________________
संग्रह] ११२०, जैन-लक्षणावली
[संघ ११. एकत्वेन विशेषाणां ग्रहणं संग्रहो नयः । स्वजाते- १ जो नय अपनी जाति के विरोध से रहित एकरविरोधेन दृष्टेष्टाभ्यां कथंचन ॥ (त. श्लो. १, रूपता को प्राप्त करके अनेक भेदों से युक्त पर्यायों ३३, ४६)। १२. अभेदेन सङ्ग्रहात् सर्वस्य सङ्- को सामान्य से समस्त रूप में ग्रहण करता है उसे ग्रह्णाति इति सङ्ग्रहः । (त. भा. सिद्ध. वृ. १, संग्रहनय कहते हैं । २ घट-पटादि पदार्थों के सामा३५): अर्थानां घटादीनां सर्वेकदेशग्रहणमिति- न्य-विशेषात्मक होने पर जो उन्हें एकरूपता में ग्रहण सर्व सामान्यम्, एकदेशो विशेषः, तयोः सर्वैकदेशयोः करता है उसे संग्रहनय कहा जाता है। सामान्य विशेषात्मकयोरेकीभावेन ग्रहणम् प्राश्रयण- संग्रहनय-देखो संग्रह। मेवंविधोऽध्यवसायः संग्रहो भण्यते। (त. भा. सिद्ध. संग्रहनयाभास-१. ब्रह्मवादस्तदाभासः स्वार्थभेदबु. १-३५)। १३. भेदेनक्यमुपानीय स्वजाते- निराकृतेः । (लघीय. ३८); दुर्नयो ब्रह्मवादः स्यात् रविरोधतः । समस्तग्रहणं यस्मात्स नयः संग्रहो तत्स्वरूपानवाप्तितः। (लघीय. ६९)। २. ब्रह्ममतः ॥ (त. सा. १-४५)। १४. अभेदरूपतया वादस्तदाभासः (प्रमेयर.६-७४) । वस्तुजातं संग्रहातीति संग्रहः । (पालापप. पृ. १ सत्ता भेदों के निराकरण के कारण ब्रह्मवाद१४६) । १५. सम्यक् पदार्थानां सामान्याकारतया एक ब्रह्म ही है, अन्य कुछ नहीं है। इस प्रकार का ग्रहणं संग्रहः । (सूत्रकृ. सू. शी. वृ. २, ७, ८१, पृ. अभिमत–संग्रहाभास के अन्तर्गत है। १८८)। १६. जो संगहेदि सव्वं देसं वा विविह- संघ-१. संघो गुणसंघामो संघो य विमोचनो य दन्व-पज्जायं । अणुगमलिंगविसिळं सो वि णयो कम्माणं । दंसणणाण-चरित्ते संघायंतो हवे संघो॥ संगहो होदि ।। (कार्तिके. २७२) । १७. समस्तस्य (भ. पा. ७१४; त. वा. ६, १३, ४ उद्.)। जीवाजीवविशेषप्रपञ्चस्यकेन संग्रहात्कारणात् संग्रहो २. रत्नत्रयोपेतश्रमणगणः संघः । (स. सि. ६-१३); नयः प्रवर्तते । (न्यायकु. ६६, पृ. ७६०)। १८. स्व- चातुर्वर्णश्रमण निवहः संघः । (स. सि. ९-२४)। जात्यविरोधेने कध्यमुपनीयार्थानाक्रान्तभेदान् समस्त- ३. रत्नत्रयोपेतः श्रमणगण: संघः। सम्यग्दर्शनादिग्रहणात् संग्रहः। (प्र. क. मा. ६-७४, पृ. ६७७)। रत्नत्रयभावनापराणां चतुर्विधानां श्रमणानां गणः १९. सर्वविकल्पातीतं सन्मात्रं तत्त्वमिति संग्रहनयः। संघ इति कथ्यते । (त. वा. ६, १३, ३); चतुर्वर्ण(सिद्धिवि. वृ. १०, १३, पृ. ६७८)। २०. स्व- श्रमणनिवहः संघः । चतुर्वर्णानां श्रमणानां निवहः जात्यविरोधेन नकट्यमुपनीय पर्यायानाक्रान्तभेदान् संध इति समाख्यायते । (त. वा. ६, २४, १०) । समस्तग्रहणात्संग्रहः। यथासर्व मेकं सदवशेषादिति । ४. चातुर्वर्ण्यश्रमणनिवहः संघः । (त. श्लो. ६-२४; (मूला. वृ. १२-६७) । २१. संग्रहणं भेदानां चा. सा. पृ. ६६) । ५. संघो यतिसमुदाय:, साधुविसंग्रह्णाति वा तान् संगृह्यन्ते वा ते येन स संग्रहः दिरित्तो समुदायावयवयोः कथंचिदव्यतिरेकात् साधव महासामान्यमात्राभ्युपगमपरः । (स्थानां. अभय. वृ. एव संध इति व्यवह्रियते । (भ. प्रा. मूला. ३२४)। १८६); संग्रहः समुदायस्तमाश्रित्यकवचनगर्भशब्द- ६. ऋषि-मुनि-यत्यनगारनिवहः संघः, अथवा ऋष्याप्रवृत्तिः । (स्थानां. अभय. वृ. २६७)। २२. सामा- यिका-श्रावक-श्राविकानिवहः संघः । (भावप्रा. टी. न्यप्रतिपादनपरः संग्रहनयः, संग्रहाति अशेषविशेष- ७८) । ७. सम्यग्दर्शन-ज्ञान-चारित्रपात्राणां श्रमणातिरोधानद्वारेण सामान्यरूपतया समस्तं जगदादत्ते नां परमदिगम्बराणां गणः समूहः संघः उच्यते । इति संग्रहः। (प्राव. नि. मलय. वृ. ७५६)। (त. वृत्ति श्रुत. ६-१३); ऋषि-मुनि-यत्यनगार. २३. प्रतिपक्षव्यक्षेपः सन्मात्रग्राही संग्रहः । (प्रमेयर. लक्षणश्चातुर्वर्ण्यश्रमणसमूहः संघः ऋष्यार्यिका६-७४) । २४. सजात्यविरोधेन पर्यायानाक्रान्तभेदा- श्रावक-श्राविकासमूहो वा संघः । (त. वृत्ति श्रुत. नकध्यमुपनीय समस्तग्रहणं संग्रहः । (लघीय. अभय. ६-२४; कार्तिके. टी. ४५७)। ब. ३२, पृ. ५३) । २५. स्वजात्यविरोधेन एकत्रोप- १ गणसमह का नाम संघ है, कर्मों के विमोचक नीय पर्यायान् आक्रान्तभेदान् विशेषमकृत्वा सकल- को संघ कहा जाता है। दर्शन, ज्ञान और चारित्र में ग्रहणं संग्रह उच्यते । (त. वृत्ति श्रुत. १-३३; जो संधात को प्राप्त है उसे संध कहते हैं । २ रत्नकातिके. टी. २७२)।
त्रय से संयुक्त मुनिसम्ह का नाम संघ है। चार
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org