________________
वितर्क]
१००१, जैन-लक्षणावली
[विद्या
४. वितर्कः श्रुतं द्वादशाङ्गम् । (धव. पु. १३, पृ. विदूषक-सर्वेषां प्रहसनपात्रं विदूषकः । (नीतिवा. ७७) । ५. वितर्को द्वादशांगं तु श्रुतज्ञानमनाविलम्। १४-२१, पृ. १७३) । (ह. पु. ५६-५७)। ६. Xxx वितर्कः श्रुत- जो सबकी हंसी का पात्र-सबको हंसाने वालामुच्यते । (म. पु. २१-१७२; ज्ञाना. ४२-१५, होता है उसे विदूषक कहा जाता है । पृ. ४३३) । ७. श्रुतं यतो वितर्क: स्यात् xx विदेह-१. विदेहयोगाज्जनपदे विदेहव्यपदेशः । x। (त. सा. ७-४६)। ८. वितर्को द्वादशांग- विगतदेहाः विदेहाः । के पुनस्ते ? येषां देहो नास्ति, श्रुतज्ञानम् । (चा. सा. पृ. ६१)। ६. स्वशुद्धात्मा- कर्मबन्धसन्तानोच्छेदात् । ये वा सत्यपि देहे विगतनुभूतिलक्षणं भावभुतं तद्वाचकमन्तर्जल्पवचनं वा शरीरसंस्कारास्ते विदेहास्तद्योगाज्जनपदे विदेहव्यपवितर्को भण्यते । (ब. द्रव्यसं. टी. ४८)। १०. देशः । (त. वा. ३, १०, ११)। २. अथ देहममविशेषेण विशिष्टं वा तर्कणं सम्यग्ग्रहणं वितर्कः स्वमूलभतमिथ्यात्व-रागादिविभावरहिते केवलज्ञानश्रुतज्ञानम् । (त. वृत्ति श्रुत. ६-४३)।
दर्शन-सुखाद्यनन्तगुणसहिते च निजपरमात्मद्रव्ये यया ३ विशेष रूप से जो तर्कणारूप होता है उस श्रुत- सम्यग्दर्शन-ज्ञान-चारित्रभावनया कृत्वा विगतदेहा ज्ञान को वितर्क कहा जाता है।
देहरहिताः सन्तो मुनयः प्राचुर्येण यत्र मोक्षं गच्छन्ति वितस्ति-१. xxx वेवादेहिं विह त्थिणामा स विदेहो भण्यते । (बृ. द्रव्यसं. टी. ३५) । ३. य । (ति. प. १-११४) । २.द्वादशांगुलो वितस्तिः। विगतो विनष्टो देहः शरीरं मुनीनां येषु ते विदेहाः, (त. वा. ३, ३८, ६, पृ. २०८)। ३. xxx प्रायेण मुक्तिपदप्राप्तिहेतुत्वात् । (त. वृत्ति श्रुत. पादद्वय पुनः । वितस्ति XXX ॥ (ह. पु.
१जो कर्मबंध की परम्परा से रहित हो जाने के पु. पुष्प. २-७, पृ. २४) । ५.xxx वेपादेहि य कारण शरीर से रहित हो जाते हैं उन्हें विदेह कहा तहा विहत्थी दु । (जं.दी. प. १३-३२)। जाता है, अथवा जो शरीर के रहते हुए भी ६. द्वाभ्यां पदाभ्यां वितस्तिः । (त. वृत्ति श्रुत. ३, शरीरसंस्कार से रहित होते हैं उनको विदेह कहते ३८)।
हैं । उक्त विदेह जनों के सम्बन्ध से जनपद (क्षेत्र) १ दो पादों (१२ चंगुलों) का एक वितस्ति होता को विदेह जनपद या विदेह क्षेत्र कहा जाता है।
विद्या-१. इत्थी विज्जाऽभिहिमा xxx। विदारण क्रिया-१. पराचरितसावधादिप्रकाशनं विज्जा ससाहण वा xxx॥ (विशेषा. विदारण क्रिया। (स. सि. ६-५; त. वा. ६, भा. ३, ३५८९, पृ. ७११) । २. xxx विद्या ५, १०)। २. पराचरितसावधक्रियादेस्तु प्रकाश- शास्त्रोपजीवने ॥ (म. पु. १६-१८१)। ३ याः नम् । विदारणक्रिया सान्या धीविदारणकारिणी॥ समधिगम्यात्मनो हितमे-[म-वैत्यहितं चापोहति (ह. पु. ५८-७६) । ३. पराचरितसावधप्रकाशन- ता विद्याः। (नौतिवा. ५,५४, पृ. ५६)। ४. समिह स्फुटम् । विदारणक्रिया त्वन्या स्यादन्यत्र ___ साधना विद्या । यदि वा यस्याधिष्ठात्री देवता सा विशुद्धितः ।। (त. श्लो. ६, ५, १६)। ४. पर- विद्या । (व्यव. भा. मलय.. तु. वि. पृ. ११७)। विहितगुप्तपापप्रकाशनं विदारणक्रियाः । (त. वृत्ति ५. यत्र मंत्रदेवता स्त्री विद्या, xxx अथवा श्रुत. ६-५)।
साधनसहिता विद्या। (प्राव. नि. मलय. वृ. ६३१, १दूसरे के द्वारा प्राचरित पाप आदि के प्रकाशित पृ. ५१३) । ६. मंत्र-जप-होमादिसाध्या स्त्रीदेवताकरने का नाम विदारण क्रिया है।
धिष्ठाना वा विद्या । (योगशा. स्वो. विव. १-३८, विदिशा-सगदाणादो कण्णायारेण दिदखेत्तं पृ. १३६)। ७. विद्या साधितसिद्धा स्यात् xx विदिसा । (धव. पु. ४, पृ. २२६)।
X । (अन. घ. स्वो. टी. ५-२५ उद्.)। अपने स्थान से कर्ण के प्राकार से स्थित क्षेत्र का १ जिस मंत्र की अधिष्ठात्री स्त्री देवता हुया करती नाम विदिशा है।
है, अथवा जो जप प्रादि अनष्ठान के द्वारा सिद्ध ल. १२६
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org