________________
भावश्रमण ८५३, जैन-लक्षणावली
[भावसमाधि अन्नविषयक अभिलाषा । प्रादेशभावशुद्धि अन्यत्व ऽप्यलम् । दुष्टदोषापहारेण गुणपोषणकुन्मनः ॥ और अनन्यत्व के सम्बन्ध से दो प्रकार की है। झावस्तेन वचः सत्यं भावसत्यमिदं पयः। प्रासुकं अन्यत्वविषयक जैसे- शुद्धभाव साधु का गुरु, नेदमित्यादि वचो वा वृनिगोचरम् ॥ (प्राचा. सा. अनन्यत्वविषयक-शुद्ध भाव ही। दर्शन, ज्ञान और ५, ३०-३१)। ७. भावसत्यं शुद्धान्तरात्मता। चारित्र को विषय करने वाली शुद्धि तथा अभ्य. (समवा. अभय. वृ. २७, पृ. ४४)। ८. छद्यस्थन्तर तप की शुद्धि, इसे प्रधानभावशुद्धि कहा जाता ज्ञानस्य द्रव्ययाथात्म्यादर्शनेऽपि संयतस्य संयतासंयहै। प्रधानभावशुद्धि कहने का कारण यह है कि तस्य वा स्वगुणपरिपालनार्थं प्रासुकमिदमप्रासुकमिउससे साधु मल से विशुद्ध होता है।
त्यादि यद्वचस्तद्रावसत्यमित्यर्थः। प्रगता असवः भावश्रमण-भावश्रमणो ज्ञानी चरित्रयुक्तश्च । प्राणा यस्मात् तत्प्रासु, प्रासुकामित्यर्थः। निरीक्ष्य (उत्तरा. चू.पु. २४४)।
स्वप्रयताचारो भवत्येवमादिकं वा भावसत्यमहिंसाजो ज्ञानवान् होकर महाव्रतादिरूप चारित्र से युक्त लक्षणभावपालनाङ्गत्वात् ॥ (अन. ध. स्वो. टी. होता है उसे भावश्रमण कहा जाता है।
४-४७, भ. प्रा. मला. ११९३)। ६. अतीन्द्रियाभावश्रुत--१. इंदिय-मणोनिमित्तं जं विण्णाणं सु. थेषु प्रवचनोक्तविधि-निषेघसंकल्पपरिणामो भावः, याणुसारेणं । नियनत्थुति समत्थं तं भावसुयं xx तदाधितं वचनं भावसत्यम् । (गो. जी. जी. प्र.
। (विशेषा. १००)। २. खयोवसमलद्धी २२४) । १०. सा होइ भावसच्चा, जा सदभिप्पापावसुतं । (नन्दी. च. पृ. ३४)। ३. स्वशुद्धात्मा- यपुव्वमेवुत्ता। जह परमत्थो कुंभो, सिया बलाया नुभूतिलक्षणं भावश्रुतम् । (बृ. द्रव्यसं. टी. ४८)। य एसत्ति ॥ (भाषार. ३२) । ४. भावश्रुतं द्वादशाङ्गीसमुत्पन्नोपयोगरूपम् । १ जो वचन हिंसा प्रादि दोषों से रहित हो उसे भाव. (दण्डकप्र. वृ. ४, पृ. ३)।
सत्य माना जाता है, वह कदाचित् अयोग्य (असत्य) १ इन्द्रिय और मन के निमित्त से जो श्रूत के अनु- भी हो तो भी भाव से---हिंसा प्रादि दोषों से सार विशेष ज्ञान होता है वह भावभुत कहलाता रहित होने के कारण परमार्थ से--सत्य है। २ है। २ क्षयोपशमलब्धि का नाम भावभुत है। अभिप्राय से जो वचन बोला जाता है उसे भाव३ अपनी शुद्ध प्रात्मा के अनुभव को भावभुत सत्य कहा जाता है। जैसे-- 'घट ले प्रायो' इस कहते हैं।
अभिप्राय से 'घड़ा ले पायो' ऐसा प्रादेशवचन । भावसत्य--.-.१. हिसादिदोमविजदं सच्चमकप्पि- भावसमवाय--१. क्षायिकसम्यक्त्व-केवलज्ञानयवि भावदो भावं। (मला. ५-११६) । २. भाव- दर्शन-यथाख्यातचारित्राणां यो भावस्तदनभवस्य सच्चं नाम जमहिप्पायतो, जहा घडमाणहित्ति तुल्यानन्तप्रमाणत्वात् भावसमवायनात् भावसमवाअभिप्पाईतो घडमाणेहिति भणियं, गावीअभिप्पा- यः। (त. वा. १, २०,१२, धव. पु. ६, प्र. १६. येण गावी, अस्सो वा अस्सो भणियो, एवमादिति । २००)। २. भावदो केवलणाणं केवलदंसणेण समं (दशवै. चू. पृ. २३६, भाषार. पृ. १४ उद्.)। यप्पमाणं, णाणमेत्तचेयणोवलंभादो। (धव. पु. १, ३. छद्मस्थज्ञानस्य द्रव्ययाथात्म्यादर्शनेऽपि संयतस्य पृ. १०१)। ३. केवलणाणं केवलदसणेण समाणं. संयतासंयतस्य वा स्वगुणपरिपालनार्थं प्रासुकमिदम- एसो भावसमवायो। (जयध. १, पृ. १२५) । प्रासुकमित्यादि यद्वचस्तद्भावसत्यम् । (त. वा. १, ४. केवलज्ञानं केवलदर्शनेन सदृशमित्यादिविसम२०, १२, पृ. ७३ धव. पु. १, पृ. ११८%, चा. वायः । (गो. जी. जी. प्र. २५६) । सा. पृ. ३०)। ४, नास्थे द्रव्ययाथात्म्यज्ञानवैक-- १क्षायिक सम्यक्त्व, केवलज्ञान, केवलदर्शन और ल्यवत्यपि। प्रासुकाप्रासुकत्वेऽपि भावसत्यं वचः यथाख्यात चारित्र इनका जो भाव है उसके अनस्थितम् ॥ (ह. पु. १०-१०६) । ५. अहिंसालक्षणो भव के तुल्य अनन्त प्रमाण होने से उन चारों में आवः पाल्यते येन बचसा तद्भावसत्यं निरीक्ष्य स्व- भावसमवाय है---भाव की अपेक्षा परस्पर समा. प्रयताचारी भवेत्येवमादिकम् । (भ. प्रा. विजयो. नता है। ११९३)।६. छद्मस्थज्ञानिनो वस्तुयाथात्म्यादर्शने- भावसमाधि-भावसमाधिः ज्ञान-दर्शन-चारित्र
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org