________________
प्राद्वेषिकी क्रिया ]
वृत्ति श्रुत ६ - ५ ) ।
१ क्रोध के प्रवेश से होने वाली क्रिया को प्रादोfret क्रिया कहते हैं । प्राद्वेषिकी क्रिया - देखो प्रादोषिकी क्रिया । १. प्रद्वेषो मत्सरस्तेन निर्वृत्ता प्राद्वेषिकी । ( समवा. अभय वृ. ५) । २. प्रद्वेषो मत्सरः कर्मबन्धहेतुरकुशलो जीवपरिणाम बिशेष इत्यर्थः, तत्र भवा तेन वा निर्वृत्ता सा एव वा प्राद्वेषिकी । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. २७६, पृ. ४३५ ) ; प्राद्वेषिकी मारयाम्येनमित्यशुभमनः संप्रधारणमिति । (प्रज्ञाप. मलय. वृ. २८१, पृ. ४४०)।
२ कर्मबन्ध का कारणभूत जो जीद का श्रशुभ परि णाम (मत्सरभाव ) है उसके आश्रय से होने वाली क्रिया प्राद्वेषिकी क्रिया कहलाती है । प्राधान्यद्रव्यशुद्धि - १. वण्ण-रस-गंध-फासे समगुणा सा पहाण सुद्धी । तत्थ उ सुक्किल - महुरा उ संमया चेव उक्कोसा ।। ( दशवं. नि. २८५ ) । २. वर्ण-रस- गन्ध - स्पर्शेषु या मनोज्ञता - सामान्येन कमनीयता, अथवा मनोज्ञता - यथाभिप्रायमनुकूलता, सा प्राधान्यतः शुद्धिरुच्यते । ( दशवं. नि. हरि. वृ. २८५) ।
७६२, जैन-लक्षणावलो
१ रूप, रस, गन्ध और स्पर्श में जो मनोज्ञता-सुन्दरता अथवा अनुकूलता होती है उसे प्राधान्यद्रव्यशुद्धि कहते हैं । जैसे - वर्ण में शुक्ल वर्ण, रस में मधुर, रस और गन्ध में सुगन्ध आदि । प्राधान्यपद - देखो प्रधानतया नामपद । प्राधान्यपदानि आम्रवनं निम्बवनमित्यादीनि । ( धव. पु. १, पृ. ७६ ) ; अण्णेहि वि रुक्खेहि सहियाणं कयंबनिबंबरुक्खाणं बहुत्तं पेक्खिय जाणि कयंब- णिबंबवणणामाणि ताणि पाधण्णपदाणि । (धव. पु. ६, पृ. १३६) ।
अन्यान्य वृक्षों के साथ अवस्थित कदम्ब, नीम और श्रम आदि वृक्षों की अधिकता को देख कर जो कदम्ब वन, नीम वन और श्राम वन श्रादि नाम प्रसिद्ध होते हैं वे प्राधान्यपद कहलाते हैं । प्रान्तापना - १. कर-पाय- दंडमाइसु पंतावण X XX। ( वृहत्क. भा. ६०० ) । २. प्रान्तापना यष्टि-मुष्ट्यादिभिस्ताडना । (बृहत्क. भा. क्षे. वृ.
८६६)।
१ लाठी और मुट्ठी आदि से ताड़ना करने को
Jain Education International
[प्राभृत, प्राभृतक ( पाहुड)
प्रान्तापना कहते हैं । यह प्रतिषेधना व खरण्टना श्रादि छह भेदों में एक है। प्राप्ति - १. भूमीए चिट्टतो अंगुलिग्गेण सूरससिपदि । मेरुसिहराणि अण्णे जं पावदि पत्तिरिद्धी सा ॥ ( ति प १०२८ ) । २. भूमौ स्थित्वांगुल्यग्रेण मेरुशिखर - दिवाकरादिस्पर्शनसामर्थ्यं प्राप्तिः । (त. वा. ३, ३६. ३, पृ. २०३; चा. सा. पृ. ६८ ) । ३. भूमिट्टियस्स करेण चंदाइच्चबिंबच्छिवणसत्ती पत्ती णाम । ( धव. पु. ६, पृ. ७५ ) । ४. प्राप्तिः यद् यद् मनसा चिन्तयति तत्तत्प्राप्नोति । ( न्यायकु. १–४, पृ. १११ ) । ५ प्राप्तिर्यद्यन्मनसा चिन्तयति तत्तत्प्राप्नोति, भुवि स्थितस्यांगुल्यादिना मेरुशिखरादिप्रापणशक्तिर्वा प्राप्तिः । ( प्रा. योगिभ. टी. ६, पृ. १६९ ) । ६. प्राप्तिर्भूमिस्थस्य अंगुल्यग्रेण मेरुपर्वताग्र प्रभाकरादिस्पर्शसामर्थ्यम् । (योगशा. स्वो. विव. १ - ८, पृ. ३७ प्रव. सारो वृ. १५०५) । ७. प्राप्तिप्रभावतोऽर्कादीन् स्पृशेद् भूस्थोऽपि हेलया । ( गु. गु. षट्. स्वो वृ. ८ ) । ८. भूमिस्थितोऽप्य( तस्याप्य ) ङ्गुल्यग्रेण मेरुशिखर-चन्द्र-सूर्यादिस्पर्शनसामर्थ्यं प्राप्तिः । (त. वृत्ति श्रुत. ३ - ३६) ।
१ जिस ऋद्धि के प्रभाव से भूमि पर रहते हुए ही अंगुलि के अग्रभाग से सूर्य-चन्द्रमा, मेरुशिखर तथा अन्य भी वस्तुओं का स्पर्श कर सके या उन्हें पा सके उसका नाम प्राप्ति ऋद्धि है । प्राभृत, प्राभृतक ( पाहुड ) - १. जम्हा पदेहि पुदं (फुडं) तम्हा पाहुडं । (क. पा. चू. पृ. २६) । २. प्रकृष्टेन तीर्थकरेण प्राभृतं प्रस्थापितं इति प्राभृतम् । प्रकृष्टराचार्यै विद्या- वित्तवद्भिराभृतं धारित व्याख्यातमानीतमिति वा प्राभृतम् । ( जयध. १, पृ. (३२५ ) ; एदेहि देहि (मज्झिमत्थपदेहि ) पुदं वत्तं सुगममदि पाहुडं | ( जयध. १, पृ. ३२६ ) । ३. तस्स ( पाहुडपाडसमासस्स ) उवरि एगक्ख रे वड्ढिदे पाहुडो होदि । ( धव. पु. ६, पृ. २५ ) । ४. अहियारो पाहुडयं एयट्टो XX X ॥ दुगवारपाहुडादो उवर वण्णे कमेण चवीसे । दुगवारपाहुडे उड्ढे खलु होदि पाहुड्यं ।। (गो. जी. ३४१–४२) । ५. वस्त्वन्तर्वर्ती अधिकारविशेषः प्राभृतम् । ( शतक. मल. हेम. वृ. ३८, पृ. ४३; कर्मवि. दे. स्वो वृ. ७) । ६. वस्तुनः अधिकार: प्राभृतकम् । (गो. जी. म. प्र. टी. ३४१ ); द्वि
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org