________________
संरक्षणानन्द ]
११३१,
मणिट्ठ । सव्वाभिसं कणपरोवघायकलुसाउलं चित्तं ॥ (ध्यानश. २२) । २. सारक्खणानुबंधी णाम जो प्रत्थसरीरादीनं सारक्खणानिमित्तं णिच्चमेव ग्राहम्हिएसु कारणेसु पवत्तइ अचोरं चोरमिति काऊण घाएइ । ( दशवे. चू. पू. ३१) । ३. स्वपरिग्रहभेदे तु चेतना चेतनात्मनि । संरक्षणाभिधानं तु स्व-स्वामित्वाभि चिन्तनम् ।। (ह. पु. ५६ - २५ ) । ४. भवेत्संरक्षणानन्दः स्मृतिरर्थार्जनादिषु ।। ( म. पु. २१-५१) । ५. संरक्षण: सर्वोपायैः परित्राणे विषयसाधनधनस्यानुबन्धो यत्र तत्संरक्षणानुबन्धि । स्थानां. अभय. वृ. २४७ ) ।
१ शब्दादिक विषयों के साधनभूत धन के संरक्षण में संलग्न चित्त होकर जो सबके प्रति शंकित रहने से उनके घात में व्याकुल रहता है, इसे चतुर्थ (विषयसंरक्षणानन्दी) रौद्रध्यान कहते हैं । २ धन और शरीर श्रादि के संरक्षण के निमित्त जो सदा ही अधार्मिक कारणों में प्रवर्तता है तथा जो चोर नहीं है उसका भी चोर समझकर घात कर डालता है, यह संरक्षणानुबन्धी रौद्रध्यान का लक्षण है । ३ चेतन-अचेतन रूप अपने परिग्रहविशेष में जो 'यह मेरा है और मैं इसका स्वामी हूँ' इस प्रकार से स्व-स्वामित्व का चिन्तन किया जाता है उसे संरक्षण नाम का चौथा रौद्रध्यान माना गया है । संरक्षणानुबन्धी- देखो संरक्षणानन्द । संरम्भ- १. संरम्भो संकप्पो XX X 1 (भ. प्रा. ८१२; व्यव. भा. पी. १-४६ ) । २. प्राणव्यपरोपणादिषु प्रमादवतः प्रयत्नावेशः संरंभ: । (स. सि. ६-८; चा. सा. पृ. ३६; श्रन. घ. स्वो टी. ४-२७) । ३. संरम्भ: संकल्प: XXX। (त. भा. ६-६ उद्.) । ४. प्रयत्नावेश: संरम्भः । प्राणव्यपरोपणादिषु प्रमादवतः प्रयत्नावेश: संरम्भः इत्युच्यते । (त. वा. ६, ८, २ ) । ५. प्राणातिपातादिसंकल्पः संरंभः । ( त. भा. हरि वृ. ६-९) । ६. प्रमादवतः प्रयत्नावेशः प्राणव्यपरोपणादिषु संरम्भः । (त. श्लो. ६-८ ) । ७. प्राणातिपातादिसंकल्पावेशः संरम्भः । ( त. भा. सिद्ध वृ. ६-९)। ८. प्राणव्यपरोपणादो प्रमादवतः प्रयत्नः संरम्भः । (भ. श्री. विजयो. ८११) । ६. संरम्भो हिंसनोक्तत्वं x x x । ( श्राचा. सा. ५-१३) । १०. प्रागातिपातं करोमीति यः संकल्पोऽध्यवसायः स सं
Jain Education International
जैन - लक्षणावली
[ संवर
रम्भः । ( व्यव. भा. मलय. वृ. १ - ४६ ) । ११. प्रमादवतो जीवस्य प्राणव्यपरोपणादिषु प्रयत्नावेशः संरंभः । (त. वृत्ति श्रुत. ६ - ८ ) ।
१ हिंसा श्रादि के करने का जो संकल्प किया जाता है उसका नाम संरम्भ है । २ प्रमाद से युक्त होकर प्राणव्यपरोपण श्रादि में जो प्रयत्न किया जाता है, उसे संरम्भ कहा जाता है ।
संलेखना - देखो सल्लेखना । १. संलिख्यते शरीरकषायादि यया तपः क्रियया सा संलेखना | ( पंचव. स्व. वृ. २) । २. संलिख्यतेऽनया शरीरकषायादीति संलेखना तपोविशेषलक्षणा । (श्रा. प्र. टी. ३७८ ) । ३. संलिख्यते तनूक्रियते शरीरं कषायश्चानयेति संलेखना । (योगशा. स्वो विव. ३, १५३) ।
१ जिस तपश्चरण के द्वारा शरीर व कषाय श्रादि को कृश किया जाता है उसे संलेखना कहते हैं । यह सल्लेखना का पर्याय शब्द है ।
संवत्सर- १. ते ( श्रयने) द्वे संवत्सरः । ( त. भा. ४-१५) । २. दो प्रयणे संवच्छरे । ( भगवती ६, ७, ४, पृ. ८२५ ) । ३. दो श्रयणाई संवच्छरे । ( अनुयो. सू. १३७, पृ. १७६ ) । ४. दो अयणा संवच्छ रे । ( जम्बूद्वी १८-८९ ) । ५. संवच्छरो उ वारसमासो पक्खा य ते चउव्वीसं । ( ज्योतिष्क. ३१) । ६. द्वेऽयने संवत्सरम् । (त. वा. ३,३८, ८ ) । ७. संवत्सरो द्वादशमासात्मक: । ( श्राव. नि. हरि. वृ. ६६३, पृ. २५७ ) । ८. द्वादशमासाः संवत्सरम् । ( श्राव. भा. हरि वृ. १६८, पृ. ४६५; सूर्यप्र. मलय. वृ. ५७, पृ. १६९; श्राव. मलय. वू. ६६६, पृ. ३४१ )। ६. श्रयणेहि वेहि संवच्छरो । ( धव. पु. १३, पृ. ३०० ) । १०. प्रयनद्वयं संवत्सरः । ( त. भा. सिद्ध. वू. ४ - १५ ) । ११. बिहि प्रयणिहिं संवच्छरु बुच्चइ । (म. पु. पुष्प. २-५, पृ. २३) । १२. श्रयनद्वयेन संवत्सरः । (नि. सा. वृ. ३१) । १३. संवत्सरो द्वादशमासात्मकः । ( श्राव. नि. मलय. वृ. ६६६, पृ. ३४१ ) 1
१ दो प्रयनों (६+६ - १२ मास) का एक संवत्सर होता है ।
संवर - १. जस्स जदा खलु पुण्णं जोगे पावं च णत्थि विरदस्स । संवरणं तस्स तदा सुहासुहरुदस्स कम्मस्स || (पंचा. का. १४३ ) । २. श्रास्रवनिरोधः
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org