________________
रज्जु] ६५३, जैन-लक्षणावली
[रथरेणु कर्म रज: XXX अथवा बद्धं रजः, अथवा ऐर्या. (त. वृत्ति श्रुत. ८-६)। पथं रजः । (योगशा. स्वो. विव. ३-१२४) । १ जिसके उदय से विषयादिकों में उत्सुकता रहती १ पूर्णरूप से सूखे हुए मैल को रज कहा जाता है। है उसे रति नोकषाय कहते हैं । २ जिस कर्म के उदय २ वर्तमान में बांधे जाने वाले कर्म को अथवा पूर्व से देश आदिकों के विषय में उत्सुकता उत्पन्न होती में बांधे गये कर्म को रज कहते हैं । अथवा ईर्यापथ है उसका नाम रति है । ७ जिसके उदय से अभ्यकर्म को रज समझना चाहिये।
न्तर वस्तुप्रों में हर्ष को प्राप्त होता है उसे रतिरज्ज़-१. जगसेढीए सत्तमभागो रज्ज पभासते ॥ मोहनीय कहा जाता है।। (ति. प. १-१३२) । २. का रज्जू णाम ? तिरिय- रतिवाक्-१. शब्दादिविषय-देशादिषु रत्युत्पादिका लोगस्स मज्झिमवित्थारो। (धव. पु. ३, पृ. ३४)। रतिवाक् । (त. व. १, २०, १२, पृ. ७५) । ३. जगसेढिसत्तभागो रज्जू xxx। (त्रि. सा. २. शब्दादिविषयेषु रत्युत्पादिका रतिवाक् । (धव. ७)। ४. पञ्चविंशतिकोटीकोटीनामुद्धारपल्यानां पु. १, पृ. ११७) । ३. इंदियविषयेसु रइ उप्पाइया यावन्ति रूपाणि लक्षयोजनार्द्धछेदनानि च रूपाधि- वाया रदिवाया।। (अंगप. २-७६, पृ. २६२)। कान्येकैकं द्विगुणीकृतान्यन्योन्यभ्यस्तानि यत्प्रमाणं १शब्द प्रादि विषयों और देश प्रादिकों में राग सा रज्जुरिति । (मला. व. १२-८५)। ५. जग- उत्पन्न करने वाले वचन को रतिवाक् कहते हैं। च्छण्याः १८-४२ सप्तमभागो रज्जुः । (त्रि. सा.
रत्नगर्भ-यस्य षण्णवमासानि रत्नवृष्टिः प्रवार्षिटी. ७)।
ता। शक्रेण भक्तियुक्तेन रत्नगर्भस्ततो हि सः ।। १जगश्रेणि के सातवें भाग को रज्जु कहते हैं।
प्राप्तस्व. ३७)। २ तिर्यग्लोक का जितना विस्तार प्रमाण है उतना जिसके गर्भ में पाने के छह महीने पूर्व से ही छह और प्रमाण एक रज्जु का है।
नौ (६+६=१५) मास भक्तियुक्त इन्द्र के द्वारा रति -१. यदुदयाद्विषयादिष्वौत्सुक्यं सा रतिः ।
रत्नों की वर्षा करायी गई, उस प्राप्त (तीर्थकर) (स. सि. ८-६)। २. यदुदयाद्देशादिष्वौत्सुक्यं सा
को रत्नगर्भ कहा गया है। रतिः । (त. वा. ८, ९, ४)। ३. रमणं रतिः ,
रनि-द्वाभ्यां वितस्तिभ्यां रत्निरुच्यते । (त. रम्यते अनया इति वा रतिः । जेसि कम्मक्खंधाण
वृत्ति श्रुत. ३-३८)। मदएण दव्व-खेत्त-काल-भावेसु रदी समुपज्जइ
दो वितस्तियों (२४ अंगुल) को एक रत्नि (हाथ) तेसि रदि त्ति सण्णा। (धव. पु. ६, पृ. ४७); जस्स कम्मस्स उदएण दव्व-खेत्त-काल-भावेसु जीवाणं रई
होती है। समुप्पज्जदि तं कम्म रई णाम । (धव. पु. १३, प. रथ-जुद्धे अहिरह-महारहाणं चडणजोग्गा रहा ३६१) । ४. रम्यतेऽनयेति रमणं वा रतिः कुत्सिते णाम । (धव. पु. १४, पृ. ३८) । रम्यते, येषां कर्मस्कन्धानामुदयेन द्रव्य-क्षेत्र-काल- युद्ध के समय जिनके ऊपर अधिरथ और महारथ भावेषु रतिरुत्पद्यते तेषां रतिरिति संज्ञा । (मला. योद्धा प्रारूढ़ होते हैं, उन्हें रथ कहा जाता है । वृ. १२-१६२)। ५. रतिः विषयेषु मोहनीयाच्चि- रथरेणु - १. अट्ठ तसरेणूग्रो सा एगा रहरेणू । त्ताभिरतिः । (औपपा. अभय. व. ३४, प. ७६) । (अनयो. स. प. १६२)। २. तित्तियमेत्तह ६. मनोज्ञेषु वस्तुषु परमा प्रीतिरेव रतिः । (नि. तसरेणू हि पि रहरेणू ॥ (ति. प. १, १०५-६) । सा. वृ. ६) । ७. यदुदयाच्चाभ्यन्तरेषु वस्तुषु प्रमो- ३. अष्टौ त्रसरेणवः संहता: एको रथरेणुः। (त. दमाधत्ते तद्रतिमोहनीयम् । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. वा. ३, ३८, ६, पृ. २०७) । ४. अहिं तसरेणुहि २६३, पृ. ४६६)। ८. देशान्तरोद्यानौत्सुक्य निमि- पिंडयहिं एक्कु जि रहरेणुउ हवइ । (भ. पु. पुष्प. त्तोदया रतिः । (भ. पा. मूला. २०६७) । ६. यदु- २-६, पृ. २३)। ५. अष्टभिस्त्रसरेणुभिः पिण्डितैदयाद्देश-पुर-ग्राम-मन्दिरादिषु तिष्ठन् जीवः परदेशा- रेकत्रीकृतैरेका रथरेणुरुच्यते । (त. वृत्ति श्रुत. ३, दिगमने च प्रोत्सूक्यं न करोति सा रतिरुच्यते । ३८)।
ल. १२०
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org