________________
शुक्र
१०६१, जैन-लक्षणावली
[शुक्लवर्णनामकर्म पृ. ८२) । ४. शीलवतरक्षायां काय-मनोवचनवृत्ति- मनसोऽत्यन्तस्थिरता योगनिरोधश्चेति । (समवा. रनवद्या । वेद्यो मार्गोधुक्तः स सुद्धशीलबतेष्वनति- वृ. ४)। १०. निष्क्रिय करणातीतं ध्यान-धारणचारः ।। (ह. पु. ४३-१३४) । ५. सच्चारित्रवि- वजितम् । अन्तर्मुखं च यच्चित्त तच्छुक्लमिति पठकल्पेषु व्रतशोलेष्वशेषतः। निरवद्यानुवृत्तिर्यांनति- यते ।। (ज्ञाना. ४, पृ. ४३१)। ११. निष्क्रिय करचारः स तेषु वै ।। (त. श्लो. ६-२४)। ६. अहिंसा- णातीतं ध्यान-ध्येयविवजितम् । अन्तर्मुखं च यद दिषु व्रतेषु तत्परिपालनार्थेषु च क्रोधवर्जनादिषु ध्यानं तच्छुक्लं योगिनो विदुः ॥ (नि. सा. वृ. ८६ शीलेषु निरवद्या वृत्तिः कायवाङ्मनसा व्रतशीलेष्व- उद्.)। १२. कषायरजसः क्षयादुपशमाद्वा प्रतिसमयनतिचारः। (चा. सा. पृ. २५)। ७. अहिंसादिषु माविर्भवद्भिर्यथोत्तरं शुचिभिः संयमविकल्पलक्षणव्रतेषु तत्परिपालनार्थ च क्रोधादिवर्जनलक्षणेषु शी- र्गुणः सम्बध्यमानत्वाच्छुक्लमिति व्यपदिश्यते । (भ. लेषु अनवद्या वृत्तिः शील व्रतेष्वन तिचारः। (त. प्रा. मूला. १६६६)। १३. मलरहितात्मपरिणामोवृत्ति श्रुत. ६-२४)।
द्भवं शुक्लम् । (भावप्रा. ७८) । १अहिंसा प्रादि व्रतों और उनके संरक्षण के कार- १ जिस ध्यान में पवित्रता गण का संयोग है उसे णभूत क्रोधकषाय प्रादि के परित्याग प्रादि रूप शुक्लध्यान कहा जाता है। ३ संक्लेश रहित परि. शोलों के विषय में जो निदोष प्रवृत्ति की जाती है णाम को शुक्लध्यान कहा जाता है। अथवा जो उसे शील-व्रतेष्वनतिचार कहा जाता है। यह तीर्थ- आठ प्रकार के कर्मरूप रज (धूलि) को शुद्ध कर प्रकृति के बन्ध के कारणों के अन्तर्गत है। करता है उसे शुक्लध्यान कहा जाता है। शुक्र-शुक्रं रेतो मज्जासंभवम् । (योगशा. स्वो. शुक्ललेश्या-१. ण कुणेई पक्खवायं ण वि य विव. ४-७२)।
णिदाणं समो य सम्वेसु । णत्थि य राम्रो दोसो हो मज्जा से जो वीर्य नामक धातु बनती है उसे शुक्र वि हु सुक्कलेस्सस्स ॥ (प्रा. पंचसं. १-१५२; धव. कहा जाता है।
पु. १, पृ. ३६ ० उद्.; धव. पु. १६, पृ. ४२ उद्.; शुक्लध्यान ---१. शुचिगुणयोगाच्छुक्लम् । (स. गो. जी. ५१७) । २. वैर-राग-मोहविरह-रिपुदोषासि. ६-२८; त. इलो. ६-२८) । २. शचिगुणयो- ग्रहण-निदानवर्जन - सर्वसावद्यकार्यारम्भौदासीन्य-श्रेगाच्छुक्लम् । यथा मलद्रव्यापायात् शुचिगुणयोगा. योमार्गानुष्ठानादि शुक्ललेश्यालठाणम् । (त. वा. ४. च्छुक्लं वस्त्रं तथा तद्गुणसाधावात्मपरिणामस्व- २२, १०) । ३. कसायाणु भागफद्दयाणमुदय मागदारूपमपि शुक्लमिति निरुच्यते । (त. वा. ६, २८, णं जहण्णफयप्पहुडि जाव उक्कस्सफद्दया त्ति ठइ४)। ३. सुक्कं असंकिलिट्रपरिणाम अविहं वा दाणं छब्भागविहत्ताणं पढमभागो मदतमो, तदुकम्मरयं सोधति, तम्हा सुक्कं । (दशवे. च. पृ. दएण जादकसानो सुक्कलेस्सा णाम । (धव. पु. ७, २९)। ४. शोधयत्यष्टप्रकारं कर्ममलं शुचं वा पृ. १०४); अहिंसाइसु कज्जेसु तिब्वुज्जम सुक्कक्लमयतीति शुक्लम् । (ध्यानश. हरि. वृ. ५; लेस्सा कुणइ ।। (धव. पु. १६, पृ. ४६२)। ४. निस्थानां. अभय. वृ. २४७) । ५. शुक्लं शुचित्वसम्ब- निदानोऽनहंकारः पक्षपातोज्झितोऽशठः । राग-द्वेषन्धाच्छौचं दोषाद्यपोढता। (ह. पू. ५६-५३)। पराचीन: शुक्ल लेश्य: स्थिराशयः।। (पंचसं. अमित. ६. कषायमलविश्लेषाच्छक्लशब्दाभिधेयताम् । उपे- १-२८१)। ५. सर्वत्रापि शमोपेत त्यक्तमाया-नियिवदिदं ध्यानं सान्तभैद निबोध मे ।। (म. पु. २१, दानकः। राग-द्वेषव्यपेतात्मा स्यात प्राणी शुक्लले१६६)। ७. शुचिगुणयोगाच्छुक्लं कषाय-रजसः श्यया ॥ (भ. पा. मूला. १६०८ उद्.) । क्षयादुपशमाद्वा । माणिक्य शिखावदिदं (ज्ञाना. 'वै- १ पक्षपात न करना, निदान न करना--पागामी डर्यमणि शिखा इव') सुनिर्मलं नि:प्रकम्पं च ॥ काल में भोग की आकांक्षा न करना, समस्त (तत्त्वानु. २२२; ज्ञाना. पृ. ४३१)। ८. जत्थ प्राणियों में समता का भाव रखना तथा राग-द्वेष गुणा सुविसुद्धा उवसम खमणं च जत्थ कम्माणं। व मोह से रहित होना; ये शुक्ललेश्या के लक्षण लेस्सा वि जत्थ सुक्का तं सुक्क भण्णदे ज्झाणं ॥ हैं। (कातिके. ४८३)। ६. शुक्ल पूर्वगतश्रुतावलम्बनेन शुक्लवर्णनामकर्म- एवं सेसवण्णाणं पि अत्थो
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org