________________
सत्यमनोयोग] १०८४, जन-लक्षणावली
[सत्यवचनयोग वचन की प्ररूपणा की जाती है उसे सत्यप्रवादपूर्व सत्यमुत्सृज्यान्याहितं वचः । सत्यं तत्त्वान्यथोक्तं च कहा जाता है। ४ सत्य का अर्थ संयम या वचनं सत्य मत्तमम ॥ (प्राचा. सा. १-१७); कृतं सत्यवचन है । जिस श्रुत में उस सत्य का सत्यमसत्यं वा वचः प्राणिहितेहितम् । येन सन्मानभेदों और प्रतिपक्ष के साथ वर्णन किया जाता है विश्वास-यशांसि लभते नरः ॥ (प्राचा. सा. ५, वह सत्यप्रवाद कहलाता है। उसकी पदसंख्या एक २३) । ६. अनृताद्विरतिः सत्यव्रतं जगति पूजितम् । करोड़ छह (१००००००६) है।
अनतं त्वभिधानं स्याद् रागाद्यावेशतोऽसतः ।। (अन. सत्यमनोयोग-१. सब्भावो सच्चमणो जो जोगो ध. ४-३७) । १०. अथ मृषापरित्यागलक्षणं व्रतसो दु सच्चमणजोगो। (प्रा. पंचसं. १-८६; धव. मुच्यते । सर्वतस्तन्मुनीनां स्याद् xxx ॥ पु. १, पृ. २८१ उद्.)। २ सत्यमवितथममोघमित्य. (लाटीसं. ६-१)। नर्थान्तरम् । सत्ये मनः सत्यमनः, तेन योगः सत्य- १जो साधु सदा राग, द्वेष और मोह के प्राश्रय से मनोयोगः । xxx सत्यवचन निबन्धनः मनसा होने वाले असत्य भाषणरूप परिणाम का त्याग योगः सत्यमनोयोगः। (धव. पु. १, पृ. पु. २८०, करता है उसके द्वितीय सत्यमहावत होता है। २८१)। ३. सम्भावमणो सच्चो जो जोगो तेण २ राग-द्वेष प्रादि के वश असत्य वचन का परिसच्चमणजोगो। (गो. जी. २१८)। ४. सत्यमनः त्याग करना, अन्य को सन्तप्त करने वाला सत्य सत्यार्थज्ञानजननशक्तिरूपं भावमनः, तेन जनितो यो वचन भी न बोलना, सूत्र व अर्थ विषयक अन्यथा योगः प्रयत्नविशेषः स सत्यमनोयोगः। (गो. जी. कथन न करना तथा अन्यथा वचन (अपरमार्थभूत) म. प्र. व जी. प्र. २१८)।
को छोड़ देना; यह सत्यमहाबत का लक्षण १ समीचीन पदार्थ को विषय करने वाला मन है।३ करने, कराने व इनरूप तीन प्रकार के सत्यमन कहलाता है, उससे जो योग--प्रात्मप्रदेशों मषावाद (असत्य वचन) का मन, वचन और काय में परिस्पन्दन-होता है उसे सत्यमनोयोग कहते से परित्याग करना, इसे सत्यमहाव्रत कहा जाता हैं। ४ सत्य पदार्थविषयक ज्ञान उत्पन्न करने है। वाली शाक्ति का नाम भावमन है, उसके प्राधय सत्य-मोषमनोयोग--१.xxx जाणु भयं सच्चसे जो योग--प्रयत्नविशेष-होता है उसे सत्य- मोसं ति । (प्रा. पंचसं. १-८९; धव. पु. १, पृ. मनोयोग कहा जाता है।
२८१ उद्.गो. जी. २१८)। २. तदुभय-(सत्य-मोषसत्यमहावत-१. रागेण व दोसेण व मोहेण व मनो-) योगात्सत्य-मोषमनोयोगः । xxx उभमोसभासपरिणामं । जो पजहदि साह सया विदिय- यात्मकवचननिबन्धनमनसा . योग. सत्यमोष-मनोवयं होइ तस्सेव ॥ (नि. सा. ५७) । २. रागादीहिं योगः । (धव. पु. १, पृ २८०-२८१) ।
२सत्य और मषा इन दोनों के निमित्त से जो योग विकणे अयधावयणुज्झणं सच्चं ।। (मला. १-६)। होता है उसे सत्य-मोषमनोयोग कहते हैं। ३. मुसावादं तिविहं तिविहेणं णेव बूया ण भासए। सत्यवचनयोग-१. दसविहसच्चे वयणे जो जोगो वितियं सोमव्वलक्खणं। (ऋषिभासित. १, पृ. १)। सो दु सच्चवचिजोगो। (प्रा. पंचसं. १-९१; धव. ४. मुसावायाप्रो वेरमणं । (समवा. ५)। ५. यद्रा- पु. १, पृ. २८६ उद; गो. जी. २२० ग-द्वेष-मोहेभ्यः परतापकरं वचः । निवृत्तिस्तु ततः पदादिदशविधसत्यार्थविषयवाग्व्यापारजननसमर्थ स्वसत्यं तद् द्वितीयं महाव्रतम् ।। (ह. पु. २-११८)। रनामकर्मोदयापादितभाषापर्याप्तिजनितभाषावर्गणा६. पारमार्थिकस्य भूतनिह्नवे अभूतोद्भावने च लम्बनात्मप्रदेशशक्तिरूपं यद्भाववचः, तेन जनितो यदभिधान तदेवानतं स्यात् । Xxx कृतात्का. यो योगः प्रयत्नविशेषः स सत्यवचोयोगः। (गो. रितादनुमोदिताद्वाऽनताद्विरतिः सत्यवतम् । (चा. जी. म. प्र. व जी. प्र. २२०)। सा. पृ. ४१) । ७. व्रत-श्रुत-यमस्थानं विद्या-विनय- १ दस प्रकार के सत्यवचन के प्राश्रय से जो योगभूषणम् । चरण-ज्ञानयोर्बीजं सत्यसंज्ञं व्रतं मतम् ॥ प्रात्मप्रदेशों में परिस्पन्दन-होताहै उसे सत्यवचन(जाना. ६-२७, पृ. १२५)। ८. राग-द्वेषादिजा- योग कहते हैं।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org