Book Title: Jain Lakshanavali Part 3
Author(s): Balchandra Shastri
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 454
________________ संघकरमोचनदोष ] वर्ण वाले साधुसमूह को संघ कहते हैं । संघकर मोचनदोष -- १. संघस्य करमोचनं संघस्य मायाकरो वृ [वि]ष्टिर्दातव्योऽन्यथा न ममोपरि संघः शोभनः स्यादिति ज्ञात्वा यो वन्दनादिकं करोति तस्य संघकरमोचनदोषः । (मूला. वृ. ७, १०६) । २. विष्टि: संघस्येयमिति धीः संघकर - मोचनम् || ( इयं विष्टिर्हठात् कर्मविधापनम् - स्वो. टी.) । ( श्रन. घ. ८ - १०८ ) । १ संघ को बलात् वन्दना कराना है, इस प्रकार की जो वन्दना करते समय बुद्धि होती है, यह वन्दना का संघकरमोचन नाम का एक दोष है । संघवैयावृत्य -- प्रायरियादिगणपेरंताणं महल्लावईए णिवदिदाणं समूहस्स जं बाह्रावणयणं तं संघवेज्जावच्चं णाम । (धव. पु. १३, पृ. ६३) । महती प्रपत्ति में पड़े हुए श्राचार्य को आदि लेकर गणपर्यन्त साधुत्रों के समूह की बाधा को जो दूर किया जाता है उसका नाम संघवैयावृत्य है । संघात - १. पृथग्भूतानामेकत्वापत्तिः संघातः । ( स. सि. ५ - २६ ) । २. विविक्तानामेकीभावः संघातः । पृथग्भूतानामेकत्वापत्तिः संघात इति कथ्यते । (त. वा. ५, २६, २) । ३. परमाणु पोग्गल समुदयसमागमो संघादो णाम । ( धव. पु. १४, पृ. १२१ ) । ४. बद्धानामपि च पुद्गलानां परस्परं जतु-काष्ठन्यायेन पुद्गलरचनाविशेषः संघातः । ( त. भा. सिद्ध. वृ. ८ - १२ ) । ५. भिन्नानामेकत्र मेलापकः संघातः । (त. वृत्ति श्रुत. ५ - २६) । १ पृथग्भूत परमाणुधों व स्कन्धों में जो एकीभाव होता है उसे संघात कहते हैं । ४ बन्ध को प्राप्त भी पुद्गलों के लाख भौर काष्ठ के समान परस्पर में जो विशिष्ट पुद्गल रचना होती है उसे संघात कहा जाता है । संघातजा वर्गणा - हेट्टिमाणं वग्गणाणं समागमेण सरिसधणियसख्वेण ग्रण्णवग्गणुप्पत्ती संघादजा णाम । ( धव. पु. १४, पृ. १३४ ) । नीचे की वर्गणाओं के समागम से जो समान द्रव्यप्रमाणवाली वर्गणात्रों के रूप में अन्य अन्य वर्गगानों की उत्पत्ति है उसे संघातजा वर्गणा कहते हैं । संघातनकृति - प्रप्पिदसरीरपरमाणूण णिज्जराए ल. १४१ Jain Education International ११२१, जैन-लक्षणावली [ संघात नामकर्म विणा जो संच सा संघातणकदी णाम । ( धव. पु. ६, पृ. ३२६) । विवक्षित शरीर के परमाणुओंों का निर्जरा के विना जो संचय होता है, इसका नाम संघातनकृति है । संघातन-परिशातनकृति - श्रप्पिदसरीरस्स पोगलक्खघाणमागम- णिज्जराम्रो संघादण परिसादणकदी णाम । ( धव. पु. ६, पृ. ३२७ ) । विवक्षित शरीर के पुद्गलस्कन्धों का जो श्रागमन श्रौर निर्जरा होती है, इसका नाम संघातन-परिशातनकृति 1 संघात नामकर्म - १. यदुदयादोदारिकादिशरीराणां विवरविरहितान्योऽन्य प्रदे ( मूला. वृ. 'वे' ) शानुप्रवेशेन एकत्वापादनं भवति तत्संघातनाम । ( स. सि. ८-११; मूला. वृ. १२-१९३; भ. श्री. मूला. २१२४; गो. क. जी. प्र. ३३) । २. बद्धानामपि संघातविशेषजनकं प्रचय विशेषात् संघातनाम दारुमृत्पिण्डायः पिण्डसंघातवत् । ( त. भा. ८- १२ ) । ३. प्रविवरभावेनैकत्वकरणं संघातनामकर्म । यदुदयादोदारिकादिशरीराणां विवरविरहितान्योन्यप्रदेशानुप्रवेशेनं कत्वापादनं भवति तत्संघातनाम । (त. वा. ८, ११, ७) । ४. बद्धानामपि च पुद्गलानां परस्परं जतु- काष्ठन्यायेन पुद्गल रचनाविशेषः संघातः, संयोगेनात्मना गृहीतानां पुद्गलानां यस्य कर्मणः उदयादोदारिकादितनुविशेषरचना भवति तत्संघातनामकर्म्म । ( त. भा. हरि. वृ. ८-१२, पृ. ३६१ ); प्रचयविशेषात् पुद्गलानां विन्यासः पुरुष-स्त्रीशरीरादिकस्तत् संघात नामकर्मनिमित्तकः, यन्निमित्तकश्च विन्यासः तत् संघातनाम । ( त. भा. हरि. वृ. ८, १२, पृ. ३६२ ) । ५. संघातनाम यदुदयादीदारकादिशरीरयोग्यपुद्गलग्रहेण शरीररचना भवति । ( श्रा. प्र. टी. २० ) । ६. जेहि कम्मक्खं घेहि उदयं पत्तेहि बंधणणामकम्मोदएण बंधमागयाणं सरीरपोगलक्खघाणं मट्टत्तं कीरदे तेसि सरीरसंघादसण्णा । ( धव. पु ६, पृ. ५३ ) ; जस्स कम्मस्स उदएण श्रष्णोषण संबद्धाणं वग्गणाणं मट्टत्तं तं सरीरसंघादनाम । ( व. पु. १३, पू. ३६४ ) । ७ यस्योदयाच्छरीराणां नोरन्ध्रान्योन्यसंहतिः । संघातनाम तन्नाम्ना संधातानामनत्ययात् ॥ ( ह. पु. ५८- २५१) । ८. श्रविवरभावेने कत्वकरणं संघातनाम । (त. श्लो. For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554