________________
प्रबन्धनकाल ]
[ प्रभावना भव्वाणं पयासदे विमलं । अप्पाणं पि पयासदि णाणेण पहावणा तस्स ।। ( कार्तिके. ४२२ ) ।
प्रबन्धनकाल - वक्कमणावक्कमणकालाणं समासो पबंधणकालो णाम । ( धव. पु. १४ पु. ४८० ) ; प्रबध्नन्ति एकत्वं गच्छन्ति अस्मिन्निति प्रबन्धनः, प्रबन्धनश्चासौ कालश्च प्रबन्धनकाल: । ( धव. पु. १४, पृ. ४८५) ।
८.
वक्रमाण ( उत्पत्ति) और अवक्रमण कालों के योग को प्रबन्धनकाल कहते हैं ।
सम्यग्दर्शन- ज्ञान चारित्ररत्नत्रय प्रभावादात्मनः प्रकाशनमथवा ज्ञान-तपः पूजासु ज्ञान - दिनकरकिरणैः परसमय-खद्योता [ तो ] द्योतावरणकरणं च, महोपवासादिलक्षणेन देवेन्द्र विष्टरप्रकंपनसमर्थेन सत्तपसा स्वसमयप्रकटनं च महापूजा - महादानादिभिर्धर्मप्रकाशनं च प्रभावना । (चा. सा. पृ. ३) । ६. निरस्तदोषे जिननाथशासने प्रभावनां यो विदधाति भक्तितः ।
प्रबोध - प्रबोधः तस्मात् ( स्वापात् ) उत्थितचित्तदशा । ( सिद्धिवि. वृ. १ - २३, पृ. १०० ) ।
सोते से उठने पर जो चित्त की अवस्था होती है उसे तपोदया- ज्ञान महोत्सवादिभिः प्रभावकोऽसौ गदितः
सुदर्शनः ॥ ( श्रमित था. ३-८८ ) । १०. निश्चयेन ( धव. पु. पुनस्तस्यैव व्यवहारप्रभावनागुणस्य बलेन मिथ्यात्व - विषय - कषायप्रभृतिसमस्त विभावपरिणामरूपपरसमयानां प्रभावं हत्वा शुद्धोपयोगलक्षणस्वसंवेदनज्ञानेन विशुद्धज्ञान- दर्शनस्वभावनिजशुद्धात्मनः प्रकाशनमनुभवनमेव प्रभावना । (बृ. द्रव्यसं. ४१ ) । ११. त्रिरत्नैरात्मनः सम्यग्भावनं स्यात् प्रभावनम् । सद्धर्मस्य प्रकाशो वा सम्यग्ज्ञानादिभिर्गुणैः ॥ ( प्राचा. सा. ३-६६ ) । १२. प्रभाव्यते मार्गोऽभव वाद- पूजा-दान- व्याख्यान - मंत्र-तंत्रादिभिः सम्यगुपदेर्शमिथ्यादृष्टिरोधं कृत्वार्हत्प्रणीतशासनोद्योतनम् । ( मूला. वृ. ५-४ ) । १३ प्रभावना च स्वतीर्थोनतिहेतुचेष्टासु प्रवर्तनम् । (उत्तरा ने. वृ. २८, ३१) । १४. प्रभवति जैनेन्द्रशासनम्, तस्य प्रभवतः प्रयोजकत्वं प्रभावना । (योगशा. स्वो विव. २-१६) । १५. मिथ्या - तमस्त्वपाकृत्य सद्धर्मोद्योतनं परम् । क्रियते शक्तितो वाढं सैषा प्रभावना मता ।। ( rai. वाम. ४१७ ) । १६. सम्यग्दर्शन - ज्ञानचारित्र- तपोभिरात्मप्रकाशनं जिनशासनोद्योतकरणं वा प्रभावना । (त. वृत्ति श्रुत. ६-२४) । १७. सम्यग्दर्शन - ज्ञान चारित्र- तपोभिः श्रात्मप्रकाशनं सुतपसा स्वसमय प्रकटनं महापूजा - महादानादिभिः धर्म प्रकाशनं च जिनशासनोद्योतकरणं सम्यक्त्वस्य प्रभावना । ( कार्तिके. टी. ३२६) ।
१ धर्मकथा से - तिरेसठ शलाकापुरुषों के चरित्र अथवा पुण्य-पाप के स्वरूप के कथन से, निर्दोष श्रांतापन श्रादि बाह्ययोगों से तथा प्राणिदया के द्वारा धर्मको प्रकाश में लाना है; इसे प्रभावना कहा जाता है। यह सम्यग्दर्शन का एक (भ्राठवां ) श्रंग है । २ संसार में फैले हुए अज्ञानान्धकार के प्रसार
७६६, जैन-लक्षणावली
प्रबोध कहा जाता है ।
प्रभा - शरीरान्निर्गतरश्मिकला प्रभा । १४, पृ. ३२७) ।
शरीर से निकलती हुई किरणकला का नाम प्रभा है ।
प्रभाव - १. शापानुग्रहलक्षणः प्रभावः । शापोऽनिष्टापादनम्, अनुग्रहः इष्टप्रतिपादनम्, तल्लक्षणः प्रवृद्धो भावः प्रभाव इत्याख्यायते । (त. वा. ४, २०, २) । २. शापानुग्रहलक्षणः प्रभावः । (त. इलो. ४-२० ) । ३. प्रभावो निग्रहानुग्रहसामर्थ्यम् । (ष. बि. मु. वृ. ७-८, पृ. ८७ त. वृत्ति श्रुत ४-२०) ।
१ शाप और अनुग्रह — अनिष्ट और इष्ट के प्रति पादन - रूप प्रबुद्ध भाव का नाम प्रभाव है । ३ निग्रह और अनुग्रह की शक्ति को प्रभाव कहा जाता है।
प्रभावना --१. धम्मकहाकहणेण य बाहिरजोगेहिं चावि णवज्जेहिं । धम्मो पहाविदव्वो जीवेसु दयाणुकंपाए ।। ( मूला. ५ - ६७ ) । २. अज्ञानतिमिरव्याप्तिमपाकृत्य यथायथम् । जिनशासनमाहात्म्यप्रकाशः स्यात् प्रभावना || ( रत्नक. १-१८ ) । ३. सम्यग् - दर्शन - ज्ञान चारित्ररत्नत्रयप्रभावेनात्मनः प्रकाशनं प्रभावनम् । (तं. वा. ६, २४, ९) । ४ प्रभावना धर्मकथादिभिस्तीर्थख्यापना। (बशवं. नि. हरि. वृ. १८२, पृ. १०३ . बि. मु. वृ. २- ११; धर्मसं. मान. १, पृ. २० ) । ५ प्रभावनं माहात्म्य प्रकाशनं रत्नत्रयस्य तद्वतां वा । (भ. प्रा. विजयो. व मूला. टी. ४५ ) । ६. आत्मा प्रभावनीयो रत्नत्रयतेजसा सततमेव । दान-पोजिनपूजा - विद्यातिशयश्च जिनधर्मः ॥ ( पु. सि. ३० ) । ७. जो दसभेयं धम्मं
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org