________________
संवित्ति] ११३४, जैन-लक्षणावली
[संवेग प्रा. विजयो. ३५)। ३. संविग्गो रागाद्वा द्वेषाद्वा जातं पङ्कजमित्यादि। (कार्तिके. टी. ३९८)। सूत्रार्थमन्यथोपदिशतो मम मिथ्यादृष्टे: सतोऽनन्त- १ लोक में कल्पना से जो वचन व्यवहार में प्राता कालं संसारे परिभ्रमणं भविष्यतीति भयमापन्नः । है उसे संवृतिसत्य कहते हैं। जैसे-कमल को (भ. प्रा. भूला. ३५)।
उत्पत्ति में पृथिवी आदि अनेक कारणों के होने १ जो मोक्षसुख की अभिलाषा करता है उसे पर भी वह चूंकि कीचड़ में उत्पन्न होता है, इससंविग्न कहा जाता है।
लिए उसे पङ्कज कहना, इत्यादि । ३ जिस वचन संवित्ति-लक्खणदो णियलक्खं प्रणहवमाणस्स का शरीर अनेक कारण रूप सामग्री से किया गया जं हवे सोक्खं । सा संवित्ती भणिया सयलवियप्पाण है। फिर भी वाचकता का एक देश विद्यमान होने णिद्दहणा ।। (द्रव्यस्व. प्र. नयच. ३५१)। से जो वचन कहा जाता है उसे संवृतिसत्य जानना लक्षण के प्राश्रय से अपने लक्ष्य का अनुभव करते चाहिए। जैसे-भेरी का शब्द, यद्यपि भेरी के हुए जो सुख होता है उसे संवित्ति कहा गया है। शब्द में भेरी के अतिरिक्त पुरुष व दण्ड आदि यह संवित्ति समस्त विकल्पों को नष्ट करने वाली अनेक कारण हैं, फिर भी भेरी की प्रधानता से
भेरी का शब्द कहा जाता है। संवत (योनि)-१. सम्यग्वतः संवतः, संवत संवेग-१. संसारदःखान्नित्यभीरता संवेगः । (स इति दुरुपलक्ष्यप्रदेश उच्यते । (स. सि. २-३२)। सि. ६-२४)। २. संवेगो नाम संसारभीरुत्वमा२. संवृतो दुरुपलक्षः। सम्यग्वृतः संवृत इति दुरु- रम्भ-परिग्रहेषु दोषदर्शनादरतिः धर्म बहुमानो पक्ष: प्रदेश उच्यते । (त. वा. २, ३२, ३)। धार्मिकेषु च । (त. भा. ७-७) । ३. सिद्धी य देव३. सम्यग्वृतः संवृतो दुरुपलक्ष्यप्रदेशः । (मूला. ७. लोगो सुकुलुप्पत्ती य होइ संवेगो। (दशवं. नि. १२-५८) । ४. सम्यक्प्रकारेण वृतः प्रदेशः संवृतः, २०३)। ४. संसाराद् भीरुता संवेगः । (त. वा. १, दुरुपलक्ष्य इत्यर्थः । (त. वृत्ति श्रुत. २-३२)। २, ३०); संसारदुःखान्नित्यभीरता संवेगः । शारीरं १ जो जन्मस्थान रूप प्रदेश भले प्रकार ढका हा मानसं च बहविकल्पप्रियविप्रयोगाप्रियसंयोगेप्सिताहोता है व जिसका देखा जाना कठिन होता है उसे लाभादिजनितं संसारदुःखं यदतिकष्टं ततो नित्यसंवतयोनि कहते हैं।
भीरता संवेगः । (त. वा. ६, २४, ५)। ५. संवेगः संवृतबकुश--प्रच्छन्नकारी संवृतबकुशः । (त. संसारभीरुत्वादिलक्षणः । (त. भा. हरि. वृ. ७-७)। भा. सिद्ध. वृ. ६-४६)।
६. संवेगो मोक्षाभिलाषः। (दशवै. नि. हरि. व. गुप्तरूप से कार्य किया करता है उसे ५७; श्रा. प्र. टी. ५३)। ७. हरिसो संतो संवेगो संवृतबकुश कहते हैं।
णाम । (धव. पु. ८, पृ. ८६)। ८. संवेग: परमा संवृतिसत्य-१. यल्लोके संवृत्यानीतं (चा. सा. प्रीतिर्धम धर्मफलेषु च । (म. पु. १०-१५७) । 'गीत') वचस्तत्संवृतिसत्यम् । यथा पृथिव्याद्यनेक- ६. जन्म-जरामरणभयमानसशारीरदुःखसंभारात् । कारणत्वेऽपि सति प? जातं पङ्कजम् इत्यादि। संसाराद्भीरुत्वं संवेगो विषयतृट्छेदी ॥ (ह. पु. (त. वा. १, २०, १२) । २. यल्लोके संवृत्याश्रितं ३४-१३६)। १०. द्रव्य-क्षेत्र-काल-भव-भावपरिवचस्तत्संवृतिसत्यम् । यथा पृथिव्याद्यनेककार- वर्तनरूपात् संसाराद्भीरुता संवेग: । (त. श्लो. १-२, णत्वेऽपि सति पङ्क जातं पङ्कजमित्यादि । (धव. पृ.८६); संसाराद्भीरुताभीक्ष्णं संवेगः सद्धियां मतः । पु. १, पृ. ११८)। ३. सामग्रीकृतकायस्य वाचक- (त. श्लो.६, २४, ७)। ११. संवेजनं संवेगो भीतित्वैकदेशतः । वचः संवृतिसत्यं स्यात् भेरीशब्दादिकं विचलनं वा संसारदुःखाज्जाति-जरा-मरणस्वभावात् यथा ॥ (ह. पु. १०-१०२)। ४. या सा सर्वानुमत्या वाक् ख्याता संवृतिसत्यवाक् । कारणान्तर- नित्याशुचित्वादिचिन्तनाच्च सांसारिक सुखेष्वनभिजत्वेऽपि पंकजमिति वाग्यथा ॥ (प्राचा. सा. लाषस्तत्प्रवणपरिणामाद विचलनं संवेगः। (त.भा. ५-३२)। ५. यल्लोकसंवृत्यागतं वचस्तत्संवृति-' सिद्ध. वृ. ६-२३)। १२. शारीर-मानसागन्तुवेदनासत्यम् । यथा पृथिव्याद्यनेककारणत्वेऽपि सति पङ्क प्रभवाद् भवात् । स्वप्नेन्द्रजालसंकल्पाद्भीतिः संवेग
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org