pAmelA paryAyane tattva = lakSaNa, prakAra ane paryAyavAcI nAma dvArA jaNAve che : zlokArthI:- tame paryAyanA bhedone sAMbhaLo. vyaMjanaparyAyanA ane arthaparyAyanA bhedathI te paryAyo se siddhAMtamAM saMkSepathI be prakAre darzAvela che. tame jinAgamane ja sArI rIte Adaro. (14/1) paryAyanA samAnArthaka zabdonuM nirUpaNa . vyAkhyAW - parasparavyAvRtti e paryAyanuM lakSaNa che. akalaMkasvAmIe siddhivinizcayamAM jaNAvela che ke "paryAya bhedasvarUpa che." tattva-bheda-paryAya kramathI padArthanirUpaNa thAya - Avo niyama hovAthI rasa paryAyanuM tattva = svarUpa jaNAvyA bAda have paryAyanA bheda jaNAvavAno avasara che. paraMtu temAM ghaNuM kahevAnuM hovAthI hamaNAM sUci-kaTAhanyAyathI paryAyanA samAnArthaka zabda dekhADAya che. paryAyanA samAnArthaka zabdo nIce mujaba jANavA. (1) paryAya, (2) paryava, (3) paryaya, (4) dharma, (5) vizeSa, (6) avasthA, (7) bheda, (8) bhAva, (9) aMza vagere zabdo eka ja arthane jaNAvanArA che' - tema vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAmAM zrI hemacandrasUrijIe darzAvela che. digaMbarIya paMcAdhyAyIprakaraNamAM paryAyanA * pustakomAM 'pakjhAyanA' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. # ko.(1)mAM "sadA kAli saMkheya...' pATha. ai
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2114 * sadAgamAH samAdaraNIyAH / 14/1 *vadhunA matiparyAyattamAM vasyAma: ti racAya. havuM paryAyanA bheda kahe che, te bhavi prANI ! (suNotra) sAMbhaLo. te paryAya saMkSepa) 2 prakAraI (sAra) hoI. eka vyaMjana paryAya bIjo artha paryAya rasa e (vibhedathI) 2 bheda jANavo. saMkSepaI kahyA. *zrI jina vItarAganI vANI bhAvaNye Adaro. D14/1 bhASyavRttau (vi.A.bhA.gA.55 + 83 + 544 vR.) zrIhemacandrasUribhiH darzitAH, paJcAdhyAyIprakaraNe ca "api cAMzaH paryAyo bhAgo hAro vidhA prakArazca / bhedazchedo bhaGgaH zabdAzcaikArthavAcakA ete / / " (paJcA.1/60) 1 ityuktaaH| te'tra pUrvoktAH (2/2) iha smaryAH / samAnArthakapadaiH jJAtaiH anyasthAneSu anyanAmazravaNataH ma zrotRRNAM vyAmoho na bhavati, nAnAdezajaziSyANAJca sukhenaivArthapratipattirbhavati / yaduktaM vizeSAvazyakabhASye 2 "vyAmohanamittamAda patnInImADuM" (vi..ma.879) tiA. ka he kalyANakAminaH ! sAmprataM paryAyabhedAn shrunnut| te paryAyAH siddhAnte = jinAgame samAsataH of = sakSepamAzritya vyaJjanArthavibhedena dvidhA = dviprakArAH pradarzitAH santi / vyaJjanaparyAyaH arthaparyAya- zcetyevaM prakAradvitayaM paryAyasatkaM jinAgame nirdiSTamiti jinAgamaM hi = eva samyak zrutvA samAdriyadhvam / "hiH syAddhetvavadhAraNe" (e.ko.36) iti ekAkSarakoSe puruSottamadevavacanAdatrAvadhAraNArthe hiH yojitH| samAnArthaka zabdo A pramANe jaNAvelA che ke "(1) aMza, (2) paryAya, (3) bhAga, (4) hAra, (5) vidhA, (6) prakAra, (7) bheda, (8) cheda, (9) bhaMga - A zabdo kharekhara ekAryavAcaka che." A graMthamAM pUrve (22) paNa tene jaNAvela che. ahIM tene yAda karavA. paryAyavAcI = samAnArthaka. alaga-alaga nAmo jANelA hoya to judA-judA sthAne judA-judA nAmo sAMbhaLavAthI vAcakavargane vyAmoha e nathI thato tathA judA-judA dezamAM utpanna thayelA ziSyone sukhethI arthabodha thAya che. te mATe paNa samAnArthaka zabdo zAstramAM jaNAvAya che. A aMge vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvela che ke "vyAmoha na thAya tevA ba! kAraNasara graMthakAra ekAryavAcaka padone jaNAve che." - paryAyanA prakAronuM pratipAdana mae (re.) he kalyANakAmI uttama jIvo ! have tame paryAyanA prakArone sAMbhaLo. zrIjinAgamamAM saMkSepanI apekSAe te paryAyo vyaMjananA ane arthanA bhedathI be prakAre batAvela che - vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya. A rIte paryAyasaMbaMdhI prakArayugala = bhedayugma je zrIjinAgamamAM darzAvela che te jinAgamane ja tame sArI rIte sAMbhaLIne sAcI rIte Adaro. "hetu tathA avadhAraNa arthamAM di' vaparAya" - A mujaba ekAkSarakoSamAM puruSottamadeve jaNAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM rahelo "di' avyaya avadhAraNa arthamAM yojela che. *...* cihnayamadhyavartI pATha phakta pA.(1)mAM che. 8 'ti cAyA ti para nirupayoga ja lA.(2)mAM "zrI jinavANI bhavika nara tuhe Adara karo." pATha. D zrI vItarAgavANI dhAro. bhAve he bhavika prANI zrI vItarAga kathita vacana samyagu prakAre karIne sAMbhaLIne Azaro. pAli0 me.... cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. 1, sAmodavinimittamada paMthanAmanA
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/1 * AgamapariNatiprAdurbhAvopAyopadarzanam / 2115 prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - (1) saiddhAntikatattvanirUpaNaM sarvadA zAstrAnusAreNaiva karta- pa vym| tatkRte (2) zAstrANi svbhysyaani| (3) zAstrANi tadupadezakaJca prati samyag AdaraH rA kaaryH| itthamAgamaH sakalasamyagjJAnaM cAtmani tattvataH prinnmtH| AgamapariNatiprAdurbhAvopAyo-ma 'ymaatmaarthinaa'vdheyH| tata eva "anantamaparAyattamanAbAdhamanuttaram / anaupamyaM sukhaM tatra tasya svAbhAvikaM : sApa" (.ta.saM. 108) rUti navatattvasaMvedane azvaprasiddhati siddhasuvuM suttama cAtT94/ & AgamapariNatine pragaTAvavAnA upAya che mAdhyamika upanaya :- (1) saiddhAMtika bAbatonuM nirUpaNa haMmezA zAstrAnusAre ja karavuM joIe. te mATe (2) zAstrone sArI rIte bhaNavA joIe tathA (3) zAstro pratye ane zAstranA upadezaka che pratye sAco AdarabhAva keLavavo joIe. A traNeya bAbatanI kAyama pUratI kALajI rAkhavAmAM Ave to ja AgamanuM ane samyajJAnanuM ApaNAmAM tAttvika pariNamana thAya. AgamapariNatino ughADa karavA ane mATenI A cAvI pratyeka AtmArthI jIve khAsa dhyAnamAM rAkhavA jevI che. tenAthI ja navatattvasaMvedanamAM darzAvela siddhasukha sulabha thAya. tyAM zrAddhavarya aMbaprasAdajIe jaNAvela che ke "te siddhazilAmAM siddha bhagavaMtanuM sukha (1) ananta, (2) svAdhIna, (3) pIDArahita, (4) sarvazreSTha, (5) nirupama, (6) svAbhAvika tathA (7) sadA rahenAruM hoya che." (14/1) (lakhI rAkho DAyarImAM... sAdhanAmAM jagatano viyoga mahattvanuM paribaLa che. dA.ta. kulavAlaka muni. upAsanAmAM jagatanuM vismaraNa mahattvanuM paribaLa che. dA.ta. narasiMha mahetA. vAsanA bajAru cIja che; vAsanApUrtinA sAdhana paNa bajAru banI zake che. gupta ane gahana upAsanAnA kadI kayAMya bajAra hotA nathI. 0 sAdhanA dukha veThIne paNa pApane choDI puNyane pakaDe che, upAsanA doSane choDI guNane AtmasAta kare che. vAsanA AtmAne malina kare che. upAsanA AtmAne ujjavaLa kare che.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2116 0 vyaJjanaparyAya: sthUlaH, arthaparyAya: sUkSmaH / anugatakAlakalita kahiyo, vyaMjanaparyAya; vartamAna sUkSma tihAM, atyaMta pakjhAya 14/rA (228) zrI jina. che je jehano trikAlasparzI (= anugatakAlakalita) paryAya, te tehano vyaMjanaparyAya kahiI, jima ghaTAdikanaIM mRdAdi paryAya. tau gva nirUpati - "nAne tiA __ nAnAkAlAnugataH vynyjnaabhidhaanpryaay:| tatra sUryaparvaH sUmo vartamAnakavo: 24/rA prakRte daNDAnvayastvevam - vyaJjanAbhidhAnaparyAyaH naanaakaalaanugtH| tatra (yaH) sUkSmaH vartamAnazca (paryAyaH sa.) di urthaparyayaH 3:14/rA za yo yasya nAnAkAlAnugataH = trikAlasparzI sthUlazca paryAyaH sa tasya vyaJjanAbhidhAnaparyAyaH 5 = vyaJjanaparyAyaH = zabdaparyAyaH kathyate, nAnAkSaNavarttitvena zAbdikasaGketAzrayatayA zabdaviSayatvAt / 4. yathA ghaTAdeH mRnmayatva-pArthivatvAdiparyAyaH atItA'nAgatavartamAnakAlAnugatatayA vyaJjanaparyAya ucyate / niyamasAravRttau tu "vyajyate = prakaTIkriyate anena iti vynyjnpryaayH| kutaH ? locanagocaratvAt, kA paTAdivat / athavA sAdi-sanidhanamUrttavijAtIyavibhAvasvabhAvatvAt, dRzyamAnavinAzasvarUpatvAd" (ni.sA.15 gu.kR.37) rUti pramA avataralika :- vyaMjanaparyAyanuM ane arthaparyAyanuM ja graMthakArazrI AgaLanA zlokamAM nirUpaNa kare che. zlokArca - 'vyaMjana" nAmano paryAya aneka kALamAM anugata che. tathA tyAM sUkSma ane vartamAnakAlIna paryAya arthaparyAya kahevAyela che. (14(2) * vyaMjanapacanuM nirUpaNa # vyAkhyArtha:- je padArthamAM vartamAna, bhUta ane bhaviSya - Ama traNeya kALane sparzanAro ane 4 sthUla evo je paryAya hoya te paryAya te padArthano vyaMjanaparyAya kahevAya che. vyaMjana' padano artha thAya A che "zabda'. tethI vyaMjanaparyAya zabdaparyAya tarIke paNa kahevAya che. trikAlAnugata paryAyamAM zAbdika saMketa G! thaI zakato hovAthI te zabdano viSaya banI zake che. tethI te zabdaparyAya = vyaMjanaparyAya kahevAya che. jema ke ghaTa vagereno mRnmayatva, pArthivatva vagere paryAya vyaMjanaparyAya kahevAya che. kAraNa ke te sa atIta, anAgata ane vartamAna - ema traNeya kALamAM anugata che. ja digaMbara dRSTie vyaMjanaparyAya (ni.) niyamasAravRttimAM digaMbara padmaprabhajI to vyaMjanaparyAyanI oLakha ApatAM jaNAve che ke vastu jenAthI vyakta thAya = pragaTa thAya te vyaMjanaparyAya che. zA kAraNe ? paTAdinI mAphaka cakSugocara hovAthI athavA sAdi-sAMta mUrta vijAtIyasvabhAvavALo hovAthI, dekhAIne nAza pAmavAnA svarUpavALo 8 dha.mAM "anumata' azuddha pATha. 1 mo.(2)mAM "kalita pATha nathI. * pustakomAM "sUSima' pATha. A.(1)no pATha lIdho che.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/ 2 0 trikAlasparzI vyaJjanaparyAya: kSaNikazcArthaparyAya: . 2117 (tihAMka) tehamAM sUkSma vartamAna kAlavartI arthaparyAya. jima ghaTanaI tattaeNavartI paryAya. ll14/rA tatra ghaTAdau yaH sUkSmaH vartamAnazca = varttamAnasamayavartI punaH paryAyaH sa hi = eva arthaparyayaH = arthaparyAyaH : = thata:, zaSviSayatve sati arthaniSThatvA "dietAvavadhAro" (na.nA.. " 160) iti laghutamanAmakoze AnandasAgarasUrivacanAnusAreNAtra avadhAraNArthe hiH prAyoji / na cArtha- rA paryAyANAm arthaparyAyazabdagocaratvenA'siddhamidamiti zaGkanIyam , teSAm arthaparyAyazabdagocaratve- ma 'pi, kSaNikatvena prAtisvikazAbdikasaGketA'nAzrayatayA viziSya zabdA'viSayatvAt, yathA ghaTAdau of tattatsamayavartI pryaayH| zAniyeTine "paryAyo dvividhA - (1) vyagnanaparyAyaH (2) arthakveriA vacce trivedIdhovAthI pragaTa thAya che." dA.ta. manuSyadazA e AtmAno vyaMjanaparyAya che. kAraNa ke te sAdi-sAMta che, mUrta che, AtmAno vijAtIyaparyAya che tathA karmapudgaladravyaprerita hovAthI vibhAvasvabhAvAtmaka che. arthaparyAyanI prarUpaNA che (tatra.) te ghaTa vageremAM je paryAya sUkSma hoya ane kevaLa vartamAna samayavartI hoya te paryAya ja arthaparyAya kahevAya che. kAraNa ke te zabdano viSaya nathI banatA ane arthamAM rahe che. laghutamanAmakozamAM AnaMdasAgarasUrijIe hetu ane avadhAraNa - A be arthamAM "hi" no prayoga mAnya karela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM rahela "di avadhAraNa = jakAra arthamAM prayojela che. have mULa vAta para AvIe. jo ke "arthaparyAyo e "arthaparyAya' evA zabdano viSaya hovAthI A kathana asiddha che" - AvI zaMkA koIne thaI zake che. paNa te zaMkA vyAjabI nathI. kema ke te arthaparyAyo "arthaparyAya' zabdano viSaya banavA mAM chatAM paNa kSaNika hovAthI temAM vizeSa prakArano = darekamAM judA-judA prakArano zAbdika saMketa thaI zakato ne nathI. tethI te vizeSarUpe zabdano viSaya banatA nathI. jema ke ghaTa vageremAM te te samaye rahenAro paryAya. va! spaSTatA :- je paryAya dIrghakALa rahenAro hoya, temAM zabdano saMketa karavo zakya che. tethI zabda dvArA tenuM nirUpaNa thaI zake che. Ama anekakSaNavartI paryAya zabdagamya hovAthI zabdaparyAya = vyaMjanaparyAya ii kahevAya che. paraMtu je paryAya kSaNika hoya temAM zabdano saMketa karavo zakya nathI. kAraNa ke te kSaNika paryAyanI utpatti pachI tene udezIne zAbdika saMketa karavAmAM Ave te samaye te vinAza pAmI cUkelo hoya che. tethI tenuM zabda dvArA nirUpaNa thavuM zakya nathI. zabdagamya na hovA chatAM te kSaNika paryAya arthamAM raheto hovAthI arthaparyAya kahevAya che. jo ke "arthaparyAya' nAmanA zabdano tene vize zAbdika saMketa thaI zake che. paraMtu judA judA arthaparyAyamAM tenA alaga-alaga vizeSa svarUpane darzAvanAra cokkasa prakArano (= prAtisvika) saMketa thaI zakato nathI. prAtisvika saMketano Azraya na hovAthI arthaparyAya vizeSarUpe zabdano viSaya banatA nathI. tethI te zabdaparyAya nahi paNa arthaparyAya kahevAya che. tiryakra sAmAnya vyaMjanaparyAvaravarUpa ja (dvArira.) dvAdazAniyacakraTippaNamAM zrIlabdhisUrijI mahArAje paryAyane vize bahu suMdara majAnI
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2118 * tiryaksAmAnyaM vyaJjanaparyAyaH 14/2 pa sparzanaH paryAyaH sa vyaJjanaparyAyaH, yathA ghaTAdInAM mRdAdiparyAyo vyaJjanaparyAyaH mRnmayaH suvarNAdidhAtumayo vA / ghaTaH kAlatraye'pi mRdAdiparyAyatvaM vyaJjayati / sUkSmaH varttamAnakAlavartI arthaparyAyaH, yathA ghaTAdeH tattatkSarANavarttI paryAyaH" (dvA.na. ca. ara.1 / bhAga-2/pRSTha-7) ityevaM zrIlabdhisUribhiH uktam / etAvatA pUrvaM dvitIyazAkhAyAM (2/5) vyAvarNitasya tiryaksAmAnyasya vyaJjanaparyAyarUpataiva sUcitA, nAnAkSaNavyApitve sati zabdavAcyasthUlaparyAyatvAt / kAlatrayavyApitve'pi dezAnvayaprAdhAnyavivakSaNAd bhinnapradeziSu mArttAdivyaktiSu pUrvoktarItyA (2/5) ekAkArapratItijanakatvena mRnmayatva - pArthivatvAdInAM tiryaksAmAnyatvaM $ zabdavAcyatvena ca vyaJjanaparyAyatvamanAvilam / vyaJjanaparyAyagatakAlAntarasthAyitvasiddhikRte'tra kAlatrayanirdezo jJeyaH / Ni taduktaM ratnAkarAvatArikAyAM zrIratnaprabhasUribhiH " tiryaksAmAnyaM tu prativyakti sadRzapariNAmalakSaNaM vyaJjanakA paryAya eva, sthUlAH kAlAntarasthAyinaH zabdAnAM saGketaviSayA vyaJjanaparyAyAH" (ratnA.a.7/6) iti / vAta karelI che. teozrIe tyAM jaNAvela che ke 'paryAyanA be prakAra che. vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya. je padArthano je paryAya trikAlasparzI hoya te paryAya vyaMjanaparyAya kahevAya che. jema ke ghaTAdi dravyano mATI (=mArttatva) vagere paryAya te vyaMjanaparyAya kahevAya. ghaDo jema mATImAMthI bane che tema suvarNa, cAMdI vagere dhAtumAMthI paNa bane che. tethI ghaTa vagereno mRtmaya paryAya ke suvarNAdidhAtumaya paryAya te vyaMjanaparyAya kahevAya. ghaTa vartamAna, bhUta ane bhaviSya - ema traNeya kALamAM mRdAdiparyAyapaNAne vyakta kare che. (tethI te mRnmaya Adi paryAya vyaMjanaparyAya kahevAya che.) je paryAya sUkSma hoya ane vartamAna kALamAM rahenAro hoya te arthaparyAya kahevAya che. jema ke ghaTa vagereno te te kSaNavartI paryAya arthaparyAya kahevAya che.' AvuM kahevA dvArA zrIlabdhisUrijI mahArAje 'tiryasAmAnya e vyaMjanaparyAyasvarUpa ja che' evuM sUcita karela che. kAraNa ke tiryaksAmAnya aneka kSaNamAM vyApIne rahela che ane te zabdavAcya che, sthUla paryAya che. mRtmayatva vagere paryAya traNeya kALamAM rahevA chatAM paNa ahIM temAM dezAnvayanI mukhyatA vivakSita che. tethI judA-judA pradezomAM (avayavomAM) rahela mAtta vastuomAM, pUrve (2/5) jaNAvyA mujaba ekAkAratAnI pratIti karAvavAnA lIdhe mRyatva, pArthivatva vagere tiryaksAmAnyarUpe nirAbAdhapaNe siddha thAya che. tathA zabdavAcya hovAnA lIdhe vyaMjanaparyAyarUpe nirAbAdhapaNe siddha thAya che. vyaMjanaparyAya kAlAntarasthAyI hoya che. vyaMjanaparyAya tarIke vivakSita mRtmayatva vageremAM kAlAntarasthAyitvanI siddhi mATe dvAdazAranayacakraTippaNamAM kAlatrayano nirdeza karyo che - tema jANavuM. * ratnaprabhasUrimatapradarzana - (tavu.) ratnAkaraavatArikAmAM zrIratnaprabhasUrijI mahArAje paNa jaNAvela che ke 'tiryak sAmAnya to pratyeka vyaktimAM samAna pariNAma svarUpa che. AvuM tiryaksAmAnya e vyaMjanaparyAya ja che. kAraNa ke je paryAyo sthUla hoya, kAlAMtaramAM rahenArA hoya, temAM zabdano saMketa thaI zakato hovAthI te paryAyo vyaMjanaparyAya kahevAya che.'
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2119 14/2 vyaJjanavyAkhyAnam 0 etadanuvAdarUpeNa yazovijayavAcakavareNyairapi "tiryaksAmAnyaM tu prativyakti sAdRzyapariNatilakSaNaM vyaJjanaparyAya eva, 'sthUlAH kAlAntarasthAyinaH zabdAnAM saGketaviSayAH = vyaJjanaparyAyA' iti prAvacanikaprasiddheH" (sa.na.pra.pR.48) ityuktaM saptabhaGgInayapradIpe / zabdasaGketagocarIbhUtam UrdhvatAsAmAnyamapi vyaJjanaparyAya rA eveti dhyeym| adhyAtmabindusvopajJavRttau harSavardhanopAdhyAyena "arthaparyAyo nAma bhUtatva-bhaviSyattvasaMsparzarahitazuddhavartamAnakAlA'vacchinnaM vastusvarUpam tadetad Rjusuutrvissymaamnnti| vyaJjanaM = vyaktiH = pravRtti-nivRttinibandhanayatkiJcidarthakriyAkAritvam / tena upalakSitaH paryAyaH = vyaJjanaparyAyaH" (a.bi.1/21 vR.) iti ka vyAkhyAtam / anugatabuddhijanakatvAt sAmAnyalakSaNA vyaJjanaparyAyAH vyAvRttibuddhijanakatvAd vizeSalakSaNAzcArthaparyAyA ityapi paribhASAntaraM bodhyamatra / ja samabhaMgInacapradIpa graMthano saMvAda (tti) ratnAkaraavatArikA graMthanA prastuta saMdarbhanA anuvAdarUpa mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paNa saptabhaMgI nayapradIpa nAmanA graMthamAM jaNAvela che ke "tirthaksAmAnya to dareka vyaktimAM sAdRzya pariNati svarUpa che. te vyaMjanaparyAya ja che. kAraNa ke "je paryAyo sthUla hoya, kAlAMtaramAM rahenArA hoya ane zabdanA saMketano viSaya banatA hoya te vyaMjanaparyAya kahevAya che' - A pramANe jaina zAsanamAM prasiddha che." zabdasaMketaviSayabhUta UrdhvatAsAmAnya paNa vyaMjanaparyAya ja che. A vAta khyAlamAM rAkhavI. che tiryakra sAmAnya sthUlaparyAya che spaSTatA :- vyaMjanaparyAyo vastunA sthUla paryAya che. kAraNa ke te kAlAMtaramAM rahenArA che. tethI e ja te zabdanA saMketano viSaya bane che. tethI ja te zabdaparyAya = janaparyAya kahevAya che. aneka ghaDAmAM kaMbugrIvAdimattvAdi svarUpa samAna pariNati e ja tiryakra sAmAnya. tathA A tiryaksAmAnya che sthUla paryAya che. kAraNa ke te dIrgha kALa sudhI rahenAra che. tethI ja zAbdika saMketano viSaya tiryaka sAmAnya banI zake che. tethI te vyaMjanaparyAya svarUpa jANavo. A pramANe zrIratnaprabhasUrijI mahArAjAnuM raNa ane mahopAdhyAyajI mahArAjAnuM prastutamAM tAtparya jaNAya che. # harSavardhana upAdhyAya matanuM vijJApana je (madhyA.) adhyAtmabiMdu graMthanI svopajJa vyAkhyAmAM zrIharSavardhana upAdhyAyajIe A aMge ema jaNAvela che ke "bhUtakAlInatva-bhaviSyakAlInatvanA saMsparzathI zUnya zuddha vartamAnakALathI avacchinna evuM je vastunuM svarUpa che, tenuM ja nAma arthaparyAya che. prastuta arthaparyAyane zAstrakAro RjusUtranayano viSaya mAne che. tathA vyaMjana = vyakti. matalaba ke pravRtti-nivRttimAM kAraNa bane tevA prakAranuM pratiniyata arthakriyAkAritva te vyaMjana che. tenAthI sUcita thayelo paryAya vyaMjanaparyAya kahevAya che." @ sAmAnya = vyaMjanaparyAya, vizeSa = arthaparyAya che (anu.) "vyaMjanaparyAya anugatabuddhinA janaka che. tethI te sAmAnyapadArthasvarUpa che. tathA arthaparyAyo
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArA * vyaJjanaparyAyebhyaH arthaparyAyAH anantaguNAH 14/2 "arthaparyAyaH sUkSmaH pratikSaNadhvaMsI utpAda - vyayalakSaNaH " (kA. a. gA. 274 / vR.pR.197) iti kArttikeyAnu prekSAvRttau zubhacandraH / "prajJApyante vizeSAvazyakabhASyavRttau maladhAri zrIhemacandrasUribhistu prarUpyante iti prajJApanIyA: vacanaparyAyatvena zrutajJAnagocarA ityarthaH / ke ? bhAvA UrdhvA'dhastiryaglokAntarniviSTabhU-bhavana-vimAna-graha -nakSatra-tArAndrAyaH te sarve'pi minitA vim ? kRtsAda -34nantatameva mAtte varttatte pAm ? atrAha - anabhilApyAnAm arthaparyAyatvena avacanagocarApannAnAm" (vi.A.bhA. 141 vR.) ityuktyA ka abhilApyabhAvAnAM vyaJjanaparyAyatvam anabhilApyabhAvAnAJcArthaparyAyatvamAveditam / rNi agre ca tatraiva taireva "indro duzcyavano hariH - ityAdi (paryAya ) zabdaiH ye'bhilapyante te sarve'pi zabdaparyAyAH / ye tvabhilapituM na zakyante zrutajJAnaviSayatvA'tikrAntAH kevalajJAnAdiviSayAH te'rthaparyAyAH" (vi.A.bhA.2180 mala.he.vR.) ityuktyA paryAyazabdavAcyasya arthapariNAmasya vynyjnpryaaytvmuktm| vyAvRttibuddhinA = bhedabuddhinA janaka che. tethI arthaparyAyo vizeSapadArthasvarUpa che.' A anya paribhASA paNa khyAlamAM rAkhavI. ("rtha.) kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM digaMbara zubhacaMdrajIe 'sUkSma, pratikSaNadhvaMsI, utpAda-vyayarUpa arthaparyAya che' Ama jaNAvela che. ma rza 2120 - * abhilASyabhAva = vyaMjanaparyAya : zrIhemacandrasUri (vizeSA.) vizeSAvazyakabhASyanI vRttimAM maladhArI zrIhemacaMdrasUrijI mahArAje to prastuta viSayamAM vizeSa prakAza pAtharela che. teozrIe tyAM evuM jaNAvela che ke "je bhAvonI prarUpaNA thaI zake te prajJApanIya bhAvo kahevAya che. matalaba ke vacanaparyAyarUpe = vyaMjanaparyAyarUpe zrutajJAnano viSaya bane te prajJApanIya kahevAya. Urdhvaloka, adholoka, tiryakloka - A traNeya lokamAM rahela pRthvI, bhavana, vimAna, graha, nakSatra, tArA, sUrya, candra vagere jeTalA paNa prajJApanIya bhAvo vyaMjanaparyAyo che, te badhAya bhegA ] karavAmAM Ave to anabhilApya bhAvonA anantamA eka bhAgamAM ja te samAI jAya. arthAt abhilApya = = bhAvo karatAM anabhilApya bhAvo anaMtaguNa adhika che. arthaparyAyasvarUpa hovAnA kAraNe anabhilApya ra bhAvo zabdano viSaya banatA nathI." AvuM kahevA dvArA maladhArI hemacandrasUrijIe 'abhilApya bhAvo vyaMjanaparyAya che tathA anabhilApya bhAvo arthaparyAya che' - AvuM sUcita karela che. = paryAyazabdavAcya arthapariNAma = vyaMjanaparyAya - hemacandrasUrijI (thre.) tathA te ja vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAmAM AgaLa upara teozrIe ja jaNAvela che ke 'Indra, duzmavana, hari, zakra, puraMdara vagere paryAyazabdo dvArA je paryAyanuM pratipAdana thaI zake che te badhAya paryAya zabdaparyAya vyaMjanaparyAya jANavA. paraMtu je paryAyanuM zabda dvArA pratipAdana karavuM zakya nathI tevA paryAyo zrutajJAnanI viSayatAne oLaMgI jAya che. tema chatAM te paryAyo kevaLajJAnAdinA viSaya banatA hoya che. AvA paryAya arthaparyAya rUpe jANavA.' AvuM kahevA dvArA teozrIe paryAyazabdavAcya je arthapariNati hoya te vyaMjanaparyAya kahevAya' - Ama jaNAvela che te khyAlamAM rAkhavuM.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/ra E 0 vacanA'rthaparyAyavimarzaH / 2121 athaikasmin vastuni pravartamAnAH zabdarUpAH paryAyAH = vyaJjanaparyAyAH, artharUpAzca arthaparyAyA ityapi pribhaassaantrmsti| taduktaM vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAyAM zrIhemacandrasUribhireva "vastuno ghaTAdeH mRnmayatva-pRthubudhnatva-vRttatva-kuNDalAyatagrIvAyuktatvAdayaH artharUpAH paryAyAH = arthaparyAyA anantA bhvnti| ghaTa-kuTa-kumbha-kalazAdayaH tu vacanarUpAH paryAyAH = vcnpryaayaaH| te'pi anantA bhavanti" (vi.A.bhA.316 / 9..918) tiA. ____ athavA kRtsnArthapratipAdakazabdA vyaJjanaparyAyAH, vastvekadezavAcakazabdA arthaparyAyAH ityapi / pribhaassaantrmsti| taduktaM taireva tatraivAgre "ye zabdAH kila sarvaM vastu sampUrNa pratipAdayanti te vacanarUpA vastunaH paryAyA vacanaparyAyA ucynte| ye tu tadekadezamabhidadhati te'rthekadezapratipAdakAH paryAyAH arthaparyAyA , uccatte" (vi..ma.rU58 matta.kR..913) tiA yadvA 'idaM kAJcanami'tyAdirUpeNa bhASyamANAH arthanAmavAcakA ye zabdAH te vyaJjanaparyAyAH, kA kAJcanAdyarthasya bhedAH kAJcanAdyarthasvarUpA kaTaka-keyUra-kaGkaNa-kuNDala-kaTimekhalA-kanduka-karabhUSaNa arthasvarUpa arthaparyAya, zabdasvarUpa vyaMjanaparyAya ja (3the.) vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya aMge eka navI paribhASA paNa che. zabdasvarUpa paryAya te vyaMjanaparyAya tathA arthasvarUpa paryAya te arthaparyAya. A paribhASAne anusarIne vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAmAM zrI hemacandrasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "ghaTa vagere vastumAM rahela mRnmayatva (= mRdurUpatA), pRthubuvvatva, goLa AkAra, kuMDalatulya dIrgha grIvAyuktatva (kaMThayuktatva) vagere arthasvarUpa paryAyo te arthaparyAya kahevAya. te anantA hoya che. tathA ghaTane vize pravRtta thatA ghaTa, kuTa, kuMbha, kaLaza vagere zabdasvarUpa paryAyo te ja vacanaparyAya (= vyaMjanaparyAya) kahevAya. te paNa pratyeka ghaTa vagere vastumAM anaMta che." A navI paribhASAne paNa vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. # pUrNaarthavAcaka vyaMjanaparyAya, vastuaMzavAcaka arthaparyAya (athavA) athavA ema paNa kahI zakAya ke saMpUrNa arthanA pratipAdaka je zabdo hoya te vyaMjanaparyAya. tathA vastunA eka aMzanA vAcaka je zabdo hoya te arthaparyAya. maladhArI zrI hemacandrasUrijIe ja sa vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAmAM AgaLa jaNAvela che ke "je zabdo vAstavamAM saMpUrNa vastunuM pratipAdana kare te zabdasvarUpa evA vastuparyAyo vacanaparyAya = vyaMjanaparyAya kahevAya che. tathA je zabdo vastunA eka aMzanuM (= bhedanuM = prakAranuM) nirUpaNa kare te paryAya arthaparyAya kahevAya che." A arthanAmavAcaka vyaMjanaparyAya, arthabheda arthaparyAya - (dA.) athavA to ema paNa kahI zakAya ke "A suvarNa che? - ItyAdirUpe vastunA nAmane jaNAvanArA je zabdo che, te vyaMjanaparyAya kahevAya. tathA suvarNa vagere vastunI je je vizeSa avasthA che, te arthaparyAya kahevAya. jema ke sonAmAMthI ja kaTaka (kaDuM), keyUra (bAjubaMdha), kaMkaNa, kuMDala, kaMdoro, daDo, hAthamAM paheravAnI vIMTI, kAnanA buTiyA vagere je je vastuo bane che, te te suvarNadravyanA arthaparyAya kahevAya. te arthaparyAyo suvarNadravyasvarUpa ja hoya che, tenAthI bhinna nahi. A bAbata navA vikalpane dekhADatI
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2122 0 vyaJjanA'rthaparyAyavaividhyam / 14/2 -karNapUrAdayaH arthpryaayaaH| taduktaM taireva tatraivAgre kalpAntarapradarzanAvasare "athavA sarveSAmapi vastUnAmapa bhilApavAcakAH zabdA vacanarUpApannA vcnpryaayaaH| ye tu teSAmeva vAcakazabdAnAmabhidheyArthasyA''tmabhUtA mevADa, yathA vanavacce Takka-yUraviyA, te sarveDatharthaparyAyA madhyanta" (vi.mA.ma.rU58 mattAvuM.pR.723) tA itthaJca taiH yathAkramam (1) abhilApyabhAvAnAM zrutajJAnagocarANAM vyaJjanaparyAyatvam, (2) na paryAyazabdavAcyArthapariNAmasya vyaJjanaparyAyatvam, (3) samAnArthakazabdapariNAmasya vyaJjanaparyAyatvam, (4) sampUrNArthapratipAdakazabdasya vastuparyAyAtmakasya vyaJjanaparyAyatvam, (5) arthAbhidhAnavAcakazabdasya ___ca vyaJjanaparyAyatvaM tathA (1) anabhilApyabhAvAnAm arthaparyAyatvam, (2) arthapariNatInAm arthaparyAyatvam, 9 (3) vastvekadezapratipAdakazabdAnAm arthaparyAyatvam, (4) vAcyArthaprakArANAJcArthaparyAyatvamAveditam / Ni sambhavantIha ekasyA'pi vyAkhyAtuH ekasminneva vyAkhyAgranthe vivakSAbhedena nAnAvyAkhyAnAni / jayati atra anekaantknntthiirvH| vizeSAvazyakabhASye "mai-pannA''bhiNibohiya-buddhIo hoMti vynnpjjaayaa| jA uggahAisaNNA te sarve utthapannAtha T" (vi..ma.ru18) rUtyujInityavadheyam | vakhate mAladhArI zrI hemacandrasUrijIe vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAmAM A pramANe jaNAvela che ke "athavA tamAma vastuonA nAmane jaNAvanArA je zabdo vacanasvarUpane pAmelA hoya (arthAt bolAI rahelA hoya) te vacanaparyAya = vyaMjanaparyAya kahevAya. tathA te ja arthapratipAdaka zabdonA vArthanI je vAcyArthasvarUpa judI-judI avasthA hoya te tamAma arthaparyAya kahevAya che. jema ke suvarNadravyanA kaTaka, keyUra vagere bhedo tenA arthaparyAya tarIke kahI zakAya." 2 vyaMjanaparyAyanI pAMca vyAkhyA, arthaparyAyanI cAra vyAkhyA kUpha (tya) A rIte maladhArI zrI hemacandrasUrijIe upara jaNAvela saMdarbhanA krama mujaba vyaMjanaparyAyanI - judI-judI pAMca vyAkhyA ane arthaparyAyanI cAra vyAkhyA jaNAvI che. saMkSepathI teno nirdeza A pramANe A che. (1) zrutajJAnaviSayabhUta abhilApyabhAvo vyaMjanaparyAya che. (2) paryAyazabdavAo arthapariNati e A vyaMjanaparyAya che. (3) eka ja vastumAM pravartatA paryAyavAcI zabdonI zabdasvarUpa pariNati e vyaMjanaparyAya che. (4) saMpUrNa arthane jaNAvanArA vastuparyAyasvarUpa zabdo e vyaMjana paryAya che. (5) vastunA nAmane jaNAvanArA pado vyaMjanaparyAyasvarUpa che. tathA (1) anabhilApyabhAvo e arthaparyAya che. (2) arthasvarUpa pariNAmo e arthaparyAya che. (3) padArthanA eka aMzanA pratipAdaka zabdo e arthaparyAya che. (4) padArthanA prakAro e arthaparyAya che. eka ja vyAkhyAkAra maharSi eka ja vyAkhyAgraMthamAM judI-judI vivekSAthI alaga-alaga vyAkhyAo darzAve te svAdvAdamAM saMbhave che. prastutamAM anekAntavAdasvarUpa siMha jaya pAme che. I matijJAnAdi vyaMjanaparyAya, avagrahAdi arthaparyAya che (vize.) vizeSAvazyakabhASyamAM vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya vize zrIjinabhadragaNI kSamAzramaNe jaNAvela che ke "mati, prajJA, Abhinibodhika, buddhi - A cAra vacanaparyAya = vyaMjanaparyAya thAya 1. mati-prajJA''bhinibodhika-buddhayo bhavanti vcnpryaayaaH| yA avagrahAdisaMjJAH te srve'rthpryaayaaH||
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/2 0 arthavyaJjanaparyAyA nayasvarUpAH / 2123 anyatra ca "sthUlo vyaJjanaparyAyo vAggamyo nazvaraH sthiraH / sUkSmaH pratikSaNadhvaMsI pryaayshcaarthgocrH||" pa ( ) ityuktam / nazvaratve'pi sthiratvaM vyaJjanaparyAye kiJcitkAlasthAyitvabodhanAyoktam / ata eva .. viziSya zabdagocaratvaM tasya smbhvti| arthaparyAyastu kSaNikatvAnna tthaa| yadvA dravyArthikanayato vyaJjanaparyAyasya nityatvaM paryAyArthikanayatazcA'nityatvam avaseyam / ma tadidamabhipretya vizeSAvazyakabhASye '"abhilappA vi ya atthA savve davvaTThiyAe jaM niccaa| pajjAyeNA'niccA za temAM svarA varavara veva nA(vi.kI.mI.418) rUtyupmiti bhAvanIyam | ___ zrIabhayadevasUrayastu "egadaviyammi..." (sa.ta.1/31) iti pUrvoktAyAH (9/24) sammatitarkagAthAyA / vAdamahArNavavRttau "ekasmin jIvAdidravye arthaparyAyAH = arthagrAhakAH saGgraha-vyavahAra sUtrAkhyAH, tadgrAhyA vA che. jyAre avagraha, IhA vagere nAmanA je matijJAnazo che, te sarve arthaparyAya che." 4 vyaMjanaparyaMcanI cAra vizeSatA & (kanya.) anya graMthamAM vyaMjanaparyAya-arthaparyAyanI vyAkhyA karatAM jaNAvela che ke "je paryAya (1) sthUla hoya, (2) zabdagamya hoya, (3) nAzavaMta hoya ane (4) sthira hoya te vyaMjanaparyAya kahevAya. tathA je paryAya (1) sUkSma hoya, (2) pratikSaNa nAza pAmatA hoya te arthasaMbaMdhI paryAya = arthaparyAya kahevAya." ahIM "vyaMjanaparyAya nAzavaMta hovA uparAMta sthira che' - AvuM kahevA dvArA te alpakALa sthAyI che paNa kSaNika nathI. tevuM jaNAvela che. thoDo samaya rahetA hovAthI vyaMjanaparyAya vizeSa prakAre vANIno viSaya bane che. "A ghaTa che, A paTa che."... ItyAdi vizeSa prakAranA vyavahArano viSaya je rIte vyaMjanaparyAya bane che, te rIte arthaparyAyane vize vizeSa prakAre vyavahAra = zabdaprayoga saMbhavato rahuM. nathI. kAraNa ke arthaparyAya kSaNabhaMgura che. tene ApaNe "arthaparyAya' A zabdathI ja oLakhI zakIe chIe. tene vize judA-judA prAtisvika zabdono prayoga karI zakAto nathI. te (yadA.) athavA to ema paNa kahI zakAya ke dravyArthikanayanI apekSAe vyaMjanaparyAya nitya che tathA paryAyArthikanayanI apekSAe vyaMjanaparyAya anitya = asthira = nazvara che. A ja bAbata jaNAvavAnA ? abhiprAyathI vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvela che ke "ghaTa-paTa-AkAza vagere tamAma abhilApyabhAvo je kAraNe dravyArthikanayathI nitya che, te kAraNe abhilApya artha = vyaMjanaparyAya akSara (=avinAzI) che. tathA je kAraNe sarva abhilApya padArtho paryAyArthikanayathI anitya che, te kAraNe akSara = akSaraparyAyo = vyaMjanaparyAyo kSara (= nazvara) ja che." A bAbatamAM vijJa vAcakavarge UMDANathI vibhAvanA karavI. tI vyaMjana-arthaparyAya : saMmatitarkavRtidarpaNamAM che (zrIma.) saMmatitarkanI vAdamahArNava nAmanI vRttimAM tarkapaMcAnana zrIabhayadevasUri mahArAje to prastuta bAbatamAM judA ja prakArano prakAza pAtharelo che. teozrIe pUrvokta (24) "puvima....." (saM.ta.1/31) A pramANe saMmatitarkanI gAthAnI vAdamahArNava vyAkhyAmAM jaNAvela che ke "eka jIvAdi dravyamAM saMgraha, vyavahAra ane RjusUtra nAmanA je arthagrAhaka traNa navo pravarte che, te arthaparyAya che. 1. amitANA pa vAga: sarve drArthitA ca nityAra paryAyeLaTSnityA tena kSarA akSara: vaivAA 2. dravya...!
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21240 vyaJjanaparyAyo'vikalpakatvanibandhanaH, arthaparyAyo'nyathA 0 14/2 arthabhedAH, vacanaparyAyAH = zabdanayAH zabda-samabhirUdvaivambhUtAH tatparicchedyA vastvaMzA vA" (sa.ta.1/31 vR.pR.430) iti; '"purisammi purisasaddo" (sa.ta.1/32) iti pUrvoktAyAH (4/5) sammatitarkagAthAyAzca vRttau "athavA arthara vyaJjanaparyAyaiH zakti-vyaktirupaira-nantairanugato'rthaH savikalpaH nirvikalpazca pratyakSato'vagataH / idAnIM puruSadRSTAntadvAreNa vyaJjanaparyAyaM tadavikalpakatvanibandhanam, arthaparyAyaJca tatsavikalpakatvanimittamAha....... puruSavastuni puruSadhvaniH vynyjn-pryaayH| zeSo bAlAdidharmakalApaH arthaparyAyaH" (sa.ta.1/32 vR.pR.431) iti praahuH| atha puruSadhvaneH vyaJjanaparyAyatve saH arthadharmaH na syAd iti cet ? ka na, kalpAntare sammatitarkavRttau arthapariNAmarUpasyA'pi vyaJjanaparyAyasya iSTatvAt / taduktaM 2"purisammi purisasaddo" (sa.ta.1/32) iti sammatitarkagAthAyAH vRttau agre "nAmanayAbhiprAyAd nAma -nAmavatoH abhedAt 'puruSa'zabdaH eva puruSArthasya vynyjnpryaayH| yad vA 'puruSa' iti zabdaH vAcakaH yasya arthagatatadvAcyadharmasya asau purussshbdH| saH ca abhidheyapariNAmarUpaH vyaJjanaparyAyaH kathaM nA'rthadharmaH ? sa athavA saMgrahAdi traNa nayathI grAhya evA arthavizeSone arthaparyAya jANavA. tathA zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta nAmanA je traNa vyaMjananayo = zabdanayo che, te vacanaparyAya = vyaMjanaparyAya samajavA. athavA zabdAdi traNa dvArA vastunA je aMzono nizcaya thAya te vyaMjanaparyAya tarIke mAnya bane." A pramANe banne paryAyanI be vyAkhyAo jaNAvI che. tathA "purisama purisasaddo..." (saM.ta.1/32) ItyAdi pUrvokta (4/5) saMmatitarkagAthAnI vyAkhyAmAM teozrIe 'athavA' kahIne arthaparyAyanI ane vyaMjanaparyAyanI alaga oLakhANa ApatAM tyAM jaNAvela che ke "arthaparyAya zaktirUpe (= yogyatArUpe) hoya che ane vyaMjanaparyAya vyaktirUpe (= abhivyaktirUpe = pragaTasvarUpe) hoya che. AvA anaMtA arthaparyAyathI ane vyaMjanaparyAyathI padArtha yukta hoya che. Avo padArtha savikalpa ane nirvikalpa ema be prakAre pratyakSa pramANathI jANelo che. vyaMjanaparyAya arthagata nirvikalpakatvanuM (= sAmAnyarUpatAnuM) kAraNa che. jyAre arthaparyAya to padArthagata savikalpatvanuM (= vizeSarUpatAnuM) nimitta bane che. mANasanA dRSTAnta dvArA graMthakArazrI have A bAbatane jaNAve che... mANasa svarUpa vastumAM prayojAyelo "mANasa" evo zabda e vyaMjanaparyAya jANavo. te sivAyanA bAla-yuvAna Adi guNadharmono samUha puruSagata arthaparyAya che." zaMkA :- (ka.) "puruSa'zabda e ja jo vyaMjanaparyAya hoya to vyaMjanaparyAya arthadharma nahi banI zake. je vyaMjanaparyAya paNa padArthapariNAma svarUpa samAdhAna :- (1) tamArI zaMkA vyAjabI nathI. kAraNa ke saMmatitarkavyAkhyAmAM anya kalpa = vikalpa jaNAvavAnA avasare darzAvela che ke padArthanA pariNAma svarUpe paNa vyaMjanaparyAya ISTa che. saMmatitarkavRtti (1/32)mAM AgaLa zrIabhayadevasUrie jaNAvela che ke 'nAmanayanA abhiprAyathI nAma ane nAnI vacce abheda hovAthI "puruSa'zabda e ja puruSa nAmanA padArthano vyaMjanaparyAya che. athavA to "puruSa'zabdathI vAcya arthagata guNadharmano vAcaka "puruSa'zabda banavAnA lIdhe padArthagata "puruSa'zabdavAcya guNadharma (=puruSatva) e ja "puruSa'zabda che. (bahuvrIhi samAsathI A artha maLe che.) tathA te padArthanA 1-2. pure puruSazabda |
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/2 puruSe ekA'nekarUpatAvimarzaH 2125 ca vyaJjanaparyAyaH puruSotpatteH Arabhya A puruSavinAzAd bhavati iti janmAdimaraNasamayaparyanta uktaH / tasya tu bAlAdayaH paryAyayogA bahuvikalpAH tasya puruSAbhidheyapariNAmavataH bAla-kumArAdayaH tatra upalabhyamAnAH p arthaparyAyAH bhavanti anantarUpAH / evaM ca puruSaH vyaJjanaparyAyeNa ekaH bAlAdibhiH tu arthaparyAyaiH anekaH " rA (sa.tA.1/rU2 pR.pR.440) kRti van m "vaMnaLavapnAyamsa 3 riso" (sa.ta.7/34) kRti sammatitakathAyAH vRtto "zabdaparyAyeLa vikalpaH puruSaH bAlAdinA tu arthaparyAyeNa savikalpaH" (sa.ta. 1 / 34, vR.pR. 440 ) iti evam uktam / +-"atthaMtarabhUehi ya" (sa.ta.1/36) iti sammatitarkagAthAyAH vRttau " yadvA vyaJjanaparyAyaH arthAntarabhUtaH tadatadviSayatvAt tsy| ghaTo'rthaparyAyaH tu anyatra avRtteH nijaH " ( sa.ta.1 / 36, vR. pR. 445 ) iti evaM darzitam / rNi tattvArthasiddhasenIyavRttI "anekaikazabdavAcyArthA'valambinazca zabdapradhAnA arthopasarjanAH zabdanayAH pradIpavadarthasya pratibhAsakAH vyaJjanaparyAyasaMjJakAH" (ta.sU.5/31 si.vR.) ityuktam / kA pariNAmasvarUpa che. tethI vyaMjanaparyAya zA mATe padArthano guNadharma na bane ? tathA te puruSavyaMjanaparyAya puruSanI utpattithI mAMDIne puruSano vinAza thAya tyAM sudhI hoya che. tethI janmathI mAMDIne maraNa samaya sudhI vyApIne rahenAro puruSavyaMjanaparyAya kahevAyela che. tathA te puruSanA bAla, yuvAna vagere paryAyanA yogo anekavidha vikalpavALA che. 'puruSa'zabdathI vAcya evA pariNAmane dhAraNa karanAra mANasanI bAla, kumAra vage2e avasthAo arthaparyAya kahevAya che. mANasamAM jaNAtAM te arthaparyAyo anaMtasvarUpavALAM hoya che. A rIte vyaMjanaparyAyathI mANasa eka che tathA bAla, yuvAna vagere arthaparyAyothI to mANasa aneka svarUpa che. * puruSa savikalpa-nirvikalpa ("vaM.) saMmatitarkanA prathama kAMDanI cotrIsamI gAthAnI vyAkhyAmAM jaNAvela che ke 'zabdaparyAyathI vyaMjanaparyAyathI puruSa avikalpa nirvikalpa che. jyAre bAla vagere arthaparyAyathI to puruSa savikalpa che.' reo = = vyaMjanaparyAya arthAntarasvarUpa artha ("atyaM.) saMmatitarkanA prathama kAMDanI chatrIsamI gAthAnI vyAkhyAmAM jaNAvela che ke 'athavA vyaMjanaparyAya arthAntarabhUta che. kAraNa ke vyaMjanaparyAyano viSaya t = zabda ane tat che. jyAre arthaparyAya to arthane choDIne bIje kyAMya na rahevAthI potAno ja che. jema ke ghaTapadArtha.' Gga zabdanaya = vyaMjanaparyAya H = (tattvA.) tattvArthasUtranI siddhasenIyavRttimAM paNa jaNAvela che ke "zabdanayanuM ja bIjuM nAma vyaMjanaparyAya che. zabdanaya zabdane mukhya kare che ane arthane gauNa kare che. te aneka zabdathI ane eka zabdathI pratipAdya evA arthanuM AlaMbana le che. tathA dIvAnI jema arthano prakAza kare che." 1. vyagnanaparyAyasya tu puruSaH| 2. arthAntarabhUtezva
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/2 2126 0 astitvadvaividhyavicAraH / prakRte vyaJjanaparyAyagrAhakasya jJAnatvam arthaparyAyagrAhakasya ca darzanatvamiti ekAdazazAkhoktarItyA (99/9) vizeSAvaramANamattavRttilanDarmAnusArena (vi..bha.dharU 6 ) avadheyam ____ utpAda-vyaya-dhrauvyAtmakaM "sattvaM sakalavyaktyanugataM vyaJjanaparyAyatAm, prativyaktyanugataJcA'rthaparyAyatAm Askandati / idameva sAdRzyAstitvaM svarUpA'stitvamityapi gIyate" (syA.ka.7/23/pR.151) iti syAdvAdakalpalatAyAM yazovijayavAcakAH / pravacanasAre "sabbhAvo hi sahAvo guNehiM sagapajjaehiM cittehiM / davvassa savvakAlaM uppAda-vvaya -dhuvattehiM / / " (pra.sA.96) ityevaM svarUpA'stitvam abhihitam / sAdRzyA'stitvaM tu tatra "iha vivihalakkhaNANaM lakkhaNamegaM saditi savvagayaM / uvadisadA khalu dhammaM jiNavaravasaheNa paNNattaM / / " (pra.sA.97) paNa iti evam upadarzitaM kundakundasvAminA ityavadheyam / jainatarkabhASAyAM "pravRtti-nivRttinibandhanArthakriyAkAritvopalakSitaH vynyjnpryaayH| bhUta-bhaviSyattvasaMsparzarahitaM vartamAnakAlAvacchinnaM vastusvarUpaJca arthaparyAyaH" (jai.ta.bhA.nayapari. pR.181) ityuktaM mahopAdhyAya - jJAnaviSaya vyaMjanaparyAya, darzanaviSaya arthaparyAya che (pra.) prastutamAM eka bAbata khyAlamAM rAkhavI ke pUrve agiyAramI zAkhAnA prathama zlokamAM batAvI gayA tema vizeSAvazyakabhASyamaladhAravRttinA saMdarbha mujaba vyaMjanaparyAyanuM je grahaNa kare, te jJAna kahevAya ane arthaparyAyanuM grahaNa kare, tene darzana kahevAya. 4 sAdrazyAstitva = vyaMjanaparyAya, svarUpAstitva = arthaparyAya (utpA.) utpAda-vyaya-dhrauvyasvarUpa sattva sarva vyaktimAM anugata hoya to vyaMjanaparyAya bane che. tathA te ja sattva pratyeka vyaktimAM pRthaka pRthak rahela hoya to arthaparyAya bane che. A vyaMjanaparyAyapaNuM che e ja sAdaDyuastitva paNa kahevAya che. tathA prastuta arthaparyAyapaNuM e ja svarUpa astitva tarIke paNa a oLakhAya che - A mujaba mahopAdhyAya yazovijayajI mahArAjA syAdvAdakalpalatAmAM jaNAve che. svarUpAritatva - sAzyAktitvane oLakhIe pha e (vi.) pravacanasAramAM kuMdakuMdasvAmIe (1) svarUpaastitvanuM lakSaNa A pramANe darzAvela che ke "sarva kALe guNo vaDe, anekavidha potAnA paryAyo vaDe temaja utpAda-vyaya-dhrauvya vaDe dravyanuM je astitva (= saddabhAva) te kharekhara svabhAva che.' arthAt svabhAvAtmaka astitva te ja svarUpAstitva. tathA (2) sAdRzyAstitvane tyAM A pramANe jaNAvela che ke "dharmano kharekhara upadeza detA jinavara vRSabhe A vizvamAM vividhalakSaNavALAM (= vibhinna svarUpaastitvavALAM) dravyonuM "sa" evuM sarvagata lakSaNa (= sAdazyaastitva) eka kahyuM che." A arthakriyAkAritvasUcita vyaMjanaparyAya che. (jaina) mahopAdhyAya zrIyazovijayajIe jainatarkabhASAmAM jaNAvela che ke "pravRttimAM ane nivRttimAM kAraNabhUta evA arthakriyAkAritvathI jaNAyela vyaMjanaparyAya hoya che. tathA atItatva-anAgatatvanA 1. sadbhAvaH hi svabhAvaH guNaiH svakaparyayaiH citraiH| dravyasya sarvakAlam utpaad-vyy-dhruvtvaiH|| 2. iha vividhalakSaNAnAM lakSaNam ekaM sad iti srvgtm| upadizatA khalu dharmaM jinavaravRSabheNa prajJaptam / /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/2 * zuddhAtmadravyadRSTiprAdurbhAvaparAmarza: 0 2127 yazovijayagaNivaraiH / "dura zUnA vyaktanaparyAya : sUkSma vevanI || TkhyA karthaparyAyA" (.tra.tA.nayapraveza. huM sno-1) navIyastrItyarthavRtti / ___"arthaparyAyAH sUkSmAH kSaNakSayiNaH tathA vAggocarA'viSayAH / vyaJjanaparyAyAH punaH sthUlAH cirakAlasthAyino vAggocarAH chadmasthadRSTigocarAzca bhavanti" (paJcA.16 vR.) iti paJcAstikAyavRttau jysenaacaaryH| pravacanasAravRttau tu jayasenAcArya: "paramaudArikazarIrAkAreNa yadAtmapradezAnAmavasthAnaM sa vyaJjanaparyAyaH, ze agurulaghukaguNaSaDvRddhihAnirUpeNa pratikSaNaM pravarttamAnA arthaparyAyAH" (pra.sA.zlo.80 + 6 adhikazloka vR.) ka ityAha iti vibhAvanIyaM svatantra-samAnatantrasammatapadArthasamanvayakAmibhiH atr| __ prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - vyaJjanaparyAyANAM zabdapratipAdyatvena sthUlalokagrAhyatvAt tebhyaH sAvadhAnatayA bhAvyam, yataH 'mayA siddhitapaH kRtam, paJca zatAni zAstrANi paThitAni' kA saMsparzathI rahita vartamAnakAlaviziSTa evuM je vastusvarUpa hoya che te arthaparyAya kahevAya che." Y/ vyaMjanaparyAya-arthaparyAya aMge digaMbaramata $0. ("ra.) digaMbara laghIyasrayatAtparyavyAkhyAkArazrI A aMge jaNAve che ke "dazya evA sthUla paryAyone vyaMjanaparyAya samajavA. tathA adazya ane sUkSma evA je paryAyo kevalajJAna dvArA ke Agama dvArA jANI zakAya tene arthaparyAya tarIke oLakhavA.' jayasenAcAryamatapradarzana ("artha) kuMdakuMdasvAmI racita paMcAstikAya graMthanI vyAkhyAmAM digaMbarAcArya jayasenajI jaNAve che ke '(1) arthaparyAyo sUkSma hoya che, kSaNabhaMgura hoya che tathA vANIno viSaya banatA nathI. (2) jyAre A vyaMjanaparyAyo sthUla hoya che, lAMbA samaya sudhI rahetA hoya che, vANIno viSaya bane che tathA chadmasthata jIvonI dRSTino viSaya banatA hoya che." # vyaMjana-arthaparyAya vize pravacanasAravRttisaMvAda # (vi.) pravacanasAravyAkhyAmAM to digaMbarAcArya jayasenajIe evuM jaNAvela che ke "paramaudArika zarIra AkAre AtmapradezonuM je avasthAna che, te vyaMjanaparyAya che. tathA agurulaghu guNanI cha prakAranI vRddhirUpe ke hAnirUpe pratikSaNa pravartamAna paryAyone arthaparyAyarUpe samajavA." svataMtrasaMmata = zvetAMbarasaMpradAyane saMmata ane samAnataMtrasaMmata = digaMbarasaMpradAyane saMmata evA padArthono samanvaya karavAnI kAmanAvALA vidvAnoe ahIM A aMge UMDANathI vibhAvanA karavI. 5 vyaMjanapathano upayoga ane sAvadhAnI che AdhyAtmika upanaya :- vyaMjanaparyAyanuM zabda dvArA pratipAdana thaI zakatuM hovAthI tene sthUla loko pakaDI zake che. tethI ApaNA vyaMjanaparyAyothI ApaNe khUba sAvadha rahevA jevuM che. "meM siddhitapa-varasItapa -zreNitapa karyo, meM pAMcaso graMtha vAMcyAM, meM upadhAna karyA, navANu yAtrA karI ItyAdi rUpe ApaNA
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2128 0 gambhIratodAratopAyadyotanam / 14/2 pa ityAdirUpeNa asmadIyavyaJjanaparyAyopadarzane'haGkArazikharA''rohaNasambhAvanA hyanirAkAryA / anyadIyaiga tAdRzavyaJjanaparyAyaprAduSkaraNe tu namratA-sthirIkaraNa-vAtsalyopabRMhaNA-guNAnurAgAdiprAptiH sambhAvyate / tatazcA'smadIyaprazastavyaJjanaparyAyavigopanena gambhIratA parakIyaprazastavyaJjanaparyAyaprAduSkaraNena codAratA - saadhyaa| itthaM svakIyaprazastavyaJjanaparyAyagocararAga-parakIyA'prazastavyaJjanaparyAyagocaradveSau tatprayuktau za ca svA'haGkAra-parAtmadveSau tyAjyau / evaJca paryAyadRSTiH zithilIbhavati sahajamalaprAbalyaJca hIyate / ke tatazca zuddhAtmadravyadRSTirunmIlati / tatazca "sarvakarmojjhitaH siddhaH siddhAnantacatuSTayaH" (vai.ka.la. NiG 7/483) rUti vairAnyatArkIita siddhasvarUpe pratyAnna thatA94/2A. vyaMjanaparyAyonuM nirUpaNa karavA jatAM abhimAnanA zikhare pahoMcI javAnI ghaNI badhI saMbhAvanA che. jyAre bIjAnA AvA prakAranA vyaMjanaparyAyonuM jAheramAM nivedana karavAthI namratA guNanI prApti, te sthirIkaraNa, vAtsalya, upabRhaNA, guNAnurAga AdinI prApti thavAnI saMbhAvanA che. tethI ApaNA prazasta vyaMjanaparyAyone sadA mATe chUpAvavA dvArA gaMbhIratA keLavavI ane bIjAnA prazasta vyaMjanaparyAyone pragaTa C{ karavAnI udAratA keLavavI. A rIte potAnA prazasta vyaMjanaparyAyono rAga tathA bIjAnA aprazasta vyaMjanaparyAyono dveSa choDavo. tathA tevA rAgathI thanAra potAno ahaMkAra ane tevA dveSathI thanAro bIjA AtmAo pratyeno dveSa paNa tyajavo. Ama karavAthI paryAyadRSTi zithila bane che tathA sahajamalanI tAkAta ghaTe che. tenA lIdhe zuddha AtmadravyasaMbaMdhI daSTi-ruci-zraddhA pragaTe che, prabaLa bane che. tenAthI vairAgyakalpalatAmAM varNavela siddhasvarUpa najIka Ave. tyAM siddhasvarUpane varNavatAM jaNAvela che ke "sarva karmothI zUnya siddha bhagavaMta kevalajJAnAdi anantacatuSTayane dhAraNa kare che." (14(2) (lakhI rAkho DAyarImAM....4 - * sAdhanA kAyAne ghasavA rAjI che. dA.ta. DhaDhaNa muni. upAsanA manane ghasavA tatpara che. dA.ta. draDhaprahArI muni, * vAsanAne zarIranA milananI ghelachA hoya che. upAsanAne prabhumilananI jhaMkhanA hoya che. * vAsanAmAM pratibaddhatA che, pAmara tattvanI. upAsanAmAM pratibaddhatA che, parama tattvanI. * vAsanAne jItavAmAM ja kevaLa rasa che. chatAM aMte badhuM ja hArI jAya che. hAravA taiyAra upAsanA badhuM ja jItI jAya che.
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/3 OM aSTavidhaparyAyanirdeza: 0 2129 dravya guNaI bihu bheda te, valI zuddha azuddha; zuddha dravya vyaMjana tihAM, cetananaI siddha 14/3) (229) zrI jina. te pratyakaI (bihuM bhedaka) 2 prakAraI huI. eka dravyaparyAya 2 guNaparyAya Ima re bhedathI. te valI e zuddha paryAya azuddha paryAya bhedathI 2 prakAre hoI. tihAM zuddha dravyavyaMjana paryAya kahiI. cetana dravyanaI punaH to vimaMti - "cce ti dravya-guNavibhedAt tau dvidhA punaH zuddhA'zuddhau dvidhaa| cetanasya hi siddhatA zuddhadravyavyaJjanaM khalu / / 14/3 / / prakRte daNDAnvayastvevam - dravya-guNavibhedAt punaH tau dvidhaa| punaH zuddhA'zuddhau (iti) rA dvidhaa| cetanasya hi siddhatA zuddhadravyavyaJjanaM khalu / / 14/3 / / punaH tau vyaJjanA'rthaparyAyau iha digambaramate dravya-guNavibhedAd dvidhA jnyeyau| tatazca (1) , dravyavyaJjanaparyAyaH, (2) guNavyaJjanaparyAyaH, (3) dravyArthaparyAyaH, (4) guNArthaparyAyaH iti caturvidhAH za paryAyA bhavanti / punaH dravya-guNavyaJjanA'rthaparyAyau dvidhA, zuddhA'zuddhau iti kRtvA / tatazca (1) ka zuddhadravyagnanaparyAyaH, (2) azuddhadravyagnanaparyAyaH, (3) zuddhaMvyagnanaparyAyaH, (4) azuddha- : guNavyagnanaparyAyaH, () zuddhadravyArthaparyAyaH, (6) azuddhadravyarthaparyAya, (7) zuddhagurthaparyAya, | (8) azuddhaguNArthaparyAya ityevaM sarvamIlanena aSTau paryAyA bhavanti / _ idAnIM mukhyatayA digambaramatAnusAreNa paryAyAH prtipaadynte| tathAhi - tatra AdyaH zuddha avatarariA :- pharIthI graMthakArazrI vyaMjanaparyAyano ane arthaparyAyano vibhAga pADe che : zlokArca - dravya ane guNa - Ama be bhedathI vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya ema be prakAra bannenA jANavA. vaLI, te zuddharUpe ane azuddharUpe be prakAre jANavA. cetana dravyano siddhaparyAya zuddhabhaMjanaparyAyarUpe jANavo. (14/3) * paryAyanA ATha bhedanI oLakha * vyAkhyAtha - vaLI, te vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya prastutamAM digaMbaramata mujaba dravya ane guNa che - Ama be bhedathI be prakAre jANavA. te A rIte - (1) dravyavyaMjanaparyAya, (2) guNavyaMjanaparyAya, (3) dravyaarthaparyAya, (4) guNaarthaparyAya. tethI paryAyo cAra prakAranA thaze. vaLI, te dravya-guNasaMbaMdhI vyaMjanaparyAyanA ane arthaparyAyanA zuddha ane azuddha svarUpe be bheda paDaze. tethI paryAyanA kula ATha prakAra thaze. te A31 pramANe - (1) zuddha dravyavyaMjanaparyAya, (2) azuddha dravyabhaMjanaparyAya, (3) zuddha guNavyaMjanaparyAya, (4) azuddha guNavyaMjaparyAya, (5) zuddha dravyaarthaparyAya, (6) azuddha dravyaarthaparyAya, (7) zuddha guNaarthaparyAya, (8) azuddha guNaarthaparyAya. A rIte badhA paryAyone bhegA karavAthI paryAyo ATha prakAranA thaze. zuddha dravyavyaMjanaparyAnuM nirUpaNa 4 (phA.) have mukhyatayA digaMbaramata mujaba paryAyonuM pratipAdana karavAmAM Ave che. te A rIte - uparokta >> 'paryAya' zabda pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. je pustakomAM dravyane pATha. A.(1)mAM pATha lIdho che.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2130 sikheSu dravyavibhAvavyaJjanaparyAyA'bhAvaH zuddha-sthira siddhaparyAya *jANavo, kevalabhAvathI.* // 14/35 dravyavyaJjanaM zuddhadravyazabdaparyAyaH khalu cetanasya Atmadravyasya siddhatA -svasvabhAvasthAtmapradezatAlakSaNaH siddhaparyAya: hi eva ucyate, zabdavAcyatve sati kevlaatmdrvysvbhaavruuptvaat| na hi siddhadazAyAM dravyakarma-bhAvakarma-nokarmapracAraH samasti, yenA''tmapradezana kampanato'zuddhadravyavyaJjanaparyAyatA Apadyeta / na vA saMsAridazAyAM dravyAdikarmaviyogo vidyate, yena rza tatra zuddhadravyavyaJjanarUpatA Apadyeta / tatazca 'siddhaparyAya eva zuddhAtmadravyavyaJjanaparyAyaH' itivat 'siddhaparyAyaH zuddhAtmadravyavyaJjanaparyAya eva' ityapi avadhAraNam AvRttyA kartavyam / 'khalu' zabdo'tra vAkyazobhAyAM bodhyaH " khalu syAd vAkyabhUSAyAM khalu vIpsA - niSedhayoH / nizcite sAntvane maune jijJAsAdau khalu smRtm||" (vi.lo. avyaya - 69) iti pUrvokte (8/4) vizvalocane dharasenavacanAt / " hi pAdapUraNe hetau vizeSe'pyavadhAraNe" (e.nA.mA. 22) iti vizvaprakAzAntargataikAkSaranAmamAlAyAM mahezvaravacanAdatrAvadhAraNe ATha paryAyomAMthI zuddha dravyavyaMjanaparyAya nAmano prathama paryAya te Atmadravyano siddhaparyAya jANavo. saMsArIdazAmAM jIvanA Atmapradezo ukaLatA pANInI jema satata upara-nIce pharatA ja hoya che. jyAre siddhadazAmAM Atmapradezo zuddha ane sthira banI potAnA mULabhUta svabhAvamAM rahe che. Ama Atmapradezo zuddha-sthira nijasvabhAvamAM rahe te ja jIvanI siddhadazA = siddhaparyAya che. tathA te ja zuddha dravyano vyaMjanaparyAya che. AtmadravyanA siddhaparyAyane zuddha dravyavyaMjanaparyAya kahevAnuM kAraNa e che ke te paryAya zabda dvArA jaNAvI zakAya che. temaja te paryAya kevala AtmadravyasvabhAva svarUpa ja che. matalaba e che ke siddhapaNuM e AtmaguNano paryAya nathI paraMtu Atmadravyano paryAya che. tethI te dravyaparyAya che. te zabdavAcya hovAthI vyaMjanaparyAya che. e kevala AtmasvabhAvasvarUpa hovAthI zuddha paryAya che. AthI tene ahIM zuddha dravyavyaMjanaparyAya tarIke jaNAvela che. siddhaparyAya ja kevala ke AtmadravyasvabhAvasvarUpe nizcita hovAnuM kAraNa e che ke siddhadazAmAM jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmano, rAga -dveSAdi bhAvakarmano ane zarIrAdi nokarmano phelAvo (=saMbaMdha) hoto nathI. tethI AtmapradezonuM kaMpana-halana -calana thavAthI utpanna thanArA evA azuddhadravyavyaMjanaparyAyane utpanna thavAnI tyAre zakyatA rahetI nathI. siddhadazAmAM kevala Atmadravya ja hoya che, zuddha Atmadravya ja hoya che. tathA saMsArI dazAmAM dravyakarma vagereno viyoga hoto nathI. tethI saMsArIdazAmAM zuddha AtmadravyavyaMjanaparyAyarUpatAnI Apattine avakAza nathI. AthI ahIM (1) 'siddhaparyAya ja zuddhAtmadravyavyaMjanaparyAya che' - AvA avadhAraNanI jema (2) 'siddhaparyAya zuddha AtmadravyavyaMjanaparyAya ja che' - AvuM paNa avadhAraNa, ''izabdanuM punarAvartana karIne, karavuM jarUrI che. mULa zlokamAM rahela 'jItu'zabda vAkyazobhA mATe vaparAyela che. "(1) vAkyanI zobhAmAM, (2) vIpsAmAM, (3) niSedhasthaLe, (4) nizcita bAbatamAM, (5) sAMtvana aMge, (6) maunane vize, (7) jijJAsA vagere arthamAM 'hatu'zabda zAsrakArone saMmata che" - Ama pUrvokta(84) vizvalocanakoza saMdarbhamAM dharasenajIe kahela che, tene anusarIne u52 artha jaNAvela che. tathA '(1) pAdapUraNa, (2) hetu, (3) vizeSa ane (4) avadhAraNa - arthamAM 'phri' vaparAya' - Ama vizvaprakAzakoza aMtargata ekAkSaranAmamAlAmAM mahezvarakavie darzAvela che. * cihnadvayamadhyavartI pATha ko.(11)mAM nathI. =>> s*tl = = = 14/3 =
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/3 * siddhaparyAyasvarUpopadarzanam / 2131 diH prAyoni idamevAbhipretya bhagavatIsUtre '"goyamA ! ahameyaM jANAmi.... jAva jannaM tahAgayassa jIvassa arUvassa . akammassa arAgassa avedassa amohassa alesassa asarIrassa tAo sarIrAo vippamukkassa No evaM pannAyati, taM jahA - kAlatte vA jAva sukkillatte vA subbhigaMdhatte vA dubbhigaMdhatte vA titte vA jAva mahuratte / vA kakkhaDatte vA jAva lukkhatte vA, se teNaTeNa jAva ciTThittae vA" (bha.sU.17/2, sU.597) ityuktam / za te pramANe ahIM mULazlokamAM rahela "di avadhAraNa arthamAM prayojela che. A siddha bhagavaMta dravyakarma-bhAvakarma-nokarmathI rahita che (e.) "siddhaparyAya zuddhadravyavyaMjanaparyAyasvarUpa che' - AvuM jaNAvavAnA abhiprAyathI ja bhagavatI sUtramAM zramaNa bhagavAna mahAvIre pharamAvela che ke "he gautama! huM A pramANe jANuM chuM ke - tevA prakAranI avasthAne pAmela (siddhadazAne pAmela) jIva arUpI hoya che, kamarahita hoya che, rAgazUnya hoya che, vedamukta hoya che (=strI-purUSa-napuMsaka vedathI rahita hoya che), moha vagarano hoya che, tene koI lezyA ke kAyA hotI nathI. audArika, taijasa, kArpaNa vagere zarIrathI te kAyama mATe saMpUrNatayA rahita hoya che. AvA siddha jIvane udezIne AvI prarUpaNA thaI zakatI nathI ke temAM kRSNa varNathI mAMDIne zveta varNa che, sugaMdha ke durgadha che, tikta rasa (= kaTu rasa) thI mAMDIne madhura rasa che, karkaza che sparzathI mAMDIne rUkSa sparza che.' te kAraNathI "te siddha bhagavaMta sAdi anaMta kALa sudhI siddhazilAmAM 11 kevaLa sthira rahe che, zuddha AtmasvabhAvamAM rahe che, halanacalana karatA nathI' - A pramANe kahevAya che." bhagavatIsUtranA prastuta prabaMdhane paNa vAcaka varge ahIM khyAlamAM rAkhavo. | spaSTatA :- siddha bhagavAnane kRSNa-nIla-rakta-pIta-zukla varNamAMthI eka paNa varNa nathI hotA. sugaMdha ke durgadha, koI paNa prakAranI gaMdha nathI hotI. kaDavo-tIkho-tUro-khATo-khAro-mITho A cha rasamAMthI eka paNa rasa nathI hoto. karkaza-mRdu-laghu-guru-zIta-uSNa-snigdha-rUkSa A ATha sparzamAMthI eka paNa sparza nathI hoto. Ama siddha bhagavaMta tamAma varNa-gaMdha-rasa-sparzathI rahita che. A pramANe bhagavatI sUtramAM je jaNAvela che tenAthI siddha bhagavaMta nokarmazUnya che' evuM siddha thAya che. siddha bhagavaMtamAM rAga vagere nathI hotA - AvuM kahevA dvArA "siddha bhagavaMtamAM bhAvakarma nathI tevuM bhagavatIsUtramAM sUcita karela che. tathA siddha bhagavaMta karmazUnya che - AvuM kahevA dvArA siddha bhagavaMtamAM dravyakarmano abhAva darzAvela che. Ama dravyakarmathI, bhAvakarmathI ane nokarmathI rahita siddhadazAmAM pragaTa thanAro AtmapradezasthiratAsvarUpa siddhaparyAya kevala AtmadravyasvabhAvarUpa che, zuddha AtmadravyadazA svarUpa che. tethI te zuddha dravyabhaMjanaparyAya tarIke siddha thAya che. 1. gautama ! ahama etada jAnAmi... yAvada yada NaM tathAgatasya jIvasya, arUpasya, akarmaNaH, arAgasya, avedasya, amohasya, alezyasya, azarIrasya, tebhyaH zarIrebhyaH vipramuktasya no evaM prajJAyate, tad yathA - kAlatvaM (= kRSNatvaM) vA... yAvad zuklatvaM vA surabhigandhatvaM vA durabhigandhatvaM vA tiktatvaM vA... yAvad madhuratvaM vA karkazatvaM vA... yAvad rUkSatvaM vA, atha - tena arthena... yAvata tiSTa vaI
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21320 karmazUnyAtmapradezasthiratA zuddhAtmadravyavyaJjanaparyAyaH 14/3 etena '"dehAyArapaesA je thakkA uhayakammaNimmukkA / jIvassa NiccalA khalu te suddhA davvapajjAyA / / " __ (dra.sva.pra.24) iti dravyasvabhAvaprakAzakRdvacanamapi vyAkhyAtam, zuddhadravyaparyAyapadena shuddhdrvyvynyjn| paryAyasyaivAbhipretatvAt, dravya-bhAvakarmanirmukta-dehAkArasthirA''tmapradezAnAM zabdavAcyatvAt, sthUlatvAcca / evaJca dharmAstikAyAdInAmapi sarve pradezAH nijsvbhaavsthitaaH| teSu sva-svabhAvasthapradezatA ze zuddhadravyavyaJjanaparyAyarUpeNa vijJeyA, zabdavAcyatve sati anyAnapekSatvAt, siddhAtmapradezavat / ka enena "davvANaM khu paesA je je sasahAvasaMThiyA loe| te te puNa pajjAyA jANa tumaM daviNatI sabbhAvaM / / " (dra.sva.pra.20) iti dravyasvabhAvaprakAzakRduktirapi vyAkhyAtA, dravyasvabhAvaparyAyapadena zuddha drvyvynyjnpryaaynirdeshaaditi| anena "svabhAvavyaJjanaparyAyo jIvasya siddharUpaH" (paJcA.16 vR.) iti paJcAstikAyajayasenIyavRttivacanamapi vyAkhyAtam, svabhAvavyaJjanaparyAyapadasya zuddhadravyavyaJjanaparyAyaparatvAt / * zuddha AtmadravyanA vyaMjanaparyAya - () "jIvanA dravya-bhAvakarmathI saMpUrNapaNe rahita je pradezo zarIrAkArarUpe sthira banIne nizcala che te kharekhara zuddha dravyaparyAya che" - A pramANe dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM mAIlladhavalajIe je jaNAvela che tenI paNa spaSTatA amArA uparokta nirUpaNa dvArA thaI jAya che. kAraNa ke tyAM "zuddhadravyaparyAya zabdathI zuddhadravyanA arthaparyAya nahi paNa vyaMjanaparyAya ja mAIlladhavalajIne abhipreta che. kema ke dravyakarma -bhAvakarmazUnya zarIrAkAre sthira rahelA Atmapradezo zabdathI vAcya che, sthUla che, kAlAntarasthAyI che. * dharmAstikAya vagere dravyanA zuddha vyaMjanaparyAya che (vizva.) A rIte dharmAstikAya, adharmAstikAya vagere dravyanA sarva pradezo potapotAnA svabhAvarUpe zuM sthira rahelA che. temAM nijasvabhAvasthitapradezatva rahela che. tene paNa zuddha dravyavyaMjanaparyAya tarIke jANavo. AnuM kAraNa e che ke te nijasvabhAvasthitapradezatA siddha bhagavaMtanA AtmapradezanI jema zabdavAcya Cii hovA uparAMta paranirapekSa che. zabdavAcya hovAthI te vyaMjanaparyAyasvarUpa che. anya nirapekSa hovAthI te zuddha che, svAbhAvika che. tathA dharmAstikAyAdipradezAtmaka dravyanA te paryAya che, guNanA nahi. tethI temAM nA zuddhadravyabhaMjanaparyAyatA siddha thAya che. 0 svabhAvapaJca zuddhadravyavyaMjanaparyaMcanA sUcaka cha (ni.) AvuM kahevAthI dravyasvabhAvaprakAza graMthanI nimnokta gAthAnuM paNa spaSTIkaraNa thaI jAya che. te gAthAno artha evo che ke "lokamAM dravyonA je je pradezo sva-svabhAvamAM rahelA hoya tene tame dravyanA svabhAvaparyAya jANo." ahIM dravyanA svabhAvaparyAya' zabda dvArA "zuddhadravyavyaMjanaparyAya tarapha ja aMgulinirdeza karavAmAM Avela che. AvuM kahevA dvArA "jIvano svabhAvavyaMjanaparyAya siddhasvarUpa che' - A pramANe paMcAstikAya graMthanI jayasenIyavyAkhyAnI vAtanuM paNa spaSTIkaraNa thaI jAya che. kema ke tyAM "svabhAvavyaMjanaparyAya" zabda zuddhadravyavyaMjanaparyAyane jaNAvavAnI IcchAthI ja bolavAmAM Avela 1. dehAkArapradezA ye sthirA ubhykrmnirmuktaaH| jIvasya nizcalAH khalu te zuddhA drvypryaayaaH|| 2. dravyANAM khalu pradezA ye ye svasvabhAvasaMsthitA loke| tAn tAn punaH paryAyAn jAnIhi tvaM dravyasvabhAvAn / /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/3 0 mauladhyeyaM na vismartavyam / 2133 yathoktaM bRhadravyasaGgrahavRttau brahmadevena "zuddhajIvAstikAye siddhatvalakSaNaH zuddhadravyavyaJjanaparyAyaH" (bR.dra.sa. 24.pU.77) tiA 3: prathama paryAyaH prakRte AdhyAtmikopanayastvevama - svakIyazuddhadravyavyaJjanaparyAyaprAduSkaraNameva caramaM paramaM ca pa dhyeyam aatmaarthinH| tapastyAgAdibAhyasAdhanA-samitiguptigarbhogasaMyamacaryA-vizuddhavidhiyatanApAlana gA -caraNakaraNasaptatikA''caraNAdyavasare svakIyasiddhadazAlakSaNazuddhadravyavyaJjanaparyAyaprakaTIkaraNalakSyaM na vismartavyam / svaprazaMsA-paraniMdA-sAmpradAyikA'bhiniveza-yaza kIrtikAmanA-bahirmukhatA-mahattvAkAGkSA -lokaraJjanAdikutattvaprabhAvena maulaM dhyeyaM sAdhakaiH vismaryate / tatazca AtmArthinA etAdRzakutattvAni rza drutaM parihartavyAni / evamupayogazUnyatA''cAramAlinyA''lasya-pramAda-durlakSyatA'dhairyAdikuTilabhAvA api . AtmArthinaM mauladhyeyAd dUraM nynti| tatazca tebhyo'pi dUrIbhUya AtmArthinA siddhadazAprakaTIkaraNa- . praNidhAnaM dRDhatayA kAryam / antarmukhIbhUya vidhi-yatanopayogA''darapUrvaM yathAzakti svabhUmikocita- gaNa vizuddhA''cArapAlanaparAyaNatayA bhaavymityaa''dhyaatmikopdeshH| tatazca "savvaNNU savvadarisI, kA niruvamasuhasaMgayA ya te tattha / jammA''idosarahiyA, ciTThati sayA vi bhgvNto|" (saM.ra.zA.9712) iti saMvegaraGgazAlAyAM zrIjinacandrasUripradarzitaM siddhasukhaM pratyAsannataraM bhavet / / 14/3 / / che. bRhadravyasaMgrahavRttimAM brahmadevajIe jaNAvela che ke "zuddha jIvAstikAyamAM siddhatvasvarUpa zuddhadravyavyaMjanaparyAya che' - A rIte paryAyanA prathama bhedanuM nirUpaNa pUrNa thayuM. .) zuddhAtmadravyavyaMjanaparyAya prAdurbhAva H carama-parama lakSya ) Adhyatmika upanaya - pratyeka sAdhakanuM carama ane parama dhyeya potAnA zuddhaAtmadravyavyaMjanaparyAyane pragaTAvavAnuM che. (1) tapa-tyAgAdi bAhya ugrasAdhanA, (2) samiti-guptinA pAlanapUrvakanI ugra saMyamacaryA, (3) vidhinuM ane jayaNAnuM aNizuddha pAlana, (4) caraNasittarinuM ane karaNasittarinuM vizuddha AcaraNa - A cAreya pravRttimAM potAnI sthira siddhadazA svarUpa zuddha dravyavyaMjanaparyAyane vahelI take pragaTa karavAnuM che mULabhUta lakSya cUkAvuM na joIe. AtmaprazaMsA, paraniMdA, sAMpradAyika jhanUna, prasiddhinI bhUkha, bahirmukhatA, to mahattvAkAMkSA, lokaraMjana vagere malina tattvonA prabhAve A mULabhUta dhyeya sAdhako dvArA cUkI javAya che. tethI AtmArthI sAdhake A malina tattvone jhaDapathI AtmanikAla Apavo joIe. temaja upayogazUnyatA, AcAramAM ghAlamela, ALasa, pramAda, bedarakArI, adhIrAI vagere kuTila bhAvo paNa sAdhakane mULabhUta dhyeyathI ghaNe dUra laI jAya che. tethI AtmArthI sAdhake tenAthI paNa sadeva dUra rahI siddhadazAne pragaTAvavAnA mULabhUta dhyeyanuM praNidhAna daDha karavuM. aMtarmukha rahI vidhi-jayaNA-upayoga ane ahobhAva pUrvaka svabhUmikAyogya vizuddha AcAranuM zakti chUpAvyA vinA aNizuddha pAlana karavAmAM tatpara rahevuM joIe. AvA prakArano AdhyAtmika upadeza ahIM prApta thAya che. te aNizuddha pAlananA kAraNe saMvegaraMgazALAmAM darzAvela siddhasukha khUba najIka Ave che. tyAM zrIjinacaMdrasUrijIe jaNAvela che ke "siddhazilAmAM siddha bhagavaMto kAyama sarvajJa, sarvadarzI, nirupamasukhayukta, janmAdidoSarahitapaNe rahe che." (14/3) 1. sarvajJAH sarvadarzinaH, nirupamasukhasaGgatAH ca te ttr| janmAdidoSarahitAH, tiSThanti sadA'pi bhgvntH||
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2134 * jIvadravyA'zuddhavyaJjanaparyAyavaividhyam / 14/4 azuddha dravyavyaMjana bahu, manujAdika bheda; guNathI vyaMjana ima dvidhA, kevala "mati bheda 14/4 (230) zrI jina. azuddha dravyavyaMjanaparyAya (manujAdika=) manuSya, deva, nAraka, tiryaMcAdi bahu bheda jANavA je mATa te dravyabheda pudgalasaMyogajanita chaI. aSTasu paryAyeSu madhye dvitIya-tRtIya-caturthaparyAyAnAha - _ narAdibhedAd bahuH hyshuddhdrvyvynyjnpryyH| ___ zuddhaguNavyaJjanaM hi kaivalyaM matyAdiritaraH / / 14/4 / / prakRte daNDAnvayastvevam - narAdibhedAd azuddhadravyavyaJjanaparyayaH bahuH hi| zuddhaguNavyaJjanaM di vanya matyaviH rUtara: (ti) 14/4o. azuddhadravyavyaJjanaparyAyaH = jIvadravyasyA'zuddhavyaJjanaparyAyaH hi narAdibhedAd = manuSya-deva 2 -nAraka-tiryak-puruSa-strI-napuMsakAdivizeSAd bahuH = anekavidhaH jJeyaH, manuSya-devAdInAm AtmadravyaNa bhedAnAM zabdaviSayatve sati dravyakarmAdisambandhavizeSajanitatvAt / kA upalakSaNAt caturgatikasaMsAriNAM vaikriyaudArikAdidehAkArAtmapradezapariNAmA vigrahagatyApannajIvAnAJca kArmaNAdizarIrAkArAtmapradezapariNAmA jIvadravyA'zuddhavyaJjanaparyAyavidhayA jJeyAH, dIrgha avataraNikA :- pUrve (143) darzAvela ATha paryAyamAM aMtargata prathama paryAyanuM nirUpaNa trIjA zlokanA uttarArdhamAM karyA bAda have bIjA-trIjA-cothA paryAyanuM nirUpaNa thAya che : azuddha dravyavyaMjanaparyaMcanI prarUpaNA . zlokArtha :- manuSya vagerenA bhedathI azuddha dravyavyaMjanaparyAyanA aneka bheda che. zuddha guNavyaMjanaparyAya kevaLajJAnAdi che. matijJAna vagere azuddha guNavyaMjanaparyAya che. (144) vyAkhyArtha :- manuSya, deva, nAraka, tiryaMca, purUSa, strI, napuMsaka vagere bhedathI azuddha dravyaU vyaMjanaparyAya = jIvadravyanA azuddha vyaMjanaparyAya aneka prakAranA jANavA. manuSya, deva vagere AtmadravyanA ja bheda che. mATe te dravyaparyAya che. AtmadravyanA te bhedo = prakAro zabdanA viSaya hovAthI vyaMjanaparyAyarUpa pa che. tathA AtmadravyanA manuSya-deva Adi prakAro dravyakarma vagerenA vizeSa prakAranA saMbaMdhathI utpanna thatA Saa hovAthI azuddha paryAya svarUpa che. Y/ zarIrAkAra jIvapradezapariNAma azuddha dravyavyaMjanaparyAya che (upana.) ahIM jIvadravyanA je azuddha vyaMjanaparyAya jaNAvela che te upalakSaNa che. tethI te sivAyanA paNa tenA prakAro saMbhave che. te A rIte - cAra gativALA saMsArI jIvonA AtmapradezonA vaikriya -audArikAdi dehAkAra pariNAma tathA vigrahagatimAM rahelA jIvonA Atmapradezono kArmaNAdi zarIrAkAra pariNAma paNa azuddhadravyavyaMjanaparyAya tarIke samajavA yogya che. kAraNa ke te karmapudgalanA saMyogasvarUpa 4 mo.(2)mAM "dravya' pATha nathI. je pustakomAM "maI" pATha. mo.(2)mAM "Ima azuddha pATha. A.(1)no pATha lIdho che. je pustakomAM "tiryagAdi pATha. A.(1)no pATha lIdho che.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/4 0 azuddhajIvadravyavyaJjanaparyAyapratipAdanam / 2135 kAlInatve sati zabdaviSayatve ca sati paranimittajanyatvAt / idamevA'bhipretya mAilladhavalena dravyasvabhAvaprakAze "jaM cadugadidehINaM dehAyAraM padesapariNAmaM / aha viggahagaijIve taM davvavihAvapajjAyaM / / " pa (dra.sva.pra.22) ityuktam / vibhAvapadamatra azuddhaparaM jJeyam / ye va pUrvo (1/) mAvatIsUtrapravadhe "vidA mAthA pattA ! teM nadI - (1) viyAyA, ne (2) vasAvAyA, (3) thothA, (4) vasoyA, (1) pAyA, (6) haMsaUTyA, (7) carittAyA, (8) vIriyAyA" (bhaga.sU.za.12, u.10, sU.467) ityevamaSTau AtmAno darzitAH, pariNAma-pariNAminoH za abhedavivakSayA tatra kaSAyAtmA yogAtmA ca azuddhajIvadravyavyaJjanaparyAyatayA jJeyaH, zeSAstu siddhadazAyAM ka zuddhajIvadravyavyaJjanaparyAyatayA saMsAridazAyAM cA'zuddhajIvadravyavyaJjanaparyAyatayA vijnyeyaaH| yattu prazamaratau "cAritraM viratAnAM tu sarvasaMsAriNAM vIryam" (pra.ra.201) ityuktyA siddhadazAyAM cAritrAtmano vIryAtmanazca niSedhanamuktam, tattu kSAyopazamikacAritra-vIryA'bhAvA'pekSayA bodhyam / / AtmapradezasthairyarUpam AtmasvabhAvasthairyarUpaM vA naizcayikaM cAritraM kSAyikaM ca vIryaM tu vyAvahArikaM paranimittathI janya hovAthI azuddha che. tathA dIrghakAlIna, skUla ane zabdavAo hovAthI te vyaMjanaparyAyasvarUpa che. A ja abhiprAyathI mAIladhavale dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke "cAra gatimAM rahelA jIvonA ane vigrahagatinA jIvonA AtmapradezonA je zarIrAkAra pariNAma che, te dravyavibhAvaparyAya (= azuddha dravyavyaMjanaparyAya) che." ahIM 'vibhAva' zabdano artha "azuddha samajavo. te rIte arthaghaTana karavuM. >pha AtmAnA ATha prakAra >> . ( gha) bhagavatI sUtramAM AtmadravyanA ATha bheda batAvelA che. bhagavatI sUtrano te pUrvokta che. (5/13) prabaMdha A mujaba che - "ATha prakAranA AtmAnI prarUpaNA thAya che. te A pramANe - (1) dravyAtmA, (2) kaSAyAtmA, (3) yogAtmA, (4) upayogAtmA, (5) jJAnAtmA, (6) darzanAtmA, (7) dhI cAritrAtmA, (8) vIryAtmA." bhagavatI sUtramAM A pramANe AtmAnA je ATha bheda darzAvela che temAM kaSAyAtmA ane yogAtmA - e bannene pariNAma-pariNAmI vacce abhedanI vivakSA karIne azuddha jIvadravyavyaMjanaparyAya tarIke jANavA. AtmadravyanA bAkInA cha bhedo to siddhadazAmAM zuddha jIvadravyavyaMjanaparyAya tarIke jANavA ane te ja cha bhedo saMsArI dazAmAM azuddha jIvadravyabhaMjanaparyAya tarIke jANavA. * prazamaratisaMdarbhanI spaSTatA : (4) prazamarati graMthamAM zrIumAsvAtijI mahArAje "cAritrAtmA viratidharone ja hoya che tathA sarva saMsArI jIvone viyaMtmA hoya che' - A pramANe kahevA dvArA siddhadazAmAM cAritrAtmAno ane viryAtmAno je niSedha karela che, te niSedha to siddha bhagavaMtomAM kSAyopathamika cAritra ane kSAyopathamika virya (= zakti) na hovAnI apekSAe jANavo. matalaba ke "siddhadazAmAM kSAyopathamika cAritrAtmA ane kSAyopathamika varyAtmA nathI hoto' - A mujaba jaNAvavAnuM teozrInuM tyAM tAtparya jANavuM. bAkI 1. yaH caturgatidehinAM dehAkAraH prdeshprinnaamH| atha vigrahagatijIve sa drvyvibhaavpryaayH|| 2. aSTavidhaH AtmA prjnyptH| tam yathA - () dravyAtmA, (2) SAtmiI , (3) yogAtmA, (4) 35yogAtmA, (5) jJAnAtmA, (6) sarjanAtmA, (7) vAritrAtmA, (8) vIryAtma
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ * siddheSu cAritra-vIryAbhAvapratipAdanam Ima (dvidhA bheda-) zuddha guNavyaMjana paryAya kevalajJAnAdirUpa. kA 2136 rA tatra samastyeveti siddhadazAyAM SaDapi AtmAna uktalakSaNA bodhyAH / pa vastutastu siddhe pratyupekSaNAdivyApArarUpasya (bha.sU.12/10/467 vR.) vyAvahArikacAritrasya rA naizcayikavIryasya cA'bhAva eva bhagavatIsUtre abhimataH / ata eva bhagavatIsUtre prajJApanAsUtre ca "nosaMnay jogasaMnapu osaMkhayAsaMnavu bIve siddhe tha" (ma.mU.18/7/676 +X.28/2/1863)rUti, bhAvatIsUtre ca prathame zatake 2" siddhA NaM avIriyA" (bha.sU.1/8/70/pR.94) ityuktamiti dhyeyam / ma rza azuddhadravyavyaJjanaparyAya eva vibhAvavyaJjanaparyAyatayA'pi ucyate / taduktaM paJcAstikAyajayaka senIyavRttau " vibhAvarUpAH vyaJjanaparyAyAH jIvasya nara-nArakAdayo bhavanti" ( paJcA. 16) iti / itthaM dvitIyaH paryAyabhedo drshitH| 21 = sAmprataM tRtIyaM paryAyamAha - zuddhaguNavyaJjanaM = zuddhaguNazabdaparyAyo guNAnuyogika-dIrghakAlIna -zuddhAvasthAnakSo mati sahi vaLyuM - jaivalajJAnAvirUpa:, jJAnAghazuddhiAradravya-mAvADaDaAtmapradezasthiratAsvarUpa ke AtmasvabhAvasthiratAsvarUpa naiRRyika cAritra tathA vyavahAranayasaMmata (phalAnupadhAyaka) kSAyika vIrya to siddha bhagavaMtomAM hoya ja che. tethI siddhadazAmAM kaSAyAtmA ane yogAtmA sivAyanA uparoktasvarUpavALA kula cha AtmA hoya che tema samajavuM. * siddho cAritrazUnya-vIryazUnya : bhagavatIsUtra (vastu.) vAstavamAM to siddhAtmAmAM paDilehaNAdi pravRttisvarUpa vyAvahArikacAritrano ane naizcayika (=phalopadhAyaka) vIryano abhAva ja bhagavatIsUtramAM mAnya che. tethI ja bhagavatIsUtramAM tathA prajJApanAsUtramAM jaNAvela che ke 'nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata pariNAma jIvane ane siddhane hoya che.' tathA bhagavatIsUtranA prathama zatakamAM 'siddho vIryazUnya hoya che' Ama kahela che. (trazu.) ahIM jaNAvela azuddha dravyavyaMjanaparyAyo ja vibhAva vyaMjanaparyAya tarIke paNa oLakhAya ] che. tethI paMcAstikAyanI jayasenIyavyAkhyAmAM jaNAvela che ke 'jIvadravyanA vibhAvasvarUpe vyaMjanaparyayo nara-nAraka vagere bane che.' A rIte ahIM paryAyanA bIjA bhedane graMthakArazrIe darzAvela che. jIvanA zuddha guNavyaMjanaparyAyanuM prakAzana (sAmprataM.) have graMthakArazrI zlokanA tRtIya pAda dvArA trIjA paryAyanuM nirUpaNa kare che. guNonI dIrghakAlIna zuddha avasthA zuddhaguNavyaMjanaparyAya tarIke bane che. dIrghakAlIna hovAthI A zuddha guNaparyAya zabdavAcya banI zake che. tethI teno arthaparyAyanA badale vyaMjanaparyAyanA vibhAgamAM samAveza karavAmAM Avela che. kharekhara te zuddha guNavyaMjanaparyAya kevaLajJAna, kevaLadarzana Adi svarUpa che. kAraNa ke jJAna vagerene azuddha karanAra jJAnAvaraNa vagere dravyakarmathI ane rAgAdi bhAvakarmathI te rahita che. tethI dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM mAIlladhavale jaNAvela che ke 'jIvamAM je dravyakarmathI ane bhAvakarmathI rahita 1. nosaMyataH no'saMyataH nosaMyatAsaMyataH nIvA si-| 2. siddhA nuM gIrvA 14/4 -
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAryazuddha- kAraNazuddhaguNavyaJjanaparyAyaprajJApanA 2137 1. 14/4 varaNarahitatvAt / taduktaM dravyasvabhAvaprakAze " NANaM daMsaNa suha vIriyaM ca jaM uhayakammaparihINaM / taM suddhaM jANa tumaM jIve guNapajjayaM savvaM / / " (dra.sva.pra. 25) iti pUrvoktam (8/2) atraanusndheym| sa ca dvidhA - kAraNazuddhaguNavyaJjanaparyAyaH kAryazuddhaguNavyaJjanaparyAyazca / pa kAraNazuddha- rA ma idamevA'bhipretya niyamasAravyAkhyAyAM padmaprabheNa "svabhAvaparyAyastAvad dviprakAreNocyate paryAya kaaryshuddhpryaayshc| ( 1 ) iha hi sahajazuddhanizcayena anAdyanidhanA'mUrttA'tIndriyasvabhAvazuddhasahajajJAna -sahajadarzana-sahajacAritra- sahajaparamavItarAgasukhAtmakazuddhAntastattvasvarUpasvabhAvAnantacatuSTayasvarUpeNa sahA'JcitapaJcamabhAvapariNatireva kAraNazuddhaparyAya ityarthaH / (2) sAdyanidhanA'mUrttA'tIndriyasvabhAvazuddhasadbhUtavyavahAreNa rza kevalajJAna-kevaladarzana-kevalasukha-kevalazaktiyuktaphalarUpA'nantacatuSTayena sArdhaM paramotkRSTakSAyikabhAvasya zuddhapariNatireva kAryazuddhaparyAyazca" (ni.sA. 15 vR.) ityuktam / ayamAzayaH sahajajJAnAdisvabhAvAnantacatuSTayaviziSTaparamapAriNAmikabhAvalakSaNakAraNazuddhaparyAyAt kevalajJAnAdyanantacatuSTayayuktaparamotkRSTakSAyika- rNi pariNAmalakSaNakAryazuddhaparyAyo jAyate / ataH sahajajJAnAdyanuviddhA'nAdyanantaparamapAriNAmikabhAvapariNateH kAraNazuddhaguNavyaJjanaparyAyatvaM kevalajJAnAdyanuviddhazuddhapUrNakSAyikapariNatezca kAryazuddhaguNavyaJjanaparyAyatvamiti vibhAvanIyaMm anekanayatAtparyArthaparyAlocanaparAyaNaiH mniissibhiH| ka kA jJAna, darzana, sukha ane vIrya guNa hoya che tene tame jIvanA zuddha guNaparyAya jANo.' pUrve (8/2) A saMdarbha darzAvela hato. tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. te zuddha guNavyaMjanaparyAyanA be bheda che. kAraNazuddha guNavyaMjanaparyAya ane kAryazuddha guNavyaMjanaparyAya. * svabhAvaparyAyanA be bhedane samajIe (va.) A abhiprAyathI ja kuMdakuMdasvAmIe racela niyamasAra graMthanI vyAkhyAmAM digaMbara maladhArI padmaprabhajIe jaNAvela che ke "svabhAvaparyAya sauprathama be prakAre kahevAya che. kAraNazuddhaparyAya ane kAryazuddhaparyAya. (1) kharekhara ahIM sahajazuddha nizcayanayathI anAdi-anaMta, amUrta, atIndriya svabhAvavALA tathA (nigodAdidazAmAM paNa ATha rucakapradezamAM rahelA) zuddha evA sahajajJAna, sahajadarzana, sahaja cAritra, sahaja paramavItarAga sukhAtmaka zuddha antastattvasvarUpa je svabhAva anantacatuSTayasvarUpa che, tenI sAthe tanmayarUpe rahevAvALI je pAMcamI pAriNAmika bhAvasvarUpa pariNati che te ja kAraNazuddha sa ( guNavyaMna) paryAya che tathA (2) sAhi- anaMta amUrta atIndriya svabhAvavANA zuddha saddabhUtavyavahAranayathI kevalajJAna, kevaladarzana, kevalasukha, kevalazaktithI yukta phalasvarUpa ananta catuSTayanI sAthe rahenArI je parama utkRSTa kSAyikabhAvanI zuddha pariNati che te ja kAryazuddha (guNavyaMjana) paryAya che." eno matalaba e che ke sahaja jJAnAdisvabhAva ananta catuSTayathI viziSTa paramapAriNAmika bhAvasvarUpa kAraNazuddhaparyAyamAMthI kevalajJAnAdi anantacatuSTayayukta paramotkRSTakSAyikapariNAmasvarUpa kAryazuddhaparyAya pragaTa thAya che. tethI sahajajJAnAdicatuSkamaya anAdi-anaMta parama pAriNAmika bhAvapariNita ahIM kAraNazuddha guNavyaMjanaparyAya che. tathA kevalajJAnAdimaya zuddha pUrNakSAyikapariNati e kAryazuddha guNavyaMjanaparyAya che. 1. jJAnaM darzanaM sukhaM vIryaM ca yadubhayakarmaparihInam / tat zuddhaM jAnIhi tvaM jIve guNaparyAyaM sarvam / / - -
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2138 0 zuddhaguNavyaJjanaparyAyaprajJApanA 0 14/4 che azuddhaguNa vyaMjanaparyAya matijJAnAdirUpa jANavA. 14/4 pudgaladravyazuddhaguNavyaJjanaparyAyarUpatA pudgalaparamANurUpAdicatuSkAvasthAyAM vijJeyA, anyanirapekSa -dIrghakAlIna-zabdavAcya-guNaparyAyatvAt / etena '"rUva-rasa-gaMdha-phAsA je thakkA tesu aNukadavyesu / te ceva poggalANaM sahAvaguNapajjayA NeyA / / " (dra.sva.pra.30) dravyasvabhAvaprakAzoktiH vyAkhyAtA, svabhAvaguNaparyAyapadena zuddhaguNavyaJjanaparyAyasyaivAbhimatatvAt / vakSyamANarItyA (14/8) pudgalaparamANavaH zuddhadravyavyaJjanaze paryAyarUpatayA tatsthaguNAnAM nAnAvasthA iha zuddhaguNavyaJjanaparyAyarUpatayoktA iti / uktastRtIyaH / caturthamAha - matyAdiH saptavidha itaraH = azuddhaguNavyaJjanaparyAyaH, jJAnAvaraNAdivipAkodayAnvitatvAt / taduktaM dravyasvabhAvaprakAze "madi-suda-ohI-maNapajjayaM ca aNNANa tiNNi je bhnniyaa| evaM jIvassa ime vihAvaguNapajjayA savve / / " (dra.sva.pra.24) iti pUrvokta(8/2)rItyA vibhAvanIyam / idamatrAvadheyam - jJAnam AtmanaH svabhAvaguNaH / tasya kevalajJAnAvasthA jJAnAvaraNakSayasampAdyA A pramANe aneka nayanA tAtparyAthanI UMDI vicAraNA karavAmAM parAyaNa evA paMDitoe jANavuM. A pudgalanA zuddha guNavyaMjanaparyAya - (pu.) pudgala paramANumAM je rUpa-rasa-gaMdha-sparza guNa rahe che, tenI avasthA e pudgaladravyanA zaddha guNanA vyaMjanaparyAya tarIke jANavI. kAraNa ke te anyanirapekSa hovAnA kAraNe zuddha che. dIrghakAlIna zabdapratipAdya guNanI avasthAsvarUpa hovAthI vyaMjanaparyAyarUpa che. tethI dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM "je rUpa, rasa, gaMdha, sparza pudgalaparamANu dravyamAM sthira che, te ja pudgalanA svabhAvaguNaparyAya (= 1 pudgalaguNanA svabhAvaparyAya) che" - A pramANe je jaNAvela che tenuM paNa arthaghaTana uparokta nirUpaNa dvArA thaI jAya che. kAraNa ke "svabhAvaguNaparyAya' zabdathI tyAM zuddhaguNavyaMjanaparyAya ja abhipreta che. (ta A ja zAkhAnA AThamA zlokamAM jaNAvavAmAM Avaze te rIte pudgalaparamANuo zuddhadravyavyaMjanaparyAyasvarUpa che. te kAraNe temAM rahelA guNonI vividha avasthA e zuddhaguNavyaMjanaparyAya tarIke ahIM jaNAvela che. ra A mujaba ahIM tAtparya samajavuM. Ama trIjA paryAyanuM nirUpaNa pUrNa thayuM. A azuddha guNavyaMjanaparyaMcanuM pratipAdana che (caturtha.) graMthakArazrI cothA paryAyanuM nirUpaNa kare che. matijJAna vagere cAra jJAna ane traNa ajJAna azuddha guNavyaMjanaparyAya che. kAraNa ke jJAnAvaraNa vagere karmano vipAka udaya paNa tyAre hAjara hoya che. A aMge dravyasvabhAvaprakAzamAM jaNAvela che ke "(1) matijJAna, (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) mana:paryAyajJAna tathA (5) matiajJAna, (6) zrutaajJAna, (7) virbhAgajJAna - A jIvanA vibhAvaguNaparyAya (= azuddha guNavyaMjanaparyAya) che." pUrve (82) darzAvela paddhati mujaba A saMdarbhanI bhAvanA karavI. svAbhAvika jJAnano vikAra matijJAnAdi che. (3) ahIM eka bAbata dhyAnamAM rAkhavI ke jIvano svAbhAvika guNa jJAna che. jJAnAvaraNakarmanA 1. rUpa-rasa-gandha-sparzA ye sthirAH teSu annukdrvyessu| te caiva pudgalAnAM svabhAvaguNaparyayA jnyeyaa|| 2. mati-zrutAvadhi-manaHparyayA cA'jJAnAni trINi yAni bhnnitaani| evaM jIvasyeme vibhAvaguNaparyAyAH sarve / /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/4 * vyaJjanaparyAyacaturbhaGgI / 2139 zuddhaguNavyaJjanaparyAyaH, nirupAdhikazabdavAcyaguNaparyAyatvAt / jJAnAvaraNodayAvasthAyAM svabhAvaguNalakSaNaM pa jJAnaM vikRtimApadya matijJAnAdyazuddhopayogarUpeNa prinnmti| ataH svabhAvajJAnaguNavikArAnvitA matijJAnAdayaH azuddhaguNavyaJjanaparyAyatvena vyavahriyante / yadyapi matijJAnAdicatuSTayasya na matyajJAnAditrikavat svarUpataH azuddhatvam, anyathA tatra jJAnatvAnupapatteH tathApi kAtsnyena zuddhivirahAt, ma matijJAnAvaraNAdivipAkodayA'nuviddhatvAcca ttraa'shuddhtvoktirvseyaa| uktaH caturthaH / __ paribhASAntareNa zuddhaparyAyAH svabhAvaparyAyA ityucyante azuddhaparyAyAzca vibhAvaparyAyA iti| etena "(1) vibhAvadravyavyaJjanaparyAyA nr-naarkaadikaaH| (2) vibhAvaguNavyaJjanaparyAyA mtyaadyH| (3) . svabhAvadravyavyaJjanaparyAyAH caramazarIrAt kinycinnyuunsiddhpryaayaaH| (4) svabhAvaguNavyaJjanaparyAyA anantacatuSTayarUpA jIvasya" (A.pa.pR.4) iti AlApapaddhatau devasenoktirapi vyaakhyaataa| kSaya dvArA jJAnanI kaivalya avasthA pragaTa thAya che. A kevalajJAnAvasthA = kevalajJAnasvarUpa jJAnaparyAya e zuddhaguNavyaMjanaparyAya che. kema ke te nirupAdhika ane zabdavA evA guNaparyAyasvarUpa che. matalaba ke nirupAdhika hovAthI te zuddha paryAya che. zAbdika saMketano viSaya hovAthI te vyaMjanaparyAya che. jJAnaguNanI ja avasthA hovAthI te guNaparyAya che. zuddhaparyAya, vyaMjanaparyAya ane guNaparyAya - A traNa svarUpanA lIdhe sahajajJAnanI kevalajJAnadazA e zuddhaguNavyaMjanaparyAya kahevAya che. tathA jJAnAvaraNa karmanA udayanI avasthAmAM svAbhAvikaguNasvarUpa jJAna vikRtine pAme che. tathA vikRta thaIne te matijJAna vagere azuddha upayogasvarUpe pariName che. Ama svAbhAvika jJAna guNanA vikArathI yukta banavAnA kAraNe matijJAna vagereno azuddha guNavyaMjanaparyAya tarIke vyavahAra thAya che. jo ke matiajJAnAdi traNa je rIte svarUpathI che azuddha che, te rIte matijJAnAdi cAra svarUpathI azuddha nathI. bAkI to te cArane jJAna kahevuM ja saMgata vA banI na zake. to paNa kevalajJAnanI jema saMpUrNa zuddhi na hovAthI tathA matijJAnAvaraNAdi karmanA vipAkodayathI vaNAyela hovAnA lIdhe prastutamAM matijJAnAdimAM paNa azuddhi kahelI che - tema jANavuM. ro. A rIte cothA paryAyanuM nirUpaNa pUrNa thAya che. ja svabhAva-vibhAva paryAyanI vicAraNA ja (ra) bIjI paribhASA mujaba zuddha paryAyo svabhAvaparyAya kahevAya che ane azuddha paryAyo vibhAvaparyAya kahevAya che. prastuta nirUpaNathI AlApapaddhatinA eka saMdarbhanI paNa spaSTatA thaI jAya che. tyAM devasenajIe jaNAvela che ke "(1) manuSya, nAraka vagere avasthA vibhAvadravyavyaMjanaparyAya che. (2) matijJAna vagere vibhAvaguNavyaMjanaparyAya che. (3) potAnA carama zarIra karatAM kaMIka nyUna avagAhanAvALA siddha bhagavaMtanA saMsthAnaparyAyo svabhAvadravyabhaMjanaparyAya che. (4) anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta zakti ane anaMta AnaMda svarUpa anaMta catuSTaya e jIvanA svabhAvaguNavyaMjanaparyAya che." ahIM devasenajIe "zuddha' zabdanA sthAne "svabhAva' zabdano ane "azuddha' zabdanA sthAne "vibhAva" zabdano prayoga karela che. A rIte phakta zabdabheda che, arthamAM koI bheda nathI.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2140 0 azuddhadravyavyaJjanaparyAyocchedopAyopadarzanam / 14/4 etadanuvAdarUpeNa yazovijayavAcakavareNyairapi saptabhaGgInayapradIpe "paryAyA api svabhAva-vibhAvAbhyAM dravya-guNAbhyAM ca caturbhedAH, tathAhi - (1) svabhAvadravyavyaJjanaparyAyAzcaramazarIrAt kiJcinyUnasiddhaparyAyAH, rA (2) svabhAvaguNavyaJjanaparyAyAH, yathA jIvasya anantacatuSTayarUpAH, (3) vibhAvadravyavyaJjanaparyAyAH gatyAdayaH, ma (4) vibhAvaguNavyaJjanaparyAyAH matyAdayaH" (sa.bha.na.pra.pR.47) ityuktmityvdheym| kArtikeyAnuprekSAvRttau (kA.a.242/vR.pR.173) zubhacandreNa api evameva caturvidhAH jIvaparyAyA drshitaaH| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - nijA'zuddhadravyavyaJjanaparyAyocchedakRte dehAdhyAsendriyAdhyAka sAdityAgena kAyasthiratendriyapratyAhAra-prazastAlambanoparaktAntaHkaraNopaSTambhato dehAtItendriyA'tIta-mano* 'tIta-zabdAtIta-zAzvatazAntarasamaya-zuddhacaitanyaghananijA'mUrttA''tmadravyadhyAne pratidinaM dIrghakAlaM lInatA smpaadniiyaa| kA karma-pramAdAdivazataH antarA manobahiHkSepeNa rAgAdivibhAvapariNAma-nirarthakavikalpa-nAnAvidhA che saptabhaMgInayapradIpano saMvAda CS (a.) devasenajInI vacanazailInA anuvAdarUpe mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paNa saptabhaMgI nayapradIpa nAmanA graMthamAM jaNAvela che ke "svabhAvanA ane vibhAvanA bhedathI tathA dravyanA ane guNanA bhedathI paryAyo paNa cAra prakAranA thAya che. te A pramANe (1) caramazarIra karatAM kaMIka nyUna avagAhanAvALA siddha dravyanA paryAyo svabhAvadravyavyaMjanaparyAya kahevAya che. (2) jIvanA anaMta catuSTaya svarUpa svabhAva guNavyaMjanaparyAyo jANavA. (3) manuSyAdi gati vagere vibhAvadravyavyaMjanaparyAya samajavA. (4) matijJAna vagere vibhAvaguNavyaMjanaparyAya tarIke oLakhavA.' vAcakavarge A vAta paNa ahIM khyAlamAM rAkhavI. che jIvanA cAra paryAyano atideza che (tti.) kArtikeyAnuprekSA graMthanI 242 mI gAthAnI vyAkhyAmAM digaMbara zubhacaMdrajIe paNa A vA ja pramANe jIvanA cAra prakAranA paryAyo dekhADela che. A bAbata bahuzruta vAcakavarge dhyAnamAM rAkhavI. A janaparyAyasUcita sAdhanAmArganI samajaNa 6 ga AdhyAtmika upanaya :- potAnA azuddha dravyabhaMjanaparyAyano mULamAMthI uccheda karavA mATe pUrve 13/5 mAM varNavela dehAdhyAsa-InDiyAdhyAsa vagere choDavA jarUrI che. tyAra bAda (1) kAyAnI sthiratA keLavI, (2) pAMceya Indriyone viSayomAMthI pAchI vALI, (3) pratimAzAstravacana vagere prazasta AlaMbanathI aMtaHkaraNane bhAvita karavuM. A traNeya bAbata dhyAnamAM sahAyaka che. tethI tenI ucita sahAya laIne "huM dehAtIta chuM, IndriyAtIta chuM, manathI paNa atIta (= manano aviSaya) chuM, zabdano paNa viSaya nathI. huM to zAzvata zAMtarasamaya, zuddha caitanyaghana ane amUrta evo AtmA chuM - A pramANenA AzayathI potAnA AtmAnuM dhyAna roje roja lAMbA samaya sudhI karavuM joIe. AvA dhyAnamAM lIna thavuM, khovAI javuM - e paNa eTaluM ja jarUrI che. matalaba ke dhyAna phakta zabdanA sahAre, vikalpanA sahAre taraMgAtmaka thavuM na joIe. paraMtu aMtaranA UMDANathI thavuM joIe. (rma.) tema chatAM karmavaza, pramAdavaza ke anAbhogavaza vacce-vacce mana bahAramAM javAthI rAgAdi
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/4 cittasthairyopAyadarzanam / 2141 ''kArAdipratibhAse tu "AtmajJAne munirmagnaH sarvaM pudgalavibhramam / mahendrajAlavad vetti, naiva tatrA'nurajyate / / " (a.upa.2/6) iti adhyAtmopaniSatkArikAM nijacetasikRtya svAtmA ittham anuzAsitavyo yaduta - pa ___ 'ahaM mUlasvabhAvato vItarAgo'smi, zAntipiNDo'smi / na me paudgalikaiH bhavabhramaNakAribhI rA rAgAdibhiH prayojanaM kiJcit / indrajAlakalpAH tucchAH saGkalpa-vikalpAdayastu karmajanitA mamA''yuTuMNTakAzca / taiH alam / manazcaJcalatAdividhAyinyaH antaHpratibhAsamAnA vividhAkRtayo'pi na mtsvruupaaH|| ahaM tu sadaiva nirAkAro'smi, amUrto'smi, atIndriyo'smi / ahaM tu na etadanyatarasya kartA ra bhoktA vaa| yasmin jJAne etatpratibhAsaH vartate tasya nirmalatA, svaprakAzarUpatA nijasvarUpatA ca ka mayA jJAtavyA / tad yataH AvirbhUtaM sa zuddhacaitanyA'khaNDapiNDo mayA draSTavyaH, jJAtavyaH saMvedanIyazca, rNi yataH sa eva madIyaM tAttvikaM svarUpam / anAdikAlato mayA nijazuddhacitsvarUpameva vismRtam,... atyantam upekSitaJca / nijazuddhacaitanyasvarUpapratibimbitA rAgAdaya eva mayA rucipUrvaM dIrghakAlaM vibhAvapariNAmono pratibhAsa thAya ke nakAmA saMkalpa-vikalpAdino pratibhAsa thAya ke alaga-alaga AkArono AbhAsa thAya to adhyAtmaupaniSatunA eka zlokane potAnA manamAM sthApita karavo. tyAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jaNAvela che ke "AtmAnA jJAnamAM magna banelA mahAtmA tamAma prakAranA pudgalavibhramane moTI mAyAjALa samAna jue che. tethI temAM te jarAya anurAga karatA nathI." ('6.) A bAbatane potAnA cittamAM lakSarUpe rAkhIne potAnA AtmAne A rIte samajAvavo/ghaDavo ke - "huM mULabhUta svabhAvathI to vItarAga chuM, rAgAdizUnya ja chuM. vaiSa-krodhAdi paNa mAruM svarUpa nathI. huM to zAntino piMDa chuM. rAgAdi bhAvo to paudgalika che, bhavabhramaNane karAvanArA che. mAre tenuM kazuM kAma nathI. aMdaramAM je saMkalpa-vikalpAdi vagara AmaMtraNa Ave che, te mAyAjALa jevA che. te che tuccha che. karma tene pedA kare che. huM teno kartA nathI. te mArA AyuSyane lUMTanArA che. mAre tenuM paNa dhyA kazuM kAma nathI. tathA mananI caMcaLatA pedA karanArI je judI-judI AkRtio - varNAdi aMdaramAM jaNAya che, te paNa mAruM svarUpa nathI. mArAmAM koI svataMtra AkRti nathI. huM to nirAkAra chuM, amUrta chuM, sa atIndriya che. tethI raMga-beraMgI dazya AkRtio ke varNAdi mArAmAM kevI rIte saMbhave ? huM nathI rAgAdino kartA, nathI vikalpAdino kartA ke nathI judI-judI dazyamAna AkRtiono karyA. tathA A traNamAMthI ekano paNa bhoktA ya huM nathI ja. mAre to A rAgAdi traNeyano pratibhAsa je jJAnamAM thAya che, te jJAnanI nirmaLatAne jANavI che. te jJAnanI svaprakAzarUpatAne jANavI che. "joyAkArarUpe rAgAdi jemAM pratibiMbita thAya che, te jJAna mAruM ja svarUpa che' - A hakIkata paNa mAre samajavI che. tathA te jJAna je zuddha caitanyanA akhaMDa piMDamAMthI pragaTela che, te zuddha caitanyano akhaMDa mULabhUta piMDa paNa mAre jovo che, jANavo che, mANavo che. kAraNa ke te zuddha caitanyano akhaMDa piMDa e ja mAruM tAttvika svarUpa che. anAdi kALathI huM mAruM zuddha caitanyasvarUpa ja bhUlI gayo tathA meM tenI ghora upekSA karI. mArA zuddha caitanyasvarUpamAM pratibiMbita thayelA rAgAdi bhAvone ja meM rucipUrvaka dIrghakALa sudhI tanmaya banIne joyA. tethI ja temAM meM ekarUpatAnI buddhi karI. tAdAtmabuddhithI (= svaabhinnapaNAnI buddhithI) meM rAgAdine
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2142 __ zuddhadravyavyaJjanaparyAyasthairyaM paramaprayojanam / 14/4 yAvat tanmayabhAvena tAdAtmyA'dhyAsato vilokitaaH| aho zAstrAdhyayanavyasanino'pi me mauryam ! upayogarUpeNa zuddhacaitanyaghanasvarUpabhraSTo'ham adhunA paramazItala-nijazuddhacaitanyA'khaNDapiNDe pravizAmi / 5 alaM mama bahirdhamaNena bhvbhrmnnaapaadken'| itthaM punaH dehAdyatItA'mUrtA''tmadravyadhyAne lInatayA rA bhAvyam / tatazca niyamena nijA'zuddhadravyavyaJjanaparyAyaparamparAvicchedo bhaviSyatIti dRDhataraM zraddheyam / ma tathA nirantaraM jJAnagarbhavairAgyopazamabhAvabalena svakIyAtmadazAnirmalIkaraNataH azuddhaguNavyaJjanaof paryAyAH vizudhyanti / bhAvakarmonmUlanataH guNavyaJjanaparyAyA'zuddhiH yadA kAtsnyena kSIyate, tadA ___ zuddhaguNavyaJjanaparyAyAH prAdurbhavanti / tatazca kAlena nokarmavicchede azuddhadravyavyaJjanaparyAyAH sAkalyena kSIyante AtmA ca svakIyazuddhadravyavyaJjanaparyAyeSu sadA sthirIbhavati / itthaM ca sAdhakaH siddho | | mavatiA. idaJcA'trA'vadheyaM yaduta - zuddhA'zuddhadravya-guNavyaJjanaparyAyAH samyag jJAtavyAH, yena pUrNavastusvarUpAvabodhAdasmAkaM jJAnaM pramANarUpatAmAskandeta / kintu nijazuddhadravya-guNavyaJjanaparyAyA eva dRDhataram upAdeyatayA zraddheyAH nirantaraM dhyeyAzca / tathA anyajIvadravya-guNAnAmapi kevalaM zuddhA eva vynyjnmAnyA-mANyA. mArA svarUpe rAgAdine jANyA-joyA. aho ! mArI kevI mUrkhatA ?! zAstrone bhaNavAnuM vyasana hovA chatAM parapariNAmane svapariNAma mAnavAnI mUrkhAmI karI beTho. labdhirUpe zaktisvarUpe sadA zuddhacaitanyaghana hovA chatAM upayogarUpe zuddha caitanyaghanasvarUpathI bhraSTa thayo. have huM mArA paramazItaLa = paramaprazAMtarasamaya evA zuddha caitanyanA akhaMDa piMDamAM praveza karuM chuM. bahAra bhaTakavAthI to bhavabhramaNa pedA thayuM. have bahAra bhaTakavAthI upayogane bahAra bhaTakAvavAthI saryuM." A rIte pharIthI dehAdizUnya amUrta AtmadravyanuM dhyAna karavAmAM lIna thavuM. tenAthI avazya cAragati vagere svarUpa ApaNA azuddha ke dravyavyaMjanaparyAyanA pravAhano uccheda thaze. A bAbatanI atyaMta daDhapaNe zraddhA karavI. che guNavyaMjanaparyAyane zuddha karIe che (tathA.) temaja satata jJAnagarbhita vairAgyanA ane upazamabhAvanA baLathI potAnI AtmadazAne nirmaLa gna karavA dvArA azuddha guNavyaMjanaparyAya zuddha thAya che. rAgAdi bhAvakarmane nirmULa karavA dvArA azuddha guNavyaMjanaparyAyanI azuddhi jyAre saMpUrNatayA kSINa thAya tyAre zuddha guNavyaMjanaparyAya pragaTa thAya. tyAra bAda dehAdi nokarmano kALakrame viccheda thatAM azuddha dravyabhaMjanaparyAyano saMpUrNatayA kSaya thAya che ane AtmA potAnA zuddha dravyavyaMjanaparyAyomAM sadA mATe sthira thAya che. Ama sAdhaka siddha bane che. * zuddhasvarUpadarzanAthI zuddhasvarUpa pragaTe ja (rU.) eka bAbata khyAlamAM rAkhavI ke ahIM zuddha-azuddha banne prakAranA je dravyavyaMjanaparyAya ane guNavyaMjanaparyAya darzAvela che, te tamAmane sArI rIte samajavA-jANavA. jethI paripUrNa vastusvarUpano bodha thavAthI ApaNuM jJAna pramANa bane. paraMtu upAdeyapaNe zraddhA to atyaMta dRDhatAthI potAnA zuddha evA dravyabhaMjanaparyAyanI ane zuddha guNavyaMjanaparyAyanI ja karavI. azuddha paryAyanI tevI zraddhA-ruci
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/4 ___0 sarvatra samadRSTiH siddhisAdhanam / 2143 paryAyA rucipUrvaM drssttvyaaH| tatazca sva-parA'zuddha-dravya-guNavyaJjanaparyAyavilokana-vibhAvanAdigocararucivilayena svAtmA drutaM zuddhadravyAdirUpeNa svayaM pariNamati / 'zuddhasvarUpadarzane zuddhasvarUpalAbhaH, 1 azuddhasvarUpadarzane cA'zuddhasvarUpA'viccheda' iti nyAyo'tra labdhaprasaraH / idamevA'bhipretyoktaM jJAnasAre / nicchanuM vartaparya vrahmAMzena same nA tmiIgamena yaH paththarasa mosaMganI zamI" (jJA.sA.6/2) nI prakRte "vidyAvinayasampanne brAhmaNe gavi hastini / zuni caiva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH / / " (a.sA. . 15/43 + bha.gI. 5/18) ityevam adhyAtmasAroddhRtA bhagavadgItAkArikA api bhaavniiyaa| etAdRzA'bhyantarA'pavargamArgagamanapreraNA'tropalabhyate / tatazca "bhavaprapaJcAnnirmuktAH srvdvndvvivrjitaaH| ka sthitvA svAbhAvike rUpe modante mokSavartinaH / / " (u.bha.ka.prastAva-3/prAnte-23) iti upamitibhavaprapaJcAyAM rNi kathAyAM siddharSigaNivyAvarNitaM siddhasvarUpaM sapadi pratyAsannaM syAt / / 14/4 / / -lAgaNI daDha karavAthI te mULamAMthI TaLatA nathI. mATe uparokta zuddhaparyAyanI ja daDhapaNe zraddhA karavI tathA tenuM ja niraMtara aMdaramAM dhyAna karavuM. temaja bIjA jIvonA paNa phakta zuddha dravyavyaMjanaparyAyo ane zuddha guNavyaMjanaparyAyo ja rucipUrvaka jovA. azuddhaparyAyanI upekSA karavI. AnA kAraNe potAnA ane bIjAnA azuddha dravyavyaMjanaparyAyone ane azuddha guNavyaMjanaparyAyone ja jovAnI ane tenI ja UMDI vicAraNAmAM khovAyelA rahevAnI ruci ravAnA thAya che. tenA lIdhe sAdhaka pote jhaDapathI zuddha dravyAdirUpe pariName che. matalaba ke sAdhaka zuddha dravyabhaMjanaparyAyarUpe pariName che tathA tenA guNo zuddha guNavyaMjanaparyAya svarUpe jhaDapathI pariName che. potAnuM ke bIjAnuM, dravyanuM ke guNanuM zuddha svarUpa rucipUrvaka jovAmAM Ave 3 to zuddhasvarUpano lAbha thAya, dravya-guNanuM zuddharUpe pariNamana thAya. tathA azuddha svarUpa rucipUrvaka jovAmAM che Ave to azuddha svarUpano viccheda kyAreya na thAya - Avo niyama ahIM pagapesAro karI rahyo che. I A ja abhiprAyathI jJAnasAramAM jaNAvela che ke "karmakRta bhedabhAvane je rucipUrvaka jotA nathI ane zuddhacaitanya aMzanI apekSAe jagatane (= jagatanA sarva jIvone) samAna jue che, potAnAthI abhinnapaNe se jue che, te upazAMta yogI mokSagAmI thAya che. prastutamAM bhagavadgItAnI eka kArikAnI paNa UMDANathI vibhAvanA karavI. teno artha A mujaba che ke "vidyA-vinayathI saMpanna evo brAhmaNa hoya ke caMDAla hoya, sAme gAya hoya, hAthI hoya ke kUtaro hoya - A tamAmane vize je samAna dRSTivALA hoya te ja paMDita che." A kArikA adhyAtmasAranA yogaadhikAramAM uddhata karela che. tapa-tyAga-loca-vihArAdi bAhya sAdhanAmArga che. sarva jIvomAM samadaSTi-zuddhadaSTi te AMtarika sAdhanA mArga che. (HI.) A AMtarika sAdhanAmArga upara cAlavAnI pAvana preraNA ahIM prApta thAya che. te sAdhanAmArga upara cAlavAthI upamitibhavaprapaMco kathAmAM jaNAvela siddhasvarUpa jhaDapathI najIka Ave. tyAM zrIsiddharSi gaNIe jaNAvela che ke "mokSamAM rahelA jIvo saMsAranA prapaMcamAMthI kAyama mukta thaIne sarva dvanDo(rati -arati, sukha-duHkha vagere)mAMthI chUTIne potAnA svAbhAvika svarUpamAM rahIne sadA khuza rahe che. Avo mokSa kadApi visarAya nahi te sAvadhAnI rAkhavI. (14/4)
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2144 paJcama-SaSThaparyAyaprarUpaNA | RjusUtrAdezaI karI, kSaNapariNata eha; kaho artha *paryAya e, atyaMtara jeha 14/pA (231) zrI jina. meM Ima RjusUtrAdezaI kSaNapariNata je atyaMtara paryAya, (ehaka) te zuddhArthaparyAya. anaI je jehathI alpakAlavarno paryAya, (eka) te tehathI alpatvavivakSAI azuddha arthaparyAya (kahoka) kahavA. 14/pA. __ paJcama-SaSThau zuddhA'zuddhadravyArthaparyAyau nirUpayati - 'RjusUtreti / RjusUtranayAdezAt kSaNa AntaraH shuddho'rthpryaay:| svalpakAlavartI vai, jJeyo'zuddhArthaparyAya: / / 14/5 / / prakRte daNDAnvayastvevam - RjusUtranayAdezAd AntaraH kSaNaH zuddhaH arthaparyAyaH (ucyte)| svalpakAlavartI (paryAyaH ca) azuddhArthaparyAyaH jJeyaH / / 14/5 / / RjusUtranayAdezAd = RjusUtranayAbhiprAyAt SaSThazAkhopadarzitAd AntaraH = abhyantaraH svakIyaH kSaNaH = kSaNamAtrasthititayA pariNataH arthaparyAyaH zuddha ucyte| RjusUtrasya atItA'nAgataNa parakIyA'grAhakatvAt svakIyo vartamAna AtmAdikSaNaH prakRte zuddhadravyArthaparyAyatayA tannaye smmtH| yaH paryAyaH yadapekSayA svalpakAlavartI = nAnAkSaNavyApisvalpakAlAnugataH vai svakIyo vartamAna AtmAdikSaNasantAnAtmakaH, so'nyApekSayA RjusUtranayAdezAd azuddhA'rthaparyAyaH = azuddhadravyArthaparyAyaH avataNikA - have arthaparyAyanuM nirUpaNa karavAno avasara upasthita che. graMthakArazrI zuddha dravyaarthaparyAya nAmanA pAMcamA bhedanuM tathA azuddha dravyaarthaparyAya nAmanA chaThThA bhedanuM nirUpaNa kare che : zlokAtha:- RjusUtranayanA AdezathI AMtarika kSaNa zuddha arthaparyAya jANavo. tathA thoDoka samaya rahenAra kSaNa azuddha arthaparyAya jANavo. (14/5) zuddha dravyAWparyAnuM lakSaNa che. nuM vyAkhyArtha:- RjusUtranayanA abhiprAyathI potAno AMtarika je paryAya kSaNamAtrasthitirUpe pariNamelo na hoya te zuddha arthaparyAya kahevAya che. RjusUtranaya kyAreya atIta, anAgata ane parakIya vastunuM grahaNa A' karato nathI. kevala svakIya ane vartamAna paryAyanuM ja te grahaNa kare che. tethI svakIya vartamAnakAlIna A AtmAdikSaNa prastuta RjusUtranayanA mate zuddha dravyAWparyAya tarIke mAnya che. spaSTatA:- pUrve (6/13) RjusUtranayanuM nirUpaNa thaI cUkela che. prastuta pAMcamA paryAyane sArI rIte samajavA vAcakavarga pharIthI tyAM daSTipAta karI zake che. tat tat kSaNa rUpe pariNameluM ApaNuM Atmadravya tat tat kSaNe zuddha dravyaarthaparyAya che - Ama sUkSma RjusUtranayanA AdezathI samajavuM. azuddha dravyAWparyAnuM nirUpaNa che (.) je (A) paryAya, anya je (B) paryAyanI apekSAe alpakAlavartI hoya = aneka kSaNomAM vyApta evA thoDAka samaya sudhI rahenAra (arthAtu eka kSaNanA badale thoDIka vadhAre kSaNa sudhI rahenAra) pustakomAM "pajjAya' pATha. A.(1)no pATha lIdho che.
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/5 * paJcama-SaSThaparyAyapArthakyabIjadyotanam // 2145 jJeyaH, tasya santAnAtmakatve sati anyadIrghakAlInaparyAyasantatyapekSayA svlpkaalvrttitvaat| atra 'vai'zadvaH papU jJAtavyA, "vai pAvapUrane lakhyothaSNanuna dhruve" (vi.to.3yava-48) kRti 'pI vizvalocane dharasenAcAryokteH, "vai hetau pAdapUraNe" (ekA. nA.40) iti ekAkSaranAmamAlAyAM rA sudhAkalazamunivacanAcca / iha svAtmAdidravyavarttamAnakSaNaH zuddhadravyArthaparyAyaH tAdRzakSaNasantatizcA'zuddhadravyArthaparyAya iti / paJcama-SaSThaparyAyayoH vizeSo vijnyeyH| sodAharaNam idam agretanazloke spaSTIbhaviSyati / prakRte AdhyAtmikopanayastvam - RjusUtranayopadarzitazabdA'gocarasvakIyazuddhAzuddhA''vazya-ka kA'rthaparyAyaprAdurbhAvena nijazuddhA'tmadravye sadA sthiratA kAryA iti AdhyAtmikI preraNA'tra praaptvyaa| rNi tadanusaraNena ca "yanna duHkhena sambhinnaM na ca bhraSTamanantaram / abhilASA'panItaM yat tajjJeyaM paramaM padam / / " .. (ma.pra.rUra/2) rUtti aSTaprakaraNo paramaparva pratyAnnataraM bhavet 14/ evI potAnI AtmAdikSaNasaMtati svarUpa hoya te (A) alpakAlIna kSaNasaMtati, anya (B) dIrghakAlIna paryAyanI apekSAe azuddha dravyaarthaparyAya tarIke RjusUtranayanA matathI jJAtavya che. kAraNa ke te (= A) paryAya santAnAtmaka (anekakSaNavyApI) che ane anya (EB) dIrghakAlIna paryAya pravAhanI apekSAe alpakAlavartI che. alpakAlIna hovAthI te (= A) arthaparyAya che tathA santAnAtmaka hovAthI te arthaparyAya azuddha che. Ama RjusUtranayanA mate te (A) alpakAlIna kSaNasaMtati prastutamAM azuddha dravyaarthaparyAya tarIke mAnya bane che. "(1) pAdapUrti, (2) saMbodhana, (3) anunaya, (4) dhruva arthamAM 'va' zabda jANavo" - A pramANe vizvalocanakozamAM digaMbarAcArya dharasenajIe je jaNAvela che te mujaba, ahIM ! pAdapUrti arthamAM '' zabda jANavo. ekAkSaranAmamAlAmAM sudhAkalaza munie hetu ane pAdapUrti arthamAM vA ve jaNAvela che. tenAthI paNa uparokta arthaghaTananuM samarthana thAya che. huM pAMcamA ane chaThThA paryAya vacce taphAvata 4 (rU.) prastutamAM potAnA AtmAdi dravyanI vartamAna kSaNa eTale zuddha dravyaarthaparyAya. tathA potAnA AtmAdi dravyanI vartamAna kSaNasaMtati eTale azuddha dravyaarthaparyAya. ATalo pAMcamA ane chaThThA paryAya vacce taphAvata jANavo. AgaLanA zlokamAM udAharaNasahita A banne paryAya kahevAze. tethI e banne tyAM spaSTa thaI jaze. # dravyAWparyAyanI preraNA jhIlIe che AdhyAtmika upanaya :- RjusUtranayanA mate darzAvela zabdaagocara ApaNA zuddha ane azuddha jarUrI arthaparyAyane pragaTAvI nija zuddha AtmadravyamAM sadA mATe sthira thavAnI AdhyAtmika preraNA ahIM prApta karavA yogya che. te preraNAne anusaravAthI aSTaprakaraNamAM darzAvela parama pada khUba najIka Ave. tyAM zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "je sthAna duHkhathI mizrita na hoya, pachI bhraSTa na thAya, abhilASAzUnya hoya tene parama pada jANavuM." (14/5).
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2146 0 vyaJjanaparyAyo dIrghakAlavyApI / 24/6 IhAM vRddhavacana sammati dekhADaI chaI - puruSazabda jima puruSanaI, vyaMjana paryAya; "saMmatigraMthaI arthathI, bAlAdi kahAya ll14/dA (232) zrI jina. jima puruSazabdavAcya je janmAdi maraNakAlaparyata eka anugata paryAya, te puruSano vyaMjana paryAya, sammati graMthaI kahio chaI. nanu svalpakAlavartinAmarthaparyAyANAmazuddhatvaM tadA sambhavet, yadi arthaparyAyAH ekasamayAdhikapa kAlaM yAvat sthitibhAjaH syuH| paraM sUkSmatvAdarthaparyAyANAM kathaM sthUlasvalpakAlavyApitvaM syAt ? jA iti cet ? maivam, ekasamayAdhikasamayasthAyiparyAyANAm api dIrghatarakAlInavyaJjanaparyAyApekSayA " arthaparyAyatvaM sammatamevetyatra vRddhavacanasammatimAviSkaroti - 'puruSeti / puruSavyaJjanavAcyaH yathA hi puruSe vynyjnpryaayH| sanmato dostathA vArisvaryaparyAya 24/dA __ prakRte daNDAnvayastvevam - yathA hi puruSavyaJjanavAcyaH puruSe vyaJjanaparyAyaH tathA bAlAdiH - tu arthaparyAyaH sammatau proktaH / / 14/6 / / hiH = yasmAt kAraNAd yathA = yena prakAreNa puruSavyaJjanavAcyaH = puruSazabdavAcyatA''kA liGgitaH janmAdi-maraNakAlaparyantavyApI eko'nugataH vyaJjanaparyAya: = zabdaparyAyaH puruSe = puruSaniSThaH sammatau = sammatitarke siddhasenadivAkarasUrivareNa proktaH = spaSTatayA kathitaH, tathA = avataraNikA :- "thoDAka samaya sudhI rahenArA arthaparyAyo azuddha tyAre saMbhavI zake ke jo arthaparyAyo eka samaya karatAM vadhu samaya sudhI sthiratAne dhAraNa karatA hoya. paraMtu AvuM to zakya nathI. kAraNa ke arthaparyAyo atyaMta sUkSma che. tethI anekakSaNaghaTita sthUla evA thoDAka samaya sudhI phelAIne te arthaparyAyo kaI rIte rahe ? matalaba ke RjusUtranayanA mate zuddha arthaparyAya saMbhave che. paraMtu azuddha arthaparyAya kaI sa rIte saMbhave?' - A pramANenI zaMkA vAcakavargane upasthita thAya to te ucita nathI. kAraNa ke eka samaya karatAM vadhu samaya sudhI TakanArA paryAyo paNa atidIrghakAlIna vyaMjanaparyAyanI apekSAe arthaparyAya tarIke mAnya ja che. A aMge graMthakArazrI jJAnavRddha pUrvAcAryanA vacananI saMmatine ahIM pragaTa kare che : zlokArtha :- kAraNa ke jema "puruSa' zabdathI vAcya paryAya puruSaniSTha vyaMjanaparyAya che - A pramANe saMmatitarka graMthamAM jaNAvela che, tema bAla vagere avasthA arthaparyAya tarIke tyAM jaNAvela che. (14) che manuSyaparyAya janma-maraNaparyanta eka che che vyAkhyArtha:- janmathI mAMDIne maraNakALa sudhI phelAyelo eka anugata evo manuSya paryAya "puruSa' zabdathI (= manuSya zabdathI) oLakhAvAya che. A manuSya paryAya "manuSya' zabdanI vAcyatAthI yukta hovAthI vyaMjanaparyAya kahevAya. AvuM siddhasenadivAkarasUrijIe saMmatitarkamAM atyaMta spaSTapaNe jaNAvela che. je rIte * ma.mAM samatigraMthi' pATha. si.+ko.(9+11) A.(1)no pATha lIdho che.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/6 * jIve ivAnyatrApi azuddhArthaparyAyAH 0 2147 tathA (bAlAdika) bAla-taruNAdiparyAya te (arthathI paryAyatra) arthaparyAya (kahAya=) kahiyA. raNa tima sarvatra lAvInaI levuM. tenaiva prakAreNa tatraiva bAlAdiH = bAla-taruNa-vRddhAdiparyAyaH nAnAkSaNaghaTitasvalpakAlavyApI tu .. eko'nugataH dravyagataH arthaparyAya: proktH| tasmAt kAraNAt 'sthUlakAlasthAyI arthaparyAyaH kathaM / sambhavet ?' iti na zaGkanIyam, yato na hi bAla-taruNAdilakSaNo'rthaparyAyaH samayamAtrasthAyI rA bhavati, apekSitadIrghakAlaM yAvat tatraiva puruSe 'bAla' iti abhinnshbd-prtiiti-vyvhaaraannaamuplbdheH| ma kevalamayamatra vizeSo yaduta kevalaikasamayavartI arthaparyAyaH zuddharjusUtranayaviSayatvAt zuddhadravyArthaparyAyaH, svalpakAlavI cArthaparyAyaH azuddharjusUtranayagocaratvAd azuddhadravyA'rthaparyAya iti| evaM sarvatraiva AkAzAdau vastuni arthaparyAyaH sthUlakAlavyApitayA'pi graahyH| tatazcAnyatrA'pyazuddhArthaparyAyAH sambhavantIti dhyeyam / manuSyazabdavAe manuSyaniSTha vyaMjanaparyAya saMmatitarkamAM jaNAvela che, te ja rIte tyAM ja bAla-taruNa-vRddha vagere paryAyane dravyavartI arthaparyAya tarIke jaNAvela che. je kAraNe bAla-taruNa vagere dazA arthaparyAya svarUpe saMmatitarkamAM jaNAvela che, te kAraNe "sthUlakAlIna = anekakSaNasthAyI azuddha arthaparyAya kaI rIte saMbhave?" - AvI zaMkA na karavI. kema ke A bAla-taruNa vagere avasthAo phakta eka ja kSaNa pUratI nathI hotI. paraMtu te anekaphaNagarbhita thoDA samaya sudhI vyApIne rahenAra hoya che. mANasa prathama kSaNe bAla hoya, bIjI kSaNe taruNa hoya, trIjI kSaNe vRddha hoya ane cothI ja kSaNe mRtyu pAme Avo niyama vyavahAramAM jovA maLato nathI. tethI bAlAdi arthaparyAya mAtra kSaNavyApI nathI paNa sthUlakAlavyApI che. bAla, taruNa vagere paryAya mAtra eka samaya raheto na hovAnuM bIjuM kAraNa e paNa che ke vyavahAramAM apekSita amuka varSo che sudhI te ja mANasamAM bAla vagere eka ja zabda upalabdha thAya che. amuka varaso sudhI bAla vagere rUpe vA ja mANasanI pratIti thAya che. amuka varaso sudhI mANasamAM bAla vagere rUpe ja vyavahAra upalabdha thAya che. tethI azuddha arthaparyAyano apalApa karI zakAya tema nathI. * zuddha-azuddha arthapacaya vacce taphAvata . (va.) ahIM zuddha ane azuddha arthaparyAyamAM taphAvata e che ke mAtra ekasamayavartI arthaparyAya e "zuddha dravya arthaparyAya' kahevAya. kAraNa ke te zuddha RjusUtrano viSaya che. tathA je arthaparyAya eka kSaNa karatAM thoDo vadhu samaya rahe, te azuddha dravyaarthaparyAya kahevAya. kAraNa ke te azuddha RjusUtranayano viSaya che. - azuddha arthaparyAyanI vyApakatA - (rva) manuSyamAM bAlAdi avasthA svarUpa arthaparyAya jema thoDAka sthUla kALamAM vyApIne rahe che tema badhI ja vastumAM arthaparyAya thoDAka samaya sudhI ja lAIne rahe to te paNa azuddha arthaparyAya tarIke kalpI zakAya. tethI AtmAnI jema AkAza vageremAM paNa azuddha arthaparyAya saMbhavI zake. thoDA samaya mATe amuka sthaLe sthira rahelo ghaDo phUTI jAya tyAre AkAzamAM te ghaTaavagAhanAparyAya azuddha arthaparyAya tarIke samajI zakAya che. Ama dharmAstikAya vageremAM paNa azuddha arthaparyAyane dhyAnamAM levA.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2148 0 abhidhAna-pratyaya-vyavahArANAM vastusAdhakatvam - 14/6 za satra thA - '"purisama purisanado *namnArDa marAvaLaMto tasa 3 vAtA pavameyA(? noyA) vahuvijApA* " (sa..132) 14/6ll pa taduktaM sammatitarke "purisammi purisasaddo jammAI mrnnkaalpjjnto| tassa u bAlAiA pajjavajoyA rA bahuvigappA / / " (sa.ta.1/32) iti / zrIabhayadevasUrikRtatadvRttilezastvevam - "atItA'nAgata-vartamAnA'nantArtha__vyaJjanaparyAyAtmake puruSavastuni 'puruSa' iti zabdo yasyA'sau puruSazabdaH tadvAcyA'rthaH janmAdirmaraNa(kAla)- paryantaH abhinna ityarthaH, 'puruSa' itybhinnaa'bhidhaan-prtyy-vyvhaarprvRtteH| tasyaiva bAlAdayaH paryAyayogAH = za pariNatisambandhAH bahuvikalpAH = anekabhedAH pratikSaNasUkSmapariNAmAntarbhUtAH bhavanti, tatraiva tthaavytirekjJAnotpattaH ............ ja saMmati vyAkhyAkAramatapradarzana . (ju.) sammatitarka prakaraNamAM A bAbatane jaNAvatA kahela che ke "mANasamAM "mANasa" zabda janmathI mAMDIne maraNakALa sudhI pravarte che. mANasanA bAla vagere paryAyonA saMbaMdhamAM aneka bhedo paDe che." vyAkhyAkAra zrIabhayadevasUri mahArAje prastuta saMmatitarkavacananI vistArathI chaNAvaTa karela che. te vyAkhyAno upayogI aMza prastutamAM jaNAvavAmAM Ave che. te A pramANe che - "vizvaprasiddha "mANasa' nAmanI vastu atIta, anAgata ane vartamAnakAlIna anaMta arthaparyAyasvarUpa ane anaMta vyaMjanaparyAyasvarUpa che. A "mANasa" nAmanA padArthamAM mANasa nAmanA zabdano prayoga thAya che. janmathI mAMDIne maraNa sudhI mANasamAM "mANasa" zabdano prayoga thAya che. arthAt "mANasa" zabdathI oLakhAto padArtha janmathI mAMDIne maraNa sudhI eka ja che. janmathI mAMDIne maraNa sudhI "mANasa" vastu eka ja hovAnuM kAraNa ja e che ke janmathI mAMDIne maraNa sudhI temAM "mANasa' evo eka ja zabda prayojAya che. janmathI mAMDIne maraNa sudhI tenI mANasa tarIke ja pratIti thAya che. tathA janmathI mAMDIne maraNa sudhI temAM sarva loko mANasa tarIkeno ja vyavahAra kare che. Ama atIta, anAgata, vartamAnakAlIna anaMta arthaparyAya svarUpa A ane anaMta vyaMjanaparyAya svarUpa mANasapadArtha eka ja che, badalAto nathI, temAM te phlAIne rahe che - evuM siddha thAya che. te eka ja mANasamAM bAla, taruNa vagere vividha paryAyapariNationo kAlAMtare saMbaMdha thato hoya che. A bAlAdi paryAyanA saMbaMdho anekavidha che. mANasamAM (AtmAmAM) pratikSaNa je sUkSma pariNAmo utpanna thAya che, temAM ja bAlAdi paryAyanA saMbaMdhano aMtarbhAva thAya che. kAraNa ke te ja mANasamAM tathAvidha vyatireka jJAna = niSedhAtmaka bhAna kAlAMtaramAM utpanna thAya che." vidheyAtmaka-niSedhAtmaka pratItinI vicAraNA spaSTatA :- janmathI mAMDIne maraNa sudhI mANasane udezIne "A mANasa che', "A mANasa che", "A mANasa che' ... A pramANe anvayajJAna = anugata buddhi = vidheyAtmaka pratIti sau koIne nirvivAda rUpe thAya che. Ama dIrgha kALa sudhI "mANasa" nAmano padArtha sthAyI che - tevuM siddha thAya che. paraMtu janmathI mAMDIne maraNa sudhI "A bALa che', "A bALa che", "A bALa che...'.. evI anvayAtmaka buddhi saune * * cihradayamadhyavartI pATha ko.(11)mAM nathI. 1, pure puruSa banmaribattiparyantaH tasya tu vAtArijA paryAyayogA bhuviklpaaH||
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/6 ___ zabdaparyAyo'rthadharmaH / 2149 athavA puruSavastuni puruSadhvaniH = vyaJjanaparyAyaH / zeSo bAlAdidharmakalApo'rthaparyAya iti gAthAsamudAyArthaH / / .....taMtra nAmanayAmAthAt nAma-nAmavatorameAt "puruSa'zaddha iva puruSArthastha vyagnanaparyAya | yadvI puruSa' iti zabdo vAcako yasya arthagatatadvAcyadharmasya asau puruSazabdaH / sa cA'bhidheyapariNAmarUpo vyaJjanaparyAyaH / kathaM nA'rthadharmaH ? thatI nathI. zarUAtanA varasomAM "A bAla che, gharaDo nathI' - A rIte pratIti thAya che. pachInA varasomAM A taruNa che. have A kAMI nAnuM bALaka nathI' - AvI pratIti thAya che. thoDAka varaso bAda "A yuvAna che, nAnuM bacyuM nathI' - AvI pratIti thAya che. tathA pAchalI avasthAmAM "have A gharaDo thaI gayo, pahelAnI jema yuvAna nathI' AvI pratIti thAya che. matalaba ke palaTAtA kALanI sAthe "A gharaDo nathI, A bALaka nathI, A yuvAna nathI...' ItyAdi rUpe vividha vyatirekabuddhi = niSedhAtmaka pratIti te ja mANasane udezIne thAya che. tethI mANasa tarIkeno vyaMjanaparyAya dIrgha kALa sudhI vyApta hovA chatAM bAlAdi paryAya manuSyaparyAyanI jema dIrdhakALavyApI nathI paraMtu thoDA thoDA varaso sudhI te bAlAdi paryAya vyApIne rahe che - tevuM uparokta vicAra-vimarza dvArA phalita thAya che..... nAma-nAmIno abheda : nAmanAya . (athavA) vyAkhyAkAra abhayadevasUrijI mahArAja "athavA' zabdano prayoga karIne saMmatitarka graMthanI prastuta gAthAnI bIjI rIte vyAkhyA kare che. "puruSa padArthamAM vaparAto "puruSa' zabda e vyaMjanaparyAya jANavo. tathA bAkInA bAla-taruNa vagere guNadharmono = avasthAono samUha te arthaparyAya jANavo. A pramANe saMmatitarkanI gAthAno samudAyArtha jANavo. gAthAnA eka eka zabda upara bhAra ApIne chaNAvaTa karavAnA badale samagratayA gAthAnuM vihaMgAvalokana karavAthI je artha samajAya te artha gAthAno che samudAyArtha kahevAya che.... jainazAsanamAM aneka prakAranA nayo batAvelA che. temAMthI nAmanayanA abhiprAyathI vicArIe to puruSa evo zabda e ja puruSa vastuno vyaMjanaparyAya che. je vastune vize zabdano = nAmano prayoga thAya te vastu nAmI = nAmavALI kahevAya. nAmanayanA abhiprAyathI nAma ane nAmI vacce abheda rahelo che. A kAraNasara "puruSa' zabdano = nAmano nAmImAM = puruSa vyaktimAM abheda mAnIne "puruSa' zabdane puruSavyaktinA vyaMjanaparyAya tarIke ahIM oLakhAvela che. athavA to puruSa: zabdaH carca te puruSazabda' A mujaba bahuvrIhi samAsane ahIM svIkArIne bIjI rIte paNa vyAkhyA karI zakAya ke puruSavyaktimAM rahela je guNadharma (= pariNati) "puruSa' zabdathI jaNAvI zakAya, je guNadharmano (= prastutamAM mANasAI svarUpa pariNatino) vAcaka puruSa" ke "mANasa" evo zabda che te guNadharma ja "puruSa' zabda tarIke samajavo. tethI te mANasAI vagere arthapariNati svarUpa manuSyadharmAtmaka vyaMjanaparyAya zA mATe arthano = vastuno dharma = paryAya na bane ? che vyaMjanaparyAya paNa vastuniSTha che spaSTatA :- mANasAI nAmanI manuSyaniSTha pariNatine "manuSya' zabda jaNAve che. tethI "mANasa zabda' AvA zabdamAM bahuvrIhi samAsane svIkAravAthI teno artha thaze manuSyapariNati = mANasAI. Ama vyaMjanaparyAya paNa zabdavAcya vastuno dharma banaze.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/6 2150 puruSasya ekAnekarUpatA pa rA sa ca vyaJjanaparyAyaH puruSotpatteH Arabhya A puruSavinAzAd bhavati iti janmAdirmaraNasamayaparyanta uktaH / tasya tu bAlAdayaH paryAyayogA bahuvikalpAH = tasya puruSA'bhidheyapariNAmavato bAla-kumArAdayaH tatropalabhyamAnA arthaparyAyA bhavanti anantarUpAH / evaJca puruSo vyaJjanaparyAyeNa ekaH bAlAdibhistu arthaparyAyaiH - aneH" (sa.ta.1/32) ti| pUrve (4/ + 14/2) tezato zitADapIya vyAvyA sopayojitvAvatra vistaralezena darzitA / prayojanabhedAnnA'tra paunaruktyaM doSatayA jJeyam / ka tatazca azuddhadravyavyaJjanaparyAyAtmakapuruSApekSayA'lpakAlavartitvena bAla-taruNAdInAm arthaNi paryAyatve'pi svalpakAlasthAyitA arthaparyAyagatA'zuddhatvasAdhikA siddhAntasiddhaiveti phalitametAvatA / # arthaparyAya paNa alpakAlasthAyI (sa ca.) tathA te vyaMjanaparyAya mANasanI utpattithI mAMDIne mANasanA vinAza sudhI sthira rahe che. te kAraNathI te 'puruSa' zabda = mANasAI = manuSya pariNati = vyaMjanaparyAya azudgha dravyavyaMjanaparyAya janmathI mAMDIne maraNasamaya sudhI eka ja kahevAyela che. AvA vyaMjanaparyAyanA bAla vagere paryAyonA saMbaMdho aneka prakAre paDe che. 'aneka prakAre' eTale anaMta rUpe tema samajavuM. kAraNa ke 'puruSa' zabdathI vAcya (= jaNAvAtI) pariNitane dhAraNa karanAra puruSavyaktinA bAla-kumAra vagere vikalpa rUpe = bheda rUpe = prakAra rUpe te paryAyasaMbaMdho hoya che. prastuta zAkhAnA pAMcamA zloka mujaba vicArIe to, bAla -kumAra vagere arthaparyAyasvarUpa che, kAraNa ke teo puruSa karatAM alpakALavartI che. bAla-kumAra Adi avasthAo puruSa karatAM dIrghakALavartI nathI. tethI te bAla-kumAra vagere paryAyo vyaMjanaparyAyasvarUpa nathI banatA paraMtu arthaparyAyasvarUpa bane che. tat tat kSaNanA bhedathI sUkSmarUpe te arthaparyAyonA anaMta bheda che. kSaNika evA zuddha arthaparyAyanI apekSAe bAlAdi paryAyonA saMbaMdho aneka vikalpavALA kahevAya che. A rIte vicAra karavAthI niSkarSa evo Ave che ke vyaMjanaparyAyathI mANasa eka che ane bAla -taruNa vage2e (azuddha) arthaparyAyothI mANasa aneka che.'' A pramANe saMmativyAkhyAkAra zrIabhayadevasUrijI mahArAje jaNAvela che. pUrve (4/5 + 14/2) prastuta saMmatitarkavRtti AMzika rIte jaNAvela ja hatI. chatAM paNa ahIM upayogI hovAthI thoDAka vistArathI jaNAvela che. mahopAdhyAyajIe paNa pUrve (4/5) ane ahIM saMmatitarkanI prastuta gAthA judA-judA prayojanathI jaNAvI che. mATe A punaruktine doSarUpa mAnavI nahIM. = * arthaparyAyo azuddha paNa hoya (tataT.) tethI saMmativyAkhyAkAranA uparokta vicAra-vimarzathI evuM phalita thAya che ke bAla-taruNa vagere avasthAo azudva dravyavyaMjanaparyAya svarUpa puruSa karatAM alpakAlavartI hovAthI arthaparyAyasvarUpa che. tema chatAM paNa bAla-taruNa vagere arthaparyAyo mAtra eka kSaNa nathI rahetA paraMtu amuka varaso sudhI rahe che. Ama eka samaya karatAM adhika samaya sudhI rahevApaNuM arthaparyAyamAM siddha thAya che. arthaparyAyagata prastuta svalpakAlasthAyitA jaina siddhAMtamAM prasiddha ja che. tathA A anekakSaNasthAyitA arthaparyAyane azuddha tarIke sAbita karavA mATe samartha che. tethI arthaparyAyanA zuddha ane azuddha evA bhedano apalApa karI zakAto nathI.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2151 . 24/6 * vyaJjanArthaparyAyamImAMsA : "azuddhArthaparyAyAH jIvasya SaTsthAnagatakaSAyahAni-vRddhitaH vizuddhisaGklezarUpazubhA'zubhalezyAsthAneSu pa jJAtavyAH" (paJcA.16) iti paJcAstikAyavRttau jayasenAcAryaH / niruktasva-parApekSasadRza-visadRzavyaJjanA'rthaparyAyaiH astitva-nAstitvAbhyAM samanuviddhaM samutpAdAditrailakSaNyAnvitaM vastutvA'vacchinnaM samavaseyam / tadidamabhipretyoktaM syAdvAdakalpalatAyAm - "tatra ca paraparyAyairvisadRzaiH paTatvAdibhirnAsti ghaTadravyam, sadRzaistu sattva-dravyatva-pRthivItvAdibhiH vyaJjanaparyAyairastyeva, za sAdhAraNA'sAdhAraNasya sAmAnya-vizeSarUpasya vastuno guNa-pradhAnabhAvena sadAdizabdavAcyatvAt / arthaparyAyaistu RjusUtrAbhimataiH sadRzairapi nAsti, anyonyavyAvRttasvalakSaNagrAhakatvAt tsy| svaparyAyairapi pratyutpannaiH / / tatsamaye'styeva, vigata-bhaviSyadbhistu kathaJcidasti, kathaJcid nAsti, tatkAle tacchaktyA tasyaikatvAt, Ni che lezvAsthAnamAM azuddha arthaparyAya che. (".) paMcAstikAyavyAkhyAmAM digaMbarAcArya jayasenajI ema kahe che ke "anaMtabhAga-asaMkhyabhAga -saMkhyAtabhAga-saMkhyAtaguNa-asaMkhyAtaguNa-anaMtaguNa A pramANe SasthAnasaMbaMdhI kaSAyanI hAni thavAthI prApta thanAra vizuddhisvarUpa zubhalezyAnA sthAnomAM tathA SasthAnapatita kaSAyavRddhi thavAthI prApta thanAra saMklezAtmaka azubhalezyAnA sthAnomAM jIvanA azuddha arthaparyAyo jANavA." samayamAtrasthitika nahi paNa aMtarmuhUrvakAlIna sthitivALA hovAthI uparokta arthaparyAyo azuddha tarIke ahIM darzAvela che. je vibhinna vyaMjana-arthapacaMcathI saasat trilakSaNa jagata che (ni.) hamaNAM A zAkhAmAM jaNAvI gayelA svasApekSa ane parasApekSa evA samAna ane asamAna evA vyaMjanaparyAyanI apekSAe tathA arthaparyAyanI apekSAe astitva ane nAstitva dvArA vaNAyela pratyeka vastu samutpAda-vyaya-dhrauvyathI atyaMta mizrita thayela che - tema samajavuM. A ja abhiprAyathI mahopAdhyAya e zrIyazovijayajI mahArAje syAdvAdakalpalatA vyAkhyAnA sAtamA stabakamAM jaNAvela che ke "vastunA A guNadharmonI bAbatamAM A jANavA yogya che ke padArthanA je visadazaparyAya eTale ke paraparyAya hoya che, ke te dharmothI padArthanuM astitva nathI hotuM. jema ke paTavArirUpe ghaTadravyanuM astitva nathI hotuM. paraMtu je sadazaparyAya hoya eTale ke vastumAM anuvRtta dharma hoya, te badhA ghaTanA svaparyAya kahevAya. jema ke ghaTadravyamAM | rahela sattA-dravyatva-pRthvItva vagere. A dharmothI ghaTanuM astitva hoya che. vastu sAdhAraNa-asAdhAraNa arthAt sAmAnya-vizeSAtmaka hoya che. vastumAM rahela A sAmAnya-vizeSAtmaka rUpomAM gauNa-mukhyabhAvanI vivakSAthI te vastu sata vagere sAmAnya zabdathI ane ghaTa vagere vizeSazabdathI vAcya bane che. RjusUtranaya anusAra, sadaza (=sAmAnya) arthaparyAyothI paNa vastunuM astitva nathI hotuM. kema ke te naya parasparavyAvRtta svalakSaNa vastuno grAhaka che. tathA RjusUtramate svakIya vilakSaNaparyAyo = vizeSaparyAyo paNa je vartamAnakAlIna hoya, tenAthI je vastunuM astitva hoya che. tathA te paryAyothI vastunuM astitva hoya ja che. paraMtu prastuta RjusUtra sunaya hovAthI naigamAdinayane sApekSa che. tethI tenA mate atIta ane bhAvI svaparyAyothI vastunuM kathaMcit astitva ane kathaMcit nAstitva banne hoya che. kema ke vastu potAnI zaktithI (= UrdhvatA sAmAnyathI = potAnA dravyAMzarUpathI) vartamAnakALamAM, bhUtakALamAM ane bhAvikALamAM paNa eka hoya che. tethI vartamAna kALe paNa UrdhvatAsAmAnyazaktirUpe atIta - anAgata svaparyAyothI dravya-guNa-paryAyAtmaka te vastu abhinna
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2152 0 nizcayato bAlAdayo na jIvaparyAyA: 0 14/6 tadrUpavyaktyA ca bhinntvaaditi| pratyutpannaiH api ekaguNakRSNatvAdibhiranaikagamaiH bhjneti| evaM svataH parato vA'nuvRtti-vyAvRttyAdyanekazaktiyuktotpAdAditrailakSaNyalakSaNamanekAntAtmakaM jagad vibhAvanIyam" (zA.vA.sa. 7//pRSTha-21) tA 3ii paDyuma-pachI prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - asmadIyA bAla-taruNa-yuvAdyarthaparyAyAH asmadIyAM saMsAridazAM rza jnyaapynti| manuSya-pazuprabhRtyavasthAnalakSaNA asmadIyavyaJjanaparyAyAH api asmadIyAM saMsAridazAM - darzayanti vyvhaartH| vyavahAranayato jIvaparyAyatayA ime ucyante tathApi na te jIvasya bhavanti, na vA jIvaH tanmayo bhavati prmaarthtH| tathAvidhavyavahAradRSTivyagratayA tAdRzavyavahAraM satyApayan " 'bAlAdayaH nazvarasya zarIrasya paryAyAH, na tu mm| ahaM tu amUrttaH, atIndriyaH, asaGgaH, kA anazvaraH, zuddhacaitanyA'khaNDapiNDo'smIti zuddhanizcayagocarazraddhAdIpikAM vidhyaapyti| hoya che. tathA te te kALe vidyamAna te te vyaktirUpe (= ghaTavAdisvarUpe) te vastu atIta-anAgata paryAyothI bhinna hoya che. temaja vidyamAna evA paNa svakIya anekavidha ekaguNa-dviguNakRSNatva vagere dharmothI vastunI bhajanA arthAt anekAMtarUpatA hoya che. arthAt vidyamAna kRSNavarNa tamAmasvarUpe ghaTAdimAM satuM nathI. paraMtu vivakSita vidyamAna ekaguNakRSNatva vagere svarUpe ja zyAmaghaTAdimAM te sat che. AvI bhajanA = anekAntarUpatA ahIM jANavI. A rIte jagata svataH anuvRtti ane parataH vyAvRtti vagere aneka zaktiothI yukta utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa lakSaNatrayathI AzliSTa anekAMtasvarUpa che." A rIte pAMcamA ane chaThThA paryAyanuM nirUpaNa pUrNa thayuM. spaSTatA :- ahIM sattva-dravyatva vagere trikALavartI vastunA sAmAnyadharmone vyaMjanaparyAya ane vastunA vartamAnakAlamAtravRttirUpane arthaparyAya kahevA pAchaLano Azaya evo jaNAya che ke je svarUpa pravRtti sa -nivRttimAM upayogI hoya arthAta je svarUpathI bhAvI vastumAM ISTasAdhanatAjJAnathI pravRtti ane aniSTasAdhanatAjJAnathI nivRtti thAya che, te svarUpane vyaMjanaparyAya kahevAya che. kema ke te kAraNatACI avacchedakAdi rUpathI vastumAM ISTAniSTa arthakriyAnI yogyatAnI jJapti thAya che. paraMtu je svarUpathI vastu arthakriyAnI upadhAyaka hoya che, te vastunuM svarUpayogyatAAtmaka sAmAnyarUpa na banatA tenuM rA vartamAnakAlamAtravRtti vizeSarUpa (kurvakUpa) bane che. tene arthaparyAya kahevAya che. A rIte "arthaparyAya" zabdano "vastumAM arthakriyAupadhAyakatAno prayojaka paryAya' Avo artha karI zakAya che. e banne prakAranA saMsArI paryAyane haTAvIe che. AdhyAtmika upanaya :- ApaNA bAla-taruNa-yuvAna Adi arthaparyAyo ApaNI saMsArI dazAne sacave che. tathA mANasa. paza vagere avasthA svarUpa ApaNA vyaMjanaparyAyo paNa vyavahArathI ApaNI saMsArI dazAne sUcave che. vyavahAranayathI A arthaparyAyo ane vyaMjanaparyAyo jIvanA kahevAya che. paraMtu teTalA mAtrathI te paryAyo paramArthathI jIvanA banI jatA nathI ke jIva te-te paryAyamaya paramArthathI banI jato nathI. "A jIva bALaka che, te jIva yuvAna che' - ItyAdi vyavahAromAM ajJAnI jIva khoTI thAya che. tevI vyavahAradaSTimAM vyagra banIne tevA vyavahArone sAco TharAvavA jatAM potAnI zuddhanizcayasaMbaMdhI zraddhAnI dIvaDIne te bUjhAvI de che. "bAla, yuvAna vagere paryAyo nazvara evA zarIranA che. te mArA paryAya nathI. huM to amUrta, atIndriya, asaMga, anazvara ane zuddhacaitanyano akhaMDa piMDa chuM" - Avo
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/6 zuddhavyaJjanA'rthaparyAyAH prAdurbhAvanIyAH 2153 'bAlAdayaH dehapudgalaparyAyA' ityanaGgIkAre tu tAttviko dehAdyAtmabhedavijJAnapariNAmaH granthibhedazca sudurlbhau| nijazuddhAtmadravyasvabhAvavinizcayaH azuddhanizcayanayato'pi na sulabhaH kimuta upacAra- p bahulavyavahAranayataH? bAla - yuvAdiparyAyalakSyatazca svAnubhUtiH naiva jAyate / ato yathArthanijazuddhAtmadravyasvabhAvazraddhAnAdyartham, granthibhedottarakAlInA'parokSasvAnubhUtyartham, tAdRzavyaJjanArthaparyAyapravAhocchedArthaJca tAdRzavyavahAradRSTiH tyAjyaiva / ma prakRte "na me mRtyuH kuto bhItirna me vyAdhiH kuto vyathA ? / nA'haM bAlo na vRddho'haM na yuvaitAni rza pudgle||" (iSTo. 29) iti devanandikRteSTopadezakArikA vibhAvanIyA / itthaM saMsAridazAsUcakaitAdRzavyaJja- ka nArthaparyAyonmUlanena asmadIyasiddha-buddha-muktadazAjJApakazuddhadravyavyaJjanArthaparyAyaprakaTIkaraNe eva asmadIyaM [TM tAttvi zreyaH samAviSTamiti| tatazva "vizuddhasvarUpatAmaH" (dha.vi.8/38), "JAtyantiI. vyAvAdhAnivRttiH" (dha.bi.8/39), "sA nirupamaM sukham" (dha.bi.8/40) ityAdirUpeNa dharmabindau haribhadrasUridarzitaM kA siddhasvarUpaM na durlabhamityavadheyam / / 14/6 / / tAttvika zraddhAno sAco dIpaka te vyavahAronI dRDha zraddhA karavA jatAM bUjhAI jAya che. svAnubhUti mATe vyavahAradRSTi tyAjya ('vAtA.) 'bAla, yuvAna vagere dehapudgalanA ja paryAyo che' - Avo svIkAra jo na thAya to 'zarIra ane AtmA judA ja che' - AvI tAttvika bhedavijJAnapariNati durlabha bane. tevA jIvane rAgAdithI ke vikalpAdithI ke karmAdithI bhedajJAna thAya nahi. deha-rAga-dveSa-vikalpa vagerethI potAnA upayogane chUTo pADyA vinA to graMthibheda atyaMta durlabha ja banI jAya che. potAnA zuddha AtmadravyanA svabhAvano yathArtha nizcaya to azuddha nizcayanayathI paNa thato nathI. to pachI upacArane ja Dagale ne pagale mukhya su karanAra vyavahAranayathI to te svabhAvano nirNaya kyAMthI thAya ? tathA bAla, yuvAna Adi paryAyonA lakSe AtmajJAna pragaTa thatuM nathI, aparokSa svAnubhUti thatI nathI ja. tethI (1) potAnA zuddha AtmadravyanA ]] yathArtha svabhAvanI zraddhA-ruci-jANakArI meLavavA mATe tathA (2) graMthibheda pachInA samaye thanAra tAttvika aparokSa svAnubhava = AtmasAkSAtkAra mATe (3) temaja tathAvidha azuddha vyaMjanaparyAyanA ane arthaparyAyanA s pravAhano uccheda karavA mATe tevA vyavahAranI dRSTi-zraddhA-ruci choDavI ja joIe. * bAlAdi paryAyo zarIranA ja che * vRddha - (.) prastutamAM "mAruM maraNa nathI to Dara kyAMthI ? mane roga nathI to vyathA kyAMthI ? huM bAla nathI ke nathI ke yuvAna nathI. e sarva avasthAo to pudgalanI che" - A mujaba devanaMdIracita ISTopadezanI kArikAnA arthanI vibhAvanA karavI. A rIte ApaNI saMsArI dazAne sUcavanArA prastuta vyaMjanaparyAyanuM ane arthaparyAyanuM unmUlana karIne ApaNI siddha-buddha-muktadazAne darzAvanArA zuddhadravyagocara vyaMjanaparyAyane ane arthaparyAyane pragaTa karavAmAM ja ApaNuM tAttvika kalyANa samAyeluM che. te pravRttithI dharmabiMdumAM varNavela siddhasvarUpa durlabha nathI - e khyAlamAM rAkhavuM. tyAM zrIharibhadrasUrijIe mokSane darzAvatAM kahela che ke 'tyAre vizuddha AtmasvarUpano lAbha thAya che. duHkhanI atyaMtanivRtti thAya che. te nirupama sukharUpa che.' (14/6)
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ * SaTsthAnapatitavRddhi-hAnivimarzaH 24/7 "kevalajJAnAdika zuddhaguNavyaMjana paryAya ja hoI, tihAM artha paryAya nathI.'" ehavI koIka dikpaTAbhAsanI zaMkA TAlavAne kahie chaIM 2154 SaguNahANI-vRddhithI, jima agurulahutta; nava nava| tima khiNabhedathI, kevalapaNi vRtta ||14/7NA (233) zrI jina. nanu kevalajJAnAdiH zuddhaguNavyaJjanaparyAya eva / zuddhaguNavyaJjanaparyAyalakSaNe kevalajJAnAdau arthaparyAyAH na sambhavanti / tatra tadasambhavena zuddhaguNArthaparyAyA na svasattAM bibhratIti dikpaTA - bhAsazaGkA'panodAya Aha- 'ki'ti SaDguNahAni-vRddhito yathA'gurulaghuparyAyA hi sUkSmAH / tathA kSaNabhedabhinnAH kevalajJAne'pi paryayAH / / 14/7 / / prakRte daNDAnvayastvevam - yathA SaDguNahAni-vRddhitaH agurulaghuparyAyAH sUkSmA hi tathA kevalajJAne'pi kSaNabhedabhinnAH sUkSmAH paryAyAH / / 14/7 / / ' 1] 'yathA' 'tathA' atra sAmyuM, "yathA tathaivevaM sAmyuM" (ga.o.2/4-pR.446) kRti amarozavavanAt| kA tatazca yathA bhagavatIsUtre (2/1/112) pudgalaparamANu-sUkSmaskandhA'mUrttadravyaniSThatayA darzitasya agurulaghuguNasya zuddhA arthaparyAyAH = agurulaghuparyAyAH SaDguNahAni - vRddhita: = anantabhAgA'saGkhyAtabhAga avataraNikA :- "kevaLajJAna vagere zuddha guNavyaMjanaparyAya ja che. zuddhaguNavyaMjanaparyAyasvarUpa kevalajJAnAdimAM arthaparyAyo saMbhavatA nathI. tyAM te na saMbhavatA hovAthI zuddhaguNaarthaparyAyo potAnA astitvane dhAraNa karatA nathI. matalaba ke kevalajJAnAdimAM zuddhaguNaarthaparyAyo che ja nahi" - AvI digaMbarAbhAsanI zaMkAne dUra karavA mATe graMthakArazrI jaNAve che ke : zlokArtha :- jema SadguNa hAni-vRddhinI apekSAe agurulaghu paryAya sUkSma ja rahelA che, tema kevalajJAnamAM paNa kSaNabhedathI vibhinna prakAranA arthaparyAya rahelA che. (14/7) * agurulaghuparyAyanA bAra bheda vyAkhyArtha :- "yathA, tathA, va, vaM - zabda sAmya arthamAM vaparAya" - A pramANe amarakozamAM jaNAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM rahela yathA, tathA zabda daSTAMta-dAntika vacce samAnatA jaNAvavAnA arthamAM che. bhagavatIsUtramAM bIjA zatakanA prathama uddezamAM svataMtra pudgalaparamANu, sUkSma skaMdha tathA amUrtadravyamAM agurulaghu paryAyo jaNAvelA che. te agurulaghu paryAyomAM SadguNa vRddhi ane hAni thAya che. te A pramANe - (1) anaMtabhAga hAni, (2) asaMkhyAtabhAga hAni, (3) saMkhyAtabhAga hAni, (4) saMkhyAtaguNa hAni, (5) asaMkhyAtaguNa hAni, (6) anaMtaguNa hAni. tathA (1) anaMtabhAga vRddhi, (2) asaMkhyAtabhAga vRddhi, (3) saMkhyAtabhAga vRddhi, (4) saMkhyAtaguNa vRddhi, (5) asaMkhyAtaguNa ko.(11)mAM 'paryAya ja nathI huI' pATha che. pustakomAM 'TAlaI chaIM' pATha. A.(1)mAM pATha lIdho che. ko.(4)mAM 'pajjava' pATha. ko.(1)mAM 'nava nara' pATha.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2155 pa * zukhaguNArthaparyAye prameyakendritanizcayanayAbhigamaH "paDyuLAni-vRddhitakSaLAnunayuparyAyA:sUkSmArthaparyAyA" e jima (vRtta = uttam) kahiuM chai, saGkhyAtabhAga-saGkhyAtaguNA'saGkhyAtaguNA'nantaguNahAni - vRddhibhyAM sUkSmA anantAH arthaparyAyA hi = eva uktAH / yathA ca devasenena AlApapaddhatau "agurulaghuvikArAH svabhAvaparyAyAste dvAdazadhA SaDvRddhi -haaniruupaaH| anantabhAgavRddhiH, asaGkhyAtabhAgavRddhiH, saGkhyAtabhAgavRddhiH, saGkhyAtaguNavRddhiH, asaGkhyAtaguNavRddhiH, rA anantaguNavRddhiH iti SaDvRddhiH / tathA anantabhAgahAniH asaGkhyAtabhAgahAniH saGkhyAtabhAgahAniH, ma saGkhyAtaguNahAniH, asaGkhyAtaguNahAniH anantaguNahAniH iti SaDhAniH / evaM SaDvRddhi-hAnirUpA dvAdaza jJeyAH" (A.pa.pR.3) ityevaM svabhAvaparyAyarUpeNa dvAdazadhA vibhaktA agurulaghuguNasya paryAyA svataH pratikSaNaM vivartamAnA arthaparyAyA evoktAH prameyakendritazuddharjusUtranayalakSaNanizcayanayadRSTyA / ka 14/7 vRddhi, (9) anaMtaguNa vRddhi. A pramANe cha prakAre hAni ane vRddhi agurulaghu paryAyamAM darzAvela che. prastuta SasthAnapatita hAninI ane vRddhinI apekSAe agurulaghu paryAyo atyaMta sUkSma banI jAya che. tethI te anaMta banI jAya che. A agurulaghu paryAyo zabdaniSTha nathI paNa arthaniSTha che. tethI te arthaparyAya tarIke ja zAstramAM jaNAvela che. devasenajIe paNa AlApapaddhati graMthamAM jaNAvela che ke 'agurulaghu nAmanA vikAro sUkSmadravyamAM svAbhAvika rIte rahelA hoya che. tethI te svabhAvaparyAya kahevAya che. te cha prakAranI vRddhi svarUpa ane cha prakAranI hAni svarUpa hovAthI bAra prakAranA che. vRddhi-hAni A prakAre samajavI - (1) anaMtabhAga vRddhi, (2) asaMkhyAtabhAga vRddhi, (3) saMkhyAtabhAga vRddhi, (4) saMkhyAtaguNa vRddhi, (5) asaMkhyAtaguNa vRddhi, (6) anaMtaguNa vRddhi. A pramANe agurulaghu gweon paryAyonI cha prakAranI vRddhi prApta thAya che. tathA hAni paNa cha prakAre samajavI. te A rIte - (1) Cu anaMtabhAga hAni, (2) asaMkhyAtabhAga hAni, (3) saMkhyAtabhAga hAni, (4) saMkhyAtaguNa hAni, (5) asaMkhyAtaguNa hAni ane (6) anaMtaguNa hAni. A pramANe cha prakAranI hAni svarUpa ane A cha prakAranI vRddhi svarUpa agurulaghu paryAyo bAra prakAre jANavA.' A pramANe AlApapaddhati graMthamAM devasenajIe agurulaghu paryAyano svabhAvaparyAyarUpe bAra prakAre vibhAga pADelo che. bAra prakAranA vibhAgamAM vaheMcAyelA agurulaghu paryAyo potAnI jAte ja pratikSaNa parAvartana pAme che. pratikSaNa palaTAtA evA agurulaghu paryAya arthaparyAya tarIke ja tyAM prameyakendrita zuddha RjusUtranayasvarUpa nizcayanayanI dRSTie jaNAvelA che. SasthAnapatita vRddhi-hAnino vicAra spaSTatA :- eka agurulaghu guNanA paryAya karatAM bIjo agurulaghu guNano paryAya zaktinI apekSAe bamaNo moTo hoya. anya koI agurulaghu guNanA paryAya karatAM te dasagaNo moTo hoya, bIjA koIka agurulaghu guNanA paryAya karatAM te saMkhyAtagaNo moTo hoya, asaMkhyAtagaNo moTo hoya, anaMtaguNa moTo hoya - ItyAdi hakIkata AgamamAM varNavela che. A vRddhi agurulaghu guNanA paryAyonI vRddhirUpa samajavI. tathA hAni paNa agurulaghu guNanA paryAyanI hAnirUpa samajavI. Ama eka paramANumAM rahela agurulaghu
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21560 zuddhaguNArthaparyAye AdhyAtmikanizcayanayAbhiprAya: 0 14/7 kArtikeyAnuprekSAvRttau zubhacandreNa api "agurulaghuvikArAH svbhaavpryaayaaH| te dvAdazadhA" (kA.a. 242/9.973) tyAdhum | idamevAbhipretya dravyasvabhAvaprakAze mAilladhavalena api "agurulahugA'NaMtA samayaM samayaM samubbhavA je vi| davvANaM te bhaNiyA sahAvaguNapajjayA jANa / / " (dra.sva.pra.21) ityuktam / ___yattu "svabhAvaparyAyo nAma samastadravyANAm AtmIyA''tmIyA'gurulaghuguNadvAreNa pratisamayam udIyamAnaSaTsthAnapatitavRddhi-hAninAnAtvA'nubhUtiH" (pra.sA.93 vyA.) iti pravacanasAratattvapradIpikAvyAkhyAkRtA amRtacandreNa uktaM tattu AdhyAtmikanizcayanayadRSTyA zuddhaguNArthaparyAyapratipAdanaparamiti vibhAvanIyam / guNanA paryAya karatAM anya paramANumAM rahela agurulaghu guNanA paryAyonI vRddhi ane hAni upara mujaba cha prakAranI hoya che. sarva sUkSma-amUrta dravyomAM rahenArA te paryAyo pratikSaNa badalAya che. tethI agurulaghu guNanA paryAya arthaparyAyasvarUpa ja che. agurulaghu paryAyo saMkhyAnI dRSTie anaMtA che. sUpha ravabhAvaparyAyano atideza -pha (rji) kArtikeyAnuprekSAvRttimAM digaMbara zubhacandrajIe paNa "agurulaghuvikAro svabhAvaparyAyAtmaka che. te bAra prakAre che' - ItyAdi bAbata vistArathI jaNAvela che. je pramecakendrita nizvanacano vimarza che (4) prameyakendrita nizcayanayanI dRSTie zuddha guNanA arthaparyAyanuM pratipAdana karavAnA abhiprAyathI Rii ja dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM mAIladhavale paNa jaNAvela che ke "dravyonA ananta agurulaghuguNa je pratisamaya pariNamana kare che tene paNa dravyanA svabhAvaguNaparyAya kahelA che - tema jANo." ahIM CT "svabhAvaguNaparyAya' zabdathI zuddhaguNaarthaparyAya ja abhipreta che. - AdhyAtmika nacathI ravabhAvaparyAyanI vyAkhyA ja (va.) pravacanasAra granthanI tattvapradIpikA nAmanI vyAkhyA karanArA digaMbarAcArya amRtacandrajIe je jaNAvela che ke "samasta dravyomAM potapotAnA agurulaghu guNa dvArA pratisamaya utpadyamAna SasthAnapatita vRddhi-hAninA taphAvatanI anubhUti te svabhAvaparyAya kahevAya", te kathana "AdhyAtmika nizcayanayanI dRSTie zuddhaguNanA arthaparyAyanuM pratipAdana karavAnA abhiprAyathI che - tema UMDANathI vicAravuM. kahevAno Azaya e che ke devasenajI ane mAIllalavalla prameyakendrita zuddha RjusUtranayasvarUpa nizcayanayanI dRSTie zuddhaguNaarthaparyAyane jaNAvatA hovAthI teoe pratikSaNa parivartanazIla agurulaghu guNane ja zuddha guNanA arthaparyAya tarIke jaNAvela che. te agurulaghu guNanA anubhavanI koI ja vAta teoe karI nathI. jyAre amRtacandrajI AdhyAtmika nizcayanayanI dRSTithI zuddha guNaarthaparyAyane "svabhAvaparyAya' zabdathI jaNAvI rahelA che. tethI temaNe agurulaghu guNanI vRddhinahAninA taphAvatanI anubhUtine zuddha guNaarthaparyAya tarIke jaNAvela che. prameyakendritanizcayanayanI jema AdhyAtmika nizcaya koI paNa prameyanI prarUpaNA karIne aTakI jato nathI paraMtu tenI anubhUtinI dizAmAM jIvane dorI jAya che. ATalo banne nayamAM pharaka 1. agurulaghukA anantA samayaM samayaM smudbhvaaH| dravyANaM te bhaNitAH svabhAvaguNaparyayA (iti) jaaniihi||
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/7 20 prathamA'prathamAdisamayabhedaprayuktArthabhedaH / 2157 tima kSaNabhedathI kevalajJAnaparyAya paNi (nava nava =) bhinna bhinna dekhADayA chaI, "Dhamasamaya-sanoji- ro. bhavatthakevalanANe *apaDhamasamaya-sajogibhavatthakevalanANe" (sthA.2/1/60, na.sU.85) ityaadivcnaat| tathA kevalajJAne'pi = kevalajJAnalakSaNazuddhaguNe'pi, 'api'zabdaH samuccayArthaH, "apiH padArtha -sambhAvanA'nvavasarga-gardA-samuccayeSu" (pA.1/4/95 mahAbhA.pR.296) iti pANinIyavyAkaraNapAtaJjala-pa mahAbhASyavacanAnusAreNa bodhyaH, kSaNabhedabhinnAH = samayabhedaprayuktabhedabhAjaH sUkSmA: paryayAH = arthaparyAyAH rA pradarzitAH, "sayogibhavatthakevalanANe duvihe pannatte, taM jahA - (1) paDhamasamaya-sajogibhavatthakevalanANe ceva ja (2) apaDhamasamaya-sajogibhavatthakevalanANe cev| ahavA (1) carimasamaya-sajogibhavatthakevalanANe ceva (2) , acaramasamaya-sajogibhavatthakevalanANe ceva" (sthA.2/1/60, na.sU.85) iti sthAnAGgasUtra-nandisUtrayoH vacanAt / / darzitazcA'yam AlApakaH pUrvaM caturthyAM zAkhAyAM (4/3) saptadazadoSanirAkaraNe vistareNa iti neha punaH prdrshyte| pratikSaNaM kevalajJAnavivartanAnabhyupagame niruktabhedAnupapatteH iti bhaavH| che. A rIte vicAra karavAnI vAcakavargane sUcanA ApavA mATe parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM vimAnIya zabdano ullekha karavAmAM Avela che. ja kevalajJAnamAM paNa arthaparyAya che A (tA.) mULa zlokamAM rahela 'va' zabda ahIM agurulaghuguNanA samuccaya = saMgraha mATe che. "padArtha, saMbhAvanA, anu-avasarga, gaha, samuccaya - A arthomAM ''i zabda vaparAya"- A mujaba pANinIyavyAkaraNapAtaMjalamahAbhASyamAM jaNAvela che. tene anusarIne ahIM samuccaya arthamAM 'vi' zabdane jaNAvela che. tethI ahIM arthaghaTana evuM thaze ke jema agurulaghu guNanA kSaNabhaMgura sUkSma paryAyo che arthaparyAyasvarUpe devasenajIe jaNAvela che, tema kevalajJAnasvarUpa zuddha guNamAM paNa samayabhedaprayukta bhedane dhAraNa karatA (= pratisamaya badalAtA) sUkSma evA arthaparyAyo zAstramAM jaNAvela che. arthAt kALabheda kevalajJAnamAM kaMIka vizeSatA lAvavA dvArA eka kevaLajJAnInA kevalajJAnane anya kevalInA kevalajJAna e karatAM juduM pADe che. AvuM mAnavAnuM kAraNa sthAnAMgasUtra ane naMdIsUtra nAmanA be AgamanuM vacana che. te banne graMthamAM jaNAvela che ke "sayogIbhavasthakevalajJAnanA be prakAra kahevAyelA che. te A rIte - (1) prathamasamaya sayogIbhavasthakevalajJAna ane (2) aprathamasamaya sayogIbhavasthakevalajJAna athavA (1) caramasamaya sayogIbhavasthakevalajJAna ane (2) acaramasamaya sayogIbhavasthakevalajJAna." pUrve cothI zAkhAnA trIjA zlokamAM sattara doSanuM nirAkaraNa karavAnA avasare uparokta AlAvo vistArathI darzAvela che. tethI pharIthI ahIM tene ame vistArathI jaNAvatA nathI. paraMtu mukhya vAta e che ke prathama, aprathama ane carama, acarama evuM samayanuM vizeSaNa lagADIne bhavastha sayogI kevalInA jJAnanA je be bheda AgamamAM batAvela che te pratikSaNa temanuM kevalajJAna badalAtuM na hoya to asaMgata banI jAya. teramA .. cihnayamadhyavartI pATha ko.(11)mAM nathI. 1. somavasthavattajJAne viSe prajJatam tat ca - () prathamasamaya -sayogibhavasthakevalajJAnaM caiva, (2) aprthmsmy-syogibhvsthkevljnyaanm| athavA (1) caramasamaya-sayogibhavasthakevalajJAnaM va, (2) garamasamaya- sa mavasthavatajJAne vaivA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2158 0 prathamA'prathamAdisamayabhedaprayuktArthaparyAyabhedaH / 24/7 ga te mATache RjusUtrAdezaI zuddhaguNanA paNi arthaparyAya mAnavA. 14/NA tasmAd RjusUtranayA''dezAt kevalajJAnAdeH zuddhaguNasyA'pi arthaparyAyA abhyupagantavyA eva, tannaye pratisamayam arthAtmakaparyAyabhedAt / teSu kSaNamAtrasthAyinaH zuddhaguNArthaparyAyatayA jnyeyaaH| kevalajJAnAderiva samyagmatyAderapi prathamA'prathama-caramA'caramasamayabhedaprayuktabhedabhAjo'rthaparyAyA abhyupagantavyAH eva / sUkSmasamparAyasarAgasaMyama-bAdarasamparAyasarAgasaMyamAdeH prathamA'prathamAdisamayabhedaprayuktabhedabhAjaH sUkSmA arthaparyAyA vijnyeyaaH| sUkSmasamparAyasaMyamAdInAmarthaparyAyAstu "suhumasaMparAya-sarAgasaMjame duvihe pannatte, taM jahA - (1) paDhamasamaya TU guNasthAnake prathama samaye je kevalajJAna hoya te ja kevalajJAna jo aprathama samaye hoya to sayogI bhavasthakevalajJAnanA prathama ane aprathama evA be bheda kaI rIte banAvI zakAya ? teramA guNasthAnakanA carama samaye ane acarama samaye kevalajJAnamAM koI bheda paDato na hoya to sayogIbhavasthakevalajJAnanA carama ane acarama evA be bheda paNa kaI rIte pADI zakAya ? kAraNa ke sarvathA tulya vastunA bheda pADI zakAtA nathI. A rIte sayogI bhavastha kevalInA jJAnanA be bheda AgamamAM je darzAvelA che, tenAthI kevalajJAna paNa pratikSaNa badalAtuM rahe che - Ama siddha thAya che. (tasmA.) tethI kevalajJAna vagere zuddha guNamAM paNa RjusUtranayanA abhiprAyathI arthaparyAyo mAnavA ja e paDaze. "pratikSaNa artha = vastu badalAya che' tema RjusUtranaya mAne che. tethI arthAtmaka = vastusvarUpa (dravyAtmaka ke guNAtmaka) evA paryAyo RjusUtranayanA mate pratisamaya badalAye ja rAkhe che. temAM RjusUtranayane vA abhipreta kevalajJAnAdinA je kSaNamAtrasthAyI paryAyo hoya, te paryAyo zuddha guNanA arthaparyAyarUpe mAnavA. ja azuddha gaNArthaparyAyanuM nirUpaNa ka sa (vatta.) kevalajJAna vagerenI jema matijJAna vagerenA paNa prathama, aprathama ane carama, acarama evA samayanA bhedathI prayukta bheda mAnavA paDaze. samayanA judA judA vizeSaNanA lIdhe matijJAna vageremAM bhedane pADanArA arthaparyAyo ja che. tethI matijJAna vageremAM paNa kAlabhedaprayukta bhedane dhAraNa karanArA (= pratikSaNa palaTAtA) arthaparyAyo mAnavA ja paDaze. sUkSmasaMparAya sarAgasaMyama ane bAdarasaparAya sarAgasaMyama vagerenA paNa sUkSma arthaparyAyo che. te saMyama je samaye vidyamAna hoya te samayanA vizeSaNa rUpe lAgatA prathama, aprathama vagere zabdonA lIdhe te saMyamanA svarUpamAM paNa bheda paDe che. kAlabhedaprayukta vizeSatAne dhAraNa karanArA sUkSma arthaparyAyo jANavA. sUkSmasaM5rAya saMcamanA arthapaca nA (sUkSma) sUkSmasaM5rAya saMyama vageremAM arthaparyAyanuM pratipAdana e amArI pratikalpanA nathI. paraMtu .... cihnayamadhyavartI pATha ko.(11)mAM nathI. 1. sUmasamparaca-sarAsaMyama: trividha: prajJatA tat yathA - (1) prathamasamaya-sUkSmasamparAya-sarAgasaMyamaH caiva, (2) aprathamasamaya-sUkSmasamparAya-sarAgasaMyamaH caiv| athavA (1) caramasamaya -sUkSmasamparAya-sarAgasaMyamaH caiva, (2) acaramasamaya-sUkSmasamparAya-sarAgasaMyamaH caiv|... bAdarasamparAya-sarAgasaMyamaH dvividhaH prjnyptH| tad yathA - (1) prathamasamaya-bAdarasamparAya-sarAgasaMyamaH caiva, (2) aprathamasamaya-bAdarasamparAya-sarAgasaMyamaH caiva / athavA (2) ramasamaya-vArisamparAya-sarA/saMyama: vaiva, (2) garamasamaya-vArasamparAya-sarA saMyama grevI
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sUkSmasaMparAyopazAntakaSAyavItarAgadarzanAdibhedaH 2159 -muhumasaMparAya-sarAsaMname deva, (2) apamasamaya-sudumasaMparAya-sarasaMname gheva adhavA (1) gharamasamaya -suhumasaMparAya-sarAgasaMjame ceva, (2) acarimasamaya- suhumasaMparAya sarAgasaMjame ceva / ..... bAdarasaMparAya-sarAgasaMjame pa duvihe pannatte, taM jahA - (1) paDhamasamaya- bAdarasaMparAya - sarAgasaMjame ceva, (2) apaDhamasamaya- bAdarasaMparAya -sarAsaMgame gheva ahavA (1) rimasamaya-vAvarasaMparAya-sarasaMname gheva, (2) garimasamaya-vAvarasaMparAya -sarAgasaMjame ceva" (sthA. 2/1/62 ) ityevaM sthAnAGgasUtravacanAt prasiddhA eva / rA ma upazAntakaSAyavItarAgadarzanAdInAmarthaparyAyAzca " uvasaMtakasAyavIyarAyadaMsaNA''riyA duvihA pannattA, taM jahA (1) paDhamasamaya-uvasaMtakasAyavIyarAyadaMsaNA''riyA ya, (2) apaDhamasamaya-uvasaMtakasAyavIyarAyadaMsaNA''riyA y| adhavA (1) carimasamaya- uvasaMtakasAyavIyarAyadaMsaNA''riyA ya, (2) acarimasamaya-uvasaMtakasAya vIyarAvayaMsaIS'riyA ca" (pra.mU.1/pU.26/128 ottarama/pR.16) vipaLa pUrvottAt (10/1) I prajJApanAsUtravacanAt prasiddhA eva, dharma-dharmiNorabhedena tadupapatteH / kA tena "pamasamayaniyaMDe, apamasamayaniyaMTe, gharamatamavaniyaMTe, gharamasamayaniyaMa"(ma.yU.2/9/766/ zAstranA vacanano paNa A pratipAdanane Teko maLe che. sthAnAMgasUtramAM jaNAvela che ke 'sUkSmasaM5rAya sarAgasaMyamanA be prakAra che. te A rIte - (1) prathamasamaya sUkSmasaM5rAya sarAgasaMyama ane (2) aprathamasamaya sUkSmasaMparAya sarAgasaMyama. athavA bIjI rIte paNa tenA be bheda paDI zake che. te A rIte - (1) caramasamaya sUkSmasaMparAya sarAgasaMyama tathA (2) acaramasamaya sUkSmasaMparAya sarAgasaMyama. bAdarasaMparAya sarAgasaMyamanA paNa be prakAra batAvelA che. te A rIte - (1) prathamasamaya bAdarasaMparAya sarAgasaMyama ane (2) aprathamasamaya bAdarasaMparAya sarAgasaMyama. athavA bIjI rIte paNa tenA be bheda paDe che. te A rIte - (1) caramasamaya bAdarasaMparAya sarAgasaMyama ane (2) acaramasamaya bAdarasaMparAya sarAgasaMyama' A rIte sthAnAMga nAmanA mUla aMgasUtranA vacanathI sUkSmasaM5rAya sarAgasaMyamanA ane bAdarasaMparAya sarAgasaMyamanA arthaparyAyo prasiddha ja che. 14/7 - ]] upazAMtakaSAya vItarAgadarzananA arthaparyAya (35.) tathA upazAMtakaSAya vItarAgadarzana vagerenA arthaparyAyo to prajJApanAsUtranA pUrvokta (11/9) rA vacanathI prasiddha ja che. te vacana A mujaba samajavuM - "upazAMtakaSAya vItarAgadarzana Arya be prakAranA kahevAyela che. te A rIte - (1) prathamasamayaviziSTa upazAMtakaSAya vItarAgadarzana Arya ane (2) aprathama-samayaviziSTa upazAMtakaSAya vItarAgadarzana Arya. athavA (1) caramasamayaviziSTa upazAMtakaSAya vItarAgadarzana Arya ane (2) acaramasamayaviziSTa upazAMtakaSAya vItarAgadarzana Arya." ahIM vItarAgadarzana Arya eTale vItarAgadarzanavALA 11 mA guNasthAnake rahelA sAdhu. dharma-dharmI vacce abheda upacAra karavAthI upazAMta kaSAya vItarAgasamyagdarzananA paNa arthaparyAya saMgata thAya che. (te.) '(1) prathamasamayaviziSTa nirprantha, (2) aprathamasamayavartI nigrantha, (3) caramasamayavRtti 1. upazAntakaSAyavItarAgadarzanAryA dvividhAH prajJaptAH / tad yathA - (2) prathamasamayopazAntaSAyavItarAvarganAryAH zaiva, (2) aprathamasamayopazAntakaSAyavItarAgadarzanAryAH caiva / athavA (1) caramasamayopazAntakaSAyavItarAgadarzanAryAH caiva, (2) acaramasamayopazAntakaSAyavItarAgadarzanAryAzcaiva / 2. prathamasamayanirgranthaH, aprathamasamayanirgranthaH, caramasamayanirgranthaH, acaramasamayanirgranthaH /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2160 ___0 guNArthaparyAyagatazuddhatvA'zuddhatvasvarUpaprajJApanA 0 24/7 pR.890) iti bhagavatIsUtroktiH api vyAkhyAtA, arthaparyAyabhede paryAya-paryAyiNorabhedAt tadupapatteH / prakRte guNArthaparyAyeSu zuddhatvA'zuddhatvavyavasthA tu evam avaseyA - yathA puruSasya vyaJjanaparyAyarA rUpatA, bAlAdInAm azuddhArthaparyAyarUpatA, tattatkSaNavartibAlAdiparyAyANAJca zuddhArthaparyAyarUpatA sammatitarkavRttyanusAreNa pUrvam (14/2-6) upadarzitA, tathaivAtrA'pi kevalajJAnAdeH vyaJjanaparyAyarUpatA, bhavastha-siddhasthakevalajJAnAdeH azuddhArthaparyAyarUpatA, tattatkSaNavartikevalajJAnAdezca zuddhArthaparyAyarUpatA sviikaaryaa| evameva jJAna-saMyamAdInAM vyaJjanaparyAyarUpatA, aprathamA'caramamatijJAnAdi-sUkSmasaMparAya* sarAgasaMyamAdInAm azuddhArthaparyAyarUpatA prathamasamayaviziSTa-caramasamayaviziSTa-tattatkSaNaviziSTamatiNi jJAnAdi-sUkSmasaMparAyasarAgasaMyamAdInAJca zuddhArthaparyAyarUpatA aGgIkartavyA iti tAvad vayam avakA gcchaamH| anyathA vA bahuzrutaiH yojyam Agama-tarkAnusAreNa / ___iha koSThakarUpeNa aSTadhA jIvaparyAyAH pradarzyante / nigraMtha, (4) acaramasamayavALA nirgastha' - A pramANe bhagavatIsUtramAM je nirjhanthabhedo jaNAvela che, tenI saMgati paNa upara mujaba thaI jAya che. kAraNa ke arthaparyAya ane teno Azraya - A banne vacce abheda hovAthI arthaparyAya badalAtAM nirjhanthAtmaka arthaparyAyI paNa badalAya che. tethI uparokta nircanthabhedo saMgata thAya che. zuddha-azuddha guNaarthapacayanI vyavasthA ja (pravRtta.) prastutamAM guNaarthaparyAyomAM zuddhapaNAnI ane azuddhapaNAnI vyavasthA A pramANe samajavI. (A) puruSa e vyaMjanaparyAya, (B) puruSanI bAla-yuvA vagere dazA e azuddha arthaparyAya tathA (C) te-te kSaNamAM vartatI bAlAdi avasthA e zuddha arthaparyAya che' - A vAta pUrve (142 + 6) saMmatitarkavRtti ja mujaba je rIte jaNAvela che, te ja rIte prastutamAM paNa (A) kevalajJAna vagere vyaMjanaparyAya, (B) bhavastha kevalajJAna ane siddhastha kevaLajJAna vagere azuddha arthaparyAya tathA (C) te-te kSaNamAM rahenArA tat tat kSaNaviziSTa kevalajJAna vagere zuddha arthaparyAya tarIke svIkAravA jarUrI che. e ja rIte (A) jJAna, saMyama vagere vyaMjanaparyAya, (B) aprathamasamayaviziSTa matijJAnAdi tathA acaramasamayaviziSTa matijJAnAdi temaja aprathama ke acarama samayathI yukta sUkSmasaMparAya sarAgasaMyama vagere azuddha arthaparyAya ane (C) prathamasamayaviziSTa ke caramasamayaviziSTa ke te-te kSaNathI viziSTa matijJAnAdi tathA sUkSmasaMparAya sarAgasaMyama vagere zuddha arthaparyAya che - AvuM svIkAravuM joIe. matalaba ke atidIrghakAlIna paryAya e vyaMjanaparyAya. tenAthI alpatarakAlavartI tenA ja avAnsara prakAra svarUpa paryAya te azuddha arthaparyAya. tathA mAtra eka ja kSaNa rahenAra te ja avAnsara prakAra svarUpa paryAya te zuddha arthaparyAya - AvI paribhASA saMmatitarkavRtti (1/32) mujaba svIkAravI jarUrI che. A mujaba amane (muni yazovijaya gaNIne) jaNAya che. bahuzruta vidvAna puruSo bIjI rIte paNa AgamazAstra ane tarkazAstra anusAra arthasaMgati karI zake che. (da.) prastutamAM jIvanA ATha paryAyo koikarUpe dravyAnuyogaparAmarzakarNikA vyAkhyAmAM jaNAvela che. koika atyanta spaSTa hovAthI ahIM karNikA suvAsamAM tenI pharIthI chaNAvaTa karavAmAM AvatI nathI.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/7 2161 * azuddhArthaparyAyA devasenasammatAH / jIvaparyAyaH vyaJjanaparyAyaH arthaparyAyaH dravyavyaJjanaparyAya: guNavyaJjanaparyAyaH dravyArthaparyAyaH guNArthaparyAyaH zuddhaH azuddhaH zuddhaH azuddhaH zuddhaH azuddhaH zuddhaH azuddha: / siddhaparyAyaH manuSyAdiparyAyaH kevalajJAnAdi: matijJAnAdiH kSaNikAtma- alpakAlIna- kSaNavartikevala- aprathamAdi- pa paryAya: taruNatvAdiH jJAnAdi: kevalajJAnAdiH / "vibhAvArthaparyAyAH SaTdhA mithyAtva-kaSAya-rAga-dveSa-puNya-pAparUpA'dhyavasAyAH" (A.pa.pR.4) iti tu " AlApapaddhate: jayapuranagarasthA''merazAstrabhANDAgArasatkahastapratau pATho labhyate ityazuddhArthaparyAyA meM devasenasammatA eva ityavadheyam / tatazcAtrA''zAmbaramatAnusArataH koSThakarUpeNa vyaJjanArthaparyAyau evaM bodhyau / AlApapaddhatigranthAnusArI paryAyaH vyaJjanaparyAya: vibhAvaH arthaparyAyaH vibhAvaH svabhAvaH svabhAvaH (1) mithyAtvam (2) kaSAyaH (3) rAgaH (4) dveSaH (5) puNyam (6) pApam vibhAva arthaparyAcanA cha bheda che, ("vibhA.) 4yapura 2:2mA 298 'mAjha2 zAstramA2'bhaya 23 bhAdapaddhati aMthanI stamatamA su azuddha arthaparyAyanA nirUpaNa aMge eka mahattvapUrNa pATha upalabdha thAya che. te A pramANe che - "vibhAva marthapayAyo 7 572 je. (1) mithyAtva, (2) upAya, (3) 22, (4) dveSa, (5) puthya ane. (6) al pApa svarUpa adhyavasAya." ahIM 'vibhAva' zabdano artha "azuddha' karavo. tethI mithyAtva vagere azuddha arthaparyAya tarIke devasenajIne mAnya ja che - tema siddha thAya che. A vAta dhyAnamAM rAkhavI. ja (tA.) prastutamAM digaMbaramata mujaba vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya koikarUpe dravyAnuyogaparAmarzakarNikA
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2162 0 sampUrNadravyasvarUpA''vedanam / 14/7 uktau zuddhaguNArthaparyAyA'zuddhaguNArthaparyAyanAmAnau saptamASTamI pryaayau| idaJcAtrAvadheyam - pratisvam atItA'nAgata-vartamAnazuddhA'zuddhA'khilavyaJjanA'rthaparyAyapramANaM rA dravyatvA'vacchinnaM vrttte| taduktaM sammatitarke "egadaviyammi je atthapajjAyA vayaNapajjavA yA vi| tIyASTITyamUka tAvacaM vaDuM DhavvA" (.ta.9/rU9) rUti pUrvo (1/ra4 + 94(ra) martavyamatrA etadanuvAdarUpeNa mahopAdhyAyayazovijayagaNivarairapi adhyAtmasAre "yAvantaH paryayA vAcAM yAvantazcA'rthaparyayAH / / sAmpratA'nAgatA'tItAH tAvad dravyaM kilaikakam / / " (a.sA.6/23) ityuktam / pUrvoktA (9/24) gommaTasAragAthA ka atra smrtvyaa| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - prathamA'prathama-caramA'caramasayogibhavasthakevalajJAnA'yogibhavasthakevalajJAna-sUkSmasaMparAyasarAgasaMyama-bAdarasaMparAyasarAgasaMyamAdizuddhA'zaddhArthaparyAyaprajJApanAta idaM bodhyaM yaduta - iha jagati prativastu kAlaprabhAvaH vyaktA'vyaktarUpeNa sthUla-sUkSmasvarUpeNa ca vartate eva / saMsArijIvo muktA''tmA vA bhavatu, matijJAnaM kevalajJAnaM vA bhavatu, arthaparyAyo vyaJjanaparyAyo vyAkhyAmAM jaNAvela che. koika atyanta spaSTa hovAthI ahIM tenI chaNAvaTa karavAmAM AvatI nathI. (u.) A rIte sAtamo zuddha guNaarthaparyAya ane AThamo azuddha guNaarthaparyAya kahevAI gayo. prapha sarvaparyA pramANa pratyeka dravya kakSa (rU.) ahIM khyAlamAM rAkhavuM ke pota-potAnA dravyamAM rahenArA atIta-anAgata-vartamAnakAlIna zuddha-azuddha tamAma vyaMjanaparyAyo ane arthaparyAyonA pramANa jeTaluM pratyeka dravya hoya che. te aMge pUrvokta (9/24, 142) saMmatitarkagAthAmAM jaNAvela che ke "eka dravyamAM je arthaparyAyo hoya che tathA atIta -anAgatakAlIna je vacanaparyAyo = vyaMjanaparyAyo hoya che teTaluM te dravya hoya che.' saMmatitarkagAthAnA anuvAdasvarUpe mahopAdhyAya zrIyazovijayajI gaNivare adhyAtmasAramAM jaNAvela che ke "vartamAna-bhaviSya tA -bhUtakAlIna jeTalA vacanaparyAyo ane arthaparyAyo eka AzrayamAM hoya, teTalA paryAyapramANa eka-eka " dravya vAstavamAM hoya che." vividha vyaMjanaparyAya-arthaparyAyanA mAdhyamathI pratyeka dravya keTalA pramANamAM A raheluM che ? - A aMge jANakArI meLavavAnI dizAmAM ahIM aMgulinirdeza karela che. pUrve (9/24) jaNAvela gommadasAranI gAthA paNa A ja bhAvanuM pratipAdana kare che. tene ahIM yAda karavI. kALatattvano bhaya choDo, sAvadhAna bano . AdhyAtmika upanaya :- prathamasamayaviziSTa ane caramasamayavartI evuM sayogI bhavastha kevaLajJAna, ayogI bhavastha kevaLajJAna, sUkSmasaMgharAya sarAgasaMyama, bAdarasiMharAya sarAgasaMyama vagere svarUpa zuddha arthaparyAya ane aprathamasamayaviziSTa ane acaramasamayavartI evA sayogI bhavastha kevaLajJAna Adi azuddha arthaparyAya vize ahIM parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM je prarUpaNA karavAmAM Avela che, tenAthI ahIM eTalo bodhapATha levo ke kALanI asara jagatanA pratyeka padArtha upara vyakta-avyakta rUpe, bhUla-sUkSma svarUpe thatI ja hoya che. saMsArI jIva hoya ke muktAtmA, matijJAna hoya ke kevalajJAna, arthaparyAya hoya 1. ekadravye ye'rthaparyAyA vcnpryvaashcaapi| atItA'nAgatabhUtAH tAvad bhavati drvym||
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/7 * svecchayA kukarmAdyadhInatA nopAdeyA 2163 vA bhavatu - akhiladravya - guNa- paryAyeSu kAlatattvaM alpAMze mahadaMze vA svaprabhAvam avazyaM darzayati / kintu idaM jJAtvA kAlAd na bhetavyam, yataH niSkapaTaM jinAjJApAlanataH satataM svakIyAntaraGgacittavRttInAM saumyatva-svasthatva-svacchatvasampAdane tu zuddhadravya - guNa - paryAyAn malinarUpeNa na jAtucit kAlatattvaM pa prinnaamyti| kAlaikakRtaM kevalajJAnAdyarthaparyAyagataM tAttvikamapi pAribhASikaM vyAvarNitam azuddhatvaM rA na naH haanikrm| na hi kevalaH kAlo jIvaM jaDatayA, muktAtmAnaM vA saMsAritayA, prakaTaM vA kevalajJAnaM matijJAnatayA, zuddhaikAtmaparyAyaM vA saMsAritayA pariNAmayati jAtucit / mu kintUpayogazUnyatAyAm, AbhogapUrvam avidhyayatanAsevane, yathecchaM kukarma-saMskArAdhInatAyAm, rza rucipUrvaM kunimittasevAyAM vA kAlaH jJAninam ajJAnirUpeNa, bhagavadbhaktaM vA bhogitayA, sAdhuM vA ka saMsArirUpeNa, ArAdhakaM vA virAdhakarUpeNa drutaM pariNAmayati / itthaM vijJAya sAvadhAnatayA avazyaM bhaavym| paJcamArakasya, huNDakAvasarpiNIkAlasya ekaviMzatitamakhristAbdazatakasya ca vilAsamaya- rNi viSamaprabhAvAd dUreNa vartitavyam / tatazca " anantAnandasandohaparipUrNA niratyayA / / tasyAM na prabhavantyeva kA saMsthitAnAmuvadravAH| narA-runAghAH sA yasmAt sarvopadravardhitA / / " (3.ma.pra.prastAva-4/mA.-2/pR.167) tyevan upamitibhavaprapaJcAyAM kathAyAM vyAvarNitA nirvRtinagarI pratyAsannA syAt / / 14/7 / / ke vyaMjanaparyAya tamAma dravya-guNa-paryAya upara kALatattvanI ochA-vattA aMze asara avazya thAya che. paraMtu AvuM jANIne ApaNe kALa tattvathI gabharAI javAnI jarUra nathI. kAraNa ke jIva jo prAmANikapaNe jinAjJApAlana karI potAnI aMtaraMga cittavRttine satata saumya, svastha ane svaccha banAve to jIvanA zuddha dravya-guNa-paryAyanuM malina-saMkliSTa dravya-guNa-paryAyarUpe pariNamana kevala kAlatattva kadApi karI zakatuM nathI. mAtra kALa dvArA kevalajJAnAdisaMbaMdhI arthaparyAyamAM darzAvela je azuddhatAnuM nirmANa thAya che, te vAstavika hovA chatAM paNa pAribhASika che. tevI azuddhatA ApaNane nukasAnakAraka nathI. tethI tenAthI su DaravAnI jarUra nathI. paNa cetananuM jaDadravyarUpe parivartana karavAnuM kArya, muktAtmAne saMsArI banAvavAnuM kAma, pragaTa thayela kevalajJAnane matijJAnarUpe pariNamAvavAnuM kAma ke kevaLa zuddha AtmAnA = muktAtmAnA paryAyane saMsArIparyAyarUpe palaTAvavAnuM kArya kadApi kALatattva karatuM ja nathI. CIL (vi.) paraMtu jIva jAgRta na 2he, jANI-joIne ghAlamela kare, svecchAthI kukarmane ane kusaMskArane paravaza thaI jAya, IrAdApUrvaka kunimittanuM sevana kare to samyag jJAnIne ajJAnI rUpe, bhagavadbhaktane bhogIrUpe, saMyamIne saMsArI rUpe, ArAdhakane virAdhakarUpe palaTAvI detAM kALatattvane vAra lAgatI nathI. AvuM jANIne sAvadha jarUra rahevuM. pAMcamo Aro, huMDA avasarpiNI kALa, ekavIsamI sadInuM bhogavilAsamaya vAtAvaraNa vagerenI jherI asara ApaNane na thAya tenI pUratI kALajI levI. tenA lIdhe upamitibhavaprapaMcA kathAmAM varNavelI nivRtinagarI = muktipurI najIka Ave. tyAM siddharSigaNIe jaNAvela che ke 'ananta AnaMdarAzithI paripUrNa, avinAzI nivRttinagarImAM rahelA jIvone ghaDapaNa, roga vagere upadravo je kAraNe nathI thatA, te kAraNe te sarvopadravazUnya che.' (14/7)
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2164 0 paramANuH zuddhapudgalavyaJjanaparyAya: 14/8 zuddha dravyavyaMjana aNu pudgalaparyAya; azuddha "ceNukAdika guNA, nijaguNapajjAya 14/8 (234) zrI jina. e *pudgala dravyano zuddha dravyavyaMjana paryAya aNu kahatA paramANu jANavo. te paramANuno kadiI nAza nathI, teha bhaNI. kacaNukAdika dravya te pudgaladravyanA azuddhavyaMjanaparyAya, saMyogajanita chaI te mATaI. jIva-tadguNeSu aSTavidhA api paryAyA drshitaaH| sAmprataM- pug2ala-tadguNeSu tAn darzayati - madhuritA aNuH pudgaladravye zuddho drvyvynyjnpryaay:| azuddho vyaNukAdiH guNagA guNavyaJjanabhAvAH / / 14/8 / / prakRte daNDAnvayastvevam - pudgaladravye aNuH zuddho drvyvynyjnpryaayH| dvayaNukAdiH azuddhaH za (drvyvynyjnpryaayH)| guNavyaJjanabhAvAH (punaH) gunngaaH||14/8|| pudgaladravye aNuH = paramANuH zuddho dravyavyaJjanaparyAya:, paramANoH dhvaMsA'pratiyogitvAt / gi "attAdi attamajhaM attaMtaM Neva iNdiyggejjhN| avibhAgI jaM davvaM paramANU taM viyANAhi / / ' (ni.sA.26) iti evaM kundakundasvAminA niyamasAre paramANusvarUpavizeSadyotanam akAri / __azuddhaH = pudgaladravyaniSThA'zuddhavyaJjanaparyAyaH vyaNukAdiH, prAthamyena paramANusaMyogajani avataraNikA - jIvamAM ane jIvanA guNamAM ATheya prakAranA paryAyo dekhADI dIdhA. have graMthakArazrI pugalamAM ane tenA guNomAM prastuta paryAyone dekhADe che : zlokArtha :- pudgala dravyamAM aNutA e zuddha dravyavyaMjanaparyAya che. kUyaNukAdi pariNAma azuddha dravyavyaMjanaparyAya che. pudgalanA guNamAM rahelA paryAyone guNavyaMjanaparyAyo jANavA. (14/8) ) zuddha pagaladravyavyaMjanaparyAya ) vyAkhyArtha :- pudgala dravyamAM paramANu e zuddha dravyavyaMjanaparyAya che. kAraNa ke paramANu kadApi A dhvasano pratiyogI = saMbaMdhI banato nathI. arthAt paramANuno kadI paNa nAza na thavAthI te zuddha ne dravyavyaMjanaparyAya tarIke mAnya che. niyamasAra graMthamAM kuMdakuMdasvAmIe paramANunA vizeSa prakAranA svarUpane 3 jaNAvatAM kahe che ke "pote ja jeno Adi che, pote ja jenuM madhya che ane pote ja jeno aMta che, je indriyothI grAhya nathI ane je avibhAgI dravya che, tene paramANu tarIke jANo." azuddha pugaladravyavyaMjanaparyAya | (zuddha) dvayaNuka vagere paryAyo e pudgala dravyamAM rahenArA azuddha vyaMjanaparyAya tarIke jANavA. kAraNa ke sauprathama caNakAdinuM astitva paramANunA saMyogathI utpanna thAya che. saMyogajanya hovAthI pustakomAM 'yakAdika truTaka pATha. A.(1)+P(3)lI.(13)+ko.(2+0+10+11)no pATha lIdho che. ja pustakomAM ...mANuo' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. 8 mo.(2) + lI.( 23)mAM "zuddha' pATha. 1. AtmAdi Atmamadhyam AtmAntaM naivendriyagrAhyam / avibhAgi yad dravyaM paramANuM tad vijAnIhi / /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/8 2165 0 paramANuguNAH zuddhapudgalaguNavyaJjanaparyAyA: 0 Ima guNA kahetAM pugaladravyanA zuddha guNavyaMjanaparyAya azuddha guNavyaMjanaparyAya te nija-nija guNAzrita ! jANavA. paramANuno guNa te zuddha guNavyaMjanaparyAya, dipradezAdikano guNa te azuddhaguNavyaMjanaparyAya kahiI. 14/8 ttvaat| etena "svabhAvapudgalaH paramANuH, vibhAvapudgalaH skandhaH" (ni.sA.20 vR.pR.48) iti niyamasAravRttau / padmaprabhavacanaM vyAkhyAtam, prakArAntareNa zuddhA'zuddhapudgaladravyavyaJjanaparyAyapradarzanaparatvAt tasya / / guNavyaJjanabhAvA: = prakRte pudgalaguNazabdaparyAyAH punaH guNagA: = pudgaladravyaguNagatA ma vijnyeyaaH| te dvedhA bhavanti - (1) pudgaladravyazuddhaguNavyaJjanaparyAyAH, (2) pudgaladravyAzuddhaguNavyaJjanaparyAyAzceti / tatra pUrvoktAH (13/12) ye paramANuguNAH varNAdayaH tatparyAyA dviguNatva-tri-- guNatvAdyanantaguNatvAntAH pudgldrvyshuddhgunnvynyjnpryaayaaH| dvayaNukAdiguNaparyAyAzca pudgaladravyA'zuddhaguNavyaJjanaparyAyA iti / pudgala-tadguNAnAzritya ghaNuka vagere azuddha dravyavyaMjanaparyAya tarIke zAstrakArone mAnya che. ( svabhAva-vibhAva pugala (ni.) "paramANu svabhAvapudgala che. skaMdha vibhAvapudgala che' - A mujaba niyamasAravyAkhyAmAM digaMbara paDAprabhe je jaNAvela che, tenI chaNAvaTa paNa uparokta nirUpaNa dvArA thaI jAya che. kema ke bIjI rIte te vacana zuddha-azuddha pudgaladravyavyaMjanaparyAyanuM prakAzana karavAmAM tatpara che. pudgalanA zuddha guNavyaMjanaparyAya 2 (guja.) zlokanA caturtha pAdamAM rahela "guNa" zabda pudgalaguNane sUcave che. tethI tenuM spaSTa arthaghaTana che. A rIte thaze - pudgaladravyanA guNamAM rahelA paryAyone pugalaguNavyaMjanaparyAya tarIke jANavA. tenA be prakAra hoya che. (1) pudgaladravyanA zuddha guNavyaMjanaparyAya, (2) pudgaladravyanA azuddha guNavyaMjanaparyAya. dara pUrve teramI zAkhAnA bAramA zlokamAM paramANunA varNAdi guNo jaNAvelA hatA. te varNAdimAM rahenArA ekaguNatva, dviguNatva..dasaguNatva... vagerethI mAMDIne anaMtaguNatva sudhInA tamAma paryAyo te pudgala sI. drivyanA zuddha guNavyaMjanaparyAya tarIke jANavA. thayA hatA - eka paramANunA kRSNa varNa karatAM bIjA paramANuno kRSNavarNa nAmano guNa bamaNo kALo hoya, anya paramANunA kRSNavarNa karatAM te dasagaNo kALo hoya, amuka paramANunA zyAma varNa karatAM te anaMtagaNo kALo hoya - AvuM paNa saMbhave che. A pramANe paramANunA varNa-gaMdhAdi guNamAM je dviguNatva, triguNatva, anaMtaguNatva sudhInA paryAyo che te pudgaladravyasaMbaMdhI varSAdigata zuddhaguNa-vyaMjanaparyAya tarIke jANavA. ha. pugalanA azuddha guNavyaMjanaparcAya . (yapurA.) kyaNuka vagere skaMdhamAM rahenArA guNonA je paryAyo hoya che te pudgala dravyanA azuddha * zAM.mAM 'guNa pada nathI. ma.si.+ko.(9)mAM che. * * cihnadrayamadhyavartI pATha ko.(11)mAM nathI. . ( citadvayamadhyavartI pATha dha.mAM nathI.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/8 2166 * svabhAva-vibhAvavyaJjanaparyAyapratipAdanama . / caturvidhA vyaJjanaparyAyAH drshitaaH| ___atrA'pi zuddhavyaJjanaparyAyAH svabhAvavyaJjanaparyAyAH, azuddhavyaJjanaparyAyAzca vibhAvavyaJjanaparyAyA iti paribhASAntaraM jJeyam / etena AlApapaddhatau devasenasya "(1) pudgalasya tu vyaNukAdayo vibhAva" drvyvynyjnpryaayaaH| (2) rsrsaantr-gndhgndhaantraadivibhaavgunnvynyjnpryaayaaH| (3) avibhAgipudgalaparamANuH ze svbhaavdrvyvynyjnpryaayH| (4) varNa-gandha-rasaikaikamaviruddhasparzadvayaM svabhAvaguNavyaJjanaparyAyAH" (A.pa.pR.4) ka ityuktiH vyAkhyAtA, paramANuguNAnAm ekaikavarNAdInAM dviguNatva-dazaguNatvAdyanantaguNatvAdisvaparyAyA'bhinnatvavivakSayA svbhaavgunnvynyjnpryaaytvokteH| etadanuvAdarUpeNa yazovijayavAcakaziromaNibhirapi "(1) pudgalasyA'pi dvyaNukAdayo vibhaavdrvyguNavyaMjanaparyAya tarIke jANavA. A rIte pudgala ane tenA guNa - bannenI apekSAe cAreya prakAranA vyaMjanaparyAyo graMthakArazrIe ahIM batAvelA che. 8 anya paribhASAno paricaya . (trA.) pUrve cothA zlokanI vyAkhyAmAM jaNAvyuM te mujaba ahIM paNa "zuddha vyaMjanaparyAya e svabhAvavyaMjanaparyAya ane azuddha vyaMjanaparyAya e vibhAvavyaMjanaparyAya che' - A pramANe anya paribhASA jANavI. prastuta nirUpaNathI AlApapaddhati graMthanA eka saMdarbhanI spaSTatA thaI jAya che. tyAM devasenajIe jaNAvela che ke "(1) yaNuka vagere pudgalaparyAyo to vibhAva dravyavyaMjanaparyAya kahevAya che. tathA (2) eka rasa karatAM bIjA rasanI taratamatA, eka gaMdha karatAM anya gaMdhanI taratamatA vagere vibhAvasa guNavyaMjanaparyAya che. athavA eka rasanuM anya rasa svarUpe rUpAMtaraNa, eka gaMdhanuM anya gaMdharUpe pariNamana e vibhAvaguNavyaMjanaparyAya che. (3) jenA kadApi be TukaDA thaI na zake evo avibhAjya pudgala Tii paramANu e svabhAvadravyavyaMjanaparyAya che. (4) eka varNa, eka gaMdha, eka rasa ane paraspara aviruddha be sparza - A pramANe paramANunA guNo te svabhAva guNavyaMjanaparyAya tarIke jANavA." ApaNe jene e zuddha vyaMjanaparyAya tarIke jaNAvyA tene devasenajIe svabhAva vyaMjanaparyAya tarIke jaNAvyA che. tathA ApaNe jene azuddha vyaMjanaparyAya tarIke jaNAvela che, teno nirdeza devasenajIe vibhAva vyaMjanaparyAya tarIke karela che. Ama ahIM kevaLa zabdabheda che, paramArthathI arthabheda nathI. (paramA.) vaLI, bIjI mahattvanI vAta e paNa dhyAnamAM rAkhavA yogya che ke yadyapi paramANunA kRSNAdi varNa vagerenA parasparanI apekSAe dviguNatva, triguNatva...dasaguNatva...yAvatuM anaMtaguNatva vagere paryAyo rahelA che. tema chatAM paNa ahIM devasenajIe paramANumAM rahela eka varNa, eka gaMdha vagere guNomAM tenA paryAyanA abhedanI vivakSAthI paramANunA guNone ja svabhAva guNavyaMjanaparyAya tarIke jaNAvela che. samabhaMgInayapradIpano saMvAda ja (ta) devasenajInA vacananA anuvAdarUpe mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paNa saptabhaMgI
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/8 1 * pudgalAdau arthaparyAyaprakAzanam / 2167 vyaJjanaparyAyAH, (2) rasarasAntara-gandhagandhAntarAdayo vibhAvaguNavyaJjanaparyAyAH, (3) avibhAgipudgalaparamANavaH svabhAvadravyavyaJjanaparyAyAH, (4) varNa-gandha-rasaikaikAviruddhasparzadvaye ca svabhAvaguNavyaJjanaparyAyAH" (sa.bha. pa na.pra.pR.48) ityevaM saptabhaGgInayapradIpe uktamityavadheyam / kArtikeyAnuprekSAvRttau (kA.a.242/pR.173) zubhacandreNa api evameva caturvidhAH pudgalaparyAyA / darzitA iti dhyeym| pudgala-tadguNeSu arthaparyAyAstu sAmarthyagamyA iti iha mUlagranthe noktAH / tathApi vineyavizeSA-rza ''nuguNyena iha te darzyante / tathAhi - (1) RjusUtranayA''dezAd atItA'nAgata-parakIyaparityAgena ... vartamAnaH svakIyaH paramANudravyakSaNaH pudgaladravyasya zuddhadravyArthaparyAyaH jnyeyH| (2) svalpakAlInA svaparamANukSaNasantatiH dvayaNukAdidravyakSaNasantatizca pudgaladravyasya azuddhadravyArthaparyAyaH vijnyeyH| Na (3) paramANuguNakSaNaH vartamAnakAlInaH pudgalApekSaH zuddhaguNArthaparyAyaH avaseyaH (4) svalpakAlInA kA paramANuguNakSaNasantatiH dvayaNukAdiguNakSaNasantatizca pudgalApekSaH azuddhaguNArthaparyAyaH avasAtavya nayapradIpa nAmanA graMthamAM nIce mujaba jaNAvela che. (1) pudgala dravyanA paNa yaNuka vagere vibhAvadravyavyaMjanaparyAya jANavA. (2) eka rasa karatAM bIjA rasanI taratamatA, eka gaMdha karatAM anya gaMdhanI taratamatA athavA eka rasanuM bIjA rasa rUpe parivartana, eka gaMdhanuM anya gaMdha rUpe pariNamana vagere vibhAva guNavyaMjanaparyAya jANavA. (3) avibhAjya = sUkSmatama svataMtra pugalaparamANuo te svabhAvadravyavyaMjanaparyAya che. (4) paramANumAM rahela eka varNa, eka gaMdha, eka rasa ane paraspara aviruddha be sparza te svabhAva guNavyaMjanaparyAya che." mahopAdhyAyajI mahArAjAnA uparokta kathanane paNa vAcakavarge khyAlamAM rAkhavuM. - caturvidha pudgalapacayano atideza 2 (Arti) svAmikumAraracita kArtikeyAnuprekSA graMthanI 24 mI gAthAnI vyAkhyAmAM digaMbara zubhacaMdrajIe vA paNa A ja rIte pugalanA cAra paryAyo dekhADelA che. A vAtane jijJAsu vAcakavarge dhyAnamAM rAkhavI. YU pudgalamAM ane tenA guNamAM arthaparyAya [/ (utta.) pudgala ane tenA guNone vize arthaparyAyo paNa avazya rahetA hoya che. paraMtu vicakSaNa vAcaka tene potAnI koThAsUjhathI oLakhI zake tema che. tethI ahIM mULa graMthamAM zlokanI aMdara tenuM nirUpaNa karavAmAM Avela nathI. tema chatAM paNa amuka prakAranA vinayavaMta vAcako upara anugraha thAya te AzayathI ahIM vyAkhyAmAM tene dekhADavAmAM Ave che. te A mujaba jANavA. (1) atIta, anAgata ane parakIya vastuno tyAga karIne vartamAnakAlIna svakIya paramANudravyakSaNa (= kSaNamAtrasthitika paramANu) te RjusUtra nayanA abhiprAyathI pudgaladravyano zuddha dravyaarthaparyAya jANavo. (2) svakIya paramANukSaNanI ane dvayaNukAdidravyakSaNanI saMtati amuka kALa sudhI cAle e pudgala dravyano azuddha dravyaarthaparyAya jANavo. (3) vartamAnakAlIna paramANuguNakSaNa = kSaNika paramANuguNa te pudgalanI apekSAe zuddha guNaarthaparyAya jANavo. (4) amuka kALa sudhI cAle tevA prakAranI paramANuguNasvarUpa kSaNonI (= kSaNabhaMgura
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2168 0 pudgala-tadguNaparyAyanimittakaH pratyAghAta: tyAjya: 0 14/8 iti pudgala-tadguNeSu caturvidhA arthpryaayaaH| pudgala-tadguNAnAzritya aSTadhA paryAyA vyAkhyAtAH / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - pudgala-tadguNAnAM ye catvAraH vyaJjanaparyAyAH arthaparyAyAzca darzitAH tebhyaH svAtmA bhinnH| AtmanaH teSAJca na paramArthataH sthAyI sambandhaH kazcit / tatazca pudgala-tadguNavartiparyAyaparivartananimittaH ko'pi pratyAghAtaH svAtmani na syAt tathA yatitavyam / patnI-putra-kuTumbA''paNa-gRha-vastra-zarIrendriya-manaH-sattA-sampat-saundarya-svAsthyAdibhyo'pi svAtmA paraza mArthataH pRthak / tatazca tannimittakaratyarativiSamA''varte yathA svAtmA na lIyeta, na vA ka tannimittakarAgAdinA nijazuddhAtmadhyAnAdikaM bAdhyeta tathA kAtsnyena avadhAtavyamityAdhyAtmikI zikSA Ni labhyate'tra / tatpariNamanatazca '"deviMda-cakkavaTTI iMdiyasukkhaM ca jaM aNuhavaMti / tatto aNaMtaguNiyaM avvAbAhaM kA suhaM tassa / / " (A.pa.958, saM.ra.zA.9784) iti ArAdhanApatAkAyAM saMvegaraGgazAlAyAJcoktaM siddhasukhaM sulabhaM syAt / / 14/8 / / paramANuguNonI) saMtati (= dhArA) ane hUyaNakAdinA guNonA kSaNonI (= kSaNabhaMgura (yaNukAdinA guNonI) saMtati (= pravAha) te pudgalanI apekSAe azuddhaguNaarthaparyAya jANavo. A pramANe pudgalamAM ane tenA guNomAM cAra prakAranA arthaparyAya jANavA. pUrve A aMge cAra vyaMjanaparyAyo jaNAvelA hatA. tethI pugalane ane tenA guNone AzrayIne A pramANe kula ATha prakAranA paryAyanI chaNAvaTa pUrNa thaI. 6 pacacaparivartana nimittaka AghAta-pratyAghAtane choDo AdhyAtmika upanaya :- pudgala ane tenA guNane vize je cAra prakAranA vyaMjanaparyAya ane cAra e prakAranA arthaparyAya TabAmAM tathA parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM jaNAvyA tenAthI ApaNo AtmA taddana nyAro che. AtmAne ane tene paramArthathI koI sthAyI saMbaMdha nathI. tethI pudgalamAM ane tenA guNomAM thatI 1. paryAyonI uthala-pAthala nimitte ApaNA AtmadravyamAM koI paNa prakArano AghAta-pratyAghAta ubho thaI na jAya, tenI pUratI kALajI rAkhavAnI sUcanA A zloka dvArA meLavavA jevI che. patnI, putra, parivAra, dukAna, makAna, vastra, zarIra, Indriya, mana, sattA, saMpatti, sauMdarya, svajana, svAthya vagerethI paNa ApaNo AtmA paramArthathI tadana nirALo che, nyAro che. tethI tenA nimitte rati-aratinA vamaLamAM ApaNo AtmA phasAI na jAya ke tenA nimitte thatA rAgAdi dvArA potAnA zuddhAtmAnuM dhyAna vagere bAdhita na thAya, tenI pUrNatayA takedArI rAkhavAnI AdhyAtmika hitazikSA A zloka dvArA ApaNane prApta thAya che. te hitazikSAnuM pariNamana thavAthI ArAdhanApatAkA payajJAmAM tathA saMvegaraMgazALAmAM darzAvela siddhasukha sulabha thAya. tyAM jaNAvela che ke "devendra ane cakravartI je Indriyasukhane anubhave che, tenA karatAM anaMtaguNa adhika avyAbAdha = pIDArahita sukha siddhAtmA pAse hoya che." (14/8) 1. devendra-cakravartinaH indriyasaukhyaM ca yad anubhvnti| tato'nantaguNitam avyAbAdhaM sukhaM tasya / /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/9 ___ digambaramatanirAsa: 0 2169 "dharmAstikAyAdikanA zuddhadravya vyaMjanaparyAya ja chaI" - ehavo jeha haTha karaI chaI, tehanaI kahiI - sUkSma arthaparyAya te, dharmAdika ema; nija-para pratyayathI lo, chAMDI haTha prema I/14aai (235) zrI jina. je RjusUtrAdezaI karI (sUkSma=) kSaNapariNatirUpa arthaparyAya (1) paNi (ema=) kevalajJAnAdikanI pari jI (nija-para pratyayathI dharmAdikamAM laho.) haTha chAMDInaI tihAM kima (prema = premathI) nathI mAnatA? II14/lA __ye hi digambarA 'dharmAstikAyAdiSu zuddhadravyavyaJjanaparyAyA eva santi, na tvarthaparyAyA' ityabhinivizanti tAn prati karuNayA procyate - 'suukssmmiti| sUkSmamarthaparyAyaM kevalavad dhrmaa'dhrmaadikessu| svA'nyapratyayAd viddhi, nirasya vyaJjanaparyayahaTham / / 14/9 / / prakRte daNDAnvayastvevam - vyaJjanaparyayahaThaM nirasya kevalavad dharmA'dharmAdikeSu sUkSmam arthaparyAyaM / svA'nyapratyayAd viddhi / / 14/9 / / RjusUtranayAdezAt sUkSmaM = kSaNapariNatirUpam arthaparyAyaM kevalavat = kevalajJAnAdiSu iva ka dharmA'dharmAdikeSu = dharmAstikAyA'dharmAstikAyA''kAzAstikAya-kAleSu api svAnyapratyayAt = Ni sva-paranimittAd viddhi = jAnIhi / tathAhi - dharmAstikAyAdiSu ye agurulaghupariNAmAdayaH svata eva .. pratikSaNaM viparivartante te svapratyayAd arthaparyAyA jnyeyaaH| te zuddhA'rthaparyAyatvenAvaseyAH, zRGgagrAhikayA / avataraNikA - jIva ane pudgala dravyamAM ATha ATha paryAyanuM nirUpaNa pUrNa thayuM. have dharmAstikAya vagere dravyanA paryAyanuM nirUpaNa karavAno avasara prApta thayo che. amuka digaMbaro "dharmAstikAya vagere dravyamAM phakta zuddha dravyabhaMjanaparyAyo ja rahe che paraMtu arthaparyAyo temAM rahetA nathI' - A pramANe gADha kadAgrahane dhAraNa kare che. temanA pratye karuNAbuddhithI graMthakArazrI kahe che : thA dharmAstikAya vageremAM paNa arthaparyAya - zlokAthI - vyaMjanaparyAyanI haThane choDIne tame kevalajJAnAdinI jema dharma, adharma vagere dravyomAM vA paNa sUkSma evA arthaparyAyane sva-paranimitte jANo. (149) vyAkhyArtha:- kevalajJAna vageremAM jema kSaNapariNati svarUpa sUkSma arthaparyAya RjusUtranayanA 2 abhiprAyathI rahe che. te ja rIte dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kALamAM paNa RjusUtra nayanA abhiprAyathI kSaNamAtrasthitika = kSaNika pariNati svarUpa sUkSma arthaparyAya rahe che. dharmAstikAyAdi dravyamAM svanimitte ane paranimitte arthaparyAyane tame jANo. te A rIte - dharmAstikAya vagere dravyomAM je agurulaghu pariNAma vagere paryAyo potAnI jAte ja pratikSaNa palaTAye rAkhe che te svanimittaka arthaparyAyo jANavA. pratikSaNa parivartanazIla te agurulaghuparyAyo zuddha arthaparyAya svarUpe jANavA. kAraNa ke te paryAyo 4 A. (1)mAM "zuddhaguNa vyaMjanaparyAya dravya ja....' pATha. 8 mo.(2)mAM 'paramazrayathI pATha. * ko.(9)+si.mAM pratyaya thakI re pATha.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2170 0 dharmAdau zuddhArthaparyAyaprakAzanam / 14/9 pa zabdA'vAcyatve sati nirupAdhikatvAt, kSaNamAtrasthitikatvAdvA / "aguruga-laghugehiM sayA tehiM aNaMtehiM pariNadaM Nicca" (pa.kA.sa.84) ityAdinA paJcAstikAyasaGgrahe - kundakundasvAminA dharmAstikAye prtismysmbhvtssttsthaanptitvRddhi-haanismetaanntaa'gurulghupryaayaatmkaarthpryaayaa''nntymupdrshitm| gati-sthityAdipariNAmapariNataparamANvAdipudgala-jIvAstikAyebhyaH pratikSaNaM gati-sthityAdinimikR ttatvalakSaNA ye pariNAmA viparivartante, te parapratyayAd arthaparyAyA jnyeyaaH| te zuddhA'rthaparyAyatvena zRMgagrAhikA nyAyathI zabdathI darzAvI zakAtA nathI. temaja te paryAyo nirupAdhika che. athavA te paryAyonI sthiti mAtra eka kSaNanI hovAthI te zuddha arthaparyAya tarIke jANavA. 8 IMgagrAhikA nyAyanI samajaNa haS spaSTatA :- aneka govALanI aneka gAya, bheMsa eka ja medAnamAM ekIsAthe caratI hoya tyAre dareka govALa potapotAnI gAya-bheMsone sArI rIte oLakhato hoya che. ToLAnI vacce rahelI potAnI gAyane zIMgaDuM pakaDIne te govALa ema bolato hoya che ke "A mArI gAya che. Ama "zu gRhyasta yasyAM kriyAyAM sa kRdi ' - AvI vyutpatti mujaba cokkasa prakAranI asAdhAraNa vizeSatAno nirdeza je pravRtti dvArA thAya tyAM prastuta zRMgagrAhikA nyAyano upayoga thAya che. dharmAstikAya vagere dravyomAM rahelA satata parivartanazIla agurulaghuparyAyone vyaktigata cokkasa prakAranI asAdhAraNa vizeSatAno e ullekha karavApUrvaka, zabda dvArA darzAvI zakAtA nathI. tethI dharmAstikAya vagere dravyonA agurulaghu vagere paryAyo vyaMjanaparyAya nathI paNa arthaparyAya ja che. te sopAdhika nathI paNa nirupAdhika che. te paranimittaka CL nathI paNa svanimittaka ja che. tethI te arthaparyAyone zuddha arthaparyAya tarIke jANavA. athavA pUrve (147) jaNAvyA mujaba te paryAyo kSaNika hovAthI zuddha arthaparyAya jANavA. kAraNa ke saMmatitarkavRtti (1/32) mujaba arthaparyAyamAM zuddhatA-azuddhatAno nizcaya, nirupAdhikatA-sopAdhikatAnA AdhAre nathI thato paNa kSaNamAtrasthiti-anekakSaNasthitinA AdhAre thAya che. (".) "anantA agurulaghuparyAyothI sadA pariNata thayela dharmAstikAya nitya che' - ItyAdi kathana dvArA paMcAstikAyasaMgrahamAM kuMdakuMdasvAmIe pratyeka samaye thanAra SasthAnapatitavRddhi-hAnivALA anantA agurulaghuparyAyasvarUpa arthaparyAyonuM anaMtapaNuM dharmAstikAyadravyamAM jaNAvela che. matalaba ke anaMtA sahaja zuddha arthaparyAyo dharmAstikAyamAM digaMbarone mAnya ja che. dharmadravya vageremAM sopAdhika arthaparyAya che, (tti) gatipariNAmathI ane sthiti vagere pariNAmathI paramANu vagere pugalo ane jIvadravyo pariNamatA hoya che. AvA pudgaladravyonA nimitte ane jIvadravyonA nimitte dharmAstikAya ane adharmAstikAya vagere dravyamAM paNa pratikSaNa tat tad gatinimittatva, sthitinimittatva vagere svarUpe judA judA pariNAmo parivartana pAme che. dharmAstikAya vagere dravyamAM A pramANe je gatinimittatva vagere kSaNabhaMgura pariNAmo 1, guru-tapurvaH sa anantaH rAta: nitya
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/ 9 0 dharmAdidravyeSu arthaparyAyatvenA'nityatvasthApanam . 2171 bodhyAH, kSaNamAtrasthitikatvAt / sUkSmA ete arthaparyAyA eveti vyaJjanaparyayahaThaM = 'dharmAdicatuSTaye vyaJjanaparyAyA eva santi, na tu arthaparyAyA' iti abhinivezaM nirasya = dUrIkRtya dharmAdiSu kathaM nA'GgIkriyante pramANasiddhA arthaparyAyAH bhavadbhiH ? prmaannsiddhpdaarthsyaa'nplpniiytvaat| yathoktaM brahmadevena api paramAtmaprakAzavRttau bRhadravyasaGgrahavRttau ca "dharmA'dharmA''kAza-kAladravyANi / yadyapi arthaparyAyatvena anityAni" (pa.pra.154 vR.pR.162, bR.dra.sa.cUlikA-gA.27 pazcAt vR.pR.86) iti / ma tatazca dharmAstikAyAdau arthaparyAyA'nabhyupagame digambaradezIyasya apasiddhAnto'pi durnivAraH / niyamasAravRttau padmaprabheNApi "sUkSmaRjusUtranayAbhiprAyeNa SaDdravyasAdhAraNAH sUkSmAH te hi arthaparyAyAH zuddhAH iti voddhAH " (ni.sA.9/.kR.37) rUlyavaM dharmAstichAyA paTameva urthapayA tA | prakRte "sarvaM hi vastu vyaJjanaparyAyAtmakatayA vAcyam, arthaparyAyAtmakatvena avAcyam iti syAdvAdibhiH Ni vyavasthAne, anyathA pramATISHvA" (ka.mI.70/.sa. .HITI-2/g.110) ti aSTasadawAM vidyAnandasvAminA'pi sArdhaM tasya virodha unmattatAdidoSazca durvAra eva / utpanna thAya che ane nAza pAme che te paranimittaka arthaparyAya jANavA. dharmAstikAya vagerenA te paryAyo zuddha arthaparyAya tarIke jANavA. kAraNa ke te kSaNika che. dharmAstikAyanA A pariNAmo kSaNika hovAthI atyaMta sUkSma che. AthI te arthaparyAya ja che. mATe "dharmAstikAya Adi cAra dravyamAM vyaMjanaparyAya ja che. paraMtu arthaparyAya nathI' - A pramANe vyaMjanaparyAyasaMbaMdhI kadAgrahane dUra karIne dharmAstikAyAdimAM pramANasiddha evA arthaparyAyane Apa zA mATe svIkAratA nathI ? kAraNa ke pramANasiddha padArthano apalApa karavo e sajjano mATe vyAjabI na kahevAya. cha brahmadeva-padmaprabha sAthe digaMbaradezIyane virodha , (catho) digaMbara yogIndradevaracita paramAtmaprakAzagraMthanI vyAkhyAmAM tathA bRhadravyasaMgrahavyAkhyAmAM che (cUlikAmAM vR.pR.86) digaMbara brahmadevajIe paNa "dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza ane kALa vA - A cAra dravyo yadyapi arthaparyAyarUpe anitya che' - AvuM kahevA dvArA dharmAstikAyAdimAM arthaparyAyano svIkAra karyo che. dharmAstikAyAdimAM arthaparyAyano apalApa karavAthI digaMbaraekadezIyane apasiddhAnta sa. doSa paNa lAgu paDaze. niyamasAravRttimAM digaMbara padmaprabha paNa "sUkSma RjusUtranayanA abhiprAyathI cha dravyamAM sAdhAraNa sUkSma arthaparyAyo hoya che. te ja zuddha samajavA' - A mujaba dharmAstikAyAdimAM spaSTapaNe ja arthaparyAyo jaNAvela che. hA, digaMbaradezIcane vidhAnaMdasvAmInI sAthe virodha che. (9) vaLI, prastutamAM digaMbara vidyAnaMdasvAmI sAthe paNa digaMbaradezIyane virodha durvAra banaze. kAraNa ke temaNe sarva dravyamAM arthaparyAya mAnya karyA che. temaNe aSTasahIvyAkhyAmAM jaNAvela che ke "sarva vastu kharekhara vyaMjanaparyAyAtmaka hovAnA lIdhe vAcya che tathA arthaparyAyAtmaka hovAnA lIdhe avAcya che. AvA prakAre vyavasthA syAdvAdIoe pramANathI siddha karela che. eka paNa dravyamAM arthaparyAya ke vyaMjanaparyAya na mAnavAmAM Ave to te bAbatanuM sAdhaka koI pramANa ja nathI.' A rIte virodha doSa uparAMta pramANaviruddha
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2172 0 harSa-zokatyAgena asaGgatA prAptavyA 0 14/9 jayasenaH tu pravacanasAravRttau "dharmA'dharmA''kAza-kAlAnAM mukhyavRttyA ekasamayavarttino'rthaparyAyA eva, jIva-pudgalAnAm arthaparyAyA vyaJjanaparyAyAzca" (pra.sA.129) ityevaM spaSTameva dharmAdAvarthaparyAyameva e darzitavAniti azvArUDho'zvameva vismRtavAn digambaradezIyaH / pratikSaNaM viparivarttamAnAH SaDvidhavRddhi 7 -hAnisametA'gurulaghuvikAralakSaNAH arthaparyAyAH dharmAstikAyAdau AgamoktAH api vismRtA ityaho Azcaryam / paramArthatastu dharmAstikAyAdau zuddhA'zuddhArthaparyAyAH zuddhA'zuddhavyaJjanaparyAyAzca santyeveti dhyeyam / ___prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - dharmAdidravyacatuSTayaniSThazuddhA'zuddhArthaparyAyA jIvadravyabhinnA ka iti kRtvA yathA tadutpAda-vyayanimittau rAga-dveSau Atmani nopajAyete tathA pudgalaparyAyA api Ni jIvabhinnA eveti kRtvA tannimittAvapi rAga-dveSau nAtmanaH bhavetAm / evaM gati-sthityAdinimittatvalakSaNAkA 'rthaparyAyANAm utpAde vyaye vA yathA dharmAdidravyANi asaGgatayA aliptatayA ca vartante tathA svakIyasya parakIyasya vA kasyacidapi paryAyasya utpattau vipattau vA sApekSabhAvena asaGgatayA aliptatayA ca AtmanA bhavitavyam / tatra ca yathA Atmano rAga-dveSau na bhavetAM tathA tanmadhyena pratipAdana karavAthI unmattapralApAdi doSa paNa digaMbara ekadezIya mATe durvAra thaze. A dhamastikAyAdimAM mAtra aparyAya : jayasenAcArya (na.) pravacanasAravyAkhyAmAM digaMbarAcArya jayasenajIe to "dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza ane kALa dravyamAM mukhyavRttithI ekasamayavartI arthaparyAyo ja hoya che. jyAre jIva ane pudgala dravyomAM arthaparyAya tathA vyaMjanaparyAyo hoya che' - AvuM kahevA dvArA spaSTapaNe dharmAstikAyAdimAM arthaparyAyane ja dekhADelA che. tethI digaMbaramata rUpI ghoDA upara caDhela digaMbaradezIya digaMbaramatarUpI ghoDAne ja 2 bhUlI gayA !!! pratikSaNa palaTAtA pavidhavRddhinahAniyukta agurulaghuvikArasvarUpa arthaparyAyo AgamamAM che jaNAvela che. chatAM digaMbaradezIya te paNa bhUlI gayA. ghoDesavAra ghoDAne ja bhUlI jAya te moTuM Azcarya che. che dhamastikAya vageremAM cAreya pacaco rahe che - (ra.) vAstavamAM to dharmAstikAya vageremAM zuddha arthaparyAya, azuddha arthaparyAya, zuddha vyaMjanaparyAya sa ane azuddha vyaMjanaparyAya - Ama cAreya paryAyo rahe ja che. A vAtane dhyAnamAM rAkhavI. * dhamattikAcAdithI bodhapATha laIe . AdhyAtmika upanaya :- dharmAstikAya vagere cAra dravyonA zuddha ane azuddha arthaparyAyo AtmAthI judA ja che. tethI tenA utpAda-vyaya nimitte jema AtmAne koI paNa prakAranA rAga-dveSa thatA nathI, tema pudgalanA paryAyo paNa AtmAthI bhinna hovAthI tenA nimitte paNa ApaNA AtmAne koI paNa prakAranA rAga-dveSa thavA na joIe. tathA gatinimittatva, sthitinimittatva vagere arthaparyAyo utpanna thAya ke nAza pAme - banne avasthAmAM dharmAstikAya vagere dravya jema asaMga ane alipta rahe che tema ApaNA ke bIjAnA paNa koI paNa prakAranA paryAyo utpanna thAya ke nAza pAme temAM apekSita asaMgabhAve
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/9 0 parasanmukhacittavRttiH tyAjyA 0 2173 prayAtavyamAtmArthinA / paryAyaparAvRttau api dharmAdidravyANAmiva AtmanaH asaGgatA, aliptatA, udAsInatA pa ca sthirIbhUtA syuH tathA yatanIyam / tadarthaJca svasya karmakAryakSetrabahirbhAvaH drutaM kaaryH| parajJeyapratibhAsAnantaram 'idaM mama issttm| ... taccA'niSTam' ityAdivikalpavyagratayA pariNamanaM hi nA''tmanaH kAryakSetraM kintu karmaNa ev| na , hISTA'niSTavikalpanimajjanataH parajJeyavizrAntiH AtmanaH kAryakSetram / anavarataM parajJeyapadArthasanmukha- za cittavRttiM parityajya nijanirvikAra-sahajA'nantAnandAnubhavalInatayA paramaudAsInyataH prayojanabhUta-sannihita ka -parajJeyapratibhAsakAle'pi nijazuddhacaitanyasvarUpagocaram avalokanam anubhavanaJca AtmanaH kAryakSetram / svabhUmikaucityena ca jIvananirvAhAdyaupayikabhojanAdipravRttikAle'pi kukarmabandhaparihArakRte ane aliptabhAve ApaNe rahevuM joIe. temAM ApaNane harakha ke zoka na thAya te rIte ApaNe tevI paristhitimAMthI pasAra thaI javuM joIe. paryAyonI uthala-pAthala vacce paNa dharmAstikAya vagere dravyonI jema ApaNI asaMgatA, aliptatA ane udAsInatA TakI rahevI joIe. te mujaba AMtarika saMkalpa ane daDha prayatna ApaNe karavo joIe. A karmanA kAryakSetramAMthI bahAra nIkaLI jaie che (ta) tevo prayatna ane saMkalpa karavA mATe ApaNe ApaNI jAtane karmanA kAryakSetramAMthI vahelI take bahAra kADhavI jarUrI che. karmano bhogavaTo jyAM hoya, karmano adhikAra jyAM pravartato hoya, tyAM zA mATe ApaNe khoTI thavuM? mANaso, makAna, mazIna, mIThAI, mora, mahilA, milakata, mIla, mAkhI vagere parazeya padArthono pratibhAsa jJAnamAM thayA pachI "A mane ISTa che, te mane aniSTa che - ItyAdi vikalpanA vamaLamAM vyagra banIne pariNamavuM e AtmAnuM kAryakSetra-adhikArakSetra nathI, paraMtu karmanuM ja kAryakSetra-adhikArakSetra che. paraNeya padArthamAM ISTa-aniSTanA vikalpamAM gaLADUba thaIne (1) paraya padArthamAM vizrAnti karavI, (2) parasanna cittavRtti karavI, (3) parapadArtho ja najarAyA kare, (4) parapadArthamAM aTakavuM - A bAbato AtmAno mULabhUta adhikAra bhogavavAnuM kAryakSetra nathI ja. sAdhaka AtmAe to niraMtara paraNeya padArthanI sanmukha rahelI potAnI cittavRttine pUrepUrI choDavAnI che. temAM rucine bilakula sthApita karavAnI nathI. tyAra bAda potAnA nirvikAra sahaja anaMta AnaMdanA anubhavamAM lIna banIne parapadArtho pratye pUrNa udAsInabhAva dhAraNa karavo. tevI Atmasthiti karyA bAda vyavahAramAM ke sAdhanAmAM upayogI bane tevA prayojanabhUta ane vartamAnakALamAM potAnI pAse upasthita evA paraNeya padArthono potAnA jJAnamAM pratibhAsa thAya te samaye paNa potAnA ja zuddha caitanyasvarUpanuM avalokana karavuM, teno ja anubhava karavo e ja AtmAnuM adhikArakSetra-kAryakSetra che. jJAtA-deSTAbhAvanA aMgata adhikArane bhogavavAnuM kAryakSetra choDIne bIje kyAMya mAthuM mAravA jevuM nathI. binaadhikRta ceSTAnI majAnI sajA paNa moTI hoya che. & sAdhakane bhogasukho mRgajaLatulya lAgavA joIe ? (a) temaja potAnI bhUmikAne ucita bane te rIte jIvananirvAha vageremAM sAdhanabhUta evI bhojanAdi
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2174 * AntarajJAnajyotiH paramaM tattvam / 14/9 e mRgajalAdhudAharaNaM vibhAvanIyam / itthameva nijA'saGgA'bandhadazAprAdurbhAvaH zakyaH / taduktaM yogadRSTisamuccaye zrIharibhadrasUribhiH "mAyAmbhaH tattvataH pazyannanudvignastato drutm| tanmadhyena prayAtyeva yathA vyAghAtavarjitaH / / bhogAn svarUpataH pazyaMstathA mAyodakopamAn / bhuJjAno'pi hyasaGgaH san prayAtyeva paraM padam / / " (yo.dR.sa.165m 166) iti pUrvokta(10/20)rItyA vibhAvanIyam / ze AntarajJAnajyotirvihAyA'nyat sarvamupadravAtmakameva bhAsate samyagdRzaH prmaarthtH| taduktaM ka yogadRSTisamuccaye "abAhyaM kevalaM jyotirnirAbAdhamanAmayam / yadatra tatparaM tattvaM zeSaH punarupaplavaH / / " (vo..917) rUti bAvanIyam' itthaJca nijanirupAdhika-nirAkula-nistaraGga-niHsaGga-zuddhacaitanyasvabhAvavizrAntikRte eva sarvatra sarvadA sarvathA praNidhAnapUrvaM drutaM yatitavyamityAdhyAtmikopadezo'tra samprApyaH AtmArthibhiH / tatazca pravRtti jyAre cAlI rahI hoya, te samaye paNa kharAba karma na baMdhAI jAya te mATe "bhojanAdipravRtti mRgajaLasamAna che' - tevI vibhAvanA karavI. to ja asaMgadazA janma, abaMdhadazA pragaTe. e aMge zrIharibhadrasUrIzvarajIe yogadRSTisamuccayamAM jaNAvela che ke - (raNapradezAdi kSetramAM unALAnA divasomAM baporanA samaye dUra-sudUra pANI dekhAvAthI tyAM AgaLa vadhavAmAM mUMjhAto ane udvigna banelo musAphara jANakAra vyakti dvArA jANI le ke "sAme dekhAya che te pANI nathI paNa jhAMjhavAnA nIra che' - tyAre) "paramArthathI mRgajaLane jhAMjhavAnA nIra tarIke joto musAphara tenAthI uga pAmyA vinA, khacakATa vagara jema tenI aMdarathI jhaDapathI pasAra thAya ja che, tema "svarUpathI bhogasukho mRgajaLa jevA che' - AvuM joto sAdhaka (karmodayathI AvI paDelA) bhogone asaMgabhAve bhogavavA chatAM paNa (temAMthI pasAra thaIne) 1 parama padane = mokSane pAme ja che." jema yathArthapaNe mRgajaLa oLakhAya pachI te kyAreya musApharane , AgaLa vadhavAmAM bAdhaka na bane, tema yathArthapaNe bhogasukho mRgajaLatulya aMdaramAM bhAse pachI te kadApi sAdhakane mokSamArge AgekUca karavAmAM naDatararUpa thaI zakatA nathI. tethI samyagdaSTi sAdhaka yoganI chaThThI 2 kAMtAdRSTi pAmIne bhogusakhomAM aTavAto nathI, rokAto nathI paraMtu temAMthI apekSita asaMgabhAve te pasAra thaI jAya che. pUrve (10/20) darzAvela paddhati mujaba ahIM vistArathI vicAraNA karavI. > jJAnajyota sivAya badhuM upadrava varUpa - . (kAnta) kharekhara AMtarika jJAnajyotane choDIne bIjuM badhu samyagdaSTi sAdhakane paramArthathI upadravasvarUpa ja lAge che. tethI to zrIharibhadrasUrIzvarajIe yogadRSTisamuccayamAM jaNAvela che ke "pIDArahita, rogarahita AMtarika kevaLa caitanyajyoti ja jagatamAM parama tattva che. te sivAyanI tamAma cIja upadrava che, mokANa che." A bAbata UMDANathI manana karavA yogya che. A nijazuddhacaitanyasvabhAvamAM vizrApti karIe ! (tya.) A rIte AtmArthI = mokSArthI sAdhakoe sarvatra, sarvadA, sarva prakAre potAnA svAbhAvika, AkuLatAzUnya, nistaraMga, niHsaMga evA zuddhacaitanyasvabhAvamAM ja vizrAnti karavA mATe, lIna-layalIna thavA mATe jhaDapathI daDhapaNe prayatna karavo jarUrI che. "mArA zuddhacaitanyasvabhAvamAM ja mAre vizrAnti
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/9 OM siddhasvarUpadyotanam 0 2175 '"jammAbhAvajaM nivvANaM, nivvANapattassa ya imassa jIvassa na jammo, na jarA, na vAhI, na maraNaM, na pa iTThaviogo, na aNiTThasaMpaogo, na bubhukkhA, na pivAsA, na rAgo, na doso, na koho, na mANo, na / mAyA, na loho, na bhayaM, na ya anno vi koI uvaddavo tti| kiMtu savvannU, savvadarisI, niruvamasuhasaMpanno, tiloyacUDAmaNIbhUo mokkhapae ciTTha " (sa.ra.kA.309, bhava-3, pR.210) iti samarAdityakathAyAM haribhadrasUrivarNitaM , siddhasvarUpaM jhaTiti upalabhate AtmArthI / / 14/9 / / levI che. prANanA bhoge paNa A kArya mATe karIne ja rahevuM che' - AvA praNidhAnapUrvaka-saMkalpapUrvaka A prayatna thavo joIe. AvA prakArano AdhyAtmika upadeza A zloka dvArA prApta karavA jevo che. tenA prabhAve samarAdityakathAmAM darzAvela siddhasvarUpane AtmArthI sAdhaka jhaDapathI meLave che. tyAM che zrIharibhadrasUrijIe jaNAvela che ke "navA janmane dhAraNa nahi karavAthI mokSa utpanna thAya che. mokSamAM vA pahoMcelA A jIvane (1) janma nathI, (2) ghaDapaNa nathI, (3) vyAdhi nathI, (4) maraNa nathI, (5) ISTaviyoga nathI, (6) aniSTano saMyoga nathI, (7) bhUkha nathI, (8) tarasa nathI, (9) rAga sa nathI, (10) dveSa nathI, (11) krodha nathI, (12) mAna nathI, (13) mAyA nathI, (14) lobha nathI, (15) bhaya nathI, (16) anya paNa koI upadrava nathI. paraMtu te (17) sarvajJa che, (18) sarvadarzI che, (19) nirupama sukhathI saMpanna che, (20) traNa lokamAM mugaTa samAna che. A prakAre jIva mokSapadamAM rahe che. (14/9) lakhI rAkho DAyarImAM.... * vAsanAno mijAja taraMgI, tophAnI, vyasanI che. upAsanAnI prakRti nistaraMga, zAMta ane sahaja che. vAsanA nisteja ane nirvIrya banAve che. upAsanAmAM karoDo sUryanuM pratApI teja ane zakti dharabAyela che. sAdhanA bIjAne prabhAvita kare che. - dA.ta. saMbhUta muni. upAsanA potAne bhAvita kare che, tRpta kare che. dA.ta. revatI. 1. janmAbhAvajaM nirvANam, nirvANaprAptasya ca asya jIvasya na janma, na jarA, na vyAdhiH, na maraNam, na iSTaviyogaH, na aniSTasamprayogaH, na bubhukSA, na pipAsA, na rAgaH, na dveSaH, na krodhaH, na mAnaH, na mAyA, na lobhaH, na bhayam, na ca anyo'pi ko'pi upadrava iti| kintu sarvajJaH, sarvadarzI, nirupamasukhasampannaH, trilokacUDAmaNIbhUtaH mokSapade tisstthti|
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2176 0 digambaramatanirAkaraNam / 14/10 "te dharmAstikAyAdikamAMhi apekSAI azuddha paryAya paNi hoI. nahIM to, paramANuparyatavizrAmaI pudgaladravyaI paNi na hoI - ehavai abhiprAya I kahaI chaI - nanu dharmAstikAyAdidravyeSu azuddhadravyavyaJjanaparyAyA naiva santi iti cet ? maivam, atidIrghakAlInagati-sthityAdizAlijIvAdiparadravyasavyapekSatayA tatra tAdRzagati-sthitisahAyakatvAdInAm azuddhadravyavyaJjanaparyAyarUpatA anapalapanIyaiva digmbraikdeshiiyaiH| - yadi dharmAstikAyAdidravyeSu jIvAdiparadravyA'pekSayA jAyamAnA paryAyA azuddhadravyavyaJjanaparyAyatayA za nA'bhyupagamyante tarhi pudgaladravye'pi azuddhadravyavyaJjanaparyAyA na syuH, yukteH ubhayatra tulyatvAt / ka na ca parApekSayA jAyamAnA azuddhadravyavyaJjanaparyAyA dharmAstikAyAdideza-pradezeSu vizrAntA Ni iti dharmAstikAyAdiSu na parApekSA'zuddhadravyavyaJjanaparyAyasambhava iti vAcyam, kA tulyayuktyA parApekSayA jAyamAnA ghaTa-paTAdayaH azuddhadravyavyaJjanaparyAyA api kapAla-tantvAdiSu vizrAntAH te ca svAvayaveSu iti krameNa paramANuparyantavizrAmAnna skandhAtmakapudgaladravye'zuddhadravya avataraNikA :- (7) navamA zlokamAM jaNAvyA mujaba dharmAstikAya vagere dravyamAM zuddha-azuddha arthaparyAya jema rahe che, tema zuddha-azuddha vyaMjanaparyAya paNa temAM rahe che. tema chatAM amuka digaMbaro dharmAstikAya vagere dravyomAM azuddha dravyavyaMjanaparyAyane mAnatA ja nathI. paraMtu te vAta vyAjabI nathI. kAraNa ke atidIrghakAlIna gati, sthiti vagerene dharAvanArA jIvAdi paradravyane sApekSa hovAthI atidIrdhakAlInagatisahAyakatva, tAdezasthitisahAyakatva vagere je paryAyo dharmAstikAya vagere dravyomAM utpanna thAya che, temAM azuddhadravyavyaMjanaparyAyarUpatAno apalApa digaMbaradezIya karI zake tema nathI ja. (hi) jo dharmAstikAya vagere dravyomAM jIvAdi paradravyonI apekSAe utpanna thatA evA paryAyone che paNa azuddha dravyavyaMjanaparyAyasvarUpe svIkAravAmAM na Ave to pudgala dravyamAM paNa azuddha dravyavyaMjanaparyAyo digaMbaradezIya vidvAnone mAnya thaI nahi zake. kAraNa ke yukti to ubhayapakSe tulya ja che. zaMkA :- (na gha.) jIvAdi paradravyanI apekSAe utpanna thatA azuddha dravyavyaMjanaparyAyo dharmAstikAya ga vagerenA dezamAM ane pradezamAM vizrAMta thayelA che. dharmAstikAya vagerenA dezamAM ane pradezamAM ja rahelA hovAnA kAraNe te azuddha paryAyo dharmAstikAya vagere akhaMDa dravyamAM utpanna thaI zakatA nathI. dharmAstikAya Adi vyApaka dravya sudhI te azuddha dravyavyaMjanaparyAyo pahoMcI zakatA nathI. tethI dharmAstikAya vagere akhaMDa skaMdhadravyamAM parasApekSa azuddha dravyavyaMjanaparyAyanI utpatti asaMbhavita che. che dharmAstikAyAdimAM paNa azuddha dravyavyaMjanaparyAya che samAdhAna :- (kunya) jo tame parasApekSa evA utpadyamAna azuddha dravyavyaMjanaparyAyone dharmAstikAya vagerenA dezamAM ane pradezamAM vizrAMta thayelA mAnazo to samAna yuktithI pratipakSI vidvAno paNa ema kahI zake che ke "pudgala dravyanA je ghaTa-paTa vagere paryAyo, paradravyanI apekSAe ke parasaMyoganI apekSAe utpanna thatA hovAthI, azuddha dravyavyaMjanaparyAya tarIke mAnya che, te azuddha dravyavyaMjanaparyAyo paNa kapAla, taMtu vagere dezamAM = upAdAnakAraNamAM vizrAMta thayelA che. tathA kapAla, taMtu vagere paNa paradravyasApekSa
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/10 0 dharmAdau azuddhavyaJjanaparyAyasthApanam / 2177 jima AkRti dharmAdikanI, vyaMjana chaI zuddha; loka dravya saMyogathIka, tima jANi azuddha I14/10aaaa (236) zrI jina. vyaJjanaparyAyasambhava iti vadato mukhaM pidhAtumazakyamevetyAzayenA''ha - 'yatheti / yadvA 'dharmAstikAyAdiSu jIvAdiparadravyApekSayA utpadyamAnAnAmapi paryAyANAm azuddhatayA anabhyupagame tulyayuktyA paramANu-TyaNukAdisaMyogasApekSatve'pi vyaNuka-tryaNukAdInAM nA'zuddhadravyavyaJjanaparyAyatA rA sambhavati / itthaJca vyaNuka-tryaNukAdInAm azuddhadravyavyaJjanaparyAyatvA'yogena paramANozca pUrvoktarItyA ma (14/8) zuddhadravyavyaJjanaparyAyatvena pudgaladravye'zuddhadravyavyaJjanaparyAyANAm abhAva eva prasajyeta' iti vadato mukhaM pidhAtumazakyamevetyAzayenA''ha - 'yatheti / yathA''kRtidharmAdeH zuddho vyaJjanaparyayaH kthyte| lokadravyayogataH tathA jJeyo'zuddhaparyayaH / / 14/10 / / prakRte daNDAnvayastvevam - yathA dharmAdeH AkRtiH zuddhaH vyaJjanaparyayaH kathyate tathA loka- kA hovAthI potAnA avayavomAM vizrAMti leze. tathA kapAla, taMtu vagerenA te te avayavo paNa pudgala dravyanA azuddha paryAya hovAthI potapotAnA avayavomAM pahoMcI jaze. A kramathI pudgala dravyanA azuddha vyaMjanaparyAyo paNa cheka paramANu paryata pahoMcI jaze. tethI skaMdhAtmaka pudgala dravyamAM azuddha vyaMjanaparyAyanI utpatti thaI zakaze nahi." A pramANe tamArA pratipakSI vidvAna bole to tenuM moDhuM baMdha karavuM tamArA mATe azakya ja banaze. dvitIya avataraSiA :- (dA.) athavA to ema paNa kahI zakAya ke "dharmAstikAyAdimAM jIvAdi padravyonI apekSAe utpanna thatA evA paNa paryAyone jo digaMbaradezIya azuddharUpe na mAne to temanA .. mate yaNukAdi paNa azuddha dravyavyaMjanaparyAya tarIke saMbhavI nahi zake. kAraNa ke paramANusaMyogasApekSatA yaNukamAM hovA chatAM ane kayaNukAdisaMyogasApekSatA vyaNukAdimAM hovA chatAM tene azuddha dravyavyaMjanaparyAya- Cii tarIke na mAnavAnI yukti to banne sthaLe tulya ja che. A rIte kacaNuka, caNuka vagere azuddha dravyavyaMjanaparyAya banI zakatA nathI. tathA pUrve (148) jaNAvela paddhati mujaba paramANu zuddhadravyabhaMjanaparyAya - svarUpa che. tethI pugaladravyamAM azuddha dravyavyaMjanaparyAyono abhAva ja AvI paDaze" - A mujaba tamArA pratipakSI vidvAna bole to tenuM moDhuM baMdha karavuM tamArA mATe azakya ja banaze. A pramANe dharmAstikAya vagere dravyanA azuddha dravyavyaMjanaparyAyano svIkAra na karanArA digaMbaradezIya vidvAnonI sAme graMthakArazrI jaNAvavA mAMge che. AvA AzayathI ja graMthakArazrI kahe che ke : zlokArdha:- jema dharmAstikAya vagere dravyanI AkRti zuddha (dravya)vyaMjanaparyAya kahevAya che, tema lokamAM rahela (jIvAdi) dravyanA saMyoganI apekSAe dharmAstikAya vageremAM azuddha (dravyavyaMjana)paryAya jANavA. (14/10) pustakomAM "dharmAdinI' pATha. ko.(4)no pATha lIdho che. 8. zAM.mAM "saMyoyathI' pATha.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2178 0 brahmadevamatasamAlocanA 0 24/10 jima (dharmAdikanIka) dharmAstikAyAdikanI AkRti lokAkAzamAnasaMsthAnarUpa zuddhadravya vyaMjanaparyAya - (chaS+) kahiI, paranirapekSapaNA mATaI. tima lokavRtti dravya saMyogarUpa azuddha dravyavyaMjana paryAya paNi Raa kahatAM temano parApekSapaNaI anekAMtavirodha nathI. /14/10 dravyayogataH azuddhaparyayaH (dharmAdeH) jJeyaH / / 14/10 / / yathA = yena prakAreNa dharmAdeH = dharmAstikAyA'dharmAstikAyAdidravyasya AkRtiH lokAkAzapramANasaMsthAnarUpA zuddho vyaJjanaparyAyaH = zuddhadravyazabdaparyAyaH kathyate, zabdavAcyatve sati parAna pekSatvAt / tathA = tena prakAreNa lokadravyayogataH = caturdazarajjupramitalokAkAzAvagADhajIva-pudgalam dravyasaMyogamAzritya azuddhaparyayaH = azuddhadravyavyaJjanaparyAyaH api dharmAdeH jJeyaH, tAdRzasaMyogasya rza parApekSatvAt / prakRte azuddhaparyAyaH vibhAvaparyAyatayA'pi smmtH| dharmAstikAye iva AkAze'pi ka. sa vijJeyaH ghttaakaashaadilkssnnH| yattu paramAtmaprakAzavRttau brahmadevena "vibhAvaparyAyAstUpacAreNa, yathA 'ghaTAkAzami'tyAdi" (pa.pra.57 " vR.pR.62) ityuktaM tanna, AkAze ghaTAdisaMyogasya nirupacaritatvena ghaTAkAzAdilakSaNasya vibhAvakA paryAyasyA'pi anupacaritatvAt / adhikaM pUrvokta(11/9)dizA bodhyam / kundakundasvAminA paJcAstikAyasaGgrahe dharmAstikAyasvarUpanivedanA'vasare "dhammatthikAyamarasaM avaNNagaMdhaM A dharmAstikAyAdinA zuddha-azuddha dravyavyaMjanaparyAya A vyAkhyArthI :- je prakAre dharmAstikAya, adharmAstikAya vagere dravyanI lokAkAzapramANa saMsthAna svarUpa je AkRti che te zabdavAcya hovAnI sAthe paradravyathI nirapekSa hovAnA lIdhe zuddha dravyavyaMjanaparyAya kahevAya che. te prakAre cauda rAjaloka pramANa lokAkAza kSetramAM rahela jIva ane pudgala dravyanA saMyoganI apekSAe azuddha dravyavyaMjanaparyAya paNa dharmAstikAya vagere dravyamAM jANavo. kAraNa ke te saMyoga paradravyasApekSa che. prastutamAM azuddhaparyAya vibhAvaparyAya tarIke paNa saMmata che. tathA dharmAstikAyanI jema AkAzamAM paNa vibhAvaparyAya samajI levA. ghaTAkAza, paTAkAza vagere svarUpa vibhAvaparyAyo AkAzadravyamAM prasiddha che. haLa ghaTAkAzAdi vibhAvaparyAyo paNa vAstavika che. (g) paramAtmaprakAzanI vyAkhyAmAM brahmadeva nAmanA digaMbara vidvAne je jaNAvyuM che ke "AkAzamAM Na ghaTAkAza, paTAkAza vagere vibhAvaparyAyo to upacArathI samajavA' - te bAbata ayogya che. kAraNa ke AkAza dravyamAM ghaTa-paTa vagereno saMyoga vAstavika hovAthI AkAzamAM ghaTAkAza-paTAkAza vagere svarUpa vibhAvaparyAyane paNa vAstavika ja mAnavA joIe. ghaTAkAza vagere vibhAvaparyAyone aupacArika mAnavAmAM koI pramANa nathI. A aMge adhika vigata pUrve (11/9) darzAvyA mujaba jANavI. Y) paMcAstikAyasaMgrahanI spaSTatA che. (kunda) digaMbara kuMdakuMdasvAmIe paMcAstikAyasaMgrahamAM dharmAstikAyanuM svarUpa jaNAvavAnA avasare je zuddha dravya jima) bhApustakomAM "...nastaya..." azuddha pATha che. dha2mAM "saMsthAnamaya' pATha. ko.(9)+si. +ko.(12)+A.(1)no pATha lIdho che. 1. dharmAstiyo rasavarNa-jyo vospaf: tovida: pRda: pRthuno saMsthati praveza:
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/10 * kundakundasvAmimatamImAMsA : 2179 asddmpphaasN| logAgADhaM puDhe pihulamasaMkhAdiyapadesaM / / " (pa.sa.83) iti yaduktaM tatra 'puTuM' iti anena jIvAdidravyasaMspRSTatvaM dharmAstikAye darzitam iti tAvad vayaM jAnImahe / tatazca azuddhadravyavyaJjana-1 paryAyaH tatra anAvilaH eva / ___ anena "dhammAdicauNhaM NaM sahAvaguNapajjavA hoMti" (ni.sA.33) iti niyamasAre kundakundasvAmipradarzita ekAntaH "caturNAM dharmAdInAM zuddhaparyAyA" (ni.sA.168/vR.pR.333) iti ca niyamasAravRttau padmaprabhapradarzita ma ekAntaH pratyAkhyAtaH, tatra ghaTAdisaMyogalakSaNasya vibhAvaguNaparyAyasya azuddhadravyavyaJjanaparyAyasya rza vA pratyAkhyAtum ashkytvaat| etena "dharmA'dharmA''kAza-kAlAnAM svajAtIya-vijAtIyabandhasambandhA'bhAvAd vibhAvaguNaparyAyA na bhavanti" (ni.sA.33/vR.pR.68) iti niyamasAravRttau padmaprabhavacanaM nirAkRtam, .. vijAtIyaghaTAdisaMyogasambandhasya tatra anapalapanIyatvAt / etena 2"sabbhAvaM khu vibbhAvaM davvANaM pajjayaM jiNuddir3ha / savvesiM ca sahAvaM vibbhAvaM jIva-poggalANaM kA ca / / " (dra.sva.pra.18) iti dravyasvabhAvaprakAzakRduktiH nirastA, dharmAdidravye'pi vibhAvaparyAyasya ashuddh"dharmAstikAya rasa-varNa-gaMdha-zabda-sparzazUnya, lokAvagADha, pRSTa, vistRta ane asaMkhyAtapradezayukta che" - Ama je jaNAvela che, temAM "spaSTa' zabda dvArA "dharmAstikAyamAM jIvAdidravyasaMskRSTatva jaNAvela che" - evuM amane jaNAya che. tethI dharmAstikAyamAM azuddhadravyavyaMjanaparyAya nirAbAdha ja che. A niyamasAramImAMsA / (anera) kuMdakuMdasvAmIe niyamasAramAM "dharmAstikAyAdi cAra dravyomAM svabhAvaguNaparyAyo ja hoya che - A mujaba je ekAnta jaNAvela che tathA niyamasAravRttimAM "dharmAdi cAra dravyomAM zuddhaparyAyo che ja hoya che' - Ama padmaprabhe je ekAMta jaNAvela che, tenuM paNa nirAkaraNa uparokta nirUpaNa dvArA thaI jAya che. kema ke dharmAstikAyAdimAM ghaTAdisaMyoga nAmanA vibhAvaguNaparyAyano ke azuddha dravyavyaMjanaparyAyano paNa apalApa digaMbaro karI zake tema nathI. "dharma-adharma-AkAza-kALa dravyamAM svajAtIya-vijAtIyabaMdhasaMbaMdha 1 na hovAthI vibhAvaguNaparyAyo nathI hotA" - A pramANe niyamasAravyAkhyAmAM padmaprabhajIe je jaNAvela che, tenuM paNa nirAkaraNa uparokta pratipAdanathI thaI jAya che. kAraNa ke vijAtIya ghaTAdi dravyanA saMyogasaMbaMdhano dharmAstikAyAdimAM apalopa thaI zake tema nathI. # dravyasvabhAvaprakAzanI samIkSA (rtina.) "svabhAva ane vibhAva - A pramANe dravyonA be prakAranA paryAya jinezvara bhagavaMtoe kahelA che. svabhAvaparyAya dareka dravyamAM hoya che. tathA vibhAva paryAya phakta jIva ane pudgala dravyomAM ja saMbhave." - A pramANe dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM kahevA dvArA mAIlladhavalajIe dharmAstikAya vagere dravyomAM vibhAvaparyAyano je niSedha karela che, tenuM nirAkaraNa uparokta nirUpaNa dvArA thaI jAya che. 1. dharmAviturvasya svamavanaparyava: mavattiA 2. svabhAvaH khalu vibhAvo dravyANAM paryAyo jinoddissttH| sarveSAM ca svabhAvo vibhAvo jIva-pudgalAnAM ca / /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2180 * amRtacandramatasamIkSA 0 24/10 dravyavyaJjanaparyAyalakSaNasya sattvAt / na hi Atmani manuSyAderiva dharmAdidravyasaMyogasyeva vA dharmAdidravye pa jIvAdisaMyogasya parApekSatvena zabdavAcyatvena ca azuddhadravyavyaJjanaparyAyatvoktau anekAntavAde kazcid ga virodhaH zAstrabAdho vA prasajyate / yacca paJcAstikAyasaGgrahavRttau amRtacandreNa "sura-nAraka-tiryaG-manuSyalakSaNAH paradravyasambandhanittatvAd - azuddhAH" (pa.sa.16 vR.pR.35) ityuktaM tatra 'paradravyasambandhanirvRttatvAd' iti hetusthAne 'parApekSatvAd' 55 ityeva lAghavena yuktam / tatazca tadanusAreNA'pi dharmAdiparyAyANAm azuddhatvam anAvilameva / kR dharmAdidravyeSu kriyAnimittakotpAdAdyabhAve'pi parapratyaya utpAdAdiH akalaGkasvAminA api tattvArthaNi rAjavArtike (ta.rA.vA.5/7/4) darzita iti pUrvam (9/23) uktamatrA'nusandheyam / / kA yadapi niyamasAre kundakundasvAminA "Nara-NAraya-tiriya-surA pajjAyA te vihAvamidi bhnnidaa| kammo pAdhivivajjiya pajjAyA te sahAvamidi bhnnidaa||" (ni.sA.15) ityuktam, tadapi cintyam, krmopaadhikema ke paranimittaka hovAthI azuddha dravyavyaMjanaparyAya e vibhAvaparyAya ja che. tathA te to dharmAstikAya vagere dravyomAM, upara jaNAvyA mujaba, vidyamAna ja che. AtmAmAM jema manuSya vagere paryAya athavA dharmAstikAyAdisaMyogAtmaka paryAya parasApekSa ane zabdavAcya hovAthI azuddha dravyabhaMjanaparyAya kahevAya che tema "dharmAstikAya vagere dravyomAM rahela jIvAdi dravyano saMyoga paNa parasApekSa ane zabdavAcyA hovAthI azuddha dravyavyaMjanaparyAya svarUpa che' - AvuM kahevAmAM anekAMtavAdanI aMdara koI paNa virodha ke zAstrabAdha svarUpa doSa Avato nathI. A paMcAstikAyasaMgrahavRtti aMge mImAMsA | (cavya.) paMcAstikAyasaMgrahavyAkhyAmAM digaMbarAcArya amRtacaMdrajIe jaNAvela che ke "sura, nAraka, I tiryaMca, manuSyasvarUpa paryAyo azuddha che. kAraNa ke te paradravyanA saMbaMdhathI utpanna thayela che' - ahIM paNa hetu tarIke paradravyasaMbaMdhajanyatva batAvavAnA badale 'parApekSatva batAvavuM vadhu yogya che. kAraNa ke 5 tevuM karavAmAM lAghava che. tathA te mujaba vicArIe to paNa dharmAstikAya vageremAM je jIvAdisaMyogasvarUpa paryAya che, te azuddha siddha thaze ja. temAM koI bAdha nahi Ave. dharmAstikAyAdimAM kiyAnimittaka utpAda vagere na hovA chatAM paNa parapratyaya = paranimittaka utpAdAdi saMbhave ja che. A vAta tattvArtharAjavArtikamAM akalaMkasvAmIe paNa jaNAvela che. A bAbata pUrve (923) darzAvI che. tene ahIM yAda karavI. & niyamasAra samIkSA # (s.) "nara, nAraka, tiryaMca ane deva - A vibhAvaparyAya kahevAyelA che. tathA karmopAdhizUnya paryAya te svabhAvaparyAya kahevAyelA che" - A pramANe niyamasAra graMthamAM kuMdakuMdasvAmIe je jaNAvyuM che, te paNa khUba vicAraNIya che. kema ke temanA uparokta kathana dvArA to "karmopAdhijanya hoya te vibhAvaparyAya ane karmopAdhizUnya hoya te svabhAvaparyAya' - A pramANe phalita thAya che. tathA jo tevuM 1. nara-nAraka-tiryak-surAH paryAyAH te vibhAva iti bhnnitaaH| karmopAdhivivarjitAH paryAyAH te svabhAva iti bhaNitAH / /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/10 0 dhamAstikAyAdivad asaGgatayA bhAvyam / 2181 janyasyaiva vibhAvaparyAyatvA'bhyupagame pudgale tadasambhavena "vibbhAvaM jIva-poggalANaM ca" (dra.sva.pra.18) pa iti dravyasvabhAvaprakAzoktibAdhAt, parApekSasyaiva vibhAvaparyAyatayA'bhyupagantavyatvAcca / itthaJca jIvAdiparadravyasaMyogA''viSTa-lokAkAzapramANa-svAbhAvikasaMsthAnazAlidharmAstikAyAdau ... parApekSAnapekSAbhyAM zuddhA'zuddhadravyavyaJjanaparyAyau yugapat samAvizata iti sarvatrA'vyAhataprasaraH / anekAntavAdo vijayatetarAm / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - asmannimittakA'zuddhavyaJjanaparyAyotpAdAdAvapi yathA dharmAdi-ka dravyANi asaGgAni tathA karmadravyanimittakazarIrarUpa-lAvaNyAdihAni-vRddhi-rogA'payazo-durbhAgya rNi dAridryA'nAdeyatAdyazaddhaparyAyotpAdAdAvapi asmAbhiH asaGagatayA bhAvyama, "zarIrarUpa-lAvaNya-grAmA''rAma svIkAravAmAM Ave to "jIvamAM ane pudgalamAM vibhAvaparyAya paNa hoya che' - A pramANe dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM mAIladhavalajIe je vAta jaNAvela che, te bAdhita thaze. kema ke karmopAdhijanyabhAvo to phakta jIvamAM ja hoya che. ghaTa-paTa vagere pudgaladravyamAM to karmopAdhijanya bhAvo hotA ja nathI. tethI A apasiddhAnta doSanA nivAraNa mATe kuMdakuMdasvAmIe paNa "karmopAdhijanya hoya te vibhAvaparyAya' - AvuM mAnavAnA badale "parasApekSa hoya te vibhAva paryAya' - A mujaba mAnavuM paDaze. * dhamadi dravyamAM zuddha-azuddha vyaMjanaparyAya ja (phUlya.) A rIte mAnavAmAM Ave to jIvAdi para dravyonA saMyogathI vyApta, lokAkAzapramANa, naiisargika saMsthAnane dharAvanArA evA dharmAstikAya vagere dravyomAM svabhAva-vibhAva banne paryAyo nirAbAdhapaNe siddha thaze. dharmAstikAyAdimAM jIvAdidravyono saMyoga paratApekSa hovAthI vibhAvaparyAya che. lokAkAzapramANa svAbhAvika saMsthAna te paranirapekSa hovAthI svabhAvaparyAya che. vibhAva paryAya ahIM azuddha dravyavyaMjanaparyAyasvarUpa che. tathA svabhAvaparyAya prastutamAM zuddha dravyavyaMjanaparyAyAtmaka che. A rIte dharmAstikAya vagere dravyomAM phakta zuddha dravyavyaMjanaparyAyano ekAnta kalyANakArI nathI. paraMtu "zuddha-azuddha dravyavyaMjanaparyAya ekIsAthe dharmAstikAya vageremAM rahe che' - AvuM mAnavuM vadhu vyAjabI che. tethI sarvatra apratihata rIte prasarato syAdvAda atyaMta vijaya pAme che. spaSTatA :- dharmAstikAya vagere dravyanI AkRti e dharmAstikAya vagere dravyano zuddha vyaMjanaparyAya che. tathA dharmAstikAya dravyamAM rahela jIvAdidravyasaMyoga e dharmAstikAya vagere dravyano azuddha vyaMjanaparyAya che. A B dharmadravyano upadeza AdhyAtmika upanaya - ApaNA nimitte dharmAstikAya dravyamAM azuddha vyaMjanaparyAya utpanna thavA chatAM dharmAstikAya dravya jema asaMga ane alipta rahe che, tema karyadravyanA nimitte zarIranuM rUpa ke lAvaNya vagere ghaTe ke vadhe tathA mAMdagI, badanAmI, durbhAgya, daridratA, anAdeyatA vagere azuddha paryAyo utpanna thAya to paNa ApaNe dharmAstikAya dravyanI jema asaMga ane alipta rahevuM joIe. AvI asaMgatA ane aliptatA lAvavA mATe jJAnasAranA eka zlokanI vibhAvanA karavI. tyAM mahopAdhyAyajIe jaNAvela 1. vimAvo nIva-kutriAnAzva)
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2182 * antarmukhopayogena iSTA'niSTavikalpA'nutthAnam 0 14/10 pa -dhanAdibhiH / utkarSaH paraparyAyazcidAnandaghanasya kaH ? / / " (jJA.sA.18/5) iti jnyaansaarkaarikaavibhaavnyaa| sA tabalena prathamam asmAkam upayogasya tatazca antaraGgapariNateH rAga-dveSAdibhyo'saGgatA syAt / - "sya jJAnasudhArasabhya parabrahmaLa manatA, viSayAntarasanvIrastI hatAdattopama:II(jJA.sA.ra/2) / iti jJAnasArakArikAtAtparyArthaM vibhAvya yadA nijopayogaH antarmukhIbhUya svasmiMzca tanmayIbhUya 2 sannihitaparajJeyAkAramavagAheta tadA iSTAniSTavikalpA'nutthAnena nijAntaraGgapariNateH vibhAvapariNAmebhyaH ka asaGgatA sukarA syAt / upAdeyabhAvena svAtmakajJeyAkArapariNataM hi samyag jJAnaM vItarAgatAm Ni AskandamAnaM darpaNatulyaM nijanirmalasvabhAvavazato yathAvasthitaparajJeyAkArapratibhAsazAlitve'pi kA parajJeyanimittakeSTA'niSTavikalpa-tajjanyarAga-dveSAdivibhAvapariNAmaprasavA'samarthatayA Atmano'bandha che ke "zarIranuM rUpa, lAvaNya, gAma, bagIco, dhana (putra-pautra...) Adi paraparyAyothI cidAnaMdaghana evA AtmAne abhimAna zuM hoya ?' AnI UMDI vicAraNA dvArA zarIrAdithI asaMgatA ane aliptatA keLavavI. tenA baLathI sauprathama ApaNo upayoga rAga-dveSAdithI asaMga bane che. tathA tyAra bAda ApaNI pariNati rAga-dveSa AdithI asaMga bane che. A ApaNA upayogane ane pariNatine asaMga banAvIe ("yastha.) tathA "jJAnAmRtasAgarasvarUpa prapaMcazUnya zuddha AtmajyotimAM jene magnatA pragaTI che, tevA sAdhakane zuddha Atmajyoti choDI anya viSayomAM manane doDAvavuM jheratulya lAge che' - A mujaba jJAnasAranA zlokanA tAtparyArthane UMDANathI Ardra hRdaye vicArIne jyAre sAdhakanI ruci-rasa-lAgaNI bahAranA viSayomAM marI paravAre che tyAre teno upayoga aMtarmukha bane che, aMdaramAM UMDo utare che. tathA te aMtarmukha upayoga potAnA ja svarUpamAM tanmaya bane che, tadrupa bane che. tenI parasammukhatA dUra thAya che, paralakSitA chUTI paDe che. anAdi kALathI bhinna bhinna parazeyamAM bhaTakavAthI vikendrita tA thayelo upayoga have svakendrita bane che. tevI dazAmAM jyAre upayoga sannihita paraya padArthanA AkAranuM avagAhana kare che, tyAre sAdhakane parazeya padArthamAM ISTa-aniSTapaNAnA vikalpo ubhA thatA nathI. tethI attarAtmAnI = sAdhaka bhagavAnanI aMtaraMga pariNati saraLatAthI vibhAvapariNAmothI asaMga bane che, chUTI paDe che. Ama prathama upayoga ane pachI aMtaraMgapariNati rAgAdithI asaMga bane che. paraNeya padArthothI parAmukha baneluM je jJAna upAdeyapaNe svAtmaka zeyanA AkArathI pariNata thAya tene ja samyagu jJAna kahevAya. te jJAna rAgAdidazAthI chUTuM paDIne vItarAgabhAve pariName che. samyagu jJAna darpaNatulya hovAnA kAraNe potAnA svarUpamAM atyaMta nirmaLa ja rahe che, svaccha ja rahe che. darpaNamAM kolasAnuM pratibiMba paDe to paNa darpaNa svaccha ja rahe ne ! kolasAnA kALA pratibiMbavALuM darpaNa kAMI kolasAnI jema svayaM kALuM thaI jatuM nathI. A hakIkatane sAdhake kadApi bhUlavI nahi. potAnA svacchasvabhAvanA lIdhe te jJAnamAM yathAvasthitapaNe parazeya padArthanA AkArono pratibhAsa thAya che. paNa parazeya jJAnarUpe pariNamatuM nathI ane jJAna kadApi parazeyarUpe pariNamatuM nathI. paraMtu potAnA nirmaLa-svaccha svabhAvanA sAmarthyathI tyAre samyagu jJAna svayaM ja parazeyAkAranA mAtra pratibhAsarUpe pariName che. tema chatAM paNa
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/10 * anAzravadazAta: kevalajJAnalAbhaH / 2183 dazAmupadadhAti AzravadazAM conmUlayati / itthaJcA'saGgA'bandhA'nAzravadazA''rohaNataH kevalajJAnAdilAbhakrameNa '"siddha tti ya buddha tti darA ya pAragaya tti ya paraMparagaya tti| ummukkakammakavayA ajarA amarA asaMgA y||" (au.sU.44/gAthA-20/ pR.996, pra.phU.ra/ra09/thA-978, te.rU01, sA.pra.278) ti zIvapattisUtre, prajJApanAsUtra, devendrastare, te jinalAbhasUrikRte ca Atmaprabodhe darzitaM siddhasvarUpam aJjasA prAdurbhavet / / 14/10 / / te samyagU jJAna paranneya padArthonA nimitte ISTa ke aniSTa vikalpane utpanna karavA mATe samartha thatuM nathI ke tathAvidha vikalpathI thanArA rAga-dveSa vagere vibhAvapariNAmone paNa utpanna karavA mATe samartha banatuM nathI. tenA lIdhe te jJAna AtmAnI abaMdhadazAne pragaTAve che ane AzravadazAne mULamAMthI ukheDe che. 31 asaMgadazAthI kevaLajJAna ja | (phalya.) A rIte sAdhaka bhagavAna potAnI (1) asaMgadazA, (2) abaMdha dazA ane (3) lat anAzravadazA upara ArUDha thAya che. tethI kevalajJAnAdi prApta thavAnA kramathI mokSamArge AgaLa vadhatAM kramazaH sAdhakanuM siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTa thAya che. siddhasvarUpane jaNAvatAM aupapAtikasUtramAM, se. prajJApanA sUtramAM, devendrastavaprakIrNakamAM tathA jinalAbhasUrikRta AtmaprabodhamAM jaNAvela che ke "karmanA kavacathI = kocalAthI = baMdhanathI mukta thayelA jIvo (1) siddha, (2) buddha, (3) bhavapAragAmI, tathA (4) samyaktAdinI paraMparAthI bhavapArane pAmelA hovAthI paraMparagata kahevAya che. te jIvo ajara, amara ane asaMga hoya che." (14/10) lakhI rAkho DAyarImAM... 4) vAsanA sadA atRma-tRSita che. upAsanA parama tRptino AsvAda arpe che. * bIjA upara binaadhikRta anuzAsana jamAve to sAdhanA zastra banI jAya. vAsanAmAM dalIlanA ghoMcaparoNA satata pIDe che, kanaDe che. dalIlazUntha upAsanA zaraNAgatinI mastI Ape che. * sAdhanA bahumukhI, bahurUpI, bahuzI, bahubolI che. AtmasamarpaNa svarUpa upAsanA mauna-ekarUpI che. 1. siddhA iti ca buddhA iti ca pAragatA iti ca paramparagatA iti| unmuktakarmakavacA ajarA amarA asaGgAzca / /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2184 * dharmAdidravye'zuddhavyaJjanaparyAyasamarthanam / 14/11 "AkRti te paryAya huyaI, saMyoga paryAya nahIM hoI" evI AzaMkA TAlavAnuM kahe chaIsaMyogaI AkRti pari, parjAya' kahavAya; uttarAdhyayanaI bhAkhi, lakSaNa parjAya 14/11 (237) zrI jina. atha AkRtiH paryAyarUpA iti dharmAstikAyAkRteH zuddhadravyavyaJjanaparyAyarUpatA sambhavati kintu pa saMyogastu guNarUpo na tu paryAyarUpa iti dharmAstikAyAdau lokavartijIvAdidravyasaMyogasya nA'zuddhagA dravyavyaJjanaparyAyarUpatA sambhavatItyAzaGkAmapAkartumAha - 'saMyoga' iti / saMyogo'pi paryAya AkRtiriva prakathyate sphuTaM nanu / uttarAdhyayana thatA parvamevA tyAganayA 24/1 prakRte daNDAnvayastvevam - nanu saMyogo'pi AkRtiH iva sphuTaM paryAyaH prakathyate, (yataH) anayA rItyA paryayabhedAH uttarAdhyayanakathitAH / / 14/11 / / nanuM vadhArI draSTavyA, "nanuM praznaDavadhAro" (vi.no.lavyaya-rU5) rUti vizvanodano vavanA; kA saMyogo'pi = saMyogatvAvacchinnaH, apinA pRthaktvAdisamuccayaH kRtH| atra "api sambhAvanA-zaGkA -prshn-grhaa-smuccye| api yuktapadArtheSu kAmacAra kriyAsvapi / / " (vi.lo.avyayavarga-44) iti vizvalocana avataraNikA :- ahIM koIne zaMkA thaI zake che ke "AkRti to paryAya svarUpa ja che. tethI dharmAstikAya dravyanI AkRti zuddha dravyavyaMjanaparyAyasvarUpa saMbhavI zake che. paraMtu saMyoga to guNasvarUpa che, paryAyasvarUpa nathI. tethI cauda rAjalokamAM rahela jIvAdi dravyono saMyoga e dharmAstikAyamAM bhale utpanna thAya. paraMtu tene dharmAstikAya vagereno azuddha dravyavyaMjanaparyAya kahI na zakAya. saMyogAtmaka guNamAM azuddha dravyavyaMjanaparyAyarUpatA saMbhavI zakatI nathI. guNane dravyano azuddha vyaMjanaparyAya kaI rIte kahI zakAya ?' - AvA prakAranI zaMkA ahIM thavI svAbhAvika che. AvI zaMkAne dUra karavA mATe graMthakArazrI kahe che ke : @ saMyoga paNa paryAya che zuM vA zlokArtha:- cokkasa saMyoga paNa AkRtinI jema spaSTa rIte paryAya ja kahevAya che. kema ke A rIte ja paryAyanA bhedo uttarAdhyayanasUtramAM kahelA che. (14/11) vyAkhyArthI :- mULa zlokamAM rahela "nanuM' zabda avadhAraNa = cokkasa arthamAM jANavo. kema ke vizvalocanakozamAM prazna, avadhAraNa vagere arthamAM "nanu' zabda darzAvela che. temaja mULa zlokamAM rahela "ji" zabda dvArA pRthakta vagere pariNAmono paNa saMgraha karavAmAM Ave che. kAraNa ke ahIM 'zabda saMgraha = samuccaya arthamAM abhipreta che. vizvalocanakozamAM tathA maMkhakozamAM '"izabdano artha samuccaya batAvela ja che. te banne kozanI eka-eka kArikA ahIM yAda karavA yogya che. vizvalocanamAM jaNAvela che ke "(1) saMbhAvanA, (2) zaMkA, (3) prazna, (4) gartA, (5) samuccaya, (6) yuktapadArtha, (7) kAmacAra kriyA $ "husyaU = thaze? juo nemiraMgaratnAkarachaMda kavi lAvaNyasamayaracita. je pustakomAM 'TAIla chaI pATha. A.(1)no pATha lIdho che. te pustakomAM "pajjaya' pATha, lA.(1)no pATha lIdho che. R TE
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/11 0 paryAye nityatva-mamatvAdibuddhiH duHkhakAraNam 0 2185 saMyoga paNi AkRtinI pari paryAya kahaIvAI chI. je mATaI paryAyanAM lakSaNabhedarUpa uttarAdhyayanaI che ehavI rIti (bhAkhi ) kahiyAM chaI. 14/11 kozakArikA, "AkSepecchA-nizcayeSu vaakyaadi-prtivaakyyoH| garhA-samuccaya-prazna-zaGkA-sambhAvanAsvapi / / " (..) rUti - mavazavArikA pUrvoml (4/7) martavyA / tadanusAra pratamucyate - saMyoga-pRthaktvAdiH niyamena AkRtiH = saMsthAnam iva sphuTaM = spaSTaM paryAyaH = paryAyapadavAcya 5 eva prakathyate = prakarSeNa ucyate, yataH anayA anupadameva vakSyamANayA rItyA paryAyabhedA: = rA paryAyalakSaNarUpeNa paryAyaprakArAH uttarAdhyayanakathitAH = uttarAdhyayanasUtre mokSamArgaratinAmni aSTAviMzatitame ... adhyayane drshitaaH| tatazca dhAdidravyavRttijIvAdisaMyogasya paradravyApekSAbhilApyaparyAyatvena azuddhadravyavyaJjanaparyAyarUpatve na ko'pi zAstrabAdha itybhipraayH| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - saMyoga-saMsthAnAdInAM paryAyarUpatAkathanena vinazvaratA sUcitA, ka paryAyatvAvacchinnasya dhvaMsapratiyogitvAt / tathApi tatra nityatvabuddhyA mamatvabuddhyA ca jIvA vihvalatAmanubhavanti / jIvAnAmetAdRzA'jJAnadazAmavalokya "saMjogamUlA jIveNa pattA dukkhaparaMparA" (ma.pra.pra.17, A.pra.pra.27) ityevamucyate mahApratyAkhyAnaprakIrNake AturapratyAkhyAnaprakIrNake c| evaM vijJAya (1) kA iSTasaMyoganimittakaH rAgaH, (2) aniSTasaMyoganimitto dveSaH (3) svakIyazarIra-saMsthAnAdinimitta- A arthamAM '' jANavo." tathA pUrvokta (47) maMkhakozazlokamAM jaNAvela che ke "(1) AkSepa, (2) IcchA, (3) nizcaya, (4) vAkyaprAraMbha, (5) prativAkya, (6) gaI, (7) samuccaya, (8) prazna, (9) zaMkA, (10) saMbhAvanA - ATalA arthamAM "" zabda jANavo." te mujaba, ahIM arthaghaTana evuM thaze ke AkRtinI (= saMsthAnanI) jema bhAgyazALI ! sarva saMyoga, pRthakta vagere pariNAmo cokkasa spaSTarUpe "paryAya' zabdanA artha tarIke ja prakRSTa rIte kahevAya che. kAraNa ke have pachInA ja zlokamAM kahevAmAM Avaze te rIte paryAyanA lakSaNarUpe paryAyanA prakAro uttarAdhyayanasUtramAM mokSamArgarati nAmanA aThyAvIsamA adhyayanamAM darzAvela che. AkRti, saMyoga, pRtharva vagere paryAya svarUpa hovAthI dharmAstikAya dravyamAM je 1. jIvAdi dravyano saMyoga utpanna thAya che te guNasvarUpa nathI paNa paryAyasvarUpa ja che. tathA te paradravyasApekSa che. tema ja zabdavAo che. tethI tene azuddha dravyavyaMjanaparyAya rUpe svIkAravAmAM koI zAstrabAdha Avato nathI. e eka saMyoga duHkhanimitta AdhyAtmika upanaya :- "saMyoga, saMsthAna vagere paryAyasvarUpa che' - AvA kathana dvArA tenI vinazvaratA paNa ADakatarI rIte sUcavAI jAya che. kAraNa ke paryAyamAtra vinazvara che. paraMtu temAM nityapaNAnI buddhithI ane mamatvabuddhithI jIva duHkhI thAya che. jIvanI A ajJAnadazAnA lIdhe "saMno mUnA nIvei pattA suvaqArapurA' A pramANe mahApratyAkhyAna payajJAmAM tathA AripaccakhkhANa payatrAmAM jaNAvela che. AvuM jANIne (1) ISTasaMyoganimittaka rAga ane (2) aniSTasaMyoganimittaka dveSa tathA (3) svakIya 1. saMyamUnA nIvena khAtA duHuparaHRT/
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/11 2186 0 nijaparamAnandA''svAdanopAyopadarzanam / pa karatyaratidvandvapAzazca vyAmohakAritvAt sadaiva dUrataH sntyaajyaaH| rAga-dveSAdhucchedakRte ca paradravya ga -guNa-paryAyAn upekSya antarmukhatayA ekAgratayA ca zuddhAtmadravyadhyAnayogato nijaparamAnanda AsvAdanIyaH / / evaJca pUrNasvAnubhavadhArA''virbhAvenA''zu nirAkulasarvajJapadalAbhasambhavaH / tatazca '"pahINajara-maraNA aveyakammakalaMkA paNaTThavAbAhA kevalanANa-daMsaNA siddhipuranivAsI NiruvamasuhasaMgayA savvahA kayakiccA siddhA" (T..9/1) ti paththasUtravyavAiM siddhasvarUpa suttama cattA4/11nA zarIra, saMsthAna nimittaka gamA-aNagamAno vaLagADa - A traNa vyAmohakArI tattvothI sadA dUra rahevAnI hitazikSA A zloka dvArA prApta thAya che. rAga-dveSa vagereno mULamAMthI uccheda karavA mATe AtmArthI sAdhake paradravyonI tathA tenA guNa-paryAyonI upekSA karavI. jaNAI jatA paradravyAdinI ruci toDavI. e paradravyAdine jANavAnuM lakSa na rAkhavuM. tema karyA bAda nirmaLa AtmasvarUpanI samajaNa dvArA aMtarmukha -svasammukha thaIne ane ekAgra banIne potAnA zuddha AtmadravyanuM dhyAna karavuM. tevA dhyAnayogathI potAnA {] paramAnaMdano AsvAda mANavo. A rIte paripUrNa akhaMDa svAnubhavadhArA pragaTe che. tenAthI koI paNa jAtanI AkuLatA vyAkuLatA vinA traNa kALanA tamAma dravyAdine jANavAmAM samartha evuM sarvajJapada jhaDapathI hA maLe tevI saMbhAvanA che. tenA prabhAve paMcasUtramAM varNavela siddhasvarUpa sulabha bane. tyAM jaNAvela che ke "siddha bhagavaMto (1) jarA-maraNathI rahita hoya che, (2) veda-karmakalaMkathI zUnya hoya che, (3) pIDA vagaranA hoya che, (4) kevalajJAna-darzanane dhAraNa karanArA hoya che, (5) siddhinagaramAM vasanArA hoya che, (6) nirupama sukhathI yukta hoya che tathA (7) sarvathA kRtakRtya hoya che." (14/11) lakhI rAkho DAyarImAM..) * vAsanAmAM becenI, ajaMpo, akaLAmaNa, dhamAla che. upAsanAmAM narI nirAMta, zAMti, prasannatA, sthiratA che. sAdhanA adhikaraNane choDI upakaraNane pakaDe che. upAsanA to adhikaraNane paNa upakaraNamAM pheravIne aMtaHkaraNa dvArA prabhu sAthe ekIkaraNa sAdhe che. * vAsanA moha-vyAmoha-saMmohane pedA kare che. upAsanA nirmohI dazAne pragaTAve che. 1. prahINajarA-maraNAH avedakarmakalaGkAH praNaSTavyAbAdhAH kevalajJAna-darzanAH siddhipuranivAsinaH nirupamasukhasaGgatAH sarvathA kRtakRtyAH siddhaaH|
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/12 * cakArArthaparAmarzaH / 2187 ekatva pRthakva tima valI, saMkhyA saMDANa vali saMyoga vibhAga e, manamAM tU ANa 14/1rA (238) zrI jina. 'teha ja varNavIne kahe che. uttarAdhyayanathA -1 uttarAdhyayanasUtroktameva darzayati - 'ekatvamiti / ekatvaM tu pRthaktvaM saGkhyA saMsthAnameva sNyogH| vibhAgazceti paryaya-lakSaNaM cetasi tvamAnaya / / 14/12 // prakRte daNDAnvayastvevam - ekatvam, pRthaktvam, saGkhyA, saMsthAnam, saMyogaH vibhAgazca iti eva tu paryayalakSaNaM tvaM cetasi Anaya / / 14/12 / / __ ekatvam, pRthaktvam, saGkhyA, saMsthAnam, saMyogaH vibhAgazca iti eva tu paryayalakSaNaM tvaM svakIye cetasi Anaya / atra cakAraH samuccayArthe draSTavyaH, "cA'nvAcaya-samAhAretaretara-samuccaye" / (.vo.2/3/241) rUti samarorAvavanAnuM, "varad ... samudgayAgapayoH HkSAntanirUpo || samAsa !! samAhAre mithoyoge'pyudaahRtH|" (e.za.mA.vyaJjanakANDa-44/45) iti ekAkSarazabdamAlAyAM mAdhavavacanAcca / kA tu pAvapUrvo vadhyA, "tu, di, gha, ma, 4, vai pavapUra" (ka.va.3/4/6) ti moravavanAtT avataraNikA - uttarAdhyayanasUtramAM paryAya aMge je jaNAvela che te ja bAbatane graMthakArazrI jaNAve che : paryAcanA lakSaNano vicAra . zlokAthI - ekatva, pRthakva, saMkhyA, saMsthAna, saMyoga ane vibhAga - A pramANe paryAyanuM lakSaNa tuM manamAM lAva. (14/12) vyAkhyArthI :- ekatva, pRthakva, saMkhyA, saMsthAna, saMyoga ane vibhAga - A pramANe ja paryAyanuM lakSaNa che. tene tuM tArA cittamAM lAva. "anvAcaya (= jyAM be kAryamAMthI eka kArya gauNa hoya te), samAhAra (samUha), itaretara yoga (= anekanuM paraspara milana) ane samuccaya arthamAM "gha' zabda vaparAya" - A badhA mujaba amarakozamAM jaNAvela che. tathA haritAlarAjAnA mAdhava nAmanA maMtrIe ekAkSarazabdamAlAmAM samuccaya, apacaya, pakSAntaranirUpaNa, samAsaka, samAhAra, parasparayoga - A arthone jaNAvavA 'va' vaparAya" - Ama jaNAvela che. te mujaba mULa zlokamAM rahela '' zabdane samuccaya arthamAM jANavo. mULa zlokamAM rahela 'tu' pAdapUrti karavA mATe prayukta che. amarakozamAM jaNAvela che ke (1) tu, (2) di, (rU) , (4) ma, (5) , (6) vai - A avayavo zlokanA caraNanI pUrti karavA mATe prayukta thAya che." 4 pustakomAM "ekata' pATha. ko.(2)no pATha lIdho che. je pustakomAMslA.(2)+ma.mAM pRthakata' pATha. ko.(2)no pATha lIdho che. je pustakomAM "saThANi... ANi pATha. ko.(5+6+8+9) + si. + A.(1) + lA.(1)(2)no pATha lIdho che. ....( vacceno pATha pustakomAM nathI. phakta pAli.mAM che.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2188 * sAmAnyapariNatirUpam ekatvam / 14/12 'egattaM ca puhuttaM ca saMkhA saMThANameva y| saMjogA ya vibhAgA ya, pajjavANaM tu lakkhaNaM / / (utta.28/13) *ityAdigAthA / 3sthA artha sumA tasmAt vistaramathAt na nizvita:* "e gAthArthanuM manamAMhe ANi - artharUpe nanu ekatvasya saGkhyArUpatvAt saGkhyApadenaiva tadupAdAnasambhavAd bhedena tadupanyAsasyA'narhatA, za paunaruktyApatteH iti cet ? na, ekatvapadena sAmAnyapariNatirUpasya tiryaksAmAnyatvena saMmatasya ekatvasya bodhanAt, saGkhyApadena caikatvaprabhRtisaGkhyAyA eva bodhanAditi na paunruktymaashngkniiym| taduktam uttarAdhyayane "egattaM ca puhuttaM ca, saMkhA saMThANameva y| saMjogA ya vibhAgA ya, pajjavANaM 1 tu naqi T" (utta./93) tiA Na atra zAntisUrikRtatadvyAkhyAlezastvevam "(1) ekasya bhAvaH ekatvaM bhinneSvapi paramANvAdiSu yad kA 'eko'yaM ghaTAdi riti pratItihetuH sAmAnyapariNatirUpam, cazabda uttarApekSayA samuccaye / zaMkA :- (navuM) ekatva to saMkhyA svarUpa che. tethI "saMkhyA" zabda dvArA ja ekatvanuM grahaNa saMbhavI zake che. saMkhyAno nirdeza to paryAyalakSaNamAM karela ja che. tethI svataMtrarUpe ekatvano paryAyanA lakSaNamAM ullekha karavo yogya nathI. kAraNa ke tevuM kahevAmAM punarukti doSa lAgu paDe che. che ekatva ane saMkhyAnA arthamAM bheda che . samAdhAna :- () tamArI dalIla vyAjabI nathI. enuM kAraNa e che ke "tiryaka sAmAnya' tarIke saMmata evI vastugata sAmAnyapariNati svarUpa etvapadArthano bodha "ekatva' zabda dvArA karAvavAmAM Ave che. jyAre "saMkhyA" zabda dvArA etva vagere saMkhyAno bodha karAvavAmAM Ave che. tethI punarukti doSanI zaMkAne ahIM koI avakAza raheto nathI. "saMkhyA' zabda dvArA "tiryaka sAmAnya' tarIke saMmata rI evI vastugata sAmAnya pariNati svarUpa ekatvapadArthano bodha thaI zakato na hovAthI teno bodha karAvavA a mATe "ekatva' zabdano svataMtrarUpe je ullekha karela che, te vyAjabI ja che. ala- uttarAdhyayanasuvimarza nAla14 (taku.) have ApaNe mULa vAta para AvIe. prastuta bAramA zlokamAM je vAta jaNAvela che te vAta uttarAdhyayana sUtranA anuvAdarUpe ja samajavI. tyAM evuM jaNAvela che ke "ekatva ane pRthakva ane saMsthAna ane saMkhyA ane saMyoga ane vibhAga - A pramANe paryAyonuM lakSaNa jANavuM." (3matra.) vAdivetAla zrI zAMtisUrijIe uttarAdhyayanasUtranI prastuta gAthAnuM vistArathI vivecana karela che. temAMthI ahIM upayogI artha saMkSepamAM A pramANe che - "(1) ekano bhAva = ekatva. samUhavizeSasvarUpe goThavAyelA judA-judA paramANu vageremAM paNa "A eka ghaDo che' - ItyAdi pratIti lokone thAya che, tenuM kAraNa A ekatva pariNAma che. te vastunI sAmAnya pariNati svarUpa che. uttarAdhyayanachecihradayamadhyavartI pATha phakta lA.(2)mAM che. '..1 vacceno pATha ma.mAM nathI. B(2) + pAli.mAM che. 1. ekatvaM ca pRthaktvaM ca, saGkhyA saMsthAnam eva c| saMyogAH ca vibhAgAH ca, paryavANAM tu lakSaNam / /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/12 0 pRthaktva-saGkhyAdisvarUpadarzanam 0 2189 karIne dhAro, jima manasaMdeha dUri Tale.i14/1rA (2) pRthagbhAvaH = pRthaktvam - 'ayam asmAt pRthag' iti pratyayopanibandhanam, 'caH' sarvatra praagvt| . | (rU) saMdhyAna = saMdhyA - yata "iko kI traya' rUtyavijA pratItirupanAyate (4) saMtiSThate anenA''kAravizeSeNa vastviti saMsthAnaM - 'parimaNDalo'yam' ityAdibuddhinibandhanam, rA pati pUrane (6) "saMyo:IE' - 'layam tyoH saMyoga' tyavivyakveizadetavaH | __(6) 'vibhAgAzca' - 'ayam ito vibhakta' iti buddhihetavaH, ubhayatra sambandhibhedena bhedamAzritya za bahuvacananirdezaH, 'ca' zabdo'nuktanava-purANatvAdiparyAyopalakSakaH, paryavANAm uktaniruktAnAm, tuH pUraNe, lakSaNam ke asaadhaarnnruupm| ayam abhiprAyaH - yaH kazcidaskhalitapratyayaH sa sarvaH sanibandhanaH, yathA ghaTAdipratyayaH, askhlitsUtranI gAthAmAM rahela dareka '' (= "a') zabda AgaLanA arthano saMgraha karavA mATe che. (2) pRthabhAva = pRthakapaNuM e "pRthakva' zabdano artha che. "A ghaTa pelA ghaDA karatAM pRtha che - AvA prakAranI pratItinuM kAraNa pRthakta pariNAma bane che. (3) "saMkhyA' zabdano artha che "saMkhyAna'. eTale ke AMkaDAmAM gaNatarI karavI. saMkhyA nAmanA pariNAmane lIdhe vastumAM eka-be-traNa vagere svarUpe pratIti utpanna thAya che. (4) je cokkasa prakAranA AkArathI vastu rahe tene saMsthAna kahevAya. "A goLa che" (, te trikoNa che') - ItyAdi buddhinuM kAraNa A saMsthAna che. mULa gAthAmAM rahela "saMsthAna' zabda pachI rahela 'va' zabda pAdapUrti mATe che. (5) "be AMgaLIno A saMyoga che' - ItyAdi vyavahAramAM je hetu bane che te saMyoga kahevAya che. ) (6) "AnA karatAM A vibhakta che' - AvA prakAranI buddhimAM je mukhya kAraNa bane che tene vibhAga jANavo. saMyoga ane vibhAga ubhayatra rahe che. be judA judA saMbaMdhInA lIdhe saMyogamAM ane vibhAgamAM paNa vaividhya = bhinnatA Ave che. saMyogamAM ane vibhAgamAM rahelI A bhinnatAne = 1 anekatAne lakSamAM rAkhIne mULa gAthAmAM "saMyoga' ane 'vibhAga' zabdano uttarAdhyayana gAthAmAM bahuvacanagarbhita nirdeza karavAmAM Avela che. "vibhAga' zabda pachI rahelo "gha' zabda mULa gAthAmAM na batAvelA navInatva, prAcInatva vagere paryAyono upalakSaka che. arthAt uttarAdhyayana sUtranI gAthAmAM rahelA aMtima "gha' zabda dvArA "navInatva, purANatva vagere paNa paryAyasvarUpa ja che' - AvuM sUcita thAya che. jenI pUrve vyAkhyA thaI cUkela che evA paryAyonuM asAdhAraNa lakSaNa prastuta ekatva, pRthakva vagere pariNAmo che. uttarAdhyayana zabdanI mULa gAthAmAM rahela "tu' zabda pAdapUrti mATe che. ja anugata pratItinuM asAdhAraNa kAraNa paryAyavizeSa ja (sayama) ahIM Azaya e che ke "je koI paNa asmalita pratIti utpanna thAya che te tamAma pratItinuM koIka cokkasa kAraNa hoya che. jema ke "A ghaTa che' - AvI pratItinuM kAraNa ghaTavaparyAya che. te che. vacceno pATha ma.mAM nathI. B(2) + pAli.mAM che.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2190 * dharmAdidravye'zuddhavyaJjanaparyAyasiddhiH / 14/12 pa pratyayAzcAmI 'eko'ymi'tyaadiprtyyaaH| tato'vazyam amISAM nibandhanena bhavitavyam / tacca na dravyameva, jo tasya sadA avasthitatvena pratiniyatakAlaikatvAdipratyayA'nutpattiprasaGgAt / tatazca yadamISAM kAlaniyamenotpattinibandhanaM na tatparyavebhyastattatpariNativizeSarUpebhyo'nyad" (utta.28/13 zA.va.) iti / atra hi spaSTameva saMyogo'pi saMsthAnamiva paryAyatayA darzita iti dharmAstikAyAdidravyeSu jIvAdiza dravyasaMyogasya azuddhadravyavyaJjanaparyAyarUpatA pUrvaM (14/10) darzitA avyAhataiva / ka astu vA dharmA'dharmA''kAzAdisambandhino nityasaMyogasya guNarUpatA, dravyasahabhAvitvAt kintu Ni guNatvA'vacchinnasya paryAye'ntarbhAvAt, parApekSatvAt, abhilApyatvAccAzuddhadravyavyaJjanaparyAyarUpatA' naavilaiv| taduktaM labdhisUribhiH tattvanyAyavibhAkare nayanirUpaNaprastAve "guNAnAM paryAye'ntarbhAvaH" (ta.nyA. ja rIte "A e ja che', "A AnAthI pRthapha che' - ItyAdi pratIti paNa lokone asmalitarUpe thAya che. tethI AvI pratItionuM koIka cokkasa prakAranuM kAraNa hovuM joIe. 'dravya ja uparokta tamAma pratItinuM asAdhAraNa kAraNa che' - evuM kahI zakAtuM nathI. kAraNa ke dravya to sadA mATe avasthita = hAjara hoya che. tethI amuka ja avasthAmAM "A eka che', "A AnAthI pRthaka che' - ItyAdi pratItinI utpatti thaI na zake. dravyane uparokta pratItionuM kAraNa mAnavAmAM Ave to sarvadA sarvatra sarva lokone uparokta tamAma pratItio utpanna thavAnI Apatti durvAra banaze. kAraNa ke dravya to nitya hovAthI sarvadA hAjara ja hoya che. paraMtu sarvadA uparokta pratIti thatI nathI. paraMtu amuka prakAranA cokkasa samaye ja lokone uparokta pratIti utpanna thAya che. tethI kAlavizeSaniyaMtrita uparokta pratItionI sa utpattinuM kAraNa je che, te paryAyane choDI bIjuM koI nathI. A paryAya vastunI che te vizeSa prakAranI pariNati svarUpa che. tethI dravyathI atirikta paryAyano svIkAra karavo anivArya che. to ja pratiniyatakAlIna Cii uparokta pratItionI utpatti saMgata thaI zake." Ama zrI zAMtisUrijIe jaNAvela che. saMyoga azuddha dravyavyaMjanaparyAya che (.) uttarAdhyayana sUtranI uparokta gAthAmAM spaSTa rIte saMsthAnanI jema saMyoga paNa paryAya tarIke batAvela che. tethI ja "dharmAstikAya vagere dravyomAM utpanna thanAro jIvAdidravyano saMyoga e ja dharmAstikAyAdi dravyano azuddha dravyavyaMjanaparyAya che' A pramANe prastuta caudamI zAkhAnA dasamA zlokamAM je vAta jaNAvela hatI, te vAta bilakula zAstrabAdhita nathI. ka guNano paryAyamAM aMtarbhAva che (astu.) athavA to ema paNa kahI zakAya che ke dharmAstikAyano ane adharmAstikAyano paraspara saMyoga ke dharmAstikAya ane AkAza vagereno paraspara saMyoga nitya che. te dravyasahabhAvI che, yAvat dravyabhAvI che. tethI te nityasaMyogane guNasvarUpa kahI zakAya che. paraMtu tamAma guNano paryAyamAM aMtarbhAva thavAnA lIdhe nityasaMyoga paNa paryAyarUpa ja che. temaja dharmAstikAyathI bhinna adharmAstikAyAdi paradravyane sApekSa hovAthI te azuddha paryAya che. te nityasaMyoga abhilApya hovAnA lIdhe vyaMjanaparyAyasvarUpa che. Ama dharmAdharmAkAzAdisaMbaMdhI nityasaMyogane azuddhadravyavyaMjanaparyAyarUpe nirAbAdapaNe kahI zakAya ja che.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/12 0 viMzatividhapariNAmaprakAzanam // 2191 vi.pR.90) iti| vastutaH dharmAstikAyAdau tattaddezAvacchedena jIvAdisaMyogasya kAdAcitkatayA guNarUpatA pareNa / vaktumanucitaiveti azuddhadravyavyaJjanaparyAye tatsamAvezaH prAguktarItyA (14/10) yukta evetyvdheym| ___tattvatastu gatyAdilakSaNaH dazavidhaH jIvapariNAmaH bandhanAdilakSaNazca dazavidhaH ajIvapariNAmaH / paryAyavidhayA devasenena vaktuM yujyate, itthameva aagmprsiddheH| yathoktaM viSayavibhAgapUrvaM sthAnAGgasUtre na "dasavidhe jIvapariNAme pannatte, taM jahA - (1) gatipariNAme, (2) iMdiyapariNAme, (3) kasAyapariNAme, (4) rza lesApariNAme, (5) jogapariNAme, (6) uvaogapariNAme, (7) NANapariNAme, (8) daMsaNapariNAme, (9) .. carittapariNAme, (10) vedprinnaame| 'dasavidhe ajIvapariNAme pannatte, taM jahA - (1) baMdhaNapariNAme, (2) gatipariNAme, (3) saMThANapariNAme, (4) bhedapariNAme, (5) vaNNapariNAme, (6) rasapariNAme, (7) gaMdhapariNAme, rNi (8) phAsapariNAme, (9) agurulahupariNAme, (10) saddapariNAme" (sthA.sU.10/713/pR.816) iti vibhAvanIyaM pUrvAparAnusandhAnena (2/12 + 14/12) / tattvanyAyavibhAkaramAM zrIlabdhisUrijIe nayanuM nirUpaNa karavAnA avasare jaNAvela ja che ke "guNono paryAyamAM aMtarbhAva thAya che." (vastu.) vAstavama to mAstiyAmi tat tat 11cheTena (r)pahisaMyoga cha, te sahAyics hovAnA lIdhe temAM digaMbara guNarUpatAne na ja kahI zake. tethI pUrve prastuta caudamI zAkhAnA dazamA zlokamAM jaNAvyA mujaba teno azuddha dravyavyaMjanaparyAyamAM samAveza karavo yogya ja che. 4 jIvAjIvapariNAmasvarUpa pacacanI vicAraNA 4 (tattva.) 8.5tama to gati 3 sva35 62 13 15/25||bhne tathA baMdhana vagaire 135 62 su. prakAre ajIvapariNAmane paryAya tarIke devasenajIe kahevA joIe. kAraNa ke te pramANe ja paryAyanuM nirUpaNa AgamamAM prasiddha che. A aMge viSayavibhAgapUrvaka sthAnAMgasUtramAM jaNAvela che ke "jIvapariNAma daza 4. are upAye cha. te // prabhArI - (1) gtipri||m, (2) ndriypri||m, (3) ussaaypri||m, (4) veshyaa52||m, (5) yogaparima, (6) upyogpri||m, (7) shaanpri5||m, (8) shnpri||m, (c) yaritra 529||m, (10) veha pri9||m. sa(r) pri||m 62 3 4DevAyeda cha. te // prabhArI - (1) bNdhnpri||m, (2) viparima, (3) saMsthAnaparima, (4) bherie||m, (5) 19[pariNAma, (6) 2sapariNAma, (7) parima, (8) sprshp2i9||m, () aruldhup2i9||m, (10) 206529||m." A aMge bIjI zAkhAnA bAramA zlokamAM darzAvela prajJApanA sUtrasaMdarbha ane ahIM Apela sthAnAMgasUtrasaMdarbha - A bannenuM AgaLa-pAchaLa anusaMdhAna karIne vijJa vAcakavarge UMDANathI vibhAvanA karavI. 1. dazavidhaH ajIvapariNAmaH prajJaptaH, tad yathA - (1) bandhanapariNAmaH, (2) gatipariNAmaH, (3) saMsthAnapariNAmaH, (4) bhedapariNAmaH, (5) varNapariNAmaH, (6) rasapariNAmaH, (7) gandhapariNAmaH, (8) sparzapariNAmaH, (9) agurulaghupariNAmaH, (10) shbdprinnaamH| 2. dazavidhaH jIvapariNAma, prajJaptaH, tada yathA - (1) gatipariNAmaH, (2) indriyapariNAmaH, (3) kaSAyapariNAmaH, (4) lezyApariNAmaH, (5) yogapariNAmaH, (6) upayogapariNAmaH, (7) jJAnapariNAmaH, (8) darzanapariNAmaH, (9) cAritrapariNAmaH, (10) vedapariNAmaH /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2192 * apUrvaguNasarjanamiha kartavyam / 14/12 prakRte AdhyAtmioniyatvevam - "chatve tu" (14/12) rUtyatra mUnaJLe, "pavA tu... (utta.28/13) ityatra uttarAdhyayanasUtre ca tukAraH yathA pAdapUrtikRte darzitaH tathA asmadIyaM jIvanaM vyavahArarAzeH, trasarAzeH, manuSyarAzervA saGkhyApUrtikRte na syAdityavadheyam / prakRte "kRtaM mayA'mutra ma hitaM na ceha, loke'pi lokeza ! sukhaM na me'bhUt / asmAdRzAM kevalameva janma jineza ! jajJe bhavapUraNAya / / " za (ra.pa.6) iti ratnAkarapaJcaviMzikAkArikAvibhAvanayA'smajjanma nasbhavasaGkhyApUrttikRte na syAt tathA ke sAdhakadazA''virbhAvanIyA, vardhanIyA, nirmalIkartavyA c| anAdikAle'kRtam apUrvaguNasarjanamiha krtvymityupdishyte'tr| tadanusaraNatazca 2"je a aNaMtA apuNabbhavA ya asarIrayA annaabaahaa| daMsaNa -nANuvauttA te siddhA" (zrI.ka.1232) iti zrIzrIpAlakathAyAM ratnazekharasUridarzitaM siddhasvarUpaM sulabhaM citT94/12/ * saMkhyApUraka banavAnuM nathI ja AdhyAtmika upanaya :- dravyAnuyogaparAmarza graMthanA mULa zlokamAM temaja uttarAdhyayana sUtramAM rahela tu' zabda pAdapUrti mATe che. teno artha e che ke "tuM zabda zlokamAM khAlI rahetI jagyAne pUravA mATe che. ApaNuM jIvana paNa vyavahArarAzinI ke trasajIvonI ke manuSyanI saMkhyA bharavA mATe na hovI joIe. prastutamAM ratnAkarapaccIzInI chaThThI gAthAnI vibhAvanA karavI. temAM jaNAvela che ke - "meM parabhave ke A bhave paNa hita kAMI karyuM nahi, tethI karI saMsAramAM sukha alpa paNa pAmyo nahi; janmo amArA jinAjI ! bhava pUrNa karavAne thayA, Avela bAjI hAthamAM ajJAnathI hArI gayA." (ratnA.6) A gAthAnI UMDANathI vicAraNA karIne ApaNo janma mAnavasaMkhyAnI pUrti mATe na bane te rIte ApaNI sAdhakadazAne pragaTAvavI, vadhAravI, nirmaLa karavI ane baLavAna karavI. anaMta kALamAM na kareluM koIka apUrva guNasarjana karavA mATe ApaNo A bhava hovo joIe, ApaNe tevo banAvavo joIe. Avo AdhyAtmika saMdeza ahIM grahaNa karavAthI zrIzrIpAlacaritramAM jaNAvela siddhasvarUpa sulabha bane. tyAM zrIranazekharasUrijIe jaNAvela che ke "je (1) ananta che, (2) apunarjanmA che, (3) azarIrI che, (4) pIDArahita che, (5) darzana-jJAnamAM upayukta hoya che, te siddha bhagavaMto che." (14/12) (lakhI rAkho DAyarImAM..... * buddhinuM cAlakabaLa bAhya lAbha che. zraddhAnuM cAlakabaLa AMtara guNalAbha che. 1. parcavA tu.... 2. je vAnastA gapunarbhavASpazarIra banAvIdhA tana-jJAnopayutl? te siddha II
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/13 * upacaritA'zuddhaparyAyasvarUpavimarzaH *uparita, na azuddha te, je parasaMyoga; asadbhUta manujAdika, toae na azuddhaha joga // 14/13 (239) zrI jina. hivaIM jo ima kahasyo "je dharmAstikAyAdikanaI paradravyasaMyoga chaIM,te upacaritaU paryAya kahiIM; paNi azuddhaparyAya na kahiIM, dravyAnyathAtva hetunaiM viSaiM ja azuddhatva *vyavahAra chai." te vatI. kuza-kAzAvalambananyAyena digambaraH pratyavatiSThate - 'dharmeti / dharmAdAvupacaritaH parayogo na so'zuddhaH paryayaH / = 2193 zvetu ? tardi na naraviA azuddhA:sphurasadbhUtAstu||4/rU|| prakRte daNDAnvayastvevam - dharmAdau parayogaH upacarita: ( paryayaH kathyate ) saH (tu) na azuddhaH paryaya (kRti) vet ? taddei naravivAra nazuddhA: na hyu, (te) samrUtAstu (syu:)||14/135 [ svetarajIvAdidravyasaMyoga upacaritaH paryayaH ka cyate, na tu saH = jIvAdisaMyogaH azuddhaH paryayaH ucyate, dravyAnyathAtvahetAveva azuddhaparyAyatva- rNi atha dharmA dharmAstikAyAdidravye parayogaH = vyavahArAd iti cet ? atra pakSAntaradarzanArthaM ced avagantavyaH, taduktaM sAdhusundaragaNinA zabdaratnAkare "pakSAntare ve" (za.ra. 6/106) kRti pUrvA (11/8) smartavyamatrI kA avataraNikA :- dariyAmAM DUbato abhAgiyo koIka mANasa jema taNakhalA-photarA vagerenuM AlaMbana le, tema digaMbara dalIla kare che ke : = pa Ke zlokArtha :- dharmAstikAya vagere dravyomAM paradravyano saMyoga upacarita asadbhUta paryAya kahevAya che. paraMtu te azuddha paryAya nathI' AvuM jo tame kahetA ho to (AtmAne anAtmA na karavAthI) manuSya vagere paryAya paNa azuddha paryAya nahi bane paraMtu asadbhUta paryAya banaze. (14/13) vyAkhyArtha :- zlokanA pUrvArdhamAM digaMbara potAnI vAhiyAta dalIla kare che. te nIce mujaba che. al dharmAstikAyanA azuddha paryAya nathI : digaMbara 21 digaMbara :- (atha.) dharmAstikAya vagere dravyomAM tenAthI bhinna evA je jIvAdi dravyano saMyoga thAya che te upacarita paryAya kahevAya che. paraMtu dharmAstikAyAdigata jIvAdisaMyoga azuddha paryAya kahevAto nathI. kAraNa ke je paryAya dravyanI anyathA (= pUrva karatAM vibhinna) pariNatimAM hetu bane te ja paryAyamAM azuddha paryAya tarIkeno vyavahAra thAya che. AthI dharmAstikAyamAM azuddha paryAyane ame mAnatA nathI. mULa zlokamAM rahela 'zvet'zabda pUrve jaNAvela zvetAMbaramAnya pakSanI apekSAe bhinna pakSane jaNAvavAnI dRSTie prayojela che. sAdhusuMdaragaNIe zabdaratnAkaramAM 'zvet' avyayane pakSAntaradarzaka batAvela che. pUrve (11/8) A saMdarbha darzAvela che. tene ahIM yAda karavo. lA.(1) + ma.mAM 'upacArI' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. Th ma.dha.mAM 'jo' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. * ko.(1)mAM 'te na yazuddha yoga' pATha. I dha.mAM '...upacaritaparyAya na kahIe. dravyAnyathA...' A mujaba truTita pATha che. * ma.mAM 'vyavahara' pATha. dha.mAM 'vyavahAre' pATha. ko.(9)+si.no pATha lIdho che.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2194 OM dravyasvarUpaM paradarzanadarpaNe 0 14/13 e to manujAdi paryAya paNi azuddha (joga = yogya) na kaho. asabhUtavyavahAranayagrAhya mATaI sa asabhUta kaho. paNi azuddha na kaho. e paramArtha. 14/13 tarhi Atmani narAdikAH = manuSyAdikAH paryAyA api azuddhAH na = naiva syuH, AtmadravyAnyapa thAtvAnApAdakatvAt, anyathA Atmano jddtvaaptteH| evameva ghaTAdau api suvarNadravyasya azuddharA vyaJjanaparyAyatA na syAt, tatrA'pi dravyAnyathAtvapariNAmAbhAvAt / na jAtu ghaTAkAradhAraNamAtreNa * suvarNamasuvarNaM bhavatIti nyAyo'tra yojyH| sammataJcedaM pressaampi| taduktaM yogasUtrabhASye vyAsena "dharmasya dharmiNi vartamAnasyaivAdhvasu atItA'nAgatavartamAneSu bhAvA'nyathAtvaM bhavati, na dravyA'nyathAtvam / yathA suvarNabhAjanasya bhittvA'nyathA kriyamANasya 9 bhAvA'nyathAtvaM bhavati, na suvarNA'nyathAtvam" (yo.sU.bhA.3/31) iti / pUrvopadarzitam (2/4) "AkRtiranyA | vanyA ra mavatti, dravyuM punaH tava" (T.vyA.mA.spi., vA.2) Duta paLanIthavyAjirImadamaNakaa vacanamapyatrAnusmartavyam / tatazca te nR-nArakAdaya AtmaparyAyA api nAnAdravyAzritA'sadbhUtavyavahAranayagrAhyatayA asadbhUtAstu = asadbhUtA eva vAcyAH syuH| na caivaM devasenasya abhimatam, nara dhamastikAmAM azuddha paryAya cheH zvetAMbara che zvetAMbara :- (tardi.) jo dharmAstikAyAdimAM rahela jIvAdisaMyoga svarUpa paryAyone tame azuddha paryAyarUpa mAnavAnA badale upacarita = asadbhuta paryAya svarUpa mAnatA ho to AtmAmAM rahelA manuSya vagere paryAyo paNa azuddha paryAya tarIke mAnya nahi ja banI zake. kAraNa ke manuSya vagere paryAyo paNa AtmadravyamAM anyathA pariNatine utpanna karatA nathI. jo manuSyAdi paryAya AtmAmAM anyathA pariNatine utpanna kare to AtmA jaDa thavAnI Apatti Ave. A ja rIte anyatra ghaTa vagere paNa suvarNadravyanA azuddha vyaMjanaparyAya nahi banI zake. kAraNa ke temAM paNa dravyano anyathA pariNAma thato nathI. "ghaTAkArane dhAraNa karavA mAtrathI suvarNa dravya kadApi asuvarNa banatuM nathI' - A nyAyane ahIM lAgu pADavo. ha9 dravya anyathA banatuM nathI : vyAsa 9 vI (sammata) A vAta anyadarzanakArone paNa saMmata che. yogasUtrabhASyamAM vyAsa maharSie jaNAvela che ke "dharmI dravyamAM guNadharma vidyamAna hoya che. te guNadharma ja atIta, anAgata ane vartamAna kALe e dharmI dravyamAM badalAya che. tethI vastumAM bhAvaanyathApaNuM Ave che paraMtu dravyaanyathApaNuM AvatuM nathI. arthAt dravyano bhAva atItAdi kALamAM badalAya che. paraMtu dravya badalAtuM nathI. jema ke sonAnA vAsaNane bhAMgIne tene mugaTa Adi rUpe banAvavAmAM Ave tyAre vAsaNa svarUpa bhAva anyathA (= mugaTa) rUpe bane che. paraMtu tyAre suvarNa dravya badalAtuM nathI." pUrve bIjI zAkhAnA cothA zlokanI vyAkhyAmAM pANinIyavyAkaraNa mahAbhASyano eka saMdarbha uddhata karIne tyAM jaNAvela hatuM ke "AkRti (= mugaTAdi saMsthAna) alaga - alaga bane che paNa (suvarNAdi) dravya to tenuM te ja hoya che." A vAta paNa ahIM pharIthI yAda karavA yogya che. tethI manuSya vagere AtmaparyAyo ke mugaTa, ghaTa, vAsaNa vagere suvarNaparyAyo paNa dharmAstikAyAdiniSTha jIvAdisaMyoganI jema asaddabhUta = upacarita paryAya svarUpa ja banI jaze.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/13 0 azuddhaparyAyavyavahAraniyAmakavicAraH 0 2195 -nArakAdInAm azuddhadravyavyaJjanaparyAyatayA pUrvaM (14/4) darzitatvAt / "tu syAd bhede'vadhAraNe" pa (a.ra.mA.5/95) iti pUrvoktAyAm (3/15 + 13/14) abhidhAnaratnamAlAyAM halAyudhavacanAdatrAvadhAraNArthe 'tu yonita | vastutastu azuddhaparyAyavyavahAraniyAmakatvam anyadravyajanyatvApekSAyAmeva, na tu dravyA'nyathAtva- ma hetutAyAm / tatazca dharmAstikAyAdau azuddhaparyAyA'bhyupagame na kazcid virodhaH / etAvatA dharmAdidravye rza jIvAdiparadravyasaMyogalakSaNaparyAyANAmazuddhatvameva / pUrvoktarItyA (8/7) viparItabhAvanAnivartyatvA'bhAvAnna cha teSAmupacaritatvamiti siddhamiti dik / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - manuSyAdiparyAyotpAda-vyayayoH satorapi AtmanaH dravyAnyathAtvaM na sampadyate / evameva mAnApamAna-saubhAgyadurbhAgya-sAtA'sAta-yazo'payazaHprabhRtidvandvotpAda-vyayayoH satorapi kA kAraNa ke devasenajInA mate jema dharmAstikAyAdiniSTha jIvAdisaMyoga asabhUta vyavahAranayano viSaya che, tema anekadravyAzrita manuSyAdi AtmaparyAyo paNa asabhUta vyavahAranayano viSaya che ja. paraMtu AvI Apattine devasenajI ISTApatti tarIke jaNAvI zake tema nathI. kAraNa ke AtmAnA manuSya, nAraka Adi paryAya devasenajIne azuddha dravyavyaMjanaparyAya tarIke mAnya che. A vAta pUrve (144) darzAvela che. tethI dharmAstikAyamAM rahenArA jIvAdi dravyanA saMyogane jo azuddha paryAya tarIke devasenajI na mAne to manuSya vagere azuddha paryAyone paNa azuddha dravyavyaMjanaparyAya tarIke devasenajI mAnI nahi zake. pUrve (3/15+13/14) darzAvyA mujaba "tu' zabdane abhidhAnaratnamAlAmAM halAyudhe bheda ane avadhAraNa arthamAM jaNAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM rahelA "" zabdane avadhAraNa = jakAra arthamAM yojela che. ka: dharmAdidravyamAM upacaritaparyAya nathI : (vastu.) vAstavamAM to azuddhaparyAyanA (= paryAyagata azuddhatvanA) vyavahAranuM niyAmaka dravyanI che anyathA pariNatinI kAraNatA (ke je vivakSita paryAyamAM rahelI hoya, te) nathI, paraMtu paradravyajanyatvanI ) apekSA ja tenuM niyAmaka che. tethI dharmAstikAya vageremAM azuddhaparyAyano svIkAra karavAmAM koI virodha Avato nathI. uparokta vicAravimarzathI eTaluM siddha thAya che ke dharmAstikAya vagere dravyamAM jIvAdi mAM anya dravyonA saMyoga svarUpa je paryAya rahela che, te azuddha paryAya ja che. pUrve (8/7) jaNAvela paddhati mujaba viparItabhAvanAnAzyatva e upacaritatvanuM niyAmaka che. dharmAstikAyAdimAM rahelA jIvAdisaMyogomAM viparItabhAvanAvinAzyatva na hovAthI te upacarita paryAya nathI. AvuM ahIM siddha thAya che. ahIM je kahevAyela che, te dizAsUcana mAtra che. - AtmA anAtmA banato nathI . AdhyAtmika upanaya :- manuSyAdi paryAyo Ave ane jAya tema chatAM paNa AtmA anyadravyasvarUpe (= anAtmA) banato nathI. tema mAna-apamAna, saubhAgya-durbhAgya, zAtA-azAtA, yaza-apayaza vagere dvandra Ave ke jAya, AtmA badalAto nathI. AtmA anAtmA thato nathI. arthAt AvA dvandronA AvA -gamanathI AtmAne koI ja lAbha ke nukasAna paramArthathI nathI thatuM. te tamAma avasthAomAM AtmA to
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 zAstrajJAnAdapi AtmajJAne'dhikaM yatanIyam / 14/13 AtmA anAtmA na bhavati, sarvadA sarvatra AtmanaH AtmatvenA'vasthAnAt / idamavasAyA''tmArthinA mAnA'pamAnAdidvandvA''pAte harSa-viSAdAdikamakRtvA mAdhyasthyamAstheyam / ___tadarthaM sakalaparadravya-guNa-paryAyebhya indriyA'ntaHkaraNavRtti-nijopayogAn vyAvRttya zuddheSu svadravya ma -guNArtha-vyaJjanaparyAyeSu svopayogaH cirakAlaM, sAdaraM, lInatayA sthApyaH, "svadravya-guNa-paryAyacaryA ze varyA, parA'nyathA" (jJA.sA.5/5) iti jJAnasAroktiM sNsmRty| na hi antarmukhIbhUya nijazuddhAtmAnaM ka svopayogA'gocaraM kRtvA aparokSasvAnubhUtiH sambhavati / paunaHpunyena zuddhAtmAnaM svopayogagocarIkRtya alpajJo'pi alpakAle niyamena sarvajJo bhavati / tatazca zAstrajJAnAdapi AtmajJAne'dhiko yatna AtmArthibhiH krttvyH| tabalena 'svetaradravyagocarebhyo jJAna-yatna-bhogopabhoga-spRhAdibhyaH sukhamupajAyate, anyathA tu AtmA tarIke ja rahe che. AvuM jANIne AtmArthI sAdhake mAna, apamAna Adi dvandra vakhate harakha ke zoka karyA vinA madhyasthadazA keLavavI joIe. A zuddhAtmadravyAdiramaNatA ja upAdeya che ? (tartha.) tevI madhyasthadazA meLavavA mATe tamAma paradravya, paraguNo ane paraparyAyo - A traNeyathI potAnI sarva Indriyone, cittavRttine ane potAnA upayogane pAchA vALavA jarUrI che. A rIte aMtarmukha banavuM joIe. tyAra bAda zuddha evA nija AtmadravyamAM, zuddha AtmaguNamAM, potAnA zuddha arthaparyAyamAM ane potAnA ja zuddha vyaMjanaparyAyamAM potAnA upayogane lAMbA samaya sudhI AdarapUrvaka lIna-layalIna banAvIne rAkhavo. A kAryamAM utsAha pragaTe te mATe jJAnasAranI eka paMktine yAda karavI. tyAM mahopAdhyAyajIe jaNAvela che ke potAnA zuddhAtmadravyamAM, potAnA ja zuddha jJAna-darzana-cAritrAdiguNamAM, e potAnA ja zuddha arthaparyAyamAM ane potAnA ja zuddha vyaMjanaparyAyamAM potAnI pariNati (= caryA) ramatI rAkhavI e ja zreSTha che. paradravya-guNa-paryAyamAM grahaNa-utpattirUpa pariNati (= caryA) te sArI nathI." CI (mahopAdhyAyajIracita jJAnasAraTabAnA AdhAre A artha lakhela che.) kharekhara aMtarmukha thaIne potAnA zuddha AtmAne potAnA upayogano viSaya banAvyA vinA aparokSa svAnubhava nathI ja thaI zakato. zuddhAtmAne potAnA upayogano vAraMvAra viSaya banAvavAthI alpajJa paNa niyamA alpakALamAM sarvajJa banI jAya che. tethI zAstrajJAnane meLavavA mATe jeTalo prayatna karavAmAM Ave che, tenA karatAM AtmajJAnane meLavavA mATe ghaNo vadhu prayatna AtmArthI jIve karavo joIe. ja parane jANavA-javA-bhogavavAnI mithyAmati choDIe ja (tava7) AtmajJAnagocara prayatna baLavAna thavAthI anAdikAlIna mithyAmatine sAdhaka bhagavAnane choDe che. anAdi kALathI jIvane evI mithyAmati-mithyAruci-mithyAzraddhA dRDha thayela che ke "potAnA AtmAthI bhinna paradravyone jANavAthI, paradravyone utpanna karavAno ke paradravyone meLavavAno prayatna karavAthI sukha maLe che. paradravyone eka vAra ke vAraMvAra bhogavavAthI sukha utpanna thAya che. are ! paradravyone meLavavAnI kalpanA-icchA-AkAMkSA vagerethI paNa sukha maLe che. tathA paradravyone na jANavAthI, pAradravyone prApta
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/13 * AtmAnandasvabhAvavicAra: 0 2197 duHkhami'tyanAdimithyAmati-ruci-zraddhAdikaM parityajya paradravyaviSayakavijJAnAdizUnyaH san nijazuddhAtma-pa gocarajJAnAdiprabhAveNa yadA videha-vacanAtIta-vareNya-vItarAga-vikArA'peta-vikalpA'gocara-vallabha-vikasvara ... -vipattizUnya-viSAdarahita-vyAdhivikala-vijJAnaghana-vimalA''nandasvabhAvaM labhate, tadA nA'nyat kiJcid lbdhvymvshissyte| taduktaM jJAnasAre "svabhAvalAbhAt kimapi prAptavyaM nA'vaziSyate" (jJA.sA.12/1) iti| zuddhAtmasvabhAvalAbhAcca "mokkho sArIreyaradukkhakkhayao syaasokkho|" (saM.ra.zA.5092) iti za saMvegaraGgazAlAyAM jinacandrasUripradarzitaH mokSaH sulabhaH syAt / / / 14/13 / / karavAno prayAsa na karavAthI duHkhI thavAya che. patnI-bhojana-vastrAdi paradravyono bhoga-upabhoga na karavAthI sukhahAni thAya che, duHkha utpanna thAya che. patnI vagere paradravyonI spRhA-kAmanA vagere na karavAthI duHkhI thavAya che. anAdikAlIna A miththAmati vagerene choDIne paradravyone jANavAno, jovAno ke meLavavAno prayatna, bhogavavAno saMkalpa vagere paNa sAdhake choDavA joIe. anya samasta zeya vastunA jJAna vagerethI rahita banIne sAdhake potAnA ja zuddha AtmAne jANavo joIe. tene ja pragaTAvavAno = anubhavavAno prayatna karavo joIe. potAnA ja zuddha AtmAmAM ekavAra-anekavAra ramaNatA-krIDA karavI. tathA tenI ja vAraMvAra spRhA karavI. che AtmAnA AnaMdaravabhAvane oLakhIe che tenA prabhAvathI jyAre nirmaLa AtmAno AnaMdasvabhAva pragaTe che. tyAre sAdhaka bhagavAnane aMdaramAM vA abhrAntapaNe pratIti thAya che ke "huM zarIrarahita chuM. paramArthathI mAruM astitva dehathI nirapekSa che. zabdo dvArA mArI oLakha thaI zake tema nathI. huM zreSTha tattva chuM, vItarAga chuM, vikArazUnya chuM. huM te saMkalpa-vikalpano viSaya nathI. mane mAro AtmA atyaMta priya che. huM guNothI vikasvara chuM, ApattizUnya chuM. huM viSAdazUnya chuM. vyAdhirahita chuM. huM vijJAnaghana chuM. huM karmamaLazUnya chuM. anaMta AnaMda mAro svabhAva che. tathA mAro AnaMdasvabhAva paNa mArAthI abhinna hovAthI videha = dehanirapekSa che, zabdAtIta che, zreSTha che, rAgarahita-tRSNAzUnya che, vikAravikala che. mArA AnaMdasvabhAvamAM vikArano chAMTo nathI. mAro nirupAdhika AnaMdasvabhAva nirvikalpa che. mane te atyaMta priya che. te vikasvara che. te vipattizUnya, viSAdavikala, rogarahita che. mAro AnaMdasvabhAva caitanyamaya-caitanyaghana-vijJAnaghana che. te vimala che, nirmala che." AvA nirmaLa AnaMdasvabhAvane sAdhaka jyAre meLave che, pragaTAve che, tyAre bIjuM kazuM paNa meLavavA lAyaka bAkI rahetuM nathI. jJAnasAramAM mahopAdhyAyajIe ja jaNAvela che ke "AtmAnA svabhAvanI prApti thatAM bIjuM kAMI paNa pAmavA jevuM bAkI rahetuM nathI." A zuddha AtmasvabhAvano lAbha thavAthI saMvegaraMgazALAmAM varNavela mokSa sulabha bane. tyAM zrIjinacandrasUrijIe jaNAvela che ke zArIrika-mAnasika duHkhano uccheda thavAthI mokSa sadA sukhamaya che." (14/13) 1. mona zarIretaravuvikSayata: savAsozva: |
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2198 * azuddhadravyavyaJjanaparyAyamImAMsA 14/14 dvitaMtukAdiparyAyanI pari ekadravyajanakAvayavasaghAtanaI ja azuddhadravyavyaMjanaparyAyapaNuM ja kahetAM rUDuM yadi ca dravyAnyathAtvahetoreva azuddhaparyAyatvamabhimataM tadA dvitantukAdipaTAdiparyAyavad eka___ dravyajanakasajAtIyadravyalakSaNAvayavasaGghAtakArye yadvA tAdRzAvayavasaGghAte. eva ashuddhdrvyvynyjn| paryAyatvAbhidhAnaM nyAyyam, dharmAdidravyagatajIvAdisaMyogalakSaNAzuddhadravyavyaJjanaparyAyAnabhyupagamasya tatraiva ma vizrAmAt, jIvAdInAM dharmAdito vijAtIyadravyatvAt, dharmAdyanuyogika-jIvAdipratiyogikasaMyogasya / dravyAntarA'janakatvAcca / tathA ca 'manuSyAtmA, devAtmA' ityAdayo vijAtIyakarmAdipudgalasaGghAta janyatayA nA''tmano'zuddhadravyavyaJjanaparyAyAH syuriti mhtkssttmaayussmtH| tasmAt prAguktarItyA ka (14/10) paradravyApekSatvamazuddhadravyavyaJjanaparyAyatvavyAptam, paradravyAnapekSatvaJca zuddhadravyavyaJjanaparyAyatvaNi vyAptamityabhyupagantavyamakAmenA'pi AzAmbareNa / tathA ca manuSyAtmAdayo'zuddhAtmadravyavyaJjanaparyAyAH syuH| paradravyApekSatayA jIvAdau karmapudgala-dharmAdidravyasaMyogasyeva dharmAstikAyAdau pudgala-jIvAdisaMyogasya azuddhadravyavyaJjanaparyAyatvamanAvilameva, yukterubhayatrA'vizeSAt / tathA caikasminneva dharmAdau azuddha dravyavyaMjana paryAyanI vicAraNA avataraNikA :- jo dravyamAM anyathApaNuM (= dravyAMtarapaNuM) lAvanAra paryAya ja azuddha paryAya tarIke digaMbarone mAnya hoya to digaMbaroe dvitaMtuka (= be taMtuthI niSpanna thayela) paTAdi paryAyanI jema ekadravyajanaka (= dravyAntarajanaka) sajAtIya dravyasvarUpa avayavanA samudAyanA kAryamAM athavA tAdeza avayavonA samudAyamAM ja azuddha dravyavyaMjanaparyAyapaNuM kahevuM yuktisaMgata banaze. kAraNa ke dharmAstikAya vagere dravyamAM rahenAra jIvAdisaMyoga svarUpa dravyavyaMjanaparyAyane azuddha paryAya tarIke na mAnavAnuM pariNAma to temAM ja phalita thAya che. kahevAno Azaya e che ke sajAtIyadravyasvarUpa avayavonA saMghAtathI utpanna sa thayela dvitaMtuka paTa vagere atirikta kAryane digaMbaro jo azuddha dravyabhaMjanaparyAyasvarUpa mAne to dharmAstikAya vageremAM azuddha dravyavyaMjanaparyAyane mAnavAnI Apatti digaMbaramatamAM na Ave. kAraNa ke jIvAdi dravyo Tii dharmAstikAya vagerethI vijAtIya che, sajAtIya nathI. temaja dharmAstikAya vageremAM jIvAdino je saMyoga che te dravyAntarano janaka nathI. paraMtu A rIte dravyAntarajanaka sajAtIyadravyasvarUpa avayavonA saMghAtathI ii utpanna thayela kAryane athavA tathAvidha avayavasaghAtane ja jo azuddha dravyavyaMjanaparyAyasvarUpa mAnavAmAM Ave to digaMbaramatamAM Apatti e Avaze ke karmAdipudgala ane AtmA vijAtIyadravya hovAthI tenA saMyogathI utpanna thanAra manuSyAtmA, devAtmA vagere paryAyo AtmAnA azuddha dravyavyaMjanaparyAya banI nahi zake. AvI navI samasyA digaMbarane Avaze. tethI tenA nirAkaraNa mATe anicchAe paNa digaMbare pUrve (14/10) jaNAvela paddhati mujaba, je je vyaMjanaparyAyamAM paradravyasApekSapaNuM hoya tene azuddha vyaMjanaparyAya tarIke mAnavA ane je je vyaMjanaparyAyamAM paradravyanirapekSapaNuM hoya tene zuddha vyaMjanaparyAya tarIke mAnavA jarUrI che. AthI manuSyAtmA, devAtmA vagere paryAyo AtmadravyanA azuddha vyaMjanaparyAyasvarUpa banI zakaze. tathA jIva vageremAM karmAdipudgaladravya, dharmAstikAya vagere dravyono je saMyoga che, te parasApekSa
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/14 * dharmAdidravye zuddhAzuddhaparyAyasiddhiH 2199 lAgaI. "tasmAt parApekSAnapekSAmyAM pazuddhAzuddhatvAnevAntavyApavatvameva zreya" teha ja dekhADaI chaI :dharmAdika para5jjAyaI, viSamAI ema; azuddhatA avizeSathI, jia pugali jema 14/14 (240) zrI jina. dravye lokAkAzamAnasaMsthAnasya paradravyAnapekSatayA zuddhadravyavyaJjanaparyAyatvam, jIvAdisaMyogasya ca paradravyApekSatayA'zuddhadravyavyaJjanaparyAyatvaM nirAbAdham / pa tasmAt paramArthataH paradravyApekSatva - nirapekSatvanirUpitaM dravyavyaJjanaparyAyaniSThayoH azuddhatva-zuddhatvayoH rA vyApakatvameva ekAdhikaraNakAnekaviruddhadharmasamAvezakArisyAdvAdasammataM zreyaH / itthaM pratyekaM dharmAstikAyAdau syAdvAdasammatavyApya vyApakabhAvAnusAreNa zuddhA'zuddhadravyavyaJjanaparyAyAH sambhavantyeva / tavevADaDa4 - 'dharmati / ma = dharmAdiparaparyaye svaparyAyAd vailakSaNyamevam / ka JazuddhatA temA yA, khaDApekSaLato nIve4/4|| Ni prakRte daNDAnvayastvevam - dharmAdiparaparyaye svaparyAyAd vailakSaNyam evam, yathA jIve jaDAkA SpekSaNataH azuddhatA samA / / 14 / 14 / / hovAthI jema azuddha dravyavyaMjanaparyAyasvarUpa che, tema dharmAstikAya vageremAM pudgala, jIvAdino je saMyoga che, te paNa parasApekSa hovAthI azuddha dravyavyaMjanaparyAyasvarUpa banaze. temAM koI takalIpha nahi Ave. kAraNa ke bannemAM azudgha dravyavyaMjanaparyAyatAno svIkAra karavAmAM yukti to samAna ja che. tethI dharmAstikAya vagere pratyeka dravyamAM lokAkAzapramANa je AkRti che, te paradravyanirapekSa hovAthI zuddha dravyavyaMjanaparyAyasvarUpa che. tathA dharmAstikAya vageremAM jIvAdidravyano je saMyoga che, te paradravyasApekSa hovAthI azuddha dravyabhaMjanaparyAyAtmaka che - AvuM mAnavAmAM koI ja samasyAne avakAza nathI. * dharmAstikAyAdimAM zuddha-azuddhavyaMjanaparyAya nirAbAdha ** (tasmA.) tethI parasApekSatA hovAthI azuddha dravyayaMjanaparyAya ane paranirapekSatA hovAthI zuddha dravyavyaMjanaparyAya paNa dharmAstikAya vagere sarva dravyomAM siddha thAya che. A kAraNe paramArthathI dravyavyaMjanaparyAyamAM rahenAra azuddhatva parApekSatvanuM vyApaka che. tathA dravyavyaMjanaparyAyamAM rahenAra zuddhatva paranirapekSatvanuM vyApaka che' Ama mAnavuM e ja zreyaskara che. kAraNa ke AvI vyApakatA eka ja sa adhikaraNamAM aneka viruddha guNadharmono samAveza karanAra syAdvAdane saMmata che. upara jaNAvyA mujaba, pratyeka dharmAstikAya vagere dravyamAM zuddha-azuddha dravyabhaMjanaparyAyano samAveza syAdvAdasaMmata vyApya-vyApakabhAva mujaba thAya ja che. A ja vAtane graMthakArazrI AgaLanA zlokamAM jaNAve che zlokArtha :- dharmAstikAya vagere dravyanA paraparyAyamAM svaparyAya karatAM A rIte vilakSaNatA Avaze. pustakomAM 'upekSA...' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * phakta lI.(1)mAM 'zuddhAzuddhatvAne..' pATha. pustakomAM 'zuddhAzuddhAne...' pATha. Th ko.(2)mAM 'avipathi' pATha. -
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2200 0 niyamasAravRttisamAlocanA 0 14/14 dharmAdikanaI paraparyAyaI svaparyAyathI viSamAI = vilakSaNatA ima jANavI. je mATaI parApelAI sa azuddhatAno (avizeSathIevizeSa nathI. jema jIvadravya (pudgali=) pudgala dravyanaI viSaI. ll14/14mAM pa dharmAdiparaparyaye = dharmAstikAyAdidravyasya jIvAdisaMyogalakSaNe paranimittakaparyAye svaparyAyAd 7 = lokAkAzapramANasaMsthAnalakSaNAd nijApekSaparyAyAd vailakSaNyaM = vaiSamyam evaM = parApekSAnapekSAbhyAm - azuddha-zuddhadravyavyaJjanaparyAyatvavivakSaNaprakAreNa eva syAt, na tu ekadravyajanakasajAtIyAvayavasaGghAtatvena - rUpeNa azuddhadravyavyaJjanaparyAyatvaniyantraNena; jIvAdInAmiva dharmAstikAyAdInAM sva-parasApekSaparyAyayoH avizeSAt / "evaM prakAropamayoraGgIkAre'vadhAraNe" (a.sa.pariziSTa-44) iti pUrvoktAd (7/12) . anekArthasaGgrahakozavacanAdatra prakArArthe evaM vyAkhyAtaH / dRSTAntamAha - yathA jIve = cetanadravye manuSyAdiparyAyotpattikRte jaDApekSaNataH = kArmaNavargaNAdipudgaladravyApekSAtaH manuSyAdiparyAye tathA dharmAdidravyaniSThajIvAdisaMyoge azuddhatA = azuddhadravyakA vyaJjanaparyAyarUpatA samA = tulyA, anyApekSatvasya ubhayatra samAnatvAt / etena "dharmadravyasya zuddhaguNAH jema ke cetanamAM jaDa dravyanI apekSA hovAthI azuddhatA (che. tevI rIte dharmAstikAyAdimAM paNa azuddhatA) samAna ja raheze. bAkI manaphAvatuM mAnavAmAM to sagavaDavAda kahevAze, syAdvAda nahi.] (14/14) / dharmadravyanA rava-paraparyAyamAM ekatAnI Apatti / vyAkhyArthI:- (ka.) dharmAstikAya, adharmAstikAya vagere dravyano paraparyAya = paranimittaka paryAya jIvAdisaMyoga che. lokAkAzapramANa anAdikAlIna saMsthAna e dharmAstikAyano svaparyAya = svApekSaparyAya che. "parasApekSa hoya to ja dravyavyaMjanaparyAyane azuddha kahI zakAya tathA paranirapekSa hoya to ja e dravyavyaMjanaparyAyane zuddha kahI zakAya' - AvA prakArano niyama karavAthI ja dharmAstikAya vagere dravyanA paraparyAyamAM svaparyAya karatAM vilakSaNatA siddha karI zakAze. ekadravyajanaka sajAtIyadravyAMzanA saMghAtarUpe Lii azuddha dravyavyaMjanaparyAyanuM niyaMtraNa karavAmAM Ave to dharmAstikAya vagerenA svaparyAya karatAM paraparyAyamAM vilakSaNatA siddha nahi thaI zake. kema ke jIvAdi dravyanI jema dharmAstikAya Adi dravyamAM sva-parasApekSa paryAya to samAna rIte rahe ja che. A bAbatamAM koI matabheda nathI. zrI hemacandrasUrijIe anekArthasagrahakozamAM "prakAra, upamA, aMgIkAra, avadhAraNa - A arthamAM 'va' vaparAya che... - Ama jaNAvela che. A saMdarbha pUrve (7/12) jaNAvela che. te mujaba ahIM mULa zlokamAM rahela "avaM' zabdanI prakAra arthamAM vyAkhyA karela che. (khA.) A ja vAtane jaNAvatA zlokanA uttarArdhamAM granthakArazrI daSTAntane kahe che ke cetanadravyamAM manuSya vagere paryAyanI utpatti mATe kArmaNavargaNA vagere jaDa pudgaladravyanI apekSA hovAthI manuSyAdiparyAyamAM jema azuddhabhaMjanaparyAyatA rahe che, tema dharmAstikAyAdigata jIvAdisaMyogamAM azuddha dravyavyaMjanaparyAyAtmaktA samAna ja che. kAraNa ke banne sthaLe parasApekSatA samAna ja che. niyamasAravyAkhyAmAM digaMbara padmaprabhe dharmAstikAyadravyamAM zuddhaguNo ane zuddhaparyAyo hoya che... - A mujaba je ekAnta batAvela che, tenuM paNa
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/14 0 samyaganekAnta upAdeyaH / 2201 zuddhaparyAyA bhavanti" (ni.sA.30/vR.pR.62) iti niyamasAravRttau padmaprabhadarzita ekAntaH pratikSiptaH, pa yataH yathA Atmano manuSyAdiparyAyaH paradravyasApekSatayA azuddhadravyavyaJjanaparyAyaH tathA dharmAstikAyAdeH .. jIvAdisaMyogalakSaNaH paryAyaH paradravyAdisApekSatayA azuddhadravyavyaJjanaparyAya eveti pUrvokta(14/10)rItyA yojym| itthaJca dravyavyaJjanaparyAyaniSThaM parApekSatvam azuddhatvavyApyam, anyAnapekSatvaJca zuddhatvavyA- rza pyamevetyabhyupagamyate / evaJca sarvatravA'nyA'napekSA'pekSAtaH zuddhA'zuddhadravyavyaJjanaparyAyobhayasamAvezalakSaNasya anekAntasya avyAhataprasaraH sidhyati / atra anekAnto'pi darzitasamyagekAntarUpa / evA'vagantavyaH, na tu avyavasthAlakSaNaH saGkara-vyatikarAdilakSaNo vaa| yathAzAstramevA'rpaNAyAH sunayApekSatattvasAdhakatvAditi dik / nirAkaraNa uparanA nirUpaNa dvArA thaI jAya che. ahIM kahevAno Azaya e che ke jema AtmAno manuSyAdi paryAya paradravyasApekSa hovAthI azuddha dravyavyaMjanaparyAya che, tema dharmAstikAya vagere dravyanA jIvAdisaMyoga svarUpa paraparyAya paNa paradravyAdine sApekSa hovAthI azuddha dravyavyaMjanaparyAyasvarUpa ja banaze. pUrve (14/10) darzAvela paddhati mujaba A bAbata vicAravI. anekAntavAdanI samajaNa A (.) A rIte phalita thAya che ke "je dravyavyaMjanaparyAyamAM parasApekSatva hoya temAM azuddhatva ja hoya tathA je dravyavyaMjanaparyAyamAM paranirapekSatva hoya temAM zuddhatva ja hoya' - A pramANeno niyama zvetAMbara manISIo svIkAre che. A rIte badhA ja dravyomAM padravyanirapekSatAnA lIdhe zuddha dravyavyaMjanaparyAya ane parasApekSatAnA lIdhe azuddha dravyavyaMjanaparyAya - Ama ubhayano samAveza thavA svarUpa anekAntano ka pracAra-prasAra avyAhata ja rahe che. ahIM jaNAvela anekAMta paNa upara jaNAvela samyaguM ekAMta dA svarUpe ja jANavo. avyavasthA svarUpa anekAMta ke saMkara, vyatikarAdi doSarUpa anekAMta ahIM na samajavo. I saMkara-vyatikaranI spaSTatA che spaSTatA :- ghare AvelA pacIsa mahemAnone pUchavAmAM Ave ke "tame jamazo ke nahi ?' - ane teo javAba Ape ke "ame jamIzuM ja - Avo ekAMta nathI. ame jamIe paNa kharA ane na paNa jamIe' - mahemAno dvArA apAto Avo anekAMta svarUpa javAba yajamAnane tyAM rasoDAmAM avyavasthA sarjI de che. tethI A anekAMta avyavasthA svarUpa samajAya che. Avo anekAMta ziSTa puruSone ISTa nathI. prastutamAM "zuddha-azuddha dravyavyaMjanaparyAyano ekatra samAveza thavA svarUpa anekAnta amane saMmata che' - A pramANe je anekAMta zvetAMbara vidvAnoe jaNAvela che, te upara darzAvela avyavasthA svarUpa nathI. A hakIkta hamaNAM ja ApaNe samajI zakyA chIe. te ja rIte zuddhatva ane azuddhatva - bannenA mizraNa svarUpa = saMkara svarUpa anekAMta paNa ahIM abhipreta nathI. tathA ekabIjAnA viSayanuM ekabIjAmAM gamana thavA svarUpa vyatikaralakSaNa anekAMta paNa ahIM abhipreta nathI. zrI zAtrAnusArI vivakSA upayogI che (thArItra.) vastumAM rahelA anaMtA guNadharmomAMthI mana phAve te guNadharmane mukhya banAvavAthI tattvanI
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2202 __ anukUlatAvAdaH tyAjya: 0 14/14 prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - kutrA'pi vastuni kasyacidapi dharmasya prAdhAnyaM yathA zAstrakRtAM 1 sammataM tathA tadarpaNA kAryA, na tu yatheccham / ata eva tIrthakRtsiddhAntaH anekAntavAda ucyate na 8 | tu anuttatAvAra vathA (1) umarIyasuzInatA purveta, (2) rA'I-paniveza vijhummata, - (3) paudgalikasvArthavRttiH parivardheta, (4) jagajjIvamaitrI ca samucchidyeta tathA zAstravacanapuraskaraNaM na tiirthkRtsmmtm| za tathAhi - (1) 'zAstreSUtsargApavAdA bahudhA darzitAH' ityuktvA niSkAraNaM sadoSapiNDasevanataH ka sukhazIlatApoSaNaM nAnekAntavAdasammatam / (2) niSkAraNaM gurusammatiM vinA rasalampaTatayA miSTAnna- bhojinaH 'nirdoSatvAd miSTAnnaM mayA bhuktaM sadoSatvAcca rUkSAhAraH tyaktaH' ityuktyA rAga-dveSavijRmbhaNaM na syAdvAdasammatam / (3) 'vaiyAvRttyamapratipAti' ityuktyA paraiH svasevAkArApaNataH paudgalikasvArthavRttikA parivardhanaM naiva vibhajyavAdAbhimatam / (4) svapratikUlavyavahArakAriNaH sAdhoH svalpAM truTiM puraskRtya siddhi thatI nathI. paraMtu zAstrAnusAre ja vastugata amuka dharmane mukhya banAvavAthI tattvanI siddhi thAya che. A rIte je tattvanI siddhi thAya te ja tattva sunayane sApekSa hoya che. anyathA sunayanA badale durnayane sApekSa banI javAthI yatheccha vivakSA dvArA tattvanA badale atattvanI siddhi thavAnI Apatti Ave. tethI ja ahIM je anekAntane samyaguekAntarUpe jaNAvela che tene zAstrAnusAre samajavo. ahIM je kAMI paNa kahevAyela che te to eka dizAsUcana mAtra che. haju te mujaba AgaLa ghaNuM vicArI zakAya tema che. A bAbatane jaNAvavA mATe vyAkhyAmAM 'vi' zabdano prayoga karavAmAM Avela che. sUpha sagavaDavAda choDo, syAdvAda pakaDo ; . AdhyAtmika upanaya :- vastugata koI paNa guNadharmanI mukhyatA zAstrakArone mAnya hoya te rIte karAya. ApaNane phAve te rIte na karAya. tethI ja tAraka tIrthakara bhagavaMte batAvela siddhAMtanuM nAma syAdvAda che che, sagavaDavAda nathI. (1) ApaNI anukULatA poSAya, (2) ApaNA rAga-dveSanA tophAna vadhe, (3) ghA ApaNI paudgalika svArthavRtti puSTa bane athavA to (4) jagatanA jIvo pratyeno maitrIbhAva khatama thAya - te rIte zAstravacanone AgaLa dharavAnuM kArya tAraka tIrthakara bhagavaMtone mAnya nathI. 4 kuTila nahi, kamaLa jevA komaLa bano ja (tathA.) te A rIte samajavuM - (1) vagara kAraNe doSita gocarIne vAparanAra sAdhu "zAstramAM to utsa-apavAda badhuM batAvela che' - AvuM bolIne potAnI anukULatA poSe, (2) vagara kAraNe gurunI rajA vinA rasalapaTatAthI mIThAIne vAparanAro sAdhu "mane to nirdoSa mIThAI maLI eTale meM laI lIdhI. AyaMbilakhAtAno lUkho roTalo doSita hovAthI meM choDI dIdho' - AvuM bolIne potAnA rAga-dveSane tagaDA kare, (3) "vaiyAvacca apratipAtI guNa che' - AvA zAstravacanane AgaLa karIne bIjA pAse potAnI sevA karAvI levAnI svArthavRttinuM valaNa sAdhaka keLave, (4) potAnA pratye vyaktigata pratikULa vyavahAra karanAra evA sAdhakanA jIvanamAM rahela koI nAnakaDI truTine mukhya banAvI 'AvA zithilAcArIne
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/14 nam 0 arhadbhaktinAmnA mohAdhInatA na poSaNIyA 0 2203 'zithilAcAriNaH samudAyA'bahirbhAve samudAyaH bhraSTaH syAdi'tyuktyA jIvamaitrIvinAzanaM nA'rhadabhipretam / e etAdRzoktyA arhadbhaktiH na sUcyate apitu mohAdhInatA suucyte| duHkha-durgati-doSapracurabhavabhramaNakAritvAdetAdRzakuvRttiH dUrataH santyAjyetyupadizyate'tra / tadanusaraNatazca "aNaMtamaNuttaramaNovamaM sAsayaM sayANaMdaM siddhisuhaM" (zrI.ka.1235) iti zrIzrIpAlakathAyAM ratnazekharasUridarzitaM siddhisukhaM na dUravartti ma cAt794/14nA samudAyamAM rAkhavAthI Akho samudAya zithila thaI jaze, bhraSTa thaI jaze' - AvI suphiyANI vAto karI tene samudAya bahAra karavA mATe dhamapachADA karavA dvArA jIvamaitrIne khatama karavI... A badhA lakSaNo tIrthakarasaMmata syAdvAdanA nathI paraMtu svasaMmata sagavaDavAdanA che, svacchaMdavAdanA che. tenAthI tIrthakara che paramAtmA pratyenI vaphAdArI nahi paraMtu moharAjA pratyenI potAnI vaphAdArI sUcita thAya che. tenuM pariNAma svara duHkha-durgati-doSapracura evo dIrgha saMsAra che. AtmArthI sAdhaka AvI malina vRttine dUrathI tilAMjalI Ape - evA prakArano AdhyAtmika saMdeza ahIM prApta thAya che. te saMdezane anusaravAthI zrIzrIpAlakathA sa (sirisirivAlakahA) graMthamAM varNavela muktisukha dUra na rahe. tyAM zrIranazekharasUrijIe jaNAvela che ke siddhinuM sukha (1) anaMta che, (2) anuttara = sarvazreSTha che, (3) anupama che, (4) zAzvata che tathA (5) sadA AnaMdamaya duHkhalezazUnya) che." (14/14) lakhI rAkho DAyarImAM....u) * vAsanA kRtajJatAne, namakaharAmapaNAne pedA kare che. upAsanA kRtajJatAne, namakahalAlapaNAne pragaTAve che. * sAdhanAmAM thAkano anubhava zakya che. dA.ta. kaccha-mahAkaccha tApasa. upAsanA thAkarahita che, skUrtidAyaka che. dA.ta. kAmadeva zrAvaka. * kevaLa sAdhanAthI puNya baMdhAya che, zakti-labdhi pragaTe che. dA.ta. tejalezyAdhArI vaizyAyana tApasa. saghana upAsanA nirjarA ane zuddhi paNa pragaTAve che. dA.ta. mahAsatI madanarekhA. 1. anantamanuttaramanupamaM zAzvataM sadAnandaM siddhisukham /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/15 2204 0 prakArAntareNa paryAyacatuSkopadarzanam / 'hivaI prakArAntaraI caturvidha paryAya nayacakraI kahiyA, te dekhADaI chaS : ima ja "sajAti-vijAtithI, dravyaparyAya; *guNaI svabhAva-vibhAvathI, e cyAra kahAya ll14/1pa (241) zrI jina. Ima (ja) sajAtIya dravyaparyAya, vijAtIya dravyaparyAya, svabhAva guNaparyAya, vibhAva guNaparyAya - (e=) Ima 4 bheda paryAyanA kahaIvA. 14/1pA pa sAmprataM prakArAntareNa ye caturvidhAH paryAyAH nayacakrAdau proktAH tAn darzayati - 'tulye'ti / tulyadravyaparyayo vijAtIyadravyaparyaya uktH| svabhAvaguNaparyAya: vibhaavgunnpryaaystthaa||14/15|| prakRte daNDAnvayastvevam - tulyadravyaparyayaH, vijAtIyadravyaparyayaH, svabhAvaguNaparyAyaH tathA " vibhAvanuparyAya (tti vaturdhA paryAya:) 3p:/04/16 Tii tulyadravyaparyayaH = sajAtIyadravyaparyAyaH, vijAtIyadravyaparyayaH, svabhAvaguNaparyAyaH tathA vibhAvaguNagaNa paryAya iti caturdhA paryAyo nayacakrAdau uktH| "svabhAva-vibhAvarUpatayA yAti = paryeti = pariNamati iti paryAyaH iti paryAyasya vyutpattiH" (A.pa. avataraNikA :- nayacakra vagere graMthamAM bIjA prakAre cAra prakAranA paryAya jaNAvelA che. have graMthakArazrI te cAra prakAranA paryAyane jaNAve che : bIjI rIte cAra paryAya - zlokArtha:- (1) sajAtIyadravyaparyAya, (2) vijAtIyadravyaparyAya, (3) svabhAvaguNaparyAya tathA . (4) vibhAvaguNaparyAya - A pramANe cAra paryAya kahevAya che. (14/15) vyAkhyAthI :- (1) sajAtIyadravyaparyAya, (2) vijAtIyadravyaparyAya, (3) svabhAvaguNaparyAya, tathA - (4) vibhAvaguNaparyAya - A pramANe nayacakra vagere graMthamAM cAra prakAranA paryAya darzAvelA che. spaSTatA :- AgaLanA zlokamAM kramazaH A cAreya paryAyanuM nirUpaNa karavAmAM Avaze. A vAtane vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. # paryAyanI vyutpattine samajIe . ("a.) AlApapaddhatimAM devasenajIe tathA kArtikeyAnuprekSAvRttimAM zubhacandrajIe jaNAvela che ke svabhAvarUpe ane vibhAvarUpe cotarapha jAya arthAt pariName te paryAya - A mujaba paryAyanI vyutpatti '... cihnayamadhyavartI pATha dha.zAM.mAM nathI. mo. (2) + ma mAM che. je A.(1)mAM "svajAti' pATha. 4 lA.(1)+lA.(2)+ma.mAM 'dravyaI pannAya' pATha ko.(1+4)no pATha lIdho che. je A.(1)mAM "guNe guNa svabhAvathI' pATha.0 zAM mAM "svabhAvathI' azuddha pATha. si.lI.(1+2+3+4)+ko.(9)+ma.no pATha lIdho che. pustakomAM "kahAI pATha. A.(1)no pATha lIdho che. 8 tattva dravya-kuLa-paryAyarasastavavAnuvAjIvAtromAM madhunopamAne navI tu etAdRzacaturvidhaparyAyanirUpaNaM noplbhyte| idaJcA'gre (14/16) sphuTIbhaviSyatItyavadheyam /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/15 * utpAda - vyayopekSaNena dhrauvyAvalokanam 2205 pR. 12) iti AlApapaddhatI devasenavacanAnusAreNa "svabhAva-vibhAvaparyAyarUpatayA yAti = pariNamati iti paryAyaH = paryAyasya vyutpattiH" (kA.a.gA.242/vR.pR.173 ) iti ca kArttikeyAnuprekSAvRttau zubhacandravacanAnusAreNa iha antyaparyAyadvayanirUpaNaM vijJeyam / pa prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - paryAyamAtrasya paramArthato dhvaMsapratiyogitvAt tadekarucyandhatayA rA zuddhAtmadravyaM na vismartavyam / pratikSaNaM parivarttamAnasya saMvara - nirjarA - kevalajJAna - mokSAderapi paryAyarUpatayA tattIvrarucyA akhaNDA'malA'vinazvarA''tmadravyagocarA svakIyadRSTiH na tyAjyA dravyAnuyogAbhyAsinA / utpAdAdiparyAyeSu satsvapi tAnupekSya "NAsaMto vi Na NaTThoM, uppaNNo Neva saMbhavaM jNto| saMto tiyAlarza visaye taM NiyataccaM have paramaM / / " (dra.sva. pra. 360 ) iti dravyasvabhAvaprakAzoktarItyA sanmAtrarUpeNa paramabhAvasvabhAvaM ka nijAtmatattvameva aharnizaM dhyAtavyam / Fir svasaMvedanakRte bahirmukhatA atyantaM tyAjyA / parajJeyasanmukhatAyAH parajJeyagocararAgagarbhitatayA karmabandhakAraNatvAd bhavabhramaNadAruNakAraNatvam / ato niSkalaGka - nijaparamAtmapadavizrAntikAmibhiH kA paralakSyavizrAnti-janasamparka - vAda-vivAdAdeH dhyAnabAdhakatayA tyAjyatvameva paramArthataH / nijshuddhaatmche.' te kathana mujaba ahIM uparokta aMtya be prakAranA paryAyanuM nirUpaNa samajavuM. > jo jo, zuddha Atmadravya najaramAMthI chUTI na jAya re AdhyAtmika upanaya :- game te vivakSAthI paryAyanA bheda pADo. paraMtu paryAya aMte to paryAyamAtra ja che, vinazvara ja che. tethI tenA upara kevaLa AMdhaLI ruci keLavIne zuddha Atmadravya ApaNI najaramAMthI chaTakI jAya - tevuM banavuM na joIe. saMvara, nirjarA, kevaLajJAna, mokSa vagere paNa paryAyasvarUpa ja che. te pratikSaNa parivartanazIla che. tethI tenA pratyenI tIvra rucinA lIdhe amala, akhaMDa, avinazvara Atmadravya upara rucipUrvaka svadRSTine sthApita karavAnuM cUkI na javAya tenI paNa AMtarika kALajI dravyAnuyoganA abhyAsI evA AtmArthI sAdhake avazya rAkhavI. utpAda, vyaya vagere paryAyo AtmAmAM hovA chatAM paNa tenI upekSA karIne "nAza pAmavA chatAM paNa je naSTa nathI thayela, utpAdane pAmavA chatAM paNa je utpanna nathI thayela tathA traNeya kALane vize avazya je vidyamAna che te ja parama nijatattva che" A pramANe dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM darzAvela paddhati mujaba rAta-divasa sanmAtrasvarUpe sa paramabhAvasvabhAvAtmaka nija AtmatattvanuM ja AtmArthI sAdhake dhyAna dharavuM joIe. reom che svasanmukha rahI svAnubhUti pragaTAvIe cha (sva.) potAnA AtmatattvanuM saMvedana karavA mATe bahirmukhatA to sarvathA choDI ja devI. kema ke bahirmukhatA eTale paralakSitA = pajJeyasanmukhatA. parajJeyanI rucipUrvaka sanmukhatA parajJeyagocara rAgAdithI garbhita che. tethI te karmabaMdhanuM kAraNa che. AthI te bhavabhramaNanuM bhayaMkara kAraNa che. A kAraNe niSkalaMka evA potAnA paramAtmapadanuM dhyAna karavA dvArA temAM ja vizrAnti karavAnI kAmanAne je sAdhako dharAvatA 1. nazyannapi na naSTam, utpannaM naiva sambhavaM yantam / sat trikAlaviSaye tad nijatattvaM bhavet paramam / /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ svasanmukhatAyAH prakRSTAtmazuddhijanakatA pu tattvAvalokanamevA'navarataM pravarttamAnaM nijaparameSTasAdhakam, svasanmukhatAyAH nijaparamAtmasukhA''svAdadvArA prakRSTAtmazuddhijanakatvAt / indriyA'ntaHkaraNanirapekSatayA nijAtmatattvAbhimukhajJAnAbhyAsabalAt sAkSAdatIndriya-nirvikalpa-nirupAdhika-zAzvatazAntasudhArasamayaparamAnandA''svAdanameva prmtRptsvsNvednmucyte| tadbalatazca nirgranthaH sukhI bhavati / "sukhino viSayA'tRptA nendropendrAdayo'pyaho / bhikSurekaH sukhI loke jJAnatRpto niraJjanaH / / " (jJA.sA. 10/8) iti jJAnasArakArikAtAtparyArtho'tra vibhAvanIyaH / tAdRzasvasaMvedanapravAhA'vicchedatazca "janma Ni jarA''maya-maraNaiH zokaiH duHkhaiH bhayaizca parimuktam / nirvANaM zuddhasukhaM niHzreyasamiSyate nitym||" (ra.vA.131) iti ratnakaraNDakazrAvakAcAre samantabhadrAcAryadarzitaM niHzreyasamahnAyopalabhate AtmArthI / / 14/15 / / 15 2206 14/15 hoya temaNe kAyama (1) paranA lakSe ja aTakI rahevuM, (2) janasaMparkamAM gaLADUba rahevuM, (3) svamatavAdI sAthe ke paramatavAdI sAthe vAda-vivAdAdi karavA ItyAdi bAbatane choDavI ja joIe. kema ke te paramArthathI AtmadhyAnamAM bAdhaka che. bAhya duniyAnA lakSamAM khovAyelA rahevAmAM bhaya lAge, emAM Akho janma lUMTAto hoya tevuM lAge to bahirmukhatA vagere chUTe. potAnA zuddha paramAtmatattvane satata jotA ja rahevuM e potAnA parama ISTanuM sAdhana che. bahirmukhatA TALIne satata potAnA siddhasvarUpano sAkSAtkAra karavo e kharekhara potAnA siddhasvarUpane pragaTAvavAnuM mukhya aMtaraMga sAdhana che. kAraNa ke A rIte svasanmukha thavAthI potAnA ja paramAtmasukhano AsvAda maLe che. tenAthI AtmAnI prakRSTa zuddhi janme che. bAhya viSayothI ane vibhAvapariNAmothI udAsIna banIne, IndriyathI ane manathI nirapekSa banIne (A) potAnA ja AtmatattvanI sanmukha rahevAno, (B) nija nirmaLasvarUpano paricaya karavAno, (C) potAne svayaMprakAzasvarUpe jovAno niraMtara abhyAsa karavo. tenAthI AtmAmAM eka evuM amogha sAmarthya [] pragaTe che ke je sAkSAt atIndriya, nirvikalpa, nirupAdhika ane zAzvata zAMtasudhArasathI vyApta evA paramAnaMdano AsvAda karAve che. Avo paramAnaMdano AsvAda e ja svasaMvedana che, AtmAnubhava che. te svAnubhava paramatRpta hoya che. bhautika sukhanA AsvAdanI jema te tRSNAvarSaka-bhogatRSNAjanaka bilakula nathI. tethI AtmajJAnIne evI bhAvanA rahe che ke 'huM haMmezA svasanmukha ja rahuM. parasanmukha kadApi na thAuM.' AthI te vAraMvAra nijacaitanyasvabhAvamAM DUbakI lagAve che ane svAnubhavadhArAne jIvaMta-jvalaMta -jayavaMta-balavaMta banAve che. te svasaMvedananA baLathI nirprantha sAdhu sukhI bane che. ("su.) ahIM jJAnasAranA eka zlokano tAtparyArtha UMDANathI vicAravo. tyAM mahopAdhyAyajIe jaNAvela che ke 'Azcarya che ke bAhya viSayothI atRpta evA Indra ane upendra (goviMda) vagere paNa sukhI nathI. jagatanI aMdara AtmajJAnamAM lIna banIne tRpta thavAthI karmamalinatArahita banela bhikSu = sAdhu eka ja sukhI che.' tevA AtmajJAnanA = svasaMvedananA pravAhano viccheda na thavAthI ratnakadaMDakazrAvakAcAramAM darzAvela mokSane AtmArthI jhaDapathI meLave che. tyAM samantabhadrAcArye jaNAvela che ke '(1) janma, ghaDapaNa, roga, maraNa, zoka, duHkha ane bhaya - AnAthI je rahita che, (2) rAgAdisvarUpa Aga jyAM bUjhAI gayela che, (3) jyAM zuddha sukha vidyamAna che, te mokSarUpe mAnya che.' (14/15) -
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/16 * paryAyasAjAtyaniyAmakatattvavicAraH * udAharaNa dekhADaI chaI - paMcaNuka manuja kevala vaLI matimukha dityaMta; ga e prAyika jeNi dravyathI, aNupajjava saMta // 14/165 (242) zrI jina. caNuka kahatAM dvipradezikAdi skandha, te sajAtIya dravyaparyAya kahiIM, 2 milI eka dravya upanuM te s mATaI. manujAdiparyAya te vijAtIya dravyaparyAya kahIe. e 2 milI paraspara bhinnajAtIya dravyaparyAya Upano, te vatI. udAharaNadvArA tAnupadarzayati - 'dvyaNukami'ti / 2207 dvyaNukaM narAdi kevala - matijJAnAdikaM yathAkramamatra / pa rA jIddAharanuM prAyaza, paramANuryayA'nivezAt||4/6|| prakRte daNDAnvayastvevam - dvyaNukam, narAdi, kevala - matijJAnAdikam atra yathAkramam udAharaNam / (te paryAyamevAH) prAyazaH (vijJeyAH), paramANuparyAyA'niveza t||14/16|| = ka satra = caturvidhaparyAyeSu madhye yathAkramam udAharaNaM darzyate / tathAhi - ( 1 ) dvyaNukaM dvipradezikAdipaudgalikaskandhadravyaM pudgalasya sajAtIyadravyaparyAya ucyate, dvAbhyAM pudgalANubhyAM sambhUya ekapaudgalikadravyajananAt / rNi (2) narAdi Atmano vijAtIyadravyaparyAya ucyate, Atma-karmAdipudgalAbhyAM sambhUya bhinnajAtIya- kA avataraNikA :- udAharaNa dvArA prastuta cAreya svabhAvane graMthakArazrI jaNAve che : zlokArtha :- (1) caNuka, (2) manuSyAdi paryAya, (3) kevaLajJAnAdi tathA (4) matijJAnAdi ahIM kramazaH udAharaNa jANavA. prAyaH A pramANe paryAyanA prakAra che. kAraNa ke prastuta paryAyavibhAgamAM paramANuparyAyano praveza karavAmAM Avela nathI. (14/16) * AtmAnA vijAtIya dravyaparyAya (2) manuSya vagere AtmAnA vijAtIyadravyaparyAya kahevAya che. AtmA ane karma vagere pudgalo bhegA thaIne bhinnajAtIya evA manuSyAdi svarUpa dravyaparyAyane utpanna kare che. manuSya vagere paryAyo * ko.(9)mAM 'kevalI' pATha. ko.(1)mAM 'kevala lahI' pATha. je pustakomAM 'paryAyamAMhi' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. toy * pudgalanA sajAtIya dravyaparyAyanI vicAraNA ka al vyAkhyArtha :- prastuta cAreya prakAranA paryAyone vize kramazaH udAharaNa dekhADavAmAM Ave che. te su A pramANe (1) be pradezavALo skaMdha caNuka kahevAya che. traNa pradezavALo pudgala skaMdha RNuka kahevAya che. AvA paudgalika skaMdhadravyo pudgala dravyanA sajAtIya dravyaparyAya kahevAya che. pula paramANu bhegA thaIne eka kSaNuka nAmanA dravyane utpanna kare che. A Nuka pudgala dravyanI eka avasthA sa che. tethI te pudgala dravyano paryAya kahevAya che. paramANu paudgalika che ane caNuka paNa paudgalika che. tethI maNuka e pudgala dravyano sajAtIya dravyaparyAya kahevAya che.
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2208 . asamAnajAtIyaparyAyasya vibhAvaparyAyatA drvypryaayjnnaat| idamevA'bhipretya paJcAstikAyajayasenIyavRttau pravacanasArA'mRtacandrIyavRttI ca " dravyaparyAyo dvividhaH (1) samAnanAtIyaH (2) asamAnakhAtIyazva" (pagvA.16 rR. + pra.sa.1rU vR.pR.143) hyum | rA kvacid narAdi vibhAvaparyAyatvenA'pi kathyate / taduktaM niyamasAre kundakundasvAminA *par-gAya unU - tiriya-surA pajjAyA te vihAvamidi bhaNidA" (ni.sA. 15) iti pUrvoktam (14/10) atrA'nusandheyam / upalakSaNAt caramazarIrAt tribhAgonaM siddhasaMsthAnam AtmanaH svabhAvavyaJjanaparyAya ityapi drssttvym| taduktam AlApapaddhatau "svabhAvadravyavyaJjanaparyAyAH caramazarIrAt kiJcinyUnasiddhaparyAyAH' (A.pa. ka pR.4) iti / yathoktam AvazyakaniryuktI api "dIhaM vA hassaM vA jaM caramabhave havijja sNtthaannN| tatto piM] tibhAgahINA siddhANogAhaNA bhnniaa||" (A.ni.970) iti / etadanusAreNa trilokaprajJaptau api "dIhattaM bAhallaM carimabhave jassa jArisaM ThANaM / tatto tibhAgahINaM ogAhaNaM savvasiddhANaM / / " ( tri.pra. 9/10) ityuktam / trailokyadIpake api " tanorAyAma-vistArau prANinAM pUrvajanmani / tattribhAgonasaMsthAnaM jAte siddhatvaparyaye / " rUpI (= mUrta) hovAthI AtmAnA vijAtIya paryAya che. tathA manuSya jIvaMta hovAthI pudgalano vijAtIya paryAya che. tethI manuSyAdine vijAtIya dravyaparyAya tarIke ahIM jaNAvelA che. kA / " samAna-asamAnajAtIya paryAyanI vicAraNA (F.) A ja abhiprAyathI paMcAstikAyavyAkhyAmAM digaMbarAcArya jayasenajIe tathA pravacanasAravyAkhyAmAM digaMbara amRtacandrAcAryae jaNAvela che ke 'dravyaparyAyanA be prakAra che. (1) samAnajAtIya dravyaparyAya ane (2) asamAnajAtIya dravyaparyAya.' kyAMka manuSya vagere dazA vibhAvaparyAya tarIke paNa kahevAya che. jema ke kuMdakuMdasvAmIe niyamasAramAM jaNAvela che ke 'manuSya, nAraka, tiryaMca, deva - A vibhAvaparyAya kahevAyela che.' pUrve (14/10) A saMdarbha darzAvela che. tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. * siddhasaMsthAna - svabhAvadravyavyaMjanaparyAya rza 14/16 1 (35.) manuSya vagere avasthAne AtmAnA vijAtIyadravyaparyAya tarIke jaNAvela che. tenA upalakSaNathI AtmAnA svabhAvavyaMjanaparyAyarUpe siddhasaMsthAnane jANavuM. chellA bhavanA zarIra karatAM trIjo bhAga nyUna avagAhanAvALuM siddhasaMsthAna hoya che. tethI ja AlApapaddhatimAM devasenajIe jaNAvela che ke 'caramazarIra karatAM kAMIka nyUna pramANavALA siddhaparyAyo e svabhAvadravyavyaMjanaparyAya kahevAya.' Avazyakaniryukti graMthamAM zrIbhadrabAhusvAmIjIe jaNAvela che ke "chellA bhavamAM dIrgha-hrasva je saMsthAna hoya tenA karatAM siddha bhagavaMtanI avagAhanA trIjA bhAge ochI hoya che." kema ke yoganirodha samaye temaNe zarIranA polANavALA bhAgane AtmapradezothI pUrNa karela hoya che. A mujaba ja digaMbaronA trilokaprajJapti (tiloyapannatti) graMthamAM tathA trailokyadIpaka graMthamAM siddha bhagavaMtanI avagAhanAnuM nirUpaNa upalabdha 1. nara-nAraka-tiryak-surAH paryAyAH te vibhAvA iti bhaNitAH / 2. dIrghaM vA hrasvaM vA yat caramabhave bhavet saMsthAnam / tataH tribhAgahInA siddhAnAmavagAhanA bhaNitA / / 3. dIrghatvaM bAhalyaM caramabhave yasya yAdRzaM sthAnam / tataH tribhAgahInamavagAhanaM sarvasiddhAnAm / /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dravyaparyAya-guNaparyAyapratipAdanam / 2209 kevalajJAna te svabhAva guNaparyAya, karmarahitapaNe mATaI. (valI, matimukha=) matijJAnAdika (didaMta) te vibhAva guNaparyAya, karyataMtrapaNA mATaI. (tre DI.4) rUti yahuduM dhyatra yojaFI kevala-matijJAnAdikaM = kevalajJAna-darzanAdikaM matijJAna-zrutajJAnAdikaJcetyarthaH / tataH (3) kevalajJAna-darzanAdikaM svabhAvaguNaparyAya ucyate, tattatkarmakSayeNa utptteH| kArmaNa- rA vargaNA-zarIrendriyAdinirapekSotpatti-sthiti-pravRttikatayA kevalajJAnAdeH svabhAvaguNaparyAyarUpateti yAvat ma taatprym| ___(4) matijJAna-zrutajJAnAdikaM vibhAvaguNaparyAya ucyate, tattatkarmatantratvAt / yo guNaH paradravyApekSayA utpadyate sa vibhAvaguNaparyAya ityaashyH| pravacanasAravRttau amRtacandreNa tu "anekadravyAtmakaikyapratipattinibandhanaH drvypryaayH| sa dvividhaH - (1) rNi samAnajAtIyaH (2) asmaanjaatiiyshc| tatra (1) samAnajAtIyaH nAma yathA anekapudgalAtmakaH dvayaNukaH ... tryaNukaH ityAdi, (2) asamAnajAtIyaH nAma yathA jIva-pudgalAtmakaH devaH manuSyaH ityAdi / guNadvAreNa thAya che. tene paNa ahIM AtmAnA svabhAvadravyavyaMjanaparyAyamAM saMlagna karavuM. | (va7) zlokanA pUrvArdhamAM "vatta-matijJAnAdri A pramANe je jaNAvela che tene thoDA vistArathI vana jJAnAdi matijJAnavim - A pramANe samajavuM. tethI tenA be vibhAga thaI jaze. tathA teno alaga alaga artha A pramANe thaze ke kevalajJAna, kevaladarzana vagere tathA matijJAna, zrutajJAna vagere. ja svabhAvaguNaparyAyanI samajaNa . (tata:.) (3) kevalajJAna-kevaladarzana vagere paryAyo svabhAvaguNaparyAya kahevAya che. kAraNa ke , kevalajJAnAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa vagere karmanA kSayathI te utpanna thAya che. ahIM tAtparya e che ke che kevalajJAnAdi AtmaguNonI utpatti, sthiti ane pravRtti kArmaNavargaNA, zarIra, Indriya vagerethI nirapekSa vA hovAnA lIdhe te svabhAvaguNaparyAya tarIke mAnya che. vibhAvaguNaparyAyanI oLakhANa 4 (4) matijJAna-zrutajJAna vagerene vibhAvaguNaparyAya kahevAmAM Ave che kAraNa ke te matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa vagere judA judA karmone AdhIna che. je guNa padravyanI apekSAe utpanna thAya, te vibhAvaguNaparyAya kahevAya. A pramANe ahIM graMthakArazrIno Azaya che. # pravacanasAravyAkhyAmAM cAra paryAyanI prarUpaNA * (va.) pravacanasAravyAkhyAmAM digaMbarAcArya amRtacandrajI to prastuta bAbatamAM evuM jaNAve che ke "aneka dravyAtmaka ekatAnA jJAnanuM kAraNa bananAra dravyaparyAya che. tenA be bheda che. samAnajAtIya dravyaparyAya ane asamAnajAtIya dravyaparyAya. temAM (1) anekapudgalAtmaka yaNuka, caNuka vagere samAnajAtIya nAmanA dravyaparyAya che. (2) jIva-pudagalAtmaka deva, manuSya vagere asamAnajAtIya nAmanA che. pustakomAM "karma parataMtra...' pATha. A.(1)no pATha lIdho che.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ f 2210 0 devasenamatasamIkSA : 14/16 rA e cAra bheda paNi prAyika jANavA; (jeNika) je mATaI (aNupajjava8) "paramANurUpa dravyaparyAya za te e cAramAMhi na aMtarbhavaI. paryAyapaNuM tehanaI vibhAgajAta zAstri kahiuM chaI. (tethI te saMta = satya.) AyatAnaikyapratipattinibandhanaH gunnpryaayH| so'pi dvividhaH - (A) svabhAvaparyAyaH (B) vibhAvaparyAyazca / tatra (A) svabhAvaparyAyaH nAma samastadravyANAm AtmIyA''tmIyA'gurulaghuguNadvAreNa pratisamayasamudIyamAnarA SaTsthAnapatitavRddhi-hAninAnAtvA'nubhUtiH, (B) vibhAvaparyAyaH nAma rUpAdInAM jJAnAdInAM vA sva-parapratyaya pravarttamAnapUrvottarA'vasthA'vatIrNatAratamyopadarzitasvabhAvavizeSA'nekatvApattiH" (pra.sA.93 vR.pR.163) ityevaM - dravyaparyAya-guNaparyAyA drshitaaH| adhikaM tu tato bodhym|| ete catvAraH paryAyabhedA api prAyazo vijJeyAH, na tu 'catvAra eve'ti avadhAraNabuddhyA, ke paramANuparyayA'nivezAt = paramANulakSaNasya pudgaladravyaparyAyasya caturpu paryAyeSu anantarbhAvAt / tathAhi - dvAbhyAM pudgalAbhyAM bahubhiH vA pudgaladravyaiH sambhUya paramANoH anutpAdena sajAtIyadravyaparyAyatA " na smbhvti| bhinnajAtIyAnekadravyaiH sambhUya anutpAdAt tasya vijAtIyadravyaparyAyarUpatA'pi na kA smbhvti| tRtIya-caturthoM tu aprasaktau eva, paramANoH dravyaparyAyarUpatvAt / dravyaparyAya che. tathA guNa dvArA AyatamAM = kALasApekSa kramabhAvI dIrgha pravAhamAM anekatAnA bodhanuM kAraNa bananAra guNaparyAya che. te guNaparyAyanA paNa be prakAra che. svabhAvaguNaparyAya ane vibhAvaguNaparyAya. temAM (1) svabhAvaguNaparyAya eTale samasta dravyomAM pota-potAnA agurulaghuguNa dvArA pratisamaya pragaTatI SasthAnapatita vRddhinahAnisvarUpa anekatAnI anubhUti. tathA (2) vibhAvaguNaparyAya eTale rUpAdimAM ke jJAnAdimAM sva-paranA kAraNe pravartatI pUrvottarakAlIna avasthAmAM utarI Avela tAratamya dvArA dekhADAyela svabhAvavizeSAtmaka anekatAnuM Agamana." A pramANe tyAM dravyaparyAya ane guNaparyAya dekhADela che. 3 A aMge adhika jANakArI to tyAMthI meLavavI. * paramANuparyaMcano asamAveza * (tte) paryAyanA A cAra bhedo paNa prAyaH jANavA. paraMtu paryAyanA A cAra ja bheda che' tema sa na samajavuM. kAraNa ke paramANu paNa pudgaladravyano paryAya che. tathA teno uparokta cAra prakAramAM samAveza thato nathI. te A rIte - be pudgala dravyo ke aneka pudgala dravyo bhegA thaIne paramANune utpanna karatA nathI. tethI paramANu sajAtIya dravyaparyAyasvarUpa saMbhavato nathI. sajAtIya aneka dravyo bhegA thaIne je paryAyane utpanna na kare tene sajAtIya dravyaparyAya kaI rIte kahevAya? vaLI, bhinnajAtivALA aneka dravyo paNa bhegA thaIne paramANune utpanna karatA nathI. tethI paramANu bIjA naMbaranA vijAtIya dravyaparyAyasvarUpa paNa banI zakato nathI. trIjA ane cothA paryAyabhedono to prastutamAM vicAra karavAno paNa koI avakAza raheto nathI. kAraNa ke paramANu e dravyano paryAya che, guNano paryAya nathI. Ama uparokta cAreya paryAyamAM paramANu paryAyano aMtarbhAva na thavAthI "paryAyanA cAra ja bheda che" - ema kahI zakAtuM nathI. che. lA.(2)mAM "paramANuhRdayarUpa" pATha.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/16 0 sammatitarkasaMvAdaH . 2211 taduktaM sammatau - ''aNu' duaNuehiM davve Araddhe 'tiaNuyaMti *vveso| tatto ja puna vimatto 'kutti nAmo doDDA (sata.rU.32) rUtyAddhi II14/16ll etena "zuddhapudgaladravyam = avibhAgI paramANuH" (kA.a.237/vR.pR.168) iti kArtikeyAnuprekSAvRttau / zubhacandravacanaM nirastam, pudgalaparamANoH utkRSTataH asaGkhyeyakAlasthitikatayA nizcayataH / pudgalaparyAyatvAt / ata eva paramANoH paryAyatvamevA'siddhamiti na tadasamAvezalakSaNanyUnatvadoSA'vakAzaH iti pratyastama, paramANoH vibhAgajAtaparyAyatAyAH zAstrasiddhatvAt / taduktaM sammatitarke '"aNu duaNuehiM davve ... Araddhe 'tiaNuyaMti vveso| tatto ya puNa vibhatto 'aNu'tti jAo aNU hoi / / " (sa.ta.3/39) iti / pUrvaM / / (9/21) vyAkhyAtArthA iyaM gAthA iti na punaH vivriyate / asyAM hi spaSTameva 'vibhatto'padena Na vibhAgAtmakatayA utpannatvAt paramANoH vibhAgajAtaparyAyarUpatA darzitA / # zubhacaMdramatanI samIkSA ka (rtina) kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM zubhacandra kahe che ke "avibhAgI paramANu e zuddha pudgaladravya che.' paraMtu ame upara je jaNAvela che, tenAthI ja tenuM nirAkaraNa thaI jAya che. kAraNa ke pudgala paramANunI utkRSTasthiti asaMkhyakALanI ja che. te mATe paramANune dravya nahi, paryAya ja kahevo vyAjabI che. dravyanI sthiti to anaMtakALanI hoya che. tethI nizcayathI paramANu e pudgalaparyAya ja che. zaMkA :- (ka.) paramANune paryAya svarUpa mAno to paramANuno darzita paryAyavibhAgamAM samAveza na thavAnA kAraNe paryAyavibhAgamAM nyUnatA doSanI saMbhAvanA rahe. paraMtu paramANamAM paryAyapaNuM ja asiddha che che. "paramANu paryAyAtmaka che' - A vAta pramANasiddha nathI. tethI uparokta caturvidha paryAyavibhAgamAM teno samAveza na thavA svarUpa nyUnatAdoSane koI avakAza raheto nathI. I paramANu vibhAgajAta paryAya che ! samAdhAna :- (ma.) tamArI vAta vyAjabI nathI. kema ke upara jaNAvela bAbatathI tamArI zaMkAnuM sa nirAkaraNa thaI jAya ja che. vaLI, "paramANu vibhAgajAtaparyAya svarUpa che' - A vAta zAstrasiddha paNa che. saMmatitarkamAM kahela che ke "be aNu bhegA thaIne je dravyane utpanna kare, te caNakamAM aNuparimANa hovAthI aNu" evo vyavahAra thAya che. temaja traNa yaNuka bhegA thaIne je dravyane utpanna kare che, temAM "Nuka' evo vyavahAra thAya che. tathA te vayaNukano vibhAga thAya to aNu utpanna thAya che. tethI tene vibhAgajanya aNuparyAya tarIke oLakhavAmAM Ave che." pUrve (9/21) prastuta sammatitarkagAthAnI vyAkhyAno artha vistArathI samajAvela che. tethI ahIM chaNAvaTa karatA nathI. sammatitarkanI A gAthAmAM "vimatto" zabda dvArA 5. pustakomAM 'tarasa vavANo' pada che. 1. 'aNuH' vyaNukaiH dravye Arabdhe 'tryaNukam' iti vypdeshH| tataH ca punaH vibhaktaH aNuH iti jAtaH aNuH bhvti||
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2212 14/16 0 nUtanaH caturvidhaparyAyavibhAgo'nucita: 0 pUrvokte (9/21) bhagavatIsUtrasandarbhe'pi dvAdaze zatake '"duppadesie khaMdhe bhavai se bhijjamANe duhA pa kajjai, egayao paramANupoggale egayao paramANupoggale bhavai" (bha.sU.12/4/445/pR.561) ityuktyA kA paramANoH vibhAgajAtaparyAyarUpatA kaNThata uktaa| kiJca, paramANoH paryAyatvapratikSepe apasiddhAnto'pi prasajyeta, yataH devasenasyApi paramANau pudgaladravyasvabhAvaparyAyAtmakatA smmtaiv| idamevAbhipretya devasenena nayacakre mAilladhavalena ca dravyasvabhAvaprakAze "jo khalu aNAi-NihaNo kAraNarUvo hu kajjarUvo vaa| paramANu poggalANaM so davyasahAvapajjAo / / " (na.ca. 30/dra.sva.pra.29) ityuktam / tatazca paramANulakSaNasya paryAyasyA'samAvezena pUrvokta(14/15)caturvidhaparyAyavibhAgapradarzanamanucitameva prativAdinaH / bRhadrvyasaGgrahavRttau brahmadevena api "pudgalasyApi nizcayanayena zuddhaparamANvavasthAnalakSaNe svabhAvakA vyaJjanaparyAye sati..." (bR.dra.sa.gA.16/vR.pR.61) ityevaM pudgalANoH svabhAvadravyavyaJjanaparyAyarUpatA svIkRtA ev| vibhAgAtmaka rUpe utpanna thavAthI paramANune spaSTapaNe ja vibhAgajAtaparyAya rUpe batAvela che. (pU.) pUrvokta (9/21) bhagavatIsUtra saMdarbhamAM paNa bAramA zatakamAM spaSTapaNe paramANu vibhAgajAtaparyAyarUpe jaNAvela che. tyAM kahela che ke "ddhipradezika skaMdha bane che, te bhedAya to tenA be TukaDA thAya che. eka bAju eka paramANu ane bIjI bAju eka paramANu thAya che." matalaba ke caNakano vibhAga thavAthI paramANu e pudgaladravyano vibhAgajanya paryAya bane che. A paramANuparyaMcanA asamAvezathI apasiddhAnta doSa - (viSya.) vaLI, bIjI mahattvanI vAta e che ke paramANune jo prativAdI paryAyasvarUpe nahi mAne hA to prativAdIne apasiddhAnta doSa lAgu paDaze. kAraNa ke devasenane paNa pudgala dravyanA svabhAvaparyAyasvarUpe 'paramANu mAnya ja che. A ja abhiprAyathI devasenajIe nayacakra graMthamAM ane mAIlladhavale dravyasvabhAvaprakAza za graMthamAM jaNAvela che ke "je kharekhara anAdi-anaMta che, kAraNasvarUpa ke kAryasvarUpa che te paudgalika paramANu dravyasvabhAvaparyAya che." tethI prativAdIe pUrve (14/15) anya prakAre sajAtIyadravyaparyAya -vijAtIyadravyaparyAya-svabhAvaguNaparyAya-vibhAvaguNaparyAyasvarUpe caturvidha paryAyanuM je nirUpaNa karela che, te anucita ja che. kAraNa ke temAM paugalika paramANusvarUpa paryAyano samAveza prativAdIe karela nathI. # paramANu = svabhAvadravyabhaMjanaparyaMca H brahmadeva (vRda.) bRhadravyasaMgrahavyAkhyAmAM digaMbara brahmadevajIe paNa "pudgalamAM paNa nizcayanayathI zuddhaparamANuavasthAsvarUpa svabhAvavyaMjanaparyAya hote chate..." ityAdi kathana dvArA pudgalANumAM svabhAvadravyavyaMjanaparyAyAtmaktAno svIkAra karyo ja che. 1. dvipradezikaH skandho bhvti| sa bhidyamAnaH dvidhA kriyate, ekatvataH (= ekatayA) paramANupudgalaH ekatvataH paramANupudgalaH bhvti| 2. yaH khalu anAdi-nidhanaH kAraNarUpo hi kAryarUpo vaa| paramANuH pudgalAnAM sa dravyasvabhAvaparyAyaH / /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/16 0 devasenamatasamAlocanA 0 2213 niyamasAravRttau padmaprabheNA'pi "paramANuparyAyaH pudgalasya zuddhaparyAyaH paramapAriNAmikabhAvalakSaNaH vastugataSaTprakArahAni-vRddhirUpaH atisUkSmaH arthaparyAyAtmakaH sAdi-sanidhano'pi paradravyanirapekSatvAt zuddhasadbhUtavyavahAranayAtmakaH" (ni.sA.28/vR.pR.59) ityevaM pudgalaparamANoH spaSTameva paryAyAtmakatA svIkRtA ev| tatazcA'pasiddhAnto'pi prativAdinaH durvAra eva / ___ vastuto digambarasampradAye vyaNukAdInAM pudgalavibhAvaparyAyatvena, manuSyAdInAM jIvavibhAvaparyAyatvena, ma kevalajJAnAdInAM jIvasvabhAvaguNatvena matijJAnAdInAJca jIvavibhAvaguNatvena prasiddhiH avseyaa| taduktaM / paramAtmaprakAzavRttau brahmadevena "jIvasya tAvat (guNa-paryAyAH) kathyante / siddhatvAdayaH svabhAvaparyAyAH, kevalajJAnAdayaH svabhAvaguNA asAdhAraNA iti / agurulaghukAH svbhaavgunnaaH| teSAm eva guNAnAM SaDhAni-vRddhirUpasvabhAvaparyAyAzca kI srvdrvysaadhaarnnaaH| tasya eva jIvasya matijJAnAdivibhAvaguNA nara-nArakAdivibhAvaparyAyAzca iti| idAnIM Ni pudgalasya kthynte| kevalaparamANurUpeNa avasthAnaM svabhAvaparyAyaH, varNAntarAdirUpeNa pariNamanaM vaa| tasmin eva paramANau varNAdayaH svabhAvaguNA iti / dvayaNukAdirUpa-skandharUpavibhAvaparyAyAH teSu eva vyaNukAdiskandheSu / / varNAdayo vibhAvaguNAH" (pa.pra.57 vR.pR.99) iti / tatazca devasenasya apasiddhAnto durvAra eva / mAM paramANu = zuddha pagalaparyAya : padmaprabha sada (niyama) niyamasAravyAkhyAmAM digaMbara padmaprabhajIe paNa "paramANusvarUpa paryAya e pudgalano zuddhaparyAya che. te paramapariNAmikabhAva svarUpa che. te vastumAM rahelI (anaMtaguNa, asaMkhyaguNa vagere) cha prakAranI hAni-vRddhisvarUpa che, atisUkSma che, arthaparyAyasvarUpa che tathA sAdi-sAMta hovA chatAM paNa padravyathI nirapekSa hovAnA lIdhe zuddha sadbhuta vyavahAranayAtmaka che' - A pramANe kahIne pudgalaparamANumAM paryAyAtmakatAne spaSTapaNe ja svIkArela che. tethI prativAdIne apasiddhAMta doSa paNa durvAra ja thaze. - 69 devasenane apasiddhAMta doSa daB (vastu) vAstavamAM digaMbara saMpradAyamAM (1) caNaka vagere to pudgalanA vibhAvaparyAya tarIke prasiddha che. (2) manuSya vagere jIvanA vibhAvaparyAya tarIke prasiddha che. (3) kevalajJAna vagere jIvanA DI svabhAvaguNa tarIke prasiddha che. (4) tathA matijJAna vagere jIvanA vibhAvaguNa tarIke prasiddha che. tethI ja yogIndra- deve banAvela paramAtmaprakAza graMthanI vyAkhyAmAM brahmadeva nAmanA digaMbara vidvAne jaNAvela che ke "prathama jIvanA guNa-paryAyo kahevAmAM Ave che. siddhatvAdi jIvanA asAdhAraNa svabhAvaparyAyo che ane kevaLajJAnAdi jIvanA asAdhAraNa svabhAvaguNo che. agurulaghu te sarvadravyanA sAdhAraNa svabhAvaguNo che. te ja agurulaghu guNonI paNa hAni-vRddhirUpa svabhAvaparyAyo che. te svabhAvaparyAyo paNa sarvadravyasAdhAraNa che. jIvamAM matijJAnAdi vibhAvaguNo ane nara-nArakAdi vibhAvaparyAyo che. have pudgalanA guNa ane paryAyo kahevAmAM Ave che. kevaLa paramANurUpe rahevuM te athavA eka varSathI bIjA varNarUpe pariNamavuM te svabhAvaparyAya che. te paramANumAM varNAdi svabhAvaguNo che. caNakAdi skaMdharUpa vibhAvaparyAyo che. te rANakAdi skaMdhomAM rahelA varNAdi vibhAvaguNo che." tethI kevalajJAnAdine svabhAvaguNaparyAya tarIke ane matijJAnAdine vibhAvaguNaparyAya tarIke mAnanAra devasenanI mAnyatA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2214 pudgalaparamANuH sUkSmaparyAya: / 14/16 kArtikeyAnuprekSAvRttI devasenAnuyAyI zubhacandraH tu "jIvAnAM sUkSmaparyAyAH kevalajJAna-darzanAdirUpAH, bAdaraparyAyAH mati-zrutA'vadhi-manaHparyAya-krodha-mAna-mAyA-lobhA'jJAnAdirUpAH nara-nArakAdiparyAyA vaa| pudgalAnAM sUkSmAH paryAyAH aNu-dvayaNuka-tryaNukAdayaH sUkSmanigodAdizarIrarUpAzca / bAdaraparyAyAH pRthvyap-tejo-vAyu 1 -vanaspatizarIrAdayaH ghaTa-paTa-mukuTa-zakaTa-gRhAvAsa-parvata-meru-vimAnAdimahAskandhavargaNAparyantAH" (kA.a.220 meM vR.pR.153) iti aah| tatrA'pi pudgalaparamANoH paryAyarUpatA tu spssttmevopdrshitaa| yadyapi sAmpratam upalabhyamAne nayacakrA''lApapaddhatyAdau sajAtIyadravyavyaJjanaparyAyAdinirUpaNapravaNA - paribhASA naiva dRzyate, tatra svabhAvadravyavyaJjanaparyAyAdinirUpaNameva darIdRzyate / tAdRzaparibhASAnusAreNa - paramANoH svabhAvaparyAyatvaM vyaNukAdInAJca vibhAvaparyAyatvaM mahopAdhyAyayazovijayavAcakaiH saptabhaGgI nayapradIpaprakaraNe devasenena ca AlApapaddhatau "pudgalasya api (tu) vyaNukAdayaH vibhAvadravyavyaJjanaparyAyAH... avibhAgipudgalaparamANavaH svabhAvadravyavyaJjanaparyAyAH" (sa.bha.na.pra.pR.48, A.pa.pR.4) ityuktyA sUpapAditatvAnna paramANoH tatra asmaaveshprsktiH|| uparokta mata karatAM judI paDI jAya che. A kAraNe devasenane apasiddhAMta doSa durnivAra banaze. sUkSma-bAdara paryAya : zubhacaMdra (varji) kArtikeyAnuprekSA graMthanI vRttimAM zubhacaMdra nAmanA digaMbara vidvAne to e pramANe jaNAvela che ke "jIvonA (1) sUkSma paryAyo kevalajJAna, kevaladarzana vagere svarUpa che. tathA (2) bAdara paryAyo vividha prakAre hoya che. (A) matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna, krodha, mAna, mAyA, lobha, ajJAna vagere svarUpe jIvanA bAdara paryAyo hoya che. athavA (B) manuSya-nAraka vagere svarUpe paNa jIvonA bAdara paryAya hoya che. pudgalonA (1) sUkSma paryAyo be prakAre hoya che. (A) aNu che -yaNuka-caNaka vagere svarUpa hoya che. tathA (3) sUkSmanigoda vagerenA zarIra svarUpe hoya che. (2) bAdara paryAyo pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya vagerethI mAMDIne ghaTa-paTa-mugaTa -zakaTa-ghara-parvata-meruparvata-vimAna vagere mahAtkaMdhavargaNA sudhI samajavA." matalaba ke nava nayanuM pratipAdana sa karavAnA lIdhe devasenanA anuyAyI thanAra zubhacaMdrajIe kArtikeyAnuprekSAvyAkhyAmAM pudgalaparamANune paryAyasvarUpe to spaSTapaNe dekhADela ja che. 4 paramANuno paryAyamAM samAveza 4 parva :- (pa.) jo ke vartamAnamAM upalabdha nayacakra, AlApapaddhati vagere digaMbaragraMthomAM sajAtIya dravyavyaMjanaparyAya, vijAtIyadravyavyaMjanaparyAya - A pramANe paryAyanI paribhASA jovA nathI maLatI. tyAM to ThekaThekANe svabhAva dravyabhaMjanaparyAya, vibhAva dravyavyaMjanaparyAya vagerenuM ja nirUpaNa dekhAya che. tathA A paribhASA mujaba paramANu = svabhAvaparyAya, caNakAdi = vibhAvaparyAya - AvI saMgati saraLatAthI zakaya che. mahopAdhyAya yazovijayajI mahArAje saptabhaMgInayapradIpa prakaraNamAM tathA devasenajIe AlApapaddhatimAM jaNAvela che ke "yaNukAdi pudgalanA vibhAva dravyavyaMjanaparyAya che. niraMza pudgalaparamANuo pudgalanA svabhAva dravyavyaMjanaparyAya che.' A mujaba paramANusvarUpa paryAyano temAM asamAveza thavAnI
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/16 * sajAtIyadravyavyaJjanaparyAyaprarUpaNA 0 2215 na hi dravyavyaJjanaparyAyagataM svabhAvatvameva sajAtIyatvaM vibhAvatvameva ca vijAtIyatvamiti pa paramANoH sajAtIyadravyavyaJjanaparyAyatvasiddhiriti vaktuM yujyate, vyaNukAdInAM vibhAvadravyavyaJjanaparyAyatvena vijAtIyadravyavyaJjanaparyAyatvaprAptyA dravya-guNa-paryAyarAsastabakavirodhApatteH, tatra hi prakRte vyaNukAdInAM sajAtIyadravyavyaJjanaparyAyatvamevopadarzitam, ___ tathApi mahopAdhyAyayazovijayasannihite nayacakrA''lApapaddhatyAdeH tadAnIntane hastAdarza tAdRzyA za paribhASayA bhavitavyam, yayA sajAtIyakAryadravyatve sati anekAvayavasaMyogajanyatvena dvayaNukAdau ka sajAtIyadravyavyaJjanaparyAyatvaM sUpapAdaM syAt / yadvA darzitapravacanasAravRttyanusAreNa (pra.sA.gA.93/vR. pR.163) tat sUpapAdaM syAt / kintu tathA sati devasenamate paramANUnAmasamAvezaprasaGgasya durvAratvameva, Apattine avakAza nathI. zaMka :- (na di.) dravyavyaMjanaparyAyamAM je svabhAvatva che, te ja sajAtIyatva che. tathA temAM je vibhAvatva che te ja vijAtIyatva che. tethI A rIte paNa paramANune sajAtIya dravyavyaMjanaparyAya tarIke siddha karI zakAya ja che ne ? kema ke paramANune svabhAva dravyavyaMjanaparyAya tarIke AlApapaddhati vageremAM jaNAvela ja che. samAdhAna :- (ya) nA. paramANune sajAtIya dravyavyaMjanaparyAya tarIke siddha karavA mATenI tamArI paddhati vyAjabI nathI. kAraNa ke tevuM karavA jatAM kacaNuka vagere vibhAva dravyavyaMjanaparyAya hovAthI vijAtIya dravyavyaMjanaparyAya (= pudgaladravyanA vijAtIyavyaMjanaparyAya) banavAnI Apatti Avaze. tathA AvuM mAnya karIe to mahopAdhyAyajIkRta 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' granthano virodha Avaze. kema ke tyAM to prastuta paryAyavibhAgamAM vaNuka vagerene sajAtIyadravyavyaMjanaparyAya tarIke ja jaNAvela che. tethI 'dravyabhaMjanaparyAyagata che svabhAvatva = sajAtIyatva ane vibhAvatva = vijAtIyatva' - AvuM mAnavuM saMgata nathI. paraMtu ame jaNAvI gayA te mujaba, saptabhaMgInayapradIpa ane AlApapaddhati graMthanA saMvAda anusAra, caNakAdi = vibhAva dravyavyaMjanaparyAya ane paramANu = svabhAva dravyavyaMjanaparyAya - Ama mAnavuM e ja yukta ] che. tathA e rIte to pudgalanA paramANusvarUpa paryAyano paryAyavibhAgamAM asamAveza thavAnI Apattine digaMbaramatamAM avakAza nathI ja. I anya paribhASAthI mULagraMthanI saMgati (I uttarapala :- (tathApi.) jo ke eka dRSTie tamArI vAta sAcI che. to paNa mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAja jyAre dravya-guNa-paryAyanA rAsanI racanA karatA haze te samaye temanI pAse nayacakra, AlApapaddhati graMthanI je hastaprata haze, temAM tevA prakAranI paribhASA hovI joIe ke jemAM "je sajAtIya kAryadravya anekaavayavasaMyogathI janya hoya te sajAtIya dravyavyaMjanaparyAya kahevAya' - AvI vyavasthA jaNAvelI hoya. tathA tevI paribhASA mujaba, caNakAdi kAryadravya pudgalanuM sajAtIya hovAthI tathA aneka avayavasaMyogathI janya hovAthI sajAtIya dravyavyaMjanaparyAya tarIke vyavahartavya banI zake. athavA to A ja zlokanI vyAkhyAmAM AgaLa jaNAvela pravacanasAravRtti (gA.93) mujaba caNakAdimAM sajAtIya dravyaparyAyatvanI saMgati thaI zake che. paraMtu je kAryadravya kAraNasajAtIya hoya ane aneka avayavasaMyogathI
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2216 0 nayacakrasArakAramatavidyotanam / 14/16 pa teSAM vibhAgaikajanyatayA nAnAvayavasaMyogajatvA'bhAvena anekapudgalAtmakatvA'yogAditi prauDhapuruSarA proktapathapariSkAraprakAraH, anyathA'pi vA yathAgamam anucintya paNDitaiH prakRtagranthasaGgatiH kAryA, - tatrA'pi na no vidveSa ityalaM vistareNa / kevavandravAmite (1) dravyaparyAyA, (2) dravyavyagnanaparyAyA, (rU) THparyAyA, (4) punavynyjnpryaayaaH, (5) svabhAvaparyAyAH, (6) vibhAvaparyAyAzcetyevaM SaDvidhAH pryaayaaH| taduktaM nayacakrasAre ka "paryAyAH SoDhA / (1) dravyaparyAyAH asngkhyeyprdesh-siddhtvaadyH| (2) dravyavyaJjanaparyAyAH dravyANAM vizeSaguNAH Ni cetanAdayaH calanasahAyAdayazca / (3) guNaparyAyAH gunnaa'vibhaagaadyH| (4) guNavyaJjanaparyAyAH jJAyakAdayaH kAryarUpAH, matijJAnAdayaH jJAnasya, cakSurdarzanAdayaH darzanasya, kSamA-mArdavAdayaH cAritrasya, varNa-gandha-rasa janya hoya, aneka pugalAtmaka hoya te sajAtIya dravyabhaMjanaparyAya kahevAya' - A paribhASA mujaba to pudgalanA paryAyasvarUpa paramANuono uparokta paryAyavibhAgamAM samAveza thaI zakaze nahi. kema ke paramANuo to avayavavibhAgajanya hoya che. tethI temAM avayavasaMyogajanyatva ja nahi rahe. to pachI anepudgalAtmakatA to kyAMthI saMbhave ? tathA jo anekapudgalAtmakatA temAM na saMbhave to paramANu kaI rIte sajAtIyadravyavyaMjanaparyAyarUpe siddha thAya ? A AzayathI dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM paramANunA asamAvezanI Apatti devasenajI sAme mahopAdhyAyajIe jaNAvela hoya tema saMbhave che. tathA te mujaba dravyAnuyogaparAmarzamAM ane tenI karNikA vyAkhyAmAM nUtanaparibhASA mujaba paramANunA asamAvezanI Apattine jaNAvela che. mahopAdhyAyajI mahArAja jevA prauDha puruSe jaNAvela mArganA pariSkAranI A zuM eka paddhati che. vidvAna puruSo Agama mujaba vicArIne bIjI rIte paNa uparokta ApattipradarzananI saMgati karI zake che. AgamAnusArI tevI bIjI zailI sAme amArA manamAM koI vidroha nathI. A aMge dhI vadhu vistAra karavAthI saryuM. ja cha prakAranA paryAyaH zrIdevacandrajI ja | (va) kharataragacchIya upAdhyAya zrIdevacandrajI mahArAjanA mate paryAyanA anya rIte cha prakAra che. (1) dravyaparyAya, (2) dravyavyaMjanaparyAya, (3) guNaparyAya, (4) guNavyaMjanaparyAya, (5) svabhAvaparyAya ane (6) vibhAvaparyAya. nayacakrasAra graMthamAM teozrIe A aMge jaNAvela che ke "paryAyanA cha prakAra che. (1) asaMkhyapradezatva, siddhatva, akhaMDatva vagere jevadravyanA paryAya che. anaMtapradeza-Adi AkAzadravyanA paryAya che. Ama dravyaparyAya jANavA. (2) cetanA vagere jevadravyanA vizeSaguNa che. calana sahakAra vagere dharmAstikAyAdinA vizeSaguNa che. e svAzrayamAM anyadravyanI bhinnatAne pragaTa kare che, bhinnatAno vyavahAra kare che. tethI te dravyavyaMjanaparyAya che. (3) matijJAnAdi pratyeka guNanA avibhAga paliccheda (bhagavatIsUtra2/10/144) anaMtA che. tenI piMDarUpatA te guNaparyAya kahevAya. (4) jJAnanuM jJAyakapaNuM, cAritranuM svarUpasthiratA vagere kAryo guNavyaMjanaparyAya kahevAya. athavA jJAnaguNanA matijJAnAdi pAMca bhedo, darzanaguNanA cakSudarzanAdi cAra prakAro, cAritraguNanA kSamA-mArdavAdi prakAro, mUrtatva nAmanA pudgalaguNanA varNa-galpa-rasa-sparza vagere vyavahArya prakAro, dharmAstikAyAdi dravyamAM rahela amUrtatva guNanA paNa avarNa
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/16 0 paraM brahma naiva sAkSAtkRtam 0 2217 -sparzAdayo mUrtasya ityaadiH| (5) svabhAvaparyAyAH agurulghuvikaaraaH| te ca dvAdazaprakArAH SaDguNahAni pa -vRddhirUpAH avaaggocraaH| ete paJca paryAyAH srvdrvyessu| (6) vibhAvaparyAyAH jIve nara-nArakAdayaH, pudgale dvayaNukato'nantANukaparyantAH skandhAH" (na.ca.sA.pR.179-180) iti / arthalezabhedena AgamasAre (pR.16) / api ime paryAyabhedA devacandravAcakaiH drshitaaH| atra vibhAvanIyam AgamAnusAreNa pUrvoktarItyA m (ra/ra), vavid gamyupAmavAvena prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - pradarzitaparyAyacatuSTayamadhyAd vibhAvaguNaparyAyataH svabhAvaguNaparyAyaH praadurbhaavniiyH| anAdikAlAt kevalaM bAhyarucitayA'yamAtmA parajJeyavizrAntyA zAstrAbhyAsa / -satsaGgAdito'pi antaH svasanmukhIbhUya naiva vijJAnaghana-paramazItala-pUrNAnandamayaM svaM jJAtavAn / " -agaMdha-arasa-asparza svarUpa cAra bheda - A guNavyaMjanaparyAya che. (5) vANIno viSaya na bane tevI SaTrasthAnapatita hAni ane vRddhi agurulaghupariNAmamAM pratisamaya thayA ja rAkhe che. A pramANe agurulaghubhAvomAM je pheraphAra = vikAra thAya che, te svabhAvaparyAya che. kema ke enA pratye koI bAhya preraka tattva kAraNa banatuM nathI. vignasApariNAmathI te parivartana thAya che. tethI tevA sUkSma vikArone svabhAvaparyAya samajavA. A pAMceya prakAranA paryAyo sarva dravyamAM = paMcAstikAyamAM maLe che. (6) vibhAvaparyAya to jIva ane pudgala - bemAM ja che. jIvamAM manuSya, naraka vagere svarUpa vibhAvaparyAyo jANavA. pudgalamAM caNukathI mAMDIne anaMtANuka = anantapradezika sudhInA skaMdhone vibhAvaparyAya jANavA." zrIdevacandra upAdhyAyajIe AgamasAra graMthamAM paNa paryAyanA A ja cha bheda jaNAvela che, paraMtu tyAM arthamAM kAMIka taphAvata che. AgamAnusAre A aMge UMDANathI vibhAvanA karavI ke - "devasenajI guNanA kramabhAvI vikArasvarUpa paryAyone batAve che. jyAre upAdhyAya zrIdevacandrajI to, pUrve (2/3 pRSTha-114) jaNAvyA mujaba, guNanA buddhikRta niraMza aMzasvarUpa paryAyone darzAve che. Ama banne vacce taphAvata che. tethI devacandrajI mahArAjanA vacanathI devasenasaMmata guNaparyAyanI siddhi thatI nathI. tathA guNavyaMjana-21 paryAyanI je vAta nayecakrasAramAM ane AgamasAramAM karela che, te abhyapagamavAdathI che." guNavikArarUpa paryAyane paramArthathI svIkArIne tenA anusaMdhAnamAM guNavyaMjanaparyAyanI vAta tyAM karI nathI. svabhAvaguNaparyAcine pragaTAvIe che AdhyAtmika upanaya :- uparokta cAreya prakAranA paryAyamAMthI vibhAvaguNaparyAyanA mAdhyamathI svabhAvaguNaparyAyane ApaNe pragaTAvavAnA che. paraMtu anAdikALathI mAtra bahAranI ja ruci hovAthI A AtmA parane ja jANavAmAM rokAI gayo, aTavAI gayo. zAstrono abhyAsa paNa ghaNo karyo. zAstrIya padArthonI mAhitI ghaNI bhegI karI. satsaMga vagere paNa ghaNI vAra karyA. chatAM bahirlakSI ja jJAna karyuM. paraMtu aMdaramAM svasammukha thaIne potAne ja na jANyo. vijJAnaghana, paramazItaLa, pUrNAnaMdamaya evI potAnI jAtane ja oLakhI nahi. paraNeya tattvonA mAhitIjJAnamAM DUbIne, khovAIne kAyama potAnI pAse vidyamAna-nityasannihita evo jANanAra AtmA ja atyaMta visarAyo. jagata AkhAmAM bhaTakyo paNa jJAnanidhAnabhUta nija AtmAne ja na oLakhyo. kevI mUrkhAmI karI ? AnaMdaghanajI mahArAja paNa
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2218 0 nijazuddhasvabhAvaguNaparyAyaprakaTanaM paramaprayojanam . 14/16 jJeyajJAnanimajjanato nityasannihito jJAtA atyantaM vismRtH| zAstravarNavijJAna-vacanavinyAsa -mAnasikakalpanAdivyagratayA nirdvandvaM paraM brahma naiva atIndriyAnubhavabalena sAkSAtkRtam / ra prakRte "pazyatu brahma nirdvandvam, nirdvandvAnubhavaM vinaa| kathaM lipimayI dRSTiH vAGmayI vA manomayI ? / / " ma (jJA.sA.26/6) iti jJAnasArakArikA vibhaavniiyaa| tatazca paravastUni yena jJeyatAm ApAdyante tadeva rza jJAnaM svAntarmukhaM kRtvA tenaiva svavastu jJeyatAmApAdya paramapavitra-paripUrNAnandamaya-zuddhacaitanyA'khaNDaka piNDarUpatayA jJAtavyam / apUrNAzrayaNena pUrNajJAnA'nAvirbhAvAt pUrNAnasvabhAvAzrayaNakRte'tra matyAdimI jJAnAnAM vibhAvaguNaparyAyatvamAveditam / parantu viruddhabhAvatvaM teSu nAsti, samyagjJAnatvApekSayA paJcAnAmapi jJAnAnAM sajAtIyatvAt / itthaM nijaparizuddha-sthirA'kSaya-paripUrNajJAnamayA''tmadravye AdarataH svadRSTisthApanena anyaa'khildrvydharmanAtha bhagavAnanA stavanamAM A ja vAta kare che ke "parama nidhAna pragaTa mukha AgaLa, jagata ullaMghI jAya, jinesara !" kharekhara jANanArane ja jANyo nahi. zAstronI lipinuM vijJAna meLavavAmAM ke zabdonI goThavaNI karavAmAM ke mAnasika kalpanAonI hAramALA racavAmAM vyagra banIne dvandAtIta vizuddha AtmAne atIndriya anubhavanA baLathI na ja jANyo. svano sAkSAtkAra na ja karyo. tevI vyagratAthI - vyastatAthI kaI rIte zuddha AtmAno aparokSa anubhava thAya ? 4 lipimaya-vADmaya-manomaya dRSTithI AtmAnubhava na thAya ja () prastutamAM jJAnasAranI eka kArikAnI vibhAvanA karavI. tyAM mahopAdhyAyajIe jaNAvela che ke "klezazUnya zuddha aparokSa evA anubhava vinA, rAga-dveSAdigUnya zuddha AtmasvarUpane (1) rI lipimayI daSTi (lipijJAna ke pustakIyuM jJAna ke saMjJAkSaramaya dRSTi), (2) vAmayI daSTi (vyaMjanAkSaramayI dRSTi ke dharmavAdAdithI UbhI thatI mAnyatA) ke (3) manomayI dRSTi (AtmasaMbaMdhI kalpanA ke labdhiakSaramaya Cii! bodha ke zAstradaSTi) kaI rIte jANI zake ?" tethI AtmAnubhava mATe zAstradRSTi ke carmadaSTi upara madAra | bilakula na bAMdhavo. tenAthI svAnubhUti zakya nathI. tethI je jJAna vaDe paravastuo zeya banAvAya che, je jJAna paravastuone zeya = svaviSaya banAvIne jANe che, te ja jJAnane potAnA aMtaramAM vALIne, te ja jJAnathI svavastune = svAtmatattvane zeya banAvIne jANavAno prayatna karavo. paramapavitrasvarUpe, pUrNAnaMdamayarUpe, zuddha caitanyanA akhaMDa piMDasvarUpe svAtmatattvane te ja jJAna vaDe oLakhavuM. adhUrA jJAnanA Azraye pUrNajJAna pragaTatuM nathI. tethI pUrNa jJAnasvabhAvano Azraya karAvavA mATe ahIM mati-zruta vagere cAra apUrNa jJAnone vibhAvaguNaparyAya tarIke kahyA che. ja matijJAna vibhAva che, viruddhabhAva nathI . (ra) paraMtu AtmAnA caitanyasvabhAvathI rAgAdi vibhAvapariNAmo jema viruddha bhAva che, viruddha jAtanA bhAva che tema matijJAna vagere kAMI viruddha bhAva nathI. mati vagere pAMceya jJAno samyajJAnatva jAtinI apekSAe to AtmAnA caitanyasvabhAvane sajAtIya ja che. A rIte potAnA parizuddha-sthira
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2219 14/16 * amalanijAtmadravyA'nubhUti: kAryA 0 paryAyaudAsInyaparAyaNatayA sAnubandha-sakAmanirjarAprabhAvAt svakIyazuddhasvabhAvaguNaparyAyAH praadurbhvnti| pa tatprAdurbhAve eva anAlambanA' mailA'calA'nupAdhikA'gamyA'nindriyA'rnupamA'vyAbAdhA'nAhArA'zarIrA'kriyA'janmA'jarA' marAu~vikalpA'raktA'dviSTA' kampAu~vikArA'zokA' kalaGkA'nAkulA'saGgA' tA'vAcyA'nAvRtanijA''tmadravyagocarA'parokSA'nubhavA'vicchedena Atmazreya iti gambhIratayA'vaseyam / tatazca "NaTThaTThakammasuddhA asarIrANaMtasokkhaNANaDDhA / paramapahuttaM pattA je te siddhA hu khalu mukkA / / " (bR.na.ca.gAthA 106) iti bRhannayacakre dravyasvabhAvaprakAzA'parAbhidhAne mAilladhavalopadarzitaM Na siddhasvarUpamannatAM cAtuI14/1ddA -zAzvata-paripUrNajJAnamaya Atmadravya upara rucipUrvaka svadRSTine sthira karatAM karatAM, te sivAyanA anya tamAma dravya ane paryAya pratye udAsIna bhAva keLavatA keLavatA sAnubaMdha sakAma nirjarAnA prabhAve nija zuddha svabhAvaguNaparyAya pragaTa thAya che. te pragaTa thAya to ja (A) anAlaMbana, (B) amala, (C) acala, (D) anupAdhika, (E) agamya (Indriya vagereno aviSaya), (F) anindriya (Indriyabhinna), (C) anupama, ke (H) avyAbAdha (pIDAzUnya), ) anAhAra, (J) azarIra, () akriya, (L) ajanma, (M) ajara, lA N) amara, (7) nirvikalpa, (P) vItarAga, (Q) vItaSa, (2) niSpakampa, (S) avikAra, (T) azoka, (U) niSkalaMka, () anAkuLa, (W) asaMga, (8) tarkaagocara, (Y) zabdaaviSaya, (Z) anAvRta (pragaTa) che evA potAnA Atmadravyano aparokSa anubhava avicchinna thavAthI tAttvika AtmakalyANa thAya che. A gaMbhIra vAta prastuta zloka dvArA hitopadeza rUpe grahaNa karavA yogya che. ja siddhavarUpane pragaTAvIe (tatta.) A hitopadezane grahaNa karavAthI bRhannayacakramAM = dravyasvabhAvaprakAzamAM varNavela siddhasvarUpa khUba najIka Ave che. tyAM digaMbara mAIlladhavale jaNAvela che ke (1) ATha karmono nAza thavAthI zuddha banelA, (2) azarIrI, (3) anaMta sukha ane jJAna dvArA samRddha banelA, (4) parama prabhutvane pAmelA je te siddha bhagavaMto che, te ja kharekhara muktAtmA che." (14/16) lakhI rAkho DAyarImAM..... * sAdhanAmAM ahaMkAranuM rI-ekazana AvavAnI zakyatA che. dA.ta. sthUlabhadra svAmIjI. upAsanA rIekazanalesa che. dA.ta. vastupALa. 1. naSTASTakarmazuddhA ashriiraanntsaukhy-jnyaanaa''ddhyaaH| paramaprabhutvaM prAptAH ye te siddhA hi khalu muktaaH||
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2220 0 devasenamatasamIkSA 0 14/17 guNavikAra pakjhava kahI, dravyAdika kaheta; spaM jANaI manamAMhi te devasena mahaMta ll14/17 (ra43) zrI jina. ga "juvAra paryAyA" - Ima kahInaI, tehanA bhedanaI adhikAraI "te paryAya dvibheda - (1) dravyaparyAya, (2) guNaparyAya" ityAdika (kadravyAdika kaheta=) kahato (te) necavartA vizvara devasena (mahaMta) manamAMhi jANaI kaI ? arthAt kAMI jANato nathI, pUrvAparaviruddha bhASaNathI. punaH TevasenamatasamIkSArthamAda - Too tiA guNavikArAH paryayA ityuktvA dravyaparyAyaM vdn| nAnAti manasi nAgu vevaseno vivara ravAnA4/27I __prakRte daNDAnvayastvevam - nanu 'guNavikArAH paryayAH' ityuktvA dravyaparyAyaM vadan digambaro - vevasenaH vastu manasi vi nAnAti ?I14/9chA. nanu rUti virodho, virodhoo nanu mRta" (..//16 pR.41) rUti pUol (4/7) 1 kalpadrukozavacanAt, AlApapaddhatI "guNavikArAH paryayAH" (A.pa.pR.3) ityuktvA pazcAt paryAyabhedaNa nirUpaNAdhikAre "paryAyA dvibhedAH dravyaparyAyo guNaparyAyazca" (A.pa.pR.17) ityuktyA dravyaparyAyaM vadan kA digambaro nayacakrAdigranthakAraH devasenaH khalu iti nizcaye manasi kiM jAnAti ? prakRte 'kiM'zabdaH jugupsA'rtho draSTavyaH, "kiM pRcchAyAM jugupsAyAmAkSepe'lpA'vasAnayoH" (ma.ko.993) iti maGkhakozavacanAt, "kimavyayaM ca kutsAyAM vikalpa-kutsayorapi" (nA.ra.mA.e.kA.19) iti nAnArtharatnamAlAyAm ekAkSarakANDe avataraNikA - pharIthI graMthakArazrI devasenajInA matanI samIkSA karavA mATe kahe che ke : che guNavikAraravarUpa paryAyanI mImAMsA che zlokAthI - "guNanA vikAra paryAya kahevAya' - A pramANe kahIne pharIthI dravyanA paryAyane jaNAvatA digaMbara devasenajI potAnA manamAM zuM jANe che ? matalaba ke dravyavikAra ja paryAya che.) (14/17) che vyAkhyArtha :- mULa zlokamAM rahela "nanuM' zabda devasenanI vAtamAM virodhane jaNAvavA mATe samajavo. " kema ke virodha darzAvavAmAM "nanu' zabda pUrvokta (47) kalpavrukozazlokamAM jaNAvela che. AlApapaddhati CM graMthamAM devasenajIe "guNanA vikAro paryAya kahevAya' - AvuM jaNAvela che. A pramANe pahelA jaNAvIne pAchaLathI paryAyanA bhedonuM nirUpaNa karavAnA adhikAramAM "paryAyo be prakAranA che - dravyaparyAya ane guNaparyAya- A pramANe kahevA dvArA dravyaparyAyane jaNAvatA digaMbara devasenajI potAnA manamAM zuM jANe che? paMkhakozamAM maMkhakavie (1) prazna, (2) jugupsA, (3) AkSepa, (4) alpa, (5) avasAna = aMta - A pAMca arthamAM "vi' zabda samajavo' - Ama jaNAvela che. tathA nAnAartharatnamAlA aMtargata ekAkSarakAMDamAM Igapa daMDAdhinAthe avyayasvarUpa "vi' zabdane vikalpa ane kutsA arthamAM jaNAvela che. A baMne vacananA AdhAre ahIM mULa zlokamAM rahelA "jiM' zabdane jugupsA (kutsA) che "cuM = zuM, kevuM'. juo - aitihAsika jainakAvya saMgraha (saMpA.agaracaMda nAhaTA)
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/17 0 vacanaM zrutamAkhyAti 0 2221 te mATaI dravyaparyAya ja kahavA paNi guNaparyAya judo na kaho. e paramArtha jANavo.* I14/17 irugpdnnddaadhinaathvcnaacc| yadvA "kiM punaH syAt kSepa-nindayoH prazne vitarke ca" (e.nA.mA.5) iti ekAkSaranAmamAlikAyAm amaracandravacanAd AkSepe kiM bodhyH| tatazca granthakAro devasenaM jugupsate 5 AkSipati vA yaduta sa AlApapaddhatipramukhagranthAn kurvANo devasenaH na pUrvAparavirodhAdikaM svadoSam, rA na vA jinoktatattvavyavasthAM jAnAtItyarthaH, yataH "AcAraH kulamAkhyAti, vapurAkhyAti bhojanam / vacanaM ma zrutamA dhyAti, snehamAdhyAti toghanamT" () rUti sahakayAnAmanumava: __kiJca, "nija-nijapradezasamUhai: akhaNDavRttyA svabhAva-vibhAvaparyAyAn dravati, droSyati, adudravaditi / dravyam" (A.pa.pR.10) iti AlApapaddhatau devasenadarzitayA dravyavyutpattyA dravyasyaiva svabhAva-vibhAva ke -vyaJjanArthaparyAyAH sambhavanti, na guNasyeti udarA''sphAlanena zUlotpAdananyAyamanusarati devasenaH / rNi ___yadapi "sAmaNNa visesA vi ya je thakkA daviya eyamAsejja / pariNAma aha viyAraM tANa taM pajjayaM arthamAM jANavo. athavA to "(1) kSepa = AkSepa, (2) niMdA, (3) prazna tathA (4) vitarka - A arthamAM vivaparAya"- A pramANe ekAkSaranAmamAlikAmAM amaracaMdra paMDite je jaNAvela che, te mujaba ahIM AkSepa arthamAM paNa "vi' zabda samajI zakAya. tethI ahIM arthaghaTana evuM thaze ke - graMthakAra prastutamAM devasenanI jugupsA kare che. athavA to graMthakAra devasena pratye AkSepa kare che. vAdasabhAmAM devasenane kheMcI lAvatAM graMthakArazrI tevuM kahe che ke AlApapaddhati, nayacakra vagere graMthanI racanA karanArA devasenajI potAnA ja vacanamAM AvatA pUrvAparavirodha vagere doSane jANatA nathI. tathA jinokta tattvanI vyavasthAne paNa devasenajI jANatA nathI. kAraNa ke nikhAlasa vyaktiono anubhava evo che ke "(1) sAmenA mANasano AcAra tenA kuLane jaNAve che. (2) sAmenA mANasanuM zarIra tenA bhojanane batAve che che. (3) vaktAnuM vacana tenA bodhane darzAve che. (4) sAmenI vyaktinI AMkha temAM rahela snehane va oLakhAve che. matalaba ke virodhagrasta devasenavacana tenA aparipakva zAstrabodhane batAve che. A bAbata nizcitarUpe samajavI. mULa zlokamAM rahelo "vasu' zabda AvA prakAranA nizcayane jaNAvanAra che. sa # dravyanA ja vividha paryAco hoya ja (%i) vaLI, bIjI mahattvanI vAta e che ke dravyanI vyutpatti = vyAkhyA AlApapaddhatimAM devasenajIe ja A mujaba darzAvela che ke "pota-potAnA pradezasamUho dvArA akhaMDavRttithI svabhAva -vibhAva paryAyone je prApta kare che, bhaviSyamAM je prApta karaze tathA pUrve prApta karela che te dravya kahevAya." AvI dravyavyAkhyA mujaba dravyanA ja svabhAva-vibhAvAtmaka vyaMjanaparyAya-arthaparyAyo saMbhave che, guNanA nahi. tethI devasene guNanA paryAyanI je vAta karI che, te peTa coLIne zULa UbhuM karavA jevuM che. mAIlDadhavalamatanI samIkSA ja () devasenajInA anuyAyI mAIlla dhavale bRhannayacakra graMtha banAvela che. te graMthanuM bIjuM nAma 4 A.(1)mAM "e 2 kahitA bhelo nathI disatI. devasenajI nayacakrartA. mATe dravya guNa eka ja kahevAM. guNaparyAya judo nathI mATaeN dravyaparyAya kahevA." pATha. je phakta lA.(2)mAM "jANavo' pATha. 1. sAmAnyaM vizeSA api ca ye sthitA drvymekmaasaady| pariNAmo'tha vikArasteSAM sa paryAyaH dvividhH||
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2222 * dravyavikAraH paryAya: / 14/17 duvihaM / / " (dra.sva.pra.17) ityuktyA dravyasvabhAvaprakAzAparAbhidhAne bRhannayacakre mAilladhavalena devasenAnuyAyinA gaDDarikApravAhanyAyena ekadravyasthitasAmAnya-vizeSaguNavikArapariNAmAtmakaparyAyANAM dravyaparyAya -guNaparyAyarUpeNa vibhajanamakAri tadapi svavacana-jinavacanabAhyaM mantavyam / taduktaM tattvArthasarvArthasiddhivRttI abhiyuktasAkSirUpeNa '"guNa idi davvavihANaM davvavikAro hi pajjavo bhaNido" (ta.sU.sa.si. 5/38 uddhRtaH) iti| tadanusAreNa tattvArthasAre amRtacandreNa api "guNo dravyavidhAnaM syAt, paryAyo dravyavikriyA" (ta. sA.9) ityuktam iti pUrvoktam (2/2) atrAnusandheyam / vajra vajreNa bhidyate iti nyAyenedaM bodhyam / ka tasmAd dravyaparyAyA eva vAcyA, na tu tebhyaH pRthag guNaparyAyA iti| ata eva bhagavatIsUtre paJcaviMzatitame zatake prajJApanAyAM ca paJcame pade "kativihA NaM bhaMte ! kA pajjavA pannattA ? goyamA ! duvihA pajjavA pannattA; taM jahA - jIvapajjavA ya ajIvapajjavA ya" (bha.sU.25/ /pU.746/y.887, sU.10rU/pR.971) ti nirUpitar, anyathA tatra "OpannavA ya gunarnavA ya' ityuktaM syAt / dravyasvabhAvaprakAza che. temAM "eka dravyane AzrayIne sAmAnya ane vizeSa guNo rahelA che. te guNono vikArAtmaka pariNAma paryAya kahevAya che. te paryAyanA be prakAra che' - A pramANe mAilDa dhavale gADariyA pravAhanI paddhatithI jaNAvela che. mAIlla dhavale uparokta kathana dvArA eka dravyamAM rahelA sAmAnya guNanA ane vizeSa guNanA vikAra pariNAmAtmaka paryAyonuM dravyaparyAya ane guNaparyAya rUpe je vibhAjana karela che, te paNa svavacanabAhya che ane jinavacanabAhya che - A pramANe tamAre mAnavuM. svavacanabAhya eTalA mATe che ke guNanA vikArane paryAya tarIke jaNAvyA bAda dravyanA paryAya batAvavA kaI rIte ucita kahevAya sa ? tathA te kathana jinavacanabAhya hovAnuM kAraNa e che ke jinavacana guNanA vikArane paryAya tarIke nathI 9 jaNAvatuM paraMtu dravyanA vikArane paryAya tarIke jaNAve che. tattvArthasUtranI sarvArthasiddhi nAmanI digaMbara ii vyAkhyAmAM sAkSIrUpe pUrvAcAryonA pavitra vacanane uddhata karela che. temAM jaNAvela che ke "guNa e dravyanuM vibhAjaka che. dravyano vikAra e ja paryAya tarIke kahevAyela che. tene anusarIne tattvArthasAramAM digaMbara e amRtacaMdrajIe paNa te mujaba ja jaNAvela che. pUrve (2/2) A saMdarbha jaNAvela che. tenuM ahIM anusaMdhAna karavuM. jema vaja vajathI bhedAya, bIjAthI nahi, tema digaMbara digaMbarathI samaje, bIjAthI nahi. uparokta nyAyane anusarIne devasena sAme digaMbarazAstrapATho jaNAvyA. tethI devasene dravyanA ja paryAyo kahevA joIe. dravyaparyAya karatAM judA guNaparyAya kahI na zakAya. paryAya dvividha - bhagavatIsUtra che . (.) tethI ja bhagavatIsUtranA pacIzamA zatakamAM ane pannavaNAstranA pAMcamA padamAM "he bhagavaMta ! paryAyo keTalA prakAre batAvelA che ? he gautama! paryAyo be prakAre batAvela che. te A rIte - (1) jIvaparyAya ane (2) ajIva paryAya - Ama jaNAvela che. jo guNanA paNa paryAyo hota to 'dravyaparyAya 1. guNa iti dravyavidhAnaM dravyavikAraH hi paryavaH bhnnitH|| 2. katividhAH bhadanta ! paryavAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH paryavAH prjnyptaaH| tad yathA - jIvaparyavAzca ajIvaparyavAzca /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/17 * niyamasAragAthAvicAraH / 2223 etena "guNavikArAH paryAyAH" (kA.a.242 vR.pR.173) iti kArtikeyAnuprekSAvRttau zubhacandroktirapi pa nirastA | __ yadi ca guNavikAra eva paryAyalakSaNaM syAt tarhi dravyaparyAyA ucchioran, guNavikArasya guNa / eva sattvAt / kiJca, tattvArthasarvArthasiddhivRttau uddharaNarUpeNa '"davvavikAro hi pajjavo bhaNido" (ta.sa. ma si.5/38 uddhRtaH) ityuktyA digambarIyaprAcInaparamparAyAmapi dravyavikArasyaiva paryAyatayA nirdiSTatvAt za tayA samamapi devasenoktiH virudhyte| tato dravyasyaiva paryAyA abhyupeyA iti paramArthaH / anyacca kundakundasvAminA niyamasAre "aNNaNirAvekkho jo pariNAmo so shaavpjjaao| khaMdhasarUveNa / puNo pariNAmo so vihAvapajjAo / / " (ni.sA.28) ityevaM yA svabhAva-vibhAvaparyAyavyAkhyA darzitA sA'pi kevaladravyaparyAyadvaividhyA'bhyupagame eva saGgacchate, na tu guNavikArAtmakaparyAyANAM dvaividhyopagame kA ane guNaparyAya' - Ama darzAvela hota. mATe guNanA svataMtra paryAya nathI. che kArtikecaanuprekSAvRttinI samAlocanA Ji. (d.) "guNanA vikAro e paryAya che' - A pramANe digaMbara zubhacaMdrajIe kArtikeyaanuprekSAvyAkhyAmAM je jaNAvela che, tenuM paNa nirAkaraNa uparokta nirUpaNa dvArA thaI jAya che. matalaba ke dravyaparyAyathI judA guNaparyAya kahI na zakAya. A hakIktane jaNAvavAno ahIM Azaya rahelo che. ) paryAya guNavikArAtmaka nathI ) (Dhi.) guNano vikAra e ja jo paryAyanuM lakSaNa hoya to guNanA paryAya kahI zakAya, dravyanA paryAya kahI na zakAya. kAraNa ke guNanA vikAra guNamAM rahe, dravyamAM na rahe. tethI devasenamata mujaba che dravyanA paryAya saMbhavI zakaze nahi. tathA digaMbara paraMparAmAM paNa dravyanA vikArane ja paryAya tarIke jaNAvavAmAM Avela che. kema ke tattvArthasarvArthasidvivyAkhyAmAM (538) sAkSIrUpe uddhata karela gAthAmAM vA dravyanA vikArane ja paryAya jaNAvela che. tethI guNanA vikArane paryAya tarIke mAnavAnI vAta prAcIna digaMbara paraMparA sAthe paNa virodha dharAve che. tethI dravyanA ja paryAya mAnavA vyAjabI che. guNanA sai. paryAya mAnavAnI vAta zAstrabAhya che tathA prAcInaparaMparAthI paNa bAhya che. ja svabhAva-vibhAvaparyAyanI vyAkhyA samajIe ja () vaLI, anya eka mahattvanI vAta e che ke kuMdakuMdasvAmIe niyamasAra graMthamAM "anyanirapekSa je pariNAma hoya te svabhAvaparyAya che. tathA skaMdhasvarUpe je pariNAma hoya che te vibhAvaparyAya che" - A pramANe svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAya vize je vyAkhyA karelI che te paNa mAtra dravyaparyAyanA svabhAva-vibhAvasvarUpa be bheda pADavAmAM Ave to ja saMgata thaI zake. guNavikArasvarUpa guNaparyAyanA paNa svabhAva-vibhAvAtmaka be bheda mAnavAmAM Ave to digaMbarasaMpradAyabhUSaNa kuMdakuMdasvAmInA uparokta vacananI saMgati koI paNa rIte thaI nA zake. kema ke guNamAM skaMdhapariNAmAtmaka vibhAvaparyAyanI saMbhAvanA 1. dravyavAro di vo mati : 2. anyanirapekSo yaH pariNAmaH sa svbhaavpryaayH| skandhasvarUpeNa punaH pariNAmaH sa vibhaavpryaayH||
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2224 0 svabhAva-vibhAvaguNaprajJApanA 0 14/17 ityapi devasenena vismRtam / kiJca, jIva-pudgalayoH ye guNAH paryAyAzca svabhAva-vibhAvabhedena paramAtmaprakAzavRttau brahmadevena -- "jIvasya tAvatkathyante - (1) siddhatvAdayaH svabhAvaparyAyAH (2) kevalajJAnAdayaH svabhAvaguNAH asAdhAraNA ra iti| agurulaghukAH svbhaavgunnaaH| teSAmeva guNAnAM SaDhAni-vRddhirUpasvabhAvaparyAyAzca srvdrvysaadhaarnnaaH| ma tasyaiva jIvasya (3) matijJAnAdiH vibhAvaguNaH (4) nara-nArakAdiH vibhAvaparyAyazca iti| idAnIM pudgalasya of kathyante / (1) kevalaparamANurUpeNa avasthAnaM svabhAvaparyAyaH varNAntarAdirUpeNa pariNamanaM vaa| (2) tasminneva paramANau varNAdayaH svabhAvaguNA iti| (3) dvayaNukAdirUpaskandharUpavibhAvaparyAyAH (4) teSu eva vyaNukAdi. skandheSu varNAdayo vibhAvaguNAH" (pa.pra.57/vR.) ityevaM darzitAH, ihApi pUrvaM (14/16) prakAzitAH taiH paNa samamapi "guNavikArAH paryAyAH" (A.pa.pR.3) iti AlApapaddhativacanaM virudhyate; siddhatvAdilakSaNeSu kA jIvasvabhAvaparyAyeSu, nara-nArakAdiSu jIvavibhAvaparyAyeSu, paramANulakSaNe pudgalasvabhAvaparyAye vyaNukAdilakSaNe ca pudgalavibhAvaparyAye guNavikAratvaviraheNa pryaaylkssnnaa'vyaapteH| ja nathI. A bAbatane paNa devasenajI bhUlI gayA. # jIva-pudgalanA savabhAva-vibhAvaparyAyamAM devasenalakSaNanI avyAmi che ( viSya.) vaLI, devasenane digaMbara brahmadevanI sAthe paNa virodha Avaze. AnuM kAraNa e che ke brahmadevajIe paramAtmaprakAzavRttimAM jIva ane pudgala - bannenA guNo ane paryAyo svabhAva-vibhAvabhedathI cAra-cAra dekhADelA che. te A rIte - "sauprathama jIvanA guNa-paryAyo kahevAya che. (1) siddhatva vagere jIvanA svabhAvaparyAyo che. (2) kevalajJAna vagere jIvanA svabhAvaguNo che. kema ke te asAdhAraNa che. tathA sarvadravyamAM sAdhAraNa svabhAvaguNa agurulaghutva che. tathA te ja agurulaghuguNanI pasthAna patita vRddhinahAni e sarvadravyamAM sAdhAraNa svabhAvaparyAya che. te ja jIvanA (3) matijJAna vagere vibhAvaguNa vI che. tathA (4) nara, nAraka vagere jIvanA vibhAvaparyAya che. have pudgalanA guNa-paryAyo kahevAya che. (1) kevala paramANusvarUpe rahevuM te pugalano svabhAva paryAya che. athavA anya varNa-gaMdha-rasAdisvarUpe mAM pariNamavuM te pudgalano svabhAvaparyAya che. (2) te ja paramANumAM varNa-gaMdha vagere hoya te svabhAvaguNa kahevAya che. (3) kacaNuka vagere svarUpa skaMdhAtmaka vibhAvaparyAyo jANavA. tathA (4) te ja kayaNuka vagere skaMdhomAM je varNa-gaMdha vagere hoya te pudgalanA vibhAvaguNa samajavA." brahmadevadarzita uparokta saMdarbha ahIM paNa pUrve (14/16) jaNAvela ja che. te guNa-paryAyo sAthe "guNavikAro e paryAya che' - A AlApapaddhativacanane virodha Avaze. kema ke siddhatva vagere svarUpa jIvasvabhAvaparyAyomAM, nara -nAraka vagere jIvavibhAvaparyAyomAM, paramANu svarUpa pudgalasvabhAvaparyAyamAM tathA caNakAdisvarUpa pugalavibhAvaparyAyamAM guNavikAratva na rahevAne lIdhe devasenadarzita paryAyalakSaNanI avyApti Ave che. tenuM nivAraNa devasena karI nahi zake. tathA te paryAyono asvIkAra paNa te karI nahi zake. bAkI to apasiddhAnta lAgu paDaze. kema ke brahmadevajI paNa digaMbara ja che.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/17 0 punaruktidoSanirAkaraNam 0 2225 yadyapi pUrvaM (14/16) paramANulakSaNasya dravyaparyAyasya caturvidhaparyAyavibhAge'samAvezA''pAdanaprasaGge prakRtaparamAtmaprakAzavRttisandarbho darzitaH tathApi iha (14/17) tu guNavikArAtmakaparyAyamatanirAkaraNAya sa uTTaGkita iti prayojanabhedAnna paunaruktyaM doSatayA udbhAvanIyam / anyatrA'pi anayA rItyA pUrvoktAnusAreNa (10/19) ca vibhAvanIyam / _ niyamasAravRttau padmaprabheNA'pi (gA.9, vR.pR.21) kevalajJAnAdayaH zuddhaguNatvena matijJAnAdayazca // vibhAvaguNatvena darzitAH, na tu guNaparyAyatveneti tenA'pi samaM devasenasya virodhaH durvAraH / 'astram / astreNa zAmyatIti nyAyenedamavaseyam / yogadIpikA'bhidhAnAyAM SoDazakavRttau yazovijayavAcakaiH "guNAH jIvasvabhAvA'vinAbhUtAH (1) sAmAnyena Ni jJAnAdayaH, (2) vizeSeNa kevalajJAnAdayaH" (So.9/6 yo.dI.vR.pR.214) iti yaduktaM tena "svabhAvaguNa-kA vyaJjanaparyAyA anantacatuSTayarUpA jIvasya" (A.pa. pR.4) iti AlApapaddhatau devasenoktiH pratyAkhyAtA / ja punaruktidoSa avidhamAna , (.) jo ke upara jaNAvela paramAtmaprakAzavRttino saMdarbha pUrve (14/16) darzAvela ja che. to paNa ahIM punaruktinuM doSa tarIke ulkAvana na karavuM. kAraNa ke banne sthaLe eka ja pATha uddhata karavA chatAM prayojanabheda rahelo che. te A rIte - pUrve (14/16) je cAra prakAranA paryAyono vibhAga jaNAvela che, temAM paramANusvarUpa dravyaparyAyano samAveza nathI thaI zakato. A aniSTa ApAdana karavA mATe paramAtmaprakAzavRttino saMdarbha jaNAvela hato. jyAre ahIM to guNavikArasvarUpa paryAyane jaNAvanAra devasenamatanA nirAkaraNa mATe te saMdarbha TAMkela che. Ama prayojanabheda spaSTa che. tethI punarukti ahIM doSarUpa nathI. A graMthamAM bIje kyAMya punarukti jaNAya to temAM nirdoSatAnI vibhAvanA upara jaNAvelI che. rIta mujaba tathA pUrve (10/19 pRSTha 1633-1934) darzAvela paddhati anusAra karavI. & padaprabha sAthe devasenane virodha (niyama) niyamasAranI vyAkhyAmAM digaMbarAcArya padmaprabhajIe paNa kevalajJAnAdi zuddhaguNa tarIke tathA matijJAnAdi vibhAvaguNa tarIke dekhADela che. paraMtu guNaparyAya tarIke pAMcamAMthI eka paNa jJAnane jaNAvela nathI. tethI padmaprabhanA vacananI sAthe paNa devasenane virodha Avaze. tenuM nivAraNa devasena karI zake tema nathI. astra astrathI zAMta thAya, tema digaMbara devasena digaMbarathI samaje. A nyAyathI ahIM padmaprabhujInI vAta devasenanI sAme jaNAvela che - tema samajavuM. . kevalajJAnAdi ravabhAvaguNavyaMjanaparyAya nathI hotI (aa.) zrIharibhadrasUrie racela SoDazaka upara mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje yogadIpikA vyAkhyA racelI che. temAM jaNAvela che ke "jIvanA svabhAvane choDIne bIje kyAMya caitanyathI jhaLahaLatA guNo rahetA nathI. AvA guNo (1) sAmAnyathI jJAna vagere che. (2) tathA vizeSarUpe kevalajJAna vagere che.' matalaba ke temaNe kevalajJAnAdine vizeSaguNa tarIke jaNAvela che. paraMtu guNaparyAya tarIke jaNAvela nathI. A kAraNe jIvanA anaMta catuSTayasvarUpa kevalajJAnAdine svabhAvaguNavyaMjanaparyAya tarIke jANavA
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2226 0 guNa: sAmAnyAtmakaH paryAyazca vizeSAtmakaH 14/17 tataH pUrvoktA (11/4) zuddhA'zuddhaguNavyaJjanaparyAyakalpanA yad vA svabhAva-vibhAvaguNavyaJjanaparyAyakalpanA pa devasenasammatA anucitA eva / kiJca, pUrvopadarzitena (2/2) tattvArthasarvArthasiddhi-rAjavArttikAdisaMvAdena guNasya sAmAnyarUpatA paryAyasya ca vizeSarUpatA prsiddhaa| tatazca jJAnAdeH sAmAnyarUpatayA matijJAnAdi-cakSurdarzanAdInAJca ma vizeSavyaktirUpatayA teSAM jJAnAdiparyAyarUpatA bhavituM nArhati / na hi vizeSaH sAmAnyasya paryAyo na bhavati, anyathA nIlaghaTo'pi ghaTasya paryAyatAmAskandeta / tatazca "vibhAvaguNavyaJjanaparyAyA matyAdayaH...... svabhAvaguNavyaJjanaparyAyA anantacatuSTayarUpA jIvasya" (AlA.pa.pR.4) iti AlApapaddhatI devasenena yaduktaM 13 tadupacAramAtrameva bodhyam / 'paramArthataH teSAm AtmadravyamAtravRttitvena AtmadravyaparyAyatve'pi jJAnAtmanoH Ni tAdAtmyena matijJAnAdInAM jJAnAdiguNasApekSatvena ca prakRte AtmaparyAyA api matijJAnAdayaH jJAnAdi guNavyaJjanaparyAyatayA upacAramAtrata ucyante AlApapaddhatau devasenena' ityaGgIkartavyaM devasenAnuyAyibhiH / pUrvaM dvitIyazAkhAyAM (2/13) guNavikArAtmakaparyAyapratiSedhaparA yA zAstrokti-yuktayaH pradarzitAH tA - Ama AlApapaddhatimAM devasenajIe je jaNAvela che, tenuM nirAkaraNa thaI jAya che. matalaba ke kevalajJAnAdine vizeSaguNa ke zuddhaguNa kahevA vyAjabI che. paraMtu tene guNanA paryAya tarIke mAnavA vyAjabI nathI. tethI (1) A ja zAkhAnA cothA zlokamAM pUrve jaNAvela zuddha-azuddha guNavyaMjanaparyAyanI kalpanA ke (2) svabhAva-vibhAva guNavyaMjanaparyAyanI devasenasaMmata kalpanA anucita ja che. sAmAnyano paryAya vizeSa na bane che. (vizva) vaLI, bIjI mahattvanI vAta e che ke pUrve bIjI zAkhAnA bIjA zlokamAM sa tattvArthasarvArthasiddhi, tattvArtharAjavArtika vagereno saMvAda darzAvela hato. te mujaba guNa sAmAnyasvarUpa che - tathA paryAya vizeSAtmaka che. prastutamAM jJAnAdi guNa sAmAnyAtmaka che. tathA devasenane paryAya tarIke Kii saMmata evA matijJAnAdi-cakSudarzanAdi paryAya vizeSasvarUpa che. tethI vizeSavyakti svarUpa matijJAnAdi -cakSudarzanAdi kadApi jJAnAdinA paryAya tarIke banI zake nahi. kyAreya paNa vizeSa vyakti sAmAnyano Na paryAya bane nahi. bAkI to nIlaghaTa paNa ghaTano paryAya banavAnI Apatti Avaze. (ghaTano paryAya nIlarUpa bane, nIlaghaTa nahi. mANasano paryAya bhAratIyatva vagere bane. paraMtu bhAratIya manuSya, anArya manuSya vagere nahi. bhAratIya manuSya, anArya manuSya vagere manuSyanA bheda = prakAra kahevAya, paryAya nahi.) tethI "matijJAna vagere vibhAvaguNavyaMjanaparyAya che... jIvanA anaMtajJAnAdi catuSTaya svabhAvaguNavyaMjanaparyAya che' - A pramANe AlApapaddhatimAM devasenajIe je jaNAvela che, te to upacAramAtra samajavuM. matijJAnAdi ane cakSudarzanAdi phakta AtmadravyamAM ja rahe che. tethI paramArthathI to teo AtmadravyanA ja paryAya che. to paNa jJAna ane AtmA vacce abheda = tAdAbhya che. tathA matijJAnAdi jJAnAdiguNasApekSa che. mATe matijJAnAdi jema AtmAnA paryAya kahevAya che, tema prastutamAM AlApapaddhatimAM devasena dvArA te jJAna vagere guNanA paNa paryAya = guNavyaMjanaparyAya kahevAyela che - tema samajavuM. paraMtu te upacArathI ja kahevAya che. A mujaba devasenanA anuyAyIoe svIkAravuM joIe. tathA pUrve
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/17 * guNAnAM paryAyAntarbhUtatvam apyatrA'nusandheyAH / sUkSmekSikayA upayogarUpeNa kramikatve'pi labdhirUpeNa AvirbhUtarUpeNa cAtmadravyasahabhAvitayA pa jJAna-darzanAdaya AtmadravyaguNA ucyante matijJAnAdi - cakSurdarzanAdayazca kramabhAvitayA AtmadravyaparyAyAH zu kthynte| kevalajJAnAdeH prakRtaguNapadArthatvanirAkaraNAya 'AvirbhUtarUpeNa' ityuktam / ma vastutastu guNAnAM paryAyeSu eva antarbhAvAt kevalajJAna-darzanAdayaH jJAna-darzanAdayo vA AtmadravyazuddhaparyAyAH yad vA AtmadravyasvabhAvaparyAyA eva vijJeyAH, itthameva AgamaparibhASopalabdheH / rza yadyapi matijJAnAdilakSaNAnAM paryAyANAM guNasApekSatvamastyeva tathApi teSAM dravye eva vRttitvAd ka drvypryaaytvmev| guNAH paryAyAzca kevalaM dravye santi / guNeSu svAtantryeNa ko'pi paryAyo naivarNa vidyte| ato guNaparyAyakalpanA naiva samIcInA | dravyANAmeva paryAyA abhyupeyAH / guNAstu paryAyA'ntarbhUtA eva / kA 2227 bIjI zAkhAnA teramA zlokanA vivaraNamAM guNavikArAtmaka paryAyano niSedha karanAra zAstrasaMdarbho tathA yuktio jaNAvela, tenuM paNa ahIM vijJa vAcakavarge anusaMdhAna karavuM. * guNa-paryAyavyavahAranI spaSTatA (sUkSma.) sUkSmadRSTithI upayogasvarUpe jJAna-darzana bhale kramika hoya. paraMtu (1) labdhisvarUpe to te AtmadravyasahabhAvI ja che. temaja (2) teo pragaTarUpe AtmAmAM sarvadA vidyamAna hoya che. tethI teo AtmadravyanA guNa kahevAya. jyAre matijJAnAdi tathA cakSudarzanAdi to kramabhAvI che. tethI teo AtmadravyanA ja paryAya kahevAya che. kevalajJAna-darzananI prastuta guNapadArthamAMthI bAdabAkI karavA mATe 'pragaTarUpe su AtmasahabhAvI' Avo bIjo hetu jaNAvela che. kevalajJAna-darzana zaktisvarUpe AtmAmAM sarvadA hovA chatAM pragaTarUpe sarvadA hotA nathI. tethI kevalajJAna-darzananI gaNanA prastuta guNapadArtha tarIke nahi thAya. paNa paryAya tarIke thaze. tethI matijJAnAdi pAMca AtmadravyaparyAya thaze. * kevalajJAnAdi AtmadravyanA svabhAvaparyAya (vastu.) vAstavamAM to guNono paryAyomAM ja aMtarbhAva thAya che. tethI kevalajJAna-darzana vagerene AtmadravyanA zuddhaparyAya tarIke athavA jJAna-darzanAdine AtmadravyanA svabhAvaparyAya tarIke ja jANavA. kAraNa ke AgamanI paribhASA te pramANe ja upalabdha thAya che. * guNasApekSa paryAya paNa dravyavRtti hovAthI dravyaparyAya * (yagha.) jo ke matijJAnAdisvarUpa je paryAyo che, te guNasApekSa jarUra che. to paNa teo rahe che to mAtra dravyamAM ja. Ama dravyavRtti paryAya hovAthI matijJAnAdine dravyaparyAya ja kahevAya, guNaparyAya nahi. guNo ane paryAyo kevaLa dravyamAM ja rahe che. guNomAM svataMtrarUpe to koI paryAya raheto ja nathI. tethI guNanA paryAyanI kalpanA devasenajI kare che, te vyAjabI nathI. paryAyo mAtra dravyonA ja mAnavA joIe. tathA guNo to paryAyamAM aMtarbhUta ja che. OM
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 , vi 2228 0 paryAyA'tirikto guNo nAsti / 14/17 prakRte "guNAstu paryAyAH" (vi.A.bhA.735 vR.) ityevaM vizeSAvazyakabhASyavRttau zrIhemacandrasUrivacanam, __ bhagavatIvRttau "paryavA guNA dharmA vizeSA iti paryAyA" (bha.sU.25/5/746/vR.pR.889) iti zrIabhayadevasUrivacanam, " prajJApanAvRttau paryAyapade "paryAyAH, guNAH, vizeSAH, dharmAH ityanarthAntaram" (pra.pa.5/103/pR.179) iti na zrImalayagirisUrivacanaJca smartavyam / ze "anvayo vyatirekazca drvy-pryaaysNjnyitau| anyo'nyavyAptito bhedA'bhedavRttyaiva vastu tau / / " (zA.vA.sa.7/ ka 31) iti zAstravArtAsamuccaye zrIharibhadrAcAryoktirapi paryAyA'tiriktaguNapratiSedhaparA draSTavyA / "dravya-paryAyasaGkalpazcetastadvyaJjakaM vcH| tad yathA yatra yAvacca niravadyeti yojanA / / " (siddha dvA.10/ 15) iti siddhasenIyadvAtriMzikAkArikA'pi prakArAntareNa atiriktaguNapratiSedhanaparAyaNA jJeyA / zrIlAvaNyasUribhirapi siddhasenIyadRSTiprabodhadvAtriMzikAyAH kiraNAvalIvRttI "guNo'pi paryAya eva" (si.dvA.20/ guNa paryAya ravarUpa che ! | (7) guNano paryAyamAM aMtarbhAva karavAnI hamaNAM je vAta karI, te bAbatamAM Agamika TIkAkAronuM vacana avazya smaraNa karavA yogya che. (1) "guNo to paryAya che' - A mujaba zrIhemacandrasUrijIe vizeSAvazyakabhASyavyAkhyAmAM kahela che. (2) bhagavatIsUtravRttimAM zrIabhayadevasUrijIe jaNAvela che ke '(A) paryava, (B) guNa, (C) dharma, (D) vizeSa - A cAreya zabdo paryAyavAcI che." (3) prajJApanAvRttimAM zrImalayagirisUrijIe " (A) paryAya, (B) guNa, (C) vizeSa, (D) dharma - A cAreya zabdonA arthamAM koI pharaka nathI. cAreya zabdo paryAyavAcI che" - A mujaba kahela che. te vyAjabI ja che. # dravya-paryArAtmaka vastu : zrIharibhadrasUrijI # che ("nya.) "vastunA be aMza che. anvaya ane vyatireka, anvayanI saMjJA (= nAma) dravya che tathA A vyatirekanI saMjJA paryAya che. 'dravya zabdathI vAcya anvaya ane paryAya zabdathI vAcya vyatireka vacce paraspara A vyApti rahelI che. A kAraNasara (ekAntabhedathI ane ekAntaabhedathI bhinna jAtyantara svarUpa evI) ga bhedabhedavRttithI rahetA te banne ja vastu che, "vastu' tarIkenA nizcaya vagerenuM kAraNa che - A pramANe zAstravArtAsamuccayanA sAtamA stabakamAM zrIharibhadrasUrijIe je jaNAvela che, tenAthI paryAyabhinna svataMtra guNapadArthano niSedha thAya che. $ dravya-paryAyavyavasthA nirdoSa : zrIsiddhasenadivAkarajI haze. ("vya) "A dravya ane te paryAya - A mujabano saMkalpa e citta che. te saMkalpanuM vyaMjaka = abhivyaMjaka vacana bane che. te vacana je prakAre, jyAM jeTalA pramANamAM yojI zakAya te yojanA = vyavasthA nirdoSa che" - A mujaba siddhasenIyAtrizikAnI (10/15) kArikA paNa bIjI rIte svataMtra guNano pratiSedha karavAmAM tatpara che - tema jANavuM. temaja siddhasenIya dRSTiprabodhadvAtrizikAnI kiraNAvalIvyAkhyAmAM zrIlAvaNyasUrijIe paNa "guNa paNa paryAya ja che' - AvuM kahIne paryAyathI sarvathA svataMtra evA guNano niSedha karyo che. A rIte jyAre guNa pote ja paryAyathI bhinna nathI to "guNavikAra
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2229 14/17 0 varNAdi-jJAnAdInAM paryAyarUpatA 1-pR.497) ityevaM sarvathA svatantraguNo vipratiSiddhaH / hitopadezamAlAyAM zrIprabhAnandasUribhiH '"kevalanANaM puNa savvadavva-pajjAyakAlaakkhaliyaM" (hito.97) ityuktyA svatantraguNaH pratyaSedhi / tatazca kvacid guNatvena nirdiSTAnAm api varNAdInAM jJAnAdInAJca paryAyarUpataiva vijnyeyaa| rA atrArthe "bhAvao NaM loe anaMtA vannapajjavA, gaMdhapajjavA, rasapajjavA, phAsapajjavA" (bha.sU.2/1/112) ma iti bhagavatIsUtravacanam, "bhAvao NaM jIve anaMtA nANapajjavA, anaMtA daMsaNapajjavA, anaMtA carittapajjavA" of (bha.sU.2/1/112) iti ca bhagavatIsUtravacanaM sAkSitayA draSTavyam, varNAdyAtmakaparyAyANAM jJAnAdyAtmakaparyAyANAM tatra nirdezAt / tatazca dravya-paryAyAtiriktatRtIyarAzividhayA guNA naiva jinAgamasammatAH, ka kutaH guNaparyAyAH ? iti dRDhataramavadheyam / ___cAritraprAbhRte "jANadi NANeNa davva-pajjAyA" (cA.prA.18) iti kundakundasvAmivacanamapi guNAnAM / paryAye'ntarbhAvaM drshyti| taduktaM samantabhadrAcAryeNA'pi yuktyanuzAsane "na dravya-paryAyapRthagvyavasthA" (yu.nu.47) tiA = paryAya - AvuM kahevAnI jarUrata ja nathI rahetI. tethI zvetAMbaramata ja yuktisaMgata samajavo. hitopadezamAlAmAM zrIprabhAnaMdasUrijIe paNa "kevalajJAna to sarva dravya-paryAyamAM sarva kALe astulita che' - AvuM kahIne svataMtra guNano niSedha karyo che. ti guNo paryAyAtmaka che (tA.) tethI kyAMka zAstromAM guNasvarUpe varNAdino ane jJAnAdino ullekha karelo hoya to paNa tene paryAya tarIke ja samajavA. A bAbatamAM bhagavatIsUtranA vacano sAkSI che. tyAM bIjA zatakanA prathama udezAmAM jaNAvela che ke "bhAvanI apekSAe lokamAM anaMtA varNaparyAyo, gaMdhaparyAyo, rasaparyAyo ane sparzaparyAyo che. ahIM varNAdino ja paryAya tarIke nirdeza karelo che. 'varNanA paryAyo Avo artha tyAM abhipreta nathI. te ja rIte tyAM AgaLa jaNAvela che ke "bhAvanI dRSTie jIvamAM anaMtA , jJAnaparyAyo, anaMtA darzanaparyAyo, anaMtA cAritraparyAyo che." ahIM jJAnAdisvarUpa paryAyono ullekha karela che. "guNAdinA paryAyo' - AvuM arthaghaTana tyAM abhipreta nathI. tethI dravya ane paryAya karatAM svataMtra tRtIya rAzi tarIke guNo ja jinAgamamAM bilakula saMmata nathI. to guNanA paryAya to kyAMthI saMmata hoya? - A vAta khUba daDha rIte nizcita samajavI. te mATe ja vAraMvAra A vAtanI siddhi judA-judA zAstrapAThonA AdhAre A graMthamAM vividha prakAre karavAmAM Avela che. devasenamatamAM apasiddhAMta doSa che (vAri) cAritraprAbhRtamAM "jJAna vaDe jIva dravya-paryAyone jANe che' - A pramANe kuMdakuMdasvAmIe je jaNAvela che, te paNa guNono paryAyamAM aMtarbhAva sUcita kare che. jo "guNa' nAmano trIjo svataMtra padArtha temane mAnya hota to temaNe jJAnaviSaya tarIke teno tyAM ullekha jarUra karyo hota. Ama UMDANathI vicAravuM. samattabhadrAcAryae paNa yuktianuzAsanamAM jaNAvela che ke "dravya-paryAyathI alaga vyavasthA 1. vanasAne punaH sarvadravya-yAtISQtita 2. mAvato toDanattA varSarthavAda, andharyavADa, rasaparcavA, sarcavA | 3. bhAvato jIve anantA jJAnaparyavAH, anantA darzanaparyavAH, anantAH caaritrpryvaaH| 4. jAnAti jJAnena dravya-paryAyAna /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2230 0 devasenasya apasiddhAntadoSaH / 14/17 yathoktam akalaGkasvAminA'pi laghIyastraye "tadravya-paryAyAtmArtho bahirantazca tattvataH" (la.tra.7) iti / etaccetasikRtya vidyAnandasvAminA'pi tattvArthazlokavArttike "dravya-paryAyAtmA'rthaH ityakalaGkadevairabhidhAnAd" rA (ta.zlo.vA.pR.424) ityuktam / aSTasahasyAm api vidyAnandasvAminA "dravya-paryAyAtmakaM jIvAdi vastu" (a.sa.1/11/pR.164) ityuktam iti pUrvoktaM (9/12) matavyam / tatazca devasenasya apasiddhAnto'pi durvAra ev| kArtikeyAnuprekSAyAM '"jaM savvaM pi payAsadi davva-pajjAyasaMjudaM loyaM / taha ya aloyaM savvaM taM NANaM a vyAvyavaheMA(.3.214) rUti svAminArariri gunAM paryAvantaryAvaM ghoDatA ___guNa-paryAyayoH sarvathA vyatireke "vyavahAranayAt tu 'yat sat tad dravyaM paryAyo vA' iti bhedaH" " (syA.ra.5/8/pR.841) iti syAdvAdaratnAkare zrIvAdidevasUrivacanam, "jJAnaM hi dravya-paryAyaviSayo bodha" kA (sthA.3/3/193/pR.260) iti ca sthAnAGgasUtravRttau zrIabhayadevasUrivacanam anupapannaM syAt / nathI.' matalaba ke svataMtra guNanuM astitva temane paNa mAnya nathI. (co.) akalaMkasvAmI paNa laghIyaaiyamAM jaNAve che ke "bAhya ane AMtarika padArtha paramArthathI dravyaparyAyAtmaka che. A bAbatane manamAM rAkhIne tenA anugAmI vidyAnandasvAmI paNa tattvArthazlokavArtikamAM jaNAve che ke "artha dravya-paryAyAtmaka che - A mujaba akalaMkadeve kahela che." vidyAnaMdasvAmI aSTasahasrIvyAkhyAmAM paNa jaNAve che ke "jIvAdi vastu dravya-paryAyAtmaka che." pUrve (12) A saMdarbha darzAvela hato. tene yAda karavo. matalaba ke devasenapUrvavartI uparokta cAreya digaMbarAcArya padArthane dravya-guNaSI paryAyAtmaka kahevAnA badale dravya-paryAyAtmaka ja jaNAve che. chatAM temanA vacanane avagaNIne devasena guNa nAmano trIjo padArtha tathA guNanA paryAyo darzAve che. tethI tene apasiddhAnta doSa paNa durvAra ja che. che digaMbaramate guNano paryAyamAM aMtabhava che 21 (Rtti.) kArtikeya anuprekSA graMthamAM digaMbara svAmikumAre "je jJAna dravya-paryAyayukta samasta lokane tathA samasta alokane prakAzita kare che, te sarvapratyakSa = kevalajJAna che" - A pramANe jaNAvela che. te paNa paryAyamAM guNonA aMtarbhAvane dhotita kare che. temanI dRSTie guNo jo paryAyabhinna svataMtra padArtha hota to temaNe dravya-guNa-paryAyayukta loka jaNAvela hota. Ama UhApoha karatAM guNa svataMtra padArtha nathI - tema ja daDha thatuM jAya che. to pachI guNanA paryAyanI vAta to tadana vAhiyAta ja sAbita thAya ne! A guNa-paryAya vacce abheda (ju.) guNa ane paryAya jo paraspara sarvathA bhinna hoya to "vyavahAranayathI je satuM hoya te kAM to dravya hoya kAM to paryAya hoya - Avo vibhAga (bheda) paDe" - A mujaba syAdvAdaratnAkaramAM zrIvAdidevasUrijIe je jaNAvela che, te asaMgata thavAnI Apatti Ave. temaja dravya-paryAyaviSayaka bodhane ja jJAna kahevAya' - A pramANe sthAnAMgasUtravRttimAM zrIabhayadevasUrijIe je jaNAvela che, te 1. yat sarvamapi prakAzayati dravya-paryAyasaMyutaM lokam / tathA cA'lokaM tajjJAnaM sarvapratyakSam / /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2231 14/17 0 dravya-paryAyasvabhAvaM vastu / na caivaM guNocchedaH prasajyeteti zaGkanIyam , dravyasya guNAdipariNatInAmeva oghataH paryAyazabdavAcyatvAt, varNAdipariNatInAJca viziSya paryAyavidhayA vivakSitatvAt / idamevAbhipretya dazAzrutaskandhacUrNI "pajjAto guNAdI prinntii| tattha aNAdiTuM guNotti, AdiTuM vaNNAdi" (da.zru.ska.adhya.1/ni.gA.1/cU.pR.3) ityuktam / tatazca guNasya na rA paryAyAtiriktatvamiti bhaavH|| ___ yacca dharmasaGgrahaNyAM zrIharibhadrasUribhiH "vatthu cciya davya-pajjavasahAvaM" (dha.sa.719) ityuktaM // tato'pi guNasya paryAye'ntarbhAvaH sidhyti| guNasya paryAyavyatiriktatve tu 'vatthu davva-guNa - -pajjavasahAvaM' ityuktaM syAt / na caivamuktam / yathoktaM dharmasaGgrahaNivRttI malayagirisUribhiH pUrvameva / "vya-paryAyAbhava vastu" (i.sa.T.rU4/.pR.747) rUti pUrvottam (rU/6) rUdAnusanthayan yaSya || paJcasUtravArtike sAgarAnandasUribhiH "vastubhUtau dravya-paryAyau" (pa.sU.vA.pR.13) ityuktaM tadapyatra smartavyam / kA tato'pi guNasya paryAyAtmakatA anAvilaiva / paNa asaMgata thAya. paryAyabhinna guNa nAmano trIjo padArtha hoya to 'dravya-guNa-paryAyaviSayaka bodhane ja jJAna kahevAya' - AvuM tyAM jaNAvela hota. paraMtu tevuM jaNAvela nathI. tethI guNa paryAyasvarUpa jANavo. zaMkA :- (ce) jo A rIte dravya-paryAya be ja tattva hoya to guNano uccheda thavAnI samasyA sarjAze. guNa paryAvabhinna nathI ja samAdhAna :- (kavya.) nA. tamArI zaMkA ucita nathI. kema ke dravyanI guNAdisvarUpa pariNatio ja oghathI = sAmAnyathI "paryAya' zabdathI oLakhAya che. tathA varNa vagere dravyanA pariNAmo vizeSarUpe paryAya tarIke vivakSita che. tethI guNano uccheda thavAno prazna ja asthAne che. A ja abhiprAyathI che. dazAzrutaskaMdhacUrNimAM jaNAvela che ke "paryAya eTale dravyanI guNAdi pariNati. temAM anAdiSTa paryAya eTale guNa. tathA AdiSTaparyAya = varNAdi." tethI guNa paryAyathI bhinna nathI - AvuM phalita thAya che. nI % guNano paryAyamAM aMtarbhAva ja (a.) zrIharibhadrasUrijIe dharmasaMgrahaNimAM "vastu dravya-paryAyasvabhAvayukta ja che' - A mujaba je jaNAvela che, tenAthI paNa guNano paryAyamAM aMtarbhAva siddha thAya che. jo paryAya karatAM guNa bhinna hota to teozrIe tyAM "vastu dravya-guNa-paryAyasvabhAvavALI ja che' - Ama jaNAvela hota. paraMtu tema jaNAvela nathI. AthI guNa paryAyAtmaka siddha thAya che. dharmasaMgrahaNivyAkhyAmAM pUrve ja (gAthA - 341) zrImalayagirisUrijIe dravya-paryAyAtmaka vastu hoya che' - Ama jaNAvela che. pahelAM trIjI zAkhAmAM te saMdarbha dekhADela che. tenuM ahIM vAcakavarge anusaMdhAna karavuM. paMcasUtravArtikamAM sAgarAnaMdasUrijIe 'dravya ane paryAya vastubhUta = vAstavika che' - Ama je jaNAvela che, tene paNa ahIM yAda karavuM. tenAthI paNa nirAbAdhapaNe guNa paryAyAtmaka ja siddha thAya che. 1. paryAyo guNAdiH prinntiH| tatrA'nAdiSTaH (paryAyaH) guNa iti, AdiSTaH (paryAyaH) vrnnaadiH| 2. vastu reva draja-casvamavaF 3. vastu dra-zubha-cavAva
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2232 vikRti: naiva dravyaprakRtiH0 14/17 ___ "vastu = paryAyavad dravyam' (pra.na.ta.7/9) iti pramANanayatattvAlokAlaGkArasUtram, "pramANasya viSayo pa dravya-paryAyAtmakaM vastu" (pra.mI.1/1/30) iti pramANamImAMsAsUtraJca na vismartavyamiti dik / rA prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - paryAyasya dravyavikArAtmakapariNAmarUpatvAd asmadIyA vartamAnA ma akhilAH paryAyAH dravyavikRtitayA bodhyaaH| vikRtiH na jAtucid dravyaprakRtiH bhavati, na vA'vinazvarA bhavati / dravyavikRtilakSaNAn paryAyAn rucyA avalokanAdeveyaM rAgAdivibhAvadazA prAdurbhUtA / evamevAtmA malinIkRto'smAbhiH / sAmprataM vibhAvadazAkAraNIbhUtaparyAyadRSTiM parityajya zuddhAtmasvabhAvaprakaTanapravaNA nijAtmasvabhAvadRSTiH AtmasAtkartavyA, itthamevA''tmazuddhisambhavAt / prakRte "jaha iha vihAvahedU asuddhayaM kuNai aadmevaadaa| taha sabbhAvaM laddhA suddho so kuNai appANaM / / " (dra.sva.pra.365) iti dravyasvabhAvaprakAzagAthA anusndheyaa| 'sabbhAvaM = nijAtmasvabhAvadRSTim' / tatazcA'smadIyaprazastA'prazastaparyAyopasarjanataH tadudgamasthAnabhUte zuddhAtmadravye dRSTiH sthApanIyA / guNavikAra paryAya nathI ja ("vastu.) paryAyayukta dravya e ja vastu che' - A mujaba vAdidevasUriracita pramANanayatattAlokAlaMkArasUtrane temaja "pramANano viSaya dravya-paryAyAtmaka vastu che' - A mujaba kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUriracita pramANamImAMsAsUtrane ahIM bhUlavuM nahi. tethI "guNavikAra eTale paryAya - AvuM bolavuM e taddana anucita ja kahevAya. ahIM je kAMI kahevAyela che, te eka dizAsUcana mAtra che. te mujaba AgaLa vicAravAnI bhalAmaNa "vi' zabda dvArA karavAmAM Avela che. je vikRti kadApi prakRti na bane AdhyAtmika upanaya :- dravyano vikArAtmaka pariNAma e ja paryAya hovAthI ApaNA vartamAna che tamAma paryAyo AtmadravyanI vikRti rUpa jANavA. vikRti e dravyanI prakRti banI zakatI nathI. tathA A vikRti kAyama TakI paNa zakatI nathI. dravyavikRtisvarUpa paryAyone rucipUrvaka nihALavAthI ja ApaNI rAgAdi vibhAvadazA pragaTa thaI che. tathA ApaNe ja A rIte ApaNA AtmAne azuddha karela che. tethI have vibhAvadazAhetubhUta paryAyadRSTine choDI, zuddhAtmasvabhAvane pragaTa karavAmAM sajja evI nijAtmasvabhAvadaSTine AtmasAt karavI joIe. A rIte ja AtmA zuddha-vizuddha banI zake. paryAya upara nahi, dravya upara bhAra Apo A aMge dravyasvabhAvaprakAzagraMthanI eka gAthA dhyAnamAM rAkhavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "jema vibhAvahetune pAmIne AtmA potAne ja ahIM azuddha kare che, tema svabhAvane pAmIne AtmA potAne zuddha kare che." ahIM "svabhAva' zabdano artha "nijAtmasvabhAvadRSTi - Ama samajavo. tethI ApaNA prazasta ke aprazasta paryAya upara bahu bhAra ApavAnA badale te paryAya jemAMthI pragaTa thAya che evA mULabhUta zuddha dravya tarapha ApaNI daSTine sthira karavA jevI che. 1. yatheha vibhAvahetUn azuddhaM karoti aatmaanmevaatmaa| tathA svabhAvaM labdhvA zuddhaM sa karotyAtmAnam / /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/17 * ajJA''tmajJalokavyavahAravimarzaH 2233 vastutastu Atmadravye vibhAvo nAstyeva / yathA zikhariNyAM pratIyamAnA amlatA na zarkarAvibhAvaH kintu dadhisvabhAva eva tathA saMsAriNi pratIyamAnA rAgAdayo nA''tmavibhAvaH parantu karmapudgalasvabhAva pa eva / na hyekadravyasya svabhAvaH anyadravyavibhAvatayA pratipAdayitumarhati / 'rAgAdInAm AtmavibhAvatvamiti rA tu ajJalokavyavahAraH, na tu AtmajJalokavyavahAraH / zAstrajJaiH kvacit tathocyamAnaM tu "mleccho hi mlecchabhASayA boddhavya" iti nyAyAdajJalokapratibodhanatAtparyeNA'vaseyam / na hi Atmani pratIyamAnatvena rAgAdInAmAtmasvabhAvatvaM pratisandadhAnebhyo'jJalokebhyaH pudgalasvabhAvatvaM ze pratipAdayituM yujyate, zAstrajJeSu teSAm anAzvAsApatteH / ato rAgAdyAtmasvabhAvapakSatyAjanA''zayena ka madhyamamArgAvalambanato rAgAdInAmAtmavibhAvatvamucyate zAstrakAraiH upacArataH / tatazca mama AtmANi sAmprataM rAgAdivibhAvapariNAmaiH liptaH / ataH samyakkriyA-bhagavadbhakti-tapaHprabhRtibhiH mayA sa rAgAdizUnyaH kArya' iti vyavahAradRSTyA kriyAyogI mokSamArgam abhisarpati / kA rAgAdi AtmAno vibhAva paNa nathI ja = (vastu.) vAstavamAM to AtmadravyamAM vibhAvapariNAma che ja nahi. jema zikhaMDamAM je khaTAza jaNAya che, te sAkarano vibhAva nathI paNa dahIMno ja svabhAva che, tema saMsArI jIvamAM je rAgAdi pariNAma jaNAya che, te Atmadravyano vibhAva nathI paNa karmapudgaladravyano ja svabhAva che. eka dravyanA svabhAvane bIjA dravyano vibhAva kaI rIte kahI zakAya ? tevuM pratipAdana karavuM jarAya vyAjabI nathI. 'rAgAdi AtmAnI vibhAvadazA che, vibhAvapariNAma che' - Avo pakSa ke vyavahAra to ajJAnI-mithyAtvI lokono samajavo. AtmajJAnI kyAreya rAgAdine AtmAnA vibhAva tarIke svarasathI jaNAve ja nahi. kyAreka zAstrajJa loko rAgAdine AtmAnA vibhAva tarIke jaNAve to te ajJAnI lokone pratibodha karavAnA tAtparyathI bolAyela che - tema samajavuM. anAryabhASA AryapuruSa svarasataH na bole. paNa kyAreka anAryane samajAvavA mATe jema anAryabhASAno upayoga AryapuruSa kare che, tema 'AtmAmAM avAra-navAra jaNAtA al hovAthI rAgAdi AtmAno ja svabhAva che' - tevuM mAnatA evA ajJAnI lokone samajAvavA mATe, rAgAdi-AtmasvabhAvapakSa choDAvavA mATe zAstrakAro kyAreka rAgAdine AtmAnA vibhAva tarIke oLakhAve che. cha kriyAyogIno mokSamArge vikAsa che (6 4.) 'rAgAdinI AtmAmAM ja pratIti thatI hovAthI te AtmAno ja svabhAva che' - AvuM anusaMdhAna karatAM ajJAnI lokone sIdhesIdhuM 'rAgAdi pudgalano svabhAva che' - tevuM kahevAmAM Ave to teone zAstravettA manISIo upara ja avizvAsa thaI jAya. potAno anubhava bhrAnta che - tevuM teo samajatA nathI. tethI teone 'rAgAdi pudgalasvabhAva che' - tevuM kahevuM yogya nathI. mATe 'rAgAdi AtmasvabhAva che' - tevI teonI mAnyatA choDAvavAnA AzayathI zAstrakAro upacArabhASAsvarUpa vacalA mArgane zodhIne rAgAdine AtmAnA vibhAvapariNAma tarIke jaNAve che. tevuM sAMbhaLIne kriyAyogI jIvane evI dRSTi pragaTe che ke 'mAro AtmA rAgAdi vibhAva pariNAmathI vartamAnakALamAM lepAyela che. tethI samyak kriyA, bhagavad bhakti, tapa vagere dvArA mAre AtmAne rAgAdizUnya karavo joIe.' AvI vyavahAraSTithI kriyAyogI mokSamArgamAM AgaLa vadhe che. vAstavamAM rAga nathI AtmAno svabhAva ke nathI vibhAva.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2234 * nijAtmasvabhAvadRSTiH upAdeyA / 14/17 'na ca rAgAdInAmAtmavibhAvapariNAmatvakathanamAtreNa te AtmapariNAmA bhavanti, paramArthataH teSAM karmapudgalasvabhAvatvAt / tatazcAtmA kAlatraye'pyaliptaH eva rAgAdibhiH' iti nizcayadRSTyA aatmjnyo'pvrgmaargmbhidhaavti| prakRte "alipto nizcayenAtmA, liptazca vyvhaartH| zuddhyatyaliptayA jJAnI, ziyAvAn ptiyA dRzaT T" (jJA..99/6) rUtti jJAnasArariA vibhAvanIyA ___ itthaM mokSamArgasya nizcaya-vyavahArAnekAntarUpatAM jJAnagocarIkRtya svajJAnaM ca pramANIkRtya ze svasAdhakadazAvRddhikRte rAgAdinAM karmapudgalaikasvabhAvatvaM praNidhAya nijadRSTau samyagekAntarUpatAmApAdya jAyamAnA tAttvikI zuddhadravyadRSTiH rAgAdyajanakatayA rAgAdirahitatayA ca drutaM mokSamArge AtmArthinam abhisarpayati / sakalakriyAkalApakAle'saGgA'malA'khaNDA'vinAzyAtmadravyagocarA nijA dRSTiH na jAtucit pracyutA syAdityavadheyam / evaJca "atyantazuddhAtmopalambhaH jIvasya, jIvena saha atyantavizleSaH karmapudgalAnAM ca mokSaH" (pa.kA.108, vR.pR.159) iti paJcAstikAyavRttau amRtacandrAcAryadarzito mokSaH sulabhaH syAt / / 14/17 / / jJAnayoganI abhirucine oLakhIe ? ("ra gha) paraMtu AtmajJAnI evuM samaje che ke "rAga vagerene AtmAnA vibhAvapariNAma kahevA mAtrathI te rAgAdi AtmAnA pariNAma banatA nathI. kAraNa ke paramArthathI to rAgAdi nathI AtmAno svabhAva ke nathI AtmAno vibhAva. rAgAdi karmapudgalono ja svabhAva che. tethI traNeya kALamAM AtmA rAga vagerethI lepAyelo nathI ja. AtmA to sarvadA zuddha ja che, asaMga ja che." AvI nizcayadRSTithI AtmajJAnI sAdhaka mokSamArgamAM pUrapATa doTa mUke che. prastutamAM jJAnasAranI eka kArikAnI vAcakavarge vibhAvanA karavI. tyAM mahopAdhyAyajI mahArAje jaNAvela che ke "nizcayathI AtmA alipta che. tathA rIte vyavahArathI AtmA rAgAdi vaDe lepAyela che. jJAnI aliptadaSTithI zuddha thAya che. kriyAvAnuM "AtmA rAgAdithI lepAyela che. to have huM tene zuddha karuM' - tevI dRSTithI zuddha thAya che." che jJAnamAM anekAMta, dRSTimAM sakhyam ekAMta (tyaM.) A rIte "mokSamArga nizcaya-vyavahAramaya anekAMtasvarUpa che' - A pramANe jJAna dvArA jANI sAdhaka potAnA jJAnane pramANabhUta banAve. pachI potAnI sAdhakadazAne vadhAravA "rAgAdi karmapudgalano ja svabhAva che, mAro nahi - tevuM praNidhAna karIne potAnI daSTine samyaguM ekAMtasvarUpa banAvavI. Ama jJAnane anekAMtasvarUpa tathA potAnI dRSTine = zraddhAne samyapha ekAMtasvarUpa banAvavAthI tAttvika zuddha dravyadRSTi pragaTe che. te tAttvika zuddha dravyadRSTi rAga-dveSajanaka na hovAthI ane rAga-dveSarahita hovAthI jhaDapathI mokSamArge ApaNane AgaLa dhapAve che. mATe tamAma pravRtti karatI vakhate ApaNI dRSTi-zraddhA-ruci-prIti-lAgaNI e asaMga-ala-akhaMDa-avinAzI Atmadravya uparathI kyAreya paNa khasI na jAya tenuM daDha praNidhAna karavAnI preraNA ahIM prApta karavA jevI che. e sAvadhAnI rAkhavAthI paMcAstikAyavRttimAM darzAvela mokSa sulabha thAya. tyAM amRtacaMdrAcArye jaNAvela che ke "jIvane atyaMta zuddha caitanyasvarUpanI prApti svarUpa tathA jIvanI sAthe coTelA karmapudgalono sarvathA viyoga thavA svarUpa mokSa che." (14/17)
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/18 0 dravya-guNAdiparIkSopasaMhAraH . 2235 ima je dravyAdika parakhiA, rAkhI guANa; uvekhI bahu tanumati, avagaNia ajANa 14/18 (244) zrI jina. Ima (je dravyAdika=) dravya-guNa-paryAya parakhyA, svarUpa-lakSaNa-bhedAdikaI karI. guruANa kahetAM guruparaMparAnI AzA rAkhInaI, (bahu=) ghaNA tanumati je tuccha buddhinA dhaNI, tehanaI uvekhInaI, ajANa naI kadAgrahI, tehanaI avagaNInaI nirAkarInaI. 14/18 upasaMharati - "vyaktiA dravya-guNa-paryayA iti, parIkSitA rakSitA ca gurvaajnyaa| upekSya bahutucchamatIna kadAgrahiNo nirasya caiva / / 14/18 // prakRte daNDAnvayastvevam - iti bahutucchamatIn upekSya, kadAgrahiNaH nirasya caiva dravya-guNa rA -paryayA: parIkSitA:, gujJA va rakSatA 14/18aaaa bahutucchamatIn = svavacanagatapUrvAparavirodhAdyavadhAraNA'kSamA'titucchamatikAn upekSya, kadAgrahiNaH = asadabhinivezalakSaNadRDhA'jJAnavataH nirasya caiva iti = darzitaprakAreNa dravya-guNa-paryayA svarUpalakSaNa-bhedAdidvArA nirIkSitAH parIkSitAH ca lezataH, rakSitA ca gurvAjJA = sudharmasvAmyAdiguruparamparA''jJA / "itizabdaH smRto hetau prakArAdisamAptiSu" (ha.ko.5/101) iti halAyudhakozavacanA- Na nusArataH prakArArthe atra itizabdo yojitaH / "caH pakSAntarasUcane" (a.e.nA.12) iti abhidhAnAdyekAkSarI- kA nAmamAlAvacanAnusAreNA'tra dvitIyaH cakAro bodhyH| avataraNikA :- prastuta viSayano upasaMhAra graMthakArazrI AgaLanA zlokamAM karI rahyA che : zlokArtha:- A rIte atyaMta tuccha mativALA lokonI upekSA karIne tathA kadAgrahI jIvonuM nirAkaraNa karIne uparokta rIte dravya-guNa-paryAyanI parIkSA karavAmAM AvI che. tathA gurvAjJAnuM rakSaNa karavAmAM Avela che. (14/18) che tuccha buddhivALAnI upekSA karo chuM vyAkhyArtha - potAnA ja vacanamAM AvatA pUrvApara virodha vagerenuM avadhAraNa karavAmAM paNa je buddhi asamartha hoya te buddhi atyaMta tuccha kahevAya. AvI tucchamativALA lokonI upekSA karIne tathA thI khoTI pakkaDa svarUpa daDha ajJAnuvALA jIvonuM nirAkaraNa karIne upara batAvela prakAra mujaba svarUpa, lakSaNa, bheda vagere dvArA dravya, guNa ane paryAyanuM ahIM nirIkSaNa ane AMzika parIkSaNa thayela che. temaja sudharmAsvAmI vagere sadguruonI paraMparAthI prApta thatA AdezanI-abhiprAyanI ahIM rakSA karavAmAM Avela che. "ti" zabda hetu, prakAra, Adi ane samApti arthamAM halAyudhakozamAM jaNAvela che. tene anusarIne ahIM prakAra arthamAM mULa zlokamAM "ti zabda prayojela che. abhidhAnAdiekAkSarI nAmamAlA * pustakomAM "je nathI. phakta ko.(11)mAM che. # ko. (9)+si.mAM "gurunI ANa" pATha. 8 mo.(2)mAM "atItanuM pATha. je pustakomAM "je ka..." pATha. A.(1)no pATha lIdho che.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2236 0 guNAdigocarapramANamatopadarzanam / 14/18 guNa-paryAyAH mitho bhinnatayA lakSyamANA api svadravyAd abhinnA iti pramANamataM cetasi rA kartavyam / idamabhipretya akalaGkasvAminA siddhivinizcaye "dravyAt svasmAdabhinnAzca vyAvRttAzca parasparam / ma lakSyante guNa-paryAyA dhIvikalpA'vikalpavad / / " (si.vi.3/20) ityuktam / taduktam uddharaNarUpeNa nyAya- kumudacandre saptabhaGgInayapradIpe ca "dravyAt svasmAdabhinnAzca vyAvRttAzca parasparam | unmajjanti nimajjanti nava7onavaM7 II" (cA...pR.rU70, tA.na.pra.kR.41) rUtti pUruM (43) martavyamatrA ___"anAdyanidhane dravye svaparyAyAH pratikSaNam / unmajjanti nimajjanti jalakallolavajjale / / " (A.pa.pR.4) paNa iti AlApapaddhatikArikA api 'sarvaM vAkyaM sAvadhAraNami'tinyAyena arthataH dravyasyaiva paryAyAH, na kA guNasyeti suucyti| mujaba mULa zlokamAM rahela bIjo "' zabda (guvaMzArakSaNasvarUpa) pakSAntarane jaNAvavA mATe jANavo. jinavacanarakSAH parama kartavya che spaSTatA - prastuta graMthanI bethI cauda zAkhAmAM dravya, guNa ane paryAyanuM zvetAMbara jaina paraMparA dvArA ane digaMbara jaina paraMparA dvArA nirUpaNa karavAmAM Avela che. jyAM Agamika paraMparAno apalApa thato hoya ke virodha thato hoya tevA sthaLe digaMbara matanI samIkSA paNa A graMthamAM karavAmAM Avela che. A samIkSA karavAnuM prayojana digaMbaro pratye kAdava uchALavAnuM nathI. paraMtu sudharmAsvAmI vagere gurubhagavaMtonI pavitra paraMparAthI Avela jinavacananI rakSA karavAnuM che. 4 bhinna jaNAtA guNa-paryAya svadravyathI abhinna ja (guja.) guNa ane paryAyo paraspara bhinna jaNAvA chatAM paNa svadravyathI abhinna che - A mujaba dravya-guNa-paryAyane vize pramANanuM maMtavya manamAM dhAraNa karavuM. A abhiprAyathI akalaMkasvAmIe che siddhivinizcaya graMthamAM jaNAvela che ke "jema "A jJAnamAM nIla AkAra (= nIlavAvacchinnaviSayitA) (aa che. pelA jJAnamAM pIta AkAra (= pItatvAvacchinnaviSayitva) che' - AvA vikalpa vaDe jJAnanA AkAro paraspara bhinna jaNAya che ane te ja AkAro, vinA vikalpa (nirvikalpapaNe - nizcitapaNe), jJAnathI 2 abhinna hoya che, tema guNa-paryAyo paraspara pRthapha jaNAya che tathA svadravyathI guNa-paryAyo abhinna hoya che." nyAyakumudacandra graMthamAM tathA saptabhaMgInayapradIpamAM paNa eka padya uddhata karela che. temAM jaNAvela che ke "pANInA parapoTA jema pANImAM utpanna thAya che tyAre teo paraspara judA jaNAya che ane jyAre teo pANImAM ja samAya che tyAre pANIthI abhinna banI jAya che. tema pragaTa thayelA guNaparyAyo paraspara bhinna jaNAya che ane svadravyathI te abhinna hoya che. paryAyo svadravyamAM samAya tyAre svadravyasvarUpa banI jAya che." A saMdarbha pUrve (43) paNa darzAvela che. tene ahIM yAda karavo. ("nA.) AlApapaddhatimAM devasenajIe jaNAvela che ke "anAdi-anaMta dravyamAM pratikSaNa svaparyAyo utpanna thAya che ane samAI jAya che (nAza pAme che). jema pANImAM jaLalahera (taraMgo utpanna thAya ane pANImAM samAI jAya, tema A vAta samajavI." "dareka vAkya avadhAraNapUrvakanuM hoya - A nyAya = niyama mujaba, devasenanI uparokta vAta paNa arthataH evuM jaNAve che ke "paryAyo dravyanA
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/18 vyavahAra-nizcayamatAnusAreNa paryAyavibhAgaprakAzanam - 2237 pUrvoktarItyA (2/11-12+14/17) guNAH paryAyebhyo na vyatiricyanta iti cetasi kartavyam / svamate mukhyavRttyA paryAyAH triMzadeva / taduktaM nandIsUtracUrNau jinadAsagaNimahattaraiH "savvadavvapajjAyA samAsato tIsaM imeNa vidhiNA - gurU, lahU, gurulahU, agurulahU - ete caturo, paMca vaNNA, do gaMdhA, paMca rA rasA, aTTha phAsA, aNitthaMtthasaMThANasahitA cha sNtthaannaa| ete muttadavve savve saMbhavaMti / amuttadavvesu agurulahU .. ceva ekko pajjAyo saMbhavai / ettha ya ekkekke bhede aNaMtA bhedA saMbhavaMti" (na.sU.34/akkharapaDala-pR.53 / cU.) iti / idaJca vyavahAranayamatena avaseyam / nizcayataH sarvaguru-sarvalaghuparyAyazUnyA aSTAviMzatiH za paryAyAH bodhyaaH| evaM nayadvayamatamatrAvadheyam / gatisahAyakatva-sthAnasahAyakatvA'vagAhanAdAtRtva-varttanA-dRSTi-darzana-jJAnA'jJAna-saMjJA-bhAvalezyA / ja hoya, guNanA nahi." A paryAyo vyavahArathI 30, nizvayathI 28 thI (pU.) pUrve bIjI zAkhAnA 11 + 12 zlokanI vyAkhyAmAM tathA prastuta zAkhAnA sattaramA zlokanI vyAkhyAmAM jaNAvelI paddhati mujaba, guNo paryAyathI svataMtra nathI - A bAbata khAsa dhyAnamAM rAkhavI. temaja zvetAMbarajainamata mujaba to mukhyavRttithI trIsa ja paryAyo che. naMdIsUtracUrNimAM A aMge zrIjinadAsagaNimahattare jaNAvela che ke "sarva dravyonA paryAyo saMkSepathI trIsa che. te A vidhithI samajavA. guru, laghu, gurulaghu, agurulaghu - A cAra + pAMca varNa + be gaMdha + pAMca rasa + ATha sparza + anityasthasaMsthAna sahita anya cha saMsthAna = 30. A 30 paryAyo sarva mUrta dravyomAM saMbhave che. amUrta dravyomAM to phakta eka agurulaghu paryAya ja saMbhave che. prastuta paryAyanA eka-eka prakAramAM avAjora anaMtA bhedo saMbhave che." A 30 paryAyanI vAta vyavahAranayanA matathI jANavI. bAkI nizcayathI to sarvaguruparyAya ane sarvaladyuparyAya kyAMya hoto ja nathI. tethI te be sivAya kula 28 " paryAyo nizcayamate jANavA. A rIte banne nayanA matane ahIM khyAlamAM rAkhavo. zaka:- jo amUrtadravyamAM mAtra eka agurulaghuparyAya hoya to dharmAstikAya vagere dravyonA gatisahAyatva vagere svabhAvaparyAyono samAveza zemAM karazo ? tathA jIvanA saMjJA, kaSAya vagere vibhAvaparyAyono samAveza tame zvetAMbaro zemAM karazo ? 4 amUrta dravyanA tamAma paryAyo agurulaghu : zvetAMbara 4 samAdhAna :- (tti.) (1) dharmAstikAyamAM gatisahAyakatva, (2) adharmAstikAyamAM sthitisahAyakatva, (3) AkAzamAM avagAhanAdAtRtva, (4) kALamAM varNanA svarUpa paryAyo, tathA (5) jIvamAM daSTi (= zraddhA = samyagdarzana), darzana, jJAna, ajJAna vagere paryAyo e amUrtajIvadravyanA svabhAvaparyAya kahevAya. temaja jIvamAM AhArAdi saMjJA, bhAvalezyA, krodhAdi kaSAya, viSayAsakti, rati, arati, harSa, zoka 1. sarvadravyaparyAyAH samAsataH triMzad anena vidhinA - guruH, laghuH, gurulaghuH, agurulaghuH - ete catvAraH; paJca varNAH, dvau gandhau, paJca rasAH, aSTau sparzAH, anitthaMsthasaMsthAnasahitAni SaT sNsthaanaani| ete mUrttadravye sarve smbhvnti| amUrttadravyeSu agurulaghuzcaivaikaH paryAyaH smbhvti| atra caikaikasmin bhede anantAH bhedAH sambhavanti /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22380 dravya-paryAyayoH vAstavo'bhedaH asvAbhAviko bhedaH / 14/18 -kaSAya-viSayA''sakti-ratyarati-harSa-zokAdayaH sarve amUrttadravyasvabhAva-vibhAvaparyAyAH tu bhagavatIsUtraprathamazataka-tavRttyoH (bha.sU.1/9/73) anusAreNa agurulaghuparyAyeSu antarbhAvanIyAH iti zvetAmbarAmnAyo vibhaavniiyH| taduktaM bhagavatIsUtre '"bhAvalesaM paDucca cutthpdennN| evaM jAva sukkalesA / diTThI-dasaNa che. nAga-3nnA-HUT ghaDatyapa dhyAno..." (ma.phU.7//73 pR.16) rUti pUrvot (10/11) ma atrAnusandheyam / 'cautthapadeNaM = agurulaghu-paryAyalakSaNena cturthpden'| vastutaH paryAyA api dravyebhyo nA'tiricyante / taduktam AcArAGgacUrNau tRtIyA'dhyayane "pajjavA davvANi ceva" (AcA.1/3/1/sU.109 cU.) iti / yathoktaM nayarahasye'pi "dravya-paryAyayoH vAstavo'bheda re gvA sathA-saMjJA-nakSana-vAryamevAtu tu svAbhAviko meva" (na.ra.pR.21) tiA tatazva dravya-guyorapi vAstavo'bheda eva / taduktam adhyAtmasAre "ghaTasya rUpamityatra yathA bhedo vikalpajaH / Atmanazca guNAnAJca tathA bhedo na tAttvikaH / / " (a.sA.18/9) iti dravyA'bhinnaparyAyA'bhinno guNo dravyAdapi abhinna iti abhedanayArpaNayA siddham / vagere paryAyo e amUrtajIvadravyanA vibhAvaparyAya kahevAya. bhagavatIsUtranA prathama zatakanA navamA udezAmAM tathA tenI vyAkhyAmAM jaNAvela che ke "sarva amUrta dravya agurulaghu hovAthI amUrta dravyanA tamAma paryAyo agurulaghuparyAyasvarUpe jANavA." te mujaba amUrta dravyanA uparokta svabhAvaparyAyo ane vibhAvaparyAyo agurulaghuparyAyamAM aMtarbhAva pAme che. AthI teno asamAveza thavAnI Apattine koI avakAza nathI. A mujaba zvetAMbara AmnAya che. bhagavatIsUtranA pUrvokta (10/19) saMdarbhamAM jaNAvela che ke 'bhAvalezyAne AzrayIne agurulaghuparyAyasvarUpa cothA padathI jANavuM. A rIte zuklalezyA sudhI samajavuM. za daSTi, darzana, jJAna, ajJAna, saMjJA padArthane cothA padathI jANavA." te aMge vibhAvanA karavI. B dravyAbhinna parathI abhinna guNa paNa dravyAtmaka Tii (vastu) vAstavamAM to paryAyo paNa dravyathI svataMtra = bhinna = atirikta nathI. tethI ja to AcArAMgasUtracUrNimAM jaNAvela che ke "paryAyo dravya ja che.' nayarahasyamAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje ja kahela che ke 'dravya ane paryAya vacce vAstavika to abheda ja che. (1) saMkhyAbheda, (2) saMjJAbheda, (3) lakSaNabheda ane (4) kAryabheda dvArA dravya-paryAya vacce je bheda jaNAya che te svAbhAvika nathI.' matalaba ke dravya-paryAya vacceno bheda kRtrima = kAlpanika = aupacArika ja che. dravya-paryAya vacce abheda hovAthI dravya-guNa vacce paNa vAstavamAM abheda ja che. kAraNa ke guNa-paryAya paraspara bhinna nathI. tethI ja adhyAtmasAramAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jaNAvela che ke "jema "ghaTanuM rUpa' - A sthaLe ghaTa ane rUpa vacce je bheda jaNAya che, te vikalpajanya = vaikalpika = kAlpanika che. tema AtmA ane tenA guNo vacce jaNAto bheda tAttvika nathI." Ama dravyaabhinna paryAyathI abhinna hovAthI guNa dravyathI paNa abhinna ja che - tema abhedanayanI arpaNa karavAthI siddha thAya che. 1. bhAvalezyAM pratItya caturthapadena / evaM yAvat zuklalezyA / dRSTi-darzana-jJAnA'jJAna-saMjJAH caturthapadena jJAtavyAH / 2. paryava drathati vaivA.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/18 * jinavacanarakSAdiprabhAvaprarUpaNam / 2239 ___ prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - atitucchabuddhigrastaiH samaM vAdAdikaraNe samaya-zaktyAdidurvyayaM vinA na kimapi stphlmvaapyte| ataH teSAM sadA upekSA kaaryaa| evaM pAvanA''gamikaparamparA'palApocchedAdiparAyaNA abhiniviSTAstu madhyasthadhiyA yathAvasaraM nirAkAryA api| itthameva jinavacanarakSA-viniyogAdiH smpdyte| tatprabhAvAcceha paratra ca pAramezvarapravacanaprabhAvanAkaraNasaubhAgyaM jinazAsanA''gama-sadguru-saMyamAdikaM copalabhyate iti dhvnyte'tr| tatazca "puNarabhilAsA'bhAvA, siddhANaM savvakAligI puNa saa| egatiyA ya accaMtigA ya tA tesi paramasuhaM / / " (saM.ra.zA.9722) iti ke saMvegaraGgazAlAyAM jinacandrasUripradarzitaM siddhasukhaM sulabhaM syAt / 'sA = autsukyanivRttiH', ziSTaM Ni paSTaT14/18I. zaktinA durthacathI bacIe che AdhyAtmika upanaya - atyaMta tuccha buddhivALA loko sAthe vAdavivAda karavAmAM Ave to samaya, zakti vagerenI nukasAnI sivAya bIjuM koI sAruM tAttvika phaLa AvavAnI AzA rAkhI zakAtI nathI. tethI ati tuccha mativALA jIvonI kAyama mATe upekSA karavI joIe. tathA pavitra Agamika paraMparAno apalApa ke uccheda karavA mATe taiyAra thayelA kadAgrahI jIvonA kadAgrahanuM to madhyastha bhAve avasare nirAkaraNa paNa karavuM joIe. A rIte karavAmAM Ave to ja jinavacananI rakSA ane jinavacanano viniyoga thaI zake che. AnA prabhAve ApaNane A lokamAM ane paralokamAM kharA arthamAM zAsanaprabhAvanA karavAnuM saubhAgya paNa prApta thAya che tathA jinazAsana, jinavacana, sadguru, saMyama vagerenI prApti thAya che. A hakIkata paNa ADakatarI rIte ahIM sUcavAyela che. tathA te saMyamAdinA baLathI saMvegaraMgazALAmAM varNavela siddhasukha sulabha bane. tyAM zrIjinacandrasUrijIe jaNAvela che ke "siddha bhagavaMtone pharIthI kyAreya IcchA UbhI thatI nathI. tethI temanI pAse je autsuktanI nivRtti che, te sarvakAlIna che, aikAntika = avayaMbhAvI che tathA Atmattika = saMpUrNa che. tethI siddha bhagavaMto pAse paramasukha hoya che." (14/18) lakhI rAkho DAyarImAM.....ka * sAdhanAmAM ghaNI pUrvazarata hoya che. dA.ta. vidyA, maMtra, yoga, upAsanAmAM koI pUrvazarata hotI nathI. dA.ta. bhaktiyoga. 1. punarabhilASA'bhAvAt siddhAnAM sarvakAlikI punaH saa| aikAntikI ca AtyantikI ca tataH teSAM paramasukham / /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2240 * naya-nikSepa-pramANaiH tattvavibhAvanA 0 14/19 je dina dina Ima bhAvasthaI, dravyAdi vicAra; te lahasyaI ja saMpadA, sukha saghalAM sAra ll14/1lA (245) zrI jina. jeha e arthavicAra' (Ima) dina dina prati nitya nitya (dravyAdika) dravya-guNa-paryAya vicArarUpa bhAvasthaI, teha jIva prANIo yazanI saMpadA pAmasyaI. tathA saghalAM (sAra) sukha (lahasyaI=) pAmasya) prakRtAbhyAsaphalaM prakaTIkaroti - 'ya' iti / ___ yo hyevaM pratidivasam, vibhAvayiSyati dravyAditattvam / sa lapsyate nanu suyaza:sampadaM sukhaJca sarvaM khalu / / 14/19 / / prakRte daNDAnvayastva m - yaH hi evaM pratidivasaM dravyAditattvaM vibhAvayiSyati sa nanu suyazaHsampadaM sukhaJca sarvaM khalu lapsyate / / 14/19 / / eka "seyaMbaro ya AsaMbaro ya buddho ya ahava anno vaa| samabhAvabhAviappA, lahei mukkhaM na saMdeho / / " ka (sa.sa.2) iti sambodhasaptativacanAd yaH anirdiSTanAmA anirdiSTasampradAyaH anirdiSTaliGgaH AtmArthI Ni hi evaM = pradarzitapaddhatyA naya-pramANAbhyAm upalakSaNAd nikSepatazca pratidivasaM = nityaM dravyAditattvaM kA = dravya-guNa-paryAyaparamArthaM sudIrghAbhyAsena vibhAvayiSyati madhyasthadhiyA saH nanu iti nizcaye, dravyAnuyogagocarasUkSmataTasthaparijJAnaprasUtAM sva-parayoH AdhyAtmikalAbhakAriNIM suyaza:sampadaM pravacanarakSA avataraNikA :- prastuta abhyAsanA phaLane graMthakArazrI AgaLanA zlokamAM pragaTa kare che : zlokArthI :- A pramANe je jIva roja dravyAdi tattvanI vicAraNA karaze te kharekhara suyazanI saMpattine ane tamAma sukhane cokkasa prApta karaze. 14/19) ja mAtra nAma-vezathI kAma na thAya , vyAkhyArthI :- "zvetAMbara hoya ke digaMbara, bauddha hoya ke anya koI hoya - je paNa potAnA AtmAne sa samabhAvathI bhAvita kare che, te mokSane meLave che. A bAbatamAM saMdeha nathI" - A pramANe saMbodhasaptatimAM ja kahela che. tene anusarIne ahIM mULa gAthAmAM "" zabda dvArA je AtmArthI jIvano ullekha karela che, Cii tenA nAmano ke saMpradAyano ke liMgano nirdeza karavAmAM Avela nathI. tenAthI e sUcita thAya che ke game te nAmane dharAvanAra, game te saMpradAyamAM rahenAra ke game te liMgane (= sAdhuveSAdine ke puMliMga, strIliMga che vagere liMgane) dhAraNa karanAra AtmArthI jIva A graMthamAM jaNAvelI paddhati mujaba naya-pramANa anusAra tathA upalakSaNathI nikSepa anusAra roja sudIrgha abhyAsapUrvaka dravya, guNa ane paryAyanA paramArthanI madhyastha buddhithI vizeSa rIte bhAvanA karaze te kharekhara dravyAnuyogaviSayaka sUkSma ane taTastha buddhithI utpanna thanAra suyazanI saMpattine avazya prApta karaze. A suyazasaMpatti svane ane parane AdhyAtmika lAbhane karAvanAra jANavI. dravyAnuyogano abhyAsI jinazAsananI rakSA ane prabhAvanA vagere paNa kare che. tethI tenA nimitte 8 B(2)mAM "abhyasaI" pATha. * pustakomAM "vicAra" pATha nathI. ko. (9)mAM che. .. cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che. je phakta lA.(2)mAM jIva prANIo pATha. 1. zvetAvaragjha sAvarazna yuddhannAthavA anya vI. samabhAvabhAvitAtmA labhate mokSaM na sandehaH / /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/19 * nayAdibhAvanayA tattvopalabdhiH / 2241 nizcaye. 'ehavo zrIjinavANIno mahimA jANavo. 14/1lA -prabhAvanAdijanyaM sukhaJca sarvam = ihalaukika-pAralaukikabhedabhinnaM kuzalAnubandhipuNyodayajanyakarmakSayajanyabhedabhinnaM vA khalu lapsyate, jinamatasya yathocitasarvanaya-nikSepAdisamanvayAtmakatvAt, pa paripUrNatvAt, atyantaM niravadyatvAcca / taduktaM vizeSAvazyakabhASye '"savvanayamayaM jiNavayaNamaNavajjamaccaMtaM" / (vi.A.bhA.72) iti / etAdRzajinamatAnusaraNenaiva pAramArthikatattvopalabdhiH sambhavati, nAnyathA / taduktaM dravyasvabhAvaprakAze "Nikkheva Naya pamANaM NAdUNa bhAvayaMti je taccaM / te tatthataccamagge lahaMti laggA hu tatyAM taDvI" (z.sva.pra.282) tiA parvanakSaNo ninavanAmAvo zeyaH | prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - dravyAnuyogAbhyAsAd AtmArthinaH prajJA sUkSmazuddhAtmadravya ke -guNa-paryAyagrahaNe paTvI madhyasthA ca bhvti| tatprabhAvAcca dravyAnuyogamImAMsA suyazaH prApayati / / tatazcAnye saukaryeNa dharmamArge sthApyante / 'madIyaM nAma suprasiddham, ahaJcaitAdRzA'kRtyakArI syAM / tarhi anye dharmazraddhAbhraSTAH syuH' iti vimRzya prathitakIrtiH dravyAnuyogAbhyAsI kukarmodayena jAyamAnaM kA kupravRttivicAraM pratiruNaddhi / itthaM yazaH sva-parAdhyAtmikonnatikAraNatayA suyazorUpeNehopadarzitam / A-loka ane paraloka vagere saMbaMdhI tamAma sukhane te prApta karaze. athavA puNyAnubaMdhI puNyodayajanya sukha ane karmakSayajanya sukha AvA prakAranA sarva sukhone te prApta karaze. kAraNa ke jinamata haMmezA yathocita rIte sarva naya, sarva nikSepa vagerenA samanvayAtmaka che, paripUrNa che tathA atyanta nirdoSa che. A vAtane jaNAvatA vizeSAvazyakabhASyamAM jaNAvela che ke "sarvanayamaya jinavacana atyanta nirdoSa che. AvA jinamatane sAcI rIte anusaravAthI ja pAramArthika tattvanI upalabdhi saMbhave che, bIjI koI rIte nahi. tethI to dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke "nikSepa, naya ane pramANane jANIne je tattvanI bhAvanA kare che che te vAstavika tattvanA mArgamAM lIna banI pAramArthika tattvane prApta kare che." suyazaprApti ane tattvaupalabdhi e kharekhara jinavacanano prabhAva jANavo. 6 tattvavicAraNAthI caza nahi, suyaza meLavo , AdhyAtmika upanaya :- dravyAnuyoganA abhyAsathI buddhi sUkSma thAya che ane zuddha evA Atmadravya -guNa-paryAyane grahaNa karavAmAM paTu = kuzaLa bane che. tathA AtmArthI jIva dravyAnuyogano abhyAsa kare to tenI prajJA taTastha = madhyastha paNa bane che. AvI sUkSma ane madhyastha buddhinA prabhAve dravyAnuyoganI vicAraNA suyazane = suMdara yazane apAve che. A yazanA kAraNe bIjA jIvone dharmamArge saraLatAthI joDI zakAya che. temaja koIka nabaLA karmanA udayathI ApaNane kharAba pravRtti karavAno vicAra jAge to tenAthI aTakavAnuM baLa paNa suMdara yazanA prabhAve prApta thAya che. matalaba ke "mAruM nAma ATaluM prasiddha che ane huM AvuM kAma karIza to lokone dharma pratyenI zraddhA uThI jaze' - AvuM vicArI dravyAnuyogaabhyAsI akArya karavAthI pAcho phare che. A rIte yaza-kIti sva-parane A -parane AdhyAtmika lAbha '... citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. lA. (2)mAM che. 1. sarvanAmAM binavavanamanavacamatyanta- 2. nile nAM pramANaM jJAtvA bhAvayanti ye tattvam / te tathyatattvamArge labhante lagnA khalu tathyaM tattvam / /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2242 0 mohakSayajasukhado dravyAnuyogaparAmarza: 0 14/19 sAtavedanIyakarmajanyaM sukhaM tu labhyata eva, mohanIyakarmakSayajanyamapi sukhamavazyaM dravyAnuyogaparAmarzazIlena labhyate / etAvatA nityaM dravyAnuyogaH parAmRzya iti suucyte| kintu dravyAnuyogapradarzitayuktisandohamAtraparatayA na bhAvyam apitu nijavizuddhAtmatattvAnubhavA'vicchedakRte'nArataM yatanIyam / taduktaM jJAnasAre adhyAtmopaniSadi ca "atIndriyaM paraM brahma, vizuddhAnubhavaM vinaa| zAstrayuktizatenA'pi na gamyam" (jJA.phA.ra6/rU + .3.2/27) tiA tavattAt yAtmazuddhipara jhAjhIyAM "to vese te sarve nAga -dasaNasanniyA / saMsArapAranitthinnA siddhiM varagaI gayA / / " (utta.36/67) iti uttarAdhyayanasUtroktA siddhigatiH ku, tUrNaM prApyate / / 14/19 / / rNi iti zrIvardhamAnataponidhi-nyAyavizArada-svargasthagacchAdhipatizrImadvijayabhuvanabhAnusUrIzvaraziSyaratna padmamaNitIrthoddhAraka-pArthaprajJAlayatIrthapreraka-paMnyAsapravarazrIvizvakalyANavijayagaNivaraziSya muniyazovijayagaNiracitasya dravya-guNa-paryAyarAsAnusAriNo dravyAnuyogaparAmarzasya parAmarzakarNikA'bhidhAnAyAM svaracitavRttau caturdazazAkhAyAM paryAyapratipAdananAmakaH caturdaza adhikaarH||14|| apAvanAra hovAthI yazanuM "su" evuM vizeSaNa ahIM lagADavAmAM Avela che. zAtAvedanIya vagerenA udayathI utpanna thanAruM sukha to tene maLe ja che paraMtu mohanIya karmanA kSaya vagerethI utpanna thanAruM sukha paNa te avazya prApta kare che. AvuM jaNAvavA dvArA dravyAnuyoganI nitya vicAraNA karavA mATe ahIM AdhyAtmika preraNA graMthakArazrIe karela che. paraMtu dravyAnuyogasaMbaMdhI je je yuktio ahIM darzAvela che, temAM ja mAtra gaLADUba na banavuM. paraMtu potAnA vizuddha AtmatattvanA anubhavano pravAha alita C na thAya, te mATe satata prayatna karavo. kAraNa ke jJAnasAramAM tathA adhyAtmaupaniSamAM mahopAdhyAyajI - mahArAje jaNAvela che ke "IndriyothI jANI na zakAya evo zuddha AtmA, vizuddha anubhava sivAya, zAstronI seMkaDo yuktiothI paNa jANI na zakAya." te vizuddha svAnubhavanA baLathI potAnI Atmazuddhi parAkASThAne pAme to uttarAdhyayanasUtramAM darzAvela siddhagati jhaDapathI prApta thAya che. tyAM siddhagati aMge jaNAvela che ke "jJAna-darzanaupayogavALA, saMsAranA pArane pUrNatayA pAmelA te tamAma siddha bhagavaMto lokanA eka bhAgamAM zreSTha siddhigatine pAmelA che." (14/19) pUjyapAda vardhamAnataponidhi nyAyavizArada sva. gacchAdhipati zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pUjyavarya padmamaNitIrthoddhAraka pArzvaprajJAlayatIrthapreraka paMnyAsapravara zrI vizvakalyANavijayajI gaNivaranA ziSyANa muni yazovijaya gaNI dvArA svaracita dravyAnuyogaparAmarza' (dravya-guNa-paryAyarAsa anusArI) graMthanI parAmarzakarNikA' nAmanI svaracita vRttinA karNikAsuvAsa" nAmanA gujarAtI vivaraNamAM paryAya pratipAdana' nAmano caudamo adhikAra pUrNa thayo. caudamI zAkhA samApta che 1. lokaikadeze te sarve jnyaan-drshnsNjnyitaaH| saMsArapAranistIrNAH siddhiM varagatiM gtaaH||
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2243 3 zAkhA - 14 anuprekSA che pra.1 nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. vyaMjanapugalaparyAyanA avAMtara prakAra sadRSTAMta ane sahetu jaNAvo. 2. devasenajIprarUpita sajAtIya vagere cAra paryAya sadaSTAMta samajAvo. 3. vyaMjanaparyAya tiryaksAmAnya svarUpa che. kevI rIte ? vividha graMthanA AdhAre samajAvo. 4. ekatAdi cha prakAranA paryAyonA nAma ane vyAkhyA jaNAvo. 5. dharmAstikAyane AzrayIne "paryAyanI chaNAvaTa karo. 6. vyaMjanaparyAyanI samajaNa tenA prakAra ane daSTAMta dvArA Apo. 7. "ekatvane ane saMkhyAne eka ja mAnI na zakAya' - tenuM kAraNa jaNAvo. 8. arthaparyAyanA saMdarbhamAM kevalajJAna ane sUkSmasaMparAya guNasthAnakanI samIkSA rajU karo. 9. arthaparyAyane vize sabheda, sadaSTAMta mAhitI Apo. pra.2 nIcenA praznonA saMkSepathI javAba Apo. 1. "zRMgagrAhikA' nyAya samajAvo. 2. parasApekSatvane ja azuddha dravyavyaMjanaparyAyanuM niyAmaka mAnI zakAya. zA mATe ? 3. paryAyane guNano vikAra kahI na zakAya - samajAvo. 4. vyaMjanaparyAyanI ane arthaparyAyanI vyAkhyA jaNAvo. 5. arthaparyAya cirakAlasthAyI nathI - samajAvo. 6. AlApapaddhati graMthane AdhAre paryAyanA prakAro ane avAMtara prakAro jaNAvo. 7. agurulaghuparyAyanA bAra bheda jaNAvo. 8. paramANune vibhAgajAta paryAya zA mATe kahela che ? 9. AtmAnA ATha prakArane jaNAvo. 10. dharmAstikAyamAM azuddha arthaparyAya saMbhavI zake ke nahi ? zA mATe ? pra.3 vAkya sAcuM che ke khoTuM ? khoTuM hoya to sudhArIne lakho. 1. je paryAyamAM ekadravyajanakaavayavasaghAtatva hoya tene zuddhadravyavyaMjanaparyAya tarIke samajavA. 2. saMyoga guNa che, paryAya nathI. , 3. paryAyazabdo dvArA jenuM pratipAdana thaI zake te badhA vyaMjanaparyAya kahevAya. 4. AkRti e guNa che. 5. sUtraparyAya, arthaparyAya ane vyaMjanaparyAya - A rIte paryAya trividha che. 6. ghaTa vagereno suvarNAdidhAtumaya paryAya te guNaparyAya che. 7. kaSAyAtmA e azuddhaguNavyaMjanaparyAya che.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2244 8. agurulaghu paryAyamAM saMkhyAtabhAgavRddhi saMbhavI zake che. 9. thoDo samaya rahenAra kSaNasaMtati RjusUtranayane mAnya nathI. 10. saMyoga ane vibhAga ubhayatra rahe che. pra.4 yogya joDANa karo. 1. anabhilAkha bhAva (1) viSaya-viSayano abheda 2. abhayadevasUri mahArAja (2) ekAWvAcaka 3. svabhAvaguNaparyAya (3) ekano bhAva = ekatva 4. zAMtisUri mahArAjA (4) arthaparyAya 5. uttarAdhyayana sUtra (5) "puruSa' zabda e vyaMjana paryAya 6. bhAsarvajJa (6) matijJAna 7. sAropA lakSaNA (7) kevaLajJAna 8. paryAyazabda (8) eka ane abhinna paryAyavAcI 9. vibhAvaguNaparyAya (9) dharmAstikAyanA azuddha paryAya nathI 10. digaMbara (10) mokSamArgarati pra.5 khAlI jagyA pUro. 1. ----- vijAtIya dravyaparyAya kahevAya. (yaNuka, manuSya, matijJAna). 2. vyaMjanaparyAyo vastunA ---- paryAya che. (sthUla, sUkSma, upacarita) 3. ----- sUtramAM sayogI bhavastha kevaLInA be prakAra batAvela che. (bhagavatIjI, AcArAMga, sthAnAMga) 4. dharmAstikAyama gatinimittatva pariNAma te ---- nimittaka arthaparyAya jANavo. (sva, para, sva -paraubhaya) 5. dharmImAM guNadharma hoya to temAM ---- anyathApaNuM Ave. (bhAvAtmaka, dravyAtmaka, ubhayAtmaka) 6. "vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya zakti ane vyakti ubhayarUpa che' - A ----- nuM vacana che. (abhayadevasUrijI, zAMtisUrijI, bhAsarvaza) 7. ----- vibhAvaarthaparyAyamAM AvI zake. (samyakta, mithyAtva, mizradaSTi) 8. gatikAraNatva ----- no svaparyAya che ane ----- no paraparyAya che. (dharmAstikAya, adharmAstikAya, ubhaya). dharmAstikAyanI AkRti te teno ----- vyaMjanaparyAya che. (zuddha, azuddha, mizra) ? noMdha :- prastuta anuprekSAnA uttaro mATe juo - bhAga 7, pariziSTa - 17.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ yonayogaparAmarzI zAkhA- 115 jJAnanAda jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya zAnamAhAtmya zAnamAhAtmya zAnamAhAtmya ll s saMgamails pens elebs jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya zAnamAhAtmya zAnamAhAtmya zAnamAhAtmya zAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya zAnamAhAtmya [me>s ell-s refun#I& [lD[ jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya jJAnamAhAtmya lis namA
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamAhAtmyam dravyAnuyogaparAmarza: zAkhA-99 ML-DIO Tala (hajlah-ale-1295
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ C dravyAnuyogamAhAtmyam (15/1-1) zrotRlakSaNanirdezaH (15/1-2) jJAnasya mahattA khadyota - darduradraSyantau ca (15/1-3,1-4,1-5) jJAnasya ekAdaza prakAzaH (15/1-5) aikAntikA''tyantikakalyANanirdezaH (15/1-5) zAkhA - 15 : jJAnamAhAtmyam akaraNaniyamaH (15/1-6) trividhavaiyAvRttyanirUpaNam (15/1-6) jJAnasya kriyA'pekSayA mahattvam (15/1-7) kevalisamo gItArthaH (15/1-7) jJAnamAhAtmyam (15/1-8) upamayA jJAnamAhAtmyam (15/2-1) jJAninizritA'jJAnI api mArgasthaH (15/2-2) unmArgagAminIvaparicayaH (15/2-3,2-4) bahirmukhi- pApazramaNayoH paricayaH (15/2-5) bAhyakriyAmAtrakAriNAM saMyamA'saphalatA (15/2-6) svotkarSarasikAH guNa-doSavivekazUnyAH (15/2-7) mAyinAM guNAH doSarUpAH (15/2-8) jinazAsanamahattA (15/2-9) pArzvasthAdiparicayaH (15/2-9) gItArtha-jJAnivacanamAhAtmyam (15/2-10) icchAyoganirUpaNam (15/2-11) saMvignapAkSikasya jJAnayogamukhyatA ( 15/2-12) zramaNopAsaka-sAdhvoH jJAnAdeH mukhyAmukhyatvam (15/2-12) jJAnamukhyatAkhyApanaparANi AvazyakAdivacanAni (15/2-13)
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2246 - TUMkasAra .: zAkhA - 15 : ahIM graMthakArazrI dravyAnuyoganA mAhAbhyane jaNAve che. dravyAnuyoga e jinavacanamAM sArabhUta hovAthI tenA UMDA abhyAsanI jhaMkhanA rAkhavI.(15/1-1) zrotA traNa prakAranA hoya che. bAla jIva bAhya vezane juve che. madhyamabuddhivALA kriyAmAM tatpara che. uttama puruSa jJAnanA rasiyA che. ApaNo naMbara uttama puruSamAM joDavo joIe. (15/1-2) | kriyA AgiyA jevI ane jJAna sUrya jevuM che. Ama kriyA karatAM jJAna caDhiyAtuM che. (15/1-3) kriyAthI thato karmanAza deDakAnA cUrNa jevo che, jemAMthI pharI deDakA pedA thAya. jJAnathI thato karmanAza deDakAnI rAkha jevo che. temAMthI deDakA ( karmo) pedA thatA nathI. mATe jJAnamAM yatna karavo.(15/1-5) samyagu jJAna Ave pachI jIva kyAreya mithyAtva vagerenI utkRSTa sthiti bAMdhato nathI. (15/1-6) saMvigna utkRSTa gItArtha ane kevaLajJAnI - banne tattvopadezaka jJAnanI apekSAe samAna ja che" - AvuM bRhatkalpabhASyanuM vacana jANI jJAnanI zreSThatAne samajavI.(15/1-7) jJAna AtmAno zreSTha guNa che. te bhavasAgara taravA mATe vahANa che tathA miththAbuddhirUpI aMdhakArano nAzaka mahAprakAza che. (15/1-8) je jJAna ane kriyA bannemAM udyamI che temanA guNAnurAga dvArA saguNo meLavavA.(15-1) jJAnamAM vikAsa na ja thAya to tevA sAdhu jo jJAnI gurune zaraNe rahI temanI bhakti kare to teo paNa mokSamArgamAM ja rahelA che. mATe jJAnanI avejImAM gurubhaktimAM tatpara rahevuM.(15/ra-2) mAtra bAhyavezadhArI haThavAdamAM Asakta sAdhu paramArthathI jinazAsanane pAmI zakatA nathI. (15/2-3) kapaTI jIvo potAnA doSanA badale gurunA doSone juve, temanI niMdA kare to pApazramaNa tarIke tenA jIvanamAM mAtra AtmaviDaMbanA ja rahe che. mATe A bAbatamAM sAvadha rahevuM. (15/2-4) mAyAvI sAdhuo zAsanaprabhAvanAnA nAme svaprabhAvanA kare che. te pravRtti dUrathI ja tyAjya che. (15/2-5) bahirmukhI sAdhuo ajJAnInA ToLAmAM jIvIne aMdha vyaktinI jema bhavATavImAM paDe che.(15/2-6) potAnA utkarSane IcchatA jIvo bIjA guNavAnanI upekSA ane temanA nAnA doSonI niMdAmAM paDe che. paramArthathI teo potAnA ja paga para kuhADo mAre che. (15/2-7) tevA jIvo lokapriya ane guNapriya vyaktinA guNAnuvAda dvArA temanI vacce sthAna meLavavAno prayatna kare che ane te mATe mAyAnA zaraNe jAya che. (15/2-8) tevA sAdhu jinazAsanane nukasAna kare che. mATe temano tyAga karavo. (15/2-9) jJAnIvacanathI jhera paNa amRta bane. ajJAnInI vANInuM amRta paNa viSatulya che. (1pa-ra-10) je kriyAmAM pAchaLa hoya te jJAnane mukhya karIne saMsAra tare che. mATe kriyAmAM uNapa hoya to usUtraprarUpaNAthI bacI, namratA dvArA saMvignapAkSikapaNuM TakAvI mokSamArge AgaLa vadhavuM. (15/ra-11) zrAvaka pAse cAritra nathI. tethI te jJAnane mukhya banAve che. bhAvasAdhu to jJAna ane kriyA banne dvArA AgaLa vadhe che. (15/2-12) AvazyakaniryuktimAM "jJAna mukhya che' - tema jaNAvela che. tethI yathAzakti AcArapAlananI sAthe samyaga jJAna dvArA mokSamArge AgaLa vadhavuM. (15/2-13)
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ / dravyAnuyogaprarUpaNabIjopadarzanam / 2247 DhALa - 15 - duhA guru-zruta-anubhavabala thakI, kahio dravyaanuyoga; eha sAra jina vacanano, eha paramapadabhoga //15/1-1 (246) guru kahatAM guruupadeza, zrata = zAstrAbhyAsa, anubhavabala = "sAmarmayoga. (thakIka) tehathI eka dravyAnuyoga kahio. * dravyAnuyokAparAmarza. * zANA - 9% bhUmi. (mAryAndrA ). dravyAnuyo mAdAbhyamiti - "-zrute tiA guru-zrutAnubhavabalAt kathito dravyAnuyogaH suyogH| sa ca sAro jinavacasaH parapadabhoga iitiviyogH||15/1-1|| * dravyAnuyokAparAmarzavA * prakRte daNDAnvayastvevam - guru-zrutAnubhavabalAt suyogaH dravyAnuyogaH kthitH| sa ca jinavacasaH / sAra:, parapakvamo, tiviyo TET/9/9-9 ____ guru-zrutAnubhavabalAt = sadgurudevopadeza-svaparasamayAbhyAsa-svAnubhavasAmarthyasamavAyAt suyogaH Na = durlabhagranthibhedAdyantaraGgasAdhanatayA caraNa-karaNAnuyogAdiSu madhye zreSThaH yogaH dravyAnuyogaH kA zrIyazovijayavAcakavarya: mArugurjaragirA 'dravya-guNa-paryAyarAsa'prabandharUpeNa kthitH| tadanusAreNa cA # dravyAnuyogaparAmarzakaNikA suvAsa # paMdaramI zAkhAnI pUrvabhUmikA . avataraNikA - graMthakArazrI dravyAnuyoganA mAhAbhyanI prazaMsA kare che : zlokArca - gurudeva, zruta ane anubhava - A traNanA baLathI dravyAnuyoga nAmano suMdara yoga A rIte kahevAyo. te dravyAnuyoga e ja jinavacanano sAra che. dravyAnuyoga e ja paramapadano bhogavaTo ke che. tathA dravyAnuyoga e ja upadravano viyoga che. (15/1-1) A graMtharacanAnA traNa mukhya paribaLa che vyAkhyArtha - graMthibheda karavAnuM kArya varasonI sAdhanA pachI paNa atyaMta duSkara che. tethI graMthibheda zuM atyaMta durlabha paNa che. durlabha evA graMthibheda vagerenuM aMtaraMga sAdhana dravyAnuyoga che. tethI caraNa-karaNAnuyoga vagere cAreya anuyogomAM dravyAnuyoga e zreSTha yoga che. mahopAdhyAya zrIyazovijayajI gaNivare "mAru gurjara bhASA dvArA | 'apabhraMza bhASA dvArA "dravya-guNa-paryAya rAsa' nAmanA prabaMdha rUpe dravyAnuyoganuM nirUpaNa karela che. A nirUpaNa traNa paribaLanA AdhAre teozrIe karela che - (1) sadgurudevano upadeza, (2) svadarzananA ane paradarzananA zAstrono abhyAsa, (3) svAnubhavanuM sAmarthya. A traNeya umadA paribaLono * pustakomAM "vacananuM pATha. A.(1)no pATha lIdho che. je lA.(2)mAM "sAmagrIyoga' pATha.
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2248 __0 dravyAnuyogamAhAtmyadyotanam / za eha sarva aijinavacanano sAra chaI. eha ja paramapada kahiI mokSa, tehano bhoga chai. je mATaI 2 e dravyAdi vicAraI zukladhyAnasaMpadAI mokSa pAmiI. te satyArtha.* 15/1-1il pa 'smAbhiH dravyAnuyogaparAmarzanAmakaprabandharUpeNa sa eva sNskRtgiraa'nuuditH| zrIyazovijayavAcakakRtaM ga dravya-guNa-paryAyarAsastabakam anusRtyA'smAbhiH dravyAnuyogaparAmarzakarNikAbhidhAnA abhinavA saMskRtavyAkhyA ____ racitA, abhinavazAstrasandarbhA'bhinavatarkAdinA samarthitA, AdhyAtmikopanayAdidvArA saMvardhitA ca / sa ca dravyAnuyogaH jinavacasaH = jinAgamasya sAraH = navanItatulyo vrtte| ata eva ra dAnAdiprakaraNe sUrAcAryeNa "dravyAnuyogaH sakalAnuyogamadhye pradhAnaH" (dA.pra.5/86) ityuktam / ka dravyAnuyoga eva parapadabhogaH = mokSAnubhavaH, kAraNe kAryopacArAt, AdhyAtmikopanayAdigarbhitaNi rItyA dravyAnuyogavicAravimarzataH zukladhyAnasamprAptyA mokSopalabdheH / kA naya-pramANabodhavirahe dravyAdivastutattvAnupalambhena samyagdarzanamapi durlabham, kutaH punaH zukla samanvaya karIne teozrIe dravya-guNa-paryAyano rAsa' nAmanA prabaMdha rUpe dravyAnuyoganuM nirUpaNa karela che. tathA tene anusarIne ame prastuta dravyAnuyogaparAmarza' nAmanA prabaMdha rUpe te ja dravyAnuyoga saMskRta bhASA dvArA anuvAda rUpe jaNAvela che. tathA mahopAdhyAya zrIyazovijayajIracita dravya-guNa-paryAyarAsa-stabakane anusarIne ame (muni yazovijaya gaNIe) dravyAnuyogaparAmarzakarNikA' nAmanI nUtana saMskRta vyAkhyA racela che. temaja navIna zAstra saMdarbha, abhinava tarka vagere dvArA tenuM ame samarthana karela che. tathA AdhyAtmika upanaya vagere dvArA dravyAnuyoganuM ahIM saMvardhana paNa karavAmAM Avela che. # dravyAnuyoga e ja mokSasukhano AsvAda # ( .) te dravyAnuyoga jinAgamano sAra che. jema dahIMno-chAzano sAra mAkhaNa kahevAya, tema jinAgamano sAra dravyAnuyoga kahevAya che. tethI ja dAnAdiprakaraNamAM sUrAcAryajIe jaNAvela che ke "tamAma va anuyogamAM mukhya dravyAnuyoga che." (vyA.) *te dravyAnuyoga ja paramapada svarUpa mokSano bhogavaTo che'- AvuM vacana paNa kAraNamAM sa kAryano upacAra karIne kahI zakAya che. dravyAnuyoga kAraNa che ane mokSanI anubhUti = upalabdhi tenuM kArya che. AdhyAtmika upanaya AdithI garbhita rIte dravyAnuyogano vicAra-vimarza karavAthI zukladhyAnanI prApti thAya che. tenAthI kSapakazreNI mAMDI, kevalajJAna pAmI AtmA mokSane prApta kare che. Ama dravyAnuyoga kAraNa bane che ane mokSa tenuM kArya bane che. tethI kAraNamAM kAryano upacAra karIne mULa zlokamAM dravyAnuyogane ja mokSanA bhogavaTA svarUpe jaNAvela che. che nacabodha vinA samyagdarzana durlabha che (na.) nayano ane pramANano bodha jenI pAse na hoya tene dravya-guNa vagere svarUpa vastutattvanI yathAvasthita jANakArI maLI zakatI nathI. tethI te vyaktine samyagdarzana paNa durlabha che. to te vyaktine 8 B(2)mAM "jinavacana te vItarAgapraNIta mArganuM sAra' pATha. pustakomAM "vacananuM" pATha. A.(1)no pATha lIdho che. * * citadvayamadhyavartI pATha phakta pAli.mAM che.
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ /* muktilAbhakramaprakAzanam / 2249 dhyAnAdikam ? taduktaM dravyasvabhAvaprakAze "je NayadiTThivihINA tANa Na vatthUsahAvauvaladdhi / vatthusahAvavihUNA pa sammAdiTThI kahaM huMti ? / / " (dra.sva.pra.181) iti| prakRte kArya-kAraNabhAvastvevaM bodhyA - dravyAditattvagocarAd bhASA-lipyAdirUpAd dravyazrutAd apunarbandhakAdInAM vyavahArato bhAvazrutaM jAyate, tato / dehAtmabhedavijJAnopadhAyakaM naizcayikasamyaktvam, tata AtmatattvasaMvedanam, tatparipAkAt zukladhyAnAdi-ma dvArA kevalajJAnam, tatazcA'khilakarmakSayeNa paramAnandamayA muktiriti| taduktaM dravyasvabhAvaprakAzavRttau za uddharaNarUpeNa "davvasuyAdo bhAvaM, tatto bheyaM havei saMvedaM / tatto saMvittI khalu, kevalaNANaM have tatto / / " hai (dra.sva.pra.gA.297 vR.) iti / tato mokSArthibhiH dravyAnuyogo'vazyaM parizIlanIya iti siddham / ___ tathA dravyAnuyoga eva ItiviyogaH = samyagdarzanAdilakSaNasasyopadravakArisaMzaya-viparyayA'jJAnAdilakSaNamUSaka-zalabhAdyutpattivirahaH, tathAbhyAsasya tthaasNshy-vipryyaa'ndhyvsaayaadinivaarktvaat| kA zukladhyAna vagere to kyAMthI maLe? tethI ja dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM kahela che ke "je jIvo nayabodhazUnya che, teone vastunA svabhAvanI jANakArI paNa maLatI nathI. tethI vastusvabhAvabodharahita evA te jIvo samyagdaSTi to kaI rIte thAya ?' prastutamAM kArya-kAraNabhAva A rIte jANavo ke dravya-guNa-paryAyAtmaka tattva saMbaMdhI bhASA, lipi vagere svarUpa dravyazrutathI apunabaMdhaka vagere jIvone vyavahArathI bhAvazruta utpanna thAya che. te bhAvazrutathI naiRRyika samyagdarzana thAya che. te samakitathI zarIra ane AtmA - A banne vacce bhedavijJAna utpanna thAya che. temAthI AtmatattvanuM te jIvane saMvedana thAya che. tathA AtmatattvasaMvedana paripakva bane tyAre tenA prabhAve jIvane zukladhyAna-kSapakazreNi-prAtijajJAna vagere prApta thAya che. tathA te zukladhyAna vagere dvArA kevalajJAna maLe che. tyAra bAda sarva karmano kSaya thavAthI tenuM paramAnaMdamaya mukti maLe che. tethI ja dravyasvabhAvaprakAzavRttimAM eka uddhata prAcIna gAthA maLe che. temAM jaNAvela che ke "dravyaRRtathI bhAvakRta utpanna thAya. tenAthI graMthibheda thAya. tenAthI dehAtmabhedavijJAna pragaTe. tenAthI AtmatattvanuM saMvedana thAya. tenAthI kevalajJAna thAya.' tethI "mokSArthIe dravyAnuyogano abhyAsa karavo atyanta Avazyaka che' - tevuM siddha thAya che. | # dravyAnuyoga e ja upadravaviyoga che (tA.) dravyAnuyoga e ja upadravano viyoga che. jema khetaramAM ugela ghauM vagere dhAnyamAM uMdara, tIDa ke pataMgiyA vagere jIvAtono upadrava thAya to dhAnyano nAza thAya che. te ja rIte samyag darzana -jJAna-cAritramAM saMzaya, viparyaya, ajJAna vagereno upadrava thAya to samya darzana Adino nAza thAya che. Ama samyagdarzanAdi dhAnyanA sthAnamAM che. saMzaya, viparyAsa vagere uMdara vagerenA sthAnamAM che. dravyAnuyoga e ja samyagu darzanAdi svarUpa dhAnyamAM upadrava karanAra saMzaya, viparyaya, ajJAnAdi svarUpa uMdara, tIDa, pataMgiyA vagerenI utpattinA viraha svarUpa che. dravyAnuyogano tathAvidha abhyAsa tevA prakAranA saMzaya, viparyaya, anadhyavasAya vagerenuM nivAraNa kare che. tethI dravyAnuyogane ja saMzayAdinA 1. ye nayadRSTivihInAsteSAM na vstusvbhaavoplbdhiH| vastusvabhAvavihInAH samyagdRSTayaH kathaM bhavanti ? / / 2. dravyazrutAd bhAvam, tato bhedaM bhavati sNvedH| tataH saMvittiH khalu kevalajJAnaM bhavet ttH||
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2250 * sthAnAGgasUtrasaMvAdaH :/___ayaM ca dravyAnuyogaH sthAnAGgasUtre '"dasavidhe daviyANuoge pannatte, taM jahA - (1) daviyANuyoge, - (2) mAyALumo, () praThThiyAnumoro, (4) jharaNugoLa, (6) khritAmbite, (6) pavitAmAvate, che ? (7) vAdirAvAdire, (8) sAsatAsAsane, (1) tathALe, (10) satadhAne" (thA.phU.10/7ra6) rUti pUrva ___ dazadhA drshitH| dravyAnuyogavyAkhyA ca sthAnAGgasUtravRttau zrIabhayadevasUribhiH- "yad jIvAdeH dravyatvaM vicAryate saH za drvyaanuyogH| yathA dravati = gacchati tAn tAn paryAyAn, drUyate vA taiH taiH paryAyaiH iti dravyaM guNa _ -paryAyavAn arthH| tatra santi jIve jJAnAdayaH sahabhAvitvalakSaNAH gunnaaH| na hi tadviyuktaH jIvaH kadAcana 7 api sambhavati, jiivtvhaaneH| tathA paryAyAH api mAnuSatva-bAlyAdayaH kAlakRtAvasthAlakSaNAH tatra santi eva Ni iti| ataH bhavati asau guNa-paryAyavattvAt dravyam ityAdiH dravyAnuyogaH" (sthA.sU.10/726, vR.pR.828) iti evaM pradarzitA ityavadheyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - (1) gurUpadeza-zrutopadezAnubhavabalena kriyamANaM vastunirUpaNaM viyoga rUpe jaNAvavAmAM koI doSa nathI. 4 daza prakAranA dravyAnuyoga ja (.) A dravyAnuyoga sthAnAMgasUtramAM daza prakAre dekhADela che. te A pramANe "daza prakAre dravyAnuyoganI prarUpaNA karavAmAM Avela che. te A pramANe samajavI. (1) dravyAnuyoga, (2) mAtRkAnuyoga, (3) ekArthikAnuyoga, (4) karaNAnuyoga, (5) arpitAnarpitAnuyoga, (6) bhAvitAbhAvitAnuyoga, (7) bAhya-abAhyAnuyoga, (8) zAzvata-azAzvatAnuyoga, (9) tathAjJAnAnuyoga, (10) atathAjJAnAnuyoga." dravyAnuyoganI vyAkhyA ja | (dravyA.) sthAnAMgasUtravyAkhyAmAM zrIabhayadevasUrijIe dravyAnuyoganI vyAkhyA A pramANe jaNAvela te che ke "jIvAdimAM dravyatvanI je vicAraNA karavAmAM Ave te dravyAnuyoga kahevAya che. jema ke te-te paryAyone drave = pAme te dravya. athavA te-te paryAyo dvArA je prApta karAya te dravya kahevAya. matalaba ke guNa za -paryAyavALo padArtha dravya kahevAya. jIvadravyamAM jJAna vagere guNo sadA mATe sAthe ja rahetA hoya che. kAraNa ke jJAnAdizUnya jIva kyAreya paNa saMbhavato nathI. bAkI to temAMthI jIvatvano ja uccheda thaI jAya. tathA manuSyatva-bAlatva vagere kAlakRta avasthAsvarUpa paryAyo paNa te jIvamAM rahe ja che. AthI guNa-paryAyavALo hovAnA lIdhe jIva dravyAtmaka bane che. A pramANe jIvamAM dravyatvanI je vicAraNA karAya te dravyAnuyoga bane che." abhayadevasUrijIe darzAvela dravyAnuyoganI vyAkhyA prastutamAM khyAlamAM rAkhavI. ja Agamano sAra dravyAnuyoga ja AdhyAtmika upanaya :- (1) koI paNa padArthanuM nirUpaNa guru-upadeza, zrata-upadeza ane anubhavanA baLathI karavAmAM Ave to te nirUpaNa sabhya bane che, apratikSepya bane che. tethI uparokta traNeya 1. viSa dravyAnuyoga prAtaH, tat yathA - (2) dravyAnuyoga, (2) mAtRvAnuyoga, (3) pArthinuyoga, (4) rabaDanuyo, () pitADanarNitaH, (6) bhAvitASbhavitA, (7) vAhyaTgavAgha, (8) zAzvatADazAzvataH, (2) tathA jJAnam, (10) matathA jJAnam|
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2251 25/ 0 avaJcakayogasvarUpadyotanam / samyag bhvti| tatazcaitattritayasamanvayena AgamikapadArthapratipAdanaM kartavyamityupadizyate'tra / (2) pa takraM pItvA navanItakSepakaH baliSThaH yathA mUrkhatayA gaNyate tathA sugamam Agamamoghato'bhyasya dravyAnuyogAbhyAsakAtaraH prAjJo'pi mUrkhatayA gnnyte| (3) zIghramapavargopalabdhaye samyaktvAdibAdhakatattvApohAya ca dravyAnuyogAbhyAsaH na kevalameSTavyaH, api tu aavshyko'pi| etattritayaM ceta- sa sikRtya dravyAnuyogaparizIlanakAmanA kartavyA AtmArthinetyevamupadizyate'tra / yogadRSTilakSaNanijA''ntaracakSuSA sadgurugatA'saGgA'lipta-svastha-sarala-prazAnta-pavitra-tAraka -tRpta-vimala-virakta-cittavRttisandarzanalakSaNataH avaJcakayogataH samyagjJAna-sadAcArasamalaGkRtasvAnubhUtisampannasadgurumupalabhya tatsAnnidhye, naisargika-nIravasthale, jaghanyataH SaNmAsaM yAvad dhArmikasamArambha-lokasamparka paribaLono samanvaya karIne ja koI paNa zAstrIya padArthanuM nirUpaNa karavAnuM valaNa keLavavAnI pAvana preraNA A zloka dvArA prApta karavA yogya che. (2) chAza pIe ane dahIM-chAza valovIne kADheluM mAkhaNa pheMkI de tevo sazakta hojarIvALo koI paNa mANasa mUrakha gaNAya che. tema saraLa Agamano oghathI = sAmAnyataH abhyAsa kare paNa dravyAnuyogano abhyAsa zakti hovA chatAM na kare to tevA sAdhakanI gaNanA paNa mUrakhamAM thavA lAge che. (3) mokSane jhaDapathI meLavavA ane samyagdarzanAdinA bAdhaka tattvonuM nivAraNa karavA mATe paNa dravyAnuyogano abhyAsa mAtra IcchanIya nahi paraMtu Avazyaka paNa che. AvI traNeya bAbatane lakSamAM rAkhIne dravyAnuyogano UMDo abhyAsa karavAnI pratyeka AtmArthI jIve prabaLa jhaMkhanA rAkhavI joIe. Avo AdhyAtmika saMdeza A zloka Ape che. * sadgurusAnnidhyamAM graMthibheda karIe (vI.) upara mULa graMthamAM gurudevanA upadezathI dravyAnuyoganA nirUpaNanI vAta jaNAvI che, te che khUba mahattvapUrNa che. sAdhakajIvanamAM saddagurunuM khUba mahattva che. paraMtu gurudevane cAmaDAnI AMkhe bahArathI va! jovAnA badale yogadaSTisvarUpa potAnI AMtara cakSuthI temanA aMtaraMga svarUpanuM darzana karavuM. temanI asaMga ane alipta, svastha ane saraLa, prazAMta ane pavitra, tAraka ane tRpta, vimala ane virakta ra evI cittavRttinA jJAnacakSuthI darzana karavA e avaMcakyoga che. zAstrajJAnanA AdhAre nahi paNa AMtarika yogadaSTinA AdhAre avaMcakyoga pragaTe che. potAnI pAtratAnA-zuddhinA AdhAre sAdhaka saddagurunI pAtratAne -tArakatAne oLakhI zake che. samyapha jJAna ane sadAcAra - bannethI suzobhita ane svAnubhUtithI saMpanna evA saddagurune uparokta avaMcayogathI oLakhIne-meLavIne temanA ja pAvana sAnnidhyamAM graMthibheda vagereno tIvra puruSArtha karavo. zakya hoya to A puruSArtha naisargika ane nIrava sthaLamAM thAya to vadhu sAruM. jaghanyathI cha mAsa sudhI ahIM batAvyA mujaba niraMtara prayAsa karavo. A sAdhanA samaya daramyAna (1) dhArmika samAraMbho-Ayojano-kAryakramo na yojavA. (2) lokasaMparka - lokaparicaya TALavo. (3) haLavuM-maLavuM-pharavuM-binajarUrI vAtacIta vagere nirarthaka pravRttio choDavI. (4) vyartha vicAravAyu, kalpanAnA taraMgo, vikalponI hAramALA vageremAM aTavAI na javuM. ATalI sAvadhAnI A sAdhanA daramyAna rAkhavI. te samayagALA daramyAna paThana-pAThanAdimAM satata vyasta rahevAnA badale aMtaramAM zAstrasaMnyAsane
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2252 * nijaparamAtmapadaprAdurbhAvaH praNidhAtavyaH :/pa -nirarthakapravRtti-vyarthavicArAdiparihAreNa, antaH zAstrasannyAsamaGgIkRtya, rA, nijaparipUrNaparamAtmapadaprakaTIkaraNapraNidhAnapUrvaM svaprakRtiprekSaNa-nijAntaraGgabhAvaparIkSaNa-bhedavijJAna -nijazuddhAtmadhyAna-kAyotsarga-nijazuddhasvarUpAnusandhAnA'saGgasAkSibhAva-jJAtR- dRSTrabhAvAdyabhyAsabalena dehendriyo'ntaHkaraNa-vacana-vicAra-vikalpa-vibhAvapariNAma-zvAsocchvAsAdikriyA-karma -dehadharmAdibhyaH dhAraNa karavo. tyAre navA-navA zAstro vAMcavAmAM aTakavAnA badale jarUra paDe sadgurunA vacanAmRtonuM pAna karavuM. zAstravyasanI na banavuM. kAraNa ke A aMtaraMga sAdhanAmAM manane vicArothI, vikalpothI ke zAstrIya mAhitIthI bharavAnuM nathI paraMtu e tamAmathI khAlI karavAnuM che. 4 nava prakAre aMtaraMga puruSArtha karIe 4 (ni.) (1) zAstrasaMnyAsane svIkArIne pramAdane paravaza thavAnuM nathI ke gappA mAravAnA nathI paNa potAnA paramAtmapadane paripUrNapaNe pragaTa karavAnuM aMtaramAM daDha praNidhAna, prabaLa saMkalpa karIne potAnI mULabhUta prakRtine satata jovI. (2) potAnA aMtaraMga bhAvonuM vAraMvAra parIkSaNa karavuM. (3) "zarIrAdithI AtmA judo che' - tevA bhedavijJAnano niraMtara abhyAsa karavo. (4) nija zuddha AtmAnuM dIrgha kALa sudhI dhyAna karavuM. (5) roja trikALa ochAmAM ocho eka-eka kalAka kAyotsarga sAdhanA karavI. bapore bhojana pachI nidrAdhIna thavAnA badale UbhA-UbhA kAusagga karavo. kAyotsargamAM logassa vagere bolavAnA badale potAnA prazAMta-vItarAga-paramanirvikAra-niSkaSAya caitanyasvabhAvamAM sthira thavAno gurugamathI prayatna karavo e A sAdhanAmAM vadhu hitakArI che. (6) dhyAna, kAyotsarga sivAyanA samaye ke jIvananirvAha mATe jarUrI bhojanAdi pravRtti karavAnA samaye potAnA aNAhArI-asaMga-alipta-amUrta-akriya-anaMtAnaMdamaya zuddha = karmamukta caitanyasvarUpanuM anusaMdhAna vAraMvAra karatA rahevuM. dhyAna-kAyotsargAdi sAdhanA karatAM paNa bAkInA samayamAM je nija zuddhasvarUpanuM anusaMdhAna thAya tenuM mahattva anekagaNuM vadhAre che. te anusaMdhAnathI audayikabhAvasvarUpa jheramAM te ja samaye kSAyopathamika bhAvanuM amRta bhaLe che. te jheranI tAkAtane toDe che. (7) bhojana, zayana, halana-calana, vastraparidhAna, vAta-cIta, zravaNa, zaucakriyA, tattvaciMtana vagere pravRttimAM paNa kartutva-bhostRtvabhAvane choDI asaMga sAkSIbhAvano abhyAsa karavo. (8) aMtaramAM zuddha caitanyanA raMge raMgAyela AnaMda, zAMti, zItaLatA, prasannatA, svasthatA, haLavAza vagerenI je anubhUti thAya, teno bhogavaTo karavAmAM rokAvAnA badale 'huM AtmIya AnaMda, zAMti vagereno kevaLa jJAtA chuM - AvA jJAtAbhAvano dIrgha abhyAsa karavo. (9) "AtmIya AnaMda Adino huM mAtra dRSTA chuM - AvA daSTAbhAvano abhyAsa karIne te AnaMdAdimAMthI paNa nirlepapaNe pasAra thaI javuM. dehAdibhinna svarUpe AtmAne anubhavIe (re.) uparokta nava prakAranI sAdhanAno abhyAsa jema jema vadhato jAya tema tema te paripakva
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ / agretanaguNasthAnayoga-kSemAdikRte yatitavyam pRthaktayA svAtmAnam anubhUya granthibhedottarakAlInA'parokSasvAnubhUtimaya-naizcayika-bhAvasamyagdarzanasya pa yoga-kSema-zuddhi-vRddhikRte agretanaguNasthAnayoga-kSemAdikRte cA'navaratamAtmArthinA yatitavyam / tadbalena ca "mokSastvAtmavyavasthAnaM vyAdhikSayasamaM sukham " (vai.ka.la.8/376) iti vairAgyakalpalatAdarzitaM siddhasukhaM pratyAkSetratanuM sthAt |9/9-9 || lakhI rAkho DAyarImAM.....ja bane che, baLavAna bane che. tenA baLathI sAdhaka prabhu evo anubhava kare che ke '(1) zarIra, (2) Indriya, (3) aMtaHkaraNa, (4) vacana, (5) vicAra, (6) ISTAniSTa vikalpa, (7) rAgAdi vibhAva pariNAmo, (8) zvAsa-ucchvAsa Adi kriyA, (9) jJAnAvaraNAdi karma tathA (10) roga, ghaDapaNa, kALAza-ujaLAza-lAMbA-TUMkApaNuM vagere dehadharmo AdithI huM to tadana nirALo chuM, judo chuM, chUTo chuM' - Avo anubhava karIne samyagdarzananI prApti, sthiratA, zuddhi, vRddhi mATe AtmArthIe atyaMta prayatna su karavo. ahIM je samakitanI vAta cAlI rahI che, te graMthibheda pachI pragaTa thanAra naiRRyika (= tAttvika) samyagdarzananI vAta samajavI. te aparokSa svAnubhUtimaya bhAva samyagdarzana che. tathA samatiprApti pachI paNa A ja dizAmAM AgaLa vadhIne upara-uparanA guNasthAnakanI prApti, sthiratA, zuddhi ane sa vRddhi mATe AtmArthI jIve satata atyaMta prayatna karavo. kSaNavAra paNa pramAda na karavo. vartamAna kaLiyugamAM ochAmAM ocho cha mAsa sudhI Avo puruSArtha AtmajJAnInI nizrAmAM dRDhapaNe karavAmAM Ave to prAyaH graMthibheda thaI ja jAya. paraMtu rAta-divasa uparokta sAdhanAmAM lAgyA rahevuM paDe. divasamAM be-cAra kalAka sAdhanA ane bAkInA samayamAM pramAda, ALasa, bahirmukhatA vagere cAlu rahe to prayojananiSpatti na thAya. bhavasAgaranA kinAre AvelA sAdhakane mohanA mojA tANIne DUbADI de che. AvA aMtaraMga daDha udyamanA baLathI vairAgyakalpalatAmAM darzAvela siddhasukha khUba najIka Ave. tyAM siddhasukhane jaNAvatA kahela che ke 'AtmAmAM pUrNatayA rahevuM te mokSa che. (dIrghakAlIna sarva) rogano uccheda thavAthI jema rogIne sukha maLe che, tema karmarogano uccheda thavAthI AtmasvAsthyasvarUpa pUrNa sukha tamAma muktAtmA pAse hoya che.' (15/1-1) * vAsanA haThIlI che, potAnuM dhAryuM karavA tatpara che. dhAraNAmukta upAsanA AjJAMkita che. 2253 * sAdhanAnuM cAlakabaLa zakti che. dA.ta. bAhubalI muni upAsanAnuM cAlakabaLa bhakti che. dA.ta. sulasA rA ma
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2254 * budhajanasvarUpopadarzanam / 8/-2 eha dravyAnuyogamAMhi je raMga dharaI, teha ja paMDita kahiI" - evo artha abhiyukta sAMi samarthaI chaI - madhyama kiriyArata huI, bAlaka mAnaI liMga; SoDazakaI bhAkhiuM dhuraI, uttama jJAna suraMga /15/1-ra (247) SoDazakavacanaM cedam - "bAlaH pazyati ligaM madhyamabuddhirvicArayati vRttam / pAmatAM tu vudha parIkSate sarvatnanA" (To.1/2) I/15/1-rA abhiyuktasaMvAdena dravyAnuyogaprAdhAnyaM darzayan prasaGgataH zrotRtraividhyamAvedayati - 'madhyama' iti / madhyamaH kriyAnirato bhavati bAlastu pazyati linggmev| SoDazakAdAvuktam, jJAnarasazcottamo jnyeyH||15/1-2|| ma prakRte daNDAnvayastvevam - kriyAnirataH madhyamaH bhavati / bAlastu liGgameva pazyati / jJAnarasaH ca uttamaH jJeyaH (iti) SoDazakAdau uktam / / 15/1-2 / / kriyAnirataH = bAhyasadAcAramAtraparAyaNaH madhyamaH = madhyamabuddhiH bhvti| bAlastu zAstrAka. bhyAsopahitasadasadvivekavikalatayA dharmarUpeNa liGgameva rajoharaNa-picchikAdikaM mukhyatayA pazyati / Ni yacca dazAzrutaskandhacUrNI "dvAbhyAM kalitaH = baalH| kAryA'kAryAnabhijJo vA bAlaH" (da.zru.ska.a.1/ niyuktigAthA-3/cU.pR.4) ityevamuktaM tadapi atrAnusandheyam / 'dvAbhyAM = utkaTarAga-dveSAbhyAm, viparyAsA'jJAnAbhyAM vA' ityarthaH / jJAnarasazca = dravyAnuyogaparijJAnasuraktaH punaH uttamaH = paNDito avataraNikA :- pUrvAcAryanA saMvAda dvArA dravyAnuyoganuM prAdhAnya dekhADatA graMthakArazrI prAsaMgika rIte traNa prakAranA zrotAone jaNAve che : e traNa prakAranA zrotAno paricaya : zlokArtha:- kriyAmAM magna madhyamabuddhivALA hoya che. bAla jIva to bAhya liMgane ja juve che. jJAnanA rasiyA uttama puruSa jANavA. A pramANe SoDazaka graMthanA prAraMbhamAM jaNAvela che.(15/1-2) A vyAkhyArthI:- mAtra bAhya sadAcAramAM ja parAyaNa hoya te madhyamabuddhivALA hoya che. bAla zrotA to dharmarUpe rajoharaNa, morapIMcha ke bhagavA kapaDA vagere bAhya sAdhuvezane ja mukhyatayA juve che. kAraNa -ke bAla zrotA pAse zAstrAbhyAsa dvArA prApta thanAra sAcA-khoTAno viveka hoto nathI. dazAzrutaskaMdhacUrNimAM bAlanuM je lakSaNa batAvela che, tenuM paNa prastutamAM anusaMdhAna karavuM. tyAM jaNAvela che ke "be cIjathI yukta hoya te bAla kahevAya. athavA kArya-anAryanI jene samajaNa na hoya te bAla kahevAya." ahIM be cIja tarIke utkaTa rAga-dveSa levA. athavA be cIja = viparyAsa ane ajJAna. tenAthI yukta hoya te bAla. AthI dharmane jANavA IcchatA evA paNa bAla jIvanI dRSTie bAhya sAdhuveza vageremAM ja dharma samAI jAya che. paraMtu je zrotA dravyAnuyoganA parijJAnamAM atyaMta Asakta che, te zrotA uttama = je pustakomAM "ehavuM abhi...' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. je lI.(1+3) + ko.(5+6)mAM "dharaI' pATha.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ /-2 jJeyaH iti uktaM zrIharibhadrasUribhiH SoDazakAdau SoDazakaprakaraNasya prArambha eva / pa taduktaM SoDazake "bAlaH pazyati liGgam, madhyamabuddhirvicArayati vRttam / AgamatattvaM tu budhaH, parIkSate rA srvytnen||" (So.1/2) iti / tatra yazovijayavAcakendrakRtA yogadIpikAvyAkhyA tu evam "bAlaH = vivekavikalo dharmecchurapi liGga bAhyavezaM pazyati prAdhAnyena / madhyamabuddhiH madhyamavivekasampanno vRttam ma AcAraM vicArayati 'yadi ayamAcAravAn syAt tadA vandyaH syAditi vitarkArUDhaM karoti / budhaH viziSTavivekasampannaH tu sarvayatnena = sarvAdareNa, AgamatattvaM siddhAntaparamArthaM parIkSate puraskRtyA''driyate / bAlAdInAM bAhyadRSTyAdau ca svarUpabheda eva hetuH " ( So. 1/2, yo. dI. vRtti) iti / adhikaM tu tadvRttau kalyANakandalyAm avocAma ityavadheyam / ka rNi prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - bAla-madhyama- paNDitamadhye bAlaH bAhyavezamAtraM dharmatayA pazyati, kA paMDita tarIke jANavA. A pramANe zrIharibhadrasUri mahArAje SoDazaka prakaraNanA prAraMbhamAM ja jaNAvela che. * bAla jIvanI oLakha = = * SoDazakasaMvAdaH = = = = = 2255 = rza (taluruM.) SoDazaka prakaraNamAM zrIharibhadrasUri mahArAje jaNAvela che ke bAla jIva liMgane juve che. madhyamabuddhivALo jIva AcArane vicAre che. budha = paMDita jIva to sarvatra prayatna vaDe Agama tattvane vicAre che.' mahopAdhyAya zrIyazovijaya mahArAje SoDazaka prakaraNa upara yogadIpikA nAmanI vyAkhyA racelI che. temAM teozrIe prastuta zlokanuM vivaraNa karatA jaNAvela che ke jenI pAse sAra-asAra, gauNa -pradhAna, utsarga-apavAda Adine samajavAnI vivekadRSTi nathI te bAla jIva kahevAya che. tene dharmanI IcchA hovA chatAM paNa pradhAnatayA bAhya veza (rajoharaNa, morapIMcha, trizUla, jaTA, bhagavA vastra, cIpiyo, kamaMDala vagere)ne ja dharmasvarUpe juve che. (tethI ja dharmarUpe jaNAyela bAhya veza jenI pAse hoya te badhAmAM samAna rIte vaMdanIyatAnuM bhAna bAla jIva kare che ane te badhAnI samAna rUpe bhakti vagere dharmArthI bAla jIva kare che.) jenI pAse sAra-asAra, heya-upAdeyane samajavAnI madhyamakakSAvALI vivekadRSTi che paraMtu pa utsarga-apavAdane vize nirNaya karavAnI zakti vikAsa pAmI hotI nathI te madhyamabuddhi kahevAya che. te (mAtra bAhya liMgane = vezane ja pradhAnatayA dharma rUpe joto nathI. paraMtu) sAmenI vyaktinA AcArane vicAre che. matalaba ke liMga hovA uparAMta jo te AcArasaMpanna hoya to te vaMdanIya bane. AvI rIte te sadAcArane vitarka vicAra rUpI kasoTIpaththara upara caDhAve che. tathA paMDita jIva tene kahevAya ke je viziSTa vivekadRSTithI yukta hoya. te to saMpUrNa AdarathI (sAmenI vyakti pAse bAhya veza hoya ane sadAcAra hoya to paNa tenA) siddhAMtanA paramArthane = tAtparyArthane AgaLa karIne = pradhAna karIne dharmatattvane Adare che. bAla vagere jIvonI bAhya dRSTi vageremAM teonA svarUpanI bhinnatA ja kAraNabhUta che. arthAt bAlAdi jIvonuM svarUpa ja evuM che ke teonI ruci tathAprakAranI che. A rIte svarUpabheda ja temAM kAraNa che.' A vize vistArathI jANavAnI rucivALA jIvoe amArI kalyANakaMdalI nAmanI TIkA jovI. temAM ame vistArathI prastuta vigata jaNAvela che. A bAbatane vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. che vizuddha pariNati e tAttvika dharma cha AdhyAtmika upanaya :- traNa prakAranA jIvomAMthI bAla jIva mAtra vezathI ja sAmenAmAM dharmane
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2256 * vizuddhAtmapariNatiH dharmaH . 25/-2 AcAragocarohApohasAmarthyavirahAt / tadvRSTiH mugdhA vivekazUnyA ca / ata eva tadIyadharmakriyA'pi pa prAyo'ticArAdibahulA vartate / madhyamabuddhistu vezAnurUpA''caraNadarzane vandanIyatayA'bhyupaiti / paraM ga vezAnanurUpA''caraNAvantaM vandanIyatayA nA'GgIkaroti / AcAranaiyatyasaukSmye ca dharmaliGgatayA sa ___ manyate / paNDitastu pravivekadRSTisampannatayA siddhAntaidamparyArthaprekSitayA ca vezamAtreNa AcAramAtreNa navA paraM vandanIyatayA norarIkurute / parakIyadharmazAstrarahasyArthAvabodhAya prayatya tAdRzarahasyArthopalabdhau ze eva paraM dharmitayA'sau manyate / vizuddhAtmapariNatireva dharmaH tadvAneva ca dharmI, dharmasya AtmapariNatiniSThatvAt / na hi tAttvikaH dharmaH bAhyakriyAniSThaH / AtmapariNatigatabhAvadharmAnveSaNameva tatparIkSA / itthaM nAnAvidharucyA jIvAnAM dharmasRSTau dharmadRSTau ca vaividhyamApadyate / jhaTiti paNDitabhUmikopaNa palabdhikRte'tra AdhyAtmikI preraNA lbhyaa| tatazca '"jammA'bhAve na jarA, na ya maraNaM na ya bhayaM na chesaMsAra samagamavANo, kaI na moSe ghare hovavuM ?I" (A.J.rU27, saM.ra.zA.2772) ti zrAva prajJaptau saMvegaraGgazAlAyAM coktaM siddhasukhaM pratyAsannataraM bhavet / / 15/1-2 / / juve che. kema ke AcArasaMbaMdhI UhApoha karavAnuM tenuM gajuM nathI. tenI dRSTi mugdha, avikasita ane viveka vagaranI che. mATe tenI dharmakriyA paNa locA-lApasIvALI ja prAyaH hoya. madhyamabuddhivALo jIva sAmenI vyaktimAM vezane anurUpa AcaraNa hoya to tene vaMdanIyarUpe svIkArI le che. "purva meM rAma, vAta meM churI' AvI nItivALA jIvone te vaMdanIya rUpe mAnato nathI. AcAramAM cokasAI ane sUkSmatA tenuM dharmane mApavAnuM tharmomITara bane che. jyAre paMDita jIvanI pAse atyaMta vikasita vivekadRSTi za hovAthI, tathA te siddhAMtanA audaMparyArtha sudhI vicArI zakato hovAthI mAtra veza dvArA ke AcAra dvArA sAmenAne dharma mAnavAnI bhUla karato nathI. paraMtu sAmenI vyaktimAM rahelA dharmazAstronA rahasyone samajavA II te kamara kase che ane te rahasyo sAmenAmAM jaNAya to ja tene dharmI rUpe svIkAraze. jIvanI vizuddha dharmapariNati te ja dharma che ane tenA svAmI banelA jIvo ja dharmI che. kema ke kharo dharma bAhyakriyAmAM meM samAyelo nathI paNa AtmapariNatimAM rahelo che. tene zodhI kADhe te ja paMDitanI dharmaparIkSA che. & mokSasukha zreSTha ja (tyaM.) Ama vividha jIvonI ruci alaga alaga hovAthI teonI dharmasRSTimAM ane dharmadaSTimAM bhedabhAva sarjAya che. ApaNe paMDita kakSAe jhaDapathI pahoMcIe tevI AdhyAtmika preraNA A zloka dvArA meLavavA jevI che. te paMDitakakSAe pahoMcavAthI zrAvakaprajJaptimAM tathA saMvegaraMgazALAmAM darzAvela siddhasukha khUba najIka Ave. tyAM jaNAvela che ke "mokSamAM dehadhAraNaprAraMbhasvarUpa janma hoto nathI. tethI ghaDapaNa ane mota paNa nathI hotuM. tyAM bhaya paNa nathI tathA saMsAra nathI. A badhAno abhAva hovAthI mokSamAM zreSTha sukha kema na hoya ?' arthAt janmAdinA abhAvathI mokSamAM sarvottama sukha che. (15/1-2) 1. janmAbhAve na jarA, na ca maraNam, na ca bhayam, na sNsaarH| eteSAmabhAvAt kathaM na mokSe paraM saukhyam ?|| 2. "huM na saravuM paDyuM tesiM" - rUti pattara: zrAvatI vanitA
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ * kriyAyogasya khadyotatulyatA nANarahita je zubha kriyA, kriyArahita zubha nANa; yogadRSTisamuccaya kahiuM, aMtara khajuA bhANa // 15/1-3 (248) jJAnarahita je zubha kriyA kaI anaI kriyArahita *= kriyAI hINA che* zubha *je uttama pradhAna* jJAna yogadRSTisamuccaya mAMhi granthaIM viSaI kahiuM chai, je AMtarauM ketalauM ? jetalau khajuA anaI bhANa kahiIM sUrya. *khajuA samAna kriyA jANavI.* ||15/1-3 kriyAto jJAnasyA'bhyarhitatvamAvedayati - 'jJAne 'ti / /-rU pa jJAnazUnyA satkriyA kriyArahitaM ca yat zubhavijJAnam / yogadRSTisamuccaye tadbhedaH khadyotArkavat / / 15/1-3 / / rA prakRte daNDAnvayastvevam - jJAnazUnyA hi kriyA, kriyArahitaM ca yat zubhavijJAnam, tadbhedaH mu vaghotAvat (gun:) ||9/9-3 / / rza ekato jJAnazUnyA aSTakaprakaraNoktA''tmapariNatimajjJAna-tattvasaMvedanajJAna- SoDazakaprakaraNokta sparzajJAna-yogadRSTisamuccayoktA'sammohajJAna-prAtibhajJAna-prastutaprakaraNoktadravyAnuyogaparijJAna- ka yogazatakaprakaraNoktabhAvanAjJAnAdyanyatamarahitA satkriyA = = zAstroktA''caraNA sthApyA / anyataH ca kriyArahitaM vihitaniraticArA'vikalasadanuSThAnavikalaM yat zubhavijJAnam AtmapariNatimadAdyanyatamajJAnaM sthApyam / tadbhedaH tayoH antaram khadyotArkavad kITamaNi-dinamaNivad = 2257 = = = . kA avataraNikA :- kriyA karatAM jJAna vadhu mahattvapUrNa che. A vAtane graMthakArazrI jaNAve che :* jJAna sUrya che zlokArtha :- jJAnazUnya evI je zubha kriyA ane kriyAzUnya zubhajJAna A banne vaccenuM aMtara AgiyA ane sUrya jeTaluM che. A pramANe yogadRSTisamuccaya graMthamAM jaNAvela che. (15/1-3) vyAkhyArtha :- samyag jJAna aneka prakAranA che. jema ke aSTaka prakaraNamAM 'AtmapariNativALuM jJAna ane tattvasaMvedana jJAna - Ama be prakAranA jJAna AdaraNIya che' - (9/1) A vAta jaNAvela che. te ja rIte SoDazaka (12/15) prakaraNamAM sparzajJAnanI paNa vAta karavAmAM AvI che. yogaSTisamuccaya ] granthamAM (zloka 121) asaMmoha jJAnanI ane prAtibhajJAnanI (zloka-9) vAta karavAmAM AvI che. prastuta prakaraNamAM dravyAnuyoganA parijJAnanI vAta karavAmAM AvI che. yogazataka prakaraNamAM (gAthA-52) sa bhAvanAjJAnanI vAta karavAmAM AvI che. AvA aneka prakAranA jJAnamAMthI eka paNa jJAna jenAmAM na hoya tevA mANasanI zAstrokta AcaraNA eka bAju mUkavAmAM Ave ane bIjI bAju zAstravihita niraticAra saMpUrNa = akhaMDa evA sadanuSThAna vagaranuM uparokta AtmapariNativALuM jJAna vageremAMthI koI eka zubha jJAna mUkavAmAM Ave to A banne vacceno taphAvata AgiyA ane sUrya vaccenA taphAvata jeTalo ...- cihnaDhayavartI pATha ko.(9)+si.mAM nathI. *.* cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta lA.(2)mAM che. 8 phakta (2)mAM 'ketalauM ?' pATha. *...* cihnadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta lI.(3)mAM che.
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2258 0 bAhyakriyAmAtrasantuSTiH tyAjyA / 25/-rU yogadRSTisamuccaye zrIharibhadrasUribhiH uktaH iti shessH| ato'pi jJAnasya kriyAto balAdhikatvamavigAnena sidhyati / yathoktaM zrIjinaharSagaNibhiH samyaktvakaumudyAM "kriyAzUnyazca yo bhAvo bhAvazUnyAzca payAH kriyAH / anayorantaraM dRSTaM bhAnu-khadyotayoriva / / " (sa.ko.5/99 - pR.156) iti / taduktaM yazovijayavAcakendraiH rA api jJAnasAre "kriyAzUnyaM ca yajjJAnam, jJAnazUnyA ca yA kriyA / anayorantaraM jJeyam, bhAnu-khadyotayoriva / / " ne (jJA.sA.upasaMhAra-99) tiA A bAvara nirivyAdhyAyAM zrIrikarikhaH "samAdhAnaM samAdhi(gA.ni. caturvizati - da/.406) ze ityuktaH, anekArthanighaNTau ca dhanaJjayena "cetasazca samAdhAnaM samAdhiriti gIyate" (a.ni.124) iti ke vyAvarNitaH samAdhiH api jJAnenaiva sulbhH| tato'pi jJAnaprAdhAnyamatra sidhyti| ___ prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - samyagjJAna-prazastakriyobhayasamanvayastUttama ev| kintu Na tadekataralAbhasambhave AtmArthinA sUryasamaM sajjJAnaM labdhum udyamaH kaaryH| samyagjJAnazUnyakhadyotokA pamaprazastakriyAkaraNamAtreNa mAnavabhavasAphalyA''svAdagocaraH mithyAsantoSaH naiva kArya AtmArthinA / samyagjJAnopalabdhaye cA'harnizam upayogo rAgAdibhyaH pRthak kAryaH / anAdikAlAd asmadupayogapariNatiH rAgAdivibhAvapariNAmatAdAtmyamApannA ivAnubhUyate mithyAtvavazena / svaadhyaay-stsnggaadiprsuutnijche. A pramANe yogadaSTisamuccaya graMthamAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje jaNAvela che. tenAthI paNa nirvivAdarUpe siddha thAya che ke kriyA karatAM jJAnanuM baLa adhika che. zrIjinaharSagaNivare samyaktakaumudImAM tathA mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paNa jJAnasAra prakaraNanA upasaMhAramAM jaNAvela che ke 'kriyArahita je jJAna (=bhAva) ane jJAnarahita je kriyA - e bannenuM aMtara sUrya ane AgiyA jeTaluM jANavuM.' samAdhi jJAnAsAdhya , | (sava.) AvazyakaniyuktivRttimAM zrIharibhadrasUrijIe samAdhAnane samAdhi tarIke oLakhAvela che. che ane kAryanighaMTumAM mahAkavi dhanaMjaye cittanA samAdhAnane samAdhi tarIke varNavela che. te samAdhi paNa jJAnathI ja sulabha bane che. tethI paNa jJAna mokSamArgamAM mukhya siddha thAya che. mithyA saMtoSa choDIe - AdhyAtmika upanaya - samyagu jJAna ane prazasta kriyA - A banne sAthe hoya to atyaMta uttama vAta che. sonAmAM sugaMdha bhaLe te rIte vadhAvavA jevI te bAbata che. paraMtu bemAMthI eka ja jo maLI zake tema hoya to sUrya jevuM jhaLahaLatuM jJAna meLavavA mATe AtmArthI jIve prayatna karavo e vadhu ucita che. samyajJAnazUnya evI AgiyA jevI prazasta kriyA karavA mAtrathI "mAnavajIvananI saphaLatAno AsvAda mANI lIdho' - A pramANe mithyA saMtoSamAM AtmArthI jIve aTavAI javuM na joIe. samyajJAnane meLavavA mATe rAta-divasa ApaNA upayogane rAga vagerethI chUTo karavo. anAdi kALathI ApaNI upayogapariNati jANe ke rAgAdi vibhAvapariNAmonI sAthe ekarUpa banI gaI hoya, tAdAbhyane pAmI hoya tevuM anubhavAya che. mithyAtvavaza ApaNI AvI ghora viDaMbanA thaI rahI che. temAMthI chUTavA
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15/1- 3 0 nijavItarAgacaitanyasvabhAvamAhAtmyaM prAdurbhAvanIyam 0 2259 vItarAgacaitanyasvabhAvamAhAtmyabalena nijopayogaM svasanmukhaM kRtvA upayoge kAmarAgAdimayatAnubhavaH , samUlaM smucchedniiyH| tadartham "ithio je Na sevanti, AdimokkhA hu te jaNA" (sU.kR.1/15/9) iti / sUtrakRtAGgoktiH, "crmaa''cchaaditmaaNsaasthi-vinnmuutrpitthriissvpi| vanitAsu priyatvaM yat tanmamatvavijRmbhitam / / " rA (ka.mA.8/17) rUtti adhyAtmasIrArikA gha vimavanIyA | tathApi anAdikAlInabahirmukhatAsaMskAra-pramAda-svasanmukhatApraNidhAnamandatAdivazataH nijopayogasya / bahirmukhatve sakhedaM sAvadhAnaM nijopayogo'ntarmukhaH kaaryH| paunaHpunyena etAdRzAntaraGgodyamAbhyAsavazena nijopayogapariNatau rAgAdyadhyAso mando bhavati, pRthag bhavati, apunarbhAvena cocchidyte| itthaJca ka "aatmno'nntsdbodh-drshnaa''nnd-viipinnH| amUrtasyA'trirUpasya svarUpasthitilakSaNaH / / " (u.bha.pra.prastAva8/bhAga-3/zlo.890/pR.295) ityevam upamitibhavaprapaJcAyAM kathAyAM vyAvarNito mokSaH pratyAsannataraH / cAtu/11/1-rUTI mATe sauprathama ApaNA vItarAga svabhAvano, caitanya svabhAvano mahimA aMdaramAM ubho karavo joIe. te mATe AtmalakSe zAstrAbhyAsa = svAdhyAya karavo joIe. AtmAnubhavInA paDakhAM sevavA joIe. AvA svAdhyAya, satsaMga vagerenA mAdhyame potAnA vItarAga caitanyasvabhAvanuM apUrva mAhAbhya pragaTe che. tenA baLathI potAnA upayogane svasammukha vALavo. A rIte ApaNA upayogamAM kAmarAga, sneharAgAdinI sAthe anAdi kALathI mithyAtvavaza ekarUpatAnI je pratIti thAya che, tene mULamAMthI ja samyapha rIte ukheDavI. te mATe zAstravacanonI paNa vibhAvanA karavI. jema ke sUtrakRtAMga AgamamAM jaNAvela che ke "je mANaso strIono bhogavaTo nathI karatA, te mANaso sauprathama mokSamAM janArA che.' adhyAtmasAramAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje jaNAvela che ke "strI eTale cAmaDAthI DhAMkelI ane mAMsa-hADakA-maLa-mUtrathI bharelI evI koThI. AvI strIomAM mohAvA jevuM kazuM nathI. tema chatAM strIomAM je sArApaNAnI buddhi thAya che, te mamatAno-vAsanAno vilAsa che.' che bahirmukhatAnI sakheda noMdha laIe che (tA.) AvA zAstravacanonI UMDANathI vibhAvanA karavA chatAM paNa (1) anAdikAlIna bahirmukhatAnA saMskAranA lIdhe, (2) pramAdavaza ke (3) svasammukha rahevAnA potAnA praNidhAnanI maMdatA vagerenA kAraNe ApaNo upayoga bahAramAM strI vagere nabaLA nimittomAM kheMcAya to teno aMtaramAM kheda Ubho karavo, tevI bahirmukhatAnI aMdaramAM noMdha (= avadhAna) levI. tathA ApaNA upayogane pAcho ApaNA tarapha kheMcIne aMtarmukha karavo. vAraMvAra Avo aMtaraMga puruSArthano abhyAsa karavAnA prabhAve potAnI upayogapariNatimAM rAgAdinI sAthe tAdAbhyano adhyAsa maMda thAya che, chUTo thAya che. tathA pharI kyAreya paNa na Ave te rIte rAgAdhyAsano uccheda thAya che. A rIte mokSamArge AgaLa vadhatAM upamitibhavaprapaMcA kathAmAM varNavela mokSa khUba ja najIka Ave. tyAM mokSane varNavatA siddharSigaNIe jaNAvela che ke "ananta samyagu jJAna-darzana-sukha-zaktithI yukta, amUrta tathA sattva-raja-tamoguNathI rahita evo AtmA potAnA svarUpamAM rahe te ja mokSanuM lakSaNa che." (15/1-3)
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2260 * yogadRSTisamuccayasandarbhaH / 15/6-4 khajuA samI kriyA kahI, nANa bhANa sama hoI"; kaliyuga eha paTaMtaro', viralA jANaI koI I/15/1-4 (249) khajuA (samItra) sarikhI bhAvazUnyA dravyakriyA kahI chaI. jJAna te (bhANasama=) sUryasamAna (hoI sa ema) jANavuM. tAttvikA pakSapAtazca bhAvazUnyA ca yA kriyaa| anayorantaraM jJeyaM bhAnu-khadyotayoriva / / (yo.dR.sa.223) tyAre yAdimutra zrImikasUrivAviyA khajuAsamAna kriyA che. sUryasamAna jJAna che. paNi pa tadevAha - 'khadyote'ti / khadyotatulyA kriyA vijJAnaM bhAnutulyamavaseyam / niyune trimaM me virataH vava nAnAAiAza/2-4 prakRte daNDAnvayastvevam - kriyA khadyotatulyA, vijJAnaM (ca) bhAnutulyam avaseyam / kaliyuge za tu imaM bhedaM kazcid viralaH eva jAnAti / / 15/1-4 / / ka khadyotatulyA = nimeSadyutsamA kriyA = zAstravihitA dravyakriyA, vijJAnaM = dravyAnuyogAdivijJAnaM tu bhAnutulyaM = dinakarasadRzam avaseyam / taduktaM zrIharibhadrasUribhiH yogadRSTisamuccaye "tAttvikaH ' pakSapAtazca, bhAvazUnyA ca yA kriyaa| anayorantaraM jJeyam, bhAnu-khadyotayoriva / / khadyotakasya yattejaH, tadalpaM kA ca vinAzi c| viparItamidaM bhAnoriti bhAvyamidaM budhaiH / / " (yo.dR.sa.223, 224) iti / tadvRttistvevam avataraNikA - trIjA zlokamAM yogadRSTisamuccaya nAmanA graMthano je havAlo graMthakArazrIe darzAvela che tene graMthakArazrI AgaLanA zlokamAM spaSTa rUpe darzAve che : zlokArtha :- kriyA AgiyA jevI che ane samyajJAna sUrya samAna che - A pramANe jANavuM. kaliyugamAM to jJAna ane kriyA vaccenA A bhedane koIka viralA ja jANe che. (15/1-4) 6 kriyAne tAtvika pakSapAtathI vaNI laIe I vyAkhyArtha:- zAstravihita kriyA kSaNamAtra prakAza denAra AgiyA samAna che. te dravyakriyA che. G! jyAre dravyAnuyoga vagerenuM viziSTa jJAna to divasane karanArA sUryasamAna che - AvuM jANavuM. zrIharibhadrasUri mahArAje yogadaSTisamuccayamAM jaNAvela che ke "tAttvika pakSapAta ane bhAvazUnya evI je kriyA - DI A banne vaccenuM aMtara sUrya ane AgiyA vaccenA aMtara jeTaluM che. AgiyAnuM je teja che te atyaMta alpa che ane vinazvara che. jyAre sUryanuM teja tenAthI viparIta che' - A pramANe paMDitoe vicAraNA karavI. zrIharibhadrasUri mahArAje ja uparokta banne zlokanI vyAkhyAmAM jaNAvela che ke "eka bAju tAttvika = pAramArthika evo mokSamArgano pakSapAta hoya ane bIjI bAju bhAvazUnya = tAttvikapakSapAtazUnya * ma.mAM 'joI pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. je ko.(1)mAM "kAhaliyuga pATha. * ko. (6+100+lA. (2)mAM "paraMta" pATha. 3 pustakomAM "bUjhaI pATha. B(2)no pATha lIdho che. *.* cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta lA.(2)mAM che. ....... cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. A.(1)mAM che.
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2261 /-4 * jJAnayogasvarUpaprakAzanam / 'kaliyuga dusamAya ehavo *paraMtara hoI, tehani viralA koIka manuSya jANe, buddhivaMta prANI ja jANaI. rI. e kalino ArAno kAraNa chaI. nivRddhinaiva nAnAti ti paramArtha 15/1-4ll "tAttvikaH pakSapAtazca pAramArthika ityarthaH bhAvazUnyA ca yA kriyA iti, 'anayorantaraM jnyeym'| kayorivetyAha - bhAnu-khadyotayoriva mahadantaramityarthaH" (yo.dR.sa.223 vR.)| "tathA cAha - khadyotakasya = sattvavizeSasya yattejaH prakAzAtmakam, tatkimityAha - alpaM ca vinAzi ca svarUpeNa viparItamidaM bhAnorbavavinAzi cA''dityasyeti rA rUvaMmAram, mAnavadhikRtapakSapAtAjiyAvi yudheH tattvanItyA" (yo..24 ) rUti | Re kaliyuge tu jJAna-kriyayoH imaM bhedaM = vizeSaM kazcid viralaH prAjJaH eva jAnAti, kaliyugasyaiva bhUmnA atrA'parAdhyamAnatvAt / nirbuddhistu naiva jAnAti iti prmaarthH| za sAnubandha-prabala-sakAmanirjarAkAraNatvAdeva jJAnayogaH taporUpatAmApadyamAnaH mokSaprasAdhakatayA ka smaamnaatH| idamevA'bhipretya zAstravArtAsamuccaye zrIharibhadrasUribhiH "jJAnayogastapaH zuddhamAzaMsAdoSavarjitam / abhyAsAtizayAduktaM taddhi mukteH prasAdhakam / / " (zA.vA.ma.1/21) ityuktam / ___yazovijayavAcakairapi adhyAtmasAre yogAdhikAre "zreSTho hi jJAnayogaH" (a.sA.15/56) ityAveditam / kA evI je kriyA hoya, te banne vaccenuM aMtara sUrya ane AgiyA vaccenA aMtara jevuM atyaMta moTuM che. te ja vAta AgaLa darzAvavAmAM Ave che. Agiyo e eka prakAranuM jaMtu che. te rAtre camakatuM hoya che. tenuM je prakAzAtmaka teja hoya che te atyaMta alpa hoya che ane svarUpathI vinazvara hoya che. jyAre sUryano prakAza tenAthI viparIta hoya che. sUryano bAhya prakAza atyaMta pracura pramANamAM hoya che ane avinAzI hoya che. A rIte zAstravihita kriyA vagerene paMDitoe pAramArthika pakSapAtathI (= samyagu jJAnathI) tAttvika rIte bhAvita karI levI joIe? - A pramANe zrIharibhadrasUri mahArAje yogadRSTi sa. samuccaya granthanI svopajJa vRttimAM jaNAvela che. (ni.) kaliyugamAM to jJAna ane kriyA vaccenA prastuta taphAvatane koIka viralA paMDita ja jANe che. || kaliyuga ja A bAbatamAM moTA bhAge aparAdhapAtra che. buddhihIna mANasa to A taphAvatane jarAya jANI zakato nathI. A pramANe A gAthAno paramArtha samajavo. che jJAnayoga mokSaprasAdhaka che (sAnuM) sAnubaMdha prabaLa sakAma karmanirjarAnuM kAraNa jJAnayoga che. tethI ja te jJAnayoga tapasvarUpa bane che. Avo jJAnayoga mokSanA prakRSTa sAdhanasvarUpe zAstrakArone saMmata che. A ja abhiprAyathI (1) zrIharibhadrasUrijIe zAstravArtAsamuccayamAM jaNAvela che ke "jJAnayoga ja AzaMsAdoSazUnya zuddha tapa che. dIrgha ane deDha abhyAsathI te mokSanuM prakRSTapaNe sAdhaka kahevAyela che.' (2) (yazo.) adhyAtmasAramAM yogaadhikAramAM mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje paNa jaNAvela che ke "jJAnayoga zreSTha che." '.... cihnadrayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. pAliklA.(2)mAM che. paraMtara = bheda juo madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza (jayaMta koThArI saMpAdita pR.295), narasiMha mehatAnI kAvyakRtio, vikramacaritra rAsa, siMhAsanabatrIsI (zAmaLabhaTTakRta)
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2262 * jJAnamArgapakSapAta: kartavyaH / 15/1-4 tatraivA'gre AtmanizcayAdhikAre "jJAnayogastapaH shuddhmityaahurmunipunggvaaH| tasmAnnikAcitasyA'pi pa karmaNo yujyate kssyH||" (a.sA.18/163) ityuktam / taduktaM jJAnasAre'pi "jJAnameva budhAH prAhuH, karmaNAM tApanAttapaH" (jJA.sA.31/1) iti smartavyam / sa "nANeNaM ciya najjai karaNijjaM taha ya vajjaNijjaM ca / nANI jANai kAuM kajjamakajjaM ca vajjeuM / / , "jasa-kittikaraM nANaM guNasayasaMpAyagaM jae naannN| ANA vi jiNANesA paDhamaM nANaM tao caraNaM / / " - (pu.mA.503, 504) iti puSpamAlAgAthe iha na vismartavye / ___"bhavasaMsArasamudaM NANI NANeNa uttarai" (dAnopa.102) iti dAnopadezamAlAyAM devendrasUrivacanaM ka praNidhAtavyam / atra jJAnaJca mukhyatayA zuddhAtmadravya-guNa-paryAyagocaraM grAhyam / idamevAbhipretya adhyAtmabindau harSavardhanopAdhyAyena "anvaya-vyatirekAbhyAM mokSahetuH svadhIbhavet / tadabhAve tapastaptaM yogakSemakaraM na hi / / " kA (a.bi.3/22) ityuktam / taduktaM yogazAstre zrIhemacandrasUribhirapi "AtmA'jJAnabhavaM duHkhamAtmajJAnena hanyate / tapasA'pyAtma (3) (tatra.) adhyAtmasAramA 4 mAtmanizcayamapiDAma DeTa cha ? 'zAnayoga 4 zuddha ta5 cha - A mujaba paramarSio kahe che. (upavAsa Adi kevala bAhya tapathI nahi paNa) te jJAnayogathI ja nikAcita evA paNa karmano kSaya thavo e yuktisaMgata vAta che." (4) (tadu.) zAnasAmA 59 mahopAdhyAya 45||ved cha ? zanayoga me 4 zreya ta5 cha - sA prabhArI mahAyogAso cha' - mA vAta mahI yA 42vA yogya che. (5) "karavA yogya ane varjana karavA yogya kriyA jJAna vaDe ja jaNAya che. jJAnI kAryane karavAnuM che ane akAryane tyajavAnuM jANe che. A jagatamAM jJAna yazane ane kIrtine kare che tathA seMkaDo guNonuM a; saMpAdana kare che. tethI ja pahelA jJAna, pachI cAritra' - A pramANe tIrthakara bhagavaMtanI AjJA che" - A pramANe puSpamAlAprakaraNanI be gAthAo prastutamAM bhUlavA jevI nathI. sa (6) "cAragatimaya saMsArasAgarane jJAnI jJAna vaDe jhaDapathI tare che' - A mujaba dAnopadezamAlAmAM zrIdevendrasUrijInA vacananuM daDha praNidhAna karavuM. / AtmajJAna e ja mukhya mokSahetu che | (a.) prastutamAM jJAna mukhyarUpe zuddha Atmadravya, tenA zuddha guNo ane zuddha paryAyo aMge ja samajavuM. A ja abhiprAyathI adhyAtmabiMdumAM harSavardhana upAdhyAye jaNAvela che ke "anvaya-vyatireka dvArA AtmajJAna mokSano hetu bane. AtmajJAna vinA karavAmAM AvelA tapa yoga-kSemane na kare.' (tada.) zrIbhayaMdrasarise 5 yogazAstramA udacha 'maatmaan| sazAnathI utpanna thayelA 65 1. jJAnena caiva jJAyate karaNIyaM tathA ca varjanIyaM c| jJAnI jAnAti kartuM kAryam akAryaM ca varjayitum / / 2. yaza-kIrtikaraM jJAnaM guNazatasampAdakaM jagati jnyaanm| AjJA'pi jinAnAm eSA prathamaM jJAnaM tataH caraNam / / 3. bhavasaMsArasamudra jJAnI jJAnena uttarati /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ /-4 * Antara udyamaH kartavyaH / 2263 vijJAnahInaizchettuM na zakyate / / " (yo.zA.4/2) iti / tatazcA''tmajJAnayoga eva karmanAzakaM prabalaM tapa iti phalitam / _ 'na hi andhAnAM sahasreNA'pi pATaccarebhyo gRha rakSyate' iti nyAyo'pi prakArAntareNa rA kriyAto jJAnasya balAdhikatvaM darzayati ityavadheyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'jJAna-kriyAntaraM kazcid viralaH paNDita eva jAnAti' / ityuktyedaM sUcyate yaduta kalikAle ArAdhakAH upayogatIkSNatA-sUkSmatA-sthiratAgocara-bauddhikapari- ze zramaprayuktadravyAnuyogaparAmarzaparAyaNatAM parityajya prAyazaH prAcuryeNa bAhyakriyAmAtrasantuSTAH syuH| adhAkRtacintAmaNiM zuddhadravyadRSTisamupadhAyakaM dravyAnuyogaparijJAnaM hitvA kAkiNItulyAM jJAnazUnyakriyAM baddhakakSatayA upArjayanti ArAdhakAH prAcuryeNa iti vissmklikaalprbhaavo'vseyH| kalikAlavaiSamya Na -vaicitryAbhyAM paritrANAya niSkapaTam Antara udyamaH kartavya aatmaarthinetyupdishyte'tr| kA bhAnusamaM jJAnaM mukhyavRttyA granthibhedottarameva jJeyam, na tu abhinnagranthikasya dravyAnuyogajJAnam AtmajJAnathI haNAya che. AtmajJAnazUnya vyaktio tapa vaDe paNa te duHkhano uccheda karI zakatA nathI." Ama AtmajJAnayoga e ja karmanAzaka prabaLa tapa che - tema siddha thAya che. ( di.) "hajAro paNa aMdha loko lUMTAruothI lUMTAtA gharane bacAvI zakatA nathI" - A nyAya paNa bIjI rIte 'kriyA karatAM jJAnanuM baLa adhika che' - tema jaNAve che. A vAtane vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. 8 kalikAlanI balihArI ! maka AdhyAtmika upanaya :- "jJAna ane kriyA vaccenA taphAvatane kalikAlamAM to koIka viralA paMDita ja jANe che' - AvuM kahevA dvArA graMthakArazrI evuM sUcita karavA mAMge che ke kalikAlanA ArAdhaka jIvo che jemAM upayogane tIkSNa-sUkSma-sthira banAvavo paDe, buddhinI kasarata karavI paDe, magajane kasavuM paDe tevA dravyAnuyogaviSayaka jJAna mATe tatparatA rAkhavAnA badale moTA bhAge bAhya kriyAmAtramAM ja saMtoSa mAnanArA nA vadhu pramANamAM haze. kohinUra hIrA ane ciMtAmaNi ratna karatAM paNa kiMmatI tathA zuddha dravyadRSTine tAtkAlika utpanna karanArA evA dravyAnuyogagocara samyajJAnanuM upArjana karavAnA badale koDInI kiMmata dharAvanAra jJAnazUnya kriyAnuM upArjana karavAmAM vadhAre ruci dharAvanAra ArAdhaka jIvonI pracuratA e paNa A viSama kalikAlanI balihArI ja samajavI. kaLiyuganI A viSamatAthI ane vicitratAthI bacavA mATe ApaNe sahue prAmANikapaNe AMtarika udyama karavo joIe. AvI pAvana preraNA A zloka dvArA grahaNa karavA yogya che. lai nijasvabhAvano mahimA pragaTAvIe che (bhAnu) mULa graMthamAM jJAnane sUryasamAna jaNAvela che, te mukhyavRttithI to graMthibheda thayA pachInuM ja jJAna samajavuM. graMthibheda thayA pUrve je dravyAnuyoganuM jJAna thayuM hoya te ahIM sUryasamAna batAvavuM abhipreta nathI. kAraNa ke tevuM jJAna to ghaNI vAra abhavya-dUrabhavya vagere pAse paNa hoya che. tethI
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2264 0 nijazuddhasvabhAve upayogalInatA sampAdanIyA 0 15/1-4 pa arkatulyatayA abhipretam, bAhulyena abhavya-dUrabhavyAdisAdhAraNatvAt / granthibhedottarakAlInasamyagjJAnopalabdhaye - paradravya-guNa-paryAyeSu lIno nijopayogaH tebhyo vyAvartya zuddhasvadravya-guNa-paryAyeSu saMlInaH kAryaH / upayogaM nijazuddhadravyAdiSu sthirIkRtya 'zuddhacaitanyA'khaNDapiNDo'hamiti dRDhataraM shrddheym| zraddheye zuddhacaitanyasvabhAve eva nijopayogalInatA smpaadniiyaa| tadarthaM nirupAdhika-svAdhInAze 'kSayA'nantAnandamayanijazuddhacaitanyasvarUpamAhAtmyaM svajJAne sthApyam / evaM pAramArthika-sahaja-zAzvata___ zAntiprAdurbhAvakrameNa sahajamalaprakSayeNa tamogranthibhedAt paThitaM dravyAnuyogAdizAstraM samyagjJAnatayA prinnmti| tadanusaraNatazca "apuNarAgamaNaM jAi-jarA-maraNa-roga-sogarahiyaM niruvamasuhasameyaM mokkhaM" " (sa.ka.bhava.7 / bhAga-2 / pR.657) iti samarAdityakathAyAM zrIharibhadrasUrivarNitaM mokSaM tarasA upalabhate lAbhArthI 91/0-4nA graMthibheda pachInA kALamAM thanAra samyajJAnane meLavavA mATe prayatna karavo. te mATe sauprathama paradravyaparaguNa-paraparyAyamAM lIna banelA potAnA upayogane temAMthI pAcho vALIne potAnA zuddha AtmadravyamAM, zuddha AtmaguNamAM ane zuddha AtmaparyAyamAM ja samyak prakAre lIna karavAno che. nija upayogane potAnA ja nirmaLa dravyAdimAM sthira karIne "zuddha caitanyano akhaMDa piMDa e ja huM chuM" - AvI zraddhAne atyaMta daDha karavAnI che. # zAzvata zAMtine pragaTAvIe % (zra.) potAnA je zuddha caitanyasvabhAvanI zraddhA karI che, te ja zuddhasvabhAvamAM potAnA upayogane lIna karavAno che. upayogane temAM lIna karavA mATe potAnA zuddha caitanyasvarUpano mahimA potAnA Saa jJAnamAM A mujaba sthApavo joIe ke "mAro zuddha caitanyasvabhAva anaMta AnaMdamaya che. e AnaMda upAdhizUnya che, svAdhIna ane zAzvata che. AvA zAzvata anaMta AnaMdanA zAzvata sAgarane choDIne vA nazvara, parAdhIna, upAdhivardhaka, upAdhijanya, jaDa, paudgalika, bhautika sukhanI pAchaLa mAre zA mATe bhaTakavuM? mArI aMdara rahelA anaMta AnaMdanA mahAsAgarane ja jhaDapathI pragaTa karuM." eka niyama evo e che ke jJAnamAM jenuM mAhAsya daDha bane temAM ja jJAna ekAgra thAya, lIna bane. paratattvano mahimA anaMta kALathI jJAnamAM hovAthI tyAM jema jJAna ekAgra thAya che, tema AtmAnA anaMta sukhamaya svabhAvanuM mAhAsya jo jJAnamAM vasI jAya to badhAya bAhya prayojanonI darakAra karyA vinA jJAna AtmasvabhAvamAM Thare, lIna bane. to ja sAcI sahaja zAzvata zAMti pragaTa thAya. A kramathI mokSamArge AgaLa vadhatAM sahajamalano dharakhama ghaTADo thAya. tenA lIdhe ajJAnagraMthino bheda thAya ane naiRRyika bhAva samakita pragaTe. tenA prabhAve pUrve bhaNelA dravyAnuyogAdiviSayaka zAstro samyajJAnarUpe pariName che. te samyagu jJAnane AdarapUrvaka anusaravAthI samarAdityakathAmAM zrIharibhadrasUrijIe varNavela mokSane AtmArthI jIva jhaDapathI meLave che. tyAM jaNAvela che ke "mokSa evuM sthAna che jyAMthI saMsAramAM pAchA AvavuM paDatuM nathI. janma-jarA-maraNa-roga-zokathI rahita mokSa to nirupama sukhathI yukta che." (15/1-4) 1. punarAmanuM nAti-garA-maraNa-roga-zorarita nirupamasuNasameta mokSam (anu chatti) |
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/* kriyAto jJAnAdhikyam / 2265 kriyAmAtrakRta karmakSaya, daduracunnasamAna; gyAnakio upadezapadi, tAsa chAra sama jAna 15/1-pA (250) (kriyAmAtrakRta=) kriyAI karI kIdhA karmakSaya IjAI daracUrNasamAna - ehavau (gyAnanaI) upadezapade sa kahio chaI. pariNAmadvArA kriyAto jJAnAdhikyamupadarzayati - 'kriyeti / kriyAmAtrakRtaH karmanAzo darduracUrNasamaH proktH| ___jJAnakRtaH karmanAza upadezapade tu bhsmsmH||15/1-5|| ___ prakRte daNDAnvayastvevam - kriyAmAtrakRtaH karmanAzaH darduracUrNasamaH, jJAnakRtastu karmanAzaH / bhasmasamaH upadezapade proktaH / / 15/1-5 / / kriyAmAtrakRtaH = supraNidhAnAdibhAvazUnya-yatheccha-vitatha-kriyA'bhyAsamAtrajanitaH karmanAzaH = ka jJAnAvaraNIyAdidravyakarma-rAgAdibhAvakarma-kleza-kugatyAdivyayaH punarutpattizaktyanvitatayA tathAvidha-rNi sAmagrIlAbhabhAvyutpattikatvAd jIvabIjatayA darduracUrNasamaH = punarbhaviSyattathApariNAmamaNDUkA'ti avataraviNa - pariNAma = phaLa dvArA kriyA karatAM jJAna caDhiyAtuM che - A bAbatane have graMthakArazrI AgaLanA zlokamAM jaNAve che - 4 karmanAzanA be bheda ja zlokArtha :- "mAtra kriyA dvArA thayelo karmano nAza deDakAnA cUrNa samAna che. tathA jJAna dvArA thayelo karmano nAza to deDakAnI rAkha samAna che' - A pramANe upadezapadamAM kahela che.(15/1-5) vyAkhyArtha :- samyapha praNidhAna vagere bhAvathI zUnya evo zAstrokta kriyAno vyartha abhyAsa ghaNI vAra jIvo yathecchapaNe karatA hoya che. pratikramaNa, paDilehaNa vagere kriyAno A pramANe phakta bAhya abhyAsa karavA mAtrathI jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmano tathA rAgAdi bhAvakarmano temaja kleza ane kugati , vagereno je nAza thAya che te nAza deDakAnA cUrNa samAna che. jema comAsAmAM utpanna thayelA deDakAo nI vAhana vageremAM kacaDAIne marI jAya ane tenA zarIrano atyaMta sUkSma bhUkko thaI jAya to AvI avasthAmAM deDakAno nAza thayo' - evuM jarUra kahevAya. paraMtu jyAre pharIthI varasAda paDe tyAre deDakAnA zarIranA te ja bhUkAmAMthI pharIthI aneka deDakAo utpanna thAya che. kAraNa ke deDakAnA zarIranA sUkSma cUrNamAM pharIthI deDakAne utpanna karavAnI tathAvidha zakti rahelI che. matalaba ke deDako marI javA chatAM paNa pharIthI deDakAnI utpattinuM kAraNa to jIvatuM ja che. te ja rIte bhAvazUnya kevala dravyakriyAnA prayAsathI thato karmanAza pharIthI dravyakarma vagerene utpanna karavAnI zaktithI yukta hoya che. dravyakarma vagerenuM upArjana karavAnI tevA prakAranI sAmagrI maLe to dravyakarma vagerenuM upArjana avazya thAya che. dravyakarma vagereno pustakomAM "karmakhaya' pATha. A.(1)no pATha lIdho che. je "kiu' pustakomAM pATha. lI.(1)no pATha lIdho che. 1 mo.(2) + lA.(2)mAM "khAra' pATha. 8 lI.(1)mAM "jJAna pATha. 1 jAI = nAte = utpanna thAya che. *...* citadvayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta lI.(1)mAM che.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2266 0 praNidhAnAdizUnyakriyAvaiphalyam / pa sUkSmakSodatulyaH upadezapade zrIharibhadrasUribhiH proktaH / ____ yathA maNDUkacUrNe cUrNAvasthAyAM maNDUkakriyAkSayaH sannapi akSayakalpaH, prAvRDAdinimittayogataH " tadadhikabhAvAt tathA kAyikakriyayA ekAntenaiva praNidhAnAdyAzaya-muktyadveSAdibhAvazUnyayA tathAvidhAmeM nuSThAnasamabhivyaGgyo rAgAdikSayo'kSayasama eva, janmAntarAdinimittayogataH tadadhikabhAvAditi / uktaJca ze "kriyAmAtrataH karmakSayaH maNDUkacUrNavat, bhAvanAtastu tadbhasmavad" (yogazatakavRttau samuddhRtaH - gA.86) iti / _ apathyadravyaprayogajanitakSudAdivedanAkSayopalakSaNametat / nAza thavA chatAM paNa dravyakarma vagerenA upArjananuM kAraNa to jIvatuM ja che. tethI tevo karmanAza deDakAnA cUrNa samAna che. A pramANe upadezapadamAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje jaNAvela che. ja karmanAza paNa karmavardhaka bane ! ja (thA) deDako marI jAya ane deDakAnuM zarIra cUrNa svarUpa banI jAya to deDakAnA zarIranI tevI cUrNa avasthAmAM kUdako mAravo, DrAuM DrAuM.... Avo avAja karavo vagere kriyAno uccheda thaI jAya che. deDakAnI AvI uparokta kriyAno uccheda thavA chatAM paNa te uccheda anuccheda samAna ja che. kAraNa ke pharIthI varasAda vagere nimittanA yogathI aneka deDakAo utpanna thavAnA ja che. pUrve eka deDako hato. bhaviSyamAM aneka deDakAo utpanna thaze. jema cUrNa avasthAmAM deDakAnI kriyAno uccheda anuccheda samAna che. tema phakta kAyika kriyA dvArA thato rAgAdino uccheda e anuccheda samAna ja che. je zAstrokta S kriyA praNidhAna vagere AzayathI sarvathA zunya hoya temaja muktiadveSa vagere bhAvathI paNa tadana rahita hoya tevI kriyA ahIM phakta kAyika kriyA tarIke abhipreta che. tapa, tyAga, ubhA ubhA pratikramaNa CL karavuM vagere zAstrokta kriyAo AvA prakAranI kevala kAyika kriyA svarUpa hoya to tevA prakAranA anuSThAnathI vyakta thato rAgAdino uccheda e anuccheda samAna ja che. A pramANe kahevAnuM kAraNa e che ke tevI kriyA karyA bAda pharIthI aneka janma sudhI bhavabhramaNa karAve tevA koIka nimitta maLatAnI sAthe ja pahelA karatAM paNa rAgAdi bhAvo vadhu pramANamAM uchaLe che. tethI ja anya zAstramAM jaNAvela che ke "mAtra kriyAthI thato karmakSaya deDakAnA cUrNa samAna che. jyAre bhAvanAthI thato karmakSaya to deDakAnA zarIranI bhasma samAna che." (yogazataka graMthanI vyAkhyAmAM zrIharibhadrasUrijI mahArAje prastuta zAstroktine saMvAdarUpe uddhata karela che.) spaSTatA :- zAstrokta kriyAne tadana bhAva vinA karavAmAM Ave, to tenAthI mAtra dravyakarmano ja nAza thAya che tevuM nathI. tenAthI rAgAdi bhAvakarmano paNa nAza to thAya ja che. niraticAra cAritra pALanAra abhavya muni tapa-tyAga-kAussagna-vihAra-loca vagere dvArA potAnA zarIra pratyeno rAga tathA mIThAI vagere dravya pratyeno rAga paNa vyavahArathI jarUra choDe ja che. paraMtu teTalA samaya pUrato thato A rAgAdino vilaya e bhavAMtaramAM devaloka vagerenI prApti thatAM aneka navA navA rAgAdinuM avazya nimitta bananAra che. tethI tevo rAgAdino uccheda anuccheda ja kahevAya. - apaccabhojanajanya sudhAzamana IcchanIya nathI ke (padhya.) deDakAnA cUrNanuM dRSTAMta apaththabhojanajanya bhUkhazAMtinuM upalakSaNa che. madhuprameha (=
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/-* * jJAnakRtakarmanAza: nirbIja: 2 2267 jJAnakRtaH = gurvAjJApAratantryavyaGgyasamyagjJAnajanitaH karmanAza: niruktaH tu bhasmasamaH = pAvaka- pa pluSTabhekabhasmasamAnaH, punarutpattizaktiviraheNa nirbiijtvaat|| na ca samyagjJAnino'pi kRtsnakarmakSayavirahe devalokAdyutpAdazravaNAt, dhruvabandhikarmaprakRtyAdibandhasyA'pi avazyambhAvAcca jJAnakRtakarmakSayasyApi maNDUkacUrNakalpatvApatteriti vAcyam, jJAnasya niranubandhAzubhadhruvabandhiprakRtyupahitapuNyAnubandhipuNyahetukriyAkArakasya AnuSaGgika-za diabetes) vagere rogathI gherAyela koI vyaktine atyaMta tIvra bhUkha lAgI hoya ane bhUkhane bhAMgavA mATe te peMDA vagere mIThAInuM bhojana kare to tenI bhUkhanI vedanA tAtkAlika jarUra zAMta thAya che. paraMtu te zAMti smazAnanI zAMti che, bagIcAnI zAMti nathI. te zAMti vAstavamAM zAMti nathI. kAraNa ke tenAthI tenI mAMdagInI vedanA vadhavAnI ja che. tethI phakta kAyikakriyAjanya karmakSaya deDakAnA cUrNa samAna tathA apaththabhojanathI thatI bhUkhanI zAMti samAna ja che - AvuM jANavuM. 0 samyapha jJAnanI nizAnI che (jJAna) guru AjJAnI parataMtratA dvArA sAdhakamAM rahela samyaka jJAnane oLakhI zakAya che. AvA samyak jJAnathI utpanna thanAra dravyakarma, bhAvakarma vagereno nAza te deDakAnI bhasma samAna che. marelA deDakAnuM zarIra agnithI baLIne rAkha thAya to te rAkhamAMthI pharIthI deDakA utpanna thatA nathI. kAraNa ke deDakAnI rAkhamAM pharIthI deDakAne utpanna karavAnI zakti rahetI nathI. te ja rIte samyajJAna dvArA dravyakarma, bhAvakarma, durgatigamana vagereno je kSaya thAya che, tenA nimitte navA navA dravyakarma, bhAvakarma, durgati vagerenI bhaviSyamAM utpatti thavAnI nathI. kAraNa ke dravyakarma vagereno je kSaya jJAnajanya hoya che, che temAM pharIthI dravyakarma vagerene utpanna karavAnI zakti rahetI nathI. tethI dravyakarma vagereno te kSaya sabIja nahi paraMtu nirbIja che. zaMkA :- (1 a) jJAnI puruSo paNa saMpUrNa karmakSaya na kare to devaloka vageremAM jAya che - AvuM zAstramAM saMbhaLAya ja che. tathA teo devaloka vageremAM paugalika sukha vagereno bhogavaTo paNa kare ja che. temaja jJAnAvaraNa vagere "47 dhruvabaMdhI karmaprakRtione paNa te jIva devalokamAM avazya bAMdhe ja che. tethI jJAnajanya karmakSaya dravyakarmanI ane bhAvakarmanI pharIthI utpatti thavAmAM nimitta to bane ja che ne ? tethI jJAnajanya karmakSaya paNa deDakAnI bhasma samAna banavAne badale deDakAnA cUrNa samAna ja banI jaze. _) jJAna pUrNatayA karmanAzaka ) samAdhAna:- (jJAnaca) tamArI vAta vyAjabI nathI. AnuM kAraNa e che ke je jJAnAvaraNIyAdi azubha dhruvabaMdhI prakRtio samyaka jJAnanI prApti pUrve gADha mithyAtvadazAmAM sAnubaMdharUpe pratikSaNa avazya baMdhAtI hatI, te dhruvabaMdhI prakRtio samyapha jJAnanI prApti pachI niranubaMdha rUpe baMdhAya che. tathA niranubaMdha azubha dhruvabaMdhI prakRtinI sAthe samyapha jJAnanA prabhAve puNyAnubaMdhI puNyano hetu bane tevA prakAranI kriyAo pravarte che. te puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI devaloka vageremAM je sukhano bhogavaTo thAya che te anAsakta bhAve thAya che. tathA te devaloka AdinA sukhanI prApti paNa samyapha jJAnanuM mukhya phaLa nathI. paraMtu gauNa phaLa che, AnuSaMgika phaLa che, prAsaMgika phaLa che. tevA prAsaMgika sukhano bhogavaTo karAvavA dvArA vedamohanIya
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2268 * klezakSaye paradarzanasammatiH / 25/p sukhabhogadvArA vedamohanIyAdyapagamato nirvshessduHkh-dossaadikssyhetutvaat| rA sparzajJAnA''tmapariNatimajjJAna-tattvasaMvedanajJAna-bhAvanAjJAnA''kSepakajJAnA'sammohabodha-RtambharA- prajJA-samAdhiprajJA-prAtibhajJAna-tArakajJAna-dravyAnuyogaparijJAnAdinA tathAkarmabandhayogyatA'tyantocchedAd aikAntikA''tyantikA''tmakalyANasambhava iti tAtparyam / . __etena "maNDUkabhasmanyAyena vRttibIjaM mhaamuniH| yogyatA'pagamAd dagdhvA tataH kalyANamaznute / / " 1 (vo.vi.423) rUti govijuvAna cAdhyAtim bauddhAnAmapi sammatamidam / tadabhiprAyeNoktaM zrIharibhadrasUribhiH upadezapade '"etto cciya avaNIyA kiriyAmetteNa je kilesA u| maMDukkacunnakappA annehi vi vanniyA navaraM / / 'sammakiriyAe je puNa te Adi karmanA bhArathI AtmAne haLavo banAvavAnuM kAma samyagu jJAna kare che. A rIte samyagu jJAna tamAma duHkha ane doSa vagereno uccheda karavAno hetu bane che. tethI samyapha jJAna dvArA thato karmano kSaya deDakAnI rAkha samAna ja che. 11 prakAranA jJAnano nirdeza ja (w) (1) sparzajJAna, (2) AtmapariNativALuM jJAna, (3) tattvasaMvedana jJAna, (4) bhAvanAjJAna, (5) AkSepakajJAna, (6) asaMmoha nAmano bodha, (7) RtaMbharA prajJA, (8) samAdhi prajJA, (9) tAttvika prAtija jJAna, (10) tAraka jJAna, (11) dravyAnuyogaparijJAna vagere dvArA tathAvidha karmabaMdhanI yogyatAno atyaMta uccheda thAya che. tenA lIdhe aikAMtika ane AtyaMtika AtmakalyANa saMbhave che. A sa pramANe jaNAvavAnuM ahIM graMthakArazrInuM tAtparya che. - ekAMtika - AtyaMtika kalyANanI samajaNa vI spaSTatA :- jenAthI avazya AtmakalyANa thAya, AtmAnuM ekAMte kalyANa ja thAya, te AtmakalyANa aikAMtika jANavuM. "AtyaMtika' zabdano artha che - "saMpUrNa'. saMpUrNa AtmakalyANane AtyaMtika AtmakalyANa rasa kahevAya. (rtina.) yogabiMdu graMthamAM zrIharibhadrasUri mahArAje jaNAvela che ke "deDakAnI rAkha thaI jAya te udAharaNathI mahAmuni potAnI cittavRtti vagerenA nimittabhUta karmabIjane bALIne, karmabaMdhanI yogyatA TALIne tyAra bAda kalyANanI prApti kare che. prastuta yogabiMdu graMthanI vAta paNa amArA uparokta kathana dvArA spaSTa thaI jAya che. arthAt "cittavRttibIjane bALIne mahAmuni aikAMtika ane AtyaMtika AtmakalyANane prApta kare che' - A pramANe jaNAvavAnuM yogabiMdukAra zrIharibhadrasUri mahArAjanuM tAtparya che. ja deDakAnI rAkha ane cUrNanuM udAharaNa che (vI.) bauddhone paNa A vAta mAnya che. A ja abhiprAyathI upadezapadamAM paNa zrIharibhadrasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "kriyAjanya karmanAza navA karmabaMdhanuM nimitta hovAnA kAraNe ja "kevala kriyA dvArA je karmaklezano nAza thAya che te deDakAnA cUrNa samAna che' - tevuM anyadarzanakAroe = bauddhoe 1. etasmAd eva apanItAH kriyAmAtreNa ye klezAH tu| maNDUkacUrNakalpAH anyaiH api varNitAH navaram / / 2. samyakakriyayA ye punaH te apuna vayogataH caiv| jJeyAH agnidagdhataccUrNatulyaM suvcnniyogaat||
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ } 25/0 upadezarahasyAdisandarbha0 2269 maMDukkacunnakappo kiriyAjaNio 'vao kilesaannN| taddaDDacunnakappo nANakao taM ca ANAe / / (upa.raha.7) iti upadezarahasye etadarthasaMgrahaH // '' upadezapadAdi grantha jotAM, jJAnameva prathAmityartha: NI15/1-pA apuNabbhAvajogao cev| NeyaggidaDDhataccunnatullamo suvayaNaNiogA / / " (u.pa.191/192) iti| tato pa jJAnameva prdhaanmityrthH| prakRte "kAyakiriyAe dosA khaviyA maMDukkacuNNatullA tti| te ceva bhAvaNAe neyA tacchArasarisa / tti / / " (yo.za.86) iti yogazatakavacanam, "klezakSayo hi maNDUkacUrNatulyaH kriyaakRtH| dagdhataccUrNasadRzo / jJAnasArakRtaH punH||" (jJA.sA.upasaMhAra.9) iti jJAnasAravacanam, "maMDukkacuNNakappo kiriyAjaNio vao / kilesANaM / taddaDDacuNNakappo NANakao taM ca ANAe / / " (upa.raha.7) iti upadezarahasyavacanam, "kammamasaMkhejjabhavaM ka khavei aNusamayameva aautto| bahubhavasaMciyaM pi hu sajjhAeNaM khaNe khavai / / " (ca.ve.91) iti candrakavedhyaka- Na prakIrNakavacanaM ca smartavyam / adhikantvasmatkRtanayalatAtaH (dvAtriMzikAvRtti-10/26/bhAga-3 pRSTha-721) vijJeyam / kA paNa varNavela che. paraMtu samyapha kriyA dvArA je karmaklezano nAza thAya che te karmaklezo pharIthI utpanna na thavAnA kAraNe agnithI baLelA deDakAnI rAkha samAna che - ema jANavuM. samyapha tarkanA viniyogathI A vAta samyagu jANavI." tethI jJAna ja pradhAna che - evuM ahIM tAtparya samajavuM. che. jJAnajanya karmanAza sthAyI hoya che (ttei.) "kAyika kriyAthI je doSono nAza thAya te deDakAnA cUrNa samAna che. te ja doSono bhAvanAjJAnathI uccheda thAya to te doSakSaya deDakAnI rAkha samAna jANavo' - A pramANe yogazataka graMthanuM vacana prastutamAM yAda karavuM. e ja rIte jJAnasAra graMthanuM paNa eka vacana ahIM yAda karavA jevuM che. te A zuM pramANe che - "kriyAthI thayelo karmaklezano kSaya deDakAnA cUrNasamAna che. tathA jJAnasArathI (= samyajJAnathI) thayelo karmaklezakSaya baLelA deDakAnI rAkha samAna che." upadezarahasya graMthanuM vacana paNa ahIM yAda karavA mAM yogya che. temAM mahopAdhyAyajI mahArAje jaNAvela che ke "kriyAthI thayelo karmaklezano vyaya deDakAnA sAdA cUrNa samAna che. tathA jJAna dvArA karelo karmaklezano kSaya baLelA deDakAnI rAkha samAna che. te samyapha jJAna guruparataMtryasvarUpa jinAjJAthI prApta thAya che." candrakavedhyaprakIrNaka (caMdAzyapeyajJA) graMthamAM paNa jaNAvela che ke "upayukta = jJAnopayogavALA sAdhaka asaMkhyabhavanA karmane pratisamaya khapAve che. svAdhyAyathI kharekhara aneka bhavamAM bhegA karela karmane paNa kSaNamAtramAM AtmArthI jIva khapAve che." dvAtrizikA prakaraNanI nayelatA nAmanI vyAkhyAnA trIjA bhAgamAM pRSTha-721 upara A bAbatanI ame vistArathI chaNAvaTa karela che. A bAbatamAM adhika jANakArI tyAMthI meLavI levI. * ko.(9)mAM "vo' pATha, pustakomAM "vo' pATha, mo.(2)mAM "gha na himA' tyatA paEA... cihnadrayamadhyavartI pATha phakta pAli.mAM che. 1. veyiyA toSAH kSapitaH mahUqtutyA nirA te vaiva bhAvanathI yAda tAradrA iti|| 2. maNDUkacUrNakalpaH kriyAjanito vyayaH klezAnAm / taddagdhacUrNakalpo jJAnakRtaH tccaajnyyaa|| 3. karmA'saGkhyeyabhavaM kSapayati anusamayameva aayuktH| bahubhavasaJcitam api khalu svAdhyAyena kSaNe kSapayati / /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2270 * bhAvanAjJAna-sparzajJAnAdisamupalabdhikRte yatitavyam 0 15/1-5 prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - (1) yadi tapaHpUrNAhutau AhArasaMjJA dRDhIbhavet, (2) tyAgAbhigrahasamAptyuttaraM bhogatRSNA vardheta, (3) loca-vihAra-bhikSATanAdikAyaklezAnantaraM dehAdhyAsapuSTiH syAt, (4) zAstrAbhyAsalabdhavidvattAtaH prasiddhikAmanA parivardheta, (5) dIrghakAlInasaMyamasAdhanottarakAlam rA avamarAtnikasaMyamiSu nijA''dhipatyasthApanavRttivRddhiH bhavet tarhi svayamavagantavyaM yaduta tapastyAgama kAyakaSTa-svAdhyAyAdikRtA asmadIyakarmanirjarA maNDUkacUrNatulyA vartate, na tu tdbhsmsmaa| abhina- vAhArasaMjJA-bhogatRSNAdyAnayane yadi tapastyAgAdikaM nimittaM syAt, syAdeva tarhi bhavabhramaNAbhivRddhiH / ra evam anantazaH pUrvaM saJjAtam / itthameva anantadravyaliGgagrahaNanaiSphalyaM sambhavet / etadvyatikaraka punarAvarttanamasmadIyajIvane na syAt tathA sAvadhAnIbhUya dravyAnuyogAbhyAsato bhAvanAjJAna-sparzajJAnA''* tmapariNatimajjJAna-tattvasaMvedanajJAnAdyupalabdhaye baddhakakSatayA sadA bhAvyamityupadizyate'tra / tadanusaraNena 'ca "sa evamabhisiddhe, paramabaMbhe, maMgalAlae, jamma-jarA-maraNarahie, pahINAsuhe, aNubaMdhasattivajjie, saMpattakA niyasarUve, akirie, sahAvasaMThie, aNaMtanANe, aNaMtadaMsaNe" (pa.sU.5/45) iti paJcasUtravyAvarNitaM siddhasvarUpaM drutam upalabhate AtmArthI / / 15/1-5 / / A karmavardhaka karmanirjarAnI nizAnIo 8 AdhyAtmika upanayo :- (1) jo tapanI pUrNAhUtimAM khAvAnI lAlasA vadhu daDha banatI jAya, (2) vividha prakAranA tyAganA niyamanI samApti pachI bhogatRSNA vadhatI hoya, (3) loca, vihAra Adi kAyakleza pachI paNa dehAdhyAsa vadhu ne vadhu daDha thato hoya, (4) zAstrAbhyAsa AdinA mAdhyamathI vidvattA meLavyA bAda prasiddhinI bhUkha vadhatI hoya, (5) aneka varasonI saMyamasAdhanA pachI nAnA sAdhu upara potAnuM Adhipatya sthApita karavAnuM valaNa vadhune vadhu majabUta banatuM hoya to ApaNe ApaNI jAta mATe samajI levuM ke tapa, tyAga, kAyakaSTa, svAdhyAya vagere dvArA ApaNe karelI karmanirjarA deDakAnI rAkha samAna nathI che paNa deDakAnA cUrNa samAna che. navI navI lAlasA, bhogatRSNA vagerene lAvavAmAM ApaNA tapa-tyAga vagere nimitta banI jAya to saMsAra ghaTavAnA badale ghaNo lAMbo sarjAI jAya. AvuM ApaNA jIvanamAM pUrve aneka vakhata thaI cUkela che. tethI ja pUrvabhavanA anaMtA oghA kadAca niSphaLa gayA haze. have A ghaTanAnuM punarAvartana ApaNA jIvanamAM na thAya tenI sAvadhAnI A zloka dvArA meLavI, bhAvanAjJAna-sparzajJAna-AtmapariNativALuM jJAna-tattvasaMvedanajJAna vagere meLavavA mATe ApaNe sadA tatpara rahevuM. Avo AdhyAtmika saMdeza A zloka dvArA prApta thAya che. te saMdezane anusaravAthI AtmArthI sAdhaka paMcasUtramAM varNavela siddhasvarUpane jhaDapathI meLave che. tyAM jaNAvela che ke "AtmArthI sAdhaka zAstrokta rIte (1) sAme cAlIne karma bALI nAMkhe che, (2) parama brahmasvarUpa bane che, (3) maMgaladhAma bane che, (4) janma-jarA-maraNarahita thAya che, (5) pApakarmanA sarvathA ucchedaka hoya che, (6) azubha anubaMdhazaktithI zUnya hoya che, (7) potAnA zuddha caitanyasvarUpane pAmelA hoya che, (8) niSkriya hoya che, (9) potAnA svabhAvamAM rahelA hoya che, (10) anantajJAnavALA tathA (11) anantadarzanavALA hoya che.' (15/1-5) 1. sa evam abhiSiddhaH, paramabrahma, maGgalAlayaH, janma-jarA-maraNarahitaH, prakSINA'zubhaH, anubandhazaktivarjitaH, samprAptanijasvarUpaH, akriyaH, svabhAvasaMsthitaH, anantajJAnaH, anntdrshnH|
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ /-6 * apratipAtijJAnaguNamImAMsA mithyAtvAdikakarmathiti, akaraNa niyamaI bhAkhi; apratipAtI gyAnaguNa, mahAnizIthaha sAkhi 15/1-6 // (251) rA jJAna, te samyagdarzanasahita ja AvaI. te pAmyA pachI mithyAtvamAMhaI AvaiM, to paNi koDAkoDi 1 uparAMta karmabaMdha jIva na karaIM. prakRtajJAnottarakAlInAmAtmadazAmAha - 'mithyAtve 'ti / mithyAtvAdyutkRSTasthityakaraNaniyama eva vijJAne / apratipAti jJAnaM mahAnizIthe nandiSeNe / / 15/1-6 / / 2271 rA prakRte daNDAnvayastvevam - vijJAne eva mithyAtvAdyutkRSTasthityakaraNaniyamaH (prAdurbhavati ) / mhaanizIthe veiLe jJAnam pratipAti (prottam)||1/1-6|| ka granthibhedAdidvArA samyagjJAnaM samyagdarzanAnvitameva prAdurbhavati / vijJAne = samyagjJAne samyagdarzanopahite zu sati eva mithyAtvAdyutkRSTasthityakaraNaniyamaH = 'mithyAtvAbhidhAnadarzanamohanIyakarmaNaH saptatikoTikoTisAgaropamapramitasthiteH punaH jAtu aniSpAdanam' ityevaMlakSaNaH akaraNaniyamaH paramArthataH sambhavati, granthibhedottarakAlInAtmAvasthAvizeSasya tAdRzasthitiniSpattau prtibndhktvaat| ata eva kliSTatama- rNi rAgAdipariNAmalakSaNagrantheH paunaHpunyena dRDhIkaraNAtmakam anAdikAlapravRttaM pApaM granthibhedAnantaraM kA samyaktvabhraSTo'pi jIvo na jAtucit karoti / ayameva pAramArthiko'karaNaniyamaH / zIlabhaGgAdimahA avataraNikA :- prastuta jJAna prApta thayA pachInI jIvanI dazAne graMthakArazrI jaNAve che :zlokArtha :- sabhyajJAna prApta thAya to ja mithyAtva vagerenI utkRSTa sthitine na bAMdhavAno niyama Ave che. mahAnizIthamAM naMdiSaNa muninA adhikAramAM samyajJAnane apratipAtI jaNAvela che.(15/1-6) * akaraNaniyamanI oLakhANa vyAkhyArtha :- graMthibheda vagere dvArA pragaTa thanAra samyag darzananI sAthe ja samyag jJAnano prAdurbhAva thAya che. samyagdarzanasahita samyag jJAna eka vAra maLI jAya tyAra bAda mithyAtva nAmanA darzanamohanIya karmanI eka koTAkoTI sAgaropama pramANa sthitine paNa pharIthI kyAreya jIva bAMdhato nathI. mohanIya Cu karmanI tevI sthitine na bAMdhavAno niyama ahIM akaraNaniyama tarIke paramArthathI saMbhave che. kAraNa ke granthibheda pachInI pragaTatI AtmadazAvizeSa e karmanI tathAvidha utkRSTasthitinI niSpatti pratye pratibaMdhaka sa che. granthibhedapUrve atyaMta saMkliSTa rAgAdipariNatisvarUpa granthine jIva vAraMvAra daDha karato hoya che. anAdikALathI A pApa jIva karato Avyo che. paraMtu eka vakhata granthibheda karIne samakitanI prApti thaI jAya pachI jIva kadAca samakitathI bhraSTa thaI jAya to paNa pharIthI granthine nibiDa karavAnuM pApa te kyAreya paNa karato nathI. kAraNa ke granthibheda pachI pragaTa thatI AtmadazAvizeSa tenA pratye pratibaMdhaka che. A ja pAramArthika akaraNaniyama che. vyAvahArika pApaakaraNaniyama to zIlabhaMga vagere mahApApane x ma.+zAM.mAM 'bhAvi' pATha. lI.(1+3) + dha. +P(2+3+4)no pATha lIdho che.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2272 samyaktvabhraSTajIvakarmabandhavimarzaH . pApapratyAkhyAnato vyAvahArikaH pApA'karaNaniyamo bAhulyena jJAyate / idamevAbhipretya zrIharibhadrasUribhiH upadezapade "pAve akaraNaniyamo pAyaM prtnnivittikrnnaao| neo ya gaMThibhee bhujjo tadakaraNarUvo u||" Rii (3.5.620) rUtyun ma samyagdarzana-jJAnopalabdhyuttaraM kadAcit kvacit kasyacit kliSTakarmodaya-kAla-niyati-pramAda pAravazyAdinA mithyAtvaguNasthAnakaprAptau api ekAmapi koTikoTisAgaropamapramitAM mohanIyAdikarmaNaH ___ sthitiM na jAtu jIvo badhnAti / na ca vyAhatametad dravya-guNa-paryAyarAsastabakavacanena samamiti zaGkanIyam , Na zrAvakaprajJaptyAdyanusAritvena stabakavacanasyA'pi atraiva paryavasAnAt, vyavahArataH tadupapattezca / kA AsannatamagranthibhedakAlInA'ntaHkoTikoTisAgaropamasthitiM samyaktvabhraSTo'pi punarbandhena nA'tikrAmati na karavAnI pratijJA dvArA moTA bhAge jaNAya che. A ja abhiprAyathI zrIharibhadrasUrIzvarajI mahArAje upadezapada graMtharatnamAM jaNAvela che ke "pApa karavAmAM tatpara thayelA anya jIvo zIlabhaMgAdi mahApApanI nivRtti kare tenAthI prAyaH pApane vize teono (vyAvahArika) akaraNaniyama jANI zakAya che. tathA graMthibheda thatAM pharIthI tene na karavA svarUpa (pAramArthika) akaraNaniyama jANI zakAya che." (sabhya.) samyagdarzana ane samyajJAna utpanna thayA pachI paNa kadAca kyAMka koIka jIvane mithyAtvamohanIya karmanA udayathI (athavA kAtila kusaMskAranA udayathI) athavA kharAba kALanA prabhAvathI athavA pratikULa niyatinI paravazatAthI ke pramAda vagerenI paravazatAthI mithyAtva nAmanA prathama guNasthAnakanI prApti thaI zake che. mithyAtva guNasthAnaka Ave eTale samyagadarzana avazya ravAnA thAya che. paraMtu sa samyagu darzananI prApti pachI mithyAtva guNasthAnakanI prApti thavA chatAM paNa te jIva mohanIya vagere A karmanI eka koTAkoTI sAgaropamapramANa paNa sthitine kyAreya bAMdhato nathI. vI zaMkA :- (na gha.) pU.upAdhyAyajI mahArAje svopajJa TabAmAM ema jaNAvela che ke, "samatithI bhraSTa thayA pachI jIva 1 koDAkoDI uparAMta karmabaMdha karato nathI." eno artha e thaI zake ke "samakitabhraSTa sa jIva 1 koDAkoDI sAgaropama jeTalo baMdha karI zake. paraMtu 1 koDAkoDI sAgaropamathI adhika karmabaMdha te na kare.' jyAre 'dravyAnuyoga-parAmarza-karNikA' mAM (saMskRta TIkAmAM) evuM pratipAdana karyuM che ke "samakitathI patita thayelo jIva 1 koDAkoDI-sAgaropama pramANa sthiti paNa bAMdhI na zake." A rIte TabAmAM ane karNikAmAM visaMvAdanI zaMkA ubhI thAya che. samAdhAna :- (zrAva.) A visaMvAda AbhAsika che, bhrAmaka che. kAraNa ke zrAvakaprajJapti vagere anya graMthonA saMdarbhone anusAra dravya-guNa-paryAyarAsanA TabAmAM mahopAdhyAyajIe ane dravyAnuyogaparAmarzakarNikAmAM ame A pratipAdana karyu che. tethI dravya-guNa-paryAyarAsanA TabAnI uktinuM paryavasAna "eka koDAkoDIsthitine paNa samakitabhraSTa jIva bAMdhI na zake - A ja arthamAM thAya che. tathA TabAnuM vacana vyavahArathI saMgata thaI zake che. graMthibhedanI atyaMta najIkamAM jIva jyAre hoya te vakhate jeTalI karmasthiti 1. pApe akaraNaniyamaH prAyaH prtnnivRttikrnntH| jJeyazca granthibhede bhUyaH tdkrnnruupstu||
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/-6 * yogabindusaMvAda / 2273 ___"'baMdheNa na volai kayAvi"tti (zrAvakaprajJapti-33) vacanAt / jAtuciditi tu prasiddhameva, "baMdheNa na volai kayAi" (zrA.pra.33) iti zrAvakaprajJaptivacanAt / pa ___ taduktaM yogabindau zrIharibhadrasUribhiH api "bhinnagrantheH tRtIyaM tu samyagdRSTerato hi n| patitasyApyato ga vanyo caiimunnadhdha zata: II" (co.vi.ra66) rUttiA 'tRtIyam = nivRttiram', ziSTa spaSTan hoya tenuM ullaMghana pharIthI utkRSTa karmabaMdha karavA dvArA samakitabhraSTa evo paNa jIva kyAreya karato nathI. kema ke zrAvakaprajJapti graMthamAM jaNAvela che ke "samakitabhraSTa jIva kyAreya paNa karmabaMdhanI dRSTie sattAmAM rahela mohanIya vagere karmanI sthitinuM atikramaNa karato nathI.' spaSTatA :- ahIM "atikramaNa' eTale ema samajavuM ke eka koTAkoTI sAgaropama vagere pramANa sthitivALA karmane bAMdhavA. AvuM atikramaNa samakitabhraSTa jIva kyAreya karato nathI. matalaba ke ame jaNAvelI bAbata zrAvakaprajJaptinA uparokta vacananA AdhAre prasiddha ja che. tyAM spaSTapaNe ullekha karavAmAM Avyo che ke graMthidezakAlIna karmasthitine ullaMghIne = atikramaNa karIne samakitabhraSTa jIva adhika karmabaMdha karato nathI. AyuSya sivAyanA sAteya karmonI sthiti aMtaHkoDAkoDI sAgaropama pramANa thAya tyAre graMthidezanI prApti thAya che. aMtaHkoDAkoDI sAgaropama = 1 koDAkoDI sAgaropamamAM palyopamano asaMkhyAtamo bhAga nyUna. tethI samakitabhraSTa jIva mithyAtva guNasthAnake aMtaHkoDAkoDI sAgaropama jeTalo baMdha kare paraMtu aMtaH koDAkoDI sAgaropamathI adhika sthitibaMdha na kare. jyAre pU. upAdhyAyajI ma.sA.nuM kathana vyavahAra nayane AbhArI jaNAya che. jema ke vyavahAramAM amuka vyakti varSanA 95,000 rU. vA kamAya ane te vyaktine tenI kamANI aMge pUchavAmAM Ave to te vyakti "lAkha rU. kamAuM chuM - ema uttara Ape che. tevI ja rIte aMtaH koDAkoDI sAgaropamathI adhika sthiti baMdha samakitabhraSTa jIva sa na kare eTale vyavahArathI "1 koDAkoDI sAgaropamathI adhika sthitino baMdha samatithI patita jIva na kare - AvuM kahevAya. A vyavahArane anusAre ja pU. upAdhyAyajIe pratipAdana karyuM hoya ke samakitazruta jIva 1 koDAkoDI uparAMta karmabaMdha na kare' - evuM amane samajAI rahyuM che. A mujaba ja, AdinAtha prabhu mokSe padhAryA bAda keTaloka kALa vyatIta thayA bAda nayasAranA bhavamAM prApta karela samatithI bhraSTa thayela marIcinA jIve aMtaHkoDAkoDI sAgaropama pramANa nIca gotra karma bAMdhyuM hovA chatAM paNa "marIcie 1 koDAkoDI sAgaropama jeTalo saMsAra vadhAryo - evo vyavahAra thAya che. A rIte pU.upAdhyAyajI ma.nuM kathana vyavahArane anusAre che - evuM mAnavuM ja vyAjabI che. anyathA zrAvakaprajJapti vagerenA kathana sAthe virodha AvavAnI zakyatA ubhI thAya. temaja uparokta padArtha pU. upAdhyAyajI ma.sA.ne paNa mAnya na hota to temaNe paNa "vadhe..." evo sAkSIpATha rajU karyo na hota. - t graMthibheda pachI kAyamI karmabaMdhasthitino vicAra / (takut.) zrIharibhadrasUri mahArAje paNa yogabiMdu graMthamAM jaNAvela che ke "graMthino bheda karanAra jIvane trIjuM anivRttikaraNa prApta thAya che. pachI te jIva samyagdaSTi thAya che. samyagdarzanathI bhraSTa thavA chatAM paNa graMthinuM = graMthidezakAlIna karmasthitinuM ullaMghana karIne te samakitabhraSTa jIva karmabaMdha 1. vaccena na vyava7Iyarna vitA
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2274 0 bhinnagranthikotkRSTasthitibandhavicAra: 25/-6 pa saiddhAntikamataJcaitat / taduktaM zatakavRttau devendrasUribhiH "bhinnagranthikasya mithyAdRSTeH api utkRSTaH sthitibandhaH rA pratiSidhyate tat saiddhAntikamatameva" (za.48 vR.) iti| taduktaM dharmasaGgrahaNyAm api zrIharibhadrasUribhiH -- "tuM vaMdheLa na votta vayarU" (i.4.754) tiA yathoktaM dharmasaGgrahavRttau mAnavijayavAcakena api "yAvatI granthibhedakAle sarvakarmaNAm AyurvarjAnAM sthitiH antaHsAgaropamakoTikoTilakSaNA avaziSyate, tAvatpramANAm eva asau samyagupalabdhasamyagdarzano jIvaH ka kathaJcit samyaktvA'pagamAt tIvrAyAm api tathAvidhasaGklezaprAptau badhnAti / na punaH tAM bandhena atikrAmati" [ pa (i.sa.mA.9/zno.99/.pR.48) tiA. kA idamatrAkUtam - samyagjJAnaM sahajamalahrAsavizeSa-granthibhedA'karaNaniyama-satsaMskArAdyAnayanadvArA nathI karato - A pramANe AgamamAM jaNAvela che." A saiddhAMtika mata (= Agamika siddhAMta) samajavo. zataka nAmanA pAMcamA karmagranthanI vyAkhyAmAM zrIdevendrasUrijI mahArAje jaNAvela che ke "pranthibheda karIne samakitane prApta karanAra jIva samakitabhraSTa banI mithyASTi thAya to paNa te karmanI 70 koTAkoTI sAgaropamapramANa utkRSTa sthitino baMdha karato nathI. A pramANe je utkRSTakarmabaMdhaniSedha karavAmAM Ave che te saiddhAntikamata = Agamikamata ja che.' zrIharibhadrasUrijIe dharmasaMgrahaNi granthamAM paNa jaNAvela che ke "pranthibheda karyA pachI jIva kyAreya karmabaMdha dvArA granthinuM = granthidezanuM = pranthibhedakAlIna karmasthitinuM ullaMghana karato nathI.' spaSTatA :- "graMthinuM ullaMghana karIne karmabaMdha karavo' - AvuM kahevAno artha e che ke "graMthibheda karatI vakhate mohanIyAdi karmanI je sthiti hoya tenI sthiti karatAM vadhu sthitivALA karmane bAMdhavA." graMthibheda karatI vakhate aMtaHkoTAkoTI sAgaropama pramANa sthitivALA karmane jIva bAMdhe che. samakitathI tA bhraSTa thayA pachI kyAreya paNa tenAthI vadhu sthitivALA karmane te jIva bAMdhe nahi. arthAt eka koTAkoTI sAgaropama pramANa paNa sthitivALA mohanIyAdi karmane te jIva bAMdhato nathI. 4 samakitapatita aMtaHkoTAkoTIsAgaropamathI vadhu karma na bAMdhe che (co.) A aMge upAdhyAya zrImAnavijayajIe paNa dharmasaMgrahavRttimAM jaNAvela che ke "AyuSya sivAyanA tamAma karmonI sthiti graMthibhedasamaye aMtaHkoTAkoTIsAgaropama jeTalI bAkI rahe che. eka vAra samyagdarzana sAcI rIte maLI jAya pachI koI paNa kAraNasara samakita ravAnA thavAthI tevo tIvra saMkaleza e jIvane AvI jAya to paNa te samakitabhraSTa jIva graMthibhedakAlIna aMtaHkoTAkoTIsAgaropama pramANavALI ja karmasthitine bAMdhe che. paraMtu tathAvidha karmasthitine karmabaMdha dvArA samakitabhraSTa jIva oLaMgato nathI. tevI karmasthitine ullaMghIne adhika karmasthitine te jIva bAMdhato nathI." / svarUpataH naSTa jJAna saMskAra dvArA hAjara f/ (matrA.) ahIM tAtparya e che ke vizeSa prakArano sahajamalahAsa, graMthibheda, akaraNaniyama, sArA saMskAra vagerene samyagujJAna kheMcI lAve che. tenA dvArA tathAvidha karmabaMdhanI yogyatA nAza pAme che. 1. te vanthana na cavatIyate |i
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/-6 * naSTamapi sajjAnaM saMskAradvArA sat 0 2275 e abhiprAya I naMdiSaNanaI adhikAraI mahAnizIthaI jJAnaguNaI apratipAtI (sAkhIka) kavio tathAvidhakarmabandhapratibandhakatayA samAmnAtam / tathA ca sakRd utpadya samyagjJAnaM svarUpato vinaSTamapi sat satsaMskArAdidvArA tathAvidhasvakAryakAri bhavatyeva, anyathA samyagjJAnAdibhraSTasya saptatikoTi-pa kottisaagropmprmitkrmbndhaaptteH| ataH karmodaya-pramAdAdibalena svarUpataH kvacit kadAcit praNaSTa-gA mapi tat saMskArAdisvakAryadvArA dAnamiva puNyadvArA avasthitameva mantavyam / ___ samyagdarzana-jJAnabhraSTasyApi antaHkoTikoTisAgaropamAdhikakarmasthitibandhakatvA'bhAvena saptatikoTikoTisAgaropamapramitakarmasthitibandhalakSaNapratipAtAbhAvAt sajjJAnasyA'pratipAtitvam / etadabhiprAyeNaiva za mahAnizIthe gItArthavihAranAmni SaSThAdhyayane nandiSeNe = nandiSeNAdhikAre jJAnaM = samyagjJAnam ka apratipAti proktam / nandiSeNasya tu svarUpato'pi samyagjJAnaM vezyAgRhe sdev| ata evaa'moghtethI samyajJAna jyAM sudhI hAjara hoya tyAM sudhI to tathAvidha dIrghasthitivALA karma baMdhAtA nathI ja. (AthI lAMbIsthitivALA karmabaMdha pratye samyajJAna pratibaMdhakasvarUpe zAstrakArone mAnya che.) paraMtu eka vakhata samyajJAna utpanna thayA pachI svarUpathI nAza pAme to paNa saMskArarUpe te AtmAmAM hAjara ja rahe che. tethI tathAvidha saMskAra vagere dvArA dIrghasthitivALA karmabaMdhane aTakAvavA svarUpa potAnuM kArya te samyajJAna kare ja che. jo nAza pAmela samyajJAna saMskAra vagere dvArA atidIrgha karmabaMdha pratye pratibaMdhaka na banatuM hoya to samyajJAnathI bhraSTa thayela jIva 70 koTAkoTI sAgaropama pramANa sthitivALA karmane kyAreka bAMdhI deze - tevuM mAnavAnI Apatti Avaze. paraMtu samyajJAna-darzanathI bhraSTa thayela jIva bhaviSyamAM kyAreya paNa utkRSTasthitivALA karmane bAMdhato nathI. A vAta AgamamAM prasiddha ja rA che. tethI mAnavuM joIe ke karmodaya ke pramAda vagere kAraNanA prabhAve kyAMka, koI jIvamAM, kyAreka samyajJAna svarUpathI nAza pAmeluM hoya to paNa potAnA saMskAra vagere kArya dvArA te hAjara ja che. te jema ke dAna kriyA kSaNika hovAthI svarUpaH tarata nAza pAmI jAya che paraMtu puNya dvArA te dIrghakALa pachI paNa hAjara ja hoya che. to ja dAtAne dAna karyA bAda 50/60 varSa pachI svarganI prApti thaI zake. jema svarUpathI naSTa thayela dAna kAlAntaramAM puNya dvArA hAjara rahIne svargaprAptisvarUpa svakAryane kare che, tema samyajJAna svarUpataH kadAca naSTa thayela hoya to paNa saMskAra Adi svakArya dvArA hAjara rahIne tathAvikarmabaMdhapratirodhAtmaka svakAryane kare ja che. AvuM mAnavuM vyAjabI che. A samyajJAna apratipAtI A (sagna.) samyagdarzana-jJAnathI bhraSTa thayelo jIva kyAreya paNa mithyAtvAdi karmanI aMtaH koTAkoTI sAgaropamathI adhika sthitine bAMdhato nathI. tethI teno 70 koTAkoTI sAgaropama pramANa moTI sthitine bAMdhavA svarUpa pratipAta to kadApi nathI ja thato. mATe samyajJAna apratipAtI che. A ja abhiprAyathI mahAnizItha graMthanA "gItArthavihAra' nAmanA chaThThA adhyayanamAM "naMdiSeNa muninA adhikAramAM samyagujJAnane apratipAtI jaNAvela che. vezyAnA ghare rahelA naMdiSeNane to svarUpathI paNa samyaguM jJAna hAjara ja hatuM. dasapUrvadhara mahAtmAone amogha dezanAlabdhi prApta thAya che. zreNika mahArAjAnA putramuni naMdiSeNa
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2276 0 nayAdiyojanayA jJAnAd mohocchedaH / /-6 ra chaI. 43200 bUjhavyA 12 varSa madhye, nitya 10 nai lekhe* pa dezanAlabdhiH vezyAgRhasthitasyA'pi tasya na vinssttaa| amoghadezanAlabdhibalenaiva dvAdazavarSamadhye rA pratidinaM puruSadazakapratibodhanena sarvasaGkhyayA dvizatAdhikatricatvAriMzatsahasrANi puruSANAM pratima bodhitaani| prAnte ca tadbhave eva punaH cAritralAbhaH samajani kaivlynyc| tatazca vaiyAvRttyamiva - jJAnamapi viziSTam apratipAti mantavyam / ... -- - - sa naya-pramANayojanayA zuddhAtmadravya-guNAdisaMvedanasya AsannabhavyajIvagatasya prabalamohocchedakatvAdiha ka jJAnasya apratipAtitvam upadarzitam / idamevAbhipretya dravyasvabhAvaprakAze "AsaNNabhavvajIvo aNaMtaguNaseDhisuddhipaNa sNpnnnno| bujhaMto khalu aDhe khavadi mohaM pamANa-Nayajoe / / " (dra.sva.pra.317) ityuktm| prakRte kA prathamazAkhAvyAkhyopadarzitA (1/6) "jo jANadi arahaMtaM, davvatta-guNatta-pajjayattehiM / so jANadi appANaM, moho khalu jAdi tassa layaM / / " (pra.sA.1/80) iti pravacanasAragAthA anusandheyA mniissibhiH| dasapUrvadhara hatA. teo amogha dezanAlabdhi dharAvatA hatA. nikAcita bhogakarmanA udayathI saMyamavezano tyAga karIne vezyAnA gharamAM teo rahelA hatA. tema chatAM paNa temanI amogha dezanAlabdhi nAza pAmI na hatI. tethI ja tyAre temanuM samyagRjJAna svarUpathI ane phalathI hAjara ja hatuM. dasa pUrvanA jJAnanA prabhAve temanI dezanAlabdhi TakelI hovAnA lIdhe ja vezyAnA gharamAM rahIne paNa teo roja dasa puruSane pratibodha karIne zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse saMyamano svIkAra karavA mATe mokalatA hatA. temaNe , bAra varSanI aMdara roja 10 puruSa lekhe kula 43,200 puruSone pratibodhita karyA. tathA te apratipAtI che samyagu jJAnanA prabhAve naMdiSaNane te ja bhavamAM pharIthI cAritranI prApti thaI hatI. tathA te ja bhavamAM vA aMte kevaLajJAna paNa temaNe prApta karela hatuM. tethI "vaiyAvaccanI jema viziSTa samyagRjJAna paNa apratipAtI che' - tema jANavuM. ha9 mohanAzaka hovAthI jJAna apratipAtI ha8 | (nava) AsannamuktigAmI jIva nayanI ane pramANanI yojanA karIne zuddha Atmadravya, tenA zuddha guNo vagerenuM saMvedana karavA dvArA prabaLa mohano uccheda kare che. Ama prabaLamohanAzaka hovAthI ahIM jJAnane apratipAtI guNa tarIke jaNAvela che. A ja abhiprAyathI dravyasvabhAvaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke "je nikaTamuktigAmI jIva anaMtaguNa zreNinI zuddhithI saMpanna thAya che tathA pramANa-nayanI yojanA dvArA tAttvika arthone jANe che te ja mohano kSaya kare che." prathama zAkhAnA chaThThA zlokanI vyAkhyAmAM pUrve pravacanasAra graMthanI eka gAthA uddhata karelI hatI tenuM paNa ahIM anusandhAna karavA yogya che. temAM jaNAvela che ke "dravyatva-guNatva-paryAyavarUpe je arihaMta paramAtmAne jANe che te potAnA AtmAne jANe che ane teno moha vilIna thAya che." A rIte UMDANathI vicAravA dvArA siddha thAya che ke jJAna *.* cihnayamadhyavartI pATha pustakomAM nathI. phakta A.(1)mAM che. 1. aasnnbhvyjiivo'nntgunnshrennishuddhismpnnH| bodhan khalvarthAn kSapayati mohaM pramANa-nayayogaiH / / 2. yo jAnAti arhantam, drvytv-gunntv-pryytvaiH| sa jAnAti AtmAnam, mohaH khalu yAti tasya lym||
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ * trividhavaiyAvRttyavimarza: 0 2277 uttarAdhyayaneSu apyuktam - 'sUI jahA sasuttA, Na NassaI kayavarammi paDiA vi| rUca nIvo vi sunno, sparU no vi saMsArA (uttara/gAtAva 67) I/15/1-dIkarI yacca uttarAdhyayanasUtre, candrakavedhyakaprakIrNake, bhaktaparijJAprakIrNake, ArAdhanApatAkAprakIrNake, puSpamAlAyAM pa ca '"sUI jahA sasuttA, na nAsai kayavarammi paDiyA vi| jIvo tahA sasutto, na Nassai gao vi saMsAre" rA (3.21/ sattAva 67, :.83, 5.5.86, 7.5.482, pu.ma.rU9) rUtyum, yaSya sUtrAmRte "puriso vi jo sasutto Na viNAsai so gao vi saMsAre" (sU.prA.4) ityuktaM tato'pi vezyAgRhasthitanandiSeNasya / jinAgamasUtrAnusmaraNalakSaNasamyagjJAne durantabhavabhramaNapratibandhakatayA apratipAtiguNatvaM samAmnAtam / atra "veyAvacce tivihe - appANammi ya pare tadubhae y| anusiTThi uvAlaMbhe uggahe ceva tivihammi / / " ku (vya.sU.bhA.1/374) iti vyavahArasUtrabhASyAnusAreNa nandiSeNasya anuzAstyAdirUpaM trividhamapi vaiyAvRttyaM mi prabaLamohanAzaka hovAthI apratipAtI guNa che. - jJAnI jIva saMsAramAM bhaTake nahi ? (catra) uttarAdhyayanasUtra, caMdrakaveka prakIrNaka, bhaktaparijJA prakIrNaka, ArAdhanApatAkA prakIrNaka ane puSpamAlA - A pAMceya graMthamAM jaNAvela che ke "dorA sAthenI soya kacarAmAM paDelI hoya to paNa jema khovAI jatI nathI tema sUtra sahita (samyaka jJAna sahita) jIva saMsAramAM gayela hoya to paNa khovAI jato nathI, bhUlo paDI jato nathI.' uparokta pAMceya graMthamAM je jaNAvela che tathA "AgamasUtra sahita je paNa jIva saMsAramAM kadAca jAya to paNa vinAza pAmato nathI' - e pramANe kuMdakuMdasvAmIe sUtraprAbhRta che graMthamAM je jaNAvela che, tenAthI paNa siddha thAya che ke - vezyAnA gharamAM rahela naMdiSeNanuM jJAna apratipAtI hatuM. jinAgamanA sUtronuM saMsAramAM gayA pachI paNa smaraNa karavAmAM Ave to te duranta bhavabhramaNano ! pratibaMdha kare che. AthI ja jinAgamasUtranuM anusmaraNa karavA svarUpa samyajJAna apratipAtI guNa tarIke zAstrakArone mAnya che. trividha vaiyAvaccanI samajaNa (zatra.) prastutamAM vyavahArasUtrabhASyanI eka gAthA avazya yAda karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "vaiyAvacca traNa vyaktine vize thAya - (1) svane vize, (2) parane vize ane (3) sva -para ubhayane vize. te vaiyAvaccanA traNa prakAra che. (1) anuzAsti, (2) upAlaMbha ane (3) upagraha = anugraha.' vyakti ane prakAra banneno saMvedha karavAthI vaiyAvaccanA nava bheda thAya. naMdISeNa muni saMyamabhraSTa thaIne vezyAnA ghare rahevA chatAM paNa anuzAsti vagere traNeya prakAranI vaiyAvacca svarUpa guNa temanAmAM 1. sUciH yathA sasUtrA, na nazyati kacavare patitA api| iti jIvaH api sasUtraH, na nazyati gataH api sNsaare|| 2. puruSo'pi yaH sasUtraH na vinazyati sa gataH api sNsaare| 3. vaiyAvRttyaM trividham - Atmani ca parasmin tadubhayasmin c| anuzAstiH upAlambhaH upagrahaH eva trividhe / /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2278 0 nandiSeNAdhikAravimarza: 2 25/-6 __ smbhvti| tathAhi - "gahiUNA'bhiggahaM tAhe, paviTTho tIe maMdiraM / eyaM jahA na tAva ahayaM bhoyaNa pavihiM kare || (.ni.dda/ra1), 'sa rasa na vodi nAva, viyatre viyade upUna | pannA nA na pulA, rA kAiyamokkhaM na tA kare / / " (ma.ni.6/26) ityuktyA mahAnizIthe, "dazAdhikAn vA'nudinaM bodhayiSyAmi 1 no yadriA tAgaDAnce punarvekSAM pratijJAniti vakRtA" (tri.za.pu..30/6/430) rUtyuvalyA va - triSaSTizalAkApuruSacaritre pratipAditaM nandiSeNasya svAnuzAsanalakSaNaM vaiyAvRttyam anapalapanIyam / tathA "hA hA hA hA akajjaM me bhaTThasIleNa kiM kayaM ? / jeNaM tu sutto ghasare guDio'suikimI jahA / / " ka (ma.ni.6/34) iti mahAnizIthavacanasUcitaM darzitavyavahArasUtrabhASyoktaM svopAlambhalakSaNaM vaiyAvRttyamavyAhatam / kI pratidinaM vezyAgAminAnAjIvapratibodhakaraNalakSaNaM svAbhAvikaM parAnugrahavaiyAvRttyaM tu prasiddhameva / - tathvaISBtipati, ""sarve vira parivApha, velve 3pavA" (mo.ni. jarUra, pu.mA.412) ti kA oghaniyukti-puSpamAlayoH vacanAt / tAdRzaviziSTavaiyAvRttyasampAdakatvAt tadIyaM jJAnamapi apratipAti hato. te A prakAre samajavuM:- (1) mahAnizIthasUtramAM naMdiSaNakathAnakamAM jaNAvela che ke "tyAre A abhigraha laIne naMdiSeNe vezyAnA gharamAM praveza karyo ke - tyAM sudhI huM bhojana-pANI nahi karuM, jyAM sudhI divase divase pUrepUrA daza-dazane pratibodhita na karuM. jyAM sudhI A pratijJA pUrNa na thAya, tyAM sudhI huM laghuzaMkAnivAraNa nahi karuM." temaja triSaSTizalAkApuruSacaritramAM zrI hemacaMdrasUrijIe naMdiSeNacaritramAM jaNAvela che ke "naMdiSeNe "jo roja daza ke dazathI vadhu jIvone huM pratibodha na karuM to pharIthI huM dIkSAne grahaNa che karIza' - A pramANe pratijJAne karI." A kathanathI naMdiSaNanA jIvanamAM, vyavahArasUtrabhASyamAM jaNAvela, 'svaanuzAsanasvarUpa vaiyAvacca paNa siddha thAya che. teno apalApa karI zakAya tema nathI. Tii (tathA.) (2) mahAnizItha graMthamAM naMdiSeNa muninA adhikAramAM naMdiSaNano pazcAttApa kevA prakArano hato? te batAvatAM jaNAvela che ke "hAya ! hAya ! zIlathI bhraSTa thaIne meM A kevuM akArya karyuM ?! che kAraNa ke azucinA kIDAnI jema divase paNa bhogarUpI kAdavamAM sUtelo huM kAdavathI kharaDAI gayo." matalaba ke bhogakarmanA udayamAM paNa naMdiSeNa potAnI jAtane atyaMta upAlaMbha = Thapako ApatA hatA - tevuM mahAnizItha graMtha dvArA sUcita thAya che. tethI uparokta vyavahArasUtrabhASyamAM jaNAvyA mujaba svaupAlaMbha nAmano vaiyAvacca guNa paNa naMdiSeNamAM avyAhata hato - tema siddha thAya che. (.) (3) temaja roja vezyAgAmI aneka jIvone pratibodha teo karatA hatA. tethI bIjI vyakti upara anugraha karavA svarUpa svAbhAvika vaiyAvaccaguNa vyavahArabhASya mujaba temanAmAM prasiddha ja che. (tavyA.) tathA vaiyAvacca guNa to apratipAtI ja che. kAraNa ke ozaniyukti ane puSpamAlA A banne graMthamAM jaNAvela che ke "badhA guNo pratipAtI che. paraMtu vaiyAvacca apratipAtI che.' naMdiSeNa muninuM 1. gRhItvA'bhigrahaM tadA, praviSTaH tasyA mandiram / enaM yathA na tAvad ahakaM bhojana-pAnavidhiM kuryAm / / 2. daza daza na bodhitA yAvat, divase divase anyuunkaaH| pratijJA yAvad na pUrNA eSA, kAyikAmokSaM na tAvat kuryAm / / 3. hA hA hA hA akAryaM mayA bhraSTazIlena kiM kRtam ? / yena tu suptaH divA guNDitaH azucikRmiH yathA / / 4. sarva tni pratipatti, vaiyAvRcam pratipALatA
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ * apratipAtiguNopalabdhaye yatitavyam / 2279 bhavitumarhatItyapi vijJeyam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'nizcayataH svAtmA svabhAva-zuddhopayogAdiparipUrNaH vibhAvopAdhi .. -rAgAdyazuddhopayogazUnya' ityabhrAntAtmabhAnakaraNaM hi sUcyA sUtraprotanaM procyate / saMsAragatasyApi tasya / AtmabhAnaM na bhrazyati, na vA sa dIrghabhavabhramaNaM karoti / tatazca yathArthatayA nijAtmasUcyAM samyagavabodhasUtraprotanam apratipAti vaiyAvRttyavat / vaiyAvRttya-tathAvidhajJAnAdikam apratipAtitayA mokSa-za prApaNakRte jIvebhyaH akhaNDasAmarthyaM prayacchati / tatazca mokSaphalA'visaMvAditathAvidhasadguNopalabdhaye ka nirantaramasmAbhiH yatitavyamityupadizyate / tatazca "gayarAga-dosa-moho vigayabhao taha nirussugo maimaM / bahujaNaparigIyaguNo namaMsaNijjo / tiloyassa / / " (A.pa.955) iti ArAdhanApatAkAyAM vIrabhadrasUrivarNitaM trailokyanamaskAryaM siddhasvarUpaM pratyAnnatara yAtT91/0-6 dasapUrvasaMbaMdhI samyagRjJAna uparokta traNa prakAranI apratipAtI vaiyAvaccane lAvanAra hovAthI tenuM jJAna paNa apratipAtI banavAnI yogyatAne dharAve che. A pramANe paNa jANavuM. | spaSTatA :- vaiyAvacca guNa to apratipAtI che ja. tathA upara jaNAvyA mujaba apratipAtI vaiyAvacca guNane avazya lAve tevuM samyagU jJAna naMdiSeNa muninI pAse hatuM. te kAraNasara paNa naMdiSeNa muninuM samyagrajJAna apratipAtI hatuM - AvuM siddha thAya che. apratipAtI guNane meLavIe , AdhyAtmika upanaya :- "nizcayathI mAro AtmA svabhAvathI paripUrNa che tathA vibhAva-upAdhithI ! khAlI che. mAro AtmA zuddhopayogathI bharelo che tathA azuddhopayogathI/rAgAdithI khAlI che' - A pramANe AtmAnuM abhrAnta bhAna = samyaguM jJAna karavuM, te soyamAM doro parovavA jevuM che. TabAmAM darzAvela uttarAdhyayanasUtranA saMdarbha mujaba, jema doro parovelI soya kacarAmAM paDI jAya to paNa khovAtI nathI, tema jeNe nija AtmasvarUpa soyamAM samyajJAnasvarUpI majabUta doro parovela hoya te saMsAramAM eka be bhava kare to paNa tenuM AtmajJAna TaLatuM nathI, te dIrgha bhavabhramaNa karato nathI. sAcI samajaNarUpI doro yathArthapaNe AtmAmAM parovI levAmAM Ave to te vaiyAvaccanI jema apratipAtI che. vaiyAvacca ane tathAvidha samyagu jJAna vagere apratipAtI hovAthI jIvane mokSe pahocADavA mATe akhaMDa baLa pUruM pADe che. tethI mokSe avazya pahoMcADavAnI bAMhedhArI ApanAra AvA saguNone prApta karavA mATe ApaNe satata prayatnazIla rahevuM joIe. AvA prakAranI AdhyAtmika preraNA prastuta zloka dvArA prApta thAya che. | (tata.) tevA prayatnathI ArAdhanApatAkAmAM darzAvela trilokavaMdanIya siddhasvarUpa khUba najIka Ave. tyAM vIrabhadrasUrijIe jaNAvela che ke "(1) rAga-dveSa-mohazUnya, (2) nirbhaya, (3) nirutsuka, (4) kevalajJAnAtmaka matine dhAraNa karanArA evA siddha bhagavaMtanA guNa aneka loko dvArA prazaMsAyelA che. (5) te siddhAtmA traNa jagatane vaMdanIya che." (15/16) 1. gatarAga-dveSa-mohaH vigatabhayaH tathA nirutsukaH matimAn / bahujanaparigItaguNaH namanIyaH trilokasya / / sa
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ = = 'ja deg CE 2280 0 bRhatkalpabhASyasaMvAdaH . /-7 "jJAnavaMtanaI kevalI, dravyAdikaahinANi; bRhatkalpanA bhASyamAM, sarakhA bhAkhyA jANi 15/1-zA (252) *jJAnavaMtane (dravyAdikaahinANakadravyAdikaadhijJAnaI) kevaLI sarikho kahyochI, "zrutakevaLI" Iti.* bRhatkalpa(bhASya)gAthA ceyam - 'kiM gIyattho kevalI ? cauvvihe jANaNe ya gahaNe ya / tujoDA-do, ubaMtAya vaktA tA(vR.va.mA.7/16ra) tiA pa kriyAto jJAnasyA'bhyarhitatvamupacinoti - 'sugItArtha' iti / sugItArtha-kevalinau dravyAdInAmabhijJAnAt smau| bRhatkalpabhASyoktI, tato jJAnAdhikyaM nizcinu / / 15/1-7 / / prakRte daNDAnvayastvevam - sugItArtha-kevalinau dravyAdInAm abhijJAnAt samau bRhatkalpabhASyoktau / * tato jJAnAthi nizvinA 9/9-7nA kI dravyAdInAM = dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAm abhijJAnAt prarUpaNAtazca sugItArtha-kevalinau = Ni saMvignabhavabhIrunirdambhachadmasthagItArtha-sarvajJau samau = tulyau eva bRhatkalpabhASyoktau / kA taduktaM bRhatkalpabhASye nizIthabhASye ca "kiM gIyattho kevalI ?, caubvihe jANaNe ya gahaNe ya / avataraNikA :- kriyA karatAM jJAnanuM vadhu mahattva che. A vAtanuM samarthana graMthakArazrI kare che : zuSka kriyA karatAM jJAna caDhe 6 zlokArtha :- "saMvigna gItArtha ane kevalajJAnI dravya, kSetra vagerenA jJAnanI apekSAe samAna ja 21 che' - A pramANe bRhatkalpabhASyamAM jaNAvela che. tethI kriyA karatAM samyapha jJAna caDhiyAtuM che - evo che tame nizcaya karo. (15/1-7) vA vyAkhyArthI:- mokSe jhaDapathI pahoMcavAnI IcchAvALA jIvane "saMvigna' kahevAya. tathA jene pApano atyaMta bhaya hoya evA jIvane "bhavabhI' kahevAya. potAnA svArtha mATe zAstravacanano upayoga karavAnI zuM mAyA na karanAra sAdhu "nirdabha' kahevAya. saMvigna, bhavabhIru, nirdabha, chamastha evA gItArtha ane sarvajJa bhagavAna - A banne jIvo dravya-kSetra-kALa-bhAvanI jANakArInI apekSAe tathA dravya-kSetra vagerenI prarUpaNA karavAnI apekSAe samAna ja che. A pramANe bRhatkalpabhASyamAM jaNAvela che. & gItArtha paNa kevalajJAnI che (takuti.) bRhatkalpabhASyamAM tathA nizIthabhASyamAM A aMge jaNAvela che ke "zuM gItArtha e kevalajJAnI - ko.(1)mAM "gyAnarvata je pATha. pustakomAM "gyAnavaMtanaI pATha. ko.(9)+saM.(1)+mo.(2)pA.(1)mAM "jJAnavaMta...' pATha. pustakomAM + pAla.mAM "ahinANi' pATha. ko.(9+10+11+14+15+17)+lI.(1+3+4)+B(1)+mo.(2) saM.(1)mAM "ahinANa" pATha. je pustakomAM 'bRhatkalpagAthAnA bhAgyamAM" pATha. ko.(1+7+9+10+11)+si.pAla. chellA.(2)lI.(1+2+3+4)mAM "gAthA' pada nathI. 2 pustakomAM + pAla.mAM "jANi' pATha. ko.(9+1+11) +mo.(2)mAM "jANa' pATha. * ..* cihnadvayamadhyavartI pATha phakta pAli.mAM che. 1 lA.(2)mAM "vajJA ' pATha. 1. kiM gItArthaH kevalI ? caturvidhaM jJAnaM ca grahaNaM c| tulye'rAga-dveSaH, anantakAyasya vjnaa||
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/-7 0 kevali-gItArthayoH tulyatvavicAraH / 2281 *kevalI ne zrutakevalI e be sarikhA (bhAgAka) kahiyA chaI.* 15/1-7 tujoDA-do, anaMtahAsa vaMLayA T(pR.4.mA.9/167, ni.mA.4820) zrIzenavarjiritA tariMtu | evaM "kiM gItArthaH kevalI yena tIrthakRta iva tasya vacanaM karaNaM cA'kopanIyam ? sUrirAha - 'omiti rA bruumH| tathAhi - dravyAdibhedAd yat caturvidhaM jJAnaM tad yathA kevalinastathA giitaarthsyaapi| tathA yat .. pralambAnAmekAnekagrahaNaviSayaM viSama-prAyazcittapradAnam, yazca tatra tulye'pi jIvatve rAga-dveSAbhAvaH, yA / cA'nantakAyasya varjanA etAni yathA kevalI prarUpayati, tathA gItArtho'pi / " (bR.ka.bhA.1/961, vR.) iti / za yathoktaM nizIthacUrNI api "kiM gIyattho kevalI ?.... omityucyte| akevalI vi kevalIva bhavati" ka che? hA, cAra prakAranuM jJAna tathA (1) phaLagrahaNa vageremAM vibhinna prAyazcittadAna, (2) jIvatva tulya hovA chatAM viSama prAyazcittadAnamAM rAga-dveSAbhAva ane (3) anaMtakAyano tyAga - A traNa vastunI prarUpaNA gItArthamAM ane kevalajJAnImAM samAna che." zrIkSemakIrtisUri bRhatkalpabhASyanI vyAkhyAmAM jaNAve che ke "ziSya AcArya bhagavaMtane prazna kare che ke "zuM gItArtha kevalajJAnI che ke jenA lIdhe tIrthakaranI jema gItArthanA vacanano ane AcaraNano apalApa na ja karI zakAya?' AnuM samAdhAna karatA AcArya kahe che ke "hA, gItArtha paNa kevalajJAnI che' - A pramANe ame kahIe chIe. te A pramANe - dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI jJAnanA cAra prakAra paDe che. arthAt (1) sacitta-acittAdi dravyaviSayaka jJAna. (2) saMyamaprAyogyaaprAyogya kSetragocara jJAna. (3) saMyamayogya-ayogyAdi kAlagocara jJAna. (4) saMyamasAdhaka-bAdhakAdi bhAvaviSayaka jJAna. A pramANe cAra prakAranA jJAna jema kevalajJAnInI pAse hoya che, tema chabastha gItArtha pAse paNa hoya che. tathA (va) eka ane aneka phaLane grahaNa karavA vagere svarUpa aparAdhanI bAbatamAM ! judA ju dA prakAranuM prAyazcitta je pramANe kevaLajJAnI Ape che. te ja rIte chadmastha gItArtha paNa Ape che. (g) vaLI, te sacitta phaLamAM jIvapaNuM samAna hovA chatAM tenA judA-judA koLIyA vAparanAra jIvone juduM paDI juduM prAyazcitta ApavAnuM ane tema chatAM prAyazcittane lenArA jIva pratye rAga-dveSano abhAva kevalajJAnImAM ane gItArthamAM samAna che. temaja (f) anaMtakAyano tyAga. A traNa bAbatanI prarUpaNA je rIte kevalajJAnI re kare che, te rIte gItArtha paNa kare che. tethI gItArtha ane kevalajJAnI banne samAna kahevAya che." mA :- gItArthanA vacanane avazya pALavuM ja joIe. A bAbatanuM aneka vAra bRhatkalpabhASya vageremAM punarAvartana thavAthI ziSya gurune pUche che ke "zuM gItArtha kevalI che ?' tyAre guru bhagavaMte (A) uparokta cAra prakAranA jJAna tathA (B) traNa bAbatanI prarUpaNA kevalajJAnImAM ane gItArthamAM samAna hovAthI te apekSAe chadmastha gItArthane ane kevalajJAnIne samAna gaNAvelA che. nigodanI prarUpaNA je rIte zrI sImaMdharasvAmIe karI, te ja rIte sAdhikanavapUrvadhara anuyogavibhAjaka zrIAryarakSitasUrijIe karI hatI. A vAta AvazyakaniyuktimAM (gA.777) prasiddha che. tethI anaMtakAyatyAganI prarUpaNA sarvajJa ane gItArtha samAna rIte kare - A vAta saraLatAthI samajAze. nizIthabhASyamAM A viSayano ativistAra che. (tho.) nizIthacUrNimAM paNa praznottararUpe nIce mujaba jaNAvela che - prila :- "zuM gItArtha kevaLajJAnI che ?' *...* citadvayamadhyavartI pATha phakta pAli.mAM che. 1. jiM nItArtha kevI ? "goma' ti 3 vana pi vatI rUva mavatinA
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2282 * jJAnotkarSasiddhi: / :/2-7 (ni.cU.4820) ityAdi / kevali-zrutakevalinoH samaprajJApakatayA'pyatra samatvaM bhAvanIyam / saMvignapa gItArthamuddizya '"te chaumatthe vi kevalI" (ma.ni.6/135 pR.165) iti mahAnizIthe uktaM smartavyamatra / tato jJAnAdhikyaM = bhAvanAjJAnazUnyakevalakriyA'vadhikajJAnotkarSaM pramANato nizcinu / ato / bhAvanAjJAnaupayike dravyAnuyogAdigocare jJAne adhika AdaraH kartavya iti sUcitam / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'dravyAdigocarajJAnAdyapekSayA gItArtha-kevalinau tulyau' ityuktyA - kriyAtaH samyagjJAnam utkRssyte| tatazca kevalajJAnakAmibhiH gurvAjJayA zIghraM gItArthatayA bhAvyam / evaM saMvega-nirveda-vivekadRSTi-bhavabhIrutA-gurusamarpaNA'nabhiniviSTavRtti-nirdambhatA-pariNatatvAdisadguNake kadambakAtmasAtkaraNena prakalpAdhyayanAdyabhyAsayogyatA svasmin AvirbhAvanIyA / etAdRzaguNopalabdhyuttaraNi mapi gurvAjJAnusAreNa yAvat chedagranthAdijJAnaprAptiH na syAt tAvad dravyAnuyogaparijJAna-bhAvanAjJAna -sparzajJAnA''tmapariNatimajjJAna-tattvasaMvedanajJAnA'sammUDhaprajJAdivividhasamyagjJAnopalabdhaye satataM kaTikA baddhatayA bhAvyam / itthameva '"rUvAIasahAvo, kevlsnnaanndsnnaannNdo| jo ceva ya paramappA, so siddhappA" (zrI.ka.1328) iti zrIzrIpAlakathAyAM ratnazekharasUriproktaM siddhasvarUpaM sulabhaM syAt / / 15/1-7 / / pratyuttara :- "hA, gItArtha kevalI che. chamastha gItArtha kevalI na hovA chatAM kevalajJAnI jevA che." kevalajJAnI ane zrutakevalI tulyadezanAdAtA hoya che. tethI paNa te bannemAM tulyatA bhAvavI. saMvigna gItArthane udezIne "te chadmastha hovA chatAM kevalI che' - A pramANe kahevAmAM AvelI mahAnizIthanI vAtane paNa ahIM yAda karavI. tethI ahIM darzAvela traNa chedagraMthanA saMdarbhanA AdhAre tame pramANathI nizcaya karo ke bhAvanAjJAnazUnya evI phakta kriyA karatAM jJAnamAM adhikatA rahelI che. jJAnazUnya kriyA karatAM dravyAnuyogAdiviSayaka jJAna vadhu mahattva dharAvatuM hovAthI tenA upArjanamAM AtmArthIe vadhAre Adara karavo joIe. Ama sUcita thAya che. * jJAnI banavAnI pAtratA keLavIe . AdhyAtmika upanaya :- "amuka apekSAe gItArtha ane kevalajJAnI banne samAna che' - A hakIkata jJAnanuM kriyA karatAM vadhu mahattva AMke che. tethI kevalajJAna meLavavAnI jhaMkhanA dharAvanAra AtmArthI jIvoe guru-AjJA meLavI vahelI take gItArtha banavuM joIe. tathA saMvega, vairAgya, vivekadRSTi, bhavabhIrupaNuM, gurusamarpaNabhAva, anAgrahI valaNa, nirdabhatA, pariNatapaNuM vagere saguNonA vRMdane AtmasAta karavA dvArA prakalpagranthane = chedagraMthane bhaNavAnI yogyatA potAnAmAM pragaTAvavI joIe. AvA sadgaNavaibhavanI prApti bAda paNa jyAM sudhI chedagraMthAdinuM jJAna gurvAjJA mujaba prApta na thAya tyAM sudhI dravyAnuyogaviSayaka jJAna, bhAvanAjJAna, sparzajJAna, AtmapariNativALuM jJAna, tattvasaMvedana jJAna, asaMmUDha prajJA vagere vividha prakAranA samyagu jJAnane meLavavA satata pratibaddha banavuM joIe. AvuM bane to ja zrIzrIpAlakathAmAM (= sirisirivAlakahAmAM) varNavela siddhasvarUpa sulabha bane. zrIratnazekharasUri tyAM jaNAve che ke "je rUpAtIta svabhAvavALA ane kevalajJAna-darzana-AnaMdamaya paramAtmA che te ja siddhAtmA che.'(15/1-7) 1. te ijA pa vatinaH | 2. tItavamAva:, vaivajJAnatajJanAnandrA yagneva paramAtmA, sA siddhAtmA
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ /2-8 * jJAnaM pradhAna AtmaguNa: 0 2283 nANa paramaguNa jIvano, nANa bhavannavapota; mithyAmati tama bhedavA, nANa mahA udyota ll1pa/1-8 (2pa3) jJAna te jIvano paramaguNa chaI, apratipAtIpaNA mATe. punarapi prakArAntareNa jJAnamevA'bhiSTauti - 'jJAnamiti / jJAnamAtmaguNaH paraH jJAnaM bhvaarnnvvryaanpaatrm| mahAprakAzo jJAnama, mithyAtvamatitamobhedAya / / 15/1-8 // prakRte daNDAnvayastvevam - jJAnaM paraH AtmaguNaH / jJAnaM bhavArNavavarayAnapAtram / mithyAtvamati- rA tamobhedAya jJAnaM mahAprakAzaH / / 15/1-8 / / pUrvaM (10/20) caitanyAparAbhidhAnaM jJAnaM jIvasvarUpatvAt, pradhAnaguNatvAccA''tmalakSaNatayoktam / / taduktaM kundakundasvAminA niyamasAre "NANaM jIvasarUvaM" (ni.sA.170) iti| taduktam amRtacandreNA'pi / AtmakhyAtau samayasAravRttau pariziSTe "Atmano hi jJAnaM lakSaNam, tadasAdhAraNaguNatvAd" (sa.sA.pariziSTa- ka pR.609) iti / na ca jJAnasya pradhAnAtmaguNatvamasiddhamiti zaGkanIyam, 'jJAnam eva paraH = pradhAna AtmaguNaH, apratipAtitvAd' - ityanumAnataH tatsiddheH / kriyA tu pratipAtitvAnna mokSamArge prAdhAnyamaJcati / kiJca, jJAna-darzanopayogayoH api madhye jJAnameva pradhAnam, tadvazAdeva sakalazAstrAdiviSayavicAra- kA santatipravRtteH, sarvalabdhInAM sAkAropayogopayuktasya utpAdAt, sidhyatsamaye sAkAropayogasya pratipAdanAcca / avataraSiA - pharIthI graMthakArazrI bIjI rIte jJAnanI ja sAme cAlIne prazaMsA kare che : hokArtha :- (1) jJAna AtmAno mukhya guNa che. (2) bhavasAgara taravA mATe jJAna e ja zreSTha vahANa che. (3) tathA jJAna e ja miththAbuddhirUpI aMdhakArano nAza karavA mATe mahAprakAza che. (15/1-8) jJAna bhavasAgaramAM naukA . vyAkhyAthI - pUrve (10/20) jaNAvela ke jJAnanuM bIjuM nAma caitanya che. te jIvasvarUpa hovAthI tathA pradhAna AtmaguNa hovAthI AtmAnuM lakSaNa che. tethI niyamasAramAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke "jJAna che jIvanuM svarUpa che." temaja samayasAranI AtmakhyAti vyAkhyAmAM pariziSTa vibhAgamAM amRtacandrajI paNa ghA jaNAve che ke "jJAna e ja AtmAnuM lakSaNa che. kema ke te asAdhAraNa guNa che." "jJAna AtmAnA mukhya guNa tarIke kaI rIte siddha thAya ?' - AvI zaMkA na karavI. kAraNa ke anumAna pramANathI tenI siddhi thAya che che. te anumAnaprayoga A rIte samajavo. (ka) jJAna e ja AtmAno mukhya guNa che. kAraNa ke jJAna apratipAtI = avinAzI che. kriyA to pratipAtI = vinazvara hovAthI mokSamArgamAM mukhyatAne pAmatI nathI. * sAkAra upayogamAM ladhinI utpatti ( vizva) vaLI, jJAnaupayoga ane darzanaupayoga - A bemAM paNa jJAnaupayoga mukhya che. kema ke jJAnanA AdhAre ja sarva zAstronA viSayanA vicAranI paraMparA pravarte che. vaLI, sarva labdhio sAkAra upayogamAM upayukta jIvane utpanna thAya che. tathA siddha thavAnA prathama samaye jIvane sAkAropayoga zAstramAM jaNAvela
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2284 * paJcavidhamithyAtvatyAgopadezaH 25/7-8 jJAna te bhavArNavamAM = bhavasamudramAM pota = vahANa samAna chaI, taraNatAraNa samartha. mithyAtvamatirUpa je (tama) timira = aMdhakAra, tehane bhedavAne arthe jJAna te mahAudyota chaI, moTA ajuAlA sarakho mAM kahyo che.15/1-8 pa taduktaM vizeSAvazyakabhASye '"savvAo laddhIo jaM saagaarovoglaabhaao| teNeha siddhaladdhI uppajjai taduuttasA" (vi.mA.ma.rU081) rUti . prajJA nAsUra vyAdhyA(a.sU5:23/.ra88) - prathamavarmapracAdhyAyI (....rU/g.) pataMdristara: vothya | ataH samyag jJAnam eva bhavArNavavarayAnapAtraM = saMsArasAgaratAraNapezalabohitthaH, taraNa-tAraNaze samarthatvAt / kriyA tu tRNa-parNAditulyA na pareSAM santAraNe samarthA / idamevAbhipretya bhAvanAjJAnAdhikAre ke upadezapade "NANI bAhullao hiaM ceva kuNai" (upa.pa.907) ityuktaM zrIharibhadrasUribhiH / mithyAtvamatitamobhedAya = sAMzayikAdipaJcavidhamithyAtvagrastabuddhilakSaNatimiravibhedanAya jJAnam " eva mahAprakAzaH, yathArthatattvasvarUpaprakAzakatvAt / kriyA tu jAtyandhagantRtulyA, pravRttizIlatve'pi kA yathAvasthitAtmAditattvasvarUpA'prakAzakatvAt / ata eva "bArasavihammi vi tave sabbhiMtara-bAhire jiNa che. A aMge vizeSAvazyakabhASyamAM zrIjinabhadragaNI kSamAzramaNe jaNAvela che ke "sarva labdhiono lAbha je kAraNe sAkAra upayogamAM thAya che, te kAraNe sAkAra upayogamAM = jJAnamAM upayukta jIvane ja siddhalabdhi utpanna thAya che." pannavaNAsUtranI vyAkhyA, prathama karmagraMthaTIkA vageremAM A vAta vistArathI darzAvela che. (.) (kha) tethI samyaguM jJAna ja saMsArasAgarane tarAvavA mATe zreSTha vahANa che. samyajJAnI mahAtmA to bhavasAgarane avazya tare ja che. paraMtu bIjAne paNa bhavasAgara tarAvavAnuM lokottara saubhAgya te prApta kare che. kAraNa ke samyajJAna potAnA Azrayane ane svAzrayasamarpitane bhavasAgara tarAvavA mATenuM amogha sAmarthya dharAve che. jyAre kriyA to ghAsa ane pAMdaDA vagere samAna che. bIjAne tarAvavA che mATe te samartha nathI. A ja abhiprAyathI "bhAvanAjJAnanA adhikAramAM upadezapadamAM zrIharibhadrasUrijIe tA jaNAvela che ke "jJAnI puruSa moTA bhAge bIjAnuM hita ja kare che.' ja jJAna mahAprakAza che e (mithyAtri.) (ga) mithyAtvanA pAMca prakAra che. (1) sAMzayika, (2) anAbhogika, (3) Abhigrahika, (4) anAbhigrahika ane (5) Abhinivezika, A pAMca prakAranA mithyAtvathI gherAyelI buddhi jIvane bhavasAgaramAM UMdhA ravADe caDAvI de che. tethI mithyAtvagrasta buddhine zAstrakAra bhagavaMtoe aMdhakAra tarIke jaNAvela che. AvA aMdhakArano nAza karavA mATe samyaguM jJAna e ja mahAprakAza svarUpa che. kAraNa ke sabhya jJAna yathArthapaNe tattvanA svarUpano prakAza kare che. AtmAdi tattvanA svarUpanI sAcI jANakArI phakta jJAna dvArA ja maLe che. jyAre kriyA to janmAMdha musAphara jevI ja che. kAraNa ke kriyA pravRttizIla hovA chatAM paNa yathAvasthitapaNe jIvAdi tattvanA svarUpane jaNAvavAnA sAmarthyavALI nathI. A ja kAraNe 1. sarvA labdhayo yat saakaaropyoglaabhaat| teneha siddhalabdhiH utpadyate tadupayuktasya / / 2. jJAnI bAhulyataH hitam eva karoti / 3. dvAdazavidhe api tapasi sAbhyantara-bAhye jinaa''khyaate| nA'pi asti nA'pi ca bhaviSyati svAdhyAyasamaM tapaH krm||
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/6-8 kriyAto jJAnaM balAdhikam 0 2285 vasthA na vi tthi na vi ya dohI laDvAyarama tavomaMA " (lU..mA.9966, ra.ve..86, ma.vi.pra.228, ma.sa.pra.121, paDyA.91/20, tA.5.85, bA.5.186, raza.ni.987, pa.va.1dra, saM.ra.zA.9rU44, ma.sA.106) LT iti bRhatkalpabhASye, candrakavedhyakaprakIrNake, maraNavibhaktiprakIrNake, maraNasamAdhiprakIrNake, paJcAzake, vIrabhadrAcAryakRtAyAm ajJAtakartRkAyAJca ArAdhanApatAkAyAm, dazavaikAlikaniyuktI, zrIharibhadrasUrikRte / paJcavastuke, saMvegaraGgazAlAyAm, zivAryakRtAyAM ca bhagavatyAm ArAdhanAyAm uktam / ato'pi samyagjJAne ma kriyAto balAdhikatvA''daraNIyataratvAdikaM sidhytiityaashyH| kiJca, jJAnazUnyA kriyA mRNmayakalazopamA, niranubandhasAmAnyaphalajanakatvAt / bhAvanAjJAnaparipUtA hi satkriyA suvarNakalazopamA, tathA-tathAphalAntarasAdhanena prakRSTaphalajanakasvabhAvatvAt / itthamupajIvyatvAdapi kR samyagjJAnasya kriyAto balAdhikatvaM sidhyati / bauddhAnAmidaM matamasmAkamapi sammatam / taduktaM jJAnasAre rNi "jJAnapUtAM pare'pyAhuH kriyAM hemaghaTopamAm / yuktaM tadapi tadbhAvaM na yad bhagnA'pi sojjhati / / " (jJA.sA. upasaMhAra-10) tiA 're = vauddha', ziSTa spaSTa vauddhamatAnusAre mithyASTinuM puSpam | aparizuddhaM mRdghaTasaMsthAnIyam, samyagdRSTijaM ca puNyaM parizuddhaM suvarNaghaTasaMsthAnIyamiti yogazatake bRhatkalpabhASyamAM, candrakavedhyaprakIrNakamAM, maraNavibhaktiprakIrNakamAM, maraNasamAdhiprakIrNakamAM, paMcAzakamAM, virabhadrAcAryakRta ArAdhanApatAkAmAM, ajJAtakartaka ArAdhanApatAkAmAM, dazavaikAlikaniyuktimAM, zrIharibhadrasUrikRta paMcavastakamAM, jinacaMdrasUrikRta saMvegaraMgazALAmAM tathA digaMbara zivAryakRta bhagavatI ArAdhanAmAM jaNAvela che ke "zrIjinezvare abhyantaratapasahita bAhyatapa bAra prakArano kahelo che. te bAreya tapamAM svAdhyAyamAna anya koI tapa nathI ane thaze nahi." A kAraNasara paNa kriyA karatAM samyajJAnamAM vadhAre sAmarthya ane vadhAre AdaraNIyatA vagere siddha thAya che. A pramANe graMthakArazrIno Azaya che. che jJAnapUta kriyA suvarNaghaTasamAna che (viSya.) vaLI, jJAnazUnya kriyA mATInA ghaDA jevI che. kAraNa ke te niranubaMdha sAmAnya phaLane che ja utpanna kare che. jyAre bhAvanAjJAnathI pavitra banelI suMdara kriyA sonAnA ghaDA jevI che. kAraNa ke tevA-kevA prakAranA navA-navA phaLane sAdhavA dvArA te prakRSTa phaLane utpanna karavAnA svabhAvavALI . che. Azaya e che ke jema mATIno ghaDo bhAMge to nakAmo banI jAya. paraMtu sonAno ghaDo bhAMge to paNa sonAnI kiMmata to upaje che, tema prastutamAM yojanA karavI. Ama kriyAne potAnuM pUrepUruM phaLa zuM ApavA mATe jJAnano Azraya karavo paDe che. tethI jJAna upajIvya che. kriyA upajIvaka che. upajIvaka karatAM upajIvya haMmezA baLavAna hoya - A vAta dArzanika jagatamAM prasiddha che. mATe paNa kriyA karatAM samyam jJAnanuM baLa adhika che - tevuM siddha thAya che. A bauddhono mata che. tathA amane jainone paNa A mAnya che. tethI ja jJAnasAramAM jaNAvela che ke "bIjAo (bauddho) paNa jJAnathI pavitra banelI kriyAne suvarNaghaTatulya kahe che. emanuM A vacana paNa yogya che. kAraNa ke jJAnapavitra kriyA (karmodayAdithI) bhagna thAya (chUTI jAya), to paNa tenA (kriyAnA/daSTAMtamAM suvarNanA) bhAvane choDatI nathI." bauddhamata mujaba mithyAdRSTijanya puNya aparizuddha che. te mATInA ghaDA jevuM che. tathA samyagRSTijanya puNya parizuddha
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2286 0 mithyAjJAne mokSahetutAvacchedakajJAnatvavirahaH / 25/7-8 (gA.87) upadezapade (gA.240-41-42) ca vyaktam, asmAkamapi sammatamiti tadvRttito vijJeyam / pa kiJca, "antaraGgaM bahiraGgAd (balavad)" (nyA.sa.42) iti nyAyasaGgrahe hemahaMsagaNivacanAnusArataH ga antaraGgatvAd jJAnasyaiva balIyastvam, na tu kriyaayaaH| sammataJcedaM pareSAmapi / taduktaM surezvarAcAryeNa ___sambandhavArttike "antaraGgaM hi vijJAnaM pratyaGmAtraikasaMzrayAt / bahiraGgaM tu karma syAd dravyAzrayatvato nRNAm / / " * (sa.va.ra67) tiA dhirva tu prathamazAvatarItyA (1/6) vaktavyam | yadyapi mithyAdRSTijJAnamapi ghaTaM ghaTatvenaiva avagAhate, na tu paTatvena tathApi "mithyAdRSTijJAne - samyakpravRttyAdidvArA mokSahetutAvacchedakajJAnatvA'bhAva eva ajJAnatvam" (jJAnA.taraGga.1/zlo.15) iti vyakta" muktaM mahopAdhyAyayazovijayagaNivaraiH jJAnArNave | Na prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - pradhAnAtmaguNatvAditritayaM jJAne vijJAya ka AtmArthI dravyAkA nuyogagocarasamyagjJAnopArjanakRte tatparaH na syAt ? sarva eva syAdityarthaH / evaM 'bhAvanAjJAnI parakIyaM hitamevA''carati, na tvahitamiti avagamya asmadIyabodha-pravRttI parA'hitanimittatAM na che. te sonAnA ghaDA jevuM che. A vAta yogazatakamAM tathA upadezapadamAM jaNAvela che. tathA amane jainone paNa e vAta mAnya che. te banne graMthanI vyAkhyA dvArA A vAtane jANavI. ja aMtaraMga hovAthI jJAna baLavAna . (viSya.) vaLI, zrI hemahaMsa gaNIe nyAyasaMgrahamAM jaNAvela che ke "bahiraMga karatAM aMtaraMga baLavAna hoya che." A niyama mujaba vicArIe to jJAna-kriyAmAMthI jJAna ja baLavAna che. kema ke te aMtaraMga che. kriyA jJAnanI dRSTie nirbaLa che. kema ke te bahiraMga = bAhyadehAzrita che. A vAta paradarzanIone paNa mAnya che. tethI ja surezvarAcArye saMbaMdhavArtika graMthamAM vedAntasiddhAnta mujaba jaNAvela che ke "vijJAna A ja aMtaraMga che. kAraNa ke te kevala pratyacaitanyamAM ja rahe che. jyAre kriyA to bahiraMga bane. kema ke te manuSyonA dravyane = dehane AzrayIne rahelI che." kriyA karatAM jJAna mukhya che - A bAbata A mATe adhika nirUpaNa prathama zAkhAmAM (1/5) darzAvela paddhati mujaba samajavuM. 2 ajJAnatvanI oLakha 3 (vi.) jo ke mithyAdRSTinuM jJAna paNa ghaTane ghaTa tarIke ja jANe che, paTa tarIke nahi. to paNa samyapha pravRtti vagere dvArA mokSano hetu mithyAdaSTinuM jJAna nathI banatuM. tethI mokSahetutAnA avacchedakIbhUta jJAnatva nAmanA guNadharmano mithyAjJAnamAM abhAva che. tathA te ja mithyAdaSTijJAnagata ajJAnatva che' - A mujaba jJAnArNavamAM mahopAdhyAya zrIyazovijaya gaNivare spaSTa kahela che. A bhAvanAjJAnI parahita ja kare che AdhyAtmika upanaya :- prastuta zlokamAM jaNAvela "jJAna AtmAno mukhya guNa che, vahANa che, mahAprakAza che' - A traNeya bAbata dvArA jJAnanuM mAhAtma, prabhAva, sAmarthya, AdaraNIyatva vagere jANIne kayo AtmArthI jIva dravyAnuyogAdiviSayaka samyajJAnanuM upArjana karavA mATe tatpara na thAya ? te ja prazna che. arthAt badhA ja thAya. tathA 'bhAvanAjJAnavALo sAdhaka zakaya hoya to bIjAnuM hita
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/2-8 0 parA'hitanimittatayA na bhAvyam / 2287 bhajetAmityavadhAtavyam / asmadIyajJAnAdeH parA'hitasamAcaraNanimittatve tattvataH asmAkam ajJAnagrastatvena pa 'dIpakatale tamaH' iti nyAyaviSayatA'smAkaM sampadyeta / evaM na syAt tathA ytitvymityupdeshH| ___ prakRte dravyAnuyogagocarajJAnaprabhAveNa dravyadRSTiH prAptavyA, na tu kevalaM dravyadRSTijJAnam / na hi prazasta-prakRSTa-prauDhavANIvilAsa-vicAravaibhavAbhyAM karmasattA vaJcayituM shkyaa| bhojanAdipravRttikAle / dravyadRSTibale sati tapastyAgAdisahakRtadehAtmavivekavijJAnavimalIkRtanijAntaraGgA''rdA''zayavazena za karmasattA unmUlayitumapi zakyate ityadhikam asmatkRtasaMvedanaprabandhAd avaseyam / kare paraMtu bIjAnuM ahita to na ja kare' - AvuM jANIne ApaNI jANakArI ane pravRtti bhUle cUke paNa bIjA jIvonA ahitamAM nimitta banI na jAya tenI jAgRti rAkhavAnI maMgaLa preraNA ahIM prApta thAya che. jo ApaNI jANakArI bIjA jIvanuM ahita karavAmAM nimitta banI jAya to vAstavamAM ApaNAmAM ajJAna ja chavAyela hoya. tethI "dIvA nIce aMdhAruM' - AvI laukika kahevatano ApaNe bhoga banavuM paDe. bIjAnuM ahita karIe tyAre ApaNe ApaNA pagamAM paNa kuhADo mAravAnuM kAma karIe chIe. AvuM ApaNI bAbatamAM na bane evo prayatna karavAno AdhyAtmika saMdeza graMthakArazrI ahIM pharamAve che. che mAtra dravyadRSTinuM jJAna nahi, dravyadRSTine meLavIe che (pra.) prastutamAM dravyAnuyoganA jJAnanA prabhAvathI-sAmarthyathI-sahAyathI dravyadRSTi meLavavAnI che. phakta dravyadRSTinuM jJAna meLavIne aTakI javAnuM nathI. kAraNa ke dravyadRSTinA jJAnathI ke dravyAnuyoganA jJAnathI prazasta, prakRSTa ane prauDha vANIno vilAsa ke tevo vicAravaibhava AvI jAya eTalA mAtrathI karmasattAne chetaravI zakya nathI. tethI ahIM dravyAnuyogajJAnanI sahAyathI mAtra dravyadRSTinuM jJAna nahi paNa dravyadRSTi che meLavavAnI che. sAdhaka bhagavAnamAM dravyadRSTinuM pariNamana thAya, dravyadRSTinuM baLa pragaTe to dehAtmabhedajJAna to dvArA potAno aMtaraMga Azaya nirmaLa bane che. tenA lIdhe karmasattAne mAtra chetaravAnuM ja nahi paNa karmasattAne mULamAMthI ukheDavAnuM paNa zakya bane che. AmAM tapa-tyAga Adi sAdhanAno sahakAra paNa jarUrI che. sA. dA.ta. (1) ApaNe evI kalpanA karIe ke jIvane jamavAno avasara Ave eTale karmasattA harakhAya che ke have A jIvane rasalolupa banAvIne huM tene mArA adazya baMdhanamAM bAMdhIza, bhavabhramaNa karAvIza." (2) paNa bhojana samaye sAdhaka ema vicAre ke "hamaNAM zarIrane Teko ApI dauM. kAlathI to akrama karIne zarIrano pUrepUro kasa kADhIza. vaiyAvacca, svAdhyAya, vihAra vagere yogonA mAdhyamathI mokSamArge AgaLa vadhIza. cAra mIThAInI jarUra nathI. eka mIThAIthI cAlaze. pharasANanI to bilakula AvazyakatA nathI." AvuM thAya to kAMIka aMze karmasattA chetarAI kahevAya. (3) tathA bhojananA avasare zAMta-virakta cittathI sAdhaka bhagavAna evuM aMdaramAM pratIta kare ke "bhojananA pudgalothI dehapudgalo puSTa thAya che. emAM mAre zuM harakha-zoka karavAno? huM to anAdithI aNAhArI chuM. dagAbAja dehane puSTa karavAmAM mane zo lAbha ? zarIra khAya ke na khAya temAM mane zuM lAge vaLage ? mane to ratnatrayanA nirmaLa paryAyothI ja puSTi maLe. zuddha cetanAno khorAka mane kyAre maLaze? kevI rIte maLaze ?" A aMge vadhu jANakArI meLavavA juo - ame banAvela "saMvedananI
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2288 . sAdhanAmArge prathamaguNaprajJApanA 0 25/-8 pa mitrAdRSTikAle bhadrapariNAmini jIve pariNamantI dravyadRSTiH ghorazatrutayA AtmagataM mithyAtvaM mA vyanakti / 'dehendriya-manaHprabhRtiSu AtmabuddhilakSaNA duHkhAtmakabhogeSu ca sukhabuddhisvarUpA mithyAdRSTireva Atmano ghoraviDambanAkAriNI' iti tadA antaHkaraNe prtiiyte| nijadoSasya doSatvena jJAnam, - abhyupagamaH, zraddhA ca prathamo mukhyo gunnH| taduttaraM guNayoga-kSema-zuddhi-vRddhiyogyatA prAdurbhavati / za ata eva mithyAtvasahacaritatve'pi tAdRzaguNasya guNasthAnakatvam abhipretam / prakRte mithyAtvaM na ka guNasthAnakatayA sammatam / kintu tadA mahAdoSatvena rUpeNa mithyAtvasya nirdhAntaM jJAnameva guNasthAnaM Ni = sAnubandhaguNotpattisthAnaM samAmnAtam / ata eva tadA jIve tAttvikaM prathamaguNasthAnamucyate / idamevAbhipretyoktaM guNasthAnakakramArohe saragama' pustaka-trIjI AvRtti-pRSTha 85 thI 99. A rIte zAMta-virakta citte AzayazuddhithI sAdhaka prabhu pariNamI jAya to mithyAtvamohanIya mULamAMthI ukhaDavA mAMDe, karmasattA palAyana thaI jAya. paraMtu A badhuM hoThathI nahi paNa hRdayathI thavuM joIe. Adra aMtaHkaraNathI Avo puruSArtha upaDavo joIe. to ja dravyadRSTinuM baLa maLe. sAdhaka AtmAnI dravyadRSTimaya sthiti-pariNati hakIkatarUpe joIe. to AtmAnuM kAma thaI jAya. * vyakta mithyAtvane oLakhIe kara (mitrA.) zrIharibhadrasUrivare yogadRSTisamuccaya graMtharAjamAM batAvelI mitrAdaSTi jyAre bhadrapariNAmI jIvamAM pragaTe tyArathI dravyadRSTinuM pariNamana te jIvamAM zarU thAya che. sAdhaka prabhumAM pariNamatI evI 5 dravyadRSTi "AtmAmAM rahela mithyAtva e ja AtmAno ghora zatru che' - tevuM vyakta kare che, jaNAve che che. "deha, Indriya, mana vageremAM Atmabuddhi tathA duHkhAtmaka bhogAdimAM sukhabuddhi...' vagere svarUpa vA mithyAmati-mithyASTi-mithyAzraddhA ja AtmAnuM ghora nikaMdana kADhanAra che - A pramANe mitrAdaSTinI hAjarImAM sauprathama vakhata sAdhaka jIvane aMdaramAM samajAya che. mitrAdaSTi pUrve je mithyAtva hoya che, sa te doSasthAnaka bane che. mitrAdaSTikALe doSarUpe oLakhAtuM je mithyAtva hoya che, te guNasthAnaka bane che. tenI pUrve jIva guNaThANAmAM nahi paNa doSanA khADAmAM ja hato. tethI tyAre jIva mithyAtvane doSarUpe jANI ja zakato na hato. jIvanI najaramAM te mithyAtva pakaDAtuM na hatuM. mitrAdaSTi Ave eTale mithyAtva zatrusvarUpe vyakta thAya che, doSasvarUpe oLakhAya che. potAnA doSane doSasvarUpe oLakhavo, svIkAravo e ja sau prathama mahattvano guNa che. Avo guNa Ave eTale guNanI prApti, rakSA, zuddhi, vRddhi thavAnI yogyatA jIvamAM Ave. tethI ja mithyAtva te samaye hAjara hovA chatAM doSano doSa tarIke bodha-svIkAra-zraddhA karavA svarUpa guNa e "guNasthAnaka' tarIke zAstrakArone mAnya che. prastutamAM mithyAtva e "guNasthAnaka' tarIke mAnya nathI. paraMtu mitrA vagere daSTine dharAvanAra sAdhakane mahAdoSa svarUpe mithyAtvanuM je nirdAnta jJAna thAya che, te ja guNasthAnaka svarUpe zAstrakArone saMmata che. guNasthAna = sAnubaMdha evA guNonI utpattinuM sthAna. (bata.) tethI ja tyAre jIvamAM tAttvika prathama guNasthAna kahevAya che. A ja abhiprAyathI
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26/2-8 * tAttvikaguNasthAnakavimarza: / 2289 zrIratnazekharasUribhiH "vyaktamithyAtvadhIprAptirguNasthAnatayocyate" (gu.kra.7) iti / prakRte "vyaktamithyAtvadhI-pa prAptiraNanyatreyamucyate" (da..ra7/ra0) rUti trizirivanimaNunusanthayan 'yaM = mitrAvRSTi'. mitrAdRSTilAbhapUrvaM tu sadapi mithyAtvazalyaM AtmanimagnatayA sphuTaM naiva budhyate / ghorazatrutayA / tadavagamastu dUrataraH tdaa| ataH eva mitrAyogadRSTilAbhAt pUrvaM mithyAtvaM zalyatayA jJeyam / ma taduttaraJca ghorariputayA jJAyamAnaM tat tAdRzajJAnapariNamanaM vA guNasthAnakatayA vijJeyam / za prathamayogadRSTisamunmeSakAlAt prAk taducchedayatno naiva shkyH| na hi zatruH ghorazatrutayA ajJAto , mitratayA vA jJAtaH samucchettuM shkyH|| __ AdyayogadRSTicatuSkakAle tu ekAnta-mauna-lokasaMjJAtyAga-nirarthakapravRttiparihArA''tmasvabhAvanirIkSaNa-nijabhAvaparIkSaNa-svAdhyAya-tIvramumukSutA-zAntaprakRti-dhRti-prajJA-caramayathApravRttakaraNa kA guNasthAnakakramAroha graMthamAM zrIratnazekharasUrIzvare jaNAvela che ke "(zatru svarUpe) vyakta thayelA mithyAtvanI buddhi maLavI e "guNasthAnaka' tarIke kahevAya che." mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAje A aMge dvatrizikA prakaraNamAM eka mahattvapUrNa vAta jaNAvI che. tenuM paNa ahIM anusaMdhAna karavA jevuM che. tyAM jaNAvela che ke "anya graMthamAM (guNasthAnaka kramAroha graMthamAM) "mithyAtvaguNasthAnaka' zabdanA pravRttinimittasvarUpe je vyakta mithyAtvanI buddhinI prApti kahevAya che, te A mitrAdaSTi ja che." ame upara je nirUpaNa karela che, tene lakSamAM rAkhavAthI uparokta banne zAstrapAThane samajavA sahelA thaze. x mithyAtvane mULamAMthI kATavAnA sAdhanone pakaDIe xx (mitrA.) mitrAdaSTi maLe te pUrve, pagamAM UMDe khUMcI gayelA kAMTAnI jema AtmAmAM UMDe khUMcI gayela che mithyAtva spaSTapaNe pakaDAtuM nathI. tethI ja to te mithyAtvane zAstrakAro zalya tarIke oLakhAve che. pUrve AtmAmAM mithyAtva hovA chatAM te jaNAtuM ja na hatuM. to pachI potAnA ghora zatrusvarUpe mithyAtvane ! oLakhavAnI vAta tyAre atyaMta dUra rahI jAya che. tethI ja mitrA yogadaSTi maLe te pUrve mithyAtva zalyarUpe jANavuM. tathA mitrAyogadaSTi maLyA bAda graMthibheda na thAya tyAM sudhI ghorazatrurUpe jaNAtuM mithyAtva e guNasthAnaka svarUpe jANavuM. athavA to potAnA aMdaramAM rahelA mithyAtvanuM ghorazatrurUpe je pariNatisvarUpa jJAna thAya, te ja mithyAtvaguNasthAnaka samajavuM. tethI mitrA nAmanI prathama yogadaSTino udaya thAya tenA pUrva kALamAM to mithyAtva mULamAMthI ukhaDe tevo prayatna zakya ja nathI. zatru jyAM sudhI ghora zatrusvarUpe na oLakhAya ke mitra tarIke oLakhAya tyAM sudhI teno mULamAMthI uccheda karavo zakya nathI ja. mitrA, tArA, balA, dIprA nAmanI prathama cAra yogadaSTio maLe tyAre ja dravyadaSTipariNamananA prabhAve tevo prayAsa zakya bane. (mAgha.) te A pramANe samajavuM. mitro vagere prAthamika cAra yogadaSTio jyAre vidyamAna hoya, tyAre nija zuddhasvabhAvamAM atyaMta jhaDapathI TharI javAnI jhaMkhanA karatA sAdhaka bhagavAna ekAnta ane mauna seve che. lokasaMjJAtyAga karI nirarthaka pravRttino paNa parihAra kare che. mULabhUta AtmasvabhAvanuM niraMtara te nirIkSaNa kare che. tathA potAnA aMtaraMga vartamAna bhAvonuM parIkSaNa paNa kare che. AtmalakSe svAdhyAya kare che. anAdi kALathI baMdhAyelI potAnI jAtane A ja bhavamAM atyaMta jhaDapathI choDAvavA
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2290 * ghoramithyAtvonmUlanaprakriyApradarzanam /-8 ma pa - svAnubhavasampannayogisamAgamAdibalena yathA yathA zuddhAtmadravyadRSTiH pariNamati tathA tathA sA 'bahi:rA sukhadRSTilakSaNaM mithyAtvaM hi mama nirAkula- nIrava - niHsaGga-nirAlambana-nirupAdhika-prazAntA'nantA''nandamayazuddhacaitanyasvabhAvamupamardayati antarmukhatA - jJAnagarbhaviraktapariNatI ca nihanti / ato mithyAtvameva me ghorazatruH / samunmIlanIyamevedamAzu mayA' iti praNidhAnaM yogini samutpAdya mithyAtvaM samUlam unmUlayati / granthibhedottarakAlamapi sAdaraM sotsAhaJca tadanusaraNenaiva " roga - mRtyu- jarAdyarttihInA apunarudbhavAH / abhAvAt karmahetUnAM dagdhe bIje hi nA'GkuraH / / " ( dra. lo. pra. 2 / 82 ) iti dravyalokaprakAze vinayavijayavAcakoktaM rNi siddhasvarUpaM pratyAsannataraM syaat||15/1-8|| mATe te tatpara bane che. karmasattAne tyAM gIrave mUkela kevalajJAnane atyaMta jaldIthI choDAvavA mATe te talase che. potAnI prakRtine te zAMta kare che. pratyeka kAryane te AkuLa-vyAkuLa cittathI karavAnA badale dhIrajathI zAMta citte kare che. te AtmasvabhAvagrAhaka prajJAne pragaTAve che. carama yathApravRttakaraNa te samaye pravartatuM hoya che. tevA avasare svAnubhavasaMpanna yogIno prAyaH tene bheTo thAya che. AvA tamAma paribaLonA sAmarthyathI tyAre jema jema sAdhaka bhagavAnamAM dravyadRSTi zuddhAtmadravyagrAhaka dRSTi pariNamatI jAya, tema tema te dravyadRSTi sAdhaka prabhumAM mithyAtvane mULamAMthI ukheDI nAMkhavAnuM praNidhAna karAve che ane tene mULamAMthI ukheDe che. dravyadRSTipariNamananA pratApe AtmArthIne khyAla Ave che ke "bahAramAM = bAhya viSayomAM sukhanI dRSTi-ruci-zraddhA-AsthA e mithyAtvanuM ja eka svarUpa che. te mithyAtva mArA maulika zuddhacaitanyasvabhAvane dabAve che. zAstrAdhAre, satsaMgaprabhAve ane AMzika svapratItinA AdhAre jaNAya che ke mAro mULa svabhAva AkuLatA-vyAkuLatA vagarano che. nIrava, niHsaMga, nirAlaMbana ane nirupAdhika che. mAro mULasvabhAva zAMta-prazAMta-upazAMta che. ananta AnaMdano mahodhi mArAmAM ja rahelo // che. AnaMda meLavavA mATe mAre bahAramAM bhaTakavAnI jarUra nathI. bAhya vastu-vyakti pAse sukhanI bhIkha mAgavAnI mAre bilakula AvazyakatA nathI. paraMtu ananta AnaMdamaya mArA zuddha caitanyasvabhAvane ghora | mithyAtva dabAvI rahyuM che. 'bahAramAM sukha maLaze' - tevI mithyA zraddhA mArI aMtarmukhapariNatine haNe che. bAhya sAdhano dvArA sukhane meLavavAnI ane bhogavavAnI atRpta manodazAthI vaNAyeluM mithyAtva mArI jJAnagarbhita vairAgyapariNatine khatama kare che. tethI mithyAtva e ja mAro ghora zatru che. anAdi kALathI bhavacakramAM mane pIlI-pIlIne, pIsI-pIsIne teNe duHkhI karyo che. bhayaMkara nukasAna karanArA A mithyAtvane mAre mULamAMthI ukheDI ja nAMkhavuM che. A kAryamAM vilaMba mane pAlave tema nathI. mithyAtvanA uccheda mATe maraNiyo thaIne macI paDavuM che" AvuM praNidhAna AtmArthI yogImAM utpanna karIne te dravyadRSTi te yogImAMthI mitrAdidaSTivALA sAdhakamAMthI mithyAtvane mULathI ukheDIne pheMkI de che. = = (pra.) graMthibheda thayA pachI paNa te dravyadRSTine AdarabhAve utsAhapUrvaka anusaravAmAM Ave to ja dravyalokaprakAzamAM jaNAvela siddhasvarUpa khUba najIka Ave. tyAM upAdhyAya zrIvinayavijayajIe jaNAvela che ke 'siddha bhagavaMto roga, mRtyu, ghaDapaNa vagerenI pIDA vagaranA che. karmabaMdhananA kAraNo (mithyAtvAdi) na hovAthI teono punarjanma thato nathI. bIja baLI jAya to aMkuro na uge tema karmabIja baLI javAthI temane pharIthI janmAdinI paraMparA UbhI thatI nathI.' (15/1-8)
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2291 1/ra- * jJAna-kriyAnvitazramaNAH siMhAzvasamAH / DhALa - 15 (*RSabhano vaMza rANAyaro - e dezI.) hivaI AgalI DhAle jJAnAdhikAra daDha karAI chai, daSTAnta karIne - nANa sahita je munivarA, kiriyAvaMta mahaMto re; te mRgapati jima pAkhariA, tehanA guNano na aMto re I15/2-15 (254) nA zrI jinazAsana seviI. AMkaNI. jJAna sahita je munivara = sAdhu, cAritrIyA kiriyAvaMta = kriyApAtra che. mahaMta te moTA cittanA * dravyAnuyopirAma: * zAhI -16 (kaccha ) sAmprataM jJAnAdhikArAd jJAnA''dhikyameva dRSTAntato dRDhayati - 'jJAne'ti / jJAnopetA munayo ye hi kriyAvanto mahAnto re| mRgapati-hayaparAkramAH te tadguNAnAM nAnto re||15/2-1|| jinazAsanamupAsyatAM re bhavyA: ! jinazAsanamupAsyatAm / / dhruvapadam ||sh * dravyAnuyopirAmarzavA * prakRte daNDAnvayastvevam - jJAnopetAH kriyAvantaH ye munayaH te mhaantH| te mRgapati Ni -hypraakrmaaH| tadguNAnAm antaH n||15/2-1|| re bhavyAH ! jinazAsanam upAsyatAm, jinazAsanam upAsyatAm / / dhruvapadam / / ye munayaH = nirgranthAH jJAnopetAH = svabhyastadravyAnuyogasaMskArAnuviddhatattvasaMvedanajJAnasamanvitAH pANI :- A rIte prAsaMgika rIte graMthakArazrIe ATha zloka dvArA jJAnano mahimA jaNAvela che tathA paMdaramI zAkhAnI bhUmikAne taiyAra karela che. sarakA:- have jJAnano adhikAra hovAthI graMthakArazrI daSTAMta dvArA jJAnanA mahattvane ja paMdaramI se zAkhAmAM vadhu dRDha kare che : che jinazAsananI upAsanA karo che. globalI:- je jJAnayukta kriyAvALA munivaro che te mahAna che. te munivaro siMha ane ghoDA jevA parAkramI che. temanA guNono koI aMta nathI. (1pa/ra-1) re ! bhavya jIvo ! tame jinazAsananI upAsanA karo, jinazAsananI upAsanA karo. (dhruvapada) ja siMha ane azva jevA sAdhako ja yAkhyAthI - dravyAnuyogano UMDo mArmika abhyAsa karavAthI AtmAmAM tenA daDha saMskArathI vaNAyelA * ko.(11)mAM "zrIjinazAsana seviI pATha. je pustakomAM 'je muni..pATha. A.(1)no pATha lIdho che. # ko.(1)mAM "pAkharyA pAThalA.(2)mAM "pArakhariyA' pATha.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2292 0 svatantre jJAna-kriyAsamuccayadyotanam . 15/2-1 dhaNI chaI; te mRgapati jIma siMha ane pAkhariyA te jima mahAparAkramI hoya, kriyAvantaH = vacanAdyanuSThAnazAlinaH te mahAntaH = gambhIrodArAzayasvAminaH, te mRgapati-hayaparAkramAH pa = paJcAnana-turaGgamatulyamahAvikramiNo bhavanti / paJcAnano yathA parAkrameNa zatrUn vidArya nAzayati ___ tathA samyagjJAnaM karmANi unmUlya nAzayati / turaGgamo yathA vikrameNa zIghragatito drutamiSTasthAnaM " prApayati tathA satkriyA zIghraM zivapuraM prApayatIti sajjJAna-kriyAnvitAnAM susAdhUnAM paJcAnana ma -turaGgamopamamahAvikramitvamatroktam / 0 etAvatA samyagjJAna-kriyAnuvedhaH kRtsna autsargiko mokSamArgaH suucitH| idamevA'bhipretya vizeSAvaramANe banALa-jiriyA8i mozlo" (vi.kI.mI.rU) ti, anAju-vikariyAdi nivA" (vi.kA. + bhA.1128) iti coktam / maraNavibhaktiprakIrNake'pi "nANeNa ya karaNeNa ya dohi vi dukkhakkhayaM hoi" Ni (ma.vi.pra.147) ityevaM jJAna-kriyAsamuccayaH anvayarUpeNa uktaH / zAstravArtAsamuccaye upamitibhavaprapaJcAyAM ca kathAyAm "ata evA''gamajJasya yA kriyA sA kriyocyte| AgamajJo'pi yaH tasyAM yathAzaktyA pravartatA!(zA.vA.1.99/4rU, 3..pra.prastAva-8, pR.1031) rUtyevaM tadupayAnuvedhara tiH | tattvasaMvedana jJAnathI yukta evA je nigraMtha munivaro vacanAnuSThAna vagerethI saMpanna che te mahAna che, gaMbhIra ane udAra AzayanA mAlika che. tevA mahAtmAo siMha ane ghoDA samAna mahAna parAkramane dhAraNa karanArA che. jema siMha parAkramathI zatruone phADIne khatama kare che tema samyaguM jJAna karmonuM umUlana karIne karmano nAza kare che. tathA ghoDo jema parAkramathI vegapUrvaka gati karIne jhaDapathI ISTasthaLe pahoMcADe che tema samyapha kriyA zIghratAthI zivapura pahoMcADe che. tethI samyagu jJAna siMhatulya che. tathA samyak kriyA ghoDA jevI che. A kAraNasara samyagrajJAna-kriyAvALA susAdhu bhagavaMtone ahIM siMha ane ghoDA samAna mahAparAkramI jaNAvela che. ! jJAna-kriyAsamuccaya saMpUrNa mokSamArga - () ATalA kathana dvArA evuM sUcita thAya che ke samyaga jJAna ane kriyA - banneno anuvedha che e saMpUrNa autsargika mokSamArga che. A ja abhiprAyathI vizeSAvazyakabhASyamAM be vakhata jaNAvela che ke "jJAna ane kriyA dvArA mokSa = nirvANa maLe che." maraNavibhaktiprakIrNakamAM paNa darzAvela che ke duHkhano uccheda jJAna ane kriyA banne dvArA thAya che. ahIM anvayarUpe jJAna-kriyAsamuccaya darzAvela che. zAstravArtAsamuccaya tathA upamitibhavaprapaMcA kathAmAM batAvela che ke "samyagu jJAna ane kriyA paraspara anuviddha hovAthI ja AgamavettAnI kriyA e ja paramArthathI kriyA che. AgamavettA paNa te ja che ke je zaktine chUpAvyA vinA kriyAmAM pravarte che. A rIte jJAna-kriyAno anuvedha tyAM jaNAvela che. *. 'pAkhara = ghoDA para kasavAno sAmAna, pAkharIyo = pAkharavALuM, eka jAtano ghoDo - bhagavadgomaMDala bhAga6, pRSTha 5505. parivariyA = ghodA - juo - madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza pR.316 tathA vizvanAthajAnI racita premapacIsI. 1. jJAna-ziyAkhyAM mokSa2. jJAna-ciTkhya nirvANa 3. jJAnena ra rana ra dvacA suddhakSayo bhavatiA
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2- 0 paratantre jJAna-kriyAsamuccayaprakAzanam // 2293 tehanA guNano aMta nathI, candrakavedhyakaprakIrNake '"nANeNa viNA karaNaM, karaNeNa viNA na tArayaM nANaM" (ca.ve.pra.73) iti, AvazyakaniyuktI "hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyA" (A.ni.101) iti, sammatitakeM "NANaM pa kiriyArahiyaM kiriyAmettaM ca do vi egaMtA" (sa.ta.3/68) iti, arhadgItAyAM ca "na kevalA kriyA muktyai gA na punarbrahma kevalam" (a.gI.18/3) iti vyatirekamukhena jJAna-kriyAsamuccayo drshitH| ___pareSAmapi jJAna-kriyAsamuccayaH smmtH| taduktaM yogavAziSThe vyatirekAnvayamukhena "kevalAt / karmaNo jJAnAd na hi moksso'bhijaayte| kintUbhAbhyAM bhavenmokSaH sAdhanaM tUbhayaM viduH / / " (yo.vA.vairAgyaprakaraNa za 1/8) iti / yathoktam anvayamukhena hAritasmRtau "ubhAbhyAmeva pakSAbhyAM yathA khe pakSiNAM gtiH| tathaiva jJAna-karmabhyAM prApyate brahma zAzvatam / / " (hA.smR.) iti| kUrmapurANe'pi "karmaNA sahitAt jJAnAt / samyagyogo'bhijAyate" (kU.pu.3/23) ityevaM jJAna-kriyAsamuccayo dyotitH| adhikaM tu dvAtriMzikAvRttau Na nayanatAyAm (dA..ra1/ra/mA-6/9.9701) vorAma | tadguNAnAM = tadIyasadguNAnAM kSAyopazamikAdibhAvavartinAm antaH = paryavasAnaM na = (va.) candrakavedhyaka prakIrNakamAM vyatirekamukhe jJAna-kriyAsamuccayane jaNAvatAM kahela che ke "jJAna vinA kriyA bhavasAgarane tarAvI na zake tathA kriyA vinA jJAna tAraka na bane." AvazyakaniryuktimAM paNa A ja AzayathI jaNAvela che ke 'kriyAzUnya jJAna haNAyela che tathA ajJAnathI kriyA haNAyela che." sammatitarkamAM paNa kahe che ke "kriyArahita jJAna ane mAtra kriyA (= jJAnarahita kriyA) - A banneya mata ekAMta che.' ahaMddgItAmAM upAdhyAya zrImadavijayajIe paNa vyatirekamukhe jJAna-kriyAsamuccayane batAvatAM kahela che ke "kevala kriyA ke phakta jJAna (= brahma) mukti mATe samartha nathI." che jJAna-kriyAsamuccaya anyadarzanamAM paNa saMmata che (revA.) anyadarzanakArone paNa jJAna-kriyAno samuccaya mAnya che. yogavAziSThamAM kramazaH vyatirekamukhe ane anvayamukhe jaNAvela che ke "kevala kriyAthI mokSa thato nathI ke phakta jJAnathI mokSa thato nathI. . . paraMtu banne bhegA thAya to mokSa thAya che. tethI bannenA samUhane mokSasAdhanarUpe zAstrakAro jANe che." hAritasmRtimAM anvayamukhe jaNAvela che ke "je rIte be pAMkha dvArA ja paMkhInI AkAzamAM gati thAya che te ja rIte jJAna-kriyA dvArA zAzvata brahma prApta thAya che.' kUrmapurANamAM paNa jJAna-kriyAsamuccayane sUcavatAM jaNAvela che ke "kriyAsahitanA jJAnathI samyam yoga saMpanna thAya che." A bAbatamAM adhika nirUpaNa ame dvArnAizikAprakaraNanI nakelatA vyAkhyAmAM (bhAga-6/pR. 1781) karela che. --- 4 pUrNapaNe muniguNaprazaMsA azakya ja (ta) tevA munivaranA kSAyopathamika vagere bhAvathI vartatA sadgaNono koI cheDo ja nathI. tethI ame teonI stuti kaI rIte karIe ? pAramArthika pracura guNasamudAyanuM bhAjana bananAra jIvanI prazaMsA 1. jJAnena vinA karaNaM, karaNena vinA na tArakaM jnyaanm| 2. hataM jJAnaM kriyAhInam, hatA ajJAnataH kriyaa| 3. jJAnaM kriyArahitaM, kriyAmAtraJca dve api ekaantH|
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2294 * guNopArjanopAyopadarzanam / 25/ra-2 rI paramArthe bahu guNanA bhAjana chaI. tehanI prazaMsA kahI na jAya, e paramArtha. ehavA jJAnArAdhaka sa susAdhu jehamAM chI ehavuM zrI jinazAsana sevII, bhaktibhAvapUrvaka ArAdhiye. ll15/2-15 - naivaasti| ataH tAn kathaM stumaH ? na hi pAramArthikapracuraguNagaNabhAjanasya prazaMsA'numodanAdi - kAtnyena paramArthataH asmAdRzaiH zakyate / pa re bhavyAH ! tAdRzajJAnArAdhakasusAdhusamanvitaM jinazAsanaM = zrIpAramezvarapravacanam upAsyatAm meM = anupacaritabhaktibhAvapUrvamArAdhyatAm / / dhruvapadavyAkhyAnam / / rza prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - (1) jJAninaH kriyAvattvaM suvarNe saurabhasamAvezasamam / ka etAdRzasaurabhalAbhaH sarveSAM syAditi bhAvanA'bhivyajyate'tra / (2) evaM jJAna-kriyopetasAdhuguNagAne na Ni kadApi khedaH kAryaH, guNAnurAga-guNAnuvAdAdidvArA sdgunnsmpraapteH| ataH tathAvidhAntaraGgayatna - essttvyH| itthaJca "samyagjJAna-kriyAyAM kRtsnakarmakSayarUpA siddhiH" (pra.na.ta.7/57) pramANanayatattvAlokapratipAditA sulabhA syAt / / 15/2-1 / / ke anumodanA vagere amArA jevA alpajJa jIvo vaDe paramArthathI saMpUrNapaNe saMbhavI zakatI nathI. teonI game teTalI stuti, stavanA, prazaMsA, anumodanA karavAmAM Ave to paNa te ochI ja che. (re.) tevA jJAnArAdhaka susAdhuothI jinazAsana zobhI rahela che. he bhavya jIvo ! tAraka tIrthakaranA zAsananI upAsanA karo. tAttvika bhaktibhAvapUrvaka jinazAsananI ArAdhanA karo. (dhruvapadavyAkhyA) gaMbhIratA-udAratA keLavIe . spiSTatA :- aSTakaprakaraNamAM batAvela tattvasaMvedana jJAna to sarvaviratidhara pAse ja hoya che. A jJAna mahAtmAne paMcAcArapAlanamAM, caraNasittarimAM ane karaNasittaramAM yathAzakti magna rahevAnI preraNA kare che. tethI tevA mahAtmAo vacanAnuSThAnathI ke asaMgAnuSThAnathI zobhe che. tethI tevA mahAtmAonuM che citta gaMbhIra ane udAra bane che. bIjAnA doSane pacAvavA ane potAnA guNane pacAvavA e "gaMbhIratA vA kahevAya. arthAt paraniMdAnA ane svaprazaMsAnA cepI rogathI rahita evuM citta "gaMbhIra' kahevAya. tathA bIjA jIva upara anugraha karavAmAM tatparatA e udAratA kahevAya. gaMbhIra ane udAra cittanA lIdhe che te mahAtmAo samyagUjJAna-kriyAsaMpanna banIne siMha ane ghoDA jevA mahAvikramI bane che. jJAna-kriyAsaMpannanI prazaMsA karIe - AdhyAtmika upanaya :- (1) jJAnavaMta muni kriyAvaMta hoya te sonAmAM sugaMdha bhaLe tevI vAta che. AvI sugaMdha ApaNane sahune prApta thAya tevI bhAvanAne garbhita rIte ahIM graMthakArazrI sUcavI rahyA che. (2) tathA jJAna-kriyAsaMpanna mahAtmAonA guNagAna karavAmAM ApaNe kyAreya paNa thAkavuM na joIe. guNAnurAga ane guNAnuvAda dvArA te te saguNonI saraLatAthI prApti thAya che. tethI tevo aMgata prayAsa ApaNA jIvanamAM IcchanIya che. A pramANenI preraNA ahIM graMthakArazrI karI rahyA che. A rIte, pramANanayatattAlokamAM jaNAvyA mujaba, samyajJAna ane samyaka kriyA dvArA sakalakarmakSayasvarUpa mukti sulabha thAya. (1pa/ra-1)
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ * dvividho mokSamArgI vaza nirupakrama karmanaI, je paNi jJAnavihInA re; te paNi mAragamAM kahyA, jJAnI gurupadalInA 2e // 15/2-2 (255) zrI jina. / *nirupakrama kahatAM koika nibiDa jJAnAvaraNa karmanaI vaze karI je koI tAdaza jJAna guNaeN karI hIna che.` tAdeza sat kriyA vasatyAdika doSarahita chaI, te paNi ajJAnakriyAsahita chaI. tAdeza jaina prakriyAno autsargikamokSamArgasthAn munIn pradarzya sAmprataM pakSAntaramAvedayati- 'nirupakrame 'ti / nirupakramakarmavazAd ye munayo'pi jJAnavihInA re / 1/2-2 pa te'pi mokSamArgasthA jJAnigurujanapadalInA re / / 15/2-2 / / rA prakRte daNDAnvayastvevam - ye munayaH api nirupakramakarmavazAd jJAnavihInAH te'pi mokSa- ma mArgasthAH jJAnigurujanapadalInAH / / 15/2-2 / / rza ka ye kecana jIvA munayaH = vyavahArataH sAdhuvezavantaH api sambhavanti nirupakramakarmavazAt bhogaikanAzya-jJAnAvaraNAdikarmapAratantryAd jJAnavihInAH taadRshjainprvcnprkriyaaprnnaalikaaprjnyaaviklaaH| "apizabdasya padArtha-sambhAvanA'nvavasargAdayaH" (ta.sa.kA.1159/paJji.) iti tattvasaGgrahapaJjikArNi vacanAnusAreNa atra prathamaH ' api zabdaH sambhAvanArthako bodhyaH / "garhA- samuccaya- prazna zaGkA sambhAvanA- kA svapi" (zA.ko.782) iti pUrvokta (3 / 9 ) zAzvatakozavacanAnusAreNA'tra dvitIyaH apizabdaH samuccayArthaH avataraNikA :- autsargika mokSamArgamAM rahelA jJAna-kriyAsaMpanna munivarone dekhADIne have graMthakArazrI anya prakAranA pakSane = mahAtmAne jaNAve che : = - 2295 cheM jJAna-kriyArahita gurubhakta paNa mokSamArgastha jI zlokArtha :- je jIvo muni hovA chatAM paNa nirupakrama karmane vaza thavAthI jJAnazUnya che, teo paNa jo jJAnI guruvaryanA caraNamAM lIna hoya to mokSamArgamAM rahelA che. (15/2-2) - vyAkhyArtha :- karma be prakAranA che. nirupakrama ane sopakrama. je karmano nAza mAtra bhogavaTAthI su ja thAya te nirupakrama karma kahevAya. tathA tenAthI viparIta hoya te sopakrama kahevAya. jIvo vyavahArathI sAdhuvezane dhAraNa karavA chatAM paNa vipAkodayathI bhogavavA dvArA ja nAza pAme tevA nibiDa nirupakrama jJAnAvaraNIyAdi karmane paravaza thavAthI tathAvidha jainazAsananI prakriyA ane praNAlikA dvArA prApta thanAra prajJAthI rahita hoya tevuM paNa saMbhave che. A rIte ahIM mULa zlokamAM rahela prathama 'pi' zabda saMbhAvanA . arthamAM jANavo. kAraNa ke 'padArtha, saMbhAvanA, anu-avasarga vagere 'pi' zabdanA artho che' - A mujaba tattvasaMgrahapaMjikAmAM bauddhAcArya kamalazIlajIe jaNAvela che. tathA "garhA, samuccaya, prazna, zaMkA, saMbhAvanA arthamAM ''i zabda samajavo' A pramANe pUrvokta (3/9) zAzvatakozavacana mujaba, mULa zlokamAM rahela bIjo 'vi'zabda samuccaya arthamAM jANavo. tethI ahIM arthaghaTana evuM samajavuM ke H}:* pustakomAM 'kahiyA' pATha. ko.(9)+si.no pATha lIdho che. P... cihnadvayamadhyavartI pATha phakta ko.(10)+lI.(1)mAM che. * pustakomAM 'doSasahita' azuddha pATha. = =
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2296 * svabhUmikaucityato mokSamArgasevanam / 25/2-2 5 avabodha nathI pAmyA, te paNi mArgamAMhe kahyA chai. sA paramArtha ? jJAnI te jJAnavaMta, je guru, tehanA (padaka) caraNa kamalane viSe ekAnta (lInA=) e rakta pariNAma chaI. te mATaI zrI jinamArganehi ja sevIye.15/-rA pa dRshyH| ye ca sadAlayAdicaraNaguNa-piNDavizuddhayAdikaraNaguNavirahitAH te'pi ajJAnakriyAyuktA rA santaH mokSamArgasthAH aakhyaataaH| vataH ? yataH te svAtmakalyANoddezato jJAnigurujanapadalInAH = drvyaanuyog-crnnkrnnaanuyogsmbrndhigiitaarthtaanvitsdguruvrgcrnnkmlopaasnaikrktaaH| ataH zrIjinoktamokSamArgameva te svabhUmikauka cityataH sevante / na hi gItArthagurUpAsakAnAM caraNa-karaNaguNavaikalye'pi mokSamArgapratibandhakAbhiniNi vezAdikaM jAtucit sambhavati, pratyuta gItArthagurUpAsanAbalena samyagjJAna-kriyApratibandhakakarmApanayanataH kA te kAlAntare drutaM mokSamArgamabhisarpantyeva / nikAcita jJAnAvaraNanA udayathI sAdhu viziSTavijJAnavikala hoya - tevuM saMbhave che. tathA tevA munio paNa mokSamArgamAM rahelA che. tathA strI-pazu-napuMsaka vagerethI zUnya zuddha makAnamAM nirdoSa vasatimAM) rahenArA sAdhu sadRAlayavALA kahevAya che. cAritranA mUlaguNamAM = caraNasittarimAM sadRAlaya vagere AcArano samAveza thAya che. piMDavizuddhi vagereno cAritranA uttaraguNamAM = karaNaguNamAM = karaNasittarimAM samAveza thAya che. je munio uparokta vizuddha mUlaguNa ane vizuddha uttaraguNa vinAnA hoya che teo doSayukta vasati AdinuM sevana karatA hovAthI ajJAnagarbhita kriyAvALA hoya che. tevA paNa munio mokSamArgamAM rahelA che - A pramANe zAstramAM jaNAvela che. zaMkA :- (tA.) (1) "jemanAmAM samyapha prajJA na hoya ke (2) jemanAmAM cAritranA mUla-uttaraguNa ja na hoya ke (3) jemanI kriyA ajJAnagarbhita hoya tevA mahAtmA mokSamArgamAM rahelA che' - evuM zenA AdhAre kahI zakAya ? jJAna vinA cAritra kaI rIte saMbhavI zake ? & mokSamArga bhUmikA mujaba hoya ja 21 samAdhAna :- (yataH.) tamArI dalIla vyAjabI nathI. kAraNa ke upara jaNAvelA traNeya prakAranA mahAtmAo potAnA AtmakalyANanA udezathI jJAnI guruvarganA caraNakamaLamAM lIna hoya to teo mokSamArgamAM ja rahelA che. dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga vagere saMbaMdhI gItArthatAne dhAraNa karanArA jJAnI sadguruvarganA caraNakamalanI upAsanA karavAmAM ja lIna hovAthI te AtmakalyANakAmI mahAtmAo potAnI bhUmikA anusAra jinokta mokSamArganuM ja sevana kare che. AthI teo paNa mokSamArgamAM ja rahelA che - tevuM jANavuM. gItArtha gurunI upAsanA karanAra sAdhu bhagavaMtanA jIvanamAM cAritranA mUlaguNamAM ane uttaraguNamAM khAmI hovA chatAM paNa mokSamArgamAM aTakAyata karanAra kadAgraha vagere durguNo temanA jIvanamAM kyAreya saMbhavatA nathI. UlaTuM, gItArtha gurunA caraNakamalanI upAsanAnA baLathI samyagrajJAnanA ane kriyAnA pratibaMdhaka karma dUra thavAthI teo kAlAMtaramAM mokSamArge jhaDapathI AgaLa ja vadhe che. tethI 'tevA mahAtmAo paNa mokSamArgamAM ja rahelA che' - tevuM kahevuM vyAjabI che. (
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/ra-2 0 asamarthadIkSAsamarthanam . 2297 etadubhayA'tiriktAnAM liGgadhAriNAM viharaNaM na jinasammatam / idamabhipretyoktaM mahAnizIthe lyo vidyAro, vIvo jIyasthamIso samaputrAvo sAdU, nalthi taNAM viyauriA" (ni.6/0rUrI pR.966) ti bAvanIya|. __ prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - (1) 'jJAna-kriyAzaithilye'pi yeSAM gurubhaktirucirbhavati, gurutyAga ma -dUravartitvAdivicAralezo'pi na sphurati, gurubhaktyA paudgalikasvArthaparipUrtyAzayalavo'pi naivAntaHkaraNe sampadyate, kevalaM nijAtmakalyANadhiyaiva gItArthagurucaraNakamalopAsanAlInatA varttate te'pi mokSamArgeza eva varttante' ityavasAya anAbhogenA'pi tathAvidhasAdhunindA na syaadityvdheym| (2) 'mayi jJAnaM ka nAsti, abhinavajJAnaM nodeti, nirdoSabhikSAcaryA-tapazcaryAdiSu dehasAmarthyaM nAsti, niraticArasaMyamapAlanotsAho na sambhAvyate iti kiM dIkSAgrahaNena ?' iti vimuhya dIkSopAdAnavicAraparityAgena gRhavAso nA'GgIkArya kintu 'dIkSAmupAdAya sadgurucaraNakamalopAsanayA durdAntakarmonmUlanataH mokSamArgamabhigamiSyAmI'tyeva-kA spaSTatA :- "gurunI upAsanA kahevAnA badale 'guruvarganI upAsanA' AvuM je kahela che, tenI pAchaLa Azaya e che ke potAnA gurunI jema (1) AcArya, (2) upAdhyAya, (3) vidyAguru, (4) dIkSAdAtA (rajoharaNadAtA) guru, (5) dAdAguru vagerenI paNa upAsanA sAdhake karavAnI hoya che. AcArya vagereno guruvargamAM samAveza thAya che. vartamAnakAlIna saMyogamAM A bAbata khAsa dhyAnamAM levI. che be prakAre ja vihAra mAnya che (tta.) gItArtha ane gItArthanizrita - A be sivAyanA sAdhuvezadhArIo vihAra kare e bAbata jinezvarone mAnya nathI. A abhiprAyathI mahAnizIthasUtramAM jaNAvela che ke "eka gItArthavihAra ane bIjo gItArthamizrita vihAra - A pramANe sAdhuono vihAra jinezvarone saMmata che. A sivAya trIjo e vikalpa mokSamArgamAM mAnya nathI." 4 .... to jJAna-kriyAmAM khAmIvALAnuM paNa jIvana saphaLa 4 AdhyAtmika upanaya :- (1) "je mahAtmAomAM jJAnanI ke AcAranI bAbatamAM thoDI alanA hoya, paraMtu gurunI bhakti karavAmAM teone anero AnaMda Avato hoya temaja gurune choDavAno ke rA guruthI dUra rahevAno jemane bilakula vicAra paNa na Avato hoya, tathA gurubhaktinA mAdhyamathI potAnA koI paNa prakAranA bhautika svArthanI paripUrti mATeno leza paNa Azaya jemanA jIvanamAM jovA maLato na hoya, phakta AtmakalyANanI buddhithI ja gItArtha gurunA caraNakamalanI upAsanA karavAmAM ja je mahAtmAo tatpara hoya teo paNa mokSamArgamAM ja rahelA che" - AvuM jANIne ajANatA paNa tevA mahAtmAonI niMdA na thaI jAya tenI pUrepUrI takedArI rAkhavI. (2) tathA "jJAna na hoya, jJAna caDatuM na hoya, nirdoSa bhikSAcaryAmAM ke tapazcaryAmAM mAyakAMgaluM zarIra sAtha Ape tema na hoya ane niraticAra saMyamapAlanano utsAha jAgavAnI saMbhAvanA vartamAnamAM jaNAtI na hoya to dIkSA laIne zuM karavAnuM?" 1. gItArthazca vihAraH dvitIyo giitaarthmishrkH| samanujJAtaH sAdhUnAm, nAsti tRtIyaM vikalpanam / /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2298 0 siddhAH sarvakAlasantRptAH / pa mapUrvA''tmavizvAsamAtmasAtkRtya dIkSopAdAnottaraM sadgurUpAsanAraktatayA bhAvyamityupadizyate'tra / tatazca "iya 'savvakAlatittA atulaM nivvANamuvagayA siddhaa| sAsayamavvAbAhaM ciTuMti suhI suhaM pattA / / " (au.sU.44/ - nAthA-16, pra.ra/pU.200/TthA-977, ke.rU04, tA..9rarU, A.ni.180, .E.977) rUti gopattisUtra, prajJApanAsUtre, devendrastavaprakIrNake, tIrthodgAliprakIrNake, AvazyakaniyuktI, Atmaprabodhe coktaM siddhasvarUpaM 2 kurta prAdurmaveTI91/2-2 - AvI mUMjhavaNa rAkhIne dIkSA levAno vicAra paDato mUkIne saMsAra mAMDavAnI bhUla na karavI. paraMtu a "dIkSA pachI gItArtha gurunA caraNakamalanI upAsanA dvArA mArA haThIlA karmone haTAvI huM jarUra mokSamArge che AgaLa vadhIza" - Avo apUrva AtmavizvAsa keLavIne dIkSA bAda gurunI upAsanAmAM rakta banavuM. tA A be prakArano AdhyAtmika saMdeza ahIM meLavavA jevo che. tenA lIdhe siddhasvarUpa jhaDapathI pragaTa thAya. aupapAtikasUtramAM, prajJApanA sUtramAM, devendrastavaprakIrNakamAM, tIrthodgAliprakIrNakamAM, AvazyakaniyuktimAM che tathA AtmaprabodhamAM siddhasvarUpanuM varNana karatAM jaNAvela che ke "A pramANe sarvakAla tRpta thayelA, atula nirvANane = AnaMdane pAmelA, sukhane pAmelA siddhAtmAo zAzvata kALa sudhI avyAbAdhapaNe sukhI rahe che." (15/2-2) lakhI rAkho DAyarImAM... 8 * sAdhanA pravRttipradhAna che. upAsanA nivRttipradhAna che. * sAdhanA AcAranA doSanI phariyAda kare che. dA.ta. caMDakauzikanA pUrvabhavanA saMghATaka sAdhu upAsanA AtmAnA doSanI phariyAda kare che. dA.ta. nAcatA IlAyacIkumAra * sAdhanA kAyAnA stare hoya che. dA.ta. pUraNa tApasa Adi. upAsanA mananA, AtmAnA stare hoya che. dA.ta. aMjanA satI. 1. iti sarvakAlatRptA atulaM nirvANamupagatAH siddhaaH| zAzvatamavyAbAdhaM tiSThanti sukhinaH sukhaM praaptaaH|| 'nindrata.." pATha tIrthodugAlI payatrAmAM che.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2-3 * ajJAna-mAyAnvitA mokSamArgabAhyAH / 2299 nANarahita hita pariharI, ajJAna ja kahaTharAtA re; kapaTa kriyA karatA yati na huI jinamatamAtA re 15/-3 (256) zrI jina. je prANI jJAnarahita chaI svahitadasAciMtana pariharyo che jeNe. ajJAnarUpa je haThavAda, tehamAM ja utsargA'pavAdau pradarzya sAmpratam unmArgamAcaSTe - 'jaDA' iti / jaDA ye hitA'petAH svIyA'jJAnahaThA''graharaktA re| __kapaTakriyAnvitAH te yatayo na jinamatamagnA re||15/2-3|| prakRte daNDAnvayastvevam - ye jaDAH hitApetAH svIyA'jJAnahaThAgraharaktAH kapaTakriyAnvitAH, te yatayaH na ninamatamanA tA16/-rUTI. ye hi jaDAH = AtmatattvAdyaupayikabodhenA'pi shuunyaaH| te'pi kadAcid vyavahArataH zAstra-ka paThanAdiraktAH syurityAha - hitA'petAH = svaatmhitdshaacintnprihaarvntH| prakRte "paThanAnnocyate / jJAnI yAvat tattvaM na vindati" (a.gI.2/19) iti arhadgItAyAM meghavijayopAdhyAyavacanamapi smartavyam / ___yathAvasthitatattvasaMvedanazUnyAH te' iti kuto'vagatam ? ityAzaGkAyAmAha svIyA'jJAnahaThA''- kA avataralika :- prastuta paMdaramI zAkhAnA prathama zlokamAM "utsargamArge koNa mokSamArgamAM rahela che ?' tenuM nirUpaNa karyuM. tathA bIjA zlokamAM "apavAdamArga mokSamArgamAM koNa rahela che ?" tenuM nirUpaNa karyuM. have graMthakArazrI unmArgane trIjA zlokamAM jaNAve che : ja unmArgagAmI jIvonI oLakha che. hokArthI:- je jaDa jIvo Atmahitano parihAra karIne potAnA ajJAna svarUpa haThAgrahamAM Asakta che tathA (janamanaraMjanAdinA AzayathI) kapaTapUrvaka bAhyAcArane pALe che, te sAdhuvezane dhAraNa karanArA sa hovA chatAM jinezvara bhagavaMtanA zAsanamAM lIna thayA nathI. (1pa/ra-3) hathothAthI:- kama se kama dareka sAdhune AtmatattvamAM sAdhana bane tevuM jJAna hovuM ja joIe. paraMtu jaDa sAdhuo to tevA jJAnathI paNa rahita che. kadAca tevA sAdhuo vyavahArathI zAstrapaThana vageremAM magna hoI zake. tethI tevA sAdhuonuM bIjuM vizeSaNa jaNAve che ke potAnA AtmakalyANanI dazAnuM ke dizAnuM ciMtana paNa je karatA nathI. prastutamAM ahagItAmAM meghavijaya upAdhyAyajInuM vacana paNa yAda karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke jyAM sudhI (AtmAdi) tattvanuM vedana-saMvedana thatuM nathI, tyAM sudhI bhaNavA mAtrathI jJAnI kahevAya nahi." jaDa sAdhuone AtmatattvaprakAza thayo na hovAthI paThana -pAThanAdi pravRtti karavA chatAM tene jJAnI na kahevAya. ("yathA) tamane kyAMthI khabara paDI ke "teone AtmatattvaprakAza thayo nathI ?' - AvI zaMkAnuM nirAkaraNa karavA graMthakArazrI kahe che ke - teo ekAMte sAme cAlIne pakaDelA potAnA mithyAjJAna = 8 lI.(1)mAM "DaharAtA' pATha. 1 ko.(4+9)+A.(1)mAM "jinamatamAtA' pATha. pustakomAM "nijamatimAtA' pATha. zAM.(pR.235)mAM "jinamatimAtA' pATha.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2300 * mAyA tyAjyA : 26/ra-2 che te rAtA chaI, ekAMte svAbhigrahIta haThavAdamAM rakta pariNAmI chaI. bAhya kapaTa kriyA karIne aneka lokane rIjhavaI, ehavA je vezadhArIyA, (te) yati = sAdhu na hoI. jinamatane viSe - te jaina matanaI viSaI, mAtA na hoI = puSTa na hoI. 15/ra-3 graharaktAH = ekAntasvakIyA'bhigRhItamithyAjJAnalakSaNahaThavAdaikaraktapariNAmAH kapaTakriyAnvitAH = 5 janamanoraJjanoddezyakabAhyazaThAcAravantaH te bAhyasAdhuvezadhAriNaH yatayAH = bhAvanirgranthAH na = naiva / rA paramArthataH te jinamatamagnAH = naya-nikSepa-pramANa-sakalAdeza-vikalAdeza-nayasaptabhaGgI-pramANasaptabhaGgIma prabhRtigarbhitasamutpAdAditrailakSaNyAnvitadravya-guNa-paryAyagocarAnekAntavAdarAddhAntopadarzakajainadarzanapramAtAraH na = naiva kintu kssaayshaasnliinaaH| ata eva te samyagdarzanazUnyA iti taatprym| 2 svabuddhikalpitabhAvavizuddhyA ugravihAritve'pyajJAninAM nAtmazuddhiH sampadyate / yathoktaM ku zrIzIlAGkAcAryeNa sUtrakRtAGgavRttau "nA'jJAnA''vRtamUDhajane bhAvazuddhyA zuddhiH bhvti| yadi ca syAt, Ni saMsAramocakAdInAmapi tarhi karmavimokSaH syAt / tathA bhAvazuddhimeva kevalAm abhyupagacchatAM bhavatAM zirastuNDa muNDana-piNDapAtAdikaM caityakarmAdikaM cAnuSThAnam anarthakam aapdyte| tasmAnnaivamvidhayA bhAvazuddhyA shuddhirupnAyate" (jUThTha chu..2/ka.6/q.30/9.317) rUktiA viparyAsa svarUpa haThavAdamAM ja kevala Asakta che. AtmajJAnI - AtmadarzI kadApi kadAgrahI-haThAgrahI na ja hoya. lokonA manane khuza karavAnA udezathI bAhya AcArane daMbhathI pALI rahelA teo phakta bAhyasAdhuvezadhArI che. teo bhAvasAdhu nathI. temaja teo paramArthathI jinamatamAM magna thayA nathI. Azaya e che ke naya, nikSepa, pramANa, sakalAdeza, vikalAdeza, nayasaptabhaMgI, pramANasaptabhaMgI vagerethI garbhita evA utpAda-vyaya-dhrauvyathI yukta dravya, guNa ane paryAya aMge anekAntavAdanA siddhAntane dekhADanAra evA jainadarzananI sAcI samaja tevA vezadhArI sAdhuo pAse nathI. teo jinazAsanamAM nahi paNa A kaSAyazAsanamAM lIna che. tethI ja teo samyagdarzanazUnya che - evuM jaNAvavAnuM ahIM tAtparya che. 4 AjJAnirapekSa bhAvazuddhithI Atmazuddhi na thAya 4 | (sva.) te ajJAnI zramaNavezadhArI phakta samyagdarzanazUnya che - eTaluM ja nathI. paraMtu teoe potAnI e jAte kalpelI bhAvavizuddhithI ugra saMyamAcArane pALavA chatAM temane Atmavizuddhi maLatI nathI. tethI ja zrIzIlAMkAcAryajIe sUyagaDAMgasUtravyAkhyAmAM jaNAvela che ke "ajJAnathI AvarAyela mUDha mANasa bhAvazuddhi rAkhe teTalA mAtrathI temane Atmazuddhi prApta thatI nathI. jo ajJAnIne Atmavizuddhi prApta thAya to "rIbAIne maratA jIvane lAMbo samaya rIbAmaNa bhogavavI na paDe mATe zastrathI teno vadha karIne A bhavamAMthI choDAvI devo' - AvI mAnyatA dharAvanAra ajJAnI saMsAramocaka vagerene paNa karmathI chUTakAro maLavo joIe. paNa evuM to banatuM nathI. tathA phakta bhAvazuddhine ja mokSanuM kAraNa mAnanArA tame mAthuM mUMDAvavuM, bhikSATana karavuM tathA caityakarma vagere anuSThAna karo cho te nirarthaka thavAnI Apatti Avaze. tethI AvA prakAranI jinAjJAnirapekSa bhAvazuddhithI Atmavizuddhi prApta thaI na zake." 0 pustakomAM nijamatane pATha che. lI.(3)no pATha lIdho che.
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/2-3 * AtmahitagocaramImAMsA kartavyA 0 2301 vastutastu mAyA''cchAditAH te ugravihAriNo'pi anantakAlaM garbhAd garbham AgantAraH / idamevAbhipretya sUtrakRtAGgasUtre '"jai vi ya NigiNe kise care, jai vi ya bhuMjiya maasmNtso| je iha pa mAyAi mijjaI AgantA gabbhAya NaMtaso / / " (sU.kR.1/2/1/9) ityuktm| tapaHkaSTAdikaM sukaram, .. kapaTatyajanaM duSkaramiti bhaavH| ata eva adhyAtmasAre "sutyajaM rasalAmpaTyam, sutyajaM dehbhuussnnm| / sutyajAH kAma-bhogAdyAH, dustyajaM dambhasevanam / / " (a.sA.3/7) ityuktamiti bhAvanIyam / / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - dharmajagatpravezottarakAlamAtmArthinA vimRzyaM yaduta (1) kiyad rza AtmahitaM mayA sAdhitam ? (2) kiyaccAtmahitamasiddham ? (3) satyAmapi zaktau kIdRzAtmahitasAdhane pramAdagrasto'ham ? (4) kasmAt kAraNAt pramAdyate mayakA ? (5) kiidRshiimaatmklyaanndshaamaarUDhoDam ? tiA. kevalaM janamanoraJjanA''zayena bAhyAcArAbhiniveze svamatAnusArihaThavAdaraktatve vA paramArthato kA jinamatapravezo naiva sulbhH| evaM hi sAdhuvezadhAraNe'pi naiva bhAvasAdhutvamupalabhyate / evaM hi dIrghabhavabhramaNamArgapraviSTo'pi jIvaH 'ahamapavargamArge'smIti vibhrameNa unmArgagAmI bhavati / itthama ja mAyAvI sAdhaka anantakALa bhaTakaze (vastu) vAstavamAM to mAyAthI AcchAdita hovAnA lIdhe te ajJAnI jIvo ugrasaMyamacaryAvALA hovA chatAM paNa ananta kALa sudhI eka garbhavAsamAMthI bIjA garbhavAsamAM AvanArA che - tema jANavuM. A ja abhiprAyathI sUyagaDAMgajI sUtramAM jaNAvela che ke "jo ke koI sAdhaka nagna hoya, kRzakAya evo te potAnI ugra sAdhanA karato hoya, kadAca te mahinAnA aMte mahine-mahine anta-prAnta bhojana karato hoya (arthAt ugra tapasvI hoya) to paNa je A bhavamAM mAyAthI grasta hoya te anaMta kALa sudhI garbhavAsa mATe AvanAra hoya che. matalaba ke ananta kALa te saMsAramAM bhaTake che." Azaya e che ke tapa-kaSTa vagere saraLa che paNa mAyAtyAga duSkara che. A ja abhiprAyathI adhyAtmasAra granthamAM che jaNAvela che ke "rasalaMpaTatA choDavI sahelI che. dehavibhUSA choDavI saraLa che. kAma-bhoga choDavA sahelAvA che. paNa daMbhasevana choDavuM khUba khUba muzkela che." A aMge sAdhake UMDANathI vibhAvanA karavI. 0 Atmahitano vicAra karIe che. AdhyAtmika upanaya :- dharmajagatamAM praveza karyA bAda pratyeka AtmArthI jIvanuM kartavya che ke "meM keTaluM Atmahita sAdhyuM? keTaluM Atmahita sAdhavAnuM bAkI che ? zakti hovA chatAM paNa kyA Atmahitane sAdhavAmAM pramAda thaI rahela che ? zA mATe pramAda thaI rahela che ? AtmahitanI kaI dazAe huM pahoMcela chuM ?' ityAdi vicAravimarza karavo joIe. (va.) mAtra janamanaraMjananA AzayathI bAhyAcArane pakaDavAmAM Ave ke potAnI mAnyatA mujabanA haThavAdanI aMdara rakta thavAmAM Ave to tenAthI jinamatamAM tAttvika praveza thaI zakato nathI. tathA sAdhuveza dhAraNa karavA chatAM bhAvasAdhu thavAtuM nathI. dIrgha bhavabhramaNanA mArge hovA chatAM huM mokSamArgamAM chuM - evo bhrama rAkhIne jIva unmArge caDI jAya che. AvuM ApaNA mATe na bane tevI kALajI rAkhavAnI 1. yadyapi ca nagnaH kRzaH caret, yadyapi ca bhuGkte mAsam antshH| ya iha mAyayA mIyate AgantA grbhaayaanntshH||
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2302 * nizcayAbhAsanirUpaNam smAkaM naiva syAt tathA yatitavyamityupadizyate / evameva paramArthato nizcayabodhaM vinaiva ye satkriyAyogaM muJcanti te'pi zuSkajJAnino mokSamArgapa bAhyA jnyeyaaH| prakRte "nicchayamavalaMbatA nicchayao nicchayaM ayaannNtaa| nAsaMti caraNakaraNaM bAhirakaraNAlasA ga kei / / " (o.ni.561) iti oghaniyuktigAthA saMsmartavyA / "nizcayamabudhyamAno yo nizcayatastameva ___ saMzrayate / nAzayati karaNacaraNaM sa bahiH karaNAlaso bAlaH" (pu.si.50) iti amRtacandrIyA puruSArthasiddhyu pAyakArikA'pi na vismrtvyaa| ze vastutastu tAttvikajJAnaparipAke svabhUmikaucityena satkriyA AtmasAd bhvti| taduktam - adhyAtmopaniSadi "jJAnasya paripAkAddhi kriyA'saGgatvamaGgati / na tu prayAti pArthakyaM candanAdiva saurabham / / " (.3.3/40) rUDhiA thavaM tu taTTI dhyAtmivaizArA" (..HTTPra/rU-40/.rU91) vorAma | Na itthaJca "sAdikamanantamanupamamavyAbAdhaM svabhAvajaM saukhyam / prAptaH sakevalajJAna-darzano modate muktaH / / " kA (yo.zA.11/60, Sa.da.sa.177) iti yogazAstre zrIhemacandrasUriNA SaDdarzanasamuccaye ca maladhArirAjazekharasUriNA darzitaM siddhasvarUpaM pratyAsannaM syAt / / / 15/2-3 / / hitazikSA graMthakArazrI A zloka dvArA pharamAvI rahyA che. ha. kriyAyogatyAgI mokSamArgabAhya che. (va.) e ja rIte, bIjI bAju vicArIe to, paramArthathI nizcayanI jANakArI vinA ja je suMdara kriyAyogane choDe che, te zuSkajJAnI che. tevA zuSkajJAnI paNa mokSamArganI bahAra che. prastutamAM ghaniryuktinI gAthA yAda karavA jevI che. tyAM zrIbhadrabAhusvAmIjIe jaNAvela che ke "nizcayanayanuM AlaMbana karavA chatAM paramArthathI nizcayanayane nahi jANatAM evA keTalAka bAhyakriyAmAM ALasu jIvo cAritranA mUlaguNano ane uttaraguNano nAza kare che." digaMbarAcArya amRtacaMdrajIe paNa puraSArthasiddhiupAyamAM AvA prakAranA zuM bhAvavALI ja kArikA banAvI che. te paNa ahIM bhUlavA yogya nathI. 6 sAcA jJAnI salkiyAne na choDe haS | (vastu) vAstavamAM to tAttvika jJAnano paripAka thatAM potAnI bhUmikA mujaba zAstravihita kriyA chUTI jatI nathI paNa AtmasAta thAya che. tethI adhyAtmaupaniSamAM mahopAdhyAya zrIyazovijaya mahArAje Cii jaNAvela che ke "jJAnano paripAka thavAthI kharekhara zAstrokta kriyA AtmasAt thAya che. jema caMdanamAMthI suvAsa chUTI paDatI nathI tema jJAnImAMthI zAstrokta kriyA chUTI paDatI nathI." A aMge adhika nirUpaNa adhyAtmaupaniSadgI adhyAtmavaizAradI vyAkhyAmAM ame (yazovijaya gaNIe muni avasthAmAM) karela che. jijJAsu vAcakavarge tenuM avalokana karavuM. A rIte mokSamArge AgaLa vadhatAM yogazAstramAM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrasUrijIe tathA SaDradarzanasamuccayamAM mAladhArI zrI rAjazekharasUrijIe varNavela siddhasvarUpa khUba najIka Ave. tyAM jaNAvela che ke "sAdi-anaMta-anupama-pIDAzUnya-svAbhAvika sukhane muktAtmA prApta kare che. kevalajJAna-kevaladarzanane dharAvanAra muktAtmA sadA prasanna rahe che." (1pa/ra-3) 1. nizcayamavalambamAnA nizcayato nizcayam ajaanaanH| nAzayanti caraNa-karaNaM bAhyakaraNA'lasAH kecit / /
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2-4 0 khalo'nyadoSadarzI 0 2303 kapaTa na jANaI re ApaNuM, paranAM guhya te kholaI re; guNanidhi guruthI bAhirA, virUuM nijamukhiM bolaI re .15/-4(257) zrI jina. rI je prANI (ApaNuM=) potAnI kapaTa dazAne jANatA nathI, syA paramArthe ? ajJAnarUpa paDalaI karIneM. sa. ane valI (te) paranAM guhya = pArakA avarNavAda (kholaI =) mukhathI bolaI jaI. mArgabAhyAneva sAdhvAbhAsAn vizeSato darzayanti - 'sve'ti / svakapaTaM tu na jAnanti, te paraguhyAnudghATayanti re| guNanidhiguruto bAhyA virUpaM svamukhAd vadanti re||15/2-4|| prakRte daNDAnvayastvevam - te (yatyAbhAsAH) svakapaTaM tu na jAnanti, paragRhyAn udghATayanti, ma guNanidhigurutaH (ca) bAhyAH svamukhAd virUpaM vadanti / / 15/2-4 / / te hi yatyAbhAsAH svakapaTaM = nijazaThadazAM na tu = naiva jAnanti, ajnyaantimirpttlaavRttvaat| ke kiJca te paraguhyAn = parakIyadoSAn udghATayanti = svamukhato yathecchaM pralapanti, svadurgatiJca / naiva pshynti| taduktaM yogasAre "paraM patantaM pazyanti, na tu svaM mohmohitaaH| kurvantaH paradoSANAm, grahaNaM bhavakAraNam / / " (yo.sA.2/12) iti| taduktaM mahAbhArate'pi vyAsena "khalaH sarSapamAtrANi paracchidrANi kA avAraNikA :- mokSamArganI bahAra rahelA tathA sAdhu na hovA chatAM paNa lokone sAdhu tarIkeno AbhAsa karAvanArA evA jIvone graMthakArazrI vizeSa rIte AgaLanA zlokamAM jaNAve che : _) sAdhvAbhAsanI oLakhANa ) zlokArca - te sAdhvAbhAsa jIvo potAnA kapaTane nathI ja jANatA ane pArakAnA doSone ughADA pADe che. guNanA nidhAna samAna evA gItArtha guthI chUTA paDIne potAnA moDhethI gurunA doSone jaNAve che.(15/ra-4) paradoSane moTA kare te kapaTI ja vyApArtha - paramArthathI sAdhu na hovA chatAM paNa lokomAM potAnI jAtano sAdhu tarIke AbhAsa karAvanAra evA sAdhuvezadhArI jIvo sAdhvAbhAsa kahevAya che. te sAdhvAbhAsa jIvo potAnI kapaTadazAne che nathI ja jANatA. kAraNa ke ajJAna svarUpa aMdhArAnA paDalothI tenI jJAnadRSTi AvarAI gayela che. vaLI, te sAdhvAbhAsa jIvo pArakAnA doSane potAnA mukhathI yathecchapaNe ughADA pADe che. pArakAnA doSono bakavAza karavAmAM tevA jIvo kadI thAkatA nathI ane niMdA dvArA thanArI potAnI durgatine jotA nathI. A aMge yogasAra graMthamAM cirantanAcArye jaNAvela che ke "mohathI mUDha thayelA jIvo bIjAne paDatA jue che paNa potAne paDatA jotA nathI. bIjAnA doSanuM grahaNa saMsArakAraNa che. paradoSagrahaNa karanArA jIvo saMsAravardhaka che." mahAbhAratamAM paNa vyAsa maharSie jaNAvela che ke "kapaTI jIva mAtra sarasava jevA nAnakaDA pArakAnA doSone juve che. paraMtu bIlanA vizALa phaLa jeTalA moTA potAnA * ko.(9)+si.mAM 'renA badale "te' pATha. # ko.(1)mAM "guruthakA' pATha. pustakomAM "guru thakI' pATha. lA.(2)mAM 'guruthI" pATha.
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pApazramaNavyAkhyA 15/2-4 guNanidhi = guNanidhAna ehavA je guru, tehathI bAhira rahIne, virUo te kahevA yogya nahi, zuM ehavuM nijamukhathI bolaI chaI, asamaMjasapaNuM bhAkhe che, te prANInaIM. 15/2-4 // rAjya pazyati / Atmano bilvamAtrANi pazyannapi na pazyati / / " ( ma.bhA. 1 / 3069) guNanidhi = gItArthatva-saMvignatva-bhavabhIrutva-nirdambhatva-pravacanAnurAgAdimahArghasadguNagaNanidhAnasamAnasadgurudevataH bAhyAH = nizrA''jJobhayaparityAgena svatantrAH bhavanti, gurunodanA-pratinodanAdibhagnAntaHkaraNatvAt / " na hi sacchaMdatA seyA loe, kimuta uttare ?" (da.zru.ska.4/cU.pR.38) iti dazAzrutaskandhacUrNivacanam, "gIrbhirgurUNAM paruSAkSarAbhistiraskRtA yAnti narA mhttvm| alabdhazANotkaSaNA rza nRpANAM na jAtu maulau maNayo vsnti||" (siddhasenIyadvAtriMzikAvRttI 18/18 uddharaNam ) ityAdyuktiM ca vismarantaH te gurudevataH svatantrAH santaH svamukhAt = svakIyavadanAd virUpaM = guroH asamaJjasaM vavatti, pururmatvAt| tavun vazAzrutaniryuho "mAriyammo na khopha guruM guruDDAne" (va.zru.6.adhya.3/ ni.21) iti| na ca te svalpakAlena mokSaM gamiSyanti / taduktaM dazavaikAlike "na yAvi mokkho kA guruhIlaNAe" (da.vai. 9/1/7 ) iti / na ca te gurunindakA darzanIyAH / ata eva te pApazramaNatvena vyavahAryAH / taduktam uttarAdhyayanasUtre 'Ayariya-uvajjhAyANaM, sammaM no paDitappaI / appaDipUae thaddhe For 4L " 2304 rA [ doSone jovA chatAM te kapaTI mANasa jANe ke joto nathI.' * guruniMdaka sAdhu pApazramaNa (muLa.) gItArthatA, saMvignatA, bhavabhIrutA, nirdaMbhatA, jinazAsanano anurAga vagere atyaMta kiMmatI sadguNanA samUhanA bhaMDAra samAna evA potAnA sadgurunI nizrA ane AjJA - banneno tyAga karIne sadguruthI chUTA paDIne svataMtrapaNe vicare che. kAraNa ke teonA mana guru dvArA thatI coyaNA-paDicoyaNA (kaDaka Thapako, Akroza) vagerethI bhAMgI gayelA hoya che. 'lokamAM paNa svacchaMdatA kalyANakArI nathI. to lokottara jinazAsanamAM to svacchaMdatA kaI rIte kalyANakArI banI zake ?' - A pramANe dazAzrutaskaMdhacUrNinA vacanane teo bhUlI jAya che. tathA "kaThora akSaravALI guruvANIthI tiraskRta thayelA manuSyo mahattvane prApta kare che. je maNio zANamAM ghasAtA nathI, te maNio kyAreya paNa rAjAonA mugaTamAM vasavATa karatA nathI" AvA prakAranA zAstravacanone teo bhUlI jAya che. tethI gurudevathI svataMtrapaNe vicaratA evA te sAdhvAbhAsa jIvo potAnA ja moDhethI potAnA gurunA avarNavAdane jaNAve che. kAraNa ke te bhArekarmI che. zrIdazAzrutaskaMdhaniryuktimAM zrIbhadrabAhusvAmIjIe A aMge jaNAvela che ke 'bhArekarmI jIva gurune gurunA sthAnamAM gaNato nathI.' gurunI niMdA karanArA te sAdhvAbhAsa jIvo alpakALamAM to mokSe nathI ja javAnA. tethI ja dazavaikAlika sUtramAM jaNAvela che ke 'gurunI hIlanA karavAthI anaMta kALe paNa mokSa thato nathI.' guruniMdaka evA te jIvo to jovA yogya paNa nathI. A ja kAraNathI te sAdhvAbhAsa jIvo jainazramaNa tarIke ke dharmazramaNa tarIke vyavahAra karavA yogya nathI. paraMtu pApazramaNa sa 1. 7 hi svacchannatA zreyalI tole, vibhuta uttare (= sroottara) ? 2. mRtAM na gaLayaMti guruM gurusthAne 3. na vApa mokSaH guruhIlanayA / 4. AcArya - upAdhyAyAnAm, samyag na pratitRpyati / apratipUjakaH stabdhaH pApazramaNaH iti ucyate / /
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ /2-4 0 navavidhapratyanIkaparAmarzaH 0 2305 pAvasamaNetti vuccaI / / (utta.17/5), 'AyariyapariccAI prpaasNddseve| 'gANaMgaNie dubbhUe pAvasamaNetti pa vuccai / / " (utta. 17/17) iti / yathoktam arhadgItAyAM meghavijayopAdhyAyenApi "yazcAcAryopAdhyAyaM .. zrutAvAravinAyakam ninTen ta pAzramano namAtti-vRttavAstavad aa" (sI.ra4/93) ti ___ evaJca kurvan sa kilbiSikabhAvanAM kroti| taduktaM bRhatkalpabhASye paJcavastuke ca "nANassa ma kevalINaM dhammAyariyassa saMgha-sAhUNaM / mAI avannavAI kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai / / " (bR.ka.bhA.1302, p.v.1636)| ze ___ayaM ca guruM prati, bhAvaM prati, zrutaM prati ca pratyanIkatayA bodhyH| taduktaM sthAnAGgasUtre ke "guruM paduSya tato pItA pannA / te nada - (1) gAriyALIte, (2) 3vaksAyakaLIte, (3) therapaLIte " "...mAvaM paduSya tato pariNItA patra. te nadI - (1) TITHLI , (2) vaMzAvaLI, che! (3) varittAriNI sutaM paduSya tato pItA pannA / taM nadI - (1) suttapasIte, (2) - RT rUpe ja teo vyavahAra karavA yogya che. tethI ja uttarAdhyayana sUtramAM jaNAvela che ke "AcAryane ane upAdhyAyane je sAdhu sArI rIte prasanna nathI karato, temanI pUjA nathI karato ane ahaMkArathI stabdha rahe che te pApazramaNa kahevAya che. je sAdhu AcAryano (= guruno) pUrepUro tyAga kare che, parapAkhaMDanuM sevana kare che, cha mahinAnI aMdara ja eka samudAyamAMthI bIjA samudAyamAM jAya che tathA asabhUta = khoTA vyavahArane kare che te pApazramaNa kahevAya che." arpagItAmAM meghavijayajI upAdhyAye paNa jaNAvela che ke "zrutanA AcArane zIkhavADanArA AcAryanI ane upAdhyAyanI je niMdA kare te jamAli ane kulavAlakanI jema pApazramaNa thAya.' kilbiSikabhAvanAno citAra , (a.) AvuM karato te kilbiSikabhAvanAne kare che. A aMge bRhatkalpabhASyamAM ane paMcavastakamAM jaNAvela che ke "(1) jJAna, (2) kevalajJAnI, (3) dharmAcArya, (4) saMgha ane (5) sAdhu bhagavaMtonA vA avarNavAdane karanAro mAyAvI jIva kilbiSikabhAvanAne kare che." 8 vividha pratyanIkone pichANIe 8 (.) prastuta vyakti jJAna-jJAnIno avarNavAda karavAnA lIdhe (1) guru pratye, (2) bhAva pratye tathA (3) zruta pratye pratyanIkarUpe = zarUpe jANavo. A aMge sthAnAMgasUtramAM jaNAvela che ke "gurune AzrayIne traNa prakAre pratyenIka kahela che. te A pramANe - (1) AcAryapratyenIka, (2) upAdhyAya pratyenIka, (3) sthavirapratyanIka." "...bhAvane AzrayIne traNa prakAre pratyenIka kahela che. te A pramANe - (1) jJAnapratyenIka, (2) darzana pratyenIka, (3) cAritrapratyanIka." "zrutane AzrayIne traNa prakAre pratyenIka kahela che. te A pramANe - (1) sUtrapratyenIka, (2) arthapratyenIka, (3) tadubhayapratyanIka." 1. AcAryaparityAgI prpaassnnddsevkH| gANaGgaNikaH durbhUtaH pApazramaNaH iti ucyte|| +gANaGgaNikaH gaNAd gaNaM SaNmAsAbhyantare eva sngkraamti| 2. jJAnasya kevalinAM dharmA''cAryasya saMgha-sAdhUnAm / mAyI avarNavAdI kilbiSikAM bhAvanAM kroti|| 3. guruM pratItva traya: pratyanIva: prajJatA / tad yathA - (1) AvAryapratyanA :, (2) 35TNAyapratyanIel:, (3) virapratyanI: 4 ......mAve pratItva trayA pratyanI prajJatA tat cA - (1) jJAnapratyanI:, (2) nagatyanI:, (3) vAritrakanaET 5. zrutaM pratItva traya pratyanI prajJatA / tad yathA - (2) sUtrapratyanI:, (2) arthapratyanIveza, () ta6mayagatyanIvA:/
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2306 * gurunindako'nantabhavabhramaNakArI . ?/ra-4 | vinIte, (3) tamayagsLIte" (sthA.phU.208) tiA " TU mujho" (gu.ta.vi.7/2) ti ga gurutattvavinizcayoktiM nA'yaM smarati / na vA'yaM na hi guroH paramAtmano vA kRpAmantareNa ko'pi paramArthapravaLo mavati" (sA.paM.mA.9/9/9/9/9/ra/9.4) rUti sAthaLasaMhitAmALe mAvAyA izraddho prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - zaThaH sadA paradoSadarzI, rajaHsamaparadoSavistarakArI, gajasamanijara doSapracchAdakaH, svarasato gurunindakaH anantabhavabhramaNakArI bhavati / dharmazramaNatayA pratibhAsamAno'pi ka paramArthataH pApazrAmaNyajIvI sa AtmaviDambaka eva / rNi sAdhvAbhAsaH sa jJAnidRSTyA jinazAsanabahirbhUto bhavati / etAdRzImAtmadazAM vayaM naiva prApnuyAma kA itiissyte| tatparihAraprayatnata eva "akkhayasukkho mukkho" (zrI.ka.209) iti zrIzrIpAlakathAyAM ratnazekharasUridarzito mokSaH sulabhaH syAt / / 15/2-4 / / guru AjJAthI mokSa thAya che' - A pramANe gurutattvavinizcayanA vacanane paNa te yAda karato nathI. tathA "gurukRpA vinA ke paramAtmakRpA vagara koI paNa jIva paramArthamAM zAstrarahasyArthamAM nipuNa banato nathIA pramANe sAyaNasaMhitAbhASyamAM bhagavadAcAryanuM je vacana che, tenI paNa zraddhA te karato nathI. hA, AtmaviDaMbaka na banIe paNa AdhyAtmika upanaya:- kapaTI jIva potAnA doSa jovAnA badale haMmezA bIjAnA chidrone juve Sche che. bIjAnA doSane rajanuM gaja karIne dekhADe che ane gaja jevA potAnA doSa ene raja jevA lAge dhyA che. te rIte potAnA doSane te DhAMke che. tathA guruniMdAnA pApamAM te hoMze-hoMze joDAya che ane anaMtakALa sudhI mokSathI dUra pheMkAI jAya che. dharmazramaNa tarIkeno dekhAva karavA chatAM pApazramaNa tarIkenuM tenuM jIvana 2 AtmaviDaMbanA sivAya bIjuM kazuM ja nathI. che jJAnInI najaramAM nIcA na utarIe che (sAdhvA.) bAhya dRSTie saMsArano tyAga karavA chatAM paNa te sAdhvAbhAsa jIva jJAnI puruSonI dRSTimAM atyaMta nIco utarI jAya che ane jinazAsananI atyaMta bahAra nIkaLI jAya che. AvuM ApaNI bAbatamAM na bane tevuM graMthakArazrI IcchI rahyA che. pApazrAmaNyano parihAra karavAnA prayatnathI ja zrIzrIpAlakathAmAM (= sirisirivAla kahAmAM) zrIratnazekharasUrijIe darzAvela zAzvata sukhavALo mokSa sulabha bane. (1pa/ra-4) lakhI rAkho DAyarImAM... * sAdhanA kyAreka upakaraNanI AkarSakatAmAM aTavAya che. aMtaHkaraNanI nirmaLatAmAM upAsanA mahAle che. 1. gurvAsA mokSa: 2. akSayasauthI mokSa |
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2307 1/ra- * bakasAdhuvarNanam / bAhira baka pari cAlatAM, aMtara AkarI kAtI re; tehanaI je bhalA kahaI, mati navi jANaI te jAtI re 15/ra-pA (258) zrI jina. je bAhyavRtti bakanI pare cAlatAM rahe che. zanairmuJcati sa pAdAn jiivaanaamnukmpyaa| pazya lakSmaNa ! pampAyAM bakaH paramadhArmikaH / / ( ) iti vacanAt / sahavAsyeva jAnAti sahajaM shvaasinaam| mantraM pracchyase rAjan ! yenAhaM nisskuliikRtH|| ( ) bAhyavRttIneva spaSTatayA vyAcaSTe - 'bAhya'ti / bAhyavRttayo bakavat calanti dadhatyanto dRDhAM maayaam| tAn yaH zobhanAna vadati sa naiva vetti teSAM chAyAm / / 15/2-5 / / ma prakRte daNDAnvayastvevam - bAhyavRttayaH bakavat calanti / (te) antaH dRDhAM mAyAM dadhati / tAn / zobhanAn yo vadati saH teSAM chAyAM naiva vetti / / 15/2-5 / / bAhyavRttayaH = janamanoraJjanaikabaddhavRttayaH bakavat = zaThabalAkA iva calanti, "zanairuddharate ka pAdaM jiivaanaamnukmpyaa| pazya lakSmaNa ! pampAyAM bakaH paramadhArmikaH / / " (sU.mu.115/7) iti rNi sUktamuktAvalIvacanAt, "sahavAsyeva jAnAti sahajaM sahavAsinAm / mantraM pracchyase rAjan ! yenA'haM niSkulIkRtaH / / " kA avataravikI:- bahirmukhavRttivALA sAdhuone graMthakArazrI jaNAve che ke : 0 bahirmukhI sAdhuno paricaya 8 zlokAMI - bahirmukhavRttivALA bagalAnI jema cAle che. teo aMdaramAM daDha kapaTane dhAraNa kare che. tevA sAdhuone je sArA kahe che, te teonA paDachAyAne paNa nathI ja jANatA. (15/ra-5) ja sahavAsI ja sahavAsIne oLakhe che - jemanA cittanI vRtti mAtra janamanaraMjanamAM ja baMdhAyelI che tevA bahirmukha sAdhuo mAyAvI bagalAnI jema cAle che. A bAbatamAM jainetara graMthamAM eka prasaMga Ave che ke - kabaMdha rAkSasanI lI vidAya bAda rAma, lakSmaNa pharatA pharatA RSyamUka parvata pAse rahelA "paMpA' nAmanA sarovaranA kinAre Ave che. tyAre sarovaranA pANImAM eka page UbhA rahIne dhyAna dharatA tathA dhIme dhIme cAlatA bagalAne A joIne rAmacandrajI je bole che, te sUktamuktAvalI (pUrvAcAryakRta 127 adhikArayukta) graMthamAM A mujaba darzAvela che ke "jIvonI anukaMpAthI je dhIme dhIme pagane upADe che, tevo bagalo paMpA nAmanA sarovaramAM paramadhArmika tarIke prasiddha che. te lakSmaNa ! tevA bagalAne tuM jo ." tyAre rAmacandrajInuM * kAtI = kartakI = charI. tatsamAna hovAthI mAyAne "kAtI kahela che. AdhAragraMtha- akhAnI kAvyakRtio khaMDa-2 (prakAzana : sAhitya saMzodhana prakAzana, amadAvAda) tathA kAmAvatI (lokavArtAkAra zivadAsakRta) ane premAnaMdanI kAvyakRtio che ma.mAM "jeha' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. 8 M(1)mAM "jotI' azuddha pATha. 1 zAM.mAM "sadavAsIva nAnAti sadai saMvananA mavaM prazya...' ityAdi azuddha pATha che.
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ 4 za * pampAsarovarabakavArttA 1/2 ane aMtaraMgamAM AkarI kAtI mAyArUpa rAkhe. tehane je bhalA kahai chaI, ( ) kRti vaghanAvvA gayaM bhAvaH yathA svakIyaM matsyabhakSaNAzayamAcchAdya pareSAmagrataH svasya dayApariNAmaprakAzanAya nIcaiH vilokya atimandaM pAdau vikSipan RSyamUkaparvatasannidhau pampA'bhidhAne sarasi vicaran bako mugdhAnAM paramadhArmikatayA jJAyamAno'pi vizvastAnAM matsyAnAM vaMzam utpATitavAn tathA ye sammugdhajanapratAraNakRte samiti - guptiprabhRtibAhyAcAraparAyaNAH - te'pi bAhyayatayaH sampramugdhAn nAzayanti, mokSamArgAt paribhraMzayanti / 2308 - = kA ka paramArthataH te pApazramaNatvenaiva vyavahAryAH / taduktam uttarAdhyayanasUtre " bahumAI pamuharI, thaddhe luddhe paga aniAde basaMvimAna aviyatte, pAvakSamatti yud||" (utta.17/11) tiA vrato ye trantaH = antaHkaraNe dRDhAm = avicalitAM mAyAM nikRtiM dadhati, tAn bakavat zaThavRttIn zobhanAn A vAkya sAMbhaLIne pANImAM raheluM mAchaluM bole che ke 'he rAjan ! mArA dvArA tamane khAnagImAM pUchAya (?kahevAya) che. rAjan ! tame loko te bagalAnA caritrane jANatA nathI. paNa sahavAsInuM sahaja jIvanacaritra sahavAsI ja jANe che. kAraNa ke A bagalAe mane kulavihIna karI nAkhela che.' eka mAchaluM rAjA rAmacandrajIne A vAta karI rahela che. kahevAno Azaya e che ke bagalo mAchalAne khAya che. mAchalAne khAvAno pariNAma tenA aMtaramAM niraMtara chavAyela hoya che. paraMtu mAchalAne khAvAnA potAnA Azayane DhAMkIne bIjA jIvonI AgaLa potAno jIvadayApariNAma dekhADavA mATe bagalo nIce joIne atyaMta dhIme dhIme potAnA pagalAne mAMDato ane upADato RSyamUka parvatanI najIkamAM Avela paMpA nAmanA sarovaramAM utare che. A rIte paMpA sarovaramAM utarato bagalo mugdha jIvone atyaMta dhArmika tarIke jaNAya che. paramadhArmika tarIkenI bagalAnI prasiddhine sAMbhaLIne taLAvanA mAchalAoe tenA || upara atyaMta vizvAsa rAkhyo. vizvasta mAchalAo bagalAnI pAse AvavA lAgyA ane bagalo eka pachI eka vizvAsu mAchalAone khAvA lAgyo. aMte taLAvamAM rahela mAchalAonA AkhA vaMzane teNe te ukheDI nAkhyo, chelle phakta eka ja mAchaluM taLAvamAM bAkI rahyuM. eka ja taLAvamAM bagalo ane mAchaluM rahetA hovAnA kAraNe te mAchaluM bagalAnI khAnagI hiMsaka pravRttione sArI rIte jANe che. tethI te taLAve AvelA rAjA rAmacandrajIne uparanI vAta jaNAve che. jema bagalAe vizvAsu mAchalAnA vaMzane ukheDI nAkhyo, tema atyaMta mugdha lokone ThagavA mATe samiti-gupti vagere bAhyAcAramAM parAyaNa te bahirmukhI kapaTI sAdhuo atyaMta mugdha lokone Thage che ane mokSamArgathI bhraSTa kare che. / pApazramaNanI nizAnI (paramA.) vAstavamAM to teo pApazramaNa tarIke ja vyavahAra karavA yogya che. tethI ja uttarAdhyayana sUtramAM jaNAvela che ke 'bahu mAyA karanAra, atyaMta bola-bola karanAra, ahaMkArathI stabdha thayela, vastra -pAtra vageremAM atyaMta Asakta, pAMca Indriyo upara aMkuza na rAkhanAra, potAne maLela gocarI-pANI vagere dvArA gurubhAI vagerenI bhakti na karanAra, sAdhu vagerene apriya hoya evo sAdhu pApazramaNa kahevAya 1. vahumAyI pramularA, stabdhaH sundhA manigrahaH asaMvimAnI priya, pApazramaLa kRti mukhyate|| =
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/2- 0 janamanoraJjanaM nAtmahitakAri / 2309 te paNa dubuddhi jANavA. paNi tehanI mati, teNe jAtI na jANI, sata va "nivRddhi puruSo joya" za rUti bhAva: 15/2-po bhadrAn yo vadati, so'pi durbuddhitayA jnyeyH| sa hi teSAM bAhyavRttInAM chAyAM = jAtiM naiva vetti| / ata eva sa vaktA nirbuddhikaH puruSo jJeyaH iti bhaavH| atra "Na muyadi payaDimabhavvo sadu vi ajjhAidUNa satthANi / guDa-duddhaM pi pibaMtA Na paNNayA NivvissA hoMti / / " (sa.sA.317) iti samayasAragAthA'pi martavyA | prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'AtmazuddhyAzayaM parityajya janamanoraJjanaikabaddhakakSAnAM rza bAhyogratapastyAgAdyAcAraH mAyAcAratayA pariNamatI'tyavasAya dIrghatapazcaryA-bRhattyAga-vyAkhyAna-zibira ... -tIrthayAtropadhAnA'JjanazalAkA-pratiSThA-granthamudraNa-prakAzana-mahApUjA'STAhnikamahotsavAdyArAdhanAkaraNa -kArApaNAdyavasare svacetasi janamanoraJjanAzayo na pravizedityavadhAtavyam / zAsanaprabhAvanAnAmnA che. tethI aMtaHkaraNamAM atyaMta daDha rIte mAyAne sthirapaNe dhAraNa karanAra bagalA jevA kapaTavRttivALA sAdhuone je jIva sArA kahe che, te vaktA paNa durbuddhi jANavo. te kharekhara bahirmukhavRttivALA sAdhuonA paDachAyAne paNa jANato nathI. kapaTI sAdhunI jAtane te oLakhAto nathI. tema chatAM tene sArA kahevAnA lIdhe te puruSa buddhihIna jANavo - evuM jaNAvavAnuM ahIM tAtparya che. ahIM samayasAranI eka gAthA yAda karavA yogya che ke "sArI rIte zAstro bhaNIne paNa abhavya jIva potAnI kharAba prakRtine choDato nathI, jema sAkaravALuM dUdha pIvA chatAM sarpo nirviSa thatA nathI." paMnyAsapravara zrIcaraNavijayajI mahArAje "gujarAtI subhASita sUktaratnAvalI' graMthamAM mithyAjJAnanI nIce mujaba oLakha ApI che. te ahIM smartavya che. "(je) jJAna malyAthI jIvane, rAga-dveSa bahu thAya; tevA saghaLA jJAnane, mithyA jJAna vadAya." (111/1- pRSTha-196) "deva-gurune dharmamAM, zraddhA no'ya jarAya; tevA saghaLA jJAnane, mithyA jJAna vadAya." (111/4- pRSTha-196) ja lokaraMjanano Azaya ghAtaka , AdhyAtmika upanaya :- "AtmazuddhinA badale janamanaraMjanane potAnuM lakSya banAvIne bahirmukhapaNe je koI tapa-tyAgAdi ugra AcAra pALavAmAM Ave che, te mAyAcArarUpe pariName che' - AvuM jANIne dIrgha tapazcaryA, moTA tyAga, vyAkhyAna, zibira, saMgha, upadhAna, aMjanazalAkA, pratiSThA, zAstraprakAzana, mahApUjA, aSTAlikA mahotsava Adi ArAdhanA karatI vakhate ane karAvatI vakhate janamanaraMjanano tuccha Azaya ghUsI na jAya tenI sAvadhAnI rAkhavAnI AMtarika bhalAmaNa graMthakArazrI A zloka dvArA kare che. zAsanaprabhAvanAnA nAme jAtaprabhAvanA karavI ke saMgharakSAnA nAmathI phakta potAnA samudAyanI ane 1. na muJcati prakRtim abhavyaH suSThu api adhItya shaastraanni| guDa-dugdham api pibantaH na pannagAH nirviSA bhavanti / /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2310 0 parabhAvaudAsInyena nijazAntiprAdurbhAvaH 0 25/ra-1 pa svaprabhAvanAkaraNavRttitaH, saGgharakSAbhidhAnena svasamudAya-sampradAyarakSAkaraNavRttitaH sAmprataM viziSya ... dUreNa bhAvyamityupadizyate / " zAnti-sukhAdiprAptaye janamanoraJjana-mAyA-mamatA-vAsanAdyAvarte naiva jAtucid nimajjanIyam, na ma vA paradravyAdyanubhavaparAyaNatayA bhAvyam / zAntyAdikaM paradravyAditaH, tatprekSaNAditaH, vibhAvapariNAmArza dikartRtva-bhoktRtvadazAto vA naiva praadurbhvti| tatsarvaparabhAvaudAsInyena dhruva-zuddha-pUrNa-nijacaitanyA 'khaNDapiNDe nijavarttamAnopayogapariNatilInatAsampAdanenaiva tataH sAmprataM zAntyAdikam Avirbhavet, - naanythaa| itthaM paripUrNa-parizuddha-zAzvata-nijaparamazAntasvabhAvaprAdurbhAvataH "siddhakSetre vimale, janma-jarA -mrnn-rognirmuktH| lokAgragataH sidhyati, sAkAreNopayogena / / " (pra.ra.288) iti prazamaratI pradarzitA kA siddhiH pratyAsannA syAt / / 15/2-5 / / potAnA saMpradAyanI ja rakSA karavI - A paNa kapaTavRtti che. AvI mAyAvRttithI paNa A kALamAM vizeSa prakAre dUra rahevA jevuM che. a sAcI zAMtine meLavavAno upAya che. (zAnti) hakIkatamAM dareka jIva zAnti, sukha vagerenA ja kAmI che. te mATe ja sarva jIvo prayatna kare che. paNa tenuM sAcuM sAdhana na pakaDavAthI tenI prApti thatI ja nathI. jeNe tAttvika zAnti, sukha vagere meLavavA che, teNe kyAreya paNa janamanaraMjana, mAyA, mamatA, vAsanA vagerenA vamaLamAM DUbavuM na ja joIe ke para dravya-guNAdino anubhava karavAmAM gaLADUba thavuM na ja joIe. he bhavyAtmA! e tAre AtmAnI zAMti vagere guNavibhUtine pragaTa karavI ja che, to te kyAreya pArakA dravya-guNa-paryAyamAMthI nahIM Ave, pArakI vastu sAme jovAthI nahi ja Ave. rAgAdi vibhAvapariNAma ke kSaNika vikalpa vagere paryAyanA kartA-bhoktA banavAnI avasthAmAMthI paNa zAMti vagere kyAreya paNa, kyAMya paNa, koIne e paNa pragaTI zake ja nahi. tethI te tamAma parabhAvanA lakSane choDI de. te tamAma pArakA dravyAdithI parama udAsIna banIne dhruva, zuddha, paripUrNa evA potAnA caitanyanA akhaMDa piMDamAM ja tArI potAnI vartamAna upayogapariNatine ekAkAra kara, tanmaya banAva. tArA dhruva, zuddha, pUrNa caiitanyasvabhAvanA AdhAre ja sAMprata avasthAmAM sAcI zAMti vagere pragaTa thAya. bIjI koI rIte tAttvika zAMti maLaze nahi. A rIte ahIM batAvela mArge cAlIne paripUrNa, parizuddha, zAzvata evA potAnA ja parama zAMtasvabhAvane pragaTa karavAthI prazamaratimAM darzAvela siddhi najIka Ave che. tyAM umAsvAtivAcake jaNAvela che ke "janma -jarA-maraNa-rogathI saMpUrNatayA chUTI gayela tathA vimala siddhikSetramAM lokAgra bhAgane pAmela AtmA sAkAra upayogathI siddhine pAme che."(15/ra-5)
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ andhavRndapatitadyotanam vaLI eha ja daDhaI chaI bahuvidha bAhya kriyA karaI, jJAnarahita jeha TolaI re; zata jima aMdha adekhatA, te to paDiyA chaI bholaI re / / 15/2-6(259) zrI jina. *bahuvidha ghaNA prakAranI, bAhya kriyA karai chaI, jJAnarahita je agItArtha, tehane Tole* = saMghADe, sa mIlInaIM te, jima zata aMdha aNadekhatA jima milyA hoI, te jima zobhA na pAmaI, tima te to bholaI punarapi tadeva dRDhayati - 'bahuvidhAmi 'ti / pa bahuvidhAM bAhyakriyAM kurvanto jaDavRndaM vizanti re / apazyanto'ndhazatavad hyarthaM mugdhAH prapatanti re / / 15/2-6 / / rA prakRte daNDAnvayastvevam - bahuvidhAM bAhyakriyAM kurvantaH (te) jaDavRndaM vizanti / artham m apazyantaH (te) mugdhAH andhazatavat pravRtti hi||1/2-6|| rza = te janamanoraJjanabaddhavRttayaH bahuvidhAM kaSTatarAdisvarUpAM bAhyakriyAM nirdoSoJcha-loca-mAsopavAsAdilakSaNAM kurvantaH api jaDavRndam agItArthasamudAyaM vizanti andhazatavad = jAtyandhAnAM kR zatam iva artham = AtmakalyANam apazyanto dhArmika zobhAmalabhamAnAH mugdhAH agItArthapratAritAH Ni bhavAndhakAragahanavane prapatanti hi = eva / yathoktaM sUtrakRtAGgasUtre "aMdho aMdhaM pahaM NiMto dUramaddhANu ga TccharU| Avapne uppadaM taMtu anuvA paMthAnuAmi||" (yU.o.1/1/ra/11) tiA 1 15/2-6 = 2311 avataraNikA :- graMthakArazrI pharIthI prastuta vAtane ja dRDha karatAM kahe che ke :to ugra saMyamacaryA paNa niSphaLa bane zlokArtha :- aneka prakAranI bAhyakriyAne karatA bahirmukha jIvo ajJAnInA ToLAmAM praveza kare che. AtmakalyANane nahi jotA te mugdhajIvo seMkaDo aMdha vyaktinI jema bhavATavImAM paDe che. (15/2-6) :- nirdoSa gocarI-pANI, loca, mAsakSamaNa vagere svarUpa atyaMta kaSTakArI bAhya anekavidha kriyAne karavA chatAM paNa janamanaraMjanamAM potAnI cittavRttine coMTADI denArA te bahirmukha jIvo agItArthanA ToLAmAM praveza kare che. jema seMkaDo janmAMdha mANaso bAhya rUpI padArthane jotA nathI tema agItArthathI ThagAyelA te jIvo potAnA AtmakalyANane jotA nathI. AtmakalyANane na jotA evA teo dhArmika tarIkenI tAttvika zobhAne prApta karI zakatA nathI. A rIte agItArthathI ThagAyelA te mugdha jIvo ajJAnanA rA aMdhakArathI gahana evI bhavATavImAM bhaTake ja che. A aMge sUyagaDAMgasUtramAM jaNAvela che ke "AMdhaLo mANasa bIjA AMdhaLA mANasane mArga tarapha laI jato hoya to mULabhUta mArgathI bIjA ja dUranA mArge ja jAya che. AMdhaLo mANasa unmArgane pAme che. athavA bIjA mArge bhaTake che.' = pustakomAM 'paDiA' pATha. ko.(9)no pATha lIdho che. ko.(10)mAM 100 jaNA AMdhaLA jima ahaMkAre catura agresarI vinA kUpakAdike paDe tima ajJAnI svamateM durgate paDe' pATha. je Tola samudAya. juo- cittavicArasaMvAda (akhAjI kRta) 1. gandhoDathaM cAnuM nayan TUramadhyano tiA Apavate tvartha khattuH athavA (varSa) panyAnamanu chet|
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2312 0 agItArthasaMsargaH tyAjya: / 26/2-6 rI paDyA chaI, ajJAnI vamate durgata paDe. taduktaM dharmadAsagaNibhirapi upadezamAlAyAm - "jaha nAma koi puriso, nayaNavihUNo adesakusalo y| kaMtArADavibhIme, maggapaNaTThassa satthassa / / " "icchai ya desiyattaM, kiM so u samattha desiyattassa ? / duggAiM ayANaMto, nayaNavihUNo kahaM dese ? / / " "evamagIyattho'vi hu, jinnvynnpiivckkhuprihiinno| davvAIM ayANaMto, ussaggavavAiyaM ceva / / " "kaha so jayau agIo ? kaha vA kuNau agIyanissAe ? / kaha vA kareu gacchaM, sabAla-vuDDhAulaM che to 3 ?" (u.mA.406, 406, 407, 408) tyavim | ka zaThA'gItArthasaMsargeNa bhadrakaguNakadambakaH lohasamparkeNa agniH iva piTyate / taduktaM yogIndradevena - paramAtmaprakAze "bhallAha~ vi NAsaMti guNa jaha~ saMsagga khlehiN| vaisANaru lohaha~ miliu teM piTTiyai ghoTiM" (.pra.ra/10) rUktiA kA prakRte "ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekaH, tadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etad dvayaM bhuvi na agItArtha nAyaka banavA mATe ayogya che (du) zrIdharmadAsagaNivare paNa upadezamAlA graMthamAM A aMge jaNAvela che ke "jema koI aMdha ane mArgano ajANa evo mANasa bhayaMkara jaMgalamAM mArgathI bhUlA paDelA sArthane mArga para lAvavA Icche to zuM teone mArge caDhAvavA te samartha bane ? nA. kAraNa ke khADA-TekarA ke viSama-aviSama mArgane nahi dekhato aMdha bIjAne mArge zI rIte caDhAve ? e rIte zrIjinavacanarUpI dIpaka manuSyane cakSu samAna che. tenAthI rahita tathA dravyAdine ane utsarga-apavAdane nahi jANato agItArtha sAdhu 1 svayaM kevI rIte cAritranI rakSA kare ? athavA evA agItArthanI nizrAmAM bIjA paNa kevI rIte cAritranI rakSA kare ? ane te agItArtha bALa-vRddha-glAna-tapasvI vigere sAdhuonA samUharUpa gacchanI saMbhALa tA paNa zI rIte karI zake ? na ja karI zake." (zA.) mAyAvI agItArthanA saMsargathI = nizrAthI mugdha-bhoLA agItArtha jIvanA guNono samUha ra nAza pAme che. jema lokhaMDanA saMsargathI agni pITAya che, tema uparanI vAta samajavI. A aMge yogIndradeve paramAtmaprakAza graMthamAM jaNAvela che ke "jeono saMsarga luccA sAthe che, te bhoLA jIvonA guNo nAza pAme che. jema agni lokhaMDanI sAthe bhaLI jAya to te ja kAraNathI lokhaMDanA hathoDAothI pITAya che tema uparanI vAta samajavI." (pra.) prastutamAM sUktamuktAvalI (pUrvAcAryakRta 127 adhikArayukta) granthanuM eka subhASita paNa yAda karavA lAyaka che. teno artha A mujaba che ke - "sahaja vivekajJAna e eka nirmaLa AMkha che. ... cihnadrayamadhyavartI pATha phakta ko.(5)mAM che. 1. vathA nAma vazvipuru, nayanavihIna phezakutajJA ttAra/vImI, mArgapraNaSTasya sArthasya / / 2. icchati ca dezikatvam, kiM sa tu samarthaH dezikatvasya ? / durgA''dIni ajAnAnaH, nayanavihInaH kathaM dezayet ? / / 3. evam agItArtho'pi hi, jinvcnprdiipckssuHprihiinnH| dravyAdIni ajAnAnaH utsargA''pavAdikaM caiva / / 4 thaM sa yatitAma gItaH ?, vartha vA rotu maLataniTAyA ? the vA varatu jIm, savAla-vRddhADavune sa tu ? 5. bhadrANAmapi nazyanti guNAH yeSAM saMsargaH khlaiH| vaizvAnaro lohena militaH tena piTyate ghnaiH||
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/ra-6 * ajJAnakaSTAdikaM tyAjyam / 2313 "mAtmArthasAdhane kurAnaE" ti paramArtha I/15/-dA yasya sa tattvato'ndhaH, tasyA'pamArgacalane khalu ko'parAdhaH ? / / " (sU.mu.37/14) iti sUktamuktAvalIkArikA'pi ... gItArtha-tanizritadigdarzikA smrtvyaa| 'no khalu sahasramapi jAtyandhAH pAnthAH panthAnaM vidantI'ti nyAyo'pi prakRtArthAnukUla ev| iha "je aviiyaparamatthe kiccaa'kiccmjaannge| aMdho aMdhIe tesiM rA samaM jala-thalaM gaDDa-TikkuraM / / " (ma.ni.6/132) mahAnizIthagAthA smrtvyaa| itthaM kaSTatarasaMyamacaryAM ma kurvanto'pi te AtmArthaprasAdhane akuzalA iti prmaarthH| taduktaM sUtrakRtAGgasUtre "tamAo te tamaM / naMti maMhA moja pAuDA(bhU.9/3/9/99) tiA. __ prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - 'gItArthagurunizrAM vihAya janamanoraJjanAzayena ugratapazcaryA- ka saMyamacaryAdyudyatA agItArthanizritA agItArthA bahirmukhatayA dIrghabhavabhramaNabhAjanaM bhavanti, na tvapavargamArge rNi padamapyabhisarpanti' ityavagamya asmajjIvane tathAvidhA'jJAnakaSTa-kriyAjADyAdikaM na pravizet .. tathA'vadhAtavyamiti sUcyate'tra / tathA sahajavivekI sAdhakonI sAthe ja vasavATa karavo te bIjI nirmaLa AMkha che. A be AMkha jenI pAse nathI te (carmacakSu hovA chatAM) paramArthathI AMdhaLo che. tevo aMdha mANasa unmArge cAle temAM teno zuM vAMka che ?" matalaba ke tevA avivekI svacchaMdI jIvo unmArge ja cAle che. ahIM "sahaja vivekajJAna" kahevA dvArA svayaM gItArtha banavA tarapha aMgulInirdeza karela che. tathA vivekI sAthe rahevAnI vAta gItArthanizrA tarapha sUcana kare che. "hajAra paNa janmAMdha musApharo mArgane kharekhara nathI ja jANatA' - A nyAya paNa prastuta viSayane anukULa ja che. ahIM mahAnizIthasUtranI eka gAthA yAda karavA yogya che. tyAM jaNAvela che ke "jeoe paramArthane jANela nathI tathA kRtya-akRtyane paNa jeo jANatA ! nathI, teo (adhyAtmajagatamAM) AMdhaLA che. aMdhapaNAnA lIdhe teone jala ane sthaLa samAna lAge che, khADo ane Tekaro samAna lAge che. matalaba ke "je svayaM gItArtha na hoya ke gItArthanizrita na ! hoya evA jIvo atyaMta kaSTadAyaka evI saMyamacaryAne pALavA chatAM paNa AtmakalyANane prakRSTa rIte sAdhavAmAM kuzaLa banatA nathI' - AvuM jaNAvavAnuM ahIM tAtparya che. tethI ja sUyagaDAMgasUtramAM jaNAvela che ke "ajJAnarUpa aMdhakAra karatAM paNa gADha aMdhArAmAM mithyAtvamUDha maMda jIvo bhaTake che. tevA jIvo halakAmAM halakI gati prApta kare che." ha9 agItArthanizcita bhavamAM bhaTake haS. AdhyAtmika upanaya :- "gItArtha gurunI nizrAne choDIne lokone khuza karavAnA AzayathI ugra tapazcaryAne karanArA ane saMyamacaryAne pALanArA agItArthanizrita evA agItArtha bahirmukhI sAdhuo dIrgha bhavabhramaNa kare che. mokSamArge leza paNa AgaLa vadhatA nathI' - AvuM jANIne ApaNA jIvanamAM tevuM ajJAnakaSTa ke kriyAjaDatA ghUsI na jAya tenI takedArI rAkhavAnI sUcanA ahIM prApta thAya che. 1. ye'viditaparamArthAH kRtyaa'kRtyaa'jnyaaykaaH| andhAH AndhyAt teSAM samaM jala-sthalaM gartA-TaGkam / / 2. tamasa te tamane yAtti mandI modena pravRtI
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2314 0 mithyAdRzo nidAnakArakatvasambhavaH / 1/2-6 kiJca, samyagdarzana-jJAnalAbhaM vinA brahmacaryAdhugrasaMyamacaryA'pi naiva prazaMsanIyA, na vA sAnubandhA, - pradIrghapunarbhavaparamparAjananasamarthamithyAtvAnucchedAt / idamevA'bhipretya mahAnizIthe dvitIyAdhyAyane "je rA uNa micchaddiTThI bhaviUNaM uggabaMbhayArI bhavejjA hiMsAraMbha-pariggahAINaM virae se NaM micchadiTThI ceva Nee, No ma NaM sammaddiTThI / tesiM ca NaM aviiyajIvAipayatthasabbhAvANaM goyamA ! no NaM uttamatte abhinaMdaNijje pasaMsaNijje vA bhavai, jao NaM aNaMtarabhavie divyorAlie visae ptthejjaa| annaM ca kayAdI te digvitthiyAdao rA saMvikkhiyA, tao NaM baMbhavvayAo paribhaMsijjA, NiyANakaDe vA havejjA" (ma.ni. a.2/pR.44) ityAdhuktam / ka tatazcAdau bhImabhavATavIbIjabhUtamithyAtvocchedakRte'navarataM yatanIyam / pi tatkRte ca nijazuddhasaccidAnandamayasvarUpaM satataM smartavyaM saMvedanIyaJca / itthameva "niHzreyasamadhi___ pannAstrailokyazikhAmaNizriyaM dadhate / niHkiTTi-kAlimAcchavi-cAmIkarabhAsurAtmAnaH / / " (ra.zrA.134) iti ratnakaraNDakazrAvakAcAre samantabhadrAcAryavarNitaM niHzreyasasvarUpaM pratyAsannataraM syAt / / / 15/2-6 / / ( mithyAtvInA brAhmacaryAdi prazaMsanIya nathI - mahAnizItha (vi.) vaLI, samyagdarzana ane samyajJAna meLavyA vinAnI brahmacaryapAlanAdi ugrasaMyamacaryA paNa nathI to prazaMsApAtra banatI ke nathI to sAnubaMdha thatI. kema ke atidIrgha evI punarbhavanI paraMparAne utpanna karavA mATe samartha evA mithyAtvano haju sudhI temaNe uccheda karyo nathI. A ja abhiprAyathI mahAnizItha sUtramAM bIjA adhyayanamAM jaNAvela che ke "je vaLI mithyASTi thaIne ugra brahmacArI thAya, che hiMsAnA AraMbhathI ane parigrahAdithI aTakI jAya to paNa teone mithyASTi ja jANavA, samyagdaSTi vI na ja jANavA. he gautama ! te brahmacArIoe jIvAdi nava tattvanuM svarUpa jANela nathI. tethI teonI brahmacAritAsvarUpa uttamatA nathI to abhinaMdanapAtra ke nathI prazaMsApAtra. kAraNa ke (bhavabIjasvarUpa e mithyAtvano uccheda thayo na hovAthI) pachInA bhavamAM teo divya-audArika viSayonI prArthanA karaze. vaLI, teo kadAca divya apsarAone jue to teo brahmacaryavratathI bhraSTa thAya athavA to bhavAMtaramAM te apsarAone bhogavavAnuM niyANuM paNa teo karI bese." tethI sauprathama bhayAnaka saMsAra aTavInuM nirmANa karavAmAM samartha evA bIjatulya mithyAtvano uccheda karavA mATe satata prayatna karavo jarUrI che. (ta) te mATe potAnA zuddha saccidAnaMdamaya svarUpanuM satata smaraNa ane saMvedana karavuM joIe. satata AvI takedArI rAkhavAmAM Ave to ja ratnakaraMDakazrAvakAcAramAM samantabhadrAcArye varNavela zivasvarUpa khUba najIka Ave. tyAM jaNAvela che ke "mokSane pAmelA jIvo gailokyamugaTanI zobhAne dhAraNa kare che. tathA teono AtmA kacarAthI rahita ane kALAzazunya dedIpyamAna suvarNa jevo jhaLahaLato, kevaLajJAnathI caLakato hoya che. (15/2-6) 1. ye punaH mithyAdRSTayaH bhUtvA ugrabrahmacAriNo bhaveyuH hiMsA''rambha-parigrahebhyo viratAH te NaM mithyAdRSTayaH caiva jJeyAH, no NaM smygdRssttyH| teSAJca Nam aviditajIvAdipadArthasadbhAvAnAM gautama ! no Nam uttamatvam abhinandanIyaM prazaMsanIyaM vA bhavati, yato Nam anantarabhavikAn divyaudArikAn viSayAn praarthyeyuH| anyacca kadAcit te divyastryAdIn saMvIkSya (yadvA saMvIkSeran) tato gaM brahmavratAt paribhraMzyeyuH, nidAnakRtA vA bhveyuH|
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2315 2-7 0 mUDhAH svadoSA'prekSiNaH / nija utkarSathI harakhiyA, nijaavaguNa navi dAkhaI re; jJAnajaladhiguNa avagaNI, avaguNalava bahu bhASaI re II15/ra-7 (260) zrI jina. sa. je nija kahatAM potAno, utkarSa haThavAda, tehathI (harakhiyAka) harSavaMta chaI, kema te "je ama kahuM sa chuM, te kharuM, bIjuM sarva khoTuM." nija kahatAM potAnA, avaguNa = kriyArahitapaNuM, te to dAkhatA piNa nathI. punarapi tava ati - 'niti. nijotkarSAt prahRSTAH te naiva nijadoSaM pazyanti re| dhyarNavaguNopekSayA taddoSalavamativadanti re||15/2-7|| prakRte daNDAnvayastvevam - te nijotkarSAt prahRSTAH nijadoSaM naiva pazyanti / dhyarNavaguNopekSayA na taddoSalavaM ativadanti / / 15/2-7 / / te = lokaraJjanAdipratibaddhacittavRttayo nijotkarSAd = gItArthagurusamudAyaparityAgena tAttvika-ka dharmavidhayA svotprekSitanirdoSoJcha-loca-maladhAraNAdyAcAramArgagocarahaThavAdasamutkarSAt prahRSTAH = 'evaM kurvanto vayameva zreSThAH, nA'nye / yadeva vayaM kurmaH kathayAmazca tadeva tattvam, anyat sarvaM mithyA' iti garvavantaH nijadoSaM nirdambhasadAcArazUnyatvalakSaNaM naiva pazyanti, mithyAtvadarzanavipAkodayamUDhatvAt / kA avaravikAro:- uparokta vAtane ja pharIthI graMthakArazrI spaSTa kare che : zlokAthI - potAnA utkarSathI atyaMta khuza thayelA te jIvo potAnA doSane nathI ja jotA. jJAnasamudrarUpI guNanI upekSA karIne jJAnanA AMzika doSane teo atyaMta pahoLA karIne bole che. (1pa/ra-7) lokaraMjananA AzayavALA jIvo mUDha che ke vyAkhyArtha :- lokaraMjana vageremAM ja jenI cittavRtti TharIThAma thayelI che tevA bahirmukhI jIvo gItArtha guru bhagavaMtanA samudAyano tyAga karIne pote tAttvika dharmanA mApadaMDa tarIke kalpelI nirdoSa zuM gocarIcaryA, loca, maladhAraNa vagere AcAramArga saMbaMdhI haThavAdane potAnA jIvanamAM mukhya banAve che. potAnA haThavAdanA utkarSathI teo atyaMta khuza thAya che. tevA garviSTha jIvone bAhya ugrAcArapAlanathI ! evo bauddhika nazo caDe che ke "AvI ugracaryAne AcaratA ame ja zreSTha chIe. amArA sivAyanA bIjA jIvo zreSTha nathI. ame je karIe chIe ane je bolIe chIe te ja tattva che. te sivAyanuM bIjuM badhuM mithyA che. A rIte potAnA ugrAcAra upara mustAka thayelA te garviSTha bahirmukhI sAdhuo kyAreya paNa potAnA doSane jotA nathI ke "ame nirdabha evA sadAcArathI rahita chIe. ame janamanaraMjana svarUpa kapaTathI prayukta ugrAcAra pALIe chIe. amArAmAM janamanaraMjanapariNAmarahita niSkapaTa sadAcAra nathI' - A pramANe potAnA doSane teo joI zakatA na hovAnuM kAraNa e che ke mithyAtvamohanIya svarUpa darzanamohanIya karmanA vipAkodayathI tevA bahirmukhI jIvonI mati atyaMta mUDha banI gayelI hoya che. * ma.mAM "utakarSathI' pATha. ko.(2)no pATha lIdho che. 4 mo.(2)mAM "avihAkhe' azuddha pATha. A mo.(2)mAM "avadhi' pATha.
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2316 garvalakSaNavidyotanam 6/2-7 za jJAna rUpa je jaladhi kahatAM samudra (tenA guNa), te pratye avagaNIne prakarSe, jJAnavaMtanA avaguNa, su tarUpa je lava, te prate bahu bhAkhe chaI. 15/2-7gA garvalakSaNantu "aizvarya-rUpa- tAruNya-kula-vidyA- balairapi / iSTalAbhAdinA'nyeSAmavajJA garva iiritH||" (ra.sA. su.2/23) iti rasArNavasudhAkaroktamatrA'nusandheyam / garvitatvAdeva te dhyarNavaguNopekSayA = sAgarasamA'siimtttvjnyaangunnsyaa'vjnyyaa taddoSalavaM = tattvajJAnigItArthasatka- doSalezam ativadanti = atizayena ma pRthUkRtya prlpnti| Ke Ke Zi Qian Mian Suo You pa rA 1"jaccAIhi avannaM vibhAsai vaTTai na yAvi uvavAe / ahio chiddappehI pagAsavAdI aNaNulomo / / " ku (bR.ka.bhA.1305) iti bRhatkalpabhASyavacanAnusArataH so'nanulomatayA jJeyaH / prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - svadoSA'darzana - paradoSakathanayoH rogatvaM vijJAya taTasthabhAvena nijAntaraGgabhAvanirIkSaNa-parIkSaNataH svadoSAH mRgyAH garhaNIyAzca / doSagrahaNa-saMvardhanapravRttaH svAtmA nindanIyaH / pramodabhAvena ca guNAnurAgataH paraguNAH sadasi prakAzanIyAH / anayA rItyA sAnubandha * garvane oLakhIne choDIe * (rtha.) ahIM svotkarSa-52avajJA karanArA jIvone garviSTha kahevAnuM kAraNa e che ke 2sArNava sudhAkara graMthamAM jaNAvela garvanuM lakSaNa tevA jIvomAM vidyamAna che. tyAM jaNAvela che ke '(1) aizvarya, (2) rUpa, (3) yuvAnI, (4) kula, (5) vidyA, (6) baLa dvArA tathA (7) manovAMchita vastunI prApti dvArA bIjA jIvonI avajJA karavI te garva kahevAyela che.' AvA garvathI chakI gayela hovAthI ja teo sAgarasamAna asIma tattvajJAnavALA gItArtha guru bhagavaMtanA guNonI upekSA karIne tattvajJAnI gItArtha mahApuruSamAM rahelA AMzika doSane atyaMta pahoLA karIne tene jagatamAM jAhera kare che. * gurupratikULa ziSyane oLakhIe ("navyA.) "(1) jAti, kula vagere dvArA jJAnI-guruvarganA avarNavAdane je ziSya vizeSa prakAre / bole, (2) sevA mATe gurunI pAse na rahe, (3) gurunuM ahita karanAro hoya, (4) IrSyAnA kAraNe gurunA doSane jovAno jeno svabhAva hoya tathA (5) sarva lokonI samakSa jAheramAM gurunA doSane su bolanAra hoya te ziSyane guru pratye ananukULa pratikULa jANavo' A pramANe bRhatkalpabhASyanA vacana mujaba te avarNavAdIne guru pratye pratikULa jANavo. - mAyAzalya pariharIe = AdhyAtmika upanaya :- potAnA doSa na jovA ane bIjAnA doSone bolavA - A be cepI roga che. A hakIkatane jANIne taTasthabhAve potAnA aMtaraMga bhAvonuM nirIkSaNa ane parIkSaNa karIne potAnA doSone jovA-zodhavA. tathA tenI gaha-niMdA karavI. doSone bhegA karavAmAM ane vadhAravAmAM pravRtta thayela potAnA AtmAnI niMdA karavI. temaja pramodabhAvathI guNAnurAgadiSTae bIjAnA guNo sabhAmAM-jAheramAM prakAzavA. A rIte sAnubaMdha sakAma karmanirjarA vagere bhAvonuM praNidhAna karavuM. sAnubaMdha sakAma karmanirjarA, 1. jAtyAdibhiH avarNaM vibhASate vartate na cA'pi uppaate| ahitaH chidraprekSI prakAzavAdI ananulomaH / / rNi kA
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2-7 0 tucchAzayavantaH kapaTaparAyaNAH . 2317 -sakAmanirjarAdikaM praNidhAtavyam / sAnubandhasakAmakarmanirjarA''tmazuddhi-sadguNAvApti-saMvara-nirjarA pa -jinAjJA''rAdhanAdipraNidhAnaM vismRtya kevalajanamanoraJjanehalaukikAnukUlya-yazakIrtyAdiprAptilakSyataH rA dharmakriyAkaraNaM mahAmAyA eva / jinoktottamAzayaparityAgena dharmakriyAyAM tucchAzayaprAdhAnyArpaNaM kpttmev| . Atmazreyo-niHzreyasavaimukhyavRttirapi prakArAntareNa zAThyamevogradharmacaryAvatAm / etAdRzabakavRttisevanenograsaMyamacaryAparizIlanamajJAnakaSTameva mithyAtvamohanIyakarmodayakAryaJca / mativiparyAsAnna te svazAThyaM / jAnanti / evaMvidhAvasthA asmAkaM na syaadityvdheymetaavtaa| vastutaH paradravyAdirucireva mativiparyAsaM janayati / paradravyAdiruciparatayA dharmopadezAdipara-Ni lakSyato'pi jAyamAnayoH mati-zrutayoH mithyAtvameva / nijazuddhacaitanyasvabhAvamAhAtmya-lakSya-ruci-samAdarAdinA kA Atmazuddhi, saNaprApti, saMvara-nirjarAnI ArAdhanA, jinAjJAnI upAsanA karavAnuM lakSya bhUlIne "mAtra lokone khuza karavA, A-lokanI anukULatA prApta karavI, yaza-kIrtine meLavavI" - A ja mukhya lakSya dharmakriyAnI pAchaLa goThavAI jAya to te eka jAtanI mahAmAyA che. bhagavAne batAvelA uttama Azayane choDI dharmakriyAnI pAchaLa tuccha Azayane kendrasthAne sthApita karavo - te eka jAtanI luccAI ja che. ugra dharmacaryA karavA chatAM paNa AtmakalyANane ke mokSane paridhinA sthAnethI paNa khaseDI devAnuM valaNa keLavavuM te eka jAtanuM kapaTa ja che. AvuM kapaTa rAkhIne bAhya ugra saMyamacaryAne AcaravI te ajJAnakaSTa che. mithyAtvamohanIya karmanuM te kArya che. mativiparyAsanA lIdhe potAnA kapaTane te jIvo kapaTa tarIke oLakhI zakatA nathI. AvuM ApaNA jIvanamAM banI na jAya tenI sAvadhAnI A zloka dvArA meLavavA jevI che. paMnyAsapravara zrIcaraNavijayajI mahArAje gujarAtI subhASita sUktaratnAvalI' mAM je nimnokta vAta che jaNAvI che, tenI paNa ahIM vibhAvanA karavI. "guNIjananI niMdA kare, Apa baDAI apAra; chatAM kahe huM saMta chuM, e paNa eka gamAra." (94/21 bhAga-1, pRSTha-177) Apa baDAI bahu kare,suNe bIjAnI pAsa; vagara guNe gurujI bane, traNa jaga mAne dAsa." (109/4 bhAga-2, pRSTha-335) "tevA pAmara mAnavI, pazu samA hevAna; Apa baDAI sAMbhaLI, bane sAva bebhAna." (109/5 bhAga-2, pRSTha-335) # svalakSavinA jJAna samyagra bane nahi * (vastu.) vAstavamAM to para dravyAdinI ruci = bahirmukhatA ja matimAM viparyAsane janmAve che. bahirmukhapaNe pArakA dravya-guNAdinI rucimAM ja tatpara banIne bIjAne dharmopadeza ApavAnA abharakhA rAkhavA e paNa paralakSa ja che. tevA paralakSathI paNa je mati-zruta pragaTe che, te kevaLa mithyA che. svalakSya pragaTAvyA vinA, para laze je paNa bodha thAya te mithyA ja bane, mithyAtvapoSaka bane. dharmopadezakoe A vAtane gaMbhIratAthI sAMprata kALe dhyAnamAM levA jevI che. potAnA ja caitanyasvabhAvano mahimA aMdaramAM pragaTe, tenI ja laganI jAge, tenuM ja sarvatra lakSya rahe, sarvadA teno ja sAco AdarabhAva
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2318 . paradravyAdiruciH santyAjyA , 1/-7 pa granthibhedAditaH samyagjJAnam aavirbhvti| tad vinA tu kaSAyamandatAdibAhyaprayatnato'pi jAyamAnaM ga puNyaM prAyazaH pApAnubandhi bhavati, abhavyapuNyavat / tato nijazuddhAtmasvabhAvasamAdarAdiparAyaNatayA sarvatra, sarvadA, sarvathA bhAvyam / pratibhAsamAnaparadravyAdiruciH satataM tyAjyA / itthaJca krameNa "niravazeSanirAkRtakarmamalakalaGkasya azarIrasya AtmanaH ra acintyasvAbhAvikajJAnAdikaguNam avyAbAdhasukham Atyantikam avasthAntaraM mokSaH" (ta.sa.si.1/1 utthAnikA ka 1/8) ityevaM tattvArthasarvArthasiddhau pUjyapAdasvAmipradarzito hi mokSaH pratyAsanno bhavet / / 15/2-7 / / vagere jAge to tenAthI graMthibheda thAya, samyagdarzana pragaTe. tenAthI ja jJAna samyaguM bane che. samyagu jJAnane meLavavAno, mativiparyAsane TALavAno A ja sAco upAya che. vadhu zAstro bhaNavAthI vadhu mAhitI bhegI thAya, komyuTaramAM jema mAhitIsaMgraha thAya tema. paraMtu samyagujJAna teTalA mAtrathI na pragaTe. bAkI to sADA nava pUrva sudhInuM jJAna meLavanAra abhavyanuM jJAna paNa samyagU banI jAya. sAcA AtmArthI sAdhakano sauprathama prayatna vadhu mAhitIjJAnane meLavavAno nahi paraMtu maLelA jJAnane samyagu che karavAno hoya. te mATe svalakSya = nija zuddhacaitanyasvabhAvanuM lakSya baLavAna banAvavuM. svalakSe samyajJAnane , pragaTa karyA vinA ke te dizAnA prayAsa vinA koI jIva kaSAyane maMda karavAnA bAhya prayatna vageremAM lAgI jAya to tevA prayatnathI paNa je puNya baMdhAya te puNya prAyaH pApAnubaMdhI hoya che. sAdhuvezadhArI a navaraiveyakagAmI abhavyanuM puNya pApAnubaMdhI ja hoya che ne ! tenI jema A vAta samajavI. e je je, paradravyanI ruci jAge nahi te (tato.) tethI sAdhaka bhagavAne sarvatra, sarvadA, sarvathA potAnA zuddha AtmasvabhAvanA ja samyapha prakAre Adara, ahobhAva, bahumAna bhAva vageremAM parAyaNa banavuM. nijajJAnamAM pratibhAsatA-jaNAtA padravyAdimAM jarA paNa ruci jAgI na jAya tenI satata sAvadhAnI rAkhavI. te rucine satata sadaMtara choDavI. A rIte sAvadhAnI rAkhIne kramazaH mokSamArge AgaLa vadhatAM tattvArthasarvArthasiddhi vyAkhyAmAM jaNAvela mokSa najIka Ave. tyAM digaMbara pUjyapAdasvAmIe darzAvela che ke "sarva karmamala kalaMkanuM nirAkaraNa karIne azarIrI AtmAnI vizeSa prakAranI avasthA mokSa che. te avasthAmAM aciMtya svAbhAvika jJAnAdi guNo rahelA hoya che tathA pIDArahita atyaMta AnaMda vidyamAna hoya che. (1pa/ra-7) lakhI rAkho DAyarImAM..... * kAyAnI nirbaLatA sAdhanAmAM rukAvaTa lAve. dA.ta. phUgaDu muni mananI nirbaLatA upAsanAmAM rukAvaTa lAve. dA.ta. phUgaDu muninA sahavartI
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2-8 * guNajJA guNinindakavarjinaH guNapriya AgaI keMaNachUTatA, je guNa alpasyo bhAkhaI re; te paNi avaguNa pariNamai, mAyA zalya mani vairAkhaI re / / 15/2-8(261) zrI jina. 2 valI je guNapriya prANI che, te AneM aNachUTatA thakAM = avakAza aNapAmatAM, je alpasyo thoDoIka guNa (bhAkhaI=) bhASaNa karei chai, te paNi = te have avaguNa rUpa thaIne pariNamaI chai, sa bAhyavRttInAM mAyAvitAmAha - 'guNe 'ti / 2319 = guNapriyasannidhAne sthAnAptaye guNalavaM vadanti re / pa rA dUSaNatayA pariNamati tadapi mAyAM dhArayanti re / / 15 / 2-8 / / prakRte daNDAnvayastvevam - guNapriyasannidhAne sthAnA''ptaye guNalavaM vadanti tadapi dUSaNatayA ma parigati (yataH te) mAyAM dhArayanti 19/2-8 / / rza svAntaHkaraNe tattvajJAnigocaramatsaraprAcurye satyapi zaThAcAravanto jaDA guNAnurAgisajjana zrAvaka -sAdhvAdisamakSaM tattvajJAnisAdhUnAM doSalezaM pRthUkRtyoktau guNajJasatpuruSAdisannidhau sthAnaM jAtucid noplbhern| "yaH saMsadi paradoSaM zaMsati, sa svadoSaM prakhyApayati" (cA.sU.147) iti cANakyasUtraM smaranto guNajJA guNinindakaM svasannidhau naiva sthApayanti / ataH te guNapriyasannidhAne 'kA sadguNagaNagrahaNarasikAntaHkaraNavatAM satpuruSa - zrAvaka - sAdhvAdInAM sannidhau sthAnA''ptaye = avataraNikA :- 'bahirmukhacittavRttivALA jIvo mAyAvI che' - A bAbatane graMthakArazrI AgaLanA zlokamAM jaNAve che : guNAnuvAda paNa doSarUpe pariName CIL zlokArtha :- guNapriya vyaktinA sAnnidhyamAM sthAna meLavavA mATe jJAnI puruSonA AMzika guNone te bole che. te paNa doSarUpe pariName che. kAraNa ke teo mAyAne dhAraNa kare che. (15/2-8) khyAle :- kapaTI sAdhuo potAnA aMtaHkaraNamAM tattvajJAnI jIvo pratye puSkaLa IrSyAbhAvane dhAraNa kare che. tema chatAM paNa mAyAcAravALA te ajJAnI sAdhuo jo guNAnurAgI evA sajjano, zrAvako ane sAdhuonI samakSa tattvajJAnI-AtmajJAnI sAdhuonA nAnakaDA doSane pahoLA karIne bole to guNajJa evA sajjana vagerenA sAnnidhyamAM teo kyAreya paNa sthAnane prApta karI na zake. kAraNa ke je sabhAmAM paradoSane bole che, te potAnA ja doSane jaNAve che' - AvA cANakyasUtrane yAda karatA guNajJa puruSo guNIjananA niMdakane potAnI pAse rAkhatA nathI. AthI sadguNanA samUhane grahaNa karavAmAM jemanuM aMtaHkaraNa rasika che tevA sajjano, zrAvako ane sAdhuonA sAnnidhyamAM potAne rahevAno avakAza maLe te mATe te kapaTI sAdhuo jenA upara potAne dveSa che tevA tattvajJAnI mahAtmAonA AMzika guNane bole che. A rIte je AMzika guNAnuvAda kapaTI sAdhuo kare che te paNa mahAdoSarUpe pariName ma.mAM 'zala' pATha. A.(1)+ko.(2+4)no pATha lIdho che. OM lI.(1)mAM 'achUTatA' pATha. lI.(2)mAM 'AchUTatA' pATha. 1 mo.(2)mAM 'ma rAkhe' pATha.
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2320 * kapaTato guNAnuvAdakaraNaM tyAjyam / 8/2-8 jeNe (mani = manamAM) mAyA zalyarUpa AtmapariNAma rAkhyo chai, te prANInaI. 15/ svAvasthAnAvakAzopalabdhaye guNalavaM = dveSaviSayIbhUtatattvajJAniguNalezaM vadanti / tadapi = guNalavavadanamapi pa sAmprataM dUSaNatayA = mahAdoSatayA pariNamati, yataH te svAntaHkaraNe dRDhAM mAyAM = mAyAzalyalakSaNa kliSTA''tmapariNatiM dhaarynti| na hi te guNAnurAgataH tattvajJAniguNAnuvAdaM kurvanti, kintu " anyaguNajJasajjana-zrAvakAdisannidhau sthAnAvAptivyAjata ev| ittham AMzikaguNAnuvAdakaraNamapi ma anyAdRzasvAzayanigUhanato mAyAlakSaNamahAdoSavidhayaiva pariNamatIti siddham / / zaM prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - guNajJazrAvakANAM purataH AtmajJasAdhunindAyAM tebhyaH bhojana __-jalopakaraNopAzrayAdiprAptiH duSkarA syAt / tatazca tattvajJasAdhugocaradveSavyAptAntaHkaraNatve'pi tathA vidhapaudgalikalAbhakRte guNajJazrAvakebhyaH tattvajJasAdhuguNalezakathanamapi pracchannazAThyameva / etAdRzaNa zaThatAtattvajJasAdhudveSAdikamasmadantaHkaraNapraviSTaM na syAt tathA jAgaritavyamityupadizyate / kA tabalena "tattha siddhA mahAbhAgA loyaggaMmi pitttthiyaa| bhavappavaMcaummukkA siddhiM varagaiM gayA / / " (utta.[.36/63) kRti uttarAdhyayanasUtrona siddhi tiH suttama yAtAA21/ra-8 che. kAraNa ke teo potAnA aMta:karaNamAM mAyAzalya nAmanI kliSTa AtmapariNatine atyaMta daDhapaNe dhAraNa kare che. te kapaTI sAdhuo guNAnurAgathI tattvajJAnInA guNAnuvAda karatA nathI. paraMtu bIjA guNajJa sajjana, zrAvaka vagerenA sAnnidhyamAM sthAna meLavavAnA bahAnAthI ja tattvajJAnInA AMzika guNonI teo prazaMsA kare che. Ama tattvajJAnInA AMzika guNonI prazaMsA karavAnI kriyA paNa potAno anya prakArano Azaya chUpAvavAnA kAraNe mAyArUpa mahAdoSarUpe ja pariName che. A pramANe siddha thAya che. * pracchanna mAyAne choDIe ke AdhyAtmika upanaya - jo guNajJa zrAvako vagerenI AgaLa AtmajJAnI mahAtmAnI niMdA karavAmAM Ave to te guNajJa zrAvako pAsethI gocarI, pANI, upakaraNa, upAzraya vagere maLavAnI zakyatA rahetI sa nathI. tethI tattvajJAnI mahAtmA pratye potAnA aMtaHkaraNamAM dveSa hovA chatAM tathAvidha paudgalika lAbha levA mATe guNajJa zrAvako, gRhastho vagere pAse tattvajJAnI mahAtmAnI niMdA karavAnA badale temanA thoDA-ghaNA guNonI prazaMsA karavI te paNa eka jAtanI pracchanna mAyA ja che. AvI mAyA ke tattvajJAnI mahAtmA pratyeno dveSa ApaNA aMtaHkaraNamAM pravezI na jAya tevI sAvadhAnI rAkhavAnI bhalAmaNa A zloka dvArA prApta thAya che. siddhavarUpanuM sauMdarya (tasva.) te sAvadhAnInA baLathI siddhigati sulabha thAya. uttarAdhyayanasUtramAM siddhigati aMge jaNAvela che ke "te lokAgrabhAgamAM pratiSThita thayelA, aciMtyazakti-zuddhisaMpanna, bhavaprapaMcathI pUrNatayA mukta thayelA siddhAtmAo zreSTha siddhigatine pAmelA che." (1pa/ra-8) 1. tatra siddhA mahAbhAgA lokAgre prtisstthitaaH| bhavaprapaJconmuktAH siddhiM varagatiM gtaaH||
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jinazAsanamahAdhanadyotanam jJAnarahita jeha ehavA, jinazAsana dhana coraI re; teha zithila pari pariharuM, gacchAcAranaI joraI re / / 15/2-9 // (262) zrI jina. 1 ehavA je jJAnarahita prANIo ajJAnavaMta prANI je chaIM, te jinazAsananuM dhana te satyabhASaNa -kriyA-vyavahArarUpa core che. adhunA teSAM tyAjyatAmAvedayati - 'jaDA' iti / /2-6 jaDAste jinazAsane satyabhASaNadhanaM corayanti re / tyAjyA hi gacchAcAravacanAnyatra ca balavanti re / / 15/2-9 / / prakRte daNDAnvayastvevam - te jaDA: jinazAsane satyabhASaNadhanaM corayanti / (ataH) te tyAjyAH di batra 7 chAvAravavanAni vanti 1/2-6 / / te mAyAzalyapariNativanto jaDAH = AdhyAtmikA''ya-vyayatulanopadhAyakamArgAnusAriprajJAzUnyA jinazAsane = zrIpAramezvarapravacane satyabhASaNadhanaM satyokti-kriyA-vyavahAralakSaNamahAdraviNaM corayanti / ka nityAnityatvAdisamanuviddhajIvAdinavatattvagocareNa satyabhASaNeNa avisaMvAdinyA paJcAcArapAlanalakSaNakriyayA yathArthena cA''locana-pratikramaNAdidazavidhaprAyazcittapradAnalakSaNena vyavahAreNa jinazAsanaM paradarzanebhya utkRssyte| ataH satyabhASaNAditritayaM jainapravacanamahAdhanamucyate / bahirmukhavRttayaH tu kpttavataraNikA :- have graMthakArazrI 'tevA kapaTI sAdhuono saMga choDavA jevo che' jaNAve che : kA zlokArtha :- te jaDa sAdhuo jinazAsanamAM satyabhASaNarUpI mahAdhanane core che. tethI teono tyAga ja karavo joIe. prastuta bAbatamAM 'gacchAcArapayannA' AgamanA vacano baLavAna pramANa che.(15/2-9) # jinazAsananI traNa mUDI vyAkhyArtha :- mAyAzalyapariNativALA tevA jIvo jaDa che. kAraNa ke AdhyAtmika lAbha-nukasAnanI su tulanA avazya karAvI Ape tevA prakAranI mArgAnusAriNI prajJA temanI pAse nathI. tevA mAyAvI jaDa jIvo jainazAsanamAM (1) satyavacana (2) satyakriyA ane (3) satyavyavahAra svarUpa mahAdhanane core che. jainetara darzano karatAM jinazAsana traNa bAbatamAM caDhiyAtuM che. (1) nityatva, anityatva vagere guNadharmothI yukta evA jIvAdi navatattva saMbaMdhI satyavacano jinazAsanamAM ja maLe che. (2) jenA sa phaLamAM visaMvAda na maLe tevA prakAranI paMcAcArapAlana svarUpa kriyA paNa jinazAsanamAM ja jovA maLe che. tathA (3) AlocanA, pratikramaNa vagere dasa prakAranA prAyazcitta ApavA svarUpa yathArtha vyavahAra paNa jinazAsanamAM ja jovA maLe che. A traNa bAbato dvArA jinazAsana anyadarzana karatAM caDhiyAtuM che. tethI satyavacana vagere traNeya vastu jainazAsananuM mahAdhana kahevAya che. bahirmukhavRttivALA sAdhuo to kapaTa karavAmAM ja tatpara hovAthI jainazAsananA uparokta traNeya prakAranA guNono nAza ja kare ko.(9)+si.mAM 'zithilapaNi' pATha. Th A.(1)mAM 'pariharo' pATha. = 2321 - A bAbatane pa.
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2322 * agItArtha-kuzIlAdayaH tyAjyA: 0 25/ra-2 pa parAyaNatayA tnnaashynti| ataH te trividha-trividharUpeNa tyAjyA: hi = ev|| ga atra ca arthe pramANavidhayA gacchAcAravacanAni balavanti vidyante / taduktaM gacchAcAraprakIrNake che. tethI tevA kapaTI jaDa jIvono trividha trividha tyAga ja karavo joIe. che jenetara darzananI traNa khAmI che spaSTatA :- (1) sAMkhya darzana prakRti-puruSa vagere paccIsa tattvanI vAta kare che. vaizeSiko dravyAdi sAta tattvonI vAta kare che. naiyAyika darzana pramANa, prameya vagere soLa prakAranA tattvane darzAve che. vaLI jainetara darzano AtmAdi tattvane ekAMta nityarUpe ke ekAMta anityarUpe batAve che. jyAre jaina darzana jIvAdi nava tattvane nityAnitya, vAcyAvAcya, bhinnabhinna, satu-asat Adi svarUpe jaNAve che. A anekAMtavAda svarUpa satyavacana e jaina darzananI jainetara darzano karatAM AgavI vizeSatA che. (2) "yajJamAM pazu vagerenI hiMsAthI pazu ane yajJakartA bane svarga vagere maLe che. mazkarImAM jUThuM bolavAmAM Ave, lagna nimitte jUThuM bolavAmAM Ave to jUThuM bolanArane pApa lAgatuM nathI. madya -mAMsa-maithunamAM koI doSa nathI - AvI vAhiyAta vAto anya darzanomAM jovA-sAMbhaLavA maLe che. matalaba ke je prakAranI kriyAthI je prakAranuM phaLa anyadarzanakAro batAve che tevA prakAranuM phaLa hakIkatamAM maLatuM nathI. A bAbatanuM vistArathI nirUpaNa ame batrIsI prakaraNanI nayelatA vyAkhyAmAM tathA sa adhyAtmopaniSatunI adhyAtmavaizAradI vyAkhyAmAM karela che. tyAMthI A bAbatane vAcakavarge samajI levI. jyAre jaina darzana "nAnI-moTI, sArI-khoTI, zArIrika-mAnasika Adi tamAma kriyAnuM tathAvidha nAnuM Gii -moTuM, zubha-azubha, bAhya-AMtarika phaLa avazya maLe che' - A pramANe jaNAve che. AvI avisaMvAdI kriyA batAvavAnA kAraNe paNa jaina darzana anya darzana karatAM caDhiyAtuM che. rasa (3) AlocanA, pratikramaNa, tadubhaya vagere dasa prakAranA prAyazcittanuM sUkSma nirUpaNa je rIte jainazAsanamAM jovA maLe che, te rIte jainetara darzanamAM jovA maLatuM nathI. jainazAstrokta prAyazcittane vahana karavAthI Alocaka jIvane pApathI pAchA pharavAnI buddhi jAge che. jyAre mAMsabhakSaNa vagere moTA aparAdhonA sAva nagaNya prAyazcitta vinayapiTaka vagere bauddhagraMthomAM jaNAvela che. tenA lIdhe mAMsAhArI mANasa mAMsAhArane choDe tevI zakyatA khUba ochI che. pApa paNa cAlu ane prAyazcitta paNa cAlu rahe tevI vRtti tenAthI janme tevI saMbhAvanA prabaLa rahe che. jainazAstrokta prAyazcittanI praNAlikA tevI nathI. Ama A traNeya bAbatamAM jainazAsana jainetara darzana karatAM caDhiyAtuM che. paraMtu mAyAvI, bahirmukhI sAdhu potAnA svArthane sAdhavA ajJAnavaza jIvAdi tattvane vize asatya bhASaNa paNa karI bese che. tenA paMcAcAra mAyAcArasvarUpa hovAnA kAraNe jinokta phaLanI dRSTie visaMvAda che. tathA te ajJAnI hovAthI yathArtha prAyazcitta paNa ApI zakatA nathI. Ama jinazAsananI traNeya vizeSatAno uccheda ajJAnI, daMbhI, bahirmukhI sAdhu kare che. tethI mana-vacana-kAyAthI teno saMga karavAnI, karAvavAnI ane anumodana karavAnI ahIM nA pADela che. ja kuzIlasaMgane choDIe je (satra.) prastuta bAbatamAM "gacchAcAra pannA' nAmanA AgamanA vacano pramANa rUpe vidyamAna che. prastuta gacchAcAra pannA graMtha Agama svarUpa hovAnA lIdhe tenA vacano atyaMta baLavAna che. gacchAcAra
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/2-1 / gacchAcAraprakIrNakasaMvAdaH / 2323 gacchAcAravacanaM cedam - 'jItya-sItteTiM, saMm tividekha vosirA muslima sine vivuM, pama tenA naETI (TE:48) tti vavanAn te zithila pari pariharuM chuM, gacchAcArane joI karIne. 15/-lA "agIyattha-kusIlehiM, saMgaM tiviheNa vosire| mukkhamaggassime vigdhaM, pahammi teNagA jhaa||" (ga.pra.48) pa iti| vAnarSigaNikRtA tadvyAkhyA caivam "agItArthAzca kuzIlAzca tairagItArthakuzIlaiH, upalakSaNatvAt sabhedapArzvasthAvasanna-saMsakta-yathAcchandaiH saha, saGgaM = saMsarga trividhena = manovAkkAyena, tatra manasA cintanam - - 'ahaM milanaM karomI'ti, vAcA AlApa-saMlApAdikaraNamiti, kAyena sanmukhagamana-praNAmAdikaraNamiti, vyutsRjed ma = vividhaM vizeSeNa vA iti bhRzaM sRjet = tyajedityarthaH / tathA coktaM zrImahAnizIthaSaSThAdhyayane - "vAsalakkhaMpi I sUti, saMmizno chiyA suda pIyalthaLa samuM varSa, vAddha na saMvA" (ma.ni.sa.6/048) tathA mokSamArgasya = nirvANapathaH 'ime' = pUrvoktAH 'vigdhe'tti vighnakarA ityarthaH, pathi = lokamArge stenakAH = ka caurAH yathetyudAharaNopadarzane" (ga.pa.48, vRtti) iti / sambodhaprakaraNe (434) api iyaM gAthA vartate / rNi prakIrNakamAM jaNAvela che ke "agItArtha ane kuzIla evA sAdhuno saMga mana-vacana-kAyAthI vosirAvavo. jema mArgamAM cora vighnarUpa che tema agItArtha ane kuzIla sAdhuo mokSamArgamAM vighnarUpa che." vArSi gaNIe gacchAcAra prakIrNaka nAmanA Agama upara saMskRta bhASAmAM vyAkhyA racelI che. prastuta gAthAnI spaSTatA karatAM temaNe tyAM jaNAvela che ke "(1) agItArtha, (2) kuzIla ane upalakSaNathI avAMtarabheTavALA (3) pAsatyA, (4) osannA, (5) saMsakta ane (6) yathAchaMda evA sAdhuonI sAtheno saMbaMdha mana -vacana-kAyAthI vividha prakAre atyaMta choDavo athavA vizeSa prakAre atyaMta choDavo. "huM agItArtha, kuzIla, se. pAsasthA vagere sAdhuone maLuM' - A rIte manathI vicAravAno paNa tyAga karavo. eka vAra bolavuM tene "AlApa' kahevAya, vAraMvAra bolavuM tene "saMlApa' kahevAya. agItArtha, kuzIla, pAsatthA vagere sAdhuo ! sAthe vANIthI AlApa, saMlApa vagere karavA svarUpa saMgane vizeSa rIte choDavo. te ja rIte agItArtha, kuzIla vagere sAdhuonI pAse javuM, temane namaskAra vagere karavA A kAyAthI saMga kahevAya. agItArtha * kuzIla vagere sAdhuo sAthe AvA prakArano kAyika saMga paNa sarvathA choDavo. tethI to mahAnizItha sUtranA gItArtha vihAra' nAmanA chaThThA adhyayanamAM jaNAvela che ke "lAkha varasa sudhI paNa zULImAM atyaMta bhedAyelA rahevuM sAruM. te rIte sukhethI rahevuM. paraMtu agItArthanI sAthe eka aDadhI kSaNa paNa vasavATa na karavo." jema laukika mArgamAM cora loko viddha kare che tema mokSamArgamAM agItArtha, kuzIla, pAsatthA vagere sAdhuo vighna kare che. gacchAcAra prakIrNakanI gAthAmAM rahela "na' = "kathA' zabda coranA udAharaNanI rajUAta mATe che." AgAthA saMbodhaprakaraNamAM paNa maLe che. 1 pustakomAM "marSNa pATha. ko.(10) + A.(1)no pATha lIdho che. * pustakomAM "zithilatAne' pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. A pustakomAM jore" pATha. lA.(2)no pATha lIdho che. 1. rItArthataiH sa trividhena vyutkranet | mokSamArgasya ime vighnAH pathi stenakAH ythaa|| 2. varSalakSam api zUlyA saMbhinnaH tiSThet sukhm| agItArthena samam ekam, kSaNArddham api na saMvaset / /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2324 0 agItArthA mokSamArgavighnakarA: pa yathoktaM mahAnizIthe'pi "tA je'vidiyaparamatthe, goyamA ! No ya je munne| tamhA te vivajjejjA, - ToparUpatharAyaTI T" (ma.ni.6/04/9.961), "yatya-sItteTiM, sa tividekhA vaMUI movara "sine - viSe, paraMmI tejIne nadI" (ni.6/046/g.966) tiA prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - jIvadravyaM bhAvukam / yathA saGgaH tathA raGgaH jIvaM - tyAjya sAdhunA ravarUpanuM varNana - spaSTatA :- (1) chedagraMthano abhyAsa na karela hoya te sAmAnyatayA "agItArtha' kahevAya che. (2) kharAba AcAravALA sAdhu "kuzIla' kahevAya che. tenA traNa bheda che - (a) jJAnakuzIla, (b) darzanakuzIla ane (c) cAritrakuzIla. (a) "phAne viNa vaduHIche.." gAthAmAM jaNAvela ATha prakAranA jJAnAcAranI virAdhanA kare te jJAnakuzIla jANavo. (b) "nisaMyi nivaviya.." vagere ATha prakAranA darzanAcAranI virAdhanA kare te darzanakuzIla kahevAya. (c) maMtra-taMtra-yaMtranA prayoga kare, camatkAra dekhADe, svapraphalakathana kare, nimitta bhAkhe, kAmaNa-vazIkaraNa vagere kare, snAnAdithI zarIravibhUSA kare ItyAdi rUpe cAritranI virAdhanA kare te cAritrakuzIla kahevAya. (3) jJAnAdi ratnatrayInI pAse rahe paraMtu tenuM pAlana na kare te "pArthastha= "pAsatyA' kahevAya. athavA karmabaMdhananA hetubhUta mithyAtvarUpa pAzamAM = jALamAM rahe te "pAza0' = "pAsatyA' kahevAya. tenA be bheda che. (ka) sarvapArzvastha ane (kha) dezapArzvastha. (ka) sarvathA ratnatrayIzUnya, kevaLa sAdhuvezadhArI hoya te sarvapArthastha. tathA (kha) zayyAtara piMDa, rAjapiMDa, nityapiMDa vagerene vinA kAraNe vApare, sthApanA vA kulanI nizrAe vicare, sthApanAkulamAM praveza kare, gRhasthanI prazaMsA kare te dezapArthastha kahevAya. (4) sAdhvAcAramAM je zithila hoya te avasatra kahevAya. tenA paNa be bheda che. (ka) sarvataH sa ane (kha) dezata. (ka) zeSakALamAM pATa, pATalA, pITha, phalaka vagereno vaparAza kare, sthApanApiMDa, prAkRtikApiMDa vagerene vApare te sarvataH avasagna. tathA (kha) pratikramaNa, paDilehaNa, svAdhyAya vagere sAdhvAcAra kare nahi athavA to hInAdhika kare athavA koInA baLAtkArathI kare te deza avasagna kahevAya. (5) guNa-doSathI mizra hoya te saMsakta kahevAya. tenA be bheda che - (A) saMkSiNa ane (B) asaMkti. (A) hiMsAdi pAMca Azrava, traNa gArava vagerethI yukta hoya te saMkliSTa saMsakta. tathA (B) sArA bhego sAro thAya ane kharAba bhego kharAba thAya te asaMkliSTa saMsakta kahevAya. (6) tathA usUtraprarUpaNA vagere kare te yathAchaMda kahevAya. (catho) mahAnizIthasUtramAM paNa jaNAvela che ke "he gautama ! jemaNe paramArthatattvanuM vedana karela nathI arthAt zuddhAtmAne anubhavela nathI tathA tethI ja je muni nathI, teo durgatimArgane denArA che. tethI teno vizeSa prakAre tyAga karavo. agItArtha ane kuzIla sAdhuono saMga mana-vacana-kAyAthI choDavo. jema mArgamAM cora vighnarUpa che, tema mokSamArgamAM agItArtha-kuzIla sAdhu vijJasvarUpa che.' ApaNA paramAtmavarUpanuM dhyAna dharIe ! AdhyAtmika upanaya :- jIva bhAvuka dravya che. sAmAnyathI jevA prakArano saMga thAya tevA prakArano 1. tato ye'viditaparamArthAH, gautama ! na ca ye munyH| tasmAt tAn vivarjayet durgatipathadAyakAn / / 2. agItArtha-kuzIlaiH saGgaM trividhana vrjyet| mokSamArgasya ime vighnAH, pathi stenakAH ythaa||
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ /2-2 pratimA''lambanato nijaparamAtmasvarUpaM dhyAtavyam 2325 rNi lgti| sadaiva nijacittavRttiM paramAtmani ekAgratayA saMsthApya paramAtmarUpatA samprApyA / tadarthamevA'yaM pa mahArghaH mAnavabhavo'smAbhirupalabdho mahApuNyodayataH / cittavRttiH nirantaraM paramAtmasaGgaraktA syAt, syAdeva tarhi ilikA-bhramarInyAyataH jIvaH zivasvarUpaH / parataptiparihAreNa arhadanugrahayAJcApUrvaM rA paramAtmapratimAdyAlambanataH jinatulyaM nijazuddhaparamAtmasvarUpam arhatpradarzitam anantajJAna-darzana-cAritra m -zakti-paramAnanda-zAzvatazAnti - sahajasamAdhimayaM paramAdareNa pratidinaM dIrghakAlaM yAvat tanmayabhAvatorza dhyAtavyam / tatazca ko'pyapUrvI nijasaccidAnandarasA''svAdo labhyate, yena nijAntaHkaraNavRttiH punaH punaH tatraiva lagati, tenaiva coparajyate / sahajamala-bhavAnubandhitA - bahirmukhatA-bandhadazAdikaJca tato drutaM nazyati ratnatrayaJca tAttvikaM labhyate / ayameva vidyate pAramArthikaH panthAH paramapadaprApteH / kintu agItArtha- kuzIla- pArzvasthAdikusaGge jAte sati chadmasthajIvasya bhAvukatayA svakAyikavRttiH kA raMga jIvane lAgu paDe che. potAnI cittavRttine paramAtmAmAM sadaiva lIna karavA dvArA paramAtmasvarUpa banavA mATe mahAmUlo mAnavabhava ApaNane mahAna puNyodayathI prApta thayo che. vItarAganA saMgamAM cittavRtti satata rokAyelI rahe to 'IlikA-bhramarI' nyAyathI jIva zivasvarUpa bane che. atyaMta saumya mukhamudrAvALI 5ramAtmAnI pratimA vagerenuM AlaMbana laIne, paramAtmAnuM nahi paraMtu tIrthaMkara paramAtmA jevA ja potAnA zuddha paramAtmasvarUpanuM dhyAna karavuM. "arihaMta-siddha paramAtmA jevuM ja mAruM svarUpa anaMta jJAnamaya, anaMta darzanamaya, anaMta cAritramaya, anaMta zaktimaya, anaMta paramAnaMdamaya, zAzvata zAntimaya ane sahaja samAdhimaya che. mULabhUta svabhAve mArAmAM ane paramAtmAmAM kazo ja taphAvata nathI. have mAre mAruM mULabhUta paramAtmasvarUpa ja pragaTAvavuM che. pArakI paMcAtamAM ke bIjI ALa-paMpALamAM kyAMya aTavAvuM nathI. he prabhu ! ApanA aciMtya prabhAvathI, ApanA jevuM, Ape batAveluM mAruM paramAtmasvarUpa atyaMta jhaDapathI pragaTo, jhaDapathI pragaTo. ApanI anugrahadaeNSTithI have te ja pragaTa karavA yogya lAge che. have ]] mAre mAruM zuddhasvarUpa tAtkAlika pragaTa karavuM che, pragaTa karavuM ja che. he bhagavaMta ! ApanI vItarAgatAnuM AlaMbana laIne huM mArA vItarAga-vikArazUnya zuddha caitanyasvarUpamAM sthira thAuM. mArA ja svarUpamAM have huM otaprota thAuM chuM. OM zAnti... OM zAnti.. OM zAnti.." A rIte paramAtmA pratyenA parama AdarabhAvathI, nija zuddhasvarUpamAM ekAkAra-tanmaya banIne, potAnA ja zuddha paramAtmasvarUpanuM dhyAna karavuM. je sarUpa arihaMtako, siddhasarUpa valI jeha; - tehavo AtamarUpa che, tiNameM nahi saMdeha. (samAdhisudhA - 16) A lakSyathI roja te mujaba dhyAna karavuM. dIrgha kALa sudhI tevuM dhyAna karavuM. tenAthI potAnA ja sacitAnandarasano evo koIka apUrva AsvAda maLe che ke jenA kAraNe potAnA aMtaHkaraNanI vRtti vAraMvAra nijaparamAtmasvarUpamAM ja joDAya che, rasapUrvaka joDAya che ane zuddha paramAtmasvarUpathI ja cittavRtti raMgAI jAya che. tenA lIdhe anAdikAlIna sahajamaLa, saMsArano vaLagADa, bahirmukhatA, karmabaMdhadazA vagere jhaDapathI khatama thAya che tathA tAttvika samyagdarzana-jJAna-cAritra maLe che. A ja paramapadanI prAptino pAramArthika paMtha che. OM kuzIlAdi sAdhu lUMTArA jevA che cha (vintu.) paraMtu agItArtha, kuzIla, pAsasthA vagereno saMga karavAmAM Ave to ApaNuM chadmastha
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2326 * kuzIlAdayaH na tiraskAryAH / 1/2-2 AcArahInatAyAm, svakIyavAgvRttiH zAbdikA'sabhyatAyAm, svIyamanovRttizca kuvicAraNAyAm aTATyante / _' tatazca mAyA-mRSAvAda-mAlinyavazena svAtmadravyaM dIrghabhavabhramaNakArisaMsArijIvatayA pariNamati / kusaGgottarakAlaM zAstrAbhyAsa-sadAcArapAlana-satsaGgAdyutsAho'pi nazyati, paramAtma-tadguNeSu cittavRttima viniyogastu atidurlabhaH bhavati / itthaJcA'gItArtha-kuzIlasaGgaH mAnavabhava-sadAcAravaibhava-guNavaibhavAnAM puNyodaya-satpuruSArtha-pariNatinairmalyalabhyAnAM luNTanena lunnttaaksmH| ataH tattyAga eva ucitH| kintu tannindA-dveSAdikaM na kAryam, teSAmapi AtmarUpatvAt / kAlAntare te'pi prAyaH paramAtmatayA * pariNaMsyanti / tatazcA'gItArtha-kuzIlAdayaH tyAjyAH, na tu tiraskAryAH / itthamaskhaladgatyA durghaTanAM Ni vinA sAdhanAyAnasaJcAlanena drutaM lokAgrasthaM mokSapuraM praapymityupdishyte'tr| tadanusaraNatazca kA "aTThavihakammaviyaDA sIdIbhUdA NiraMjaNA nniccaa| aTThaguNA kayakicyA loyagganivAsiNo siddhA / / " (pa.sa.31) iti digambarIye prAcIne paJcasaGgrahe darzitaM siddhasvarUpaM tarasA labhyate / / 15/2-9 / / jIvadravya bhAvuka hovAthI zakti hovA chatAM ApaNI potAnI kAyikavRtti hIna AcAramAM, potAnI vAphavRtti asabhya ane asatya zabdomAM tathA potAnI cittavRtti halakA vicAromAM atyaMta bhaTake che. ArAdhanAmAM zakti chUpAvavI te mAyA che. asabhya-asatyabhASaNa e mRSAvAda che. kuvicAramagnatA e mananI malinatA che. tethI tene AdhIna thaI javAnA lIdhe ApaNuM Atmadravya dIrgha bhavabhramaNakArI saMsArI jIva tarIke pariName che. kusaMga pachI zAstrAbhyAsa, sadAcArapAlana, satsaMga vageremAM joDAvAno utsAha paNa khalAsa thAya che. paramAtmAmAM ane paramAtmaguNomAM cittavRttine parovavAnI vAta to dUra ja rahI jAya che. Ama agItArtha, kuzIla vagereno saMga ApaNA puNyodayelabhya mAnavabhavane, satpuruSArthalabhya zuM AcAravaibhavane ane pariNatinI nirmaLatAthI maLanArA guNavaibhavane lUMTI lenAra hovAthI lUMTArA samAna che. tethI teno tyAga karavo ja joIe. # kuzIla sAdhunI niMdA na karIe * (vi.) paraMtu tenI paNa niMdA, kuthalI vagere na karavI. kAraNa ke teo paNa AtmA ja che. kAlAMtare A prAyaH paramAtmarUpe teo pariNamavAnA che. tethI agItArtha, kuzIla vagerene choDavAnA kharA paNa tarachoDavAnA nahi. teono aMtarathI dhikkAra ke tiraskAra na karavo. temanA pratye karuNA-maitrI-mAdhyacya vagere yathocita bhAvanAne dhAraNa karavI. A rIte accident karyA vinA ApaNI sAdhanAgADInuM driving karIne jhaDapathI lokAgra bhAgamAM Avela mokSanagare pahoMcI javAnI AdhyAtmika preraNA A zloka dvArA prApta thAya che. te preraNAne jhIlavAthI digaMbarIya prAcIna paMcasaMgrahamAM dekhADela siddhasvarUpa jhaDapathI prApta thAya che. tyAM siddhasvarUpanuM varNana karatAM jaNAvela che ke "lokanA Urdhva bhAgamAM vasanArA siddha bhagavaMto ATheya prakAranA karmone dUra karIne atyaMta zItaLa ane niraMjana banelA che. teo nitya che. ATha guNane dhAraNa karanAra che. temaja teo kRtakRtya che." (15/2-9) 1. aSTavidhakarmavikalAH zItIbhUtA nirajjanAH nityaaH| aSTaguNAH kRtakRtyAH lokAgranivAsinaH siddhaaH||
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/-10 0 gItArthAnAm AjJA avicAraNIyA 0 2327 jJAnivacana viSa amRta chaI, ulaTI mUrakhavANI re; Agamavacana e AdarI, jJAna graho bhavi prANI re II15/-10nA (263) zrI jina. jJAnyajJAninoH mahadantaraM pariNAmata AkhyAti - 'viSamiti / viSamapi sudhA jJAnino vacanAdanyathA'jJAnivANI re| ___iti sUtroktimAdRtya gRhNAtu jJAnaM prANI re||15/2-10|| prakRte daNDAnvayastvevam - 'jJAninaH vacanAd viSamapi sudhA (sampadyate), ajJAnivANI (tu) anyathA' - iti sUtroktim AdRtya prANI jJAnaM gRhNAtu / / 15/2-10 / / / jJAninaH = svAnubhavazAligItArthasya vacanAd 'viSaM bhukSva' ityAdilakSaNAt kAlakUTaviSabhakSaNe / viSamapi kupitakuSThAdyasAdhyarogocchedAdikaraNataH sudhA = amRtakAryakAri smpdyte| prakRte "miNa goNasaMgulIe, gaNehi vA daMtacakkalAI se| taM tahameva karejjA, kajjaM tu tameva Ni jANaMti / / " (ma.ni.5/10/pR.115) iti mahAnizIthagAthA, "miNa goNasaMgulIhiM gaNehi vA daMtacakkalAI kA to "chaMti maLavi tu ta va nAti"IL (.T.24) rUtti gha upazamAthA martavyAsa AvataraNiI :- jJAnI ane ajJAnI vaccenuM moTuM aMtara pariNAma dvArA graMthakArazrI jaNAve che - lokothI :- "jJAnInA vacanathI jhera paNa amRta bane che. jyAre ajJAnInI vANI AnAthI UlaTI hoya che'- A pramANenA zAstravacanano Adara karIne jIve jJAnane grahaNa karavuM joIe.(15/-10) # jhera paNa amRta bane # vyAkhyArtha:- svAnubhavathI zobhatA evA gItArtha mahAtmA "tuM jhera khA' - A pramANe kahe to tevA jJAnI puruSanA vacanathI kAlakUTa jherane khAvAmAM Ave to jhera paNa vakarelA koDha vagere asAdhya rogono uccheda vagere karavAnA lIdhe amRtanuM kAma karanAra bane che. (pra.) prastutamAM mahAnizIthanI gAthA smartavya che. tyAM jaNAvela che ke "guru kahe ke "AMgaLIthI tuM sApane mApa." athavA "sApanA dAMta gaNa.' to te kAryane te rIte ja ziSyae karavuM joIe. kAraNa ] ke tenuM prayojana to AjJAdAtA guru mahArAja pote ja jANatA hoya che." tathA ahIM upadezamAlA graMthanI eka gAthA paNa avazya yAda karavA jevI che. tyAM dharmadAsagaNIe jaNAvela che ke "vinIta sa ziSyanuM e kartavya che ke guru kadAca ema kahe ke "AMgaLIothI tuM sApane mApa" athavA "sApanA dAMta gaNa' to paNa "Icche' kahI svIkArI laIne te kAryane tarata kare. kema ke enuM prayojana AjJA karanArA guru ja sArI rIte samaje che." spaSTatA :- lAMbA samayathI vaidyanI cikitsA karavA chatAM paNa ziSyano haThIlo koDha ravAnA thato na hato. tevA ziSyane jaMgalamAMthI pasAra thatI vakhate guru kahe che ke "sAmethI AvatA kobrA sApanA 1, nimiSa janasamuM satya, jaya va ttavanAni tasyAM tana tathaiva kuryAta, vArtha tu ta(?) gva nAnattinA 2. mimiSva gonasam agulIbhiH, gaNaya vA dantacakkalAni tsy| 'icchAmI'ti bhaNitvA kAryaM tu ta eva jAnanti / /
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2328 0 agItArthAjJAto'mRtaM na peyam / 62/2-10 nIyatthara vathaLAM, virsa dInadatta pivo (pra.44) layastha thayAM , samartha pi na puSTaI (A.pra.46) ityAdi vacana (AgamaI=) zAstraI chai, jJAnI vacanAthI viSa) te amRta samAna chaI, mUrdhanI vANI te viparIta prarUpaNArUpa ulaTI chaI. pa ajJAnivANI tu anyathA = viparItA, ajJAnivacanAt sudhAbhakSaNe sudhA'pi viSakAryaM karoti / hA idamevA'bhipretya gacchAcAraprakIrNake "'gIyatthassa vayaNeNaM visaM hAlAhalaM pibe| nimvikappo ya bhakkhijjA, ___takkhaNe jaM samuddave / / paramatthao visaM no taM, amayarasAyaNaM khu tN| nivigghaM jaM na taM mAre, mao'vi 7 amyssmo|| agIyatthassa vayaNeNaM amiyaM pi na ghunntte| jeNa no taM bhave amayaM, jaM agIyatthadesiyaM / / za 'paramatthao na taM amayaM, visaM hAlAhalaM khu taM / na teNa ajarAmaro hujjA, takkhaNA nihaNaM vae / / " (ga.pra. dAMtane tuM gaNa.' guru-AjJAne tahatti karIne sApanA dAMta gaNavA taiyAra thayela ziSyane sApa DaMkha mAre che. sApanuM jhera ziSyanA zarIramAM phelAI jAya che. ziSya bebhAna thaI jAya che. paraMtu bebhAna thavAnI AgalI kSaNa sudhI ziSyanA manamAM guru pratye koI paNa zaMkA-kuzaMkAno kIDo utpanna thato nathI. zarIramAM lAtA sApanA jhera dvArA zarIramAM vyApta thayelA koDhanA jheranuM mAraNa thaI gayuM. koDhano roga ravAnA thayo. ziSya bhAnamAM AvI gayo. sApa to tyAMthI ravAnA thaI cUkela hato. bhAnamAM Avela ziSya gurune kahe che ke "sApanA dAMtane gaNavAnI ApanI AjJA saMpUrNapaNe huM pALI zakyo nathI. huM dAMta gaNavA gayo paNa sApe DaMkha mArIne kyAMka bhAgI gayo. ApanI AjJAne pUrNapaNe pALI na zakavAno mane aphasosa sa che." ahIM kahevAnI koI jarUra rahetI nathI ke "gurunA manamAM samarpita ziSyane sApa dvArA mArI naMkhAvavAno AMzika paNa vikalpa nahoto. hakIkatamAM to sApanA jhera dvArA ziSyane koDhanA rogathI mukta vI karavAno pavitra Azaya gurunA aMtaHkaraNamAM ramato hato. mahAnizItha tathA upadezamAlA graMthanI gAthAnuM tAtparya e ja che ke gItArtha gurunA vacanathI jhera paNa amRta thaI jAya che, amRtanuM kAma kare che. amRta paNa jhera bane 4 (majJAni) ajJAnInI vANI to AnAthI viparIta che. ajJAnInA vacanathI amRtane vAparavAmAM Ave to amRta paNa jheranuM kAma kare che. A ja abhiprAyathI gacchAcAra prakIrNakamAM jaNAvela che ke - "gItArthanA vacanathI haLAhaLa jherane paNa pIvuM. tathA tatkaNa upadrava karanAra jhera paNa vagara vicAre khAvuM. kema ke paramArthathI te jhera e jhera nathI paraMtu amRtarasAyaNa che. tene khAvAthI koI paNa vighna AvatuM nathI. khAnArane te jhera mAratuM nathI. kadAca gItArthanA vacanathI jhera khAnAra marI jAya to paNa te amarasamAna ja bane che. jyAre agItArthanA vacanathI amRta paNa pIvuM nahi. kAraNa ke te amRta amRta hotuM nathI. jene agItArthe amRta tarIke dekhADela che te paramArthathI amRta nathI paNa vAstavamAM haLAhaLa jhera che. tene khAvAthI ajarAmara thaI zakAtuM nathI. paNa tatpaNa mANasa mRtyune * lA.(2) + pustakomAM "mAM pATha. ko.(7)no pATha lIdho che. 1. nItArthaca vana, virSa danAda ti nirvi ca bhakSayet, tatkSaNe yat smudraavyet|| 2. paramArthataH viSaM na tat, amRtarasAyanaM khu tt| nirvighnaM yad na tad mArayet, mRtaH api amRtasamaH / / 3. agItArthasya vacanena amRtam api na ghoTayet / yena na tad bhavet amRtam, yad agiitaarthdeshitm|| 4. paramArthataH na tad amRtam, viSaM halAhalaM khalu tt| na tena ajarAmaraH bhavet, tatkSaNAd nidhanaM vrajet / /
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2-10 * AtmAditattvajJAnapakSo grAhyaH / 2329 te mATaI bhavya prANI = dharmArthI jJAnapakSa deDha Adaro. je mATaI jJAnapakSano havaNAM daDhAdhikAra chaI. za paDhamaM nA to tayA" (2.4/10) rUtti vaghanA bhavi prANI (grahotra) AdaravuM jJAna./15/-10mAM e 44-47) ityuktam / mahAnizIthe'pi (6/142-145/pR.166) SaSThA'dhyayane zabdalezabhedata imA gAthA / varnantA ___ idamevAbhipretya arhadgItAyAM meghavijayopAdhyAyena "viSamapyamRtaM jJAnAdajJAnAdamRtaM viSam" (a.gI.4/ rA 20) rUtyum | "iti hetau prakAre ca prkaashaadynukrssyoH| iti prakaraNe'pi syAt samAptau ca nidarzane / / " (vi.lo. avyayavarga-21) iti pUrvokta(9/4)vizvalocanakozAnusArataH iti = etatprakArAM sUtroktiM = nAnAvidha- za zAstravacanAni AdRtya = AdareNa aGgIkRtya prANI = bhavyAtmA jJAnam = AtmAditattvajJAnapakSaM ka gRhNAtu = dRDham upAdadAtu, sAmprataM jJAnapakSasya dRDhAdhikArAt, "paDhamaM nANaM tao dayA" (ma.ni.Ni a.3/pR.60, da.vai.4/10) iti mahAnizIthasUtra-dazavaikAlikasUtravacanaprAmANyAt / ____ karmapAravazyAt saMyogavaicitryAdvA viparItapravRttau api yathAvasthitatattvajJAnavatAM saMvega-nirvedAdikaM / pAme che. zrImahAnizIthasUtranA chaThThA adhyayanamAM paNa A ja cAra gAthAo AMzika zAbdika pheraphAra sAthe upalabdha che. (.) A ja abhiprAyathI upAdhyAya meghavijayajIe ahiMgItAmAM jaNAvela che ke "jJAnathI jhera paNa amRta thAya che. ajJAnathI amRta paNa jhera thAya che.' prathama jJAna pachI ahiMsA ja ("tti.) "ti zabda (1) hetu, (2) prakAra, (3) prakAza vagere, (4) anukarSa, (5) prakaraNa, (6) samApti ane (7) nidarzana = udAharaNa - A arthamAM prayojAya che" - A mujaba vizvalocanakozamAM sa dharasenajIe jaNAvela che. pUrve (94) A saMdarbha darzAvela che. tene anusarIne ahIM mULa zlokamAM Avelo tti" zabda prakAra arthamAM samajavo. tethI artha evo thaze ke :- A prakAre = A pramANe anekavidha , zAstravacanane AdarathI svIkArIne bhavya jIve jJAnane = jJAnapakSane = AtmAditattvaviSayaka jJAnanA pakSane daDha rIte grahaNa karavAmAM tatpara banavuM joIe. kAraNa ke ahIM vartamAnamAM jJAnapakSano adhikAra majabUta rIte cAlI rahyo che. kriyApakSa karatAM jJAnapakSano adhikAra daDha che. A bAbatamAM mahAnizItha sUtranuM tathA dazavaikAlika sUtranuM vacana sAkSIbhUta che. tyAM jaNAvela che ke "prathama jJAna, pachI ahiMsA." temanuM vacana pramANabhUta hovAnA kAraNe jJAnapakSanA adhikArane prAmANika ja mAnavo joIe. * jJAnInI pApapravRtti nIrasa hoya che (rmapara) yathAvasthita tattvajJAnavALA jIvo karmane parAdhIna banavAthI athavA to saMyoganI vicitratAthI kadAca viparIta pravRtti kare to paNa temanA saMvega, nirveda vagere bhAvo bilakula khatama thatA nathI. 0 havaNAM = hamaNAM. juo - madhyakAlIna gujarAtI zabdakoza. 1. prathayuM jJAnaM tato |
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2330 * jJAnI na lipyate 15/2-10 pa naiva vyAhanyate / ajJAninAntu samyakpravRttau api naiva saMvegamAdhuryam / idamevA'bhipretya zrIharibhadrasUri purandarairapi dharmasaGgrahaNyAM 1 " jANato visa- khANU pavattamANovi bihaI jaha tu / Na u itaro taha nANI pavattamANo vi saMviggo / / 2jo saMvegapahANo acvaMtasuho u hoi pariNAmo / pAvanivittI ya parA neyaM annANiNo ubhayaM / / saMsArAsAratte sAratte ceva muttabhAvassa / vinnAte saMvego pAvanivittIya tatto u / / "tamhA paralogasamujjatassa bhikkhussa asaDhabhAvassa / caraNovagAragaM iya NANaM sutte vimaM bhaNitaM / / "paDhamaM nANaM tao dayA evaM ciTThai savvasaMjae / annANI kiM kAhI ? kiM vA NAhI cheyapAvagaM / / " (i.sa.131-4rU, vaeN.vai.4/10) phatyuttam | prakRte "NANI rAgappajaho savvadavvesu kammamajjhagado | No lippai rajaeNa du kaddamamajjhe jahA jyAre ajJAnI jIvo to samyak pravRtti kare to paNa temane mokSakAmanAsvarUpa saMveganI madhuratA prApta thatI nathI. A ja abhiprAyathI sUripuraMdara zrIharibhadrAcAryae paNa dharmasaMgrahaNi graMthamAM jaNAvela che ke "koI mANasa 'A jhera che, amRta nathI. A ThUMThu che, rasto nathI' A pramANe jANato hoya to jhera khAvA vagerenI pravRtti karato ja nathI. kadAca anivArya kAraNasara paravaza banIne koIka kaTokaTInA saMyogamAM te mANasa jherane khAvAnI ke ThUMThA tarapha cAlavAnI (ke gADI calAvavAnI) pravRtti kare to paNa te Dare che. jyAre ajJAnI mANasa to jANakArI na hovAnA kAraNe jherane khAvAnI pravRtti ke ThUMThA tarapha javAnI pravRtti karavA chatAM paNa Darato nathI. tema jJAnI puruSa paNa karmanI paravazatA vagerethI su viparIta pravRtti karatA hoya to paNa pApano Dara hovAnA kAraNe saMvegavALA hoya che. je pariNAmamAM saMveganI mukhyatA hoya te pariNAma atyaMta zubha hoya che. tathA tenAthI pApanI nivRtti paNa zreSTha ] kakSAnI thAya che. jyAre ajJAnIne to A bemAMthI eka paNa vastu prApta thatI nathI. saMsArane asAra tarIke jeNe jANelo hoya tathA 'mokSano pariNAma e ja zreSTha che' - evuM jeNe jANela hoya tevA jJAnathI ra saMvega ane pApathI nivRtti thAya che. tethI paralokane sAdhavAmAM udyama karanArA nirdabha evA sAdhunI pAse raheluM jJAna, cAritra upara upakAra karanAra hoya che. A ja vAta sUtramAM dazavaikAlika sUtramAM paNa A mujaba jaNAvela che ke pahelA jJAna pachI dayA' ajJAnI vyakti zuM karaze ? zuM puNya ke zuM pApa ? A A rIte sarva sAdhuo vicare che. zuM AtmA mATe lAbhakArI che ? ane zuM AtmA mATe nukasAnakArI che ? vAtane ajJAnI kaI rIte jANe ? - arthAt na ja jANe." - karmagrasta paNa jJAnI rAgane choDe - ma tv te 3 - - (pravRtte.) prastuta bAbatamAM samayasAra graMthanuM paNa vacana avazya yAda karavA lAyaka che. tyAM kuMdakuMdasvAmIe jaNAvela che ke 'jJAnI puruSa karmanI aMdara rahevA chatAM paNa sarva dravyomAM rAgano prakRSTa rIte tyAga karanAra 1. jAnan viSa-sthANU pravarttamAno'pi bibheti yathA tu / na tu itarastathA jJAnI pravarttamAno'pi saMvignaH / / 2. yaH saMvegapradhAno'tyantazubhastu bhavati pariNAmaH / pApanivRttizca parA nedamajJAnina ubhayam / / 3. saMsArAsAratve sAratve caiva muktabhAvasya / vijJAte saMvegaH pApanivRttizca tatastu / / 4. tasmAt paralokasamudyatasya bhikSorazaThabhAvasya / caraNopakArakamiti jJAnaM sUtre'pIdaM bhaNitam / / 5 paDhamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI kiM kariSyati ? kiM vA jJA chek-paapkm|| 6. jJAnI rAgaprajahaH sarvadravyeSu karmamadhyagataH / na lipyate rajakena tu kardamamadhye yathA kanakam / /
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ /2-10 . AtmajJAnI rAgatyAgI / 2331 vaLavA" (sa.sA.218) rUti samayasaravanimaNanurtivyam | prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - jJAnipuruSajIvane kRSNalIlAnyAyayojanaM granthakRtAM na sammatam / pa kintu nikAcitakarmodayataH saMyogavaiparItyataH azaktyAdito vA jinAjJAviparItapravRttikaraNe'pi rA jJAnipuruSAntaHkaraNaM saMvedanAsamabhivyAptaM bhavati / na hyasatpravRttipakSapAtalavo'pi teSAM citte viprivrttte| ma anivAryA'satpravRttikaraNe'pi tanmadhyAd apekSitA'saGgatayaiva jJAnI pryaati| kAntAdRSTisampannA / iva jJAnina AkSepakajJAnaprabhAvAt kvacid AvazyakabhogapravRttau satyAm api kukarmaNA naiva / lipyante / na hi bhogapravRttipakSapAtAM'zo'pi teSAM vidyate / ata eva tato na bhvprmpraavRddhiH| na ke hi karmodayajanyapadArtha-pravRtti-pariNAmAH kevalA bhavaparamparAbIjarUpatAmAbibhrati kintu tatra svatva rNi -mamatva-kartRtva-bhoktRtva-pakSapAtabuddhireva pradIrghabhavaparamparAbIjam / pratyuta nijazuddhacaitanyasvarUpAnusandhAnavataH asaGgabhAvena kevalakarmodayato bhogapravRttimadhyena hoya che. jema kAdavanI aMdara rahela sonuM kAdavathI lepAtuM nathI tema karmamadhyavartI jJAnI puruSa karmathI lekhAtA nathI." digaMbara AcAryanuM prastuta vacana paNa jJAnanA amogha sAmarthyane darzAve che. ja jJAnI asat pakSapAta na kare Aupanaya :- "kRSNa kare te lIlA'- AvI uktine jJAnI puruSanI bAbatamAM lAgu pADavAnuM parAmarzakarNikA vyAkhyAmAM abhipreta nathI. paraMtu nikAcita karmanA udayathI ke viparIta saMyogathI ke azakti AdinA kAraNe jJAnI puruSane jinAjJAthI viparIta rIte pravRtti karatI vakhate aMtaramAM atyaMta vedanA ane AtmasaMvedanA ja ghUMTAtI hoya che. khoTI pravRttino leza paNa pakSapAta temanA aMtaramAM hoto nathI. anivAryapaNe karavI paDatI khoTI pravRttimAMthI paNa apekSita asaMgapaNe jJAnI puruSa pasAra thaI jAya che che. yoganI chaThThI kAntA daSTimAM rahelA yogI puruSanA bhogasukhanI jema AkSepakajJAnanA lIdhe jJAnI puruSo dha kvacit karmavaza bhogapravRttimAM parovAyelA hoya chatAM paNa karmabaMdhathI levAtA nathI. kema ke bhogapravRttino AMzika paNa pakSapAta temanA aMtaHkaraNamAM hoto nathI. tethI ja tevI pravRttithI temanA saMsAranI paraMparA che vadhatI nathI. kAraNa ke mAtra karmodayajanya deha-Indriya-dhanAdi padArtha, bhogasukha pravRtti ke rAgAdi pariNAmo bhavaparaMparAnA kAraNa banatA nathI. paraMtu temAM (1) huMpaNAnI buddhi ke (2) mArApaNAnI buddhi ke (3) kartutvabuddhi ke (4) bhostRtvabuddhi ke (5) pakSapAtabuddhi e ja atidIrgha bhavaparaMparAnuM kAraNa che. karmavaza thatI bhogasukhapravRtti vageremAM AtmajJAnI nirmaLa samyagdaSTine A pAMcamAMthI eka paNa prakAranI kumati hotI nathI. to pachI tenI bhavaparaMparA tenA nimitte kaI rIte vadhI zake ? - A samakitInI pravRtti nirjarAjanaka . (7) UlaTuM nirmaLa samakitIne tevA sthaLe karmabaMdha nahi paNa kevaLa nikAcita karmanI nirjarA ja thAya che. kAraNa ke tene potAnA zuddha caitanyasvarUpanuM satata anusaMdhAna hoya che. te rAgabhAvathI nahi paNa asaMgabhAve ja bhogapravRtti vaccethI jhaDapathI pasAra thaI jAya che. te bhogapravRttimAM potAnI IcchAthI nahi paNa kevala karmodayathI ja pravarte che. prArabdha karmanA baLa karatAM AtmAnuM baLa ochuM
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2332 0 audAsInyasvarUpaprakAzanam / :/2-10 pa pravrajanAt kevalaM nikAcitakarmanirjaraiva / "je AsavA te parisavA" (A.sU.1/4/2/130) iti rA AcArAGgasUtroktiH, "vajjemi tti pariNao saMpattIe vi muccai verA" (o.ni.60) iti oghaniyuktigAthA, - "bahudoSanirodhArthamanivRttirapi kvacit / nivRttiriva no duSTA yogAnubhavazAlinAm / / " (a.sA.5/22) iti adhyAtmasArakArikA, "rAga-dveSaparityAgAd viSayeSveSu varttanam / audAsInyamiti prAhuramRtAya rasA'Jjanam / / " 2 (sA.za.9) iti sAmyazatakakArikA cAtra tAtparyArthamunnIya vibhAvanIyA gambhIradhiyA AtmArthibhiH / ka ata eva bhogakarmanivRttau jJAninaH naiva svarasataH bhoge pravartante / ko hyAbhogataH darAyAM patati? Na etAdRzavizadajJAnadazAprAdurbhAvapreraNA jJAnipuruSasamarpaNasUcanA cAtropalabhyete / tabalena ca kA "NihayavivihaTThakammA tihuvaNasiraseharA vihuuydukkhaa| suhasAgaramajjhagayA NiraMjaNA Nicca aTThaguNA / / " (i.9/9/9/9-STthA-ra6) rUti thavAyAM vIrasenAdhAryoC/ siddhasvarUpa suttama cattA21/2-10nA paDavAnA lIdhe nirmaLa samakitIe karmodayanA dhakkAthI parANe bhogasukhamAM pravartavuM paDe che. paraMtu tevI pravRttino leza paNa pakSapAta tenA aMtaHkaraNamAM hoto nathI. magarUrIthI nahi paNa majabUrIthI bhogapravRttimAM joDAvAnA lIdhe tene nikAcita karmanI nirjarA ja thAya che. A aMge AtmArthI sAdhakoe nIcenA cAra zAstravacanonA tAtparyArthine zodhIne UMDANathI, gaMbhIra buddhithI vibhAvanA karavI.(1) AcArAMgamAM jaNAvela che ke "je Azrava che, te ja karmanirjarAnuM sthAna che." (2) oghaniryuktimAM jaNAvela che ke "A pravRttine huM choDuM - AvA abhiprAyathI pariNata thayela A jIva tevI pravRtti thavA chatAM karmathI chUTe che." (3) adhyAtmasAramAM kahela che ke "ghaNA doSone aTakAvavA che mATe kyAreka nivRttinI jema pravRtti paNa dhyAnAdi yoganA anubhavathI zobhatA jIvo mATe duSTa nathI." vA (4) sAmyazatakamAM batAvela che ke "pAMca IndriyanA prastuta viSayomAM rAga-dveSa choDIne pravRtti karavI te udAsInatA che. paramarSio tene amRta prApti mATenuM rasAMjana-rasAyaNa kahe che." tAtparyagrAhI gaMbhIra 21 buddhithI A zAstravacanone vicAravAnA che. bAkI svacchaMdatAne poSAtA vAra na lAge. nirmaLa samakitI mAtra karmanA dhakkAthI bhogamAM pravarte che. tethI ja bhogakarma ravAnA thayA bAda jJAnI puruSa sAme cAlIne bhogapravRttimAM joDAvAnI bhUla karatA nathI. IrAdApUrvaka khADAmAM paDavAnI bhUla koNa kare ? AvI prAmANika pAradarzaka jJAnadazAne pragaTa karavAnI AdhyAtmika preraNA tathA gItArtha jJAnI puruSane samarpita thavAnI sUcanA ahIM prApta thAya che. tenA baLathI SakhaMDAgamanI dhavalA vyAkhyAmAM varNavela siddhasvarUpa sulabha bane. tyAM vIrasenAcAryae jaNAvela che ke "siddha bhagavaMtoe (1) vividha = aneka avAntarabhedavALA ATha karmone khatama karyA che. (2) teo traNa lokanA mastakamAM mugaTasvarUpa che. (3) teoe duHkhono uccheda karyo che. (4) teo sukhanA mahAsAgaranI madhyamAM rahelA che. (5) teo niraMjana, (6) nitya ane (7) ATha guNathI yukta che." (15/2-10) 1. 2 thavA te trivAda 2. 'varnayAmI "ti raLataH samAto ja mucate verAn (= varmA ) | 3. nihatavividhASTakarmANaH tribhuvanazirazekharAH vidhuutduHkhaaH| sukhasAgaramadhyagatAH nirajanA nityA aSTagupAH / /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 caraNa-karaNahInasya jJAnapakSAdaraH 0 2333 caraNaguNe je haNaDA, jJAnapradhAna AdariI re; ima kiriyAguNa abhyAsI, IcchAyogathI tariyAI re 15/-11 (264) zrI jina. rI jJAna ne caraNa te cAritra, tehanA guNathI je hINA prANI che, tehane saMsArasamudra taravo durlabha chaI, sa mATaI ja jJAnanuM pradhAnatApaNuM AdarAI. yati: apekSAvizeSeNa jJAnapakSaprAdhAnyamupobalayati - 'jJAne'ti / jJAna-caraNaguNahIno jJAnaM pradhAnaM samAdriyate re| kriyApuNAgyArnivamachAyopAt tIrthane rA5/- prakRte daNDAnvayastvevam - jJAna-caraNaguNahIno jJAnaM pradhAnaM samAdriyate / evaM kriyAguNAbhyAsinA icchAyogAt tiiryte||15/2-11|| nAna-ziriyAdiM movo" (vi..ma.rU) rUtti pUrvot (11/-1) vizeSAvaramALavAnAd jJAna-caraNobhayaguNahInasya sarvathA bhavArNavataraNopAyazUnyatayA durantabhavArNavataraNaM duSkaram / ata eva / yaH jJAna-caraNaguNahInaH = vAcanAdipaJcavidhasvAdhyAya-cAritramUlottaraguNavikalaH sa jJAnaM = sva-' parazAstrasamavatArAdivijJAnaM pradhAnaM = mukhyam iti smaadriyte| cAritrAcArahInaiH dravyAnuyogajJAnaM kA prAdhAnyena samAdaraNIyamityAzayaH / avatarapikA - amuka cokkasa prakAranI apekSAthI graMthakArazrI jJAnapakSanI mukhyatAnuM samarthana kare che - # jJAnapakSamukhyatA sApekSabhAve mAnya zlokArtha - jJAna-caraNaguNathI hIna evo sAdhaka jJAnane mukhyarUpe Adare che. A rIte kriyAguNanA abhyAsI IcchAyogathI (bhavasAgara) tarI jAya che. (1pa/ra-11) vyiAkhyArtha:- vizeSAvazyakabhASyamAM zrIjinabhadramaNikSamAzramaNe jaNAvela che ke "jJAna ane kriyA sa dvArA mokSa thAya. pUrve (15/2-1) A saMdarbha darzAvela che. tethI samyagu jJAna ane cAritra ubhayaguNathI je hIna che tevA sAdhakane mATe duraMta bhavasAgara taravo e atyaMta duSkara kArya che. kema ke tenI vI. pAse saMsArasAgarane taravAnI sAmagrI leza paNa nathI. AthI ja je sAdhaka vAcanAdi pAMca prakAranA svAdhyAyathI tathA cAritranA mULaguNathI ane uttaraguNathI hIna che te sAdhaka "sva-darzananA zAstrono ane paradarzananA zAstrono samAvatAra karavA svarUpa vizeSa prakAranuM jJAna mukhya che' - A pramANe vicArIne jJAnanI mukhyatAne sArI rIte Adare. ahIM Azaya e che ke cAritrAcArathI hIna vyaktie dravyAnuyoganuM jJAna mukhyapaNe sArI rIte AdaravuM joIe. spaSTatA :- akhaMDa kriyAyoganuM niyamita parizIlana karavA mATe asamartha evA sAdhaka mATe jJAnayoga sivAya bhavasAgara taravAnuM bIjuM koI sAdhana bacatuM nathI. tethI cAritranA mUla-uttara guNanI khAmI* pustakomAM "caraNa-karaNaguNa hIDA pATha. ko.(4+11)no pATha lIdho che. 1. jJAna-vijyAkhyAM mokSa
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2334 * icchAyogino vikalo yogaH / kartumicchoH zrutArthasya, jJAnino'pi prmaadinH| *jAnAvino co, skAya vahitA (na.vi.kR.41, co.sa.rU) stIcchAyonala nitavistAro zuM Ima kriyAno je yoga, tadrupa je guNa, tehano abhyAsa karIne IcchAyoge taraI bhavArNava pataI. /15/2-11| pa evaM = dravyAnuyogAdijJAnasya prAdhAnyArpaNayA kriyAguNAbhyAsinA = pramAdaprayuktavaikalyopetasatkriyArA yogAtmakaguNasatkA'bhyAsazAlinA icchAyogAd bhavasAgaraH tiiryte| sa icchAyogalakSaNantu lalitavistarA-yogadRSTisamuccayAdiSu "kartumicchoH zrutArthasya jJAnino'pi pramAdinaH / - vizvano gharmayo ya rUchAyona sahiMtaH II" (na.vi. rihaMtANaM parva-7 pR.46 +yo...) trevuM vartatA ra prakRte zrIharibhadrasUrikRtA yogadRSTisamuccayavRttistu "kartumicchoH kasyacinirvyAjameva tathAvidhakSayopazamabhAvena / ka ayameva viziSyate 'kiMviziSTasyAsya cikirSoH' ? zrutArthasya = zrutAgamasya, arthazabdasya AgamavacanatvAt, Ni arthyate anena tattvam iti kRtvaa| 'ayamapi kadAcidajJAnyeva bhavati, kssyopshmvaicitryaad'| ata Aha vALo AtmArthI sAdhaka jJAnayogane mukhya banAve che. A vAta tenA mATe ucita paNa che. haLa IcchAyogathI bhavasAgaranistAra . (uM.) A rIte dravyAnuyoga vagerenA jJAnane mukhyatA ApIne kriyAguNano abhyAsI sAdhaka bhavasAgara tare che. pramAdanA lIdhe zAstravihita kriyA koIne koI khoDakhAMpaNavALI bane che. prastuta khAmIyukta uparokta zAstravihita kriyAyogAtmaka je guNa che teno abhyAsa karanAra jIva "kriyAguNaabhyAsI kahevAya che. tevo jIva kriyAyogAtmaka guNano abhyAsa karIne IcchAyogathI bhavasAgara tarI jAya che. I IcchAyoganuM nirUpaNa che sa (chA.) lalitavistarA, yogadRSTisamuccaya vagere graMthamAM IcchAyoganuM lakSaNa nIce mujaba jaNAvela che. "je jIve zAstra sAMbhaLela hoya, jJAnI hoya, zAstrokta kriyAne karavAnI IcchA hoya tema chatAM paNa G! pramAdanA lIdhe tenI je dharmakriyA khoDakhAMpaNavALI hoya te IcchAyoga kahevAya che. prastutamAM IcchAyoganA lakSaNanI spaSTatA karatAM yogadRSTisamuccayavyAkhyAmAM zrIharibhadrasUri mahArAje nIce mujaba jaNAvela che - tathAvidha karmano kSayopazama hAjara hovAnA kAraNe koIka jIva koI paNa bahAnA vinA ja zAstravihita kriyAne karavAnI IcchAvALo hoya te IcchAyogano adhikArI che. A IcchAyoganA prastuta adhikArI jIvanI anya vizeSatAo ahIM jaNAvavAmAM Ave che. "zAstrokta kriyA karavAnI IcchAvALo jIva kevA prakAranI vizeSatAvALo hovo joIe?" - A praznano javAba e che ke teNe arthane = Agamane sAMbhaLela hovA joIe. "arthazabda ahIM AgamavAcaka che. "jenA dvArA tattva batAvavAnuM) IcchAya tene artha kahevAya'AvI vyutpatti karIne "artha' zabdano vAcyArtha prastutamAM "Agama' bane che. Agama dvArA tattva batAvavAne 8 lalitavistarA tathA yogadaSTisamuccayamAM "vivo dharmayono ' pATha che. rAsanI hastapratono pATha ahIM chApela che. U rAsanA pustakomAM "sa 3' pATha che. ko.(3+4+15) + B.(1) + lalitavistarAdino pATha ahIM lIdho che. pUrve (1/8) A zloka rAsanA TabAmAM AvI gayo che.
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26/2-1? * sAdhudveSiNa ubhayabhraSTatA 0 2335 jJAnino'pi = avagatA'nuSTheyatattvArthasyApIti / evambhUtasyApi sataH kimityAha pramAdataH = pramAdena vikathAdinA, pa vikalaH = asampUrNaH kAlAdivaikalyamAzritya, dharmayogo = dharmavyApAraH, yaH iti yo'rthaH vandanAdiviSayaH, sa . rUchAyo udhyate, rUchApradhAnavaM vADI tathADavAnAvIvIpa rASTra(yo...rU, 3) tiA etAvatA saMvignapAkSikasya jJAnayogaprAdhAnyamupapAditam, zuddhaprarUpaNAlakSaNajJAnayogapradhAnecchA- ma yogenaiva bhavArNavataraNAt / yathArthAcaraNA'sambhave utsuutrbhaassnn-susaadhudvessaadikaarinnstuubhybhrsstttaiv| rza IcchAya che. tethI artha eTale Agama. AgamazAstrone sAMbhaLanAra jIva paNa kadAca ajJAnI hoI zake. kAraNa ke dareka jIvano kSayopazama alaga alaga prakArano hoya che. AthI IcchAyoganA adhikArI jIvanuM trIjuM vizeSaNa lagAvavuM jarUrI che. te vizeSaNa e che ke te jJAnI hovo joIe.' AcaravA yogya tAttvika padArthane teNe jANelo paNa hovo joIe. AvA prakArano jIva jJAnI hoya to paNa tenAthI tame zuM kahevA mAMgo cho? - e bAbata AgaLa jaNAvAya che ke "nirdabhapaNe kriyA karavAnI IcchAvALA, Agamane sAMbhaLanAra tathA AcaravA yogya padArthanA jANakAra evA paNa sAdhakanI guruvaMdanAdi viSayaka je dharmapravRtti vikathA, nidrA vagere pramAdanA kAraNe, kALa vagere saMbaMdhI truTine AzrayIne adhUrI hoya te apUrNa dharmapravRtti IcchAyoga kahevAya che. A yoga zAstrANApradhAna nahi paNa IcchApradhAna hovAnuM kAraNa e che ke tathAvidha akALamAM paNa svAdhyAyAdi dharmapravRttine te jIva kare che." spiNa :- "kAle viNae bahumANe..." A gAthAmAM jJAnanA je ATha AcAra batAvelA che, tene jeNe sAMbhaLelA hoya, sArI rIte jANelA hoya tathA tene AcaravAnI IcchA paNa hoya tema chatAM teo | je pramAdanA kAraNe kyAreka akALe bhaNavA besI jAya, kyAreka vaMdana karyA vinA bhaNe, kyAreka vaMdana karavA chatAM saMDAsA pUMjavA vagerenI vidhi na sAcave, vAtacIta daramiyAna pramAdathI kyAreka vidyAguru || pratye bahumAna na rAkhe, kyAreka tapa-upadhAna-joga vagere karyA vinA bhaNe. AvuM pramAdavaza ghaNI vAra thatuM hoya che. tethI te svAdhyAyAdi dharmapravRtti khAmIvALI banI jAya che. AvI dharmapravRttimAM zAstranI che saMpUrNatayA mukhyatA nathI hotI paraMtu potAnI IcchAnI mukhyatA hoya che. tethI A svAdhyAyAdi yoga zAstrapradhAna nahi paraMtu IcchApradhAna bane che. tethI tenA svAdhyAyAdi yogane IcchApradhAna yoga = IcchAyoga kahevAya che. kriyAyogAtmaka guNano abhyAsa karanAra sAdhaka prastuta IcchAyogathI bhavasAgarane tarI jAya che. kAraNa ke tenA jIvanamAM pramAda, avidhi, alanA vagere hovA chatAM te sAdhaka pramAdanI IcchA, avidhinI IcchA ke alanAnI IcchA nathI karato. paraMtu svAdhyAyAdi yoganI ja te IcchA kare che. pramAda vagere hovA chatAM sAdhakanI IcchA pramAdAdine poSavAnI nathI paraMtu dharmayogane sAdhavAnI che. Ama IcchAyogathI = yoganI IcchAthI te pramAdI sAdhaka bhavasAgarane tarI jAya che' - A ahIM Azaya che. saMvijhapAkSika jJAnayogane mukhya banAve che (ttAvatA.) AvuM kahevAthI "saMvignapAkSika sAdhakanA jIvanamAM jJAnayoganI mukhyatA hoya che... - A bAbatanuM samarthana karavAmAM Avela che. kAraNa ke mokSamArganI zuddhaprarUpaNA nAmanA jJAnayoganI mukhyatA svarUpa IcchAyogathI ja saMvignapAkSika bhavasAgara tarI jAya che. saMpUrNapaNe zAstrokta dharmanuM AcaraNa saMbhavita na hoya tevA saMyogamAM mULabhUta mArganuM samarthana ke susAdhu pratye sahAyakabhAvAdi guNone keLavavAnA badale usUtrabhASaNa karanAra ane susAdhu pratye dveSa-gusso karanAra sAdhuvezadhArI to sAdhudharma
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2336 * zukhamArgopabRMhaNAditaH karmanirjarA :/2-16 idamevAbhipretya gacchAcAraprakIrNake "'suddhaM susAhumaggaM kahamANo Thavai tiapkhNmi| appANaM, iyaro _puNa gihatthadhammAo cukka tti / / 'jai vi na sakkaM kAuM sammaM jinabhAsiaM aNuTThANaM / to sammaM bhAsijjA jaha bhaNiyaM khINarAgehiM / / ussanno'vi vihAre kammaM sohei sulabhabohI y| caraNa-karaNaM visuddhaM uvavUhito pruuviNto||" (chA..rU2,33,34) rUtyupfmavayam prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - apUrvotsAhataH cAritrAGgIkArottarakAlaM karmavazataH, saMyogavazataH ka pramAdavazato vA paJcAcAraparipAlanotsAhahrAse'pi svazithilAcArApalApotsUtraprarUpaNA-suvihitasaMyami nindAdyaparAdhaH naiva kAryaH / svadoSamurarIkRtya yathArthamokSamArgaprarUpaNA kaaryaa| suvihitasaMyamiprazaMsopa bRMhaNAdikamapi kAryam / itthamevA''cArapratibandhakakarmanivRttau paratra zAsana-sadguru-saMyamAdikaM sulabhaM kA syAt / dIkSAnantaraM cAritramoha-vIryAntarAyakarmodayena saMvignasAdhutvA'prAptau darzanamohakSayopazama-sAdhusevA ane zrAvakadharma ema ubhayathI bhraSTa ja thAya che. che samyapha prarUpaNAthI sulabhabodhi banAya ) (pha) A ja abhiprAyathI gacchAcAra prakIrNaka nAmanA AgamamAM jaNAvela che ke "zuddha, akhaMDa, niraticAra sAdhvAcAranuM pAlana potAnA jIvanamAM zakya na hoya tyAre susAdhuonA zuddha mArganI prarUpaNA karato sAdhuvezadhArI sAdhaka potAnI jAtane trIjA pakSamAM = saMvignapAkSika vargamAM goThave che. jyAre tenAthI viparIta pravRtti karanAra sAdhuvezadhArI jIva to gRhastha dharmathI paNa bhraSTa thayela che. jinezvara bhagavaMte batAvela anuSThAna sArI rIte AcaravAnuM kadAca zakya na paNa hoya to paNa mArganI prarUpaNA to zuddha ja karavI ke je rIte vItarAga bhagavaMte mokSamArga batAvela che. sAdhvAcAramAM zithila evo che paNa jIva cAritranA vizuddha mUlaguNanI ane uttaraguNanI upabRhaNA karato ane tenI ja prarUpaNA A karato hoya to potAnA karmane te zuddha kare che ane sulabhabodhi thAya che." gacchAcAra pannAnI prastuta te vAtane paNa vAcakavarge khyAlamAM rAkhavI. ( kama se kama saMvijhapAkSika to banIe % AdhyAtmika upanaya :- apUrva ullAsathI ane umaMgathI cAritra jIvanano svIkAra karyA pachI karmavaza, saMyogavaza ke pramAdavaza paMcAcArapAlanano utsAha osarI jAya tevA saMyogamAM paNa potAnA zithilAcArano bacAva karavAnI ke usUtraprarUpaNA karavAnI ke AcAracusta sAdhunI niMdA karavAnI gojhArI bhUla to kadApi na ja thavI joIe. potAnA doSano bacAva karavAnA badale teno svIkAra karIne yathArtha mokSamArganI prarUpaNA karavI joIe. tathA jemanA jIvanamAM zuddha mokSamArga jovA maLe tenI upabRhaNA, prazaMsA vagere paNa karavI joIe. A rIte karavAmAM Ave to ja IcchAyoga jaLavAya, potAnA AcArapratibaMdhaka karma ravAnA thAya ane bhavAMtaramAM zAsana, sadguru ane saMyama vagerenI prApti sulabha bane. dIkSA pachI cAritramohanIya 1. zuddhaM susAdhumArga kathayan sthApayati tRtiiypksse| AtmAnam, itaraH punaH gRhasthadharmAd bhraSTa iti|| 2. yadyapi na zakyaM kartuM samyag jinabhASitam anusstthaanm| tataH samyag bhASeta yathA bhaNitaM kssiinnraagaiH|| 3. avasannaH api vihAre karma zodhayati sulabhabodhiH c| caraNa-karaNaM vizuddham upadvhayan prarUpayan / /
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26/2-1? 0 nirantaraM nijAtmadravyaM nirIkSaNIyam / 2337 -zuddhaprarUpaNA-svAdhyAya-zraddhAdibalena saMvignapAkSikatayA tvavazyaM bhAvyam / yathAcchanda-kuzIlatvAdikaM svasya na syAt tthaa'vdhaatvymityupdeshH| saMvignapAkSikasya jJAnayogaprAdhAnyaM na kevalaM zAstrAbhyAsAnupasarjanabhAvena, paThana-pAThana-zAstra- rA saMzodhana-prakAzanAdipravRttiprAdhAnyena vA jJeyam / (1) "Travyavanirka mAvivarNitam normadita viddhi nizvayena vivAbhaII" (T.5.8) : iti pUrvokta(7/6)paramAnandapaJcaviMzatikAkArikA'valambanato nirantaraM dravyakarma-bhAvakarma-nokarmaprabhRtipArthakyena nijAtmadravyA'valokanam, (2) apakSapAtitayA kukarmAdhInasvacittavRtti-kusaMskAra-pramAdapAravazyAdInAM garhaNAditaH svacittavRttisaMzodhanam, ___ (3) anavarataM nijajJAnapariNataH dehAdhyAsendriyAdhyAsa-rAgAdyadhyAsAdInAM pRthakkaraNAbhyAsalInatA, kA ke varyAntarAya karmanA udayathI saMvignasAdhu na banI zakAya evI anivArya sthitimAM darzanamohanIya karmano kSayopazama, susAdhusevA, mokSamArganI zuddha prarUpaNA, svAdhyAya, zraddhA vagerenA baLathI kama se kama saMvignapAkSika to avazya banavuM. yathAchaMda ke kuzIla vagere kakSAmAM pahoMcavAnI bhUla to kadApi na ja karavI. Avo AdhyAtmika upadeza A zloka dvArA prApta thAya che. ha jJAnayogaprAdhAnyane pAMca prakAre samajIe haS (vi.) (A) mAtra zAstrAbhyAsane mukhya banAvavAthI saMvignapAkSikanA jIvanamAM jJAnayoganI mukhyatA na jANavI. athavA (B) svayaM zAstro bhaNavA, bIjAne zAstro bhaNAvavA, zAstronuM saMzodhana karavuM, zAstranuM prakAzana vagere karavuM - AvI pravRttinI mukhyatA saMvignapAkSikanA jIvanamAM jovA maLe teTalA mAtrathI "A saMvignapAkSika jJAnayogapradhAna che' - tema na jANavuM. jJAnayoganI mukhyatA nIcenA pAMca paribaLonA mAdhyamathI jANI zakAya. (1) jJAnAvaraNAdi dravyakarma, rAgAdi bhAvakarma ane zarIrAdi nokarma vagerethI bhinnarUpe potAnA AtmAnuM niraMtara avalokana karavuM. paramAnaMdapaMcaviMzatikA prakaraNamAM jaNAvela che ke "nizcayathI potAnA sa AtmAne tuM dravyakarmamukta, bhAvakarmazUnya, nokarmarahita ane caitanyasvarUpa jANa.' A saMdarbha pUrve (7/6) darzAvela hato. tenuM AlaMbana laIne upara mujaba avalokana saMvignapAkSika kare. ajJAnIne to potAno AtmA karmathI ane karmajanya tattvothI saMyuktarUpe-ekamekasvarUpe-tanmayapaNe bhAse che. paNa saMvignapAkSika tevuM na kare. - (2) kukarmane AdhIna banelI potAnI cittavRtti, potAnI cittavRttinA kusaMskAro, potAnI pramAdaparavazatA vagerenI niSpakSapAtapaNe, bacAva karyA vagara, gaha-niMdA-dhikkAra Adi karavA dvArA potAnI cittavRttinuM saMzodhana-saMmArjana-parimArjana karavuM. (3) potAnI jJAnapariNatimAMthI dehAdhyAsa, IndriyAvyAsa, rAgAdino adhyAsa vagerene chUTA pADavAno abhyAsa karavAmAM nirantara lIna rahevuM.
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ * siddhatvaniruktiH / 1/2-12 pa (4) nijajJAnapratibhAsamAnaparajJeyAkAranimittakarAgAdyAvirbhAvapratirodhapraNidhAnaprAbalyapraNayanam, rA (5) paramaniSkaSAya-nirvikAra-nirvikalpa-nirAkula-niSprapaJca-nijA'kSayA'nantA''nandamayacaitanya- svabhAvamAhAtmyabhAvanaJceti etAni paJca etadanyatarad vA nijasvabhAvabhAsakaM jJAnayogaprAdhAnyaM sUcayati bhinnagranthikasya saMvignapAkSikasya / itthameva "dIhakAlarayaM jaM tu kammaM se siamtttthhaa| siaM dhaMtaM ti siddhassa siddhattamuvajAyai / / " (A.ni.213) rUtti sAvaranirNitaM siddhatva tasya pratyArasannatAM cAtA9i1/ra-11AA (4) potAnA jJAnopayogamAM je pArakA zeyapadArthonA AkAro pratibhAse che, te joyAkAronA nimitte je rAgAdi vikRtapariNAmo pragaTa thAya, tene aTakAvavAnA praNidhAnane - saMkalpane vadhu ne vadhu prabaLa karatA rahevuM. (A) te praNidhAnamAM bAdhaka bane tevI pravRttine ane pariNatine tilAMjali ApatA rahevI. tathA (B) vAraMvAra te praNidhAnane yAda karavuM. A banne prakAranI sAvadhAnI vaDe te praNidhAna prabaLa bane. (5) potAnA caitanyasvabhAvanA mAhAbhyanI niraMtara bhAvanA karavI. "mAro caitanyasvabhAva (A) parama niSkaSAya, (B) parama nirvikAra, (C) parama nirvikalpa, (D) atyaMta nirAkula, (E) niSThapaMca e che. (F) mArA potAnA ja akSaya = kadI na khUTe evA ane ananta = zAzvata AnaMdathI vyApta evo mAro caitanyasvabhAva che. AnaMdanI prApti mane aMdaramAMthI ja thaze. mAro caitanyasvabhAva alaukika dha che. mAre temAM ja vizrAnti karavI che. traNa lokamAM caitanyasvabhAvathI caDhiyAtI koI cIja nathI. e e ja paramArtha tattva che. tene pAmIne, teno Azraya karIne, temAM tarUpa thaIne mAre paripUrNa vItarAga caitanyasvarUpe ja kAyamI dhoraNe pariNamI javuM che. A pramANe caitanyasvabhAvanA mahimAthI bhAvita thavuM. bhAvabhAsananI AvazyakatA ja A pAMceya paribaLo athavA pAMcamAMthI koI paNa eka paribaLa dvArA aMtaramAM bhAvabhAsana = nijasvabhAvanuM bhAsana thAya che. tevuM paribaLa "saMvignapAkSikanA jIvanamAM jJAnayoganI mukhyatA che' - tevuM sUcave che. jeNe graMthibheda karelo che, bhAva samyagdarzana jenI pAse vidyamAna che evA saMvignapAkSikane vize A vAta samajavI. dravyasamakita jenI pAse che tevA saMvignapAkSikanA jIvanamAM jJAnayoganI mukhyatAne sUcavanArA A cihno nathI. ahIM to bhAvasativALA saMvignapAkSika kaI rIte potAnA jIvanamAM jJAnayoga pradhAna banAve ? tenI vAta darzAvela che. ja jJAnayoganI mukhyatAthI siddhasukha samIpa ja (tya.) AvI jJAnayogamukhyatA vaDe ja AvazyakaniyuktimAM jaNAvela siddhapaNuM saMvignapAkSikanA jIvanamAM khUba najIka Ave. tyAM zrIbhadrabAhusvAmIjIe jaNAvela che ke "jIve dIrgha kALathI bAMdhela je rajakaNa che te karma kahevAya che. ATha prakAre bAMdhela te karma jeNe bALI nAMkhela hoya te siddha kahevAya. sita (= bAMdhela) ati (= bALela) yena sa siddha' - AvI vyutpatti che. tethI bAMdhelA karmane bALavApaNuM e ja siddhamAM rahela siddhatva che. tene teo meLave che." (15/2-11) 1. dIrdhakAlarajo yat tu karma tasya sitmssttdhaa| sitaM dhmAtamiti siddhasya siddhatvamupajAyate / /
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jJAnaprAdhAnyapakSe'pi kriyAssdaraH caraNapatita valI zrAvako, tanudharmA valI jeho re; tehanaI jJAna pradhAna chaI, muninaI be guNa geho re // 15/2-12 (265) zrI jina. caraNapatita = cAritrarahita, ehavo zrAvaka, valI te tanudharmA hoI = laghudharmAbhyAsI hoI, tehane sa paNi jJAna, tehi ja pradhAna chaI. 15/2-12 2339 anyasya kasya jJAnaM pradhAnam ? ityAzaGkAyAmAha - 'caraNe 'ti / caraNazUnyaH zrAvakaH yazca tanudharmAbhyAsAlayo re / tasya jJAnaM mulyam, munistumayamuniyo re/2-22|| prakRte daNDAnvayastvevam - yazca caraNazUnyaH zrAvakaH tanudharmAbhyAsA''layaH, tasya (api) jJAnaM mulyam| munintumayazuLaniLayaH||1/2-12|| yazca caraNazUnyaH cAritrarahitaH zrAvakaH tanudharmAbhyAsA''laya: = laghudharmAcArA'bhyAsabhAjanaM tasya api saMvignapAkSikavad jJAnam = AtmAditattvajJAnam eva mukhyaM = pradhAnam, niraticArA- ka 'khaNDadIrghakAlInabRhaddharmAcArapAlanA'samarthatvAt / Ni kA idaJcAtrAvadheyam - zrAvaka - saMvignapAkSikayoH jJAnaprAdhAnye'pi sarvathaiva satkriyAviraho naivA'bhipretaH, yathAruci tattaddharmAcArapAlanasya tayoH sattvAt / ata eva tayoH jJAnaprAdhAnyaM darzitam, na tu jnyaanaikaantH| = avataraNikA :- 'saMvignapAkSikane potAnA jIvanamAM jJAnanI pradhAnatA hoya che' - te vAta jaNAvI. 'bIjA kayA jIvane jJAna mukhya hoya che ?' - AvI zaMkA thatAM tenuM samAdhAna karatA graMthakArazrI jaNAve che jJAnamukhyatAnI bhUmikA zlokArtha :- je cAritrarahita zrAvaka nAnA nAnA dharmano abhyAsa karavAnuM pAtra bane che, tene paNa jJAna mukhya che. bhAvasAdhu to jJAna ane kriyA banne guNano AdhAra che. (15/2-12) zrAvakane jJAnayoganI mukhyatA local (va.) ahIM eka vAta dhyAnamAM rAkhavI ke zrAvakanA ane saMvignapAkSikanA jIvanamAM zAna mukhya hovA chatAM paNa sarvathA samyak kriyAno abhAva hoya - tevuM zAstrakArone abhipreta nathI. ruci mujaba te te dharmAcAronuM pAlana paNa temanA jIvanamAM vaNAyela hoya che. tethI mULa graMthamAM temanA jIvanamAM jJAnanI mukhyatA kahela che, jJAnano ekAMta jaNAvela nathI. ma rza vyAkhyAtha :- vaLI, je cAritrazUnya zrAvaka hoya che te nAnA nAnA dharmanA AcArano abhyAsa kare che. alpadharmAbhyAsI evA zrAvakane paNa saMvignapAkSikanI jema AtmAditattvaviSayaka jJAna ja mukhya dhA che. kAraNa ke te niraticAra, akhaMDa, dIrghakAlIna, moTA dharmAcAranuM pAlana karavA mATe asamartha che. tethI tenA jIvanamAM kriyA mukhya banI zakatI nathI paNa jJAna ja pArizeSa nyAyathI mukhya bane che. sa u jJAnI kriyAne Adare
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2340 0 zramaNe darzana-cAritrapakSa: 0 1/2-22 munine to beI cAritra kriyA sahita ane jJAna - e beu (guNa=) padArtha (gehoka) mukhya chaI. atra AvazyakagAthA - "daMsaNapakkho sAvaya, carittabhaTe ya maMdadhamme y| haMsavarittavivo, samaLe parAraMmbi !" (gA.ni.9961) munig = mAnaWtu 'anAjarirdi nivyA" (vi.T.HT.9928) rUti pUrvo+(91/ra-1) rA vizeSAvazyakabhASyavacanAd ubhayaguNanilayaH = svakAlInacAritrAcAra-samyaktattvajJAnobhayaguNabhAjanam / - ata eva (1) sthavirakalpibhAvasAdhau jinakalpikasAdhvAcAravirahe'pi yadvA (2) alpavayaskabhAvamunau - ugratapazcaryAdeH yuvAdyavasthAvartibaliSThasAdhvAcArasya virahe'pi yadvA (3) SaSThasaMhananopetabhAvanirgranthe prathamasaMhananisAdhvAcAravaikalye'pi yadvA (4) rugNAdyavasthAgate bhAvamunau hRSTa-puSTAdyavasthAvartisAdhvAcArAka 'yoge'pi na kSatiH, tadAnIm api tadIyacAritrAcAre svakAlInatvA'nucchedena bhAvasAdhutvA'bAdhAt / Ni tatazca bhAvanirgranthasya samyagdarzanA'vinAbhAvisamyagjJAna-sakriyobhayaprAdhAnyameva sammatam / kA idamevA'bhipretya zrIbhadrabAhusvAmibhiH AvazyakaniyuktI "daMsaNapakkho sAvaya, carittabhaTTe ya maMdadhamme bhAvamuni jJAna-kriyAubhayane mukhya kare che (munistu.) jyAre bhAvanigraMtha sAdhu to svakAlIna cAritrAcAra ane tattvajJAna banne guNanuM bhAjana bane che. kAraNa ke "jJAna ane kriyA dvArA mokSa thAya che' - A pUrvokta (15/2-1) vizeSAvazyakabhASyanA vacanane lakSamAM rAkhIne mukhya mokSamArgane sAdhe che. cAritrAcAranuM "svakAlIna' evuM vizeSaNa lagADavAnuM tAtparya e che ke te te kALamAM, te te saMghayaNa mujaba, je je cAritrAcAranuM pAlana potapotAnI maryAdAmAM rahIne bhAvasAdhu mATe zakya hoya te te cAritrAcAranuM pAlana bhAvamuninA jIvanamAM avazya vaNAyela hoya che. (1) vikalpI bhAvasAdhunA jIvanamAM jinakalpI sAdhunA tamAma cAritrAcAranuM pAlana na che hoya, (2) nAnI uMmaravALA bhAvamuninA jIvanamAM yuvAna vagere avasthAmAM rahela baLavAna bhAvamuninA vA jIvanamAM dekhAtA utkRSTa tapa-tyAgAdi cAritrAcAra na paNa hoya, (3) chellA saMghayaNamAM rahelA bhAvamuninA jIvanamAM prathama saMghayaNavALA bhAvamuninA cAritrAcAro na paNa hoya ke (4) roga, dIrghavihAra vagere sa avasthAmAM rahelA bhAvamuninA jIvanamAM hRSTa-puSTAdi avasthAmAM rahela svastha sAdhunA AcAra na paNa jovA maLe, paraMtu teTalA mAtrathI temanA bhAvacAritrano uccheda thaI jato nathI. AvuM jaNAvavA mATe svakAlIna' evuM vizeSaNa cAritrAcArane lagADela che. tevI avasthAmAM paNa te te bhAvasAdhunA cAritrAcAramAM svakAlInatva' vizeSaNa bAdhita thatuM nathI. kema ke te te kALe je je zAstravihita AcArane pALavAnuM zakti mujaba temanA mATe zakya hoya te te AcArane to teo avazya pALatA ja hoya che. tethI tyAre svakAlIna cAritrAcAra te AtmajJAnI mahAtmA pAse hAjara ja che. tethI bhAvanigraMthane samyagdarzananI sAthe ja rahenAra evuM samyagu jJAna ane sakriyA ubhaya mukhya hoya che. A pramANe ja zAstrakArone saMmata che. cha darzana-cAritrapakSanI mukhyatA aMge vicAraNA che (rUmevA.) A ja abhiprAyathI zrIbhadrabAhusvAmIjIe AvazyakaniryuktimAM jaNAvela che ke "zrAvakanA 1. jJAna-kriyAbhiH nirvaannm| 2. darzanapakSaH zrAvake, cAritrabhraSTe ca mandadharme ca / darzana-cAritrapakSaH, zramaNe prlokaa''kaaddikssnni||
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/-12 * AvazyakaniyuktisaMvAdaH / 2341 rUti vecanAt jJAnaprathAnatvamariyam rUti bhAva II15/2-1rA vA phaMsAvarittAvastho samane parastonavA (sA.ni.9966) rUtyun tadvRttau zrIharibhadrasUribhiH "darzanapakSaH zrAvake apratyAkhyAnakaSAyodayavati bhavati cAritrabhraSTe ca ... kasmiMzcidavyavasthitapurANe mandadharme ca = pArzvasthAdau, darzana-cAritrapakSaH zramaNe bhavati, kimbhUte ? / paralokA''kAGkSiNi, susAdhAvityarthaH, prAkRtazailyA ceha saptamI SaSThyartha eva draSTavyA, darzanagrahaNAcca ma jJAnamapi gRhItameva draSTavyam, ato darzanAdipakSastrirUpo veditavya" (A.ni.1165, hAri.vRtti.) ityuktam / zrI ataH svasya cAritrAcAravaikalye zrAvakatve vA prAyazaH utkRSTa-zuddhakriyAyogasAdhakatvA'yogena / jJAnaprAdhAnyameva AdaraNIyamiti yAvat tAtparyam / jIvanamAM, cAritrabhraSTanA jIvanamAM ane maMdadharmavALA sAdhunA jIvanamAM darzanapakSa hoya che. paralokaAkAMkSI evA zramaNamAM darzana ane cAritra ubhayano pakSa hoya che." (ta) zrIharibhadrasUri mahArAje Avazyakaniyukti upara vyAkhyA banAvela che. A gAthAnuM vivecana karatA teozrIe jaNAvela che ke "(1) zrAvakane apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano udaya hoya che. (2) cAritrabhraSTa thayela koIka jIva saMsAramAM javA chatAM paNa saMsAramAM ja kAyama rahevAnI goThavaNa nathI karato, saMsArano pakSapAta nathI karato. te saMsAratyAganI thoDI ghaNI taiyArI rAkhe che. tevo jIva vyavasthitapurA' tarIke paNa oLakhAya che. (je saMsAramAM TharIThAma thayela che ane zrAvakanA AcAra pALe che, teno samAveza zrAvakamAM thaI jAya.) tathA (3) pAsatthA, osannA, kuzIla, saMvignapAkSika vagere sAdhuo maMdadharmavALA = maMdacAritradharmavALA kahevAya che. prastuta traNeya prakAranA jIvamAM darzanapakSa hoya che. darzanapakSa eTale samyagdarzananI mukhyatA. 01 darzana' zabdanuM grahaNa karavAthI samyajJAnanuM paNa grahaNa thaI ja gayuM tema samajavuM. tethI samyajJAnano pakSa = samyajJAnanI mukhyatA paNa te traNeyanA jIvanamAM saMbhave che - tema jANavuM. tathA jemanuM mana sadA paralokane = mokSane jhaDapathI meLavavA mATe tatpara hovAthI paralokane sudhAravAnI jhaMkhanA rAkhatuM hoya che tevA bhAvasAdhune samyagdarzanano ane cAritrano pakSa hoya che. "samyagdarzana' jaNAvyuM eTale samyajJAna paNa jaNAvAI ja gayuM - tema samajavuM. arthAt bhAvasAdhune samyagdarzana-jJAna-cAritra traNeyanI mukhyatA jANavI. Avazyaka niryuktinI gAthA prAkRta bhASAmAM che. tethI prAkRta zailInA lIdhe "baMdhane vagere zabdamAM je sAtamI vibhaktinuM grahaNa karela che te chaThThI vibhaktinA arthamAM jANavI. A bAbatane khyAlamAM rAkhIne ja ahIM uparokta arthaghaTana karavAmAM Avela che." A pramANe zrIharibhadrasUrijIe AvazyakaniyuktivRttimAM jaNAvela che. (tA.) potAnA jIvanamAM cAritrAcAranI nyUnatA hoya athavA pote zrAvakapaNAmAM rahela hoya to utkRSTa zuddha kriyAyoganI sAdhanA prAyaH zakya na hovAthI tevA jIvoe jJAnanI ja mukhyatAne AdaravI joIe. AvuM kahevAnuM ahIM graMthakArazrInuM tAtparya jANavuM.
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2342 0 karmanAzopAyopadarzanam / 2/2-22 pa prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - samyagjJAna-kriyobhayaprAdhAnyavantaH sAdhavaH kRtsnautsargika rA mokSamArgasthitAH / zrAvakA apuurnnautsrgikmokssmaargsthaaH| saMvignapAkSikAH tu ApavAdikamokSamArgasthAH / ____ apavargamArgasya apUrNatA ApavAdikatA vA yeSAM jIvanapaddhatau mukhyatayA vyAptA taiH AtmapariNati- majjJAna-samyagdarzanaprAdhAnyArpaNena kRtsnautsargikamokSamArgapratibandhakakarmANi hantavyAni / itthaM pratibandhaza kIbhUtakarmahatau satyAM kRtsnautsargikApavargamArgAbhisarpaNasAmarthyaM prApyate / etAdRzasAmarthyaprAdurbhAvapreraNAka 'tra lbhyte| tadanusaraNatazca '"jaM muttasuhaM taM taccaM dukkhasaMkhae'vassaM / " (vi.A.bhA.2007) iti vizeSAvazyakabhASyadarzitaM muktasukhaM pratyAsannaM syAt / / 15/2-12 / / ha otsargika-ApavAdika mokSamArgano vicAra che AdhyAtmika upanaya :- samyagU jJAna ane samyam kriyA - A bannenI mukhyatAvALA bhAvasAdhu to saMpUrNa autsargika mokSamArge rahelA che. zrAvako apUrNa = AMzika autsargika mokSamArge rahelA che. che jyAre saMvignapAkSika sAdhu ApavAdika mokSamArge rahelA che. mokSamArganI apUrNatA ke ApavAdikatA mukhyatayA jenA jIvanamAM chavAyela hoya temaNe AtmapariNatiyukta jJAnane ane samyagdarzanane mukhya banAvI A saMpUrNa autsargika mArgamAM pratibaMdhaka bananArA karmone haTAvavA joIe. A rIte pratibaMdhaka karma dUra thatAM 2 sAdhaka jIva saMpUrNa autsargika mokSamArge AgekUca karavA mATe samartha bane che. AvuM sAmarthya ApaNAmAM pragaTAvavAnI pAvana preraNA prastuta zloka ApaNane kare che. te preraNAne anusaravAthI vizeSAvazyakabhASyamAM varNavela muktadazAnuM sukha najIka Ave. tyAM jaNAvela che ke "je muktAtmAnuM sukha che, te ja nirupacarita che. kAraNa ke tamAma duHkhono uccheda thatAM te avazya pragaTe che." (15/-12) ( lakhI rAkho DAyarImAM...... * utkRSTa sAdhanA kalikAlamAM zakya nathI. utkRSTa upAsanA kalikAlamAM paNa zakya che. * vAsanA anyanA ane potAnA jIvananI kurabAnI le che. upAsanA to sarvasvasamarpaNasvarUpa che. * sAdhanAnI avejImAM upAsanA cAle. | upAsanAnI avejImAM kazuM na cAle. * vAsanAne zarIra cUMthavAmAM ja rasa che. upAsanAne zarIramukta thavAmAM rasa che. 1. yak musuvuM tat tathya TuvasareDavazyam |
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/2-12 * jJAnameva paraM mokSakAraNam / 2343 AvazyakamAMhi bhAkhiuM, tiNaI gahI jJAna pradhAno re; AcaraNApathi cAlatAM, lahiI jasa bahumAno re .15/2-13 (266) zrI jina. rI AvazyakasUtramAMhe (bhAkhiuM=) kahIuM chaI, pravacanadvAre prarUpyuM che. teNe grahyuM jJAna pradhAnatvapaNuM, sa jJAnameva para mokSa: (? mokSArama)" () rUti vAnA adhunA prakRtamupasaMharati - 'Avazyaka' iti / Avazyake bhASitaM tato jJAtaM jJAnaM pradhAnaM re| AcaraNApathi vicaran labhatAM yazo bahumAnaM re||15/2-13|| prakRte daNDAnvayastvevam - Avazyake (yad) bhASitaM tataH 'jJAnaM pradhAnam' (iti) jnyaatm| (tatA) sAvaraVIftha vivaran yazo vahumAnaM (va) namatAnT91/-13 nA ___ Avazyake = AvazyakaniyuktihAribhadrIvRttau vandanAdhyayane jJAnadvAre "jJAnameva pradhAnam apavargaprApti-za kAraNam" (A.ni.1140 hA.) iti bhASitam / tataH = tasmAt kAraNAd jJAtaM = vijJAtam asmAbhiH ka. yaduta mokSamArge jJAnaM pradhAnamiti / yathoktam arhadgItAyAM meghavijayopAdhyAyenA'pi "pradhAnaM kAraNaM jJAnaM : mokSaya, na tathA yi" (3..14/07) rUktiA ta, vRdaFmANe, paSyamALe, mahApratyAdhyAna- * prakIrNake, saMstArakaprakIrNake, maraNavibhaktiprakIrNake, candrakavedhyakaprakIrNake, tIrthodgAliprakIrNake, maraNasamAdhiprakIrNake, kA paJcavastuke, saMvegaraGgazAlAyAm, pradyumnasUrikRte vicArasAre, zrIdharakRte gurusthApanAzatake, jayazekharasUrikRtAyAM avataraNikA :- have graMthakArazrI prastuta bAbatano upasaMhAra kare che : zlokAI - AvazyakasUtramAM je jaNAvela che, tenAthI "jJAna mukhya che' - evuM ame jANela che. AcaraNAnA mArgamAM cAlatA sAdhu yazane ane bahumAnane prApta kare che. (15/-13) mokSamArge jJAna mukhya : zrIharibhadrasUrijI kaka vyAkhyArtha :- Avazyaka sUtra upara zrIbhadrabAhusvAmI mahArAje AvazyakaniryuktinI racanA karI che che. tathA tenA upara zrIharibhadrasUrie vyAkhyA racI che. Avazyakaniyukti hAribhadrI vRttimAM vaMdana adhyayanamAM jJAnadvAramAM jaNAvela che ke "mokSanI prApti pratye jJAna ja mukhya kAraNa che." te kAraNathI CIT. ame jANeluM che ke mokSamArgamAM jJAna ja mukhya che. ahagItAmAM meghavijaya upAdhyAye paNa jaNAvela che ke "je rIte mokSanuM pradhAna kAraNa jJAna che, te rIte kriyA mokSanuM mukhya kAraNa nathI.' bRhatkalpabhASya, paMcakalpabhASya, mahApratyAkhyAna prakIrNaka, saMsmAraka prakirNaka, maraNavibhakti prakIrNaka candrakavedhyakaprakIrNaka, tIrthodgAliprakIrNaka, maraNasamAdhiprakIrNaka, paMcavastuka, saMvegaraMgazALA, pradyumnasUrita vicArasAra prakaraNa, zrIdharakRta gurusthApanAzataka, saMbodhasaptatikA = jayazekharasUrikRta saMbodhasittarI tathA digaMbara zivAryakRta bhagavatI ArAdhanA graMthamAM jaNAvela che ke "aneka karoDo varasonI sAdhanA dvArA ajJAnI je karmane # ma.mAM tiNi' pATha. ko.(1)no pATha lIdho che. 1 gahI = gRhIta = grahaNa karyuM. AdhAragraMtha - gurjara rAsAvalI. prakAzaka :- orienTala InsTiTyuTa baroDA. je si.A.(1)+ko.(4+7+8+9) lA.(2)mAM "patha' pATha.
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2344 * vaizeSika-nyAyAdidarzaneSu jJAnasAdhyo mokSaH /2-13 sambodhasaptatikAyAm, zivAryakRtAyAM ca bhagavatyAm ArAdhanAyAM '"jaM annANI kammaM khavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM / taM pALI tidi kutto vaDuM sAsamitteT T(vRi.mA.9970, ..mA.7213, ma..201, saM.1.994, ma.vi.pra.rUdha, gha.ve.206, ti..722rU, ma.sa.9rUdha, pa.va.164, saM.ra.zA.9999, vi.sI. 877, gu.za.rUrU, - vaM.sa.100, ma.na.707) tiA thoC/ siddhasenIyatrizirAyAM "tattvajJAna paraM hitam" (si..10/21) | mokSaM prati jJAnasya mukhyahetutA tu darzanAntare'pi suprasidaiva / (1) taduktaM vaizeSikasUtre kaNAdena "dharmavizeSaprasUtAd dravya-guNa-karma-sAmAnya-vizeSa-samavAyAnAM padArthAnAM " sAdharmya-vaidhAbhyAM tattvajJAnAd niHzreyasAdhigamaH" (vai.sU.1/1/4) iti / za (2) nyAyasUtre "pramANa-prameya-saMzaya-prayojana-dRSTAnta-siddhAntAvayava-tarka-nirNaya-vAda-jalpa-vitaNDA-hetvAbhAsa ka -chala-jAti-nigrahasthAnAnAM tattvajJAnAd niHzreyasAdhigamaH" (nyA.sU.1/1/1) iti akSapAda: / Ni (3) "Atmano vA are ! darzanena zravaNena matyA vijJAnena idaM sarvaM viditam" (bR.A.2/4/5) iti kA bRhadAraNyakopaniSadvacanam, (4) "tameva vidvi-ADatimRtyuti" (2.7.3/8) ti zvetAzvataropaniSaddhavana, (1) "viyA mRtyuM tItva vighADamRtamajhute" (kuMzA.99, maitrA.7/1) rUti suMzAvAyoniSad -maitrAyaNyupaniSadoH vacanam, khapAve che, jeTalA karmane khapAve che, teTalA karmane traNa guptithI gupta evA jJAnI puruSa mAtra eka zvAsozvAsamAM khapAve che." Ama uparokta cauda zAstromAM kriyAmArga karatAM jJAnamArganI mukhyatAne jaNAvela che. siddhasenIya dhAtrizikA prakaraNamAM paNa 'tattvajJAna parama hitakArI che' - AvuM jaNAvIne mokSamArgamAM jJAnanI mukhyatAne darzAvI che. # jenetara darzanamAM paNa jJAnanI mukhyatA # (mosaM.) mAtra jainadarzanamAM nahi, anyadarzanomAM paNa mokSa pratye jJAnanI mukhya kAraNatAmAnya ja che. Tii (1) vaizeSikasUtramAM kaNAda jaNAve che ke "dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya - A cha padArthonuM sAdharma ane vaidhamma dvArA je dharmavizeSajanya tattvajJAna thAya tenAthI mokSa maLe. zA (2) nyAyasUtramAM akSapAda RSie jaNAvela che ke "pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, daSTAMta, siddhAnta, avayava, tarka, nirNaya, vAda, jalpa, vitaMDA, hetvAbhAsa, chala, jAti, nigrahasthAna - A soLa padArthonA tattvajJAnathI = vAstavika jJAnathI mokSanI prApti thAya che." (3) "are ! AtmAnA darzanathI, zravaNathI, mananathI, vijJAnathI A badhuM ja jaNAI jAya che - A pramANe bRhadAraNyakaupaniSaddanuM vacana paNa jJAnanI mukhyatA jaNAve che. (4) zvetAzvataropaniSaddamAM "te brahmane jANIne mRtyune oLaMgI javAya che' - AvuM kahela che. (5) "avidyAthI mRtyune tarIne vidyAthI amRtane meLave che' - A mujaba IzAvAsyopaniza tathA maitrAyaNIupaniSad - A bannenA vacano paNa jJAnanI mukhyatAne jaNAve che. 1. yad ajJAnI kSapayati bahubhiH vrsskottiibhiH| tad jJAnI tribhiH guptaH kSapayati ucchavAsamAtreNa / /
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15/2-13 upaniSad-gItA-smRti-purANAdiSu jJAnaprAdhAnyam / 2345 (6) "jJAnenaiva di saMsAravinAza, naiva varmaLA" (:hR.31) ti kahRtopaniSadana", (7) "jJAnAmRtatRptayogino na kiJcitkAryamasti / tadasti cet ? na sa tattvavid bhavati / / " (pai.4/ 1) ti kSittiopaniSadana", (8) "lIyanta pAca varmANa tasmina re parAvare" (mu6.35.ra/ra8) kRti mujhoniSadavana", RT (2) "jJAnaniH sarva mammasAt kuruteDarnAna !(ma.jI.8/rU7) rUti bhAvItAvavana, (10) "papapani voghanirmasmasAt kurute" (rA..10/ra4) ti rAmanItAvana, (11) "jJAnamammImAne tu tathA yuti saMskRti" (pR.5RT.0ra/rUrU4) rUti vRdatyarAriraskRtivana", (12) "jJAnAgnidagdhakarmANastvAM vizanti vicintakAH" (ma.bhA.zAMti 210/45) mahAbhAratavacanam, ka (13) "jJAninaH sarvapApuni vIryanta nAStra vaMzaya" (ni.pu9/86/998) ti nipurAvAnaY, (14) "jJAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAt kurute" (zA.saM.5/4/2/7) iti zANDilyasaMhitAvacanam, kA (15) "zubhA'zubhaM karma jJAnAgnirdahate kSaNAt" (zi.dharmo.) iti zivadharmottaravacanam, (16) "jJAnAmRtena tRptasya kRtakRtyasya yoginH| na cAsti kiJcitkartavyamasti cet ? na sa tattvavit / / " (jA.yo.1/23) iti jAbAlayogavacanaJca jJAnaprAdhAnyaparam avaseyam / (6) "jJAnathI ja saMsArano vinAza thAya che, kriyAthI nahi - AvuM rudrahRdayaupaniSadvacana paNa jJAnane mokSaprApaka kahe che. (7) "jJAnAmRtathI tRpta thayela yogIne kazuM paNa karavAnuM rahetuM nathI. jo tene kazuMka karavAnuM bAkI hoya to te tattvavettA nathI' - AvuM IMgalaupaniSadvacana paNa jJAnane mokSanuM mukhya kAraNa kahe che. (8) "te parAvara brahma tattvano sAkSAtkAra thatAM ja jIvanA karmo kSINa thAya che' - AvuM muMDakaupaniSanuM vacana paNa jJAnanI mukhyatAne batAve che. (9) "he arjuna ! jJAnasvarUpa agni sarva karmone bhasmasAt kare che' - A mujaba bhagavadgItAnuM vacana paNa mokSamArgamAM jJAnanI pradhAnatA dekhADe che. (10) rAmagItAmAM jaNAvela che ke "jJAnAgni upa-pApone bhasmasAt kare che (11) "abhyasta thaI raheluM jJAna te prakAre saMsArane bALe che' - A pramANe bRhatparAzaraskRtinuM pI. vacana paNa jJAnanI mukhyatAne jaNAve che. (12) mahAbhAratamAM paNa jaNAvela che ke he bhagavAna ! jJAnAgnithI karmone bALI nAkhanArA mAM tattvaciMtako tamArAmAM praveze che." (13) "jJAnInA sarva pApo hajama thaI jAya che. emAM koI saMzaya nathI' - A pramANe liMgapurANanuM vacana mokSamArgamAM jJAnanI mukhyatAne jaNAve che. (14) zAMDilyasaMhitAmAM jaNAvela che ke "jJAnarUpI agni sarva karmone bhasmasAt kare che.' (15) zivadharmottaramAM kahela che ke "zubha ane azubha karmone jJAna agni kSaNa vAramAM bALI nAkhe che." (16) "jJAnAmRtathI tRpta thayelA yogIo kRtakRtya banI jAya che. jo temane kartavya karavAnuM bAkI
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2346 0 vedAnta-mImAMsaka-sAGkhyAdidarzaneSu jJAnamukhyatA 0 15/2-13 (17) "athAto brahmajijJAsA" (bra.sU.1/1/1) iti brahmasUtrAd vedAntamate jJAnasya mukhyA mokSakAraNatA prasiddha) (18) "athAto dharmajijJAsA" (jai.sU.1/1/1) iti jaiminisUtrAd mImAMsAdarzane'pi tattvato jJAna- prAdhAnyam avasIyate sUkSmekSikayA vidvdbhiH| (19) sAGkhyakArikAyAm IzvarakRSNena "jJAnena cA'pavargaH" (sA.kA.44) ityAveditam / (20) "jJAnAn mu"i (tA.mU.rU/ra3) rUti sArthasUtra pravRte martavyam | 2 (21) "caTSca-jJavijJAnanananA tattvajJAnena pava" (sA.kA.67 tA.ta.) rUti sArthak tattvakaumudyAM vAcaspatimizreNA'pi tattvajJAnajanyatvam apavarge niSTaGkitam / Ni (22) "paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame rtH| jaTI muNDI zikhI vA'pi mucyate nA'tra saMzayaH / / " (zA.vA.sa.rU/rU7, 3.sA./60, sa..sa.1/) rUtyevaM zAstravArtAsamuccaye, dhyAtmisara, sarvasiddhAntare ca sAGkhyamatavArtAyAM sAGkhyamate tattvajJAnAnmuktiH suucitaa| (23) "ye SaNNavatitattvajJA yatra kutrA''zrame rtaaH| jaTI muNDI zikhI vA'pi mucyate nA'tra saMzayaH / / " (va.upa.1/17) iti varAhopaniSadvacanamapi tattvajJAnAd muktimAha / hoya to te tattvavettA nathI' - Ama jAbAlayoga paNa jJAnanI mukhyatAne jaNAvavAmAM tatpara che. (17) "kathAto brahmanijJAsA' A brahmasUtranA AdhAre vedAMtadarzanamAM mokSa pratye jJAnanI mukhya kAraNatA prasiddha che. (18) 3thAto ghanijJAsA' A pramANe jaiminisUtranA AdhAre mImAMsAdarzanamAM paNa paramArthathI jJAnanI mukhyatA jaNAya che. A aMge vidvAnoe sUkSmadaSTithI vicAravuM. sa (19) sAMkhyakArikAmAM IzvarakRSNajIe jaNAvela che ke "jJAnathI mokSa maLe che." (20) "jJAnathI mukti thAya che' - A pramANe sAMkhyasUtra paNa prastutamAM yAda karavuM. (21) "paMcabhUta vagere vyakta tattvo, prakRti svarUpa avyakta tattva ane puruSa (=jJa) - A traNano vizeSa prakArano bodha thavAthI utpanna thanAra tattvajJAnathI mokSa thAya che' - A pramANe vAcaspatimizrajIe paNa sAMkhyatattvakaumudImAM nizcitarUpe jaNAvela che ke "mokSa tattvajJAnathI maLe che." (22) zAstravArtAsamuccayamAM sAMkhyamatavArtAmAM, adhyAtmasAramAM temaja sarvasiddhAntasaMgrahamAM sAMkhyamate tattvajJAnathI mukti sUcita karela che. tyAM kahela che ke - "pacIsa tattvanA jJAnI puruSa gRhasthaAzrama, vAnaprasthaAzrama vagere koI paNa AzramamAM rahelA hoya, cAhe te jaTAdhArI hoya ke mAthuM muMDAvela hoya ke coTIne dhAraNa karela hoya, chatAM te avazya mukta thAya che. emAM zaMkA nathI." (23) varAhopaniSaddAM "tattvajJAnathI mukti thAya' - AvuM jaNAvavA kaheluM che ke "je puruSo 96 tattvanA jJAtA che teo gRhasthAzramAdi je koI paNa AzramamAM rahelA hoya, cAhe te jaTAdhArI hoya ke muMDanayukta hoya ke coTIne dhAraNa karI hoya, chatAM te avazya mukta thAya che. temAM saMzaya nathI."
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26/2-13 * bauddhAdidarzane jJAnaM mokSamukhyahetuH / 2347 AcaraNA patha, te zuddha mArgo, te AcaraNA kriyA vyavahArarUpa mArge cAlatAM, lahIye = pAmII, yaza ane bahumAna Ihaloka paraloke sarvathAnIke aneka jJAnano abhyAsaka prANI saghale pUjAI. vata: sto: za 'vidvattvaM ca nRpatvaM ca naiva tulyaM kdaacn| svadeze pUjyate rAjA vidvAn sarvatra puujyte||' (cANakyanItizataka-3) 'valIpalitakAye'pi kartavyaH shrutsnggrhH| na tatra dhanino yAnti yatra yAnti bhushrutaaH||' ( ) ||15/2-13 (24) vizuddhimArge '"yadA ca JAtvA so dhammaM saccAni abhismessti| tadA avijjUpasamA upasanto carissati" (vi.mA.pR.544) ityuktyA bauddhamate'pi jJAnasya mokSasampAdakatA dyotyte| pa (25) azvaghoSena api saudaranandakAvye "jJAnAya kRtyaM paramaM kriyAbhyaH" (sauda.5/25) ityevaM tarA jJAnaprAdhAnyaM dyotitam / (ra6) cAvajo gharmadIptinA upa "sabhyajJAnapUrvivA sarvapuruSArthasiddhiH" (A.vi./1) rUtyuvatyA samyagjJAnasya niHzreyasakAraNatA drshitaa| (27) yathoktaM cANakyanItizatake sUktamuktAvalyAM vallabhadevakRtasubhASitAvalyAJca "vidvattvaJca nRpatvaJca naiva ka turgha dvArA veze pUte rAnA vidvAna sarvatra pUjateTI" (.T.rU, pU.mu.46/1, suma.rU426) tiA EST (28) tadum citrAgari "vatnIpattitADapi vartavya kRtasaha | na tatra ghanino yanti vatra vanti vadutA: II" () tiA (24) jyAre te sAdhaka dharmane jANIne satyone prApta karaze tyAre avidyA zAMta thavAnA lIdhe upazAMta banIne te vicaraze' - A pramANe vizuddhimArgagraMthamAM je jaNAvela che, tenAthI bauddhamate paNa jJAna e mokSanuM saMpAdaka che - tevuM sUcita thAya che. (25) azvaghoSa nAmanA bauddhAcArye paNa saudaranaMdakAvyamAM "kriyAo karatAM jJAna mATenuM kartavya pradhAna che' - AvuM kahIne jJAnanI mukhyatAne darzAvI che. (26) nyAyabiMdu graMthamAM dharmakIrti nAmanA bauddhAcAryae paNa "sabhya jJAnathI sarva puruSArthanI che siddhi thAya che' - AvuM kahevA dvArA samyajJAnamAM mokSakAraNatA jaNAvela che. (27) (co.) cANakyanItizatakamAM, pUrvAcAryakRta sUktamuktAvalImAM (127 adhikAravALA graMthamAM) ane vallabhadevakRta subhASitAvalImAM paNa jaNAvela che ke "vidvattva ane nRtva = rAjApaNuM A banne che kyAreya paNa ekasarakhA banI na zake. arthAt nRpatra kyAreya paNa vidvattAno mukAbalo karI na zake. kAraNa ke rAjA to phakta potAnA dezamAM pUjAya che. jyAre vidvAna to sarvatra pUjAya che." (r) bahukRtonA sthAnamAM ghanika na pahoMce che (28) anya graMthamAM paNa jaNAvela che ke "zarIramAM karacalI paDI jAya, mAthAnA vALa sapheda thaI jAya to paNa zrutanuM grahaNa karavuM ja joIe, zratano saMgraha karavo joIe. bahuzruta puruSo jyAM 1. yadA ca jJAtvA sa dharmaM satyAni abhismessyti| tadA avidyopazamAd upazAntaH crissyti||
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2348 * tattvasaMvedanajJAnaM nirgranthasyaiva . 25/2-13 pa kintu satyAM zaktau viratigocaraM sadanuSThAnamapi na moktavyam / itthameva tattvasaMvedanajJAnalAbharA sambhavAt / tallakSaNaM tu aSTakaprakaraNe "svasthavRtteH prazAntasya taddheyatvAdinizcayam / tattvasaMvedanaM samyag - yathAzakti phalapradam / / " (a.pra.9/6) ityevaM zrIharibhadrasUribhiH uktam / tacca sAdhoreva bhavati / itthameva jJAnasya bhavArNavatAraNayAnatvaM pUrvoktaM (15/1/8) saGgacchate / etena "nANamakAraNabaMdhU, nANaM " mohaMdhayAradiNabaMdhU / nANaM bhavasamuddatAraNe baMdhuraM jANaM / / " (pu.mA.37) iti puSpamAlAgAthA vyaakhyaataa| ka evaJca lokAnAmapi jJAne pratyayaH syAt / tatazca AcaraNApathi = paJcAcArapAlanasvarUpaNi zuddhavyavahAramArge vicaran nAnAzAstrA'bhyAsI AnuSaGgikaphalarUpeNa yazaH = ihaloke paraloke ca sarvatra yaza-kIrti ziSTajanebhyaH sakAzAcca bahumAnaM labhatAm / etAvatA hetu-svarUpA'nubandhazuddhaM tattvajJAnameva nizcayaH, tata eva mokSa iti sUcitam / pahoMce che tyAM dhanavAna gRhastho pahoMcI zakatA nathI." & kriyAnI upekSAthI tattvasaMvedana jJAna na maLe che (vi7) A rIte sva-para darzananA aneka zAstro dvArA siddha thAya che ke kriyA karatAM samyajJAnanI ja mukhyatA che. tema chatAM paNa zakti hoya to viratisaMbaMdhI samyaka kriyAne paNa choDavI na joIe. kAraNa ke zakti mujaba, svabhUmikAyogya cAritrAcAranuM pAlana karavAmAM Ave to ja tattvasaMvedana jJAnanI prApti saMbhavI zake che. zrIharibhadrasUri mahArAje tattvasaMvedana jJAnanI oLakhANa ApatA aSTakaprakaraNamAM jaNAvela che ke jenI kAyikAdi vRtti svastha che, je prazAnta che, tene tyAjya vagere vastumAM tyAjyatva vagereno je nizcaya thAya che, te tattvasaMvedana jJAna kahevAya che. te samyapha rIte sAmarthya mujaba potAnA prayojanane (= tyAjyanA tyAgane tathA grAhyanA grahaNane) ApanAra che.' aSTaka prakaraNa + tenI vRtti jovAthI jaNAya e che ke A tattvasaMvedanajJAna sAdhune ja hoya che. Ama sAmarthya anusAra AdhyAtmika prayojananuM sAdhaka hovAthI A ja "jJAna bhavasAgaratAraka vahANa che' - A rIte pUrve (15/1/8) jaNAvela bAbata saMgata thAya che. AnA vI dvArA puSpamALAmAM zrI hemacaMdrasUrie jaNAvela gAthAnuM paNa spaSTIkaraNa thaI jAya che. tyAM jaNAvela che ke jJAna e (1) niSkAraNa hitakArI bhAI che, (2) mohAMdhakAranAzaka sUrya che ane (3) bhavasAgarane sa tarAvavAnI bAbatamAM zreSTha vahANa che. matalaba ke sadAcArapreraka jJAnanI A vAta che. kriyAyukta jJAnI yazavI bane (a.) A rIte zakti mujaba sArA AcArane jJAnI puruSa pALe to lokone paNa temanA jJAnamAM vizvAsa bese. tethI aneka zAstrono abhyAsa karanArA je AtmArthI sAdhako paMcAcArapAlanasvarUpa zuddha vyavahAramArgamAM = AcaraNAmaya mokSamArgamAM vicaratA hoya che teo A lokamAM ane paralokamAM AnuSaMgika = prAsaMgika phaLa svarUpe sarvatra yaza-kIrtine meLave che tathA ziSTa puruSo pAsethI bahumAnane prApta kare che. hetu-ravarUpa-anubaMdha zuddha tattvajJAna ja pAramArthika nizcaya - (tA.) prastuta vicAravimarzathI evuM sUcita thAya che ke hetuzuddha, svarUpazuddha ane anubaMdha zuddha 1. jJAnamakAraNabandhuH, jJAnaM mohaandhkaardinbndhuH| jJAnaM bhavasamudratAraNe bandhuraM yAnam / /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15/2-13 * nizcayasvarUpopadarzanam / 2349 sAkSAt tAdRzanizcayakAraNIbhUtavyavahAraH eva upacaritasadbhUtavyavahAraH paramparayA taddhetuzcopacaritA-pa 'sadbhUtavyavahAra iti bodhyam / etena "Nicchayado khalu mokkho tassa ya heU havei sbbhuudo| uvacariyA'sabbhUo so vi ya heU / muNeyavyo / / " (dra.sva.pra.342 uddhR.) iti dravyasvabhAvaprakAzavRttI uddhRteyaM gAthA vyAkhyAtA, nizcayapadasya ma hetu-svarUpAnubandhazuddhatattvajJAnaparatvAt, tasya sAkSAt kAraNaM sadbhUtopacaritaH paramparayA cA'sadbhUtopacarita iti bhaavniiym|| prakRte AdhyAtmikopanayastvevam - mokSamArge mahadaMzato rAgAdibhyaH pRthagbhUtaM samyag jJAnaM . pradhAnaM kintu satyAmapi zaktau svabhUmikocitAcArA'pAlane zAstrabodhaH zukapAThasamaH sampadyate / Na svasyA'pi svabodhaH zuSkatayA prtibhaaste| janAnAmapi tadIyajJAne pratyayo na syAt / zuSka- kA jJAnijIvane'haGkAra-pramAda-dambhAdidoSavRndapravezanamapi sulabhaM bhavet / AbhogapUrvam AcArA'pAlanataH tattvajJAna e ja nizcaya che tathA e ja mokSanuM mukhya kAraNa che. tema ja AvA nizcayano sAkSAta hetu banato hoya tevA vyavahArane upacarita sabhUta vyavahAra jANavo. tathA upacaritaasabhUta vyavahAra paraMparAe teno hetu jANavo. ja nathamAM mokSahetutA che (ttera) AnAthI dravyasvabhAvaprakAza graMthanI vyAkhyAmAM uddhata karelI eka gAthAnuM paNa spaSTIkaraNa thaI jAya che. tyAM jaNAvela che ke "nizcayathI mokSa thAya che. tenA hetune upacarita sabhUta kahevAya che. upacarita asabhUta che tene paNa hetu jANavo joIe." prastutamAM "nizcaya' zabda vAstavamAM hetu e -svarUpa-anubaMdha zuddha tattvajJAnanuM ja pratipAdana karavAmAM tatpara che. tathA sabhUta upacarita che te teno sAkSAt hetu che. tathA upacarita asabhUta che te teno paraMparAe hetu che. A rIte ahIM UMDANathI vA vibhAvanA karavI. jA jJAnane AcAramAM vaNIe dA AdhyAtmika upanaya :- samyagdaSTinuM jJAna mahad aMze rAgAdi vibhAvapariNAmothI chUTuM paDI cUkela che. tethI ja to rAgAdimAM tanmaya thayA vinA te rAgAdine jANe che. anaMtAnubaMdhI kaSAya gayA eTale 70 mAMthI 69 koTAkoTI sAgaropama jeTalA mohanIyanA vaLagADamAMthI (dabANamAMthI) jJAna mukta thayuM. tIvra rAgAdithI dabAyelo jJAnopayoga ghaNo haLavo thayo eTale ja jJAna samyagu thayuM. mokSamArgamAM AvA ja samyagu jJAnanI mukhyatA che. paraMtu zakti hovA chatAM svabhUmikAyogya AcAranuM pAlana karavAmAM na Ave to te zAstrabodha paNa popaTapATha jevo banI jAya che. potAne paNa potAnuM jJAna zuSka lAgavA mAMDe che. lokone paNa tenA jJAna uparano bharoso uThI jAya che. potAnA jIvanamAM ahaMkAra, pramAda ane daMbha vagere doSavRMdano praveza thatAM vAra lAgatI nathI. jANI joIne AcAra na pALavAthI potAnuM 1. nizcayataH khalu mokSaH tasya ca hetuH bhavati sdbhuutH| upacaritA'sadbhUtaH so'pi ca hetuH jnyaatvyH||
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 varSa 2350 0 mithyAjJAnapariNamanavimarza: 2 25/-rU. svacittamapi kaThoraM syAt / itthaJca vyavahArataH svakIyajJAnasya samyagjJAnatvena pratibhAse'pi mithyApa jJAnatvena pariNamanaM na durlabham / maivaM bhUyAditi svazaktimaniguhya paJcAcArapAlanaparAyaNIbhUya rA dravyAnuyogaparijJAnAya satataM yatanIyam / ma itthaJcopalabdhasuyaza-kIrtiH "akkhao nirujo nicco, kallANI mNglaa''lo| apuNabbhU sivaM of ThANaM, uvei apuNA''gamaM / / " (saM.ra.zA.5219) iti saMvegaraGgazAlAyAM jinacandrasUripradarzitarItyA zivAlayaM kacchati 191/-1rUA. iti zrIvardhamAnataponidhi-nyAyavizArada-svargasthagacchAdhipatizrImadvijayabhuvanabhAnusUrIzvaraziSyaratna padmamaNitIrthoddhAraka-pArthaprajJAlayatIrthapreraka-paMnyAsapravarazrIvizvakalyANavijayagaNivaraziSyakA muniyazovijayagaNiracitasya dravya-guNa-paryAyarAsAnusAriNo dravyAnuyogaparAmarzasya parAmarzakarNikA'bhidhAnAyAM svaracitavRttau paJcadazazAkhAyAM jJAnamAhAtmyanAmakaH paJcadazAdhikAraH / / 15 / / haiyuM paNa kaThora banatuM jAya che. Ama vyavahArathI potAnuM jJAna samyajJAnarUpe jaNAvA chatAM te jJAnane mithyAjJAnarUpe pariNamI jatAM vAra lAgatI nathI. AvuM na bane te mATe potAnI zaktine chUpAvyA vinA ApaNe paMcAcAranA pAlanamAM kaTibaddha banIne dravyAnuyoganI UMDI jANakArI meLavavA satata che prayatnazIla banavuM. che mokSagAmI mahAtmAnI mulAkAta che (tya.) A prakAre suMdara yaza-kIrti meLavIne AtmArthI sAdhaka '(1) akSaya, (2) nirogI, (3) sa nitya, (4) kalyANI, (5) maMgaladhAma, (6) apunarjanmA evo jIva jyAMthI saMsAramAM punarAgamana nathI tevA zivAlayane prApta kare che' - A pramANe saMvegaraMgazALAmAM zrIjinacandrasUrie darzAvela rIte siddhazilAmAM pahoMce che. (15/2-13) pUjyapAda vardhamAnataponidhi nyAyavizArada sva.gacchAdhipati zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pUjyavarya padmamaNitIrthoddhAraka pArzvaprajJAlayatIrthapreraka paMnyAsapravara zrIvizvakalyANavijayajI gaNivaranA ziSyANa muni yazovijaya gaNI dvArA svaracita dravyAnuyogaparAmarza' (dravya-guNa-paryAyarAsa anusArI) graMthanI "parAmarzakarNikA' nAmanI svaracita vRttinA karNikAsuvAsa" nAmanA gujarAtI vivaraNamAM jJAnamAhAbhya' nAmano paMdaramo adhikAra pUrNa thayo. * paMdaramI zAkhA samApta ... 1. akSayo nirujo nityaH kalyANI mngglaalyH| apUnarbhUH zivaM sthAnam upaiti apunarAgamam / /
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2351 ja zAkhA - 15 anapekSA che pra.1 nIcenA praznonA vistArathI javAba Apo. 1. unmArgagAmI tathA sAdhvAbhAsa jIvonI oLakha karAvo. tenI sevAnuM phaLa zuM ? 2. deDakAnA daSTAMtathI jJAnanuM mahattva zI rIte zAstrakAro batAve che ? 3. traNa bAbatamAM jinazAsananI vizeSatA ane jainetara darzananI khAmI jaNAvo. 4. gItArtha kevaLatulya che - zAstronA saMdarbha dvArA chaNAvaTa karo. 5. pAMca prakAranA kusAdhunuM svarUpa samajAvo. 6. traNa prakAranA zrotAno paricaya tathA te saMbaMdhI zAstranA saMdarbha jaNAvo. 7. bagalAnA daSTAMtathI bahirmukhI sAdhunuM svarUpa jaNAvo. 8. jJAnI ane ajJAnI banne mArgastha hoI zake kharA ? kaI rIte ? 9, vaiyAvaccanA prakAra tathA vizeSatA jaNAvo. pra.2 nIcenA praznonA saMkSepathI javAba Apo. 1. "akaraNaniyama vize samajAvo. 2. bhavasAgarathI tAravAmAM sahAyaka evA IcchAyoganuM svarUpa samajAvo. 3. "dravyAnuyoga e ja mokSasukhano AsvAda' - A vAkyamAM kevA prakArano upacAra che ? 4. jJAnanI traNa vizeSatA jaNAvo. 5. guNAnuvAda doSarUpe zI rIte pariName ? 6. dasa prakAranA jJAnanA nAma jaNAvo. 7. jheranA dRSTAMtathI jJAnI ane ajJAnI vacce taphAvata samajAvo. 8. jainetara darzana paNa jJAnane zI rIte pradhAna batAve che ? 9. konA jIvanamAM jJAna mukhya che ? 10. aikAMtika ane AtyaMtika kalyANa vacce taphAvata jaNAvo. pra.3 vAkya sAcuM che ke khoTuM ? khoTuM hoya to sudhArIne lakho. 1. samyapha prarUpaNA paNa sulabhabodhi banAvI zake. 2. svarUpatA naSTa jJAna saMskArasvarUpe hAjara hoI zake. 3. AlApa e ja saMlApa che. 4. kriyA dvArA thato karmano uccheda e anuccheda samAna ja che. 5. dazavaikAlika sUtra kahe che ke gItArthanA vacanathI haLAhaLa jherane paNa pIvuM. nirupakrama-karmano nAza bhogavaTA vinA thaI zake.
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTaka 2352 7. zrAvaka mATe kriyA-bhaktiyoga mukhya che. 8. naMdiSaNanuM jJAna apratipAtI hatuM. 9. "prathama jJAna pachI ahiMsA (= kriyA) A gacchAcAra prakIrNakanuM vacana che. 10. bhAvasAdhune samya darzana ke cAritra - bemAMthI ekano pakSa avazya hoya. pra.4 yogya joDANa karo. 1. zrAvaka (1) piMDavizuddhi 2. gItArtha (2) sparzajJAna 3. mUlaguNa (3) viparyAsa 4. koDha (4) kalyANakaMdalI (5) apratyAkhyAnAvaraNa 6. uttaraguNa (6) samyajJAna 7. mithyAjJAna (7) Alaya 8. SoDazaka (8) AtmapariNativALuM jJAna 9. aSTapravacanamAtA (9) kevalI 10. bAla zrotA (10) kobrA pra.5 khAlI jagyA pUro. 1. vaiyAvacca apratipAtI che - AvuM ----- mAM batAvela che. (puSpamAlA, piMDaniryukti, pravacanasAra) 2. jANavA chatAM vidhi na sAcave te ---- yogamAM Ave. (IcchA, zAstra, sAmarthya) 3. yogazatakamAM ---- jJAnanI vAta karAyela che. (AtmapariNativALuM, tattvasaMvedana, bhAvanA) 4. pApazramaNanI vAta ---- mAM Ave che. mahAbhArata, dazavaikAlika, uttarAdhyayana) 5. dorA sAthenI soya tulya sUtra sahitano jIva che - AvuM ----- mAM Ave che. (AvazyakasUtra, bRhatkalpa, caMdradhyaka prakIrNaka) 6. vidvAna sarvatra pUjAya che - AvuM ---- mAM Ave che. (cANakyazataka, vairAgyazataka, nItizAstra) 7. darzanamohanIya karmanI utkRSTa sthiti ---- koDAkoDI sAgaropama che. (30, 40, 70) 8. samyam ----- vALAne aizvarya karmanuM kAraNa bane nahi. (jJAna, kriyA, bhakti) 9. saMvignapAkSika ---- yogane mukhya banAve. (jJAna, kriyA, bhakti) c noMdha :- prastuta anuprekSAnA uttaro mATe juo - bhAga 7, pariziSTa - 17.
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Fii naM 4 4 4 8 s 16. lekhaka dvArA racita-saMpAdita-anuvAdita sAhitya sUci pustakanuM nAma bhASA/viSaya kiMmata rUA. nyAyAloka (saMskRta + gujarAtI) 170-00 bhASA rahasya (saMskRta + hindI) 160-00 syAdvAda rahasya (bhAga 1 thI 3) (saMskRta + hindI) 43pa-00 vAdamAlA (saMskRta + hindI) 120-00 SoDazaka (bhAga 1-2) (saMskRta + hindI) 200-00 adhyAtmopaniSat (bhAga 1-2) (saMskRta + gujarAtI) 190-00 kAtrizat kAtrizikA (bhAga 1 thI 8) (saMskRta + gujarAtI) 2000-00 FRAGRANCE OF SENTIMENTS ENGLISH 25-00 GLIMPSES OF SENTIMENTS ENGLISH 30-00 ABUNDANT JOY OF SENTIMENTS ENGLISH 25-00 WHAT IS SUPERIOR ? INTELLECT OR FAITH ? ENGLISH 10-00 92. LUST GETS DEFEATED, DEVOTION WINS... ENGLISH 10-00 WHAT IS SUPERIOR ? SADHANA OR UPASANA ? ENGLISH 10-00 14. | dvivarNa ratnamAlikA (saMskRta + gujarAtI) amUlya 15. | vAsanA hAre, upAsanA jIte (gujarAtI) amUlya buddhi hAre, zraddhA jIte (gujarAtI) amUlya 17. | sAdhanA caDhe ke upAsanA? (gujarAtI) amUlya 18. saMvedananI suvAsa (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya saMvedananI jhalaka (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya saMvedananI mastI (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya saMvedananI saragama (paramAtmabhakti gujarAtI) amUlya 22. saMyamInA kAnamAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya saMyamInA dilamAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) saMyamInA romeromamAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amulya saMyamInA sapanAmAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya 26. | saMyamInA vyavahAramAM (sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe) amUlya vidyutaprakAzanI sajIvatA aMge vicAraNA (gujarAtI) 10-00 vidyutaprakAza : sajIva yA nirjIva ? (hindI), 20-0 0 yazovijaya chatrIzI (abhinava prabhustuti) amUlya | prabhu vIra kI aMtima dezanA (uttarAdhyayanasUtra sUkti cayana) niHzulka 31. | saMvevana e suvAsa ( 2i) | saMvedana kI mastI (pu bhakTri ) 33. | saMvedana kI jhalaka (Amu mahi) 34. | saMvedana kI saragama (prabhu bhakti evaM adhyAtmasAdhanA) 200-00 35. | zrAvaka dinacaryA (gujarAtI) amUlya 36. |dravya-guNa-paryAyano rAsa + dravyAnuyogaparAmarza (bhAga - 1 thI 7) (saMskRta + gujarAtI) 5000-00 (37. | dravya-guNa-paryAyano rAsa + adhyAtma anuyoga (bhAga-1-2), (saMskRta + gujarAtI) 1000-00 noMdhaH adhyayanazIlapUsAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone tathA jJAnabhaMDAronebheTa rUpe maLezakaze. prApti sthAna :- divya darzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA, ji. amadAvAda. pIna-387810. 23. amUlya 24.] 25.
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ * "dravya-guNa-paryAyano rAsa' - bhAga 1 thI 7 nI pRSThabhUci ) a bhAga DhALa/zAkhA (1) 1 + 2 .... 1-24 2 1. dravyAnuyoga mAhAsya ... 1-86 2. dravya-guNa-paryAya bhedasiddhi ......................................... 87-242 (2) 3 + 4 + pa ....................................... 243-6 74 3. dravya-guNa-paryAya abhedasiddhi .............. .... 243-358 4. dravya-guNa-paryAya bhedAbhedasiddhi + saptabhaMgI sthApana ..... 3pa9-562 5. naya-pramANasApekSa bhedabhedasiddhi + dravyArthikanayanirUpaNa ............ pa63-674 | (3) 9 + 7 + 8 ..... ............... 675-1104 6. digaMbarasaMmata nayanuM nirUpaNa .............. ...... 675-814 7. upanaya parAmarza ............ ...... 815-904 8. AdhyAtmikanaya nirUpaNa + devasenamata samIkSA . .... 905-1104 | (4) 9 + 10 ..... ****. 1105-1646 9. utpAdAdi vicAra ........... .... 1105-1384 10. dravyabheda nirUpaNa ............... .... 1385-1646 11 + 12 ... 1647-1960 11. guNa + sAmAnyasvabhAva nirUpaNa . ..... 1647-1844 12. vizeSasvabhAva nirUpaNa ....................... ... 1845-1960 13 + 14 + 15 ................ .... 1961-2 352 13. svabhAvamAM nayayojanA ... 1961-2110 14. vyaMjanaparyAya-arthaparyAya nirUpaNa 2111-2244 15. jJAna mAhAbhya ... .... 2245-2352 - 16 + 17........................... ..... 2353- 2834 16. dravyAnuyogaparijJAna prAdhAnya .......... ..... 23pa3-2584 17. guruparaMparA prazasti ...... 2585-2629 * 1 thI 18 pariziSTa 2630-2834 (* saMpUrNa 4) noMdha :- 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' - A pustakanA kula sAta bhAganA prakAzana sAthe ja 'dravya-guNa-paryAyano rAsa + adhyAtma anuyoga' bhAga 1-2 paNa prakAzita thayela che. te banne bhAgamAM rAsa+Tabo+parAmarza+zlokArtha+AdhyAtmika upanaya+pAThAMtarAdinI TippaNI + dareka zAkhAno TUMkasAra samAviSTa che.
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinapatiprathitA'khilavAGmayI, gnndhraa''nnmnnddpnrtkii| gurumukhAmbujakhelanahaMsikA, vijayate jagati shrutdevtaa|| AGSOMEOSED SARALAM SOKIPES R shtk 4442 RADIO enamaH zrutaadhiSThAyikA mA sarasvatI
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjinAgamapraNAlikAviparItapadArthaprajJApanopalabdhau tu madhyasthatayA hitabuddhayA nirbhIkatayA ca tatsamAlocanamapi arhti| (flfma-pR.2208) / / zrIjinAgamanI pavitra praNAlikAthI viruddha padArtha prarUpaNA bhaNavA-jovA maLe to macasthatAthI, hitabuddhithI ane nirbhayatAthI tenI samAlocanA karavI paNa jarUrI che. (karNikA suvAsa)
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaya paryAya guNa
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ at prakAzaka : zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha, ila ramavAnuM paripUrNavn rNa paribaLA paramane pAmavA jaNa paryAya MULTY GRAPHICS 127*97372 732 947/ ISBN - 978-81-825532-5-2/