Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ RST - CELL zreya jIrNoddhAra -: saMyojaka :zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavanA hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005. mo. 94265 85904 (o.) 079-22132543
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 94 syAdvAda ratnAkara bhAga-4 : dravya sahAyaka : pa.pU. AgamoddhAraka AnaMdasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyanA pUjya sAdhvIjI zrI jItendrazrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI indriyadamAzrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI AtmajayAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI muktiratnAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI virAgaratnAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI bhaktiratnAzrIjI ma.sA. Adi ThANA-4 nI preraNAthI zrI harIpurA asAravA mU.pU. jaina saMgha asAravA, amadAvAdanA jJAnakhAtAnI upajamAMthI saMyojaka zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2067 I.sa. 2011
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Aho Shrut Gyanam"
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) seTa naM-1 kramAMka pustakanuM nAma kartA-TIkAkA-saMpAdaka 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 zrI naMdIsUtra avacUrI zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI zrI arhadgItA - bhagavadgItA zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH zrI yUkti prakAzasUtraM zrI mAnatuGgazAstram aparAjita pRcchA zilpa smRti vAstu vidyAyAm zilparatnambhAga-1 zilparatnambhAga - 2 prAsAdatilaka kAzyazilpam prAsAdamaJjarI rAjavallabha yAne zilpazAstra zilpadIpaka vAstusAra parNava uttarArdha jinaprAsAdamArtaNDa jaina graMthAvalI hIrakalaza jainajyotiSa nyAyapravezaH bhAga - 1 dIpArNava pUrvArdha anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-1 anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga 2 prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha tattpopaplavasiMhaH zaktivAdAdarzaH pU. vikramasUrijIma. sA. pU. jinadAsagaNicUrNIkAra pU. meghavijayajI gaNima. sA. pU. bhadrabAhusvAmIma. sA. pU. padmasAgarajI gaNima. sA. pU. mAnatuMgavijayajIma. sA. zrI bI. bhaTTAcArya zrI naMdalAla cunilAlasomapurA | zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI vinAyaka gaNeza ApaTe zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI nArAyaNa bhAratIgoMsAI zrI gaMgAdharajI praNIta zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI naMdalAla cunIlAlasomapurA zrI jaina zvetAmbarakonphransa zrI himmatarAmamahAzaMkara jAnI zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI pU. municaMdrasUrijIma. sA. zrI eca. Ara. kApaDIA zrI becaradAsa jIvarAjadozI zrI jayarAzI bhaTTa bI. bhaTTAcArya zrI sudarzanAcArya zAstrI pRSTha 238 286 84 18 48 54 810 850 322 280 162 302 156 352 120 88 110 498 502 454 226 640 452 500 454 188 214
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 028 414 192 824 288 520 578 278 252 324 302 038 196 190 202 | kSIrArNava | zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 029 vedhavAstuprabhAkara zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI | 030 zilpapatrIvAra | zrI narmadAzaMkarazAstrI 031. prAsAda maMDana paM. bhagavAnadAsa jaina 032 | zrI siddhahema vRtti vRti adhyAya pU. bhaviSyamUrinama.sA. 033 zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAyara pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 034 | zrIsima vRtti cUkyAsa adhyAya che pU. bhAvasUrinIma.sA. 035 | zrasihama vRtti cUdAna adhyAya (ra) (3) pU. bhaviSyamUrinIma.sA. 036 | zrI siddhahema bRhadvRti bRhannyAsa adhyAya5 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. | 037 vAstunighaMTu prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA tilakamannarI bhAga-1 pU. lAvaNyasUrijI 039 | tilakamannarI bhAga-2 pU. lAvaNyasUrijI 040 tilakamajharI bhAga-3 pU. lAvaNyasUrijI saptasandhAna mahAkAvyama pU. vijayaamRtasUrizvarajI 042 saptabhImimAMsA pU. paM. zivAnandavijayajI nyAyAvatAra satiSacaMdra vidyAbhUSaNa vyutpattivAda guDhArthatattvAloka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 045 | sAmAnya niyukti guDhArthatattvAloka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 046 | saptabhaLInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH pU. lAvaNyasUrijI 047 vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA zrIveNImAdhava zAstrI 048 | nayopadeza bhAga-1 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI nayopadeza bhAga-2 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI 050 nyAyasamuccaya pU. lAvaNyasUrijI 051 syAdyArthaprakAzaH pU. lAvaNyasUrijI dina zuddhi prakaraNa pU. darzanavijayajI 053 | bRhad dhAraNA yaMtra pU. darzanavijayajI jyotirmahodaya saM. pU. akSayavijayajI 041. 480 228 043 6o 044 218 190 138 296 2io 049. 274 286 216 052 532 13 112
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAdaka | pRSTha ! 160 202 48 322 aho zrutajJAnama graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2066 (I. 2010 - seTa naM-2 krama pustakanuM nAma bhASA kartA-TIkAkA(saMpAdaka 055 | zrI siddhahema bRhadvatti bUdanyAsa adhyAya-6 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 | bhAratIya haina zrama saMskRti sane manA zu4. pU. pUNyavijayajI ma.sA. 164 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH | saM zrI dharmadattasUri / 059 vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri 0608na saMgIta rAjamAtA | . zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 306 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) | zrI rasikalAla eca. kApaDIA | 062 vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya saM zrI sudarzanAcArya 668 | 063 candraprabhA hemakaumudI pU. meghavijayajI gaNi 516 064 viveka vilAsa saM/J. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 sanmatitattvasopAnam |saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 0676zamAdA hI guzanuvAI | gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 moharAjAparAjayam saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA 428 070 | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/J. zrI aMbAlAla premacaMda | 071 sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya | 308 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 073| meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 0748na sAmudrinai iya jthI J4. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 0758na yitra ilpadrbha sAga-1 44. zrI sArAbhAI navAba 374 420 406
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 076 | jana vine jaina citra kalpadruma bhAga-2 7 saMgIta nATya rUpAvalI 7 | bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 079 | zilpa citAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 114 08 | bRhad zilpa zAstra bhAga-2 082 bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083 AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 084 | kalyANa kAraka 085 | vizvanayana voza 086 | kathA ratna koza bhAga-1 087 kathA ratna koza bhAga-2 hastasagnIvanamAM | guja. | zrI sArAmAkuM navAva 238 | guja. | zrI vidyA saramA navAva 194 guja. | zrI sArAmArUM navAva 192 guja. | zrI manasuhAnAnna muvamana | 254 guja. | zrI gagannAtha maMvArIma 260 guja. | zrI nAganAtha maMvArama 238 guja. | zrI navInnAtha maMvArama 260 guja. | pU. varAntisAgaranI guja. | zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI 910 saM./hiM zrI naMdalAla zarmA 436 guja. | zrI levalAsa navarAna kozI 336 | guja. | zrI levalAsa navarAna tozI | 230 saM. | pU. me vinayanI pU.savinayana, pU. puNyavijayajI | AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 560 088 . 322 114 089 e%caturvizatikA 090 sammati taka mahArNavAvatArikA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 272 92 240 93 254 282 95 118 466 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra-saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii|yh pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama pustaka nAma kartA/TIkAkAra bhASA saMpAdaka/prakAzaka |91 syAdvAda ratnAkara bhAga-1 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAdavAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAdavAda ratnAkara bhAga-3 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAvAda ratnAkara bhAga-4 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA syAvAda ratnAkara bhAga-5 vAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA 96 pavitra kalpasUtra puNyavijayajI saM./aM sArAbhAI navAba 97 samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-1 | bhojadevasaM . TI. gaNapati zAstrI samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 bhojadeva TI. gaNapati zAstrI 99 . | bhuvanadIpaka padmaprabhasUrijI saM. veMkaTeza presa | 100 | gAthAsahastrI samayasuMdarajI saM. sukhalAlajI bhAratIya prAcIna lipImAlA gaurIzaMkara ojhA hindI munzIrAma manohararAma 102 zabdaratnAkara sAdhusundarajI haragovindadAsa becaradAsa 103 | subodhavANI prakAza nyAyavijayajI saM./gu hemacaMdrAcArya jaina sabhA 104 laghu prabaMdha saMgraha jayaMta pI. ThAkara orIenTa isTI. baroDA 105 | jaina stotra saMcaya-1-2-3 mANikyasAgarasUrijI AgamoddhAraka sabhA 106 | sanmatitarka prakaraNa bhAga-1,2,3 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI sanmatitarka prakaraNa bhAga-4,5 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 108 | nyAyasAra - nyAyatAtparyadIpikA satiSacaMdra vidyAbhUSaNa esiyATIka sosAyaTI 342 98 362 134 70 101 316 224 612 307 250 514 107 454 354
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 saM./hi 337 110 saM./hi 354 111 372 112 saM./hi saM./hi saM./hi 142 113 336 364 saM./gu saM./gu puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara jinadattasUri jJAnabhaMDAra aravinda dhAmaNiyA yazovijayajI graMthamALA | yazovijayajI graMthamALA | nAhaTA bradharsa | jaina AtmAnaMda sabhA jaina AtmAnaMda sabhA | phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA | phArbasa gujarAtI sabhA 218 116 656 122 jaina lekha saMgraha bhAga-1 puraNacaMdra nAhara jaina lekha saMgraha bhAga-2 puraNacaMdra nAhara jaina lekha saMgraha bhAga-3 puraNacaMdra nAhara | jaina dhAtu pratimA lekha bhAga-1 kAMtisAgarajI jaina pratimA lekha saMgraha daulatasiMha loDhA 114 rAdhanapura pratimA lekha saMdoha vizAlavijayajI prAcina lekha saMgraha-1 / vijayadharmasUrijI bIkAnera jaina lekha saMgraha agaracaMda nAhaTA 117 prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 jinavijayajI 118 | prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 jinavijayajI 119 | gujarAtanA aitihAsika lekho-1 girajAzaMkara zAstrI 120 gujarAtanA aitihAsika lekho-2 girajAzaMkara zAstrI gujarAtanA aitihAsika lekho-3 girajAzaMkara zAstrI oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. | pI. pITarasana 122 __ ina muMbaI sarkala-1 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. | pI. pITarasana 123 ina muMbaI sarkala-4 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. pI. pITarasana / ina muMbaI sarkala-5 kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta pI. pITarasana __ inskrIpzansa | 126 | vijayadeva mAhAtmyam jinavijayajI 764 saM./hi saM./hi saM./hi saM./gu saM./gu saM./gu 404 404 121 540 raoNyala eziyATIka jarnala 274 raoNyala eziyATIka jarnala 41 124 400 aM. raoNyala eziyATIka jarnala bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipArTamenTa, bhAvanagara jaina satya saMzodhaka 125 320 148
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ArhatamataprabhAkarasya caturtho mayUkhaH zrImadvAdidevasariviracitaH pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tathAkhyA ca syAdvAdaratnAkaraH - - puNyapattanastha osavAlavaMzajazreSThilAdhAjItanUjamotIlAla ityetaiH TippaNI bhirupodghAtena ca pariSkRtya saMzodhitaH / vIrasaMvat 2457 prthmeymngknaavRttiH| muulyrupykdvym| "Aho Shrut Gyanam"
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ idaM pustaka ' motIlAla lAdhAjI' ityetaiH puNyapattane ( 196 bhavAnI peTa ) prakAzitam / ( asya sarve'dhikArAH prakAzakena svAyattIkRtAH ) tacca, puNyapattane sadAzivazreNyA lakSmaNa bhAUrAva kokATe' ityanena mbakIye ' hanumAna priMTiMga presa ' mudraNAlaye mudritam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIH prAstAvikaM kiMcit / vIraH sarvasurAsurendramahito vIraM budhAH saMzritAH vIreNAbhihataH svakarmanicayo vIrAya nityaM namaH // vIrAtIrthamidaM pravRttamatulaM vIrasya ghoraM tapo vIre zrIdhatikIrtikAntinicayaH zrIdhIra ! bhadraM diza // 1 // ArhatamataprabhAkarasaMsthAyAzcaturtho mayUkhaH syAdvAdaratnAkarAbhidhaH zAsanadevakRpayA prakAzyate / so'yaM granthaH ( 88000 ) caturazItisahasrana. nthasaMkhyAtmako niramAyi zrIvAdidevasUribhiriti karNaparamparAtaH samAgatA prathitiH / bahuzaH prayatamAnairasmAbhistattajainAcAryANAM kRpayAlambhi saptapAracchedAtmako bhAgo granyarAjasyAsya / asmanmudrApitagranthAH ntaraRmeNa saMmudyate cedayaM tarhi vyApnuyAd dvAdazazatI pRSThAnAmiti saMbhAvayAmaH / saMpUrNo grantha ekasmin vibhAge saMgrathyate cedbhaved vairasyAya pipaThipUNAmato vibhAgazaH samudya prakAzayitumArabdha essH| tatra prathamadvitIyabhAgau krameNa prathamAvatIyaparicchedAtmako tRtIyo tRtIyacaturthaparicche dAtmakazca mudritaH / ayaM ca caturtho vibhaagH| prAya iyataiva pramANena bhAgAntarANAM mudraNaM syAditi samIhAmahe / grantharAjo'yaM bauddhayo. gAdimatAnAM parAmarzako'to'vazyamadhyayanA) na kevalaM syAdvAdamatAnuyAyinAM kiMtu bhinnamatasthAnAmapi syAdvAdamatajijJAsanAm / ataH pUrvamayUkhabadasyApi mUlyAlpatvapariziSTavistAragranthAntarvahiHpAricayAdikaM savistaramAdRtam / santi cAsya granthasya dvAdazapariziSTAni / kiMtu pariziSTAdikamantime vibhAga evaM mudryitumrhm| agretanapatrANAM mudrayiSyamANAnAM nirdezasya pUrva kartumazakyatvAt / kevalaM TiSpanyAdikamarthAvasAyopayogi tattatsthale'dhobhAge niradezi / pratipatraM paGktyaGkA nirdiSTA yeSAmupayogaH pariziSTadarzanasokaryAya / anyacca pustakAnAM vastrAtmaka bandhanamastu na patrAtmakamiti sUcayanti kecinmahAbhAgAH paraM tavyaktizo grAhakai svayamanuSTheyam / asmAbhistathA saMpAdane ye bhimatastadartha dravyAdhikyavyayaste mudhaiva pIDitacetaso bhaveyuriti yathArca saraNirAhatA ! iti vinivedakaH / AItamataprabhAkara kAryAlayaH, puNyAttanam / / vidvadvazaMvadaH-- dI. saM. 2454 ce. zu. 15. motIlAla lAdhAjI "Aho Shrut Gyanam"
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Aho Shrut Gyanam"
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha paJcamaH paricchedaH / yaH sAmAnyavizeSamukhyavizadAnekAntakAntAn jagau jIvAdInbhuvanatrayodaragatAnarthAnazeSAnapi / yazcaikAntakalaGkitAM kaNabhugAdyuktaprameyasthitiM sanyAyena nirAsthadveSa kurutAM zrIsuvrataH sammatam ||570 // itthamAviSkRte pramANasya svarUpasaMkhye / saMprati vipayamAvizcikIghuridamAha- tasya viSayaH sAmAnyavizeSAdyanekAntAtmakaM vastviti / / 1 / / 10 tasya-- purA prarUpitasvarUpasaMkhyasya pramANasya / viSIyante nivadhyante'sminviSayiNa iti viSayo gocaraH / paricchedyamiti yAvat / sAmAnyaM ca vizeSazca sAmAnyavizeSau vakSyamANalakSaNoM / tAvAdiryasya sa sAmAnyavizeSAdiH / sa cA'sAvanekAntazca sAmAnyavizeSAdyanekAntaH ! sa AtmA svabhAvo yasya tatsAmAnyavizeSAdyanekAntAtmakaM vastu / bahirantarbhAvI bhAva ityarthaH / atrAdizabdena sadasannityA - 15 nityAbhiThApyAnabhilApyAdyanekAntAnAM parigrahaH / evaM ca kevalasya sAmAnyasya vizeSasya tadubhayasya vA svatantrasya sadAdhekAntasya ca pramANaviSayatvaM pratikSiptaM bhavatIti // 1 // 20 adhunA sAmAnyavizeSasvarUpAne kAntAtmaka vastusamarthanArthaM sAkSAddhetudvayamabhidadhAnaH sadasadAdyanekAntAtmaka vastuprasAdhakahetUMzca sUcayannidamAha- 46 "Aho Shrut Gyanam"
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 726 [ pari. 5 sU. 2 anugataviziSTAkAra pratItiviSayatvAt, prAcInottarAkAraparityAgopAdAnAvasthAnasvarUpa pariNatyArthakriyAsAmarthyaghaTanAcceti // 2 // 20 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH anugatAkArA - anuvRttasvabhAvA gaugaurityAdipratItiH / viziSTAkArA- vyAvRttasvarUpA zavalaH zyAmala ityAdipratItiH / tayorviSayo gocarastasya bhAvastattvaM tasmAditi prathamo hetuH / anena tiryaksAmAnyasya guNAkhyavizeSalakSaNAnekAntAtmakaM vastu samarthitam / prAcInotarAkArayoH prAktanAgretanasvabhAvayoryathAsaMkhyena parityAgopAdAne pari10 hArAvAsI tAbhyAmavasthAnaM sthitistadeva svarUpaM yasyAH / sA cA'sau pariNatizca pariNAmastayA kRtvA yadarthakriyAsAmarthyaM vastunaH kAryakA - raNazaktistasya ghaTanAdupapatteriti dvitIyo hetuH / etena punarUtAsAmAnyaparyAyAkhyavizeSasvarUpAne kAntAtmakaM vastu prasAdhitaM bhavati / cakAro'trAnuktasamuccayArthaH / tataH sadasadAdyanekAntasamarthaka hetavo'pi 15 sadasadAkArapratItiviSayatvAdayaH sUcitAH / te ca yathAvasaraM vistareNa prakAzayiSyanta iti // 2 // idAnImAdAvuddiSTaM sAmAnyaM prakArataH prarUpayannAha- sAmAnyaM dviprakAraM tiryaksAmAnyamUrdhvatA sAmAnyaM ceti // 3 // tiryagullekhinA'nuvRttAkArapratyayena gRhyamANaM tiryaksAmAnyam / UrdhvamullekhinA'nugatAkArapratyayena paricchidyamAnamUrdhvatA sAmAnyaM ca / caH samuccaye || 3 || tatrAdyabhedasya svarUpaM sodAharaNamupadarzayannAha- 1 sU. 513. " Aho Shrut Gyanam"
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 727 pari. 5 sU. 4] syAdvAdaratnAkarasahitaH . 727 prativyakti tulyA pariNatistiryaksAmAnyaM zaba lazAbaleyAdipiNDeSu gotvaM yatheti // 4 // prativyakti- vyaktiM vyaktimadhizritya / tulyA samAnA pariNatistiryaksAmAnyamucyate / zabalazAbaleyAdipiNDeSu gotvaM yatheti tu spaSTam / zauddhodanIyamatavAsitabuddhayayo'tha vyAkurvate kimidamIdRzamArjavaM vaH / / sAmAnyasvarasvaro....ruhiNIsamAnaM yalakSyate'tra parimucya vicAravIthIm / / 571 // tathA hi- zabalazAbaleyAdivyaktivyatiriktasya sAmAnyasya pratIti- 10 pathAnanuyAyitvena vandhyAstanandhayasyevA'sattvAvyaktivyatirikta sAmAnyamiti matasyopapAdanapUrvaka danupapannamevedaM tallakSaNaprarUpaNam / nanu sAmAnya khaNDanam / vinA'nugatAkArAyAH pratIteH kuta utpAda iti cet / vijAtIyavyAvRtteriti brUmaH / na ca vijAtIyavyAvRttijanyAyAH pratIteH sakAzAtkathaM bahirarthaM prati pratipattaH pravRttiriti preyam / dRzya. 15 vikalpayorekatvAdhyavasAyAttadupapatteH / ekatvAdhyavasAyazca tayordarzanAnantaramutpadyamAnasya vikalpasya darzanena saha yadbhedAgrahaNaM tahArako bhedAgrahastammAcca vikalpavyApAratiraskAreNa prayA gRhItamidamityevaMrUpAtpratipattA bahirarthe pravartate / sAmAnyalakSmoditiritthameSAM na kSodamudrAmadhirohatIha / 20 alaM tadasyAH parizIlanena mArge'satAM yanmatayo ramante / / 572 / / zAkyasiMhatanayaH prajalpitaM jAtilakSaNaniSedhatatparam / sarvametadanubhUtipIDitaM paNDitastadiha kaH samAzrayet / / 573 / / tathA hi-yattAvadajalpi zabalazAbaleyAdivyaktivyatiriktasyetyAdi tanna niravadyam / prativyAkti sadRzapariNAmalakSaNasya' kathaMcittayaMti- 25 "Aho Shrut Gyanam"
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 su. 4 riktasya tiryaksAmAnyasya pratyakSAdipramANamAhAtmyataH prasiddhamvarUpatvena tallakSaNaprarUpaNamyopapannatvAt / na khalu samAnadharmasaMbandhitvasvabhAvaH sadRzapariNAmaH padArtheSu pratyakSeNAnubhUyate / sakalavilakSaNasvalakSaNasya svAmadazAyAmapyananubhUteH / api ca pratibhAsaprabhAvAdeva sarvatra vastu. vyavasthitiH / pratibhAsazca gopiNDeSu khaNDamuNDAdivilakSaNAkAreNeva gaugaurityanuvRttAkAraNA'pi saMvedyate / na cAnyAkAre'pi vantunyanyA. kAreNa pratibhAsanamityabhidhAnIyam / evaM hi zukle zyAmapratibhAsaprasaktitaH pratiniyatapadArthavyavasthiterucchedaH syAt / tato'nuvRtta pratibhAsAdvastvapyanuvRttadharmAnvitamityakAmenApi zAkyena svIkartavyam / 10 vijAtIyavyAvRttyAlambanatve cAnuvRttapratibhAsamya gogIrityullekhena vidhi pradhAnatayA pravRttirna bhavet / yathA ca vijAtIyaparAvRttaM vastunaH svarUpaM tathA sajAtIyaparAvRttamapi / tathA ca taddarzanAnantarabhAvivikalpanAM vijAtIyavyAvRttyAkArollekhitve tadabhedAtsajAtIyavyAvRtyAkArollekhi tvamapi syAt / na ca sajAtIyavijAtIyavyAvRttyoH svalakSaNasrota 15 bhedaH saMbhavati / avastutvAnniraMzatvAJca / nApi pratiniyatavyAvRtti lakSaNajAtyavabhAse pratiniyamaheturasti / kiMca tAttvikasAmAnyAnabhyupagame sajAtIyatvasyApyabhAvaH syAt / tathA hi-sajAtIyatvamarthAnAM kimekArthakriyAkAritvAt , ekapratyavamarzajanakatvAt , ekavyAvRttervA bhavet / na tAvadekArthakriyAkAritvAt / vAhadohAdyarthakriyAyAH prativi20 zeSaM bhidyamAnatvenaikatvAnupapatteH / tasyAzca kAdAcitkatvAttAmakurvANasya sajAtIyatvAbhAvaH syAt / tatazcakSuSA saMbaddhe'pi vyaktivizeSe gaugArityanuvRttAkArA pratItirna bhavet / ekArthakriyAkAritvaM ca yadi sarvasvalakSaNeSvekamanusyUtaM svIkriyate tadA siddhaM tadeva sAmAnyam / atha vikalpAropitaM tadasmAkamapi siddhameveti cet / maivam / vika25 lpasyArthAgocaratvenArtheSvarthakriyAkAritvasyaikatvenAropaNAsAmarthyAt / tannaikArthakriyAkAritvAdarthAnAM sajAtIyatvaM yujyate / nApyekapratyavamarza "Aho Shrut Gyanam"
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 4] syAdvAdaratnAkarasahitaH (122 janakatvAt / pratyavamarzasya tajjanakatvasya ca prativyakti bhedenaikatvAsaMbhavAt / na khalu ya eva zAbalaye gopratyavamarzastajanakatvaM ca tadeva bAhuleye'pi / tayorekavyaktivadbhedAbhAvaprasakteH / nApyekavyAvRtteH / tasyA bahirantarvikalpAnatikramAt / tatra sakalavyaktipvekavyAvRtte. bahiH sadbhAve sAmAnyarUpatA durnivArA / Antaratve tu tasyA bahirAdhA- 5 ratvAbhAvataH kathamato bAhyArthasya sajAtIyatvasiddhiH / kathaM vA bahIrUpatayAvabhAsanamamyAH / nAntarbahirvA setyapi svAbhiprAyaprakaTanamAtram / tathA hi-tathAbhUtaM vyAvRttisvarUpaM kiMcit, na kiMcidvA / na kiMciccet, kathaM sajAtIyatvanibandhanam / kiMciccet / nUnamantabahirvA tena bhAvyam / tatra ca pratipAditadoSAnatikramaH / kiMca , idaM sajAtIyatvaM samAnA. 10 kAralakSaNam / tacca svayamasamAnAkArasya vastunaH syAtsamAnAkArasya vA / yadi svayamasamAnAkArasya tadA kathamanyavyAvRttAvapi tasya samAnAkAratA bhavet / gogajayorapi mahighyAdivyAvRttau samAnAkAratvaprasakteH / api ca mUrtAddhaTAyathA vyAvartate jJAna tathA paTo'pi / tatazcA'mUrtatvaM dvayoH samAno dharmaH syAt / parasparAzrayaprasaktizca / 15 anyato vyAvRttyA hi samAnAkAratvAttasmAccAnyato vyAvRttiriti svayaM samAnAkArasya tu vastuno'nyato vyAvRttyA samAnAkAratvakalpanAvaiyarthyam / parAbhyupagamaprasaMgazca syAt / svayaM samAnAkAratAyA eva vastuni sAmAnyatvena syAdvAdibhiH svIkArAt / nanu yayA pratyAsattyA kecana bhAvAH svayaM sadRzapariNAma bibhrati 20 tayaiva svayamatadAtmakA api santastathA ki nA'vabhAseraniti cet / tadapyanucitam / cetanetarabhedAbhAvaprasaMgAt / yathaiva hi pratyAsattyA cetanetarasvabhAvAnbhAvAH svIkurvanti tayaiva svayamatadAtmakA api santastathA'vabhAserannityapi bruvANasya brahmAdvaitavAdino na vadanaM vakrIbhavet / cetanetaravya .... .... .... .... .... .... .... .... .... 25 .... stIti / tathA tadutpattirhi sAmAnyapratibhAsasya janikA dUradeza "Aho Shrut Gyanam"
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 4 sAmagrI / nikaTadezavartinAM cA'sau nAstIti na nikaTe tatpratimAsanamiti samaH samAdhiH | abhyupagamya caitaduktam / yAvato'sti nikaTe sAmAnyasya vyaktataraM pratibhAsanaM vizeSapratibhAsanavat / nikaTe hi nimbakadambAdivyaktiSu bhAsamAnAsu suvyaktaM vRkSatvaM pratibhAsate vRkSo'yaM 5 vRkSo'yamiti / na cA'yamanugatapratibhAso bahiH sAdhAraNanimitta nirapekSA ghaTate / pratiniyatadezakAlAkAratvAbhAvaprasaMgAt / na ca vyaktaya eva tannimittam / tAsAM bhedarUpatayA'dhiSThitatvAt / tathA'pi tannimittatve karkAdivyaktInAmapi gaurgauriti buddhinimittatvAnuSaGgaH / na cAtatkAryebhyo 'tatkAraNebhyazca vyAvRttirekapratyavamarzarUpaikArthasAdhane 10 heturatyantabhede'pItyabhidhAtavyam / sarvathA samAnapariNAmAnAdhAre vastunyatatkAryakAraNavyAvRtterevAsaMbhavAt / na khalu cakSurAdayastajjananazaktilakSaNasamAnapariNAma virahiNo'pi rUpajJAnalakSaNakAryahetavo na punaH sparzanAdayo guDucyAdayo vA jvaropazamanazaktilakSaNasamAnapariNAmarahitA api jvaropazamakAryahetavo na punardadhitrapuSAdaya iti zakya15 vyavastham / kiMca, anugatapratyayasya sAmAnyamantareNaiva dezAdiniyame - notpattau vyAvRttapratyayasyApi vizeSamantareNaivotpattiH syAt / zakyaM hi vaktumabhedo vizeSe'pyekameva brahmAdisvarUpaM pratiniyatA neka nIlAdyAbhAsanibandhanaM bhaviSyatIti kimapararUpAdisvalakSaNaparikalpanayA / tato rUpAdipratibhAsasyevA'nugatapratibhAsasyApyAlambanaM kalpanIyamityasti 20 vastubhUtaM sAmAnyam / ekakAryatAsAdRzyenaikatvAdhyavasAyo vyaktInAmityapyacAru / kAryANAmabhedAsiddhervAhadAhAdikAryasya prativyakti bhedAt / tatrA'pyaparaikakAryatAsAdRzyenaikatvAdhyavasAye'navasthA / jJAnalakSaNamapi kAryaM prativyakti bhinnameveti / jJAnalakSaNaikakAryatAsAdRzyenApi vyaktInAM naikatvAdhyavasAyaH saMbhAvanIyaH / anubhavAnA25 mekaparAmarzapratyaya hetutvAdekatvaM taddhetutvAcca vyaktInAmapyabhinnatvamityu - pacAro'pi zrAddhikAvadhArya eva / anubhavAnAmapyatyantavailakSaNyenaikapratya - 730 " Aho Shrut Gyanam"
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 4] syAdvAdaratnAkarasahitaH vamarzapratyayahetutvAnupapatteritasthA karkAdivyaktyanubhavebhyo'pi khaNDamuNDAdivyaktipvekaparAmarzapratyayasyotpattiH syAt / atha pratyAsattivizeSAtkhaNDamuNDAdivyaktyanubhavebhya evAsyotpattiAparavyaktyanubhavebhya iti cet / nanu ko'nyaH pratyAsattivizeSo'nyatra samAnAkArAnubhavAt / samAno hyAkAraH khaNDAdivyaktyanubhavairevA'nubhUto 5 nA'parabyaktyanuvariti / na caikapratyavamarzahetutvenA'bhimatA nirvikalpakabuddhayaH prasiddhAH syAdvAdinAmiti / kathaM taddhetutvAcyaktInAmapyabhinnatA / tatazca vArtametadvArtike kIrtitaM kIrtinA-- " ekapratyavamarzasya hetutvAddhIrabhedinI / ekadhIhetubhAvena vyaktInAmapyabhinnatA // " iti / 10 tato'bAdhabodhAdhirUDhatvAtprasiddhaM sadRzapariNAmarUpaM vastubhUtaM sAmAnyam / tamyAnabhyupagame " no cet bhrAntinimittena saMyojyeta guNAntaram / zuktau vA rajatAkAro rUpasAdharmyadarzanAt // " ityasya virodhAnuSaGgaH / rUpasAdharmyazabdena sadRzapariNAmamyaivA- 15 bhidhAnAt / asya ca zlokasyA'yamarthaH- yadi bhrAntinimittena sadRzAparAparotpattyAdinA kAraNabhUtena vikalpabuddhayA no saMyojyeta na samAropyeta guNAntaraM-- sthiratvAdi / vAzabda ivArthe / zuktAviva rajatA. kAraH saMyojyeta / kathaM rajatarUpeNa zuktikArUpasya yatsAghaveM cAkacikyAdi / tasya darzanAt / etaduktaM bhavati / yadi bhrAntinimittena 20 guNAntaraM na samAropyeta tadA'numAnAdeH pramANAntarastha pratyakSadRSTe'rthasvabhAve vaiyarthyaM syAt / samAropyate ca tat / tataH samAropavyavaccheda eva pramANAntarasya phalamiti / nanu vyaktivattatsamAnapariNAmepvapi samAnapratyayasyAparasamAnapariNAmahetukatvaprasaMgAdanavasthA syAt / tamantareNA'pyatra samAnapratyayotpattau paryAptaM khaNDAdivyaktau samAnapari- 25 zAmakalpanayeti cet / tadvaisadRzeSvapi tulyam / yatasteSvapi visadRza "Aho Shrut Gyanam"
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvA lokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 4 pratyayo yadi vaisAdRzyAntara hetu kastadA'navasthA / svabhAvatazcettarhi sarvatra vaisAdRzyakalpanAvaiphalyam / na ca sadRzapariNAmAnAmarthavatsvAtmanyapi samAnapratyayahetutve'rthAnAmapi tatprasaMga : pratiniyatazaktikatvAdbhAvAnAm / anyathA ghaTAdeH pradIpAtsvarUpaprakAzopalabdhiH pradIpe'pi svarUpaprakAza : pradIpAntarAdeva syAt / svakAraNakalApAdutpannAH sarve'rthA visadRzapratyayaviSayAH svabhAvata evetyabhyupagame samAnapratyayaviSayA api te tathA kiM nA'bhyupagamyante / akaM pratItimapalapya / prayogazcAtra, gaugaurityAdipratyayo viziSTanimittanibandhano viziSTapratyayatvAt / ya itthaM sa itthaM yathA saMpratipannaH / tathA cADyaM tasmA10 tatheti / yacca viziSTaM nimittaM sa sadRzapariNAma eva / vAsanAdenimittAntasya prAgeva pratihatatvAditi / 732 5 tatsAmAnyaM tiryagAkhyaM prasiddhaM vyaktau vyaktau tulyadharmasvabhAvam / yasyAbhAvAtpratyayo'trAnuyAyI na prAduHpyAtsarvasaMvedanIyaH || 574 ||4|| atha dvitIyaM sAmAnyasya bhedaM sanidarzanaM prakAzayannAha 15 pUrvAparapariNAmasAdhAraNaM dravyamUrdhva tAsAmAnyaM kaTakaGkaNAdyanugAmikAJcanavaditi // 5 // pUrvAparaparyAyayoH sAdhAraNamekaM dravyam / dravati tAMstAnparyAyAngacchatIti vyutpattyA trikAlAnuyAyI yo vastvaMzastadUrccatAsAmAnyami20 tyabhidhIyate / kaTakakaGkaNAdyanugAmikAJcanavaditi tu nidarzanaM vyaktam / evaM sthAsAdiSu mRvyAdikaM svayamabhyUhyam / nanu pUrvAparapariNAmavyatirekeNAparasya tadvyApino dravyasyApratItito'sattvAtkathaM talakSaNamatA sAmAnyaM saditi bauddhaH / nA'sau buddhimAn / pratyakSata evA'rthA UrdhvatA sAmAnyasya sopapattikaM maNDanam / nAmanvayarUpapratIteH pratikSaNabhaGguratayA svapne'pi tatra teSAM pratItyabhAvAt / "Aho Shrut Gyanam"
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 5] syAdvAdaratnAkarasAhataH 733 yathaiva hi pUrvottara vivartayoAvRttapratyayAdanyonyamabhAvaH pratItastathA kAJcanamRdAdyanugatapratyayAsthitirapi / nanu kAlatrayAnuyAthitvamekasthitistasyAzcAkrameNa pratItau yugapanmaraNAvadhi grahaNaM syAt / krameNa tu pratIto na buddhistathA tAM pratyetuM samarthA kSaNikatvAditi cet / tadapyasaMbaddham / buddheH kSaNikatve'pi pratipatturakSANikatvAt / 5 pratyakSAdisahAyo hyAtmaiva dhrauvyAtmakatvaM bahirantazca samastavastUnAM nizcinoti / yathaiva hi ghaTakapAlayoH sukhaduHkhayorvA vinAzotpAdau pratyakSasahAyo'sau nizcinute tathA mRdAtmarUpatayA sthitimapi na khalu ghaTAdisukhAdInAM bheda evAvabhAsate na tvekatvamityabhidhAtuM yuktam / ekatvavikalamya bhedasya svapme'pyasaMvedanAt / na cA'kSaNikasyAtmano'- 10 visAyakalve svagatabAlataruNavRddhAdyavasthAnAmatItAnAgatajanmaparaMparAyA: samavastuvivartAnAM ca yugapadeva vyavasitiprasaktiriti vAcyam / jJAnasahAyasyaivAtmano'rthAdhyavasAyakatvAzIkArAt / jJAnasya ca pratibandhakApagamAnatikrameNa prAdurbhAvAnnoktadoSAnuSaGgaH / na ca dravyagrahaNe'. tItAdyavasthAnaM tammAdabhinnatvAdhyavasAyApattiriti vAcyam / abhinna - 15 tvasya grahaNaM prtynnggtvaat| anyathA jJAnAdikSagAnubhave saccetanAdiva - tkSaNakSayamvargaprApaNazaktyAdivyavasAyAnuSaGgaH / tammAdyatraivAtmano'jJAnaparyAyapratibandhakApAyastatraivA-yavasAyakatyaniyamo nAnyatretyanavadyam / AtmA pratyakSasahAyo'nantarAtItAnAgataparyAyayorekatvaM pratipadyata iti smaraNapratyabhijJAnajJAnasahAyazca vyavahitaparyAyAdyekatvamavabudhyate / smaraNa- 20 pratyabhijJAnayozca prAmANyaM prAgeva prasAdhitam / nanu smaraNapratyabhijJAnayoH pUrvopalavdhArthaviSayatve prathamadarzanakAla evotpattiprasaMgastena sahaikaviSayatvenA'nayorapyavikalakAraNatvAt / na caivaM tasmAnna te tdvissye| prayogazcAtra, yasminnavikale'pi yanna bhavati na tattadviSayaM yathA rUpe'vi. kale tatrA'bhavacchotravijJAnam / prathamadarzanakAle'vikale'pyarthe na bhavatazca 25 smRtipratyabhijJAne iti / etadapi yuktiriktam / prathamadarzanakAle "Aho Shrut Gyanam"
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 5 smaraNapratyabhijJAnajanakakAraNAntarAsaMbhavenA'rthasyA'vikalatvAsiddheH / smaraNasya hi saMskAraprabodho'pi kAraNam / saMskArazca tadarzanakAle nAstIti kathaM tadutpattau tdrthsyaa'vikltaa| pratyabhijJAnasyA'pyutpattI vartamAnakAlInaM darzanaM pUrvadarzanAhitasaMskAraprabodhaprabhavasmRtizcA'rthasya 5 sahakArikAraNam / te ca tadA na ta iti kathaM tatrA'pyarthasyA vikalatA ! atha matamAtmanaH svayamatItAdyarthagrahaNasAmarthe smaraNAdyapekSAvaiyarthyam / tadasAmadhye vA nitarAM tadvaiyarthyam / tadapi vArtam / yataH smaraNAdirUpatayA pariNatirevAtmano'tItAdyarthagrahaNasAmartha tatkathaM tad pekSAvaiyaryam / tato nirAkRtametadyaducyate paraiH " pUrvottarakSaNa10 yoragrahaNe kathaM tatra sthAsnutApratItiH" iti / AtmanA tayo grahaNasaMbhavAt / pareSAM tu tayorapratItau kathaM madhyakSaNamya tatrA'sthAsnutA. pratItiriti cinyam / pUrvakSaNadarzanAhitasaMskArasya pratipattumadhyamakSaNadarzanAttatkSaNasmRtiH / tasyAzca sa iha nAstItyasthAsnutAvagamo' pyevaM kiM na syAt / nanu cA'sthAsnutA pUrvottarakSaNayormadhyakSaNe'bhAvaH / 15 tasya vA tayo'sau / abhAvazca tadAtmakatvAttadhaNenaiva gRhyate / tadappa vadyam / tadapratItau tatrA'sya, atra vA taponiSiddhapratIterapyasaMbhavAt / na hyapratipannaghaTasyAna ghaTo nAstIti pratItiramti / kathaM caivaM sthAsnutA'pi na pratIyeta / sA'pi hi pUrvAnarakSaNayormadhyakSaNe kathaMcitsadbhAva stasya vA tatrA'sau ! sa ca tadAtmakatvAttadrahaNenaiva gRhyeta / nanu 10 sthAsnutA'rthAnAM nityatIcyate / sA ca trikAlyapekSA / tadapratipattI ca kathaM tadapekSanityatApratipattiriti cet / tadapi na prazastam / vastusvabhAvabhUtatvenA'nyAnapekSatvAnnityatAyAstathAbhUtAyAzvAsyAH pratyakSAdipramANaprasiddhatvena pratipAdanAt / na khalu svayaM nityatA rahitasya trikAlyA'sau kriyate / anityatAvat / na hi varta25 mAnakAlenA'nityatA kriyate / tasya tvanmate'nAsattvAt / sattve vA'sa' vanyanityaH svIkartavya iti / tadanityatvasyA'pyapareNa kAlena karaNe' "Aho Shrut Gyanam"
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdratnAkarasahitaH 735 navasthAprasaMgaH / tato yathA svabhAvataH pUrvottarakoTibhyAM vicchinnatvena kAlanirapekSaH kSaNaH pratIyate tathA tAbhyAmanavacchinnatvenAkSaNikatvamapi / sarvathA kSaNikatvaM svarthAnAmupariSTAnnyakSeNa pratikSepsyata ityalamihAtiprasaMgena / pUrvottarAkhilavivartasamUhavarti dravyasvabhAvamiti yuktibalAtprasiddham / sAmAnyamanvayadhiyaH padamUrkhatAkhyaM yena pramuktamiha kiMcana nAsti vastu / / 575 // 5 // atha vizeSasya prakAraprakAzanAyAha-~vizeSA'pi dvirUpo guNaH paryAyazceti // 6 // 10 sarveSAM vizeSANAM vAcako'pi paryAyazabdo guNazabdasya sahavartivizeSavAcinaH saMnidhAnena kramavartivizeSavAcI gobalIvardanyAyAdatra gRhyate // 6 // tatra guNaM lakSayatiguNaH sahabhAvI dharmoM yathAtmani vijJAnavyaktiza- 15 ktyAdiriti // 7 // sahabhAvitvamatra lakSaNam / yathetyAdikamudAharaNam / vijJAnavyaktiyatkiMcijjJAnaM tadAnIM vidyamAnam / vijJAnazaktiruttarajJAnapariNAmayogyatA / AdizabdAsukhaparispandayauvanAdayo gRhyante / / 7 / / paryAyabhidAnI nirUpayannAhaparyAyastu kramabhAvI yathA tatraiva sukhaduHkhAdiriti // 8 // pUrNatayA / "Aho Shrut Gyanam"
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 736 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 su. 8 dharma iti pUrvasUtrAdanuvartanIyam / kramabhAvitvamiha lakSaNam / pariziSTaM tu nidarzanam / tatretyAtmani / Adizabdena harSaviSAdAdInAmupAdAnam / idamatra tAtparyam / ye sahabhAvinaH sukhajJAnavIryaparispandayauvanAdayasta guNAH / ye tu kramavRttayaH sukhaduHkhaharSaviSAdAdayaste paryAyAH / nanvevaM ta eva guNAsta evaM ca paryAyA iti kathaM teSAM bheda iti cat / maivam / kAlabhedavibhedApekSayA tadbhedasyA'nubhUyamAnatvAt | abhinnakAlavartino hi sukhajJAnAdayo guNA: / vibhinna kAlavartinastu paryAyA iti / 10 na caivameSAM sarvathA bheda ityapi mantavyam / kathaMcidabhedasyA'pyavirodhAt / na khalveSAM stambhakumbhavadbhedo nApi svarUpavadabhedaH / kiMtu dharmyapekSayA'nedaH / svarUpApekSayA tu bheda iti / itthaM pramANaviSaye sAmAnyavizeSAtmake'rthe pratyakSapratipannasvarUpe'pi ye vipratipadyante tAnpratIdamanumAnamucyate ! artha: sAmAnyavizeSAtmA, abAdhyamAnAnuvRtta15 pratyayagocaratvAnyathAnupapatteH / na cA'tra sAdhanamasiddham / ghaTeSu ghaTo / ghaTa ityanuvRttapratyayasya tAmro mArtikaH sauvargaH / paTAdirvA na bhavatIti vyAvRttapratyayasya cAvAbhyamAnasya pratiprANi pratItatvAt / bhrAnto'yaM pratyayaH savikalpakatvAditi cet / abhrAntastarhi kIdRza iti vaktumarhasi / nirvikalpaka iti cet / maivam / tasyApi nirvikalpa20 katvena antatvApateH / arthasAmarthya janyatvApasya bhrAntatvAnApatiriti cet / na / asthottarasya savikalpake'pi tulyatvAt / kacittasya vyabhicAropalambhAdatulyatvamiti cet / na tasya nirvikalpe'pi bhAvAt / vyabhicArI nirvikalpakaH pratyayo na naH pramANaM tadAbhAsatvAditi cet / savikalpa ke tu tulyo'yaM parihAraH / nirvikalpakavikuTTanena savikalpa25 syaiva samarthitaM ca prAmANyam / ityalamihAtiprapaJcena / tannAsiddhiH I " Aho Shrut Gyanam" sAmAnyavizeSAne kAntavA* dasyopapAdanam /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 737 pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH prastutasAdhanamya / viruddhAnakAntikadoSayostu zaGkava nAstIti niravadyamidaM sAdhanamaH dharmiNi sAmAnyavizeSAtmatvaM sAdhyamupaDhaukayatyeva / tatsAmAnyavizeSAkhyAnekAntAkrAntamUrtikam / vastu prameyamAyAtaM pramANasyopapattitaH / / 576 // atra gogAH pratyavatiSThantesAmAnyavizeSetipadArtha - nanu nAdyApi pUrvoktaM prameyamupapadyate / yavAdinA nayAyikAnAM sAmAnyabhedayoryammAtpArthakyenaiva saMsthitiH matasya upAdanapUrvaka savistaraM khaNDanam / // 577 // tathAhi- sAmAnyavizeSau atyantabhinnau bhinnapratibhAsatvAdyAvitthaM tAvittham / yathA ghaTapaTau / tathA cemau tasmAttathA / ghaTapaTayohi 10 bhinnapratibhAsatvamatyantabhede satyeva dRSTaM tatsAmAnyavizeSayodRzyamAnaM kathaM nAtyantabhedamupaDhaukayet / anyathA anyatrA'pyasya tadanupaDhaukanaprasaMgaH / ito'pyanumAnAttayoratyantabhedasiddhiH / sAmAnyavizeSAvatyantabhinnau viruddhadharmAnvitatvAt / yAve tAvebam / yathA payaHpAyako / tathA caitau tasmAttathA / na cAnayoviruddhadharmAnvitatvamasiddham / 15 ekatvanityatvaniracayatvaniSkriyatvAdidharmAnvitaM hi sAmAnyam / etadviparItadharmAnvitastu vizeSaH / tadyadi vastunaH sAnAnyasvabhAvatA svIkriyate kathaM vizeSarUpatA / sA cetkathaM sAmAnyasvabhAvatA virodhAt / kiMca sAmAnyavizeSayostAdAtmye paTasya bhAvaH paTatvamiti bhedaniSThA SaSThI taddhitotpattizca na prApnoti / tasmAttayoratyantabheda eva 20 yukto na punarbhedAnekAntaH / saMzayAdidoSasaptakopanipAtaprasakteH / ___ tathA hi-kena svarUpeNa tayorbhedaH kena cAbheda iti saMzayaH // 1 // tathA yatrA'bhedastatra bhedamya virodho yatra ca bhedastatrA'bhedasya zItoSNasparzavaditi virodhaH // 2 // tathA, abhedamyaikatvasvabhAvasyA'nyadadhikaraNam / bhedasyAnekatvasvabhAvasyAnyaditi vaiyadhikaraNyam // 3 // 25 "Aho Shrut Gyanam"
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tathA, ekAntenaikAtmatve yo doSo'nekasvabhAvatvAbhAvalakSaNo'. nekAtmakatve caikasvabhAvatvAbhAvalakSaNaH so'pyatrAnuSajjyata ityubhayadoH || 4 || tathA yena svabhAvenArthasyaikasvabhAvatA tenAnekasvabhAvatvasyApi prasaMgaH / thena cAnekasvabhAvatA tenaikasvabhAvatvasyApyanuSaGga iti saMkaraH / 'sarveSAM yugapatprAptiH saMkaraH ' ityabhidhAnAt // 5 // tathA yena svabhAvenAnekatvaM tenaikatvaM prApnoti yena caikatvaM tenAnekatvamiti vyatikaraH / ' parasparaviSayagamanaM vyatikaraH ' iti vacanAt || 6 || tathA yamAtmAnaM purodhAya bhedo yaM ca samAzrityAbhedastAvAtmAnau bhinnau cAbhinnau ca / tatrApi tathA parikalpanAdanavasthA || 7 || taduktam10 'saMzayavirodhavaiyadhikaraNyasaMkaramathobhayaM doSaH / anavasthAvyatikaramapi jainamate sapta doSAH syuH // ' iti / evaM tattvasyApratipattirevAnekAntavAdinAm | 738 5 15 [ pari. 5 su. anekadoSopanipAtaduHsthaM tasmAdanekAntamataM vihAya | ekAntato bhinnatayA'bhyupeyau sAmAnyabhedAviha niitimdbhiH||578|| itthaM yogaiH svIyamArgAnurAgaastasvAntairjalpitaM yuktijAlam | sarvaM caitanmohanidrApralApa prAyaM prekSalakSaNIyaM tathA hi // 579 // yAvat ' sAmAnyavizeSau atyantabhinnau ' ityAdyanumAnamuktam / 20 tatra bhinnapratibhAsatvAditi hetoH ko'rthaH / kiM mitrapramANagrAhyatvAt, bhinnAkArAvabhAsitvAdvA / AdyapakSe AtmAdinA'nekAntaH / pratyakSAdibhinnapramANagrAhye'pyekasminmedAsaMbhavAt / dvitIyapakSe'pi kathaMcidvinnAkArAvabhAsitvaM sAdhanatvenAdhyavasitaM sarvathA vA / yadi kathaMcitadA kathaMcideva, ataH sAmAnyavizeSayorbhedaH siddhayet / tenaivA'syAvi25 nAbhAvasaMbhavAt / na punaH sarvathA tadviparyayAt / tathA ca hetorviruddhatvaM sAdhyaviparyayasAdhanAt / sarvathA bhinnAkArAvabhAsitvaM tvasiddham / " Aho Shrut Gyanam" 8
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 syAdvAdaratnAkarasahitaH sAmAnyavizeSayoH kathaMcidabhinnAkArayoH satostathaiva pratibhAsAt / ata eva ca pakSasya pratyakSabAdhA / dUrapAdapAdinA vyAbhicArasya hetoH / na hi dUrAsannadezavartipratiyataNAmaspaSTetaratayA pratibhAsabhede'pi pAdapAdetyantabhedaH saMbhavati / nanu cAtra prAtabhAsabhedAdviSayabhedo'styeva / tathA hi-prathamaM dUradezavartino vijJAnaM pAdapatvasAmAnyaviSayam / uttarakAlaM 5 tu taddezopasarpaNe ziMzapAdivizeSaviSayamiti cet / tadayavicAritamanoharam / evaM hi viSayabhedAbhyupagame yamahamadrAkSaM dUrasthitaH pAdapametarhi tameva pazyAmItyekatvAdhyava lAyo na syAt / tathA yadyathA nirbAdhAdhyakSe'vabhAsate tattathaivA'bhyupagantavyam / yathA nIlaM nIlarUpatayA nibAMdhAdhyakSe'vabhAsate'vabhAsete ca kathaMcittAdAtmyena sAmAnyavizeSAvitya- 10 numAnabAdhitaH pakSaH / na ca tathA tavabhAsino'dhyakSasya nirbAdhatvamasiddham / tadbAdhakasya kasyacidapyasaMbhavAt / na khalu pratyakSaM tadvAdhakam / atyantata dasyA'trApratibhAsamAnatvAt / anumAnamapyetadevAnya. dvA tahAdhakaM syAt / na tAvadetadeva / atyAdhyakSabAdhitaviSayatayotthAnasyaivA'saMbhavAt / prAntatvAnna prastutAnumAnaviSagrasya pratyakSeNa bAdheti 15 cet / kutaH pratyakSasya bhrAntatvam / prastutAnumAnena bAdhanAcettarhi cakrakApattiH / tathA hi-abAdhitaviSayatayA prastutAnumAnasyotthAne pratyakSasyAnena bAdhA / tasyAM ca satyAM tasya bhrAntatvam / tasminsati abAdhitaviSayatayA prastutAnumAnasyotthAnamiti / kathaM caivamanuSNo'gniH sattvA jalavat, ityasyApyabAdhitaviSayatayA pravRttirna syAt / 20 sAdhyasAdhanayoH sAhacaryamya sapakSe pratyakSataH pratItestrApyavizeSAt / pakSasya pratyakSabAdhanAdamyA'gamakatvamitaratrApyaviziSTam / tannatenaivA'numAnena sAmAnyavizeSayoH kathAMcetAdAtmyapAhipratyajhasya bAdhanam / anumAnAntareNa tadbAdhane'sya vaiyarthyam | sAdhyasyApi tata eva prasiddheH ! dRSTAnto'pi sAdhyavikalo ghaTayaTayorapi dRSTAntIkRtayoratyanta- 25 bhedAsaMbhavAt / tadasaMbhavazva sattvAdinA'nyonyaM tayorabhedAtsuprasiddhaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 mU. 8 sAdhanavikalazcAyaM dRSTAnto'pi .... ... sAmAnyavizeSayorAtyantikaM bhedaM prasAdhayati / dvitIyAnumAne'pi viruddhadharmAnvitatvAkhyo hatuvUmenAnaikAntikaH / na khalu svasAdhyetarayogamakatvAgamakatvalakSaNaviruddhadharmAnvitatve'pi dhUmo'bhi .... .... .... .... .... .... .... 5 .... .... .... .... lApacittasya tu sAmagryantaratvAtsAdhyAntaraM pratyagamakatvam / na caikasyaiva tamya gamakatvAgamakatva saMbhavata ityapyandhasarpatrilapravezanyAyena pareSAmanekAntAvalambanam / dhUmamyAbhinnatvAt / ya eva hi gamakaH mvasAdhye sa eva hyatyantAgamaka iti / athAnyaH svasAdhye gamako'nyazcAnyatrAgamakastAhi yo gamako dhUmastasya svasA1. dhyavatsAdhyAntare'pi sAmarthyAdekammAdeva dhUmAnnikhilasAdhyasiddhi prasaMgAtvintaropanyAso vyarthaH syAt / tathA yadapi tadvastunaH sAmAnyasvabhAvatA svIkriyata ityAdi / tadapyayuktam / sAmAnyavizeSobhayamvabhAvasya vastunaH pratyakSAdipramANapratItatvAt / pramANapratIte ca virodhAnupapatteH / yaccAvAci -- paTasya bhAva' ityAdi / tadapi na 15 nyAthyam / ghaNNA padArthAnAmastitvamityatra bhedAbhAve'pi SaSThyutpattipra tIteH / na khalu bhavatAM SaTpadArthAtiriktamastitvAdikamabhimanyate / SaTpadArthasaMkhyAvyAghAtaprasaMgAt / nanu dharminpA eva ye bhAvAste SaT padArthAH proktAH ! dharmarUpAstu tadvyatiriktA iti cet / kasta_stitvasya taiH saha saMbandho yena tatteSAM dharma: syAt / saMyogaH samavAyo vA / na tAvatsaM20 yogo'sya guNatvena dravyaikAzrayatvAt / nApi samavAyaH / tsyaiktvenetteH| samavAyena cA'sya samavAyasaMbandhe tamyAnekatvaprasakteH / ekatye........ kathamevamastitvasyAstitvamityatrAstitvayorekatve kathaM bhedanibandhanA vibhaktirbhavet / atha tatrApyaparamastitva svIkriyate tadA'navasthA syAdaparAparadharmasamAveze / naca sattvasya dharmirUpatvAnuSaGgAtpaDeva 25 dharmiNa ityasya vyAghAtaH / ye dharmirUpA eva te SaTvena vivaset, na dravyAdInAM dharmarUpakSitA (?) .... .... .... .... .... "Aho Shrut Gyanam"
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaralAkarasahitaH iti tvasyApi saMbhavAt / tathA svasya bhAvaH svatvamityAdau bhedAbhA ve'pi taddhitotpattarupalammAnna sA'pi bhedapakSamevA'valambate / yaccAvAci saMzayAdidoSasaptakopanipAtaprasaktarityAdi tadapi na manojJam / sAdhakabAdhakamAnAbhAvAdisAmagryabhAve kathaM pratyekakoTinirNaye saMzayo'yamupapannaH sthANupuruSapratItau tatsaMzayavadeva / athAnupajAyamAno'pi 5 saMzayo'tra balAdApAdyate / nanvevaM kamyacidapi pratiniyatarUpayavasthA na syAt / sarvatra tamyApAdayituM suzakatvAt / tathAhi-ghaTAdipratiniyatavastuprabhAtRtvamevAtmano jJAnasvabhAvasya paramAtmasvarUpamya vA myAdityAdisaMzayasyApAdayituM muzakatvena na kvacit vyavasthA sidhyet / tato ghaTAdeH pratiniyatarUpavyavasthAmicchatA nA'nupajAyamAnaH saMzayo 10 balAdApAdayituM zakyaH // 1 // virodho'pi bhedAbhedAvivAbhe ( ? ) vasturUpAdAvapi samAna ityekamya bhedAbhedavadrUpAdisvabhAvatA'pi na bhvet| kiM cA'yaM bhAvebhyo'pRthagbhUtaH pRthagbhUto vA bhavet / yadyapRthagbhUtaH kathaM virodhako nAma svAtmabhUtatvAttatmvarUpa bat / atha pRthagbhRtastathApi na virodhakaH pRthagbhUtatvAdevAvirodhakArthAntaravat / tathApi tasya 15 virodhakatve sarvaH sarvamya virodhakaH syAt / nanu cArthA ntarabhUto'pi virodhinovirodhako virodhastadvizeSaNatve sati virodhapratyaya viSayatvAt / vastu na tayorvirodhakaH sa na yathA tathA'paro'rthastato na sarva : sarvasya virodhaka iti cenna tamya tadvizeSaNatvAnupapatteH / virodho hi abhAvaH / sa ca tucchasvabhAvo yadi zItoSNadravyayorvizeSaNaM tadA 20 sakRttayoradarzanApattiH / atha zItadravyamthaiva vizeSaNaM tadA tadeva virodhi syAnnopNadravyam / tathA na dviSTho'sAvekatrAvasthiteH / na caikatra virodhaH / sarvadA tatprasaMgAt / etenopNadravyasyaiva virodho vizeSaNamityapi nirastam / atha virudhyamAnatvApekSayA karmasthaH / virodhakasvApekSayA tu kartRstho virodhaH / evaM ca yadyapi kartRsthA kartaryeva karmasthA 25 ca karmaNyeva virodhavyaktistathApi sAmAnyApekSayobhayavizeSaNatvA "Aho Shrut Gyanam"
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 742 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 dviSTho'sAvabhidhIyate / tadA rUpAderapi dviSThatvaniyamApattiH / tatsAmAnyasya dviSThatvAt / rUpAderguNavizeSAttatsAmAnyasya padArthAntaratvAnna tadanekasthatvamiti cet / tarhi karmakartRsthAdvirodhavizeSAtpadArthAntarasya virodhasAmAnyasya dviSThatve kutastaviSThatvaM yena dvayorvizeSaNaM virodhaH / etena * guNayoH karmaNordravyaguNayorguNakarmaNovyakarmayovA virodho vizeSaNam ' ityapAstam / virodhasya hyabhAvarUpatve kathaM sAmAnyavizeSabhAvo yenAnekavirodhi vizeSaNabhUtavirodhavizeSavyApi virodhasAmAnyamupeyate / yadi punaH SaTpadArthavyati riktatvAtpadArthazeSo virodho'nekasthaH / sa ca virodhyavirodhako 10 bhAvapratyayavizeSasiddhaH samAzrIyate / tadApyamyAsaMbaddhasya dravyAdau vizeSatvaM syAtsaMbaddhasya vA / na tAvadasaMbaddhasya / atiprasaMgAt / daNDAdau tathA pratItyabhAvAcca / atha saMbaddhamya kiM saMyogena samacAyena vizeSaNabhAvena vA / na tAvatsaMyogena / asyAdravyatvena saMyo gAnAzrayatvAt / nApi samavAyena / virodhasya dravyaguNakarmasAmAnyavi15 zeSavyatiriktatvenAsamavAyitvAt / nApi vizeSaNabhAvena / saMbandhAntare NAsaMbaddhe vastuni tasyAsaMbhavAt ! anyathA daNDapuruSAdau saMyogAdisaMbandhAbhAve'pi sa myAt / ityalaM saMyogAdisaMbandhakalpanAprayAsena / taditthaM virodhasya parAmRzyamAnamyAghaTamAnatvAnnAtha bhedAbhedayoH parikalpayituM yuktaH // 2 // nApi vaiyadhikaraNyam / ekAdhAratayA nirvAdhabodhe bhedAbhedayoH pratibhAsamAnatvAt // 3 // nApyubhayadoSAnuSaMgaH / taskarapAradArikAbhyAmataskarapAradArikavadbhedAtmakavastunaH kevalabhedAbhedAbhyAM jAtyantaratvAt / na khalu bhedAbhedayoranyonyanirapekSayorekatvaM jinapatimatAnusAribhiriSTaM yenAyaM doSaH syAt / tatsApekSayoreva tad bhyupagamAttathApratItezca // 4 // nApi saMkaravyatikarau / svarUpeNaivArthe 25 tayoH pratIyamAnatvAt // 5 // 6 // nApyanavasthA / dharmANAmaparadharmAsaMbhavAt / 'dharmiNo'nekarUpatvaM na dharmANAM kathaMcana ' 20 "Aho Shrut Gyanam"
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] sthAdvAdaratnAkarasahitaH 713 ityabhidhAnAt // 7 // evaM saMzayAdidoSasaptakavikuTTanAdyaduktaM tattvasyApratipattirevAnekAntavAdinAmiti, tatpratyuktam / tatsAmAnyavizeSayorniyamato bhedaH samAsthIyate yaiste nyAyaparAGmukhAH kumatayamtIrthAntarIyA hatAH // syAdvAdonnatatoraNo jinapaterutuGgasacchAsana prAsAdaH pracurArthasArtharucirastasmAcciraM tiSThatAt / / 580 // sAmAnyavizeSAkhyo'nekAntaH siddhisaudhamAnItaH / / adhunA tu sAdhyate'sAvAdidhvanisaMcitastatra / / 581 / / tathA hi- samastaM vastu svapararUpAdinA sadasadAtmakaM pratiniyata rUpavyavasthAnupapatteH / nanvatra saadhypdyorvirodhH| 10 sadasadanakAntavAdasya sNsaadhnm| - kathamekameva kumbhAdivastu saJcAsaca bhavati / sattva hyatsattvaparihAreNa vyavasthitam / asattvamapi sattvaparihAreNa / anyathA tayoravizeSaH syAt / tatazca tadyadi sat, kathamasat / athAsat, kathaM sadityaprasiddhameva sadasadAtmakatvam / tathA cAprasiddhavizeSaNatvaM pakSasya doSaH / pratiniyatarUpavyavasthA'nyathA- 15. nupapattyAkhyo heturapyasiddhaH / itaretarAbhAvavazAdeva pratiniyatarUpavyavasthAyA upapadyamAnatvAt / bhAvAbhAvAtmakaM vastu taditthaM nopapadyate / svIkAryoM sarvathA bhinnau bhAvAbhAvau budhaistataH / / 582 / / tadidamakhilamalIkam / yato yadi yenaiva prakAreNa sattvaM tenaivAsattvaM 20 yena cAsattvaM tenaiva ca sattvamabhyupeyeta / tadA spAdvirodhaH / yadA tu mvarUpAdinA sattvaM pararUpAdinA tvasattvamipyate tadA kAsya gandho'pi |n khalu vastunaH sattvameva / svarUpAdineva pararUpAdinApi sattvaprasaMgAt / sarvasyAsarvAtmakatvAnuSaktyA satvAdvaitApateH / tacca prAgeva kRtottaram / nApyasattvameva / pararUpAdineva svarUpAdinApyasattvaprasaMgAt / akhi- 25 lasya khapuSpaprakhyatvApatyA sakalazUnyatAprAH / sApi ca prAkprati "Aho Shrut Gyanam"
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH (pari. 5 ma. 8 kSiptaiva / bhedAbhedayoriva satyAsattvayorvirodho vidhurayituM suzaka eva / tannAprasiddhavizeSaNaM pakSamya doSaH / yattuktam --~-itaretarAbhAva ityAdi / tadasundaram / itaretarAbhAvasya ghaTavamtvabhede ghaTavinAze paTAdyapalabdhi prasaMgAtpaTAdyabhAvasya vinaSTatvAt / atha ghaTAdbhinna itaretarAbhAvamtadA 5 ghaTapaTAdInAM parasparaM bhedo na syAt / yadA hi paTAdyabhAvarUpo ghaTo na bhavati tadA ghaTaH paTAdireva svAt / yadA ca ghaTasya ghaTAbhAvAdbhinnatvAddhaTarUpatA tathA paTAderApa syAddhaTAbhAvAdbhinnatvAdeva / nApyeSAM paramparabhinnAnAmabhAvena bhedaH zakyate kartuM tamya bhinnAbhinnabhedakaraNe'kiMcitkaratvAt / na cAbhinnAnAmanyonyAbhAvaH 10 saMbhavati / nApi paramparaM bhinnAnAmabhAvena bhedaH kriyate svahetubhya eva bhinnAnAmutpatteH / nApi bhedavyavahAraH kriyate / yato bhAvanAmAtmAtmIyarUpeNotpattireva svato bhedaH, sa ca pratyakSe pratibhAsanAdeva bhedavyavahArahetuH / kiMca bhAvAbhAvayomeMdo nAbhAvanibandhanaH / anavasthAprasaM gAt / atha svarUpeNa tayormedastadA bhAvAnAmapi svarUpeNaiva sa myA15 diti kimapareNa bhAvena kalpitena / tannaikAntato bhinno'bhinno vA itaretarAbhAvaH saMbhavati / api cAyaM kiM svatantro bhAvadha! vA / na tAvatsvatantraH / tathAvidhasyAmya prAgeva parAstatvAt / atha bhAvadharmaH, kamya punarbhAvasya dharmo'sau ghaTasya paTamyobhayasya vA ! yadi ghaTasya tatrApi kiM ghaTasvarUpasya niSedhakaH paTamvarUpamya vA / prathamapakSe kiM ghaTa 20 eva ghaTaH svarUpasya pratiSedhakaH paTe vA | prathame pakSe kathaM ghaTadharmo'sau dharmiNyevAsattvAt / dvitIye tu paTe san, asan vA ghaTamayaM niSedhet / yadi saMstadA kathaM ghaTadharmo'sau, tAdAtmyenAvasthAnAttaddharmatAyA eva saMbhavAt / atha asaMstadA ghaTe ghaTAsattvAsattvAddhaTasattvava paTe'pi ghaTAsattvAsattvAddhaTasattvaprasaMga: 1 tanna ghaTamya dharmaH san, asyaiva 25 ghaTasvarUpasya niSedhako'sau / atha paTamvarUpasya niSedhako'sau / tatrApi kiM paTAtmanyeva ghaTAtmani vA / nAdyaH pakSaH / paTAbhAvasya ghaTadharmatvena "Aho Shrut Gyanam"
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 735 paTAtmatvAbhAvena tatra tanniSedhaM kartumasamarthatvAt / dvitIyapakSe tvasmanmatasiddhiH / paTAbhAvasya ghaTadharmasya ghaTAtmakatvAtpaTaniSedhakatvenAmmAbhiH svIkArAt / atha yadi ghaTadharmo'sau tadA kathaM ghaTe paTo. nAstIti paTasAmAnAdhikaraNyena tatpratItiH / tadsat / saMsargamAtrapratiSedhatvAdasya bhUtale ghaTo nAstItiyat / iha tu tAdAtmyapratiSedhasya 5 prakrAntatvAt / tatra ca ghaTaH paTAtmA na bhavatIti pratIbhavatyeva ghaTasAmAnAdhikaraNyaM paTAbhAvasya / evaM paTadharmatve ghaTAbhAvasya sarva vAcyam / yathA hi ghaTaH paTAtmA na bhavatIti pratItiramti tathA paTo ghaTAtmA na bhavatItyapi / tato'pi ghaTAtmA paTAbhAvo ghaTadharmaH paTAtmA ca ghaTAbhAvaH paTadharma iti yuktam / saMgrahanayAbhiprAyAdubhayadharmatApya- 10. myAviruddhaiveti / na cAbhAva evetaretarAmAvasyeti saugataH kalpanIyam / ghaTAdeH sarvAtmakatvaprasaMgAt / tathA hi-yathA ghaTasya svadezakAlAkArAdinA sattvaM tathA yadi paradezakAlAkArAdinApi tathA sati svadezAditvavatparadezAditvaprasakteH kathaM na sarvAtmakatvaM, atha paradezAditvavatsvadezAditvamapi tasya nAsti / tadA sarvathA'bhAvaprasaktiH / 15 atha yadeva svasattvaM tadeva parAsattvam / nanvevamapi yadi parAsattve svasattvamyAnupravezastadA sarvathApyasatvam / atha svasattve parAsattvasya tadA parAsattvasyAbhAvAtsarvAtmakatvam / yathAhi svAsattvAsattvAsvatattvaM tasya tathA parAsattvAsattvAtparasatvaprasaktiranivAritaprasarA vizeSAbhAvAt / na ca parAsatvaM kalpitarUpamiti na tannivRttiH para- 20. sattvAtmiketi vAcyam / svAsattve'pyevaM prasaMgAt / atha nAbhAvanivRttyA padArtho bhAvarUpaH pratiniyato vA bhavati / api tu mvahetusAmagrItaH svasvabhAvaniyata evopajAyate / tathaiva cArthasAmarthya bhAvinA'dhyakSeNa viSayI kriyamANo vyavahArapathamavatAyo, iti kimitaretarAbhAvakalpanayA / ucyate / kiMcikevalamvasAmagrItaH svamvabhAvaniyatotpa- 25 ttireca parAsattvAtmakatvanyatirekeNa nopapadyate / svasvarUpaniyatapratibhAsanaM "Aho Shrut Gyanam"
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 ca parAbhAvAtmaka pratibhAsanameva / ata eva svakIyarUpAnubhavAnnAnyato'nyanirAkriyetyetadapi sadasadAtmaka vastupratibhAsanamantareNAnupapannameva / yadA hi pararUpavyAvRttimattatsvarUpamadhyakSe pratibhAti tadA svasvarUpameva paratastasya bhedastadagrahaNameva cAdhyakSatastadvedagrahaNam / anyathA pAramArthikaparasattvAsattvAtmakasvasattvAbhAve svasattvavatparasaccAtmakatvaprasaMgAnna tatsvarUpameva bhedo nApi tatpratibhAsanameva "bhedapratibhAsanaM syAt / ata evAnyAbhAvasya padArthAtmakatve'parAparAbhAvakalpanayA nAnavasthA / nApi paragrahaNamantareNa tadvedagrahaNAbhAvAditaretarAzrayatvAdbhedAgrahaNam / na cAbhAvasya tucchatayA sahakAribhiranu10 pakAryasya jJAnAjanakatvam / nApi bhAvAbhAvayoranupakAryopakArakatvenAsaMbandho bhAvAbhAvAtmakasya padArthasya svasAmagrIta utpannasya pratyakSe tathaiva pratibhAsanAt / na cAsadAkArAvabhAsasya mithyAtvam / sadAkArAvabhAse'pi tatprasaMgAt / na cAsadavabhAsasyAbhAvaH / anyaviviktAvabhAsasyAnubhavasiddhatvAt / tanna yadeva svasattvaM tadeva parAsattvamiti 15 sAdhu / apekSaNIya nimittabhedAcca sattvAsattvayonaikatvaM vaktuM yuktam / svadravyAdikaM hi nimittamapekSyArthe sattvaM vyavasthApyate / paradravyAdikaM punarapekSya sattvam / tato vibhinnanimittanibandhanatvAtsattvAsattvayorbhedaH / ekAntAbhede tu sattvAsattvayorvibhinnanimittanibandhanatvAnupapattiH / tathA hi-yadekAntenAbhinnaM na tatra vibhinnanimittanibandhanatvaM yathA 20 sattve, asattve vA / ekAntenAbhedazca sattvAsattvayorbhavadbhiriSTa iti / pratiniyatasadasatpratyayagocaracAritvAnupapattizcAnayostata eva tadvat / abhinnanimittanibandhanatve ca tatpratyayayoH sarvatra hetubhedAtphalabhedaH, ityabhyupagamo virudhyeta / tataH sattvAsattvayorvastuni pratIti bhUdharazikharArUDhaM kathaMcittAdAtmyaM pratipattavyam / vistaratastu sadasadAtmaka25 vastuvicAraH zrImaMdanekAntajayapatAkAtaH prAjJairvijJeyaH / tasmAddoSApagama vizadAnmAnataH saMprasiddhe sattvAsattvAbhayaparigate vizvavastuprapaJce || 746 1 a. ja. pa. prathamaH paricchedaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 747 pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 747 ekAntAya pramitivimukhaM kathyamAnAya tIyeM: svAntaM hanta spRhayatu kathaM zemuSIvallabhAnAm / / 583 / / .. evaM sadasadanekAnta eSa samasAdhi saadhuyuktishtaiH| bauddhamata khaNDanapUrvakaM nityAnityAnekAntavAdasya saMprati nityAnityAnekAntaH sAdhyate samyaka maNDanA / atrAha jJAnazrIzravaNadurvidagvazAkyaH kazcit --- kSaNikai kAnte jIvati ko'yaM tatsAdhanamanorathasyA'vasaraH / tathA hi"yatsattatkSaNikaM yathA jaladharaH santazca bhAvA ime sattAzaktirihArthakarmaNi mite siddheSu siddhA va saa| 10 nApyekaiva vidhAnyadApi parakRnaiva kriyA vA bhaveta dvedhApi kSaNabhaGgasaMgatirataH sAdhyaiva vizrAmyati // " sattvamihArthakriyAsAmarthyamabhISTaM svabhAvahetutvenopanyamtam / tacca pramANataH pratipanneSu niHzeSavAdinAmavivAdasiddham / iti nAzrayadvAreNa svarUpeNa vAsyAsiddhiH / nApi viruddhatA / sapakSIkRte jalamuci 15 vilokanAt / sAdhyaviparyayavyAtilakSaNasya viruddhasya sAdhyavati darzanA. nupapatteH / nanu kathamiha kSaNikatvAvadhAraNam / yato'sya sapakSatA syAditi cet / ucyate / iha jaladharasya jaladhAraNakriyAsamarthastAvadekadA svabhAvo zakyaparihAraH / kSaNAntare ca dvitIyAdau tatkriyAyAH kRtasvAtpunaH kartumazakyatvAttajjAtIyAmanyajAtIyAM vA kuryAnna kuryAdvA 20 kAmapi kriyAmiti pakSAH / evaM takriyAkaraNakSaNAtprAgapi vaktavyam / tatra yadi prathamakSaNavatkSaNAntare'pi tatkaraNasamarthasvabhAvo'mbhodharaH kathaM kadAcittakriyAvicchedaH / kSaNAntara nivartanIyakriyAsamarthasvabhAvatve vA kSaNAntaravatprathamakSaNe'pi sajAtIyetarakriyAprasavaprasaGgaH / kSaNAntare'. pi hi tatsAmarthyasaMbhavAjananaM tacca tatrApyakSINam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH piri. 5 sa. 8 kAryANi hi vilambante kAraNAsaMnidhAnataH / samarthahetusadbhAve kSepasteSAM tu kiMkRtaH // 585|| etenAkaraNapakSo'pi pratikSiptaH / yadA vilambo hyasahyastadAdUrotsAritamakaraNam / asAmarthe vA samIhitasamaye'pyakaraNaprasaGgaH / sadekatvabhAvatvAt / svabhAvabhraMze ca pratikSaNaM kSayaH siddho jaladharasya / / prayogaH-yadyadA yajananasamartha tattadA tatkarotyeva / yathAnyA kAraNasAmagrI svakAryam / zaktazcAyamubhayadazAyAmubhayaM kAryamarjitumiti svabhAvahetupasaMgaH / viparyayaprayogazca-yadyanna karoti na tattatra samartham / yathA zAlyaGkuramakurva kodravaH / na karoti 1. cAyaM prathamakSaNasAdhyAH kiyA dvitIyAdikSaNasAdhyA vA prathamakSaNa iti vyApakAnupalabdhiH / evaM ca jaladharasya tattakriyAsu samarthAsamarthasvabhAvatayA pratikSaNamanyatvena sapakSatve siddha tatra vartamAnasya sattvahetoH kuto viruddhatA / nApyanaikAntikazaGkA / sarvopasaMhAravatyA vyApteH prasAdhanatvAt / nanu viparyayabAdhakapramANavazAt vyAtisiddhiH / tasya ca nopnyaasvaartaapi| tatkathaM vyAtiH prasAdhitetyucyate / tadacaturasram / tathA yuktametat / kartuH sA na kriyAnyadApi kiMtu parakriyA, akriyaiva vA / atra ca prakAradvaye kSaNabhaGgasaMgateravazyaMbhAvo'taH sAdhyena vyAtaiva sArthakriyAsaktiriti / nanvevamanvayamAtramastu vipa kSAtpunarekAntena vyatirekaH kathaM labhya iti cet / prAguktaM 20 'yadyadA' ityAdikAnumAnAdanvayavyAptisiddhereva / viparyayabAdhakazabdena punaratrAnvayavyatirekavyAptiprasAdhakapramANayorubhayorapi saMgrahaH / anvayarUpAyAM hi vyAptI sAdhyaviparyayasya bAdhakaM saudhane sati / vyatirekarUpAyAM tu sAdhyaviparyaye bAdhaka sAdhanasyeti / athApi vyatirekarUpA yAmeva vyAptau kautukamasti tadA sApyuktava / tathA hi-nApyekaiva vidhA 25 nAnyadApi kiMtu paraM kRtvA bhavedakSaNikAbhimatabhAvasthAnyadA pUrva 1. sAdhanasattvam ' iAte na. pustaka pAThaH / 2 -- sAdhyaM viparthayabAdhakam ' iti na. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam"
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 508 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH | pazcAdveti kramanirdezaH / naiva kriyAM bhavet / anyadA naivetyavadhAraNAnna pUrvaM nApi pazcAtkriyetyakrama nirdezaH / etasya ca kAryagatasya prakArayasya kAraNAnAM kSaNabhaGga eva sati saMgatirityantAnirNItAvadhAraNayA vRttyA nityAdyAvRttirityapAsya kSaNabhaGgasaMgatiriti prAdhAnyenopanyastaM vRtte / tadakSaNikAdivatkSaNikAdapi mA vyAvRttiH zaMkIti lakSayi 5 tum / etenAkSaNikasya kramayaugapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAcchAktalakSaNaM sattvamavahIyeta / ataH kSaNikatva eva vizrAmyate na vyApyata iti kramayaugapadyalakSaNavyApakAnupalambhAdviparyaye bAdhakAtsattvasyArtha - kriyAzaktilakSaNasya kSaNikatvena vyAptisiddhirityuktaM bhavati / tathA ca prayogaH- yatkramayaugapadyavatyAmarthakriyAyAM nopayujyate tadannArthakriyA - 10 zaktam / yathA haripadAravindam / nopayujyate cAkSaNiko bhAvaH kramayaiaugapadyavatyAmarthakriyAyAmiti vyApakAnupalambhaH / api ca--- yannirbhAti yathA tathA tadakhilaM gaMgAmbu gauraM yathA no cenna prativastu zaktiniyamaH saMkIrNabhAve bhavet // saMskArAH pratibhAnti cendriyamatiSvekakSaNasthAyinaH syAdekakSaNavIkSaNAditarathA dRSTitrikAlIkalA // 586 // liGgarUpopapattivyavakIrNo'yaM svabhAvahetuprayogaH / atra ca sapakSe bhAvAnna viruddhatA doSaH / dvitIyapAdena cAnekAntaparihAraH / tathA hi-nirmAnaM pratyakSe pratibhAnamuktam / tato yAvatA vizeSeNa 20 padArtha : pratyakSe pratibhAsamAsAdayati tanniyamaparihAraNa yadi svarUpasthitimAbhajeta tadA sarvasaMkIrNamasya svarUpamiti sarvatra sarvopayogAdiprasaMga H | ataH svarUpaniyame pramANApekSAyAM pravRttinivRttikAmasya yadyathA pratyakSe pratibhAtaM tattathaiva sannAnyatheti / tadanena tathAvasthAnavyAptaH pratyakSapratibhAso'rthasyAnyathAvasthAne vipakSe vyApakAbhAvAdasaMbha- 25 1 yatsattat kSaNikamityAdizloke / 48 749 "Aho Shrut Gyanam" 15
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 vastathAvasthAnena vyApyata iti darzitam / tRtIyapAdena pakSadharmopasaMhAraH / tadasiddhiparihArazcaturthena / pUrvAparakAlayorekatve hi padArthasya dRSTAdrUpAdrUpAntaravirahAtsakalakAlakalAkalitasya dezAntarajuSo'pi rUpasyAvazyaM pratibhAsa iti na dezakAlAntarAvasthApratipattaye pramANA5 ntaraparyeSaNAvakAzaH / asti ca paryeSaNA, idAnImanyadeze vA tadvastu kathamasti kiMsvinnopanipAtinA rAgarasena siktamiti tadupanipAtasaMbhavinyavasare vimarzadarzanAt / na ca darzanaviSayIkRte tathA saMbhavaH / na ca dRSTe'pyanavasAyaH zakyo'bhidhAtum / tAdRzi jijJAsite raktAdau rUpe kSaNikatAvadanabhyAsAbhAvAt / anyathA pazcAddarzane'pi nAvasA10 yodayaH syAt / tasmAttadanavasAyastadapratibhAsAdeva / nanu yadi kSaNa bhaGguratA bhAvAnAM pratibhAtA pratyakSe tadA kimanena siddhopasthAyinAnumAneneti cet / ucyate / zizapAnumAneneva vyavahAraH sAdhanIyaH tathA ca--- kSaNatvamadhyakSadhiyA yadetajjJAnaM punarna vyavahAryametat / ataH samakSagrahasAdhanena prasAdhyate tadyavahAra eva / / 587 ||iti|| tadasya mAnadvitayasya vizvato doSopazAntyA kuzaleSu satsu / AkAlameSa kSaNabhaGgavAdo vijRmbhatAmaskhalitaM trilokyAm // 588 // atIva tAthAgata nUtano'yaM kazcitprakArastava dhuurttaayaaH| dRSTiM yadAmIlya parisphurantamapanhuSe doSasamUhamatra / / 589 // 20 tathAhi yadavAci ' sattvamihArthakriyAsAmarthyam ' ityAdi / tatrAvivAdasiddhameva bhAveSu vAdinAmarthakriyAsAmarthya tvAmekaM bahiHkRtya / kSaNamAtralakSakapratyakSavAdino hi bhavataH kAryakAraNabhAvapratipattireva na saMbhavati / kuta evArthe kriyAsAmarthyapratItiH syAt / tathA hi-kAryakAraNabhAvaH kacidarthayoH, kacanArthajJAnayoH, kvApi jJAnayoH prtipttvyH| tvanmate cArthayostAvannAsau pratipatuM pAryate ! kAraNakAle kAryasya kAryakAle kAraNasya vA pratibhAsAbhAvAt / na caikasyaiva grahaNe kAryatvaM kAraNatvaM "Aho Shrut Gyanam"
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaralAkarasahitaH vA sidhyati / tayoritaretarasaMbandhagrahaNAttattvavyavasthiteH / svarUpameva kAryatvaM kAraNatvaM ceti cet / astvenat kiMtu ekaikasvarUpapratItAvasyedaM kArya kAraNaM veti pratipattiH kuto nAlikeradvIpabAsino'pyanidarzanAdeva tatra dhUmajanakatvanizcayasya ca prasaMgAt / parasparasaMbandhitvApratipattau ca kAryeNa kAraNAnumAnamastamiyAt / tadidamAyAtam 'madhu 5 pazyasi durbuddhe prapAtaM naiva pazyasi ' iti / tadbhAve bhAvasyAvasAyAkAryakAraNabhAvavyavasthA sustheti cet / na / tadbhAve bhAvasya kSaNamAtravedinA vedanena vedayitumazakyatvAt / krameNa dvayorapi pratipattirityapi trapApAtram / kSaNobhayabhAvinaH kasyacidekasya vedanasyAsattvAt / dvayostu kramotpannayorapi parasparasvarUpApratItene saMbandhabuddhiH / vikalpa- 10 prasAdAttaguddhiriti cet / aho uttamasya prasAdaH / sa hi kataratpramANam / na pratyakSam / akalpanApoDhatvAt / nAnumAnam / aliGgajatvAt / nAsya pratyakSaparicchedAnukAritvamasti / pratyakSeNa kAryakAraNabhAvAparicchedAt / kiMca tadbhAvamAvitvamAtreNa kAryakAraNatve rAsabhasadbhAve dhUmodgamadarzanAttasyApi 15 tatkAraNatApattiH / tadabhAve'pi tadbhAvAdanApattiriti cet / nAstyetat / yo hi dhUmakSaNastadbhAve bhavati sa kathaM tadbhAvavadabhAve'pi syAt / utpannasya punarutpAdAyogAt / athAnvayavyatirekAbhyAM saMtAnasya kAryakAraNabhAvo'bhidhIyate / tanna sAdhu / kSaNAtirekiNastasyAsaMbhavAt / bhAve vA kAryakAraNabhAvastasyaiva syAnna kSaNAnAm / akSaNikazcAsau, ityanenaiva 20 sattvaM vyabhicAri syAt / kSaNika evAsAviti cettarhi kimanenApi bhidyamAnayAnapAtrAnuyAyibhinnayAnAntaratulyena / yo nAnvayavyatirekagrahaNadvAreNa kAryakAraNabhAvagrahaNatrANAya / kiMca / kAraNAtkArya bhavakathaM gRhyate / kimata eva bhavati, Ahosvid ato bhavatyeva, kiMvA'to'pi bhavatIti / evaM ca na kAryakAraNabhAvagraho niyamAbhAvAt / 25 1 laukiknyaayH| "Aho Shrut Gyanam"
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 752 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 s. 8 nApyato bhavatyeveti 1 dezAntare kAlAntare ca tatastadanupapatteriti darzanAt / nApyato'pi bhavatIti pakSaH / tatrApi sAmarthyAdanyato'pi bhavatIti svayameva vyabhicAropagamAt / tato'dhyakSeNAnvayavyatirekAsiddherna kAryakAraNabhAvasyAvasAyaH / athAnupalambhAdetadavasAyaH / hanta 5 ko'ymnuplmbhH| pratyakSamanumAnaM vA / na tAvatpratyakSam / tasya kSaNAntarAsaMsRSTavastuviSayatvAt / tena ca yathA nAnvayavyatirekagrahastathA proktam / nApyanumAnam / asyAnvayavyatirekagrahaNapUrvakatvAt / tadyadi tenaivAnvayavyatirekagrahaNaM tadetaretarAzrayadoSaH syAt / athAnupalambhA ntareNa tarhi tatrApyanvayanyatirekagrahaNamanyenAnupalambhAntareNetyanavasthA / 1. etena pratyakSAnupalambhasAdhanaH kAryakAraNabhAva ityapi pratyuktam / tannA rthayoH kAryakAraNabhAvAvagamaH saMbhavati / nApyarthajJAnayoH / samAnanyAyatvAt / kiMca yo'yaM pratibhAtyarthaH sa jJAnasyaivAkAra ityabhimatam / na ca svAtmabhUtenArthAkAreNa tasya janyajanakabhAvaH saMbhavati / svAtmani kriyAvirodhAt / tato'nyazvArthaH kadAcinna gRhyate / jJAnasAMzlaSTAsAMzla15, STAkAradvayApratibhAsanAt / na cAkAradarzanenArthasya kAraNatvavyavasthAnaM bhrAntijJAne'pyarthAkAradarzanAt / saMvAdina evAkArasyArthAdutpattiriti cet / kuto'yamavinobhAvaH siddhaH / kiMca saMvAdo'pyarthakriyA vA syAdarthaprAptirvA / ubhayamapyetadajJAnarUpaM jJAnarUpaM vA / ajJAnarUpaM cet / tatkathaM siddhayediti mahAsanam / atha jJAnarUpam / tatrApi dvayI gatiH / tadeva jJAnamaparaM vA / yadi tadeva jJAnaM punaH punarutpadyamAna saMvAdaH tadbhrAntijJAne'pi syAt / tadapi hi punaH punarutpadyata eva / athAparaM sparzAdijJAnam / tadapyasat / yataH kena vizeSeNa cakSurAdivijJAnasya sparzAdivijJAnaM saMvAda ucyate / na hi jainavattvayA darzana sparzanAbhyAmakArthasya grahaNamiSTam / nApi pUrvottarakAlavijJAnAnAmeka25 viSayatvaM tatkathaM jJAnAntarotpattiH pUrvajJAnasya saMvAdaH / tannArthajJAna 1 tato'nyatve'rthaH' iti na. pustake paatthH| 2 avinAbhAvaH-vyAtiH "Aho Shrut Gyanam"
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 753 753 pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH. yorapi kAryakAraNabhAvaH pratIyate / nApi jJAnayoH / svAtmasaMvinmAtraniSThatvAt / na khalu kAraNajJAnenotpannena satA kAryabhUtamidaM me jJAnamiti saMvedyate ! nApi kAryajJAnena kAraNabhUtamidaM me jJAnamiti / kiM ca / kAryakAraNabhAvagrahaNaM tadA vaH saMgatimupeyate yadA pratisaMdhAtA svIkRtaH syAt / athocyate pratisaMdhAtRsvIkAro na saMgataH pratisaMdhe- 5 yatvAmimatAbhirbuddhibhirbhedAbhedavikalpAkSamatvAt / abhede'pi sa eva vA syAhuddha eva vA / atra ca prathamapakSe karmaNaH, pakSAntare karturabhAvAtkaH pratisaMdhAnArthaH / bhede'pi buddhibhyo bhidyamAnasya jaDasya kaH pratisaMdhAnArthaH / buddhiyogAiSTutvavatpratisaMdhAtRtvamiti cet / buddhireva tarhi draSTuH pratisaMdhAtrI ceti 10 niyatasvIkAre tadyogAdanyasya tathAtvamiti kimanena yAcitakamaNDanena / buddhInAM kartRtvAmAvAnna tannibandhanasyAdhigantAdhunA, phalasyAdhunA pratisaMdhAteti / tathAvidhabuddhigatavizeSasvIkAre tu kimapareNa kartavyaM tAvataiva paryAptatvAdyavahArasyeti / tadapi naiyAyikAneva varAkAnviklavayati / ya ekAntena buddhibhyo bhinnaM jaDaM cAtmAnamAsthiSata na punastadabhinna- 15 cetanAtmavAdinaH syAdvAdinaH / nanu tarhi kimiti te saugataiH saha kalahAyante / tairivAhitairapi tadabhinnAtmavAdibhistattvato buddhInAmeva svIkRtatvAt / yathA ca teSAM pratisaMdhAnavyavasthA tathA tAthAgatAnAmiti cet / alamanayA prtyaashyaa| te hi nAbhinnamevAtmAnaM tAbhyo'bhidadhati yato buddhibhireva pratisaMdhAnopapattiH syAkiMtu bhinnamapi / 20 nanvevamapyAtmano buddhibhyo bhedenAvasthitebhinnasaMtAnAtmavatkathaM pratisaMdhAnaghaTaneti cet / ucyate / vivakSitAtmabuddhInAM kathaMcittAdAtmyabuddhInAM kathaMcitAdAtmyapariNAmenApyavasthiteH / na khalu yathA bhinnasaMtAnAtmanA tAsAM bhedastathaikasaMtAnasthitAtmanApi / nanu kimidamIdRzamindrajAlaM yadAtmA buddhibhyo minno'bhinnazceti / idamIdRzamevendrajAlaM svagRhasthitama- 25 1 laukikanyAyaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattva lokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 pi yanna tvayA cetyate / sakalalokayAtrAnirvAhAya ca yatkalpate / tathA hi tvayApi tAvaccitrajJAnamupagatameva / tacca nIlAdyAkArebhyo bhinnamabhinnaM ca / anyathA kathaM taccitraM syAt / tathaikAntaviviktabuddhimAtra - sadbhAve pratisaMdhAnAdyabhAvena janavyavahArazca kutaH saMpadyata iti / tadeva 5 kSaNabharajJAnArthavAdinAM na kathaMcitkAryakAraNabhAvaH pratIyate / tadpratItau cArthakriyAsAmarthyaM sattvaM vAdyasiddhatvAnna sAdhanatAM dadhAti / yadapi sapakSe vRttyA sAdhanasya viruddhatA vighuratAmabhidhitsamAnena nIradasya sapakSatA siddhaye kSaNikatvAvadhAraNArthaM ' yadyadA yajjananasama - rtham ' ityAdyavAdi / tatra kimidaM sAmarthyaM nAma karaNaM zaktiva / na 10 tAvatkaraNapakSaH pezalaH / sAdhyA viziSTatAduSTatvAt / tathA hi-karaNasya sAmarthyazabdavAcyatAyAM yajjananasamarthamiti yajjananakArakamiti hetvarthaH / sa etatkarotIti sAdhyasyApi bhinnavyAvRttikatvena sAmarthyakaraNayorbhedAdadoSo'yamiti cet / asadetat vyAvRttibhedasyAtrAyogAt / tathA hi-atrAyamanimittaH sanimitto vA bhavet / animittazcet / 15 zAntam / atiprasaMgaparAhatatvAt / sanimitazcet / kimatra nimittaM vyAvartyabhedadvAreNa vyAvRtyo virodha iti cet / sa kiM mitho vyAva pratikSepAt uta vyAvarttyAkSepapratikSepAbhyAm, upAdhibhedAdvA syAt / na tAvadAdyAt / na hi yathA gotvenAzvatvaM tena ca gotvaM pratikSipyate / tathAtra sAmarthyena karaNasya karaNena ca sAmathryasya pratikSepo'sti / 20 tathAtve vA yadi sAmarthyena karaNaM pratikSipyate tadA hetorasiddhateti / nApi vyAvartyAkSepapratikSepAbhyAm / yasmAdetau yatraiva dvayoH parAparabhAvastatraivopapadyete vRkSatvaziMzapAtvayoriva / vRkSatvena hi pareNa ya evAzvatthakapitthAdaya AkSipyante ta evApareNa ziMzapAtvena pratikSipyante / na caivaM sAmarthyakaraNayoH saMbhavati / nApyupAdhibhedAt kAryatvAnitya25 svavat / kAryatvasya hi kAraNamupAdhiH / anityatvasya tu vinAzaH / atra tu nedRzaH ko'pyayamabhidhAtuM zakyaH / zakyatAM vA tathApi 754 "Aho Shrut Gyanam"
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8 syAdvAdaratnAkarasahitaH 55 zabdabhedo vA syAdvikalpabhedo vA / prathamapakSastAvatparyAyazabdAnAmAva'dehikamakRtvA nAbhidhAtuM labhyate / dvitIyapakSe'pi svarUpakRto viSayakRto vA vikalpabhedo vyAvRttibhedakaH syAt / yadi svarUpakRtastadA samartho'samarthavyAvRttazcAyamityataH svarUpakRtavikalpamedAdasamarthavyAvRtterapi bhedaH prasajyate / atha viSayakRtaH sa taha-taretarAzrayA- 5 pattiH / viSayabhede hi siddha vikalpabhedaH sidhyti| tasiddhau ca viSayabhedasiddhiriti / atha zaktiH sAmarthya tadApi sA kiM 1 dravyam, 2 paryAyaH, 3 paryAyaviziSTaM dravyam, 4 dravyaviziSTaH paryAyaH 5 ubhayaM svatantram, 6 vyasyAvAntarajAtivizeSaH, 7 paryAyavaikalyaprayuktakAryAbhAvavattvaM vA syAditi pakSAH / na tAvadanyaM zaktiH / tatra ca na 10 karoti toyadaH prathamakSaNakArya dvitIyAdikSaNe, dvitIyAdikSaNakArya vA prathamakSaNe'to na sattoyadadravyamiti viparyayayoge syAt / tacca pratyakSapratikSiptam / na ca bhavato'pi nAbhimataM tadA tasya toyadadravyatva['matyAstAM tAvadayaM pakSaH / agretanapakSAMstu nIradakSaNAnAmatisUkSmatayA spaSTapratIteH kartumazakte/jasyaiva karaNAkaraNadaze samAzritya 15 bhAvayAmaH / atha bIjasya sahakAridaukitaH paryAyaH zaktiriti pakSaH so'pi prasaMgAnutthAnenaiva duHsthaH / parAnabhyupagamena hetorasiddhaH / na khalu kusUlamUlAvalambino bIjasyAsmAbhiH sahakArikRtAtizayarUpa. paryAyazaktisamavadhAnamabhidhIyate yataH prasaMgaH pravarteta / nanu paryAyazaktistadAnImavidyamAnA kSetrakSitikSepakSaNe tu saMpadyamAnA bIjadravyA- .. dbhinnA vA syAdabhinnA vA, bhinnA'bhinnA vA, anubhayasvabhAvA vA / yadi bhinnA tadA kimanayA kANanetrAJjanarekhAprakhyayA, vibhinnAH saMnidhibhAjaH saMvedanakoTimupAgatAH sahakAriNa evAsatAm / atha sahakAriNaH kamapi bIjasyAtizeSavizeSamapoSayantaH kathaM sahakAritAmapi prAmuyuriti cet / * takSatizayo'pyatizayAntaramanAracakankayaM 25 tavaM prAmuyAt / athAyamArayati tadantam / masundarametat / "Aho Shrut Gyanam"
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 756 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 kiM nAtra pazyasi puraH samupasthitamanavasthAdosthyaM tenApi tadantara syAvazyakaraNIyatvAt / athAbhinnA bhavedeSA zakti: paryAyalakSaNA | jitaM jitaM tadAsmAbhirbhAvasya kSaNikatvataH // 590 // paryAyazaktirhi dravyAnatirekiNI kAlAntare samunmiSantI bhAvadamakRtyaiva kathamAsituM zaknoti / bhinnAbhinnaparyAyazaktipakSo'pyaMze kSaNikatvamanapayanna kuzalI / turIyapakSo'pi vidhipratiSedhayoranyataraniSedhe tadapara vidhAnasyAvazyaMbhAvAdasaMbhavIti / tuNDamaNDapaviDambanAmimAM muJca bAlajanatAvibhISikAm / 10 zAkyaziSyaka sakhe satAM puraH kiM karoSi bata dhUrtaceSTitam ||591 // eteSu hi pakSeSu tRtIya eva pakSaH kakSIkriyate / tatra ca na kazcittava dUSaNotprekSaNakSaNaH / nanvatra pakSe kSaNikatvalakSaNaM nirUpitaM pUrvamudapradUSaNam / 15 na vAcyametannipAta zarkarA kSIre yadeSA zritazItale svayam ||592 || priyameva hyasmAkaM vastuSu kSaNikatvaM dravyAMzadvAreNAkSaNikeSu / teSu paryAyAMzadvAreNa kSaNikatvopagamAt / kSaNikaikAntasyaiva kuTTayitumupakrAntatvAt I kSaNika paryAyebhyo'JyatirekAtkSaNikameya dravyaM prApnotIti cet / na / vyatirekasyApi saMbhavAt / atrAha - ardhajaratIyametat / kSaNikAkSaNikaM yadekameva sakhe'rdhajaratIya maitatpriya20 meva pramititaH siddheH / yathA hyeva kAminI palitAdyAdhAratayA jaratI, samunnataghanastanatAdidharmAdhAratayA tvajaratItyabhidhIyate tathekameva vastu tattadapekSayA kSaNikamakSaNikaM cocyate kimanupapannam / etena paryAyaviziSTaM dravyaM dravyaviziSTaH paryAyaH ubhayaM svatantraM zaktiri 3 tyA pratyuktam / tulyayogakSematvAt / adhikacobhayaM svatantramityatra 25 dRSTAntasya sAdhanavikalatAkalaGkaH / na khalvantyasAmagryAM dravyaparyAyau svatantraM kAryaM janayata iti jainAbhyupagamaH / parasparApekSayostayosta " Aho Shrut Gyanam"
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH janakatvena tenAbhyupagamAt / atha dravyamyAvAntarajAtivizeSaH zaktiH / sa kiM dravyaparyAyazaktibhyAmanAtarikto'tirikto vA / prathamakalpe jalpitameva dUSaNam / dvitIyakalpe'pi na kiMcittatprasAdhakaM pramANam / pratyakSasya tatrApravartanAt / anumAnamya ca liGgAbhAvenotthAtumazaktaH / evaM cAvAntarajAtivizeSamvarUpasAmarthyastra pareSAmaprasiddheH kutaH 5 asaMgaH pravarteta / pravRttAvapi na karoti ca vivAdAspadaM bIje tatkAryamato na tathA rUpasAmarthasamanvitamiti viparyaye paryavasAnAsiddhasAdhyatA / na ca tAdRzaM sAmarthya dRSTAnte'pyasmAkamabhISTamiti tasya sAdhanavaikalyaM ca / atha keyaM yadRcchA na ca kazcitamya vizeSa iSyate karaNamakaraNaM ca procyata iti / naitadvAcyam / 10 paryAyazaktisAhityasvarUpasya vizeSasya svIkArAt / avAntarajAtivizeSasya tu svabhAvabhedasvarUpasya tammAnanubhUyamAnatvAt / kiM ca / etasminnupeyamAne kalpanAgauravamAsajyate / tathA hi-yAvadAyurbIjadravya. mavAntarajAtivizeSavikalamevAnubhUyamAnaM kramotpadiSNu paryAyaparaMparopabU. hitaM sarUpavirUpAH kAryakoTIH karotItyetAvataiva sarvasminnakSuNNe ( sarvasmin kSuNNe ) anupalakSyamANajAtikoTikalpanA kApaTikavidyeva vistaramAtropayoginI, indriyAdyatIndriyabhAvakalpanAvilopaprasaMgazcAtra / tathA hi yadi bIjAdijAtivizeSa dRSTamapyupekSyAnupalakSyamANaH kAryaheturjAtivizeSaH svIkriyate tadA tAvataiva paryAptatvAskiM sahakArikAraNakalpanayA / atha te'pi vyApipratastatra dRzyanta iti kalpanI- 20 yAstahIndriyAdisahakAriSu kimuttaram / na khalu teSAM jJAnAdyutpattI vyApAradarzanamasti / atIndriyatvAt / evaM ca kutastatkalpanA syAt / atha : darzanAbhAve'pi dRSTakAraNAntarasAmagrthe jJAnAderadarzane pazcAdarzane ca kiMcidanyadapekSaNIyamastIti kAryavyatirekAttatkalpaneti cet / mevam / avAntarajAtibhedAbhAvAttadAnIM tatrodayAditye. 25 tAyata kAryavyatirekamyopakSINatvAt / vikalpairapi bIjasya dravyaparyA "Aho Shrut Gyanam"
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 758 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 yazaktivyatireko'vAntarajAtivizeSo nopapadyate / tathAhi kimasau zAleH saMgrAhakaH syAtpratikSepako vA / zAlitvamapi tasya saMgrAhaka syAt pratikSepakaM vA / Adyakalpe zilAtalpazAyino'pi zAleraGku rotpAdanaprasaMgaH / tajjanakajAtivizeSasadbhAvAt / atha tamya prati5 kSepako'sau tadA kedArodarakardamasyApi zAleH kutastyamaGkurakaraNaM tasyAbhAvAt / zAlitvamapi yadi tatsaMgrAhakaM tadA kodravAdeH kutA'GkurotpattiH syAt / svasaMgrAhikazAlitvasya tatrAbhAvena tasyApyabhAvAt / atha tattasya pratikSepakaM tadA zAlerna kadApyakuro tpAdo bhavet tasya tatrAbhAvAt / atha jAtivizeSazAlive'nyonyaM na 1. saMgrAhakapratikSepako / lokottarametat / laukikasakalajAtInAM saMgrAhakapratikSepakatvenAvasthitevirodhAvirodhAbhyAmanyasya prakArasthAbhAvAt / atha yaH zAlibhedo janakastasyaiva saMgrAhako jAtivizeSaH pratikSepako'paramya zAlitvamapyantyazAlikSaNasaMsthasyaiva jAtivizeSasya saMgrAhaka, pratikSepakamanyasyati vyaktibhedena saMgrahapratikSepAvapi na viruddhAviti cet / astamitamidAnIM tadatajjAtIyatvavirodhena pridRshymaanm| katicid vyaktipratikSepe'pi parasparaM turaGgakuraGgamayorapi saMbhedasya kacana saMbhAvyamAnatvAt / kiM ca / yo yasya jAtivizeSaH sa cetaM vyabhicaret / vyabhicaredapi ziMzayApi pAdapam / avizeSAt / tathA ca dattastvayaiva svabhAvahetumUle kuddAlaH / athAkAlameSa prANiti svabhAva20 heturanupahatena svena viparyayabAdhapramANayuSA / atra tu tannAstIti cet / syAdetat yadi tvadAyattA vastuvyavasthitiH syAt / na caivam / ato'trApi tadastyeva anyathA svabhAvatvasyApyanupapattiH / upapattau vA kiM bAdhakaghoSADambareNeti / api ca vizeSo vizeSa prati prayojakaH / avAntarajAtivizevazca ke kAryagataM vizeSa prati prayojakaH / aGkuratvaM 25 pratIti cet / evaM tarhi na bIjasyAGkuraM prati prayojakatvamiti zilAza kalAdebIjAdapi tadutpattiprasAktiH / atha na zilAdAvabIje bIjasma "Aho Shrut Gyanam"
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 759 vizeSaH samasti yatastato'pyakurotpattiH syAditi cet / tarhi zAlevizeSaH kodravAdAvazAlau nAstIti kathaM tato'pyakuraH syAt / atha yathA'zAlisvarUpakodravAdAvasau vizeSo'sti tathA'bIjazilAzakalA. dAvapi vidyate kiMtu bIjatvena sahaikasminnarthe samaveta evAGkuraM prati prayojaka iti cet / naitadanupadravam / kodravAdAvapi tasya bhAvena 5 zAlitvavyabhicAre zAlitvaikArthasamavAyeneva zilAdAvadhi bhAvena bIjatvavyabhicAre bIjatvaikArthasamavAyenApi niyantumazakyatvAt / vizeSAbhAvAt / tatazca yo yathAbhUto yathAbhUtamAtmAnamanvayavyatirekAvanu - kArayati tasya tathAbhUtasyaiva tathAbhUte sAmarthyam / tadvizeSAstu kAryavizeSa prati prayojakAH zAlyAdivaditi na kazciddavyaparyAyazakti- 10 vyatireko'vAntarajAtivizeSaH kAryaheturastIti nAyamapi zaktiH / nApi paryAyavaikalyaprayuktakAryAbhAvavattvam / vyAhatatvAt / tathAhi-yaH sahakAriTaukitAtizayasvarUpaparyAyavaikalye sati kAryAbhAvavAn sa kathaM tatparyAyaviyoge kAryavAn syAt / yadyadabhAva eva yanna karoti tattatsadbhAve tatkarotyeveti tu syAt / evaM cottaMbhyatAM jainairjayavaijayantI 15 sthairyasiddherevamavazyaMbhAvAt / tathAhi-yadeva dravyaM pUrvamucchnatAparyAyaNa virahitameva sat nAGkuraM karoti tadeva tena parigataM saduttarakAlaM karotyeva / nanu paryAya evaikaH kArako'kArakazcAnyo'stu kiM dravyeNeti cet / na / tasyApi vyApriyamANasyopalabdheH / astu tarhi kAraka yathAvyApAropalabdhiH / anupalabhyamAnavyApArasya tu tasya pUrva kArakatva- 20 svIkaraNam amUlyakrayaNam / asadetat / dravyarUpatayA tadAnImapi vyApriyamANasyopalabdhyA vyApArAnupalambhasyAsiddheH / tathAhi-kusalatalavartino bIjasya zilAzakalAdarAnukUlaH kazcidvizeSaH samasti na vA / na tAvannAsti zilAzakalaparihAreNa prekSAkAriNAM bIja eva pravRtteranupapatteH / athAsti tasya paramparayA'kurakaraNapravaNabIjakSaNo- 25 tpAdanAt / kadA punaH paramparAyapi tathAbhUtaM bIjakSaNamayamutpAdayiSyati "Aho Shrut Gyanam"
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 s. 8 tatra saMzaya iti cet / sa punaH kiMrUpaH kiM sahakAriSu samavahitepvapi teSu kariSyati na veti / kiM vA vyavahitepvapi teSu kariSyati na veti / yadvA yadA sahakArisamavadhAnaM tadaiva karipyatyeva kiMtu kadA sahakArisamavadhAnamiti saMdeha iti / na tAvat pUrvaH / sAmAnyatazce5 hIjasya kArakatvamavadhataM tadaitAzasaMzayasya kAvakAzaH / avakAze vA kArakatvAvadhAraNamapi bIjasya na syaat| nApi dvitIyaH / sahakAriNAM sahakAritvaM cedanavagataM tadA nedRzasaMzayamyAvasaraH / tasmin vA sahakAriNastatvenAbagatA na bhaveyuH / tRtIye tu tatsantAnAnta:pAtino bIjakSaNAH sakalAH samAnazIlAH prAmavanti / yatra tatra sahakArisama20 vadhAne sati karaNaniyamAt sarvatra ca sahakArisamavadhAnasaMbhavAt / samartha eva kSaNe sahakArisamavadhAnamiti cet / tatkimasamarthe sahakArisamavadhAnameva na bhavati / satyapi vA tatsamavadhAne na tasmAtkAryajanma / na prathamakalpaH / pASANakhaNDAdAvanurakaraNAsamarthe'pi pAthaH pRthivIpavanAtapasaMbandhadarzanAt / nApi dvitIyaH / pASANagvaNDAdiva saha15 kArisAkalyavato'pi bIjAt kadAcidakurAnutpattiprasaMgAt / evamapi syAt / ko doSa iti cenna tAvadidamupalabdham / AzaGkayata iti cet / na / tatsamavadhAne satyakaraNavat virahe'pi karaNamAzaGkayeta / AzaGkayatAmiti cet / tarhi bIjavirahe'pyAzaGkatheta ! tathA cAtiniSkalaMkA bhikSUNAM pratyakSAnupalambhaparizuddhiH / evaM cAsti sa kazcidvizeSaH kusUlamthabIjamya, yenAnyaparihAreNa prekSastatraiva pravartate / sa ca ko'nyo dravyarUpakArakazaktivyatirekeNeti na paryAyavaikalyaprayuktakAryAbhAvavattvamapi zaktiH / atha kimanena vikalpendrajAlena tasya bhAvasya yAdRzazcaramakSaNe'samartho kSepakriyAdharmA svabhAvatastAdRza eva cetprathama kSaNe'pi tarhi tadaiva prasahya kurvANo gIrvANazApenApi nApahastayituM 25 zakyata iti cet / syAdetadevam / yadi tAdRza eva tadAnIM sa syAt kiM tvanyAdRzo'pi caramakSaNe hi sahakArisaMnidhAnAvibhUtaparyAyapezalo'sau 2014 "Aho Shrut Gyanam"
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5.8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH svabhAvaH / prathamage tu tadvikalaH / na caivaM bheda evaM kArakarUpasya tasyaiva kathaMcit pUrvamapi bhAvAt ityuktameva / evaM ca na kiMcidvicAryamANaM sAmarthyaM prasaMgahetutvena sthemAnamAstighnuta iti kRtaM taduddhoSaNena / etena yadapyucyate / " prasaMga hetau vyAptiprasAdhanAya jananamantareNa sAmarthyavyavasthAyAM sarvasya sarvatra zaktavyavahAraprasaMga: / niyata- 5 vayaM pratipanno vyavahAraH / na cAsya jananAdanyanimittamupapadyate / tato jananAbhAve'pi pakSe niyamavattAlakSaNavyApakaviyoge nAtmasattayA viyujyamAno'yaM janana eva vizrAmyatIti samarthavyavahAragocaratvamAtrAnubandhi siddhaM jananamiti vyAptisiddhiH" iti / tatpratikSiptamavagantavyam / samarthavyavahAragocarasyApi bIjasyAGkurAkaraNadarza- 10 nAt / nAsau mukhysttrvyvhaarH| tasya janananimittatvAt / jananamantareNa sAmarthyavyavasthAyAM sarvasya sarvatra zaktavyavahAraprasaMgAt aniyato'sau syAt ityuktameveti cet / uktametat / kiM tu kIdRzaM jananaM mukhya - marthavyavahAraheturityapyucyatAm / etadapyakSepakAritvarUpamuktameveti cet etatpratividhAnamapyuktameva mA vismAri / niyamavattvaM ca zaktavyavahArasya / 15 tathA rUpaparyAyasAhitye satyeva jananamasati sAhitye'jananamevetyevaMsvabhAvatve'pi kAraNasyopapadyate / tatazca bhavadabhimatajananAbhAve'pi zaktavyavahArasya darzanAnna tenAsya vyAptisiddhiH / tathA ca prasaMgaviparyayaprayogayo rasa tejImUte kSaNikatvAsiddherna sapakSaH kazcit / tatazca yaduktaM ' sapakSIkRte jalamuci vilokanAt ' ityAdi tadasama - 20 asameva / kiM ca kSaNikaikAnte kAryakAraNabhAvasyAnupapatteH kathaMcit kSaNike tUpapatterviruddhamarthakriyAkAritvarUpaM sattvam / tathAhi -atra kime. kasmAt kAraNAdekaM kAryamutpadyate / anekasmAdekam / ekasmAdanekam anekasmAdanekaM yA / nAdyaH pakSaH / ekasmAtpradIpAdikAraNAdazAdahanatailazoSatimirastomApanayanAdyaneka kAryodayadarzanAt / nApi dvitIyaH / 25 anekakAraNotpAdyasyaikatvAyogAt / na khalu kulAlamRtpiNDasUtra khaNDA " Aho Shrut Gyanam" 761.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 762 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5sU.8 dhanekakAraNakalApotpAdyasya kumbhasyaikyaM yuktam / kAraNabhedopanItatadAtmabhUtadharmanAnAtvena tasyApi nAnAtvAt / kulAlena hi saMsthAnavizeSo mRtpiNDena mudrUpatAsUtrakhaNDena cakrAdvicchedaH kumbhe kiyate / atha saMtatedharmA ye paraspara virodhino'virodhinazca / na tu dharmA ityeva 5 virodho'virodho vA / nahi brAhmaNyaM vaiyAkaraNatvenAviruddhamiti caNDAlatvenApyaviruddhamabhidhAtuM zakyam / na cAbrAhmaNyavyAptacaNDAlatveneva vaiyAkaraNatvenApi viruddham / yathA cAtra brAhmaNyetaratvameva virudhyate na vaiyAkaraNatvam / tathA caturasratAdisaMsthAna vizeSeNa parimaNDalatAdisaMsthAnavizeSa eva virudhyatAM na tu mRtsvabhAvatAdIti kathaM saMsthAnamU10 drUpatAdyaviruddhadharmAdhyAsAdanekakAraNotpAdyasyApi kumbhasyAnekatA syaat| etadapi parasya kimapi kuTTanIkalAprAgalbhyam / yadayaM tAvannikhilavastUnAM niraMzatAmuddAhuH phUtkaroti / santi te dharmA iti ca vyAcaSTe / atha paramArthato dharmANAmabhAvAdvastUnAM niraMzatocyate kalpaneoparaci tatvena tu teSAM bhAvAddharmAH santItyabhidhIyata iti cet / nanu kalpa65 nApyanimittA sanimittA vA syAt / animittA cettarhi kautaskutI naiyatyena tasyAH pravRttiH / tathA ca brAhmaNo'pi caNDAlazcaNDAlo'pi brAhmaNo'bhidhIyeta / sanimittA cet / kimasyA nimittam, anyatryAtrattiriti cet / na tarhi kalpanAmAtrAropitatvaM dharmANAm anyavyAvRtte stannibandhanasya svayamuktatvAt / tasyAzca vastvaMzarUpatayA dharmatvAt / 20 na kiMcidasau tatkuto'syA vastvaMzarUpatayA dharmateti cet / tathAbhU tApi sA kalpanA naiyatyanimittaM bhavatIti na priyApi zapathamantareNa pratyeti / athAsya sAdhAraNakAraNopajanitatvaM kalpanAnayatyAnimitta tena brAhmaNajanyo brAhmaNa evocyate na caNDAlaH / nanu brAhmaNajanyatvaM kalpanAnayatyanimittaM bhavat na kiMcit, kiMcidvA / na kiMciccet tarhi 25 na kiMcidanena / kiMcicettarhi kiM taddharmAdanyadbhavatu / santi tasmAda stUnAM kecit kathaMcidAtmabhUtA dharmA yato na vyavahArasaMkaraH / athA'' "Aho Shrut Gyanam"
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8] sthAdvAdaratnAkarasahitaH 763 satAM yathA kathaMciddharmAstathApi caturasratAparimaNDalatAdayo virodhenaiva te dharmiNaM bhindanti / na punaH saMsthAnamRdrUpatAdayo'virodhina ityuktam / tadasat / saMsthAnamRdUpatAdInAmapi kathaMcit viruddhatvAt / anyathaikyApatteH / caturasratAparimaNDalatAdInAmapi kathaMcidaviruddhatvAt / anyathAnyatarasya dharmAditvAbhAvaprasaMgAt / sarvathA viro- 5 dhastu na vApi saMgacchate / nanu tarhi zrotriyo'pi zvapAkaH zvapAko'pi zrotriyaH prApnotIti cet / ucyate / yadyatra kathaMcidityupakSepaM kuruSe tadA tatprAptAvutsavaM kArayAmaH / yadeva hi jIvadravyamAdiparyavasAnazUnye saMsAre zvapAkaparyAyapariNatamabhUdbhAvi vA tadevedAnI zrotriyaparyAyapariNatamiti dravyarUpatayA zrotriyo'pi vapAkaH 10 so'pi zrotriyaH kiM na syAt / nanu yadaivAsau zrotriyastadaiva zvapAkaH kiM na bhavati / na bhavati paryAyarUpatayA tayovirodhasadbhAvAt / kramabhAviparyAyANAmanekakAlatvAt / sarvathA virodhe tu tayoH zrotriyadravyakSetrakAlabhAveSvapi zvapAkasyAbhAvApattyA sarvathaivAbhAvaprasaMgaH / anyathA sarvathA virodhAnupapattiH / nanu tathApi kathaM saMsthAnamRdUpatayorbhedAddhaTasya bhedo'bhidhIyate / tayoH kathaMcidapi virodhAbhAvAt / yaddhyavacchedena hi yadvidhAnaM, yadvidhAnena vA yadyavacchedaH tattena viruddham / na ca mRnmayatvavidhAnena pRthadaratAvyavacchedazaGkApi saMbhavati / tataH saMsthAnamudrUpatayovirodhAt siddheH kathaM tadAdhAradharmiNo bhedaH syAt / yataH kAraNabhedopanItatadAtmabhUtadharmanAnA- 20 tvena tasya nAnAtvAdityucyamAnaM samIcInaM syAditi / atrocyate / yadi tAvadetallakSaNalakSitaH parasparaparihAravirodhaH saMsthAnamRdrUpatayo sti| mA bhUt / bhedastu tayordevenApi pratiSedbhumazakyaH / pratiSedhe tu tasya tayoranyataradeva syAt / na tvevam / aviruddhau bhinnAvapi dharmoM kathaM dharmiNaM bhindyAtAm / ucyate / taddharmitAdAtmyAt / dharmiNA hi 25 bhinnAnAM dharmANAM tAdAtmyaM tadA syAt yadi dharmapi kathaMcid "Aho Shrut Gyanam"
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 764 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 bhidyeta / tasmAdbhinnA api dharmA dharmisvAbhAvyabhAjo dharmibhedakA eva / evaM cAnekakAraNopajanitaM naikaM bhavitumarhatIti siddham / etena tRtIyapakSo'pi pratikSiptaH / anekakAryamupAdAnasahakArisvabhAvenaikasyotpAdayato viruddhadharmAdhyAsenaikatvAnupapatteH / 5 ekatve tu tasyopAdAnasahakAritvayoranyataratvApattyA'nyatarasyaiva kArya syotpAdaprasaGgaH / yatra tu bhaTTodbhaTaH prAcIkaTat ! -- nAtra kAraNameva kAryAtmatAmupaiti yata ekasyAkAraNAtmana ekakAryarUpatopagame tadanyarUpAbhAvAt tadanyakAryAtmanopagatirna syAt / kiM tvapUrvameva kasyacidbhAve prAgavidyamAnaM bhavattatkAryam / tatra viSayendriyama10 naskArANAmitaretaropAdAnAhitarUpabhedAnAM sannidhau viziSTasveta rakSaNabhAve pratyeka tabdAvAbhAvAnuvidhAnAdanekakriyopayogo na virudhyate / yata ekakriyAyAmapi tasya tadbhAvAbhAvitaiva nibandhanaM sA cAnekakriyAyAmapi samAnA' iti / tatrocyate / mopagAtkAraNaM kAryA tmatAm / te tAbajananasvabhAvA iSTA eva / tatazca tatsaMnidhau vijJA15 nalakSaNakAryasaMbhavAttajananasvabhAvateSAmavadhiyate / kAryasvabhAvApekSayA. kAraNasya janakarUpatAvasthApanAt / tato vijJAnajananamvabhAvebhya pratyekaM kathaM tadanyakAryasaMbhavaH / tadbhAve vA teSAM tadanyajananasvabhAvatA syAt / tatazca vijJAnameva na kuthuH / tadanyajananamvabhAvatvAditi / yaM punarayamatra vyAjahAra parihAram / naiSa doSaH / teSAmanekakAryakriyA20 svabhAvatvAt / tathAhe-te tadavasthAyAM pratyeka viziSTasajAtIyetara kSaNajananAtmakAsteSAM tatsattAnantaryadarzanAt / tatra vijJAnajananasvabhAvataiveti tasyA jananasvabhAvatA vyavacchidyate / tasyA evaM pratiyogitvAt nAnyajananasvabhAvatA / na cAtastaSAmanekAtmatA syAt / 'aika syaivAtmAtizayasyAnekakAryahetutvAt ityAdi / tatrAyaM jaravijanmA 25 mahAnubhAvo'bhinavabhetamuttaramArgamasmAn prati prakAzayati / anenaiva naiyAyikataskaraH sarvasvApahArAya pravekSyati kSaNAditi tu nAvekSate iti. "Aho Shrut Gyanam"
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 765 kimatra brUmaH / so'pi hyevaM vaktuM zaktaH / atisthiraikasvarUpasyApi bhAvasyAyamekaH svabhAvo yadbhinnakAlAbhinnakAlAnekakAryakartRtvaM nAma / tathA hi-- asau sthiro bhAvastattatsahakArisannidhAnAvasthAsu tattakAryajananAtmakaH / tasmin satyeva teSAM darzanAt / nanvevaM vyomAdau satyeva ghaTAdirutpAta iti so'pi taddhetukaH syAt / evaM tarhi 5 trilokIkalitakalazAdisakalavastukSaNasattAnantaraM saMvedanamudetIti tadapi taddhetukaM syAditi na mAtrayApi vizeSa ityAstAM tAvadetat / tatra tatkAle jalAharaNasvabhAvataiveti ghaTAdestatkAle tadajananasvabhAvatA vyavacchidyate / tasyA evaM pratiyogitvAnna tu kaalaantre| tathA ca kAlabhedena tajjananAttajjananasvabhAvatA dharmabhede'pi na dharmiNo bhedo 10 yathA svanmate rUpasya vijJAnajananarasajananabhede'pItyAdi tu naiyAyikoktyA na sthiratakAntAtpramucyase / atha kimanena naiyAyikakaNTakopaDhaukanena, taba kimuttaramiti cet / yadyasmaduttare kutUhalamAyuSmatastadA tadapyadUra eva naiyAyikazikSAkSaNe vakSyamANamAkarNayiSyasi bhotsyase ca mA tvariSThAH ! yadapyayameva jagAda / 'ekasyAneka- 15 kriyAnabhyupagame ca yo'yaM rUparasagandhasparzavizeSANAM kacit sahabhAvaniyAmaH pramANaparidRSTaH sa na syAd bhinnanimittAnAM sahabhAvaniyamAyogAt ' iti / tadapi nAsmAkaM dUSaNam / ekAntena bhinnanimittajanyatvasya vivakSitarUpAdipvasmAbhiranabhyupagamAt / rUparasAdisamudAyAtmakaikadharmiNA hyutpAdyadharmisvabhAvA eva te samutpA- 20 dhante / tataH kathaM sahabhAvaniyamAbhAvasaMbhAvanApi syAt / yathA ca teSAM taddharmitAdAtmyaM tathA kathaMcit rUpAdyAtmakaikamisiddhAvabhidhAsyate / yastvevaM nopeyivAn tasyaikahetujanyatve'pi teSAM sahabhAvaniyamo manorathamAtrameva / tathA hi kAraNe vyatikrAnte parasparamekAntavyatiriktA rUpAdayaH prAdurbhavantaH sahaiva bhavantItyAzApizAcikaiveyam / 25 atha caturthapakSo rUpAdikSaNapuJjarUpA hi pUrvA sAmagrI santAnavRttyA "Aho Shrut Gyanam"
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 766 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 pravartamAnA sarUpAmuttarottarAM sAmagrImArabhate / tadapyasat / yataH samagrebhyaH sAmagrI na minnA / apasiddhAntApatteH / kiMtu samagraiva / tatra ca pUrvasamudAyenottarasamudAyArambhe tadantaragataM samudAyinamekaikame kaika evotpAdayet sarve saMbhUya vA / nAdyaH pkssH| ekasmAdekotpatteH 5 pratiSiddhatvAt / anekasmAdanekotpattipratijJAparibhraMzApattezca / nApi dvitIyaH / yata ekaikasamudAyinippattau sarvasamudAyinAM krameNa yugapadvA vyApAraH syAt / kramapakSe kSaNikatvakSatiH / yugapatpakSe tu nikuramvarUpaM kArya nikurambarUpAtkAraNAdutpannamiti kAraNapravibhAge niyamAbhAvAt / idaM rUpam, eSa rasa ityevaMrUpAdikAryapravibhAgo na 10 syAt / sarvaM rUpaM raso vA syAt ekasmAnnikurambAdutpannatvAt / atha nikurambAnnikurambasyotpattAvapi na rUpAdInAM svarUpasaMkaraprasaMgaH / pUrvarUpAdikSaNarupAdAnasahakAritayA sAmagrIbhedena rUpAdikSaNAnAmutpAdanAt / yadi hi rUpakSaNo rUpavadrasAdikSaNAntaraM prati upAdAnaM syAttadA syAdrasasyApi rUpateti / tadapyanupapannam / 15 heturUpANAM rUpAdInAmekasvabhAvatvenopAdAnasahakArikalpanAbIja syAbhAvAt / anyathA teSAM bhinnsvbhaavtaapttiH| nahi yenaiva svabhAvenopAdAnataiSAM tenaiva sahakAritA / abhivAnamAtrabhedApateH / iti sAmagrIbhedAdUparasAdiphalabhedo duHsthita eva / sarveSAM sarvajanana svabhAvatvAdadusthita iti cet / kathaM tarhi tAvabhyastAvatAmutpAde 20 sarveSAM rUpAdikAryANAM rUpAditvena jAtibhedo niraMzatA ca syAditi zobhanamadusthitatvam / ekasvabhAvAnekarUpajatve hyamISAM kAryANAM rUpAdInAM sarveSAM tulyatApattiH / yebhya evaikasvabhAvebhyo'nekebhya ekamutpanaM tebhya evAnyadapIti kRtvA svabhAvavaicitryaM vA prAmoti / ekaikasya tAvatAvatsvabhAvajanyatvAdityalacanIyA nyAyamudrA / atha 25 kimidamAtmIyapakSadApaiH parapakSolanamupasaMkrAntan |hetusvbhaavsNkraanti pajhe hyayaM doSaH / tatra okasvabhAvAnekarUpAdInAmeva tathA bhavanamiti "Aho Shrut Gyanam"
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 su. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 767 sarveSAM kAryANAM tulyatA svabhAvavaiciJyaM vA anivAritam / yadA tu pratItyotpAdamAtreNa kAryotpAdastadA na kazcidoSaH / tadidaM pizAcabhayAt pitRvanasamAzrayaNam / nahi kathaMcidvetusvabhAvasaMkrAntimantareNa kAryotpAda eva yujyata iti kAryakAraNAnekAnta upapAdayiSyate / kavAyaM pratItyotpAda iti mantrasphoTaH kriyatAM tadanantara- 5 bhAvitvamiti cet / naitat kSaNikaikAntavAdino'zeSatatkAlabhAvibhAvasAdhAraNatvena hetuphalabhAvaniyamahetuH / tathA hi- vivakSitahetukSaNAnantaraM tatkAlabhAvi sarvameva tribhuvanodaravarti kssnnjaatmutpdyte| tatastattvarUpAdyananuvedhatulyatAyAmayamevAsya heturidameva vAsya phalamiti kutastyo niyamaH / tiraskRtyAntaHkaraNatibhiramAlocyatAmetat / 10 kimatrAlocyam / hetuphalasvabhAvo niyamasiddhaH sarvasya susthitatvAt / tathA hi- tayoreva hetuphalayoH sa svabhAvo yena sa eva tasyaiva hetustadeva tamyaiva ca phalamiti / etadapyupanyAsasAmopadarzanamAtrasAram / evamanvayAMpatteH / anyathA zabdArthAyogAt / tathA hi- svo bhAvaH svabhAva ityAtmIyA sattA / kimuktaM bhavati / tasyaiva hetoriya. 15 mAtmIyA sattA / yattadanantaraM bhavattadeva tatkAryamiti tasyaiva tathAbhavane'nvayasiddhiH / atatsvabhAvatvena hetorvivakSitahetvanantaraM na vivakSitakAryotpAdaH / utsAde vA'tiprasaMga iti kuto hetuphlbhaavniymH| nanvalamanena vAkchalena tasyAyaM svabhAvaH svadharmoM yadapagacchati tasmistadanantaraM tadeva bhavati / syAdetadevam / yadi tadA'nyat na bhavet / 20 bhavati ca / kiM tena bhavatA na tadvivakSitAkAraNAditi cet / vivakSitakAraNAdvivakSitameva kArya bhavatItyatra kiM niyAmakan / taHsvabhAva eveti cet / nAsau tatsvarUpAdyananuvedhavaikalthe tadanantarabhAvitva. mAtreNa gamyate / tasyAzeSatatkAlabhAvibhAvasAdhAraNatvAditi parityajyatAmasadabhinivezaH / te'nyadA'nyato'pi bhavanti ! tatu ta eveti viziSTa- 25 tatsvabhAvatvAvagateradoSa iti cet / naitadvAcyam / vivakSitAnAmanya "Aho Shrut Gyanam"
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 su. 8 dA'bhAvenAnyasmAdbhAvAsiddheviziSTA hi te rUpA (?) stadaiva bhavanti nAnyadA / sAmAnyena tu vivakSitakAryasyApyanyataH siddhiH| yathAhi tatkAlabhAvabhAvisajAtIyavastUni kAlAntare kAraNAntarebhyaH prabhavanti / tathA vivakSitakAryamapi vivakSitakAraNakArya na syAt / / evamapi tadeva tajananasvabhAvamitaradeva ca tajjanyasvabhAvamityabhyupagame nyAyabAdhA / evaM bhUtasya vAmAtreNa svabhAvAntasyApyabhidhAtuM zakyatvAt / tathA hyevamapi vaktuM zakyata eva / mRtpiNDa evaM paTajananasvabhAvaH paTa eva tajjanyasvabhAvaH / evaM tantaya eva ghaTajanana svabhAvA ghaTa eva tajjanyasvabhAva iti hetuphalabhAvApattyA nyaaybaadheti| 10 mRtpiDAdipaTAdyordezabhedenetthaM tatsvabhAvatvakalpanA virudhyata iti cet na / tattatsvabhAvavaicitryeNa mRtpiNDAdighaTAyoH kAlabhedeneva dezabhedenApi tayoryupmAkaM virodhaasiddheH| mRtpiNDo'pi hi yuSmAkaM bhinnakSaNaghaTajananasvabhAva eva / evaM padamadhikRtya bhinnadezapaTajananasvabhAva tve'pyasyAvirodha eva / ghaTa eva mRtpiNDarUpAnukAro dRzyate netaratreti 15 ghaTa eva tahetuko na paTa iti cet / astyetat / kiM tvasau na tatsva rUpAdyanuvedhamantareNa / tataH kimiti cet / anivAro'nvayaH / kiM ca / kimupAdAnakAraNasya svarUpam / kiM svanivRttau kAryajanakatvamAhosvidanekasmAdutpadyamAnakakArthe svagatavizeSAdhAyaka tvamuta samanantarapratyayatvaM niyamavadanvayavyatirekAnuvidhAnatvaM vA 20 bhavet / prathamapakSe kathaMcitsvanivRttiH sarvathA vA / kathaMcit cet paramataprasaMgaH / sarvathA cet / sahakAriNAmapyupAdAnatvApattiH / dvitIyapakSe'pi svagatAnAM katipayazeSANAmAdhAyakatvaM sakalavizeSANAM vA / tatrAdyakalpe rUpasya rUpajJAnaM pratyupAdAnabhAvaH prasajyeta / svagatakatipayavizeSAdhAyakatvAvizeSAt / rUpopAdAnatve ca rUpajJAnasya 25 cArvAkavadvitIrNaH paralokAya jalAJjaliH / dvitIyavikalpe tu kathaM nirvikalpAt savikalpotpattirUpAkArAtsamanantarapratyayAdrasAkAra "Aho Shrut Gyanam"
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAre. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 769 pratyayotpattirvA svagatasakalavizeSAdhAyakatvAbhAvAt / kiM ca / svagatasakalavizeSAdhAyakatve sarvAtmanopAdeyakSaNa evAsyopayogAt tatrAnupayuktasvabhAvAntarAbhAvAdekasAmagryantargatamanyaM prati sahakAritvAbhAvaH / tataH kathaM rUpAderasato gatiH syAt / samanantarapratyayatvamapyupAdAnalakSaNamanupapannam / yato'yamatrArthaH / samo'nantarazca yaH pratyayaH kAraNaM 5 sa upAdAnamiti / tatra ca kAryeNa samatvaM kAraNasya sarvAtmanA, ekadezena vA ! sarvAtmanA cettarhi kAryakAraNayorekakAlatA syAt / tathA ca satyetaragoviSANavat tayoH kAryakAraNabhAvo na syAt / kathaMcit samatve tu yogijJAnAsmadAdijJAnayorapyAnantaryeNa sthitayonitvAdinA samatvenopAdAnopAdeyabhAvaprasaMgaH / anantaratvamapi deza- 10 kRtaM kAlakRtaM vA bhavet / na tAvat dezakRtam / svadezakAryotpAdakasyApyupAdAnatyopagamAt / na kAlakRtam / vivakSitakSaNAnantaraM nikhila bhuvanavartivastukSaNAnAmutpateH / sattvAdinA samatvena ca tadapekSayA tasyopAdanatAprasaMgAt / niyamavadanvayavyatirekAnuvidhAnatvaM tallakSaNamiti turIyapakSo'pyakakSIkArArhaH / yato'yamatrArthaH / niyamavato- 15 'nvayavyatirekayoH kAryeNAnuvidhAnaM yasya tadupAdAnam / etacca sugatavyatiriktasaMtAnacittairvyabhicAri / teSAM svajanyena sugatacitena niyamavadanvayavyatirekAnuvidhAne'pyupAdAnatvAyogAt / tadajanyatve tu tasya tadaviSayatvApattiH / 'nAkAraNaM viSayaH' iti svayamupagamAt / avyabhicAreNAnvayavyatirekAnuvidhAnatvAvizeSe'pi pratyAsattivizeSa- 20 vazAt kiMcideva kiMcitpratyupAdAnaM na sarvamiti cet / sa ko'nyo'nyatraikadravyatAdAtmyAt / dezapratyAsatte rUparasAdibhiH, kAlapratyAsatteH samasamayavartibhiH, bhAvapratyAsattezcaikArthagocarAnekapuruSajJAnairanekAntAt / na ca kSaNikaikAnte'nvayavyatirekAnuvidhAnaM ghaTate / na hi samarthe kAraNe satyabhavataH svayameva pazcAdbhavatastadanvayavyati- 25 rekAnuvidhAnaM nAma nityaikAntavat / svakAle sati samarthe kAraNe "Aho Shrut Gyanam"
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 svasamaye kArya jAyate nAsatItyetAvatA kSaNikapakSe'nvayavyatirekAnuvidhAne nitye'pi tat syAt / svakAle'nAdyanante sati samarthe nitye kAraNe svasamaye kAryasyotpatte, asatyanutpattezca pratIyamAnatvAt / sarvadA nitye samarthe sati svakAla evaM kAryaM bhavat kathaM tadanvaya5 vyatirekAnuvidhAyIti cet / tarhi kAraNakSaNAt pUrva pazcAccAnAdyanante tadabhAve'viziSTe kacideva tadabhAvasamaye bhavat kArya kathaM tadanvayavyatirekAnuvidhAyIti samaH samAdhiH / tato na niyamavadanvayavyatirekAnuvidhAnatvamapyupAdAnarUpam / yadapi jJAnazrIH sUkSmamivotprekSate / 'abhrAntasammataikAvasAyaH prakRtivikriye tato hetuphalasyopAdA10 nopAdeyalakSaNam / sabhAgahetuphalasaMtatau paramArthato bhrAnto'pi lokApekSayA abhrAntatvena saMmataH / sa evAyamityekAvasAyaH pratyabhijJAnarUpa upAdAnopAdeyalakSaNaM ghaTataduttarakSaNavat kvApi dRzyate / tatrAyamarthaH / abhrAntA satyA yA samatA sAdRzyaM tayA upalakSita ekAvasAyaH abhimAnikatvAvasAyaH pratyabhijJAnarUpaH 15 pAramArthikavastu na kacidapi / visabhAgotpattau tu prakRtirupAdA nasya vikRtirupAdeyasya lakSaNam / kASThAGgAravaditi / ' tadapyasaMbaddham / yatastatraikAvasAya upAdAnopAdevalakSaNamiti ko'rthaH / kimekAvasAya evopAdAnopAdeyayorlakSayitA / kiM vA tena hetunA te lakSyate / yadvA sa tayorlakSaNaM svarUpamiti / nAdyaH kalpaH / ekatva20 parAmarzakuzalatvenAsyaikatvasyaiva lakSakatayopAdAnopAdeyavArtA prati mUka tvAt / nApi dvitIyaH / sAdhyasAdhanayoH pratibandhasyAvadhArayitumazakyatvAt / nahi yatra yana hetuphalasaMtatAvekAvasAyastatra tatropAdAnopAdeyabhAva ityatra vipakSe bAdhakaM kiMcit pramANamasti / yadapi hetuphalasaMtatI' ityekAvasAyasya vizeSaNamabhANi / tadapi 1' abhrAntasamataikAvasAyaH' iti jJAnazrIsaMmataH pAThaH / sa cA pR. 773 61. syAdvAdaratnAkare khaNDayate / "Aho Shrut Gyanam"
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5sU. 8 } syAdvAdaratnAkarasahitaH prativAdyasiddham / na khalu kalazasaMtAno hetuphalabhUtakSaNaparaMparArUpa iti vayamAsthiSmahi / sattvAnumAnAttasiddhAvitaretarAzrayatvam / anumAnAntaramapi nopanyasituM zakyamiti na dvitIyapakSo'pyupapannaH / ekAvasAyastayorlakSaNaM svarUpamiti tRtIyapakSe'pi, jJAnasaMtAnagatasyopAdAnopAdevabhAvasvarUpaM kathyeta sArvatrikasya vA / yadyAdyasya tadA 5 ghaTataduttarakSaNavaditi nidarzanopadarzanamasaMgataM syAt / tasyAjJAnarUpatvAt / na ca sarvatra jJAne'pyeko'vasAyo'sti / nahi bhavati yaiva ghaTabuddhiH saiva paTabuddhiriti / atha ya evAhaM ghaTa veni sa eva paTamityasti jJAnaikatvAvasAya iti cenna / etasyAtmaviSayatvAt / nanvAtmano jJAnAdanyasyAbhAvAt jJAnaviSaya evAyamiti cet / na / 10 laukikaikAvasAyasya tvayA'tra vivakSitatvAt / laukikAcAhamityAtmAnameva manyante / prAmANikaikAvasAyavivakSAyAM tu bhavato viruddhabhASitA syAt / tathAhi-tattvatazcedabhrAntaH sa evAyamityekAvasAya: kalazAdI, kutastarhi tatra hetuphalatayA saMtAnatA kutastarAM copAdAnopAdeyatA syAt / yadapyayameva prAha-'asti ca viSayoparAgaM vivecya caitanya. 15 mAtramAmRzata ekapuruSAbhimatAya saMtatI saitreyaM buddhirityavasAyaH' iti / so'yamasya vizvAmitrasparddhayevAbhinavasargamanorathaH / viSayoparAgavivekena laukikAnAmadhAntatvena saMmatasyaikAvasAyasya buddhiSvabhAvAt / yadi hi viSayoparAgavivekena prakRtabuddhipyekAvasAyo laukikAnAM prAduHSyAt tadA samastopAdhiparihAreNa, upAdhyAyaziSyabudhyo- 20 'rapyayaM kiM na syAt / tathA ca tayorapyupAdAnopAdeyabhAvo bhavet / athopAdhyAyaziSyazarIrayostadbhedagrahaNakAraNayostatra vyaktamanubhavAt na teSAM tadekAvasAya iti cet / tarhi ghaTavuddhiriyam paTabuddhiriyamiti ghaTapaTAdhupAdhInAM tadbhedakAraNAnAM prakRte'pi vyakamanubhUteH kathamayaM prAdurbhavet / atha sArvatrikasyopAdAnopAdeyabhAvasyaikAvasAyaH svarUpaM 25 tadapyayAtidoSaduSTam / avasAyasya jJAnarUpatvenopAdAnopAde "Aho Shrut Gyanam"
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 772 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 yabhUtasamastapadArthasvarUpatvAnupapatteH / tattve vA vijJAnavAdaprasaMgaH / sa ca prAgeva pratihataH / athaikAvasAyazabdenopacArAt tadgocaro vivakSitaH, ekatvenAdhyavasIyamAnA hetuphalasaMtatirupAdAnopAdeya rUpeti / tathApyavyApakatA / sugatasaMvedanasaMtAne tasyAbhAvAt / 5 sugatajJAnasya vidhUtakalpanAjAlajJAnatvena laukikAnAM tu tadagocaratvena tatraikAvasAyAsaMbhavAt / prAmANikAnAM tu tatraikAvasAye pratipAdyamAne sugatajJAnasya kSaNikatvakSatiprasaktiriti na ' abhrAntetyAdi / upAdAnopAdeyayorlakSaNam / yadapi 'visabhAgotpattau prakRtivikriye' ityu pAdAnopAdeyalakSaNamalasi / tatra keyaM visabhAgotpattirnAma / visadRza10 saMtAnotpattiriti cet / sA yadi sarvathA tadA asaMbhavinI / kASThA kArayorapi dravyatvAdinA saadRshyprtiiteH| atha kathaMcidasAvabhipretA tadA dezAntare kAlAntare ca samutpadyamAnasya kathaMcidvisadRzAGgArasaMtAnasyAtratyedAnIntanakASThasaMtAnApekSayA vikRtatvaprasaktarupAdeyatA, atra. tyedAnIntanakASThasaMtAnasya ca tadapekSayA prakRtitvApatterupAdAnatA 15 syAt / tatra tatsattAnanugamAt na tena tasyopAdAnopAdeyabhAva iti cet / tat kiM vivakSitakAryadezakAlayovivakSitakAraNasya sattAnugamo'sti / omiti cet / tarhi siddhAntabAdhA / kAryadezakAlayostasattAnuvRttyA kSaNabhaGguratAbhraMzAt / nAsti cet / kathaM tarhi dezA ntarakAlAntaravartikAryeNopAdAnopAdeyabhAvaH samupasthito'tithiH prati20 vidhyatAm / kiM ca / prakRtibhUtasya kASThasyAkAro vikRtiriti kuto nirNeya tvayA yAvatA vahverevAsau vikAraH kiM na syAt / vahnisaMbandhikASThAdeva tadutpatteriti cet naivam / kAThasaMbandhivahereva tadutpattirityapi kalpanAyA anivAritaprasaratvAt / pArthiva pArthivopAdAnameva bhavitumarhatIti cet / kuta etat niraNAthi / sabhAgeSu tathA darzanA 1. vidhUtakalpanAjAlagambhIrAdAramUrtaye / namaH samantabhadrAya samantasphuratviSe' // iti pramANavArtikasya prathamazlokaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5. 8 } syAdvAdaratnAkarasahitaH diti cet / etadapi kuta iti vAcyam / abhrAntasamataikAvasAyAditi cet / na / nIlaparamANuSu parasparapratyAsanneSu nirantaraM jAyamAne parasparopAdAnatvaprasaMgAt / asti hi teSAM tadutpattau satyAM samatvamAbhimAnike katvAdhyavasAyaH, abhrAntaikatvAdhyavasAyazca na kacidapi / etena pAThAntaravyAkhyApi pratyuktA / tasmAt kathaMcidanvayAya 5 druhyatAM na prakRtivikriye apyupAdAnopAdeyayorlakSaNamupapadyete / snihyatAM tu tasminna kiMcit kSaNamiti / etena yadapyupAdAnalakSaNaM dharmottaraH prAha - ' yasya saMtAnanivRttau yadutpadyate tannivRttidharmasaMtAnamupAdAnabhitarasya yathA mRtsaMtAnanivRtyotpadyamAnasya kuNDasya mRdupAdAnam' iti / tatpratikSiptam / sarvathA saMtAnanivRttipakSe 10 santAnAntareNApi sahopAdAnopAdeyabhAvaH syAt / kathaMcitsaMtAnanivRttipakSe tu kathaMcidanvayasya prasakteH / yadapyayameva ' nanu cAhurasya bIjamupAdAnamapi na sarvathA vinivRttaM madhyabhAgAnniryato'Gkurasya darzanAt ' ityAzaGkaya prAha- ' na vai bIjamekaM dravyaM kiM tarhi paramANusamUhastasya tvaksAraphalgubhAgA bhinnasaMtatayaH sArabhAga- 15 tatezvAMkurasaMbhUtiH' iti / tatrAyaM tAvadvyavahAragocarIbhUyamanApannatvAt / ( vyavahAragocarIbhUtamatApannatvAt ) kSaNagatamupAdAnopAdeyabhAvanupekSya saMtAnasyaiva vyAvahArikatvAt tadvatameva taM lakSayati / vyavahAravIthIvyavasthitAmeva bIjasyaikatAM tiraskRtya vyavahArAnahIM tasya paramANumAtratA santAnabhUyastAM ca pratipAdayatIti mahannaipuNyamasya / bhavatu 20 yAtraivam / tathApi kuNDotpAde mRda upAdAnatA kathamudAhRtA / na khalu kuNDotpAde mRtsaMtatiH kaGkaNotpAde suvarNasaMtatirvA nivRtteti ko'pyadhUrtavaJcitaH pratyeti / tadApi mRnmayamidaM hiraNmayametaditi sarvairanubhavAt / kSaNikatvAnnivRtcaiva tadA mRditi cet / kSaNikatvaM tAvadadhApyAzIviSamaNIyate / astu vA tattathApi saMtAnAnevRttAviti 25 lakSaNapadaM mA vismAri / nahi tadA mRtsaMtAnanivRttiH / tatkSaNasyaiva " Aho Shrut Gyanam" 773
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 774 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 nivRteH / athAtra mRcchabdena tatpiNDa evocyate yadi mRnmayatvena tadA kuNDamapyucyatAm / tadavizeSAt / astu vA yathAkathaMcit mRtpiNDa eva tacchabdavAcyastathApi kathaMcidanvayaM vinA nopAdAnopAdeyaniyama ityuktameva / yadapyayamevopAdAnamya lakSaNAntaramAha- . 5 'janakairAdheyAtizayasya kAryasya samastavizeSakoDIkaraNasamartha AtmA yasmAdutpadyate tadupAdAnaM yathA cakSurAdibhyazcakSurvijJAnasya samastopakAramayaM bodharUpatvaM samanantarapratyayAdutpannamiti tadupAdAnam ' iti / tatrApi kimucyate'nena sAdha svamatasyApi na yaH smarati / ekarUpameva hi kAryamasyotpadyate tatastajanakairAdheyAtizaya 10 miti kathaM saMgacchate / AdheyAtizayatAyAM hi tasya sAMzatApattera nekarUpatA syAt / svAnmataM, bhinnasvabhAvebhyo minnasvabhAvameva kArya jAyate kAraNavyApAraviracitAnAM kAryasvabhAvavizeSANAmasaMkIrNatvAt / yathA viSayandriyamanaskArabalabhAvino vijJAnasya viSayAttadAkAratvam / tat jJAnendriyAt na manaskArAt / indriyAdviSayagrahaNapratiniyamo 15 nAnyasmAt / manaskArAdvodharUpatA na parataH / na ca kAraNavyA pAraviSaye nAnAtve'pi sati kArya nAnA bhavati / nirvibhaktarUpasyaivAsyopalambhAt / tadapi yuktiriktam / kathaM hi nAmakasvabhAvaM kArya svabhAvavizeSAzca tadavyatiriktA eva citrAH syuH / nAnAtvaikatvayoH parasparalyAhateH / viSayani sitAdayazca vijJAnAvyatirekiNo yathA 20 viSayAdibhiH kriyante tadvadvijJAnAvyatiriktabodharUpatAdikAribhirbhanaskArAdibhirapItyevaM sarveSAmazeSamanaskArAdijannatve sati viSayani sitAdivyavasthAnupapattiH / tathAhi-na viSayAt tadAkAratvasaMbhavo bodharUpAbhedAt / na cAsaMbhavaH / tadAkAratvAt / tathA na mana skArAbdodharUpasaMbhavo viSayAkArAvyatirekAt / na cAsaMbhayo bodha25 rUpatvAt / itItthamindriyAdipvapi draSTavyamiti mitho virodhasaMbhavena tadnupapattiH / etena yadapi dharmottaravizeSavyAkhyAnakauzalAbhimAnI "Aho Shrut Gyanam"
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU.8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 775 devabalaH prAha-nirbhAge'pi ca kArye ApApodvApAbhyAM vizeSahetUnAM vibhAgasiddhiriti chalanodyAnAmanavasaraH' iti / tadapi pratyuktamavaseyam / atha mA bhUdayaM doSa iti svabhAvavizeSAH kAryato vyatiriktA eveSyante / evamapi kAraNavyApArasya teSvevopayuktatvAt tatkAryamahetukamanuSajyata iti yatkiMcidetaditi / kathaM kAryamya jana- 5 kairAdheyAtizayatA saMgacchate / kiM ca / sarvairapi samanantarapratyayacakSurAdibhirjanakainikArye bodharUpatAdayo'tizayA AdhIyante / tato lakSaNavAkyaM yasmAditi yacchabdena katarat nirdhArayAmo yasyopAdanatA vyavahriyeta / nanUktaM samastavizeSakoDIkaraNasamartha AtmA yasmAdutpadyata iti sarveSvapi hi janakSeSu madhye yatsamastavizeSakoDIkaraNa- 10. samarthavastUtpAdanaguNayuktaM tannirdhAryata iti / bhaivaM vocathAH / samastavizeSakoDIkaraNasamarthasya kasyacidAtmanaH kuto'pyutpattisaMbhavAt / satyAM hi tasyAM kAryasyApi kAraNakAlataiva syAt anyathA kAraNakAlAnAkalanena kAryasya samastavizeSakoDIkaraNasAmarthyasyAsaMbhavAditi na kiMcit upAdAnakAraNaM saMgacchate / nApi sahakArikAra- 15 Nam / kSaNikaikAnte sahakArikAraNairupAdAne'tizayasyAdhAtumazakteH / atrAha- kimidaM gauratvamapi pANDurogatayA pratyAkalitam / atizayamanAsUtrayatAmeva hokaM kArya kurvatAM teSAM sahakAritvaM sundaram / kimarthaM tarhi tena apekSyanta iti cet / ko vai brUte'pekSyanta iti / pratyekameva hi kAryajananAya samarthA antyAvasthAbhAvinaH kSaNAH kA 20. teSAM parasparApekSA / yattu pratyAsIdanti tadupasarpaNakAraNasyAvazyabhAvaniyamAt natu saMbhUya kAryakAraNAya / tatkAle copasarpaNaniyamahetuH / teSAM vastumvAbhAvyAt / pratyekaM samarthA hetavaH pratyekamekaikameva kAryaM janayeyuH kimityekamaneke kurvantIti cet / atrApyamISAM kAraNAni praSTavyAni / yAnyamUnekArthanivartanazIlAn prabhAvayanti / 25, vayaM tu yathAdRSTArthasvarUpavaktAro na paryanuyogamAmaH / kAryamekenaiva "Aho Shrut Gyanam"
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 776 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 kRtaM kimapare kurvantIti cet / na kRtaM kurvanti kiM vekena kriyamANamapare'pi kurvanti / yatraikameva samarthaM tatrApareSAM ka upayoga iti cet / satyam / na te prekSApUrvakAriNo yadevaM vimRzyodAsata iti / tadetadakhilamAkAzacitram / yadi hi bIjAdayaH pratyekameva samarthA5 starhi kimartha kRSIbalaH prekSApUrvakArI parikarbhitAyAM bhUmau bIjakaNA nAvapati payasA ca madhureNAsiJcati / parasparAdhipatyena tebhyaH pratyekamaGgurajananayogyakSaNopajananAyeti cet / yadyaGkurajananayogyakSaNopajananAya bIjaM svahetubhyaH samarthamupajAtaM kimavanisalilAbhyAmathAsamartham / tathApi taporakiMcitkaraH saMnidhiH svabhAvasyAparityAgAt / tathA ca10 yadi samajani satyaM vastusArtho'samarthaH ___kathayata sacivAnAM saMniviH syAt kimarthaH / / 593 // kSityudakAbhyAM bIjasya svasaMtAnavartinI asamarthakSaNAntarArambhaNazaktinirudhyata iti cet / astu tarhi tasmAt asmrthkssnnaanutpttiH| susamarthakSaNotpattistu durlabhA kAraNAbhAvAt / na ca svabhAvabhUtAyAH 15 zakrasti nirodhaH / bhAvasyApi virodhaprasaMgAt / sahetukaMzca vinAzaH prApnoti / na viziSTakSaNotpAdanazaktyAdhAnaM ca bIjasya zakyaM kSaNika. tvAt / svabhAvAvyatiriktazaktyutpAdane cotpannotpAdaprasaMgAt / tasmAdasamarthanyotpAvato na kadAcidapi kriyA / samarthastha cotpAdAnantarameva karaNamiti dvayI gatiH / nanvarthAntarasAhitye sati kAraNaM tasyAnupayogAditi nAsti kimapi kSaNikaikAnte sahakArikAraNamapi / evaM cAyuktamuktam / nikurambAnnikurambasyotpattAvapi na rUpAdInAM svarUpasaMkaraprasaMgaH / pUrvarUpAdikSaNairupAdAnasahakAritayA sAmagrIbhedena rUpAdikSaNAnAmutyAdanAditi / nanvatizayAdhAnapakSe'pi kathaM sahakAritA / svabhAvabhUtAtizayArambhAbhyupagame hi bhAvasyApyutpattyA kssnniktvprsktiH| 25 atatsvabhAvabhUtAtizayArambhAbhyupagame tu bhAvasya praagvdsaadhktvmiti| atrocyate / nAyamasmAkamekAnto bhinnAnyeva vastUnyabhinnAnyeva vA 1 nAyamityataH virodha ityanta pR. 7.7 paM. 6 pAThaH prakaraNapatrikAyAM jI. rakSAprakaraNe pR. 5 paM. 32 kiJcitpAubhedena samupalabhyate / "Aho Shrut Gyanam"
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH kiMtu bhinnAbhinnAnIti saMgirAmahe / tatra bhedamAtra vikalpAvalambanasaMbhavi dUSaNamabhedAzrayaNena, abhedamAtravikalpAvalambanasaMbhavi tu bhedAzrayaNena pratihatam / nanvetau bhedAbhedau virodhinau kathamekatra nivizete / ucyate / nemau virodhinau / saha darzanAt / sahAnavasthAlakSaNo hi virodhaH / anavasthAnaM cAdarzananibandhanam / na cAtra tadastIti 5 nAsti virodha iti / atraitadasahiSNurmImAMsAjIvarakSAprakaraNe zAlikaH prAha- " naM ca tayoH sahadarzanamupapadyate / ekAkArapratItirekha khalvabhedadarzanaM vilakSaNAkArapratItistu bhedadarzanam / tatra yadyekAkArapratItistArha vilakSaNAkArapratItirnAsti vilakSaNAkAratve ca pratIte kAkArapratItirasti" iti / tatra 10 kimucyate'sya mUDhatvaM yadbhaTTadveSakaSAyitamanAH pratItimapi na paryAlocayati / na khalvekAkAraparAmarzinyeva taditaraiva ca pratItiH kApyasti / satI hi tAM kaH samullaGghathitumIzaH / sadRzavisadRzapariNAmApanneSu padArtheSu tadAkArollekhinI tu sA yuktA samasti ca tAdRzI maiva ca bhedAbhedapratItiH / ghaTo hi pratIyamAnaH sakalavastubhyaH sadRzavisadRzAkAratayA'bhinno bhinnazca pratIyata iti / kiM ca tvayApi tAvat pratijJAtaM pratyabhijJAnam / tammAcca siddhameva bhedAbhedadarzanam / tathA hi-- yadevaM kanakaM kaGkaNatayA pariNataM prAgAsIt tadevedAnI keyUratayA saMvRttamityasti pratItiH / atra ca kaGkaNasya keyUrarUpaparyAyapratIteranusyUtaikakanakAkArapratItezca kathaM na nAma bhedAbheda pratItiH 20 syAt / kiM ca |kssnnikvstu vinaSTaM sat kAryamutpAdayati, avinaSTa, ubhayarUpaM, anubhayarUpaM vA / na tAvat vinaSTam / cirataranaSTasyevAvAntaranaSTasyApi janakatvavirodhAt nApyavinaSTam / kSaNabhaGgabhaGgaprasaMgAt / nApyubhayarUpam / niraMzaikasvabhAvaspa viruddhobhayarUpAsaMbhavAt / nApyanubhayarUpam / anyonyavyavacchedarUpANAmekasyApara vidhAnanAntarIyakatvenAnubhayarUpatvAyogAt / tadevaM kSaNikaikAnte kAryakAraNabhAvAnue1pra. paM. pR. 6 paM. 7 "Aho Shrut Gyanam"
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 778 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5sU. 8 pattyA arthakriyA'nupapannaiva / kathaMcidanvayinyeva vastuni tadupapattyA tasyA ghaTanAt / kiM ca / arthakriyA kramayogapadyAbhyAM vyApteti bhavAnevAvocat / te ca kSaNikaikasvabhAveSu na saMbhavinI / tathA hi- tadpANAmamISAM dezakameNa kAlakrameNa vA kAryakaraNaM nAsti / eka evaM 5 padArthaH kaciddeze kAle vA kiMcitkAryaM kRtvA punarapekSitasahakAri saMnnidhiH kathaMcidupAttasvabhAvAntaro dezAntare kAlAntare ca kArya kurvANaH krameNa karotItyucyate kSaNamAtrasthAyitve tvarthasyaivavidhakramakAritvaM kathaM saMbhavet / nanu karmadharmo'tra kramo'bhipreto na kartRdharmastatra kramikakAryANAM karturekasyAbhAvena kramAsaMbhavAt / kAryANAM tu krama20 stathotpadyamAnAnAM supratIta eva / tathA ca kSaNikaM vastu kramikANi kAryA Ni karotItyucyamAne kimanupapannam / atrocyate / kAryANi krameNotpadyanta iti ko nAma na manyate / kiMtu kSaNamAtrajIvinA bhAvena tAni tathotpadyamAnAni kayamutpAdanIyAnIti prazne na kiMciduttaraM vyatAri / yogapadyenApi nAsyArthakriyAsti / niraMzatvena yugapadanekazaktyAtmakatvAbhAvAt / tathA hi yayA / zaktyA rUpaM rUpAntaraM karoti na tayaiva rasAdikam / rasAderApe rUpasvarUpatAprasaMgAt / tataH sarva rUpakArya cakSuSA gRdheta / na caitatpratItam / tasmAd rUpaM rUpAntarotyAdazaktyA tadeva karoti rasAdhutpAdazaktyA ca rasAdika mityevamanekAH zaktayaH kathaM niraMzasya kSaNikasya syuH / evaM cArtha20 kriyAvyApakayoH kramayogapadyayoH kSaNike virodha eva / akSaNike tu tadavirodho'nantarameva nirUpayiSyate / tathA ca sattvaM viruddhatAvyAdhibAdhitaM notthAtumapi zaktam / yadapyuktam ' nApyanaikAntikazakA sarvopasaMhAravatyA vyApteH prasAdhanAt ' ityAdi / tadapyasaMbaddham / yAteraprasiddheH / yattu tatprasAdhanAya ' kartuH sA na kriyA' ityAdi 25 viparyaye bAdhakamabhyadhAyi / tadapyasat / akSaNike'pi parakriyAyA aviruddhatvena darzitatvAt / yadapi kimapi prAgalbhyamabhyasyatA 'athApi "Aho Shrut Gyanam"
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH vyatirekarUpAyAmeva vyAptau kautukamapyasti ' ityAdyuktvA paryante yat 'kramayogapadyavatyAm ' ityAdyanumAnamavAdi / tatra kramayogapadyalakSaNacyApakAnupalambhAt arthakriyAsAmarthyasvarUpasattvAbhAvo bhAvAnAm , ekAntanityAnAM kathaMcit nityAnAM vA / AdyapakSe siddhasAdhyatA / ekAntanityAnAM kathamapi vikriyAnupapatteH tathArthakriyA nAstIti 5 ko nAma nAbhyupaiti / ye prati pramANopanyAsenAtmAnamAyAsayasi / kathaMcit nityAnAM tu kramayogapadyAbhyAmarthakriyA nopapadyata iti mnosthaanaampypthe| kramayogapadyarUpavyApakAnupalambhasya tatrAsiddheH / kiMcit kRtvAnyasya karaNaM hi kramaH / ayaM ca kalazasya kathaMcidekarUpasthaiva krameNa ghaTaceTikAmastakopariparyaTanena tAsAM kramaM kurvataH 10 supratIta eva / atra hi bhavAn atyantatArkikaMmanyo'pyetadeva tAvat vaktuM zaknoti / yasmAdakSepakriyAdharmaNaH samarthasvabhAvAdekaM kAryamudapAdi sa eva cet pUrvamapyasti tadA tatkAlabattadeva tadvidhAnaH kathaM vaarytaamiti| etacca prAgeva prativihitam / yaugapadyamapi yadyazeSatatkAryakriyANAmekasminneva kSaNe karaNamabhipretam / tadA tattAdRzaM kApi 15 nAsti / yadA yadA hi yAdRzo vastunaH sahakArikRtaH kathaMcidAtmabhUtaH paryAyo bhavati tadA tadA tatAdRzaM kArya karoti / atha yugapaddhaTAdikAryakaraNe'pi yogapadyamucyate / tadA tatAdRzaM samastyeva tasya / tathAhi- sa eva kumbhaH kathaMcidekasvabhAvo bhAjanAntarapidhAnam, ambudhAraNam, AtmagocaraM jJAnaM ca yugapatkurvANaH kiM nopAlambhi 20 bhavatA tannAkSaNikeSu vastuSu kramayogapadyAbhyAmarthakriyA samarthayitumazaktyatiddhataiva teSu tadanupalabdhiriti niravadyasya vipakSe bAdhakasyAbhAvAdanaikAntikameva sattvam / yadapi ' yani ti ' ityAdi dvitIyamanumAnamavAdi / tatrandriyamatiSu saMskArA ekasmin kSaNe tAvat avasthAnazIlaH pratibhAntIti hetvartho vivakSitaH kiM vA ekasminneva 25 kSaNe sthAnavo na pUrva nApi pazcAditi / tatrAdyapakSe siddhasAdhanam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 su. 8 ko hi nAma prAmANika ekasmin kSaNe sthitimataH pratibhAsamAnAn bhAvAMstatrAtiSThato'bhidadhIt / athaikasminneva lakSaNe sthAstutA sAdhyate tato na siddhasAdhyateti cet / tadasat / tathAhi tadakhilamiti tacchabdena sAdhanArthaparAmarzAt / sAdhane ca pUrvAparatruTitaikakSaNaprati 5 bhAsasyAdyApyavivakSitatvAt / kiM caikakSaNAvasthAyitvanirbhAsanaM sarveSu pratyakSeSu nAsmAkaM prasiddham / dIdIrghatarAdyupayogarUpeSu teSu vyAdikSaNAvasthAyitvasyApi padArthAnAM pratIyamAnatvAt / taduktaM bhaTTajayantenApi pallave Go 10 kiMcAvicchinnaSTInAM pralayodayavarjitaH / bhAvo'skhalitasattAkacakAstItyAtmasAkSikam || : atrAha -- kiM tAvatsvarUpaniSpatAvupayogAdanekakSaNasya vyApakamadhyakSam, atha kSaNaniSpannasyaiva sthairyAt / tatrAyaH kalpastAvadasaMbhavI / jJAnasyAvayavirUpatAviyogena khaNDaza utpaterayogAt / atha kSaNabhedinazca te'vayavAH pratyakSasya paricchittisvabhAvAstadA tAvantyeva 15 pratyakSANIti siddhaM teSvekakSaNasthAyitA nirmAsanaM bhAvAnAm / aparicchi tisvabhAvatve tu teSAM samuditamapi pratyakSaM na kimapi nirbhAsayet / atha pratyakSAvayavaiH khaNDazaH samudAyena tu pUrNasya vastunaH paricchedaH / tadApyAdyakSaNaparicchinnaH khaNDa eva saMpUrNa vastu / tadapraviSTasya tato bhinnatvAt / anyathA krameNa pratIyamAnaM vizvamekameva vastu syAt / 20 sakalaM ca pratyakSamekameva pratyakSamiti dvitIyapakSe'pi niSpannagrahaNavyApArasya vA kSaNAntaravyAptiraniSpannagrahaNavyApArasya vA / prathamapakSe siddha ekakSaNapratibhAsaH / dvitItapakSe'pyanippannagrahaNa vyApArasyAsya sthitiriti duHzraddheyam / nahi janmAnantaramasya grahaNavyApAraH / tatsvabhAvasyaivotpateH / atrocyate / svarUpaniSpattAvupayogAdityAdya25 pakSa eva kIkriyate'smAbhiH / tAdRzaM hi tathopayogasya vyAdikSaNasthApi yatsvarUpaM tat tAvataiva kAlena nippayate / pratikSaNopajAya "Aho Shrut Gyanam"
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5.8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH mAnA parAparaparyAyasamudAyAtmakatvAttasya / ekAntenAvayavavyatiriktasyAvayavino'nabhyupagamAt / evaM cAyuktamuktam / 'jJAnasyAvayavirUpatAviyogena ' ityAdi / taizca paryAyairyadyapi kSaNikA: paryAyAH pratipannAstathApi tAvat pramANapUrvAparaparyAyaparamparAtmA padArthaH kathaMcit ekatvenAvasthito na tairavagata iti tadgrahaNapravaNastatparyAyasamUhasvarUpaste - 5 bhyaH kathaMcid vyatirikta upayogastamavagacchati / yadapyuditam 'AdyakSaNaparicchinnaH khaNDa evaM saMpUrNa vastviti / tatra tadapraviSTasya tato minnatyAditi hetau samudAyapravezAbhAvastatkhaNDasya sarvathA kathyeta kathaMcidvA / sarvathA cettadA bhinnatApi sarvathA sAdhyeta kathaMcidvA / yadi samudAya sarvathA pravezAbhAvAt tatkhaNDasya sarvathA bhedaH sAdhyate tadA 10 hetorasiddhiH / khaNDaparaMparAtmaka eva di samudAyaH / tataH kathaM tasminneva khaNDasya sarvathA prakAzAbhAvaH sidhdhet / kathaMcidbhedasAdhane tu viruddhatA / sarvathA tatra pravezAbhAvasya sarvathA bhedenaivAvinA bhUtatvAt / evaM kathaMcit pravezAbhAvAt sarvathA bhedasAdhane'pi viruddhataiva kathaMcitpravezAbhAvAttu kathaM kathaMcidbhedasAdhane siddhasAdhyataiva / nacaivaM 15 khaNDasya saMpUrNavastutaiva / tasya tasmAt kathaMcidbhedena saMpUrNa vastutAyAH kathaMcinnivRttatvAt / yadapyuktam anyathA krameNa pratIyamAnaM vizvamekameva vastu syAt ' ityAdi / tadapi na naH pratikUlaM saMgraha - nayAbhiprAyeNa vizvasya pratyakSasya caikatvena svIkRtatvAt / kSaNInippannasyaiva sthairyAditi dvitIyapakSe tvanabhyupagama evottaram / athaiMkasmi - 20 nava kSaNe sthAstavo'kSamatiSu bhAvAH pratibhAnti na pUrvaM nApi pazcAditi hetvarthaH kathyate tadApyekakSaNasthAyini jJAne teSAM tathApratibhAsaH syAt kSaNatrayasthAyini vA / AdyakalpaH pralApaH / atItAnAgatakSaNayoH svayamavidyamAnena tena tatra tadnavasthAnasya pratyetumazakteH / 6 * 1 ' ekasminvA bahuSu vA nAmAdivizeSiteSu sAmpratAtItAnAgateSu ghaTeSu saMpratyayaH saMgrahanayaH' iti tattvArthas. 1-34 bhASye / "Aho Shrut Gyanam" 782
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 782 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5. 8 na ca tatrAnavasthAnapratItimantareNAtraiva kSaNe etadasti na bhUtabhavidhyatoriti pratItirbhavitumarhati / tathA ca hetorasiddhiH / atha pUrvAparakSaNavicchinnatvena tasyAvasthitatvAt tatpratItimantareNApi tatpratItirityucyate / nanu pUrvAparakSaNavicchinnatvaM 'yanniAti ' 5 ityAdita evAnumAnAt prasiddhamaparasmAdvA / ata eva ceditaretarAzrayam / aparamapi na kiMcid vicArasaham / yadi caikakSaNasthAyinApi tena pUrvottarakSaNayorabhAvaH pratIyamAno na virudhyate tadA bhAvo'pi pUrvottarakSaNayoH pratIyamAno'virodhI / vizeSAbhAvAt / kSaNatrayasthA yini tu jJAne teSAM tathA pratibhAse hetorekadezAsiddhatA / pakSIkRteSu 10 sakalasaMskAreSvekakSaNasthAyitvapratibhAnasya hetorvijJAnavarjaM vartanAt tasya kSaNatrayasthAyinaH svayaM tathaiva pratibhAsAt / yatpunarasiddhatAparihAre vyAhAri ' pUrvAparakAlayorekatve hi padArthasya dRSTAdrUpAntaravirahAtsakalakAlakalAkalitasya dezAntarajuSo'pi rUpasyAvazyaM pratibhAsaH' iti / tatra syAdetat yadagdizo'pi jJAnaM vinAzAvadhervastuno vedaka 15 syAt / na caivam / kSayopazamAnurUpaM tasya pravartanAt / yadapyuktam 'ziMzapAnumAneneva vyavahAraH sAdhanIya' iti / tadapyasat / yatastadA vyavahArasAdhanAyedamupAdIyetAnumAnaM yadi pratyakSeNa pUrvAparakSaNavicchinaikakSaNopalakSaNaM syAt / na caivaM, pUrvamapahastitatvAt / kiMca / anumAnadvaye'pyasmin vyAdikSaNasthAyinA jJAnena tAvatkAlasya 20 bhAvasya pratIteH pakSasya pratyakSasya bAdhA / nanu jJAnasya kSaNikatvena yAdikSaNAvasthAyitvAbhAvAt kathaM pratyakSeNa pakSabAdheti cet / nanu kSaNikatvaM tasyAbhyAmanumAnAbhyAM siddhaM vediSyate / tadetaretarAzrayam / anyAnumAne tu dAridyam / tathA sa evAyaM sphaTikaH sa cAyaM zata. koTirityahamahamikayA kathaMcidekatvaM sphaTikAdInAM prakaTayatA pratya 1 shtkotti:-vjrH| "Aho Shrut Gyanam"
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 su. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH bhijJAjJAnenApyatrAnumAnadvitaye pakSasya bAdhA prAmANyaM cAsya prAgeva prakAzitam / evaM ca -- www. kSaNabhAvAdasAdhakakRtakatvasyopapAdanapUrvakaM khaNDanam / ekAntakSaNabhaGgasaMgatikathAvyAjena yA saMsthitA loke'smin viSavallarI samadhikaM saMmohayantI janAn / sA sattvAdyanumAnamUlapaTalInirmUlanAtsarvato diSTyA zAntimupAjagAma sucirAcetasvinaH saMprati // 594 // asamaJjasamucyatetamAM kimidaM jina niraGkuzaM tvayA / kSaNabhaGgurabhAvasAdhakaM kRtakatvaM yadihAstyadUSitam // 595 // 10 tathAhi---yat kRtakaM tat kSaNikam / yathA vidyut / kRtakAzca bhAvAH / hetorutpadyamAnatvaM hi kRtakatvam / tacca vinazvaratvasvabhAvaniyatameva / svahetubhyo hi bhAvAH samutpadyamAnA vinAzasvabhAvaniyatA evotpadyante / tataH ziMzapAtvavRkSatvayoriva kRtakatvakSaNikatvayostAdAsyasiddhiH / tathAhi zAkhAdimadvizeSa eva zizapeti yatheyaM kaci 15 dbhavantI nAziMzapA syAt / athAziMzapA syAttadA tasyAH svarUpAprasiddherna zAkhAdimadvizeSarUpA seti zAkhAdimattvasyaiva vRkSatvAt siddhameva tatra vRkSatvam / tathA kRtakatvamapi bhUtvaivAbhavanAtmakatvakSANakatvaikAtmakamiti / yatra kRtakatvamasti tatra yathA tadasti tathA tadAtmakaM kSaNikatvamapi / tadAha zaGkaranandanaH / 1 ' kAraNAdbhavato'rthasya nazvarasyaiva bhAvataH / svabhAvaH kRtakatvasya bhAvasya kSaNabhaGgitA / / na ca hetusAmarthyaprabhavatvAvizeSe'pi kecit kSaNikAH kecidakSaNikA bhAvAH saMbhaviSyantItyabhidheyam / kAraNasAmarthyabhedAtpAvakAdivat / na vai pAvakotpAdakakAraNakalApaH kazcit prakAzoSNasparzarahitaM pAvakamutpAdayati kazcit tadviparItamiti tatsAmarthyabhedaH pratIti 783 "Aho Shrut Gyanam" 20
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pari. 5 sU. 8 gocaro yenAtrApi kSaNikAkSaNikasvabhAvabhAvotpAdakatvena kAraNAnI sAmarthye bhedaH kalpayet / nanu vinazanazIlatve'pi bhAvAnAM yadaiva vegavanmudgarAdyupanipAtastadaiva vinAzo bhaviSyatIti cet / tadasundaram / vinazvarasyApi pratikSaNamavinAze mudrarAdisaMnidhAnakAle'pyavizeSato 5 nAzAnupapatteH / nahi prakAzasya pratikSaNamaprakAzatAyAM kAlAntare prakAzatopalabdhA / ante ca bhAvAnAM nAzopalambhAnnAzitve'bhyupagamyamAne prakAzasya prakAzakatvavat siddhaH svarUpamAtrAnurodhI vinAzo nirvilambamAdAvapyavizeSAt / api ca / zatasahasrakSaNasthitisvabhAvo * bhAvaH prathamakSaNe jAto dvitIyAdikSaNe tathaivAste na vA / tathaivAste cet 10 tadAntyakSaNe'pyasya tathaivAstitvaprasaMgAt na kadAcidvinAzaH syAt / tatra tatsvabhAvatyAge vA siddhaM kSaNikatvam / pratikSaNaM svabhAvabhedalakSaNatvAttasya / kiMca / vegavanmudrarAdinAzaheturvinazvaraM vA bhAvaM nAzayati, avinazvaraM vA / tatrAvinazvarasya vinAze hetuzatopanipAte'pi nAzAnupapattiH / svamAvasya gIrvANaprabhuNApi anyathA kartumazakyatvAt / nazvarasya ca nAze 15 taddhetUnAM vaiyarthyam / nahi svahetubhya evAvAptasvabhAve bhAvAntaravyApAraH phalavAn / tadanuparatiprasakteH / api ca bhAvAt pRthagbhUto nAzo nAzahetubhyaH syAdapRthagbhUto vA / yadya pRthagbhUtastadA bhAva eva taddhetubhiH kRtaH syAt / tasya ca svahetorevotpatteH / kRtasya karaNA-yogAt tadeva taddhetuvaiyarthyam / atha bhinnastadAsau bhAvasamakAlI - 20 taduttarakAlabhAvI vA syAt / tatra sahabhAvitve samakAlameva bhAvAbhAvayorupalambhaH syAt | avirodhAt / taduttarakAlamA citve tu ghaTAdeH kimAyAtam / yenAsau svopalambhaM svArthakriyAM ca na kuryAt / nahi tantvAdeH samutpanne paTe ghaTaH svopalambhaM svArthakriyAM ca kurvan kena - citpratiSeddhuM zakyaH / nanu paTasyAvirodhitvAttadutpattau ghaTasya na svopa25 lambhasvArthakriyAkAritvAbhAvaH / abhAvasya tu tadviparyayAdasau syAt / 1. indreNApi / 784 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH " Aho Shrut Gyanam"
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH nanu kimidaM virodhitvaM nAma nAzakalaM nAzasvarUpatvaM vA / nAzakatvaM cettarhi mudrAdivannAzotpattidvAreNAnena ghaTAdirunmUlayitavyaH / tathA ca tatrApi nAze'yameva paryanuyoga ityanavasthA / nAzasvarUpaM cet / natyevam / arthAntaratvAvizeSAt / kathaM tu tasyaivAsau syAt anyasyApi kammAnocyate ! kiMca / ayamavasturUpaH syAt vasturUpo vA / tatrAvasturUpatve nAsya kAryatvadharmAdhAratA paronmUlanalakSaNArthakriyAkAritA ca yuktA / vasturUpatApatteH / vastuno hi kAraNasAmagrIto bhAvo'thakriyAkAritvaM ca svarUpam / abhAvo'pi cettata utpagheta paronmUlanalakSaNAM cArthakriyAM kuryAt tadA ko'syAto vizeSaH syAt / vasturUpatve tu ghaTAdesnyaH kapAlAdireva tadA bhAvastasya ca 10 sahetukatvaM kena pratiSidhyate / mudrAdInAM visadRzasaMtAnotpattau vyApArasyAsmAbhirabhyupagamAt / ghaTAdayastu svotpattikSaNAnantaramavasthAnazIlA: svakAraNAdeva saMjAtA na kAlAntaramanuvartante / tata: siddhaM teSAM kRtakatvena kSaNikatvam / ye yadbhAvaM pratyanapekSAste tadbhAvaniyatAH / yathAntyA kAraNasAmagrI svakAryotpAdanaM prati / vinAzaM pratyanapekSAzca 15 sarne bhAvA ityato'pyanumAnAdudayAnantaramasthAyitvaM bhAvAnAmiti / naivameSa yadupaiti saMgati nAzaheturiha kazcidapyataH / vastujAtamakhilaM kSaNakSayi proktahetuvazataH prasidhyati // 596 / / aho samastepvapi pakSapAtepvayaM mahIyAn matapakSapAtaH / vyapaiti nAdyApi yadasya bhikSoH kSaNakSayakAntasamarthanAzaH / / 597 // 20 tatra yaduktaM ' hetorutpadyamAnatvaM hi kRtakatvamiti tat kSaNakSayaikAntakadAgrahagrahilairyathA na pratyetuM zakyam, yathA ca tatra tanna ghaTanAmiyati kathaMcidakSaNikavastvavinAbhUtatvAt / tathA sattvahetorarthakriyAsAmarthyasvarUpasyAsiddhatAviruddhatAbhidhAnasamaye savistaramupadarzitamityasiddhaM viruddhaM ca / na ca kRtakena satA kSaNAnantarameva naSTavyamiti 25 niyamo'sti / kRtakaM ca syAt kAlAntare ca nazyed virodhAbhAvAditi "Aho Shrut Gyanam"
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 I saMdigdhAnaikAntikaM ca tat / nanu svahetubhyo bhAvAH samutpadyamAnA vinAzasvabhAvaniyatA evotpadyanta ityuktaM vinAzasvabhAva naiyatyena bhAvAnAM kathamapi kAlAntarAnusaraNavyasanAsaMbhavAt kathamanaikAntikatAzaGkApi / uktametat / kiM tUktimAtrameva / tathAhi - vinAza5 svabhAvaniyatA iti ko'rthaH / kiM vinAze kartavye svabhAvena svasatayA niyatA iti, kiMvA vinAzasvabhAve vinAzarUpatAyAM niyatAsta iti / AdyakalpanAyAM vinAzasya sahetukatvaprasaktiH / padArthasattAyA eva taddhetukatvAt / athAstu vastusattA hetukatvena tasya sahetukatvaM, tathApi kSaNikatvamapratikSepaNIyam / vastusattAhetukatve hi nAzasya 10 tatsattAkSaNasamanantaraM bhAvAt kathaM kSaNikatvapratikSepaH / nanvasau nAzo vastusattAkAryaH san yadi sadaiva tathaivAvatiSThate tadA kRtakatvahetostenaiva vyabhicAraH / athaitena vyabhicAroccAraNamacAru | na kiMcidrUpatvAdasyeti cet / acaturasrametat / vastunirvartanIyatayA tasya na kiMcidrUpatAvirodhAt / atha nAzo'pi kSaNikaH kakSIkriyate 15 tarhi nAzasya nAze dvitIyakSaNe bhAvonmajjanApatiH / atha vinAzasvabhAve vinAzarUpatAyAM niyatA bhAvA iti pakSa: / so'pi na kSamaH / bhAvAnAM vinAzasvabhAvatAyA asaMbhavAt // pratiSedhyapratiSedhayorekatvasyAnupapatteH / upapattau vA vizvasya vaizvarUpyAnupapattiH / nanu kAlAntare'rthakriyAM pratyazaktirevAsya 20 nAstitA / sA ca kAlAntare'samarthasvabhAvatvamiti cet / nanu yadi bhAvAbhinnA satI kAlAntarAnuSaGgiNyasya nAstitA tadA nUnamanakSaramidamuktaM yadayameva bhAvaH kAlAntarAnuSaGgIti / atha svakAla -- vatkAlAntare'sya nAstitA nAnuSajyate tarhi nAstitAvirodhino'stitvasya prasaMga H / atha kAlAntare'zaktatvAt kathaM tasyAstitvAnu-25 SaGgaH / zakteH sattAlakSaNatvAditi cet / natu kAlAntarakAryaM pratyazaktirasattvam, kiMvA svakAryamapi prati kAlAntare'zaktirasattvam / 786 , " Aho Shrut Gyanam".
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH prathamakalpanAyAM svakAle'pyasattvaprasaMgaH / tadAnImapi tasya kAlAntarakArya pratyazaktatvAt / kAlAntarakAryApekSayA tasyAsattvameveti cet / kimayaM mantrapAThaH / nahi yo yatrAzaktaH sa tadapekSayA nAstIti vyavanhiyate dhUmaM pratyazaktasya rAsabhasyAbhAvavyavahAre gocaratvaprasaMgAt / na khalvazaktasya svarUpamapi nivartata iti / svakAryamapi prati kAlA- 5 ntare'zaktirasattvamiti pakSe tu yadi kAlAntarAdhAreyamazaktistadA kathaM tadAtmikA / atha svakAlAdhArA tadA tadaivAsattvaprasaMgaH / kAlAntare tu tatkAlAdhArAyA azakterasattvAt sattvaprasaMgaH / evaM ca bhAvasya saMbandhI vidhirAtmA pratiSedhaH punarato'nyaH / so'pi ca padArthAtmeti tvadanuvAdadazAyAmapi pratipAdayantastrapAmahe / tato vinA- 10 zarUpatAyAM naiyatyamapi na vinAzasvabhAvaniyatatA saMgatetyanaikAntikameva kRtakatvamiti / etena zaGkaranandanoktakArikAM yAvaduktamapAstam / yadapi zaGkaranandana eva vyAkaroti / 'nahi svahetujo nAzo nAzinAM nazvarAtmatA / nAzAyaiSAM bhavantaste bhUtvaiva na bhavanti tat // nAzinAM nazvarAtmataiva nAzArtho natu vinAzahetujo vinAzo nAzArthastato yathA bhAvavizeSaH svahetoghaMTAtmako bhavan ghaTa eva bhavati ghaTajanakAd bhAvAdaghaTAtmatAyA asaMbhavAt tathA vinazvaro bhavan vinazvara eva bhavati / bhUtvaiva samanantaraM nAzAt / nAnyathA nazvaraH syAt / nazvarAtmatayAtmalAbhasamanantaranAzitaiva kSaNikatvam' 20 iti / tatrocyate / kIdRkSA nazvarAtmateha vivakSitA kiM vegoddaNDadaNDAdisaMnipAte praNazanazIlatA, kiM vA svayameva / paurastya .... .... .... nutpAdaH sidhyati / anantAstu vinAzahetavo'niyatakAlAzca teSAM sarvadA sarveSAM pratibandhavaikalyayorasaMbhavAt / kazcideko nipatatyeva kAlAntare / sa ca nipatataH kSaNenaiva bhAvaM vinAzayatatyuipapadyate / 25 sApekSatve'pi dhruvo nAzaH / tathA ca trilocanaH prkiirnnke| "Aho Shrut Gyanam"
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 788 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 ' sarveSAM nAzahetUnAM vaikalyapratibandhayoH / sarvadA'saMbhavAnnAzaH sApekSo'pi dhruvatvabhAk / / evaM ca dhruvabhAvitvasyAnapekSatvAvaSTambhastambhasya bhagnatvAnnAzasyAnapekSatvamasiddham / kiM ca / atra ko'yaM nAzo'napekSatayA 5 vivakSitaH / kiM vinazyatIti vinAzo'navasthAyibhAvasvabhAvaH paryu. dAsapratiSedharUpaH / kiM vA vinazanaM vinAzo'bhAvamAtra prasajyatratiSedharUpam / nAdyaH kalpaH / anavasthAyibhAvasvabhAvasyAhetukatvena kenApyanabhyupagatatvenAsiddhatvAt / dvitIyapakSe'pi prasajyarUpo yadyayamahetustadA sadA sattvamasattvaM vA syAt vyomavad vyomAmburuhavacca / tathA ca prathamapakSe bhAvAbhAvayoryadi virodhastadA kadAcid bhAvopalambho na bhavet / athAvirodhastayostadA bhAvAbhAvayoH sadbhAvasnigdhavAndhavayorikha yugapadekatvAvasthAnaM syAt / dvitIyapakSe'pi samastavastUnAM zAzvatikatAprasaktiH svavirodhino nAzasya sadaivAsattvAt / nanu nAsmAkaM bhAvasya kiMcid bhavati 15 kevalamekakSaNAyuH svakAraNAdutpannaH kSaNAntare sa eva na bhavati / tathAca rahasyam-na tasya kiMcid bhavati na bhavatyeva kevalam / iti ! aho cirAya suhRdA svarahasyopadarzanenAnanditAH smaH / paramidamapi samasUkSmadRSTibhUtvA paribhAvayitvAyuSmAn bhavatAt / anantarabhavanaM bhavat tAvat kadAcitkatayotpattimaditi devenApi durvAram / ata eva cAbhavanasya vinAzitayA bhavanonmajjanaM prasajyamAnaM pratiSedhayituM tvayA kathaM zakyam / atha na bhavatIti bhavanakriyApratiSedhamAtramahetukametat tatkathamasya kAdAcitkatvaM syAditi cet / ucyate / bhavanasya kAdAcitka 1' prasajya pratiSedho hi kriyayA saha yatra nam / paryudAsaH sa vijJeyo yatrottarapadena nan / ' iti prasajyapratiSedhasya paryudAsasya ca lakSaNam / asUryapazyA rAjadArA iti prsjyprtissedhsyodaahrnnm| abrAjhaNamAnayati puryudAsasyodAharaNam // "Aho Shrut Gyanam"
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 789 pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH tayA tatpUrvakatvena taddhetutvopapatteH / anyathA bhavane'pyutpattyAdhabhAvasta. syApyabhavanakriyApratiSedhamAtratvAt / ubhayatra tadatirikta kriyAyA amAvAt / kiM ca / nAyaM bhavanakriyApratiSedho jyAyAn / vikalpairanupapadyamAnatvAt / sa hi bhavanasvabhAvasyAbhavanasvabhAvasya yA kriyeta / na tAvad bhavanasvabhAvasya / azakyatvAt / anyathA bhavanasvabhAvatvavirodhAt / 5 abhavanasvabhAvasya bhavanakriyApratiSedhe tu prayAsavaiyartham / na hi abhavanamvabhAvaM bhavanaM bhavitumarhati / abhavanasvabhAvabhavanapratiSedhe vA balAd bhavanApattiH syAt / evaM ca sa eva na bhavatIti vAGgAtrametat / uktavadabhavanAyogAt / zabdAnupapattezca / tathAhisa eveti bhavanasvabhAva bhAvaM parAmRzya na bhavatItyabhidadhataH zabdArtha- 10 virodhaH prakaTaH / yadA na bhavati na tadA bhavanasvabhAva iti cet / evaM tarhi abhavanasvabhAvaH sa na bhavatIti prAptam / tatazca sa eveti kSINA vAcoyuktiH / tAkSaNabhavanasvabhAva eveti cet kathaM dvitIyakSaNe na bhavati / ekakSaNabhavanasvabhAva iti cet / kimetAvatA / nahi dvitIyakSaNo'pi naikaH / tadekakSaNabhavanasvabhAva iti cet / 15 ko'yaM bhavanAtirekeNa kSaNo nAma, yata ucyeta tadekakSaNabhavanasvabhAva iti / atiriktakSaNasadbhAve hi kSaNasyAkSaNikatvaM syAt / tadaiva tadaparakSaNAbhAvAt / bhAve tvanavasthApattiH / tasyApi bhinnatvenAvazyamaparakSaNAdityatiriktakSaNApekSyanibandhanAbhAvAdasadetat 'tadekSaNa' ityAdi / evaM cAviziSTabhavanAnantaramabhavanamiti prAptam / tathA ca sati kSaNi- 20 katve'pyanizcayaH / bhavanakAdAcitkatayA tvabhavanotpattiH, tannAzottaraM bhavanonmajanaM cApahRtameva / uktanItestadavasthatvAt / na nazvaramabhavanaM tucchatvAditi cet / bhavane'pyatucchatayA samAnametat / na samAnam / tasyAbhavanAvirodhAditi cet / abhavanasya bhavane ko nAma virodhaH / nIrUpasya sarUpatvAsaMbhava iti cet / 25 sarUpasya kathaM nIrUpatAsaMbhava iti vAcyam / svahetostatsvabhAva "Aho Shrut Gyanam"
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvA lokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 bhAvAditi cet | abhavanasyaivasvabhAvabhavane ko doSaH / hetvabhAvaniHsvabhAvate iti cenna / tadbhabanasyaivAbhAvanahetutvAt tadbhAvabhAvitvAt / kastucchasya bhAva iti cet / bhAvAbhavanameveti brUmaH / etadeva bhAvabhavanaM yadbhAvAbhavanamiti / evaM ca tucchatayA tadbhAvasiddhiH / 5 anyathA bhavananAzAyogAditi / nApi niHsvabhAvatA / tasya tuccha - tayA jJeyasvabhAvatvAt / anyathA tajjJAnAnupapattyA tadeva na bhavatItyajJAtoktiprasaktiH / bhavanajJAnenAbhavanAjJAnAt / bhavanasya bhinnakAlatvenAbhAvasvarUpatvAt / atha tasyaiva kSaNAdUrdhvamabhavanasvabhAvatvAt pratyakSeNa ca tathaiva grahaNAdyarthArthaM tatpravRtterabhava na jJAnopapatte10 ruktadoSAbhAva iti cet / na / vihitottaratvAd bhavanasya bhinnakAlatvenetyAdinA / anyathA tvabhavanAnupapattireva / tathAhi tatkAlabhAvibhavanAdabhinnamabhavanaM yadISTaM tarhi bhavanamevaitaditi kathamabhavanopapattiH / kiM ca / nAsya bhAvino nIrUpasya cendriyeNa grahaNamupapadyate / atiprasaMgAt / tathA na pratyakSeNa kacid bhavanavadabhavanasya grahaH / tathA 15 nizcayAbhAvAt / na ca niraMzAnubhavabhAve'pi vibhramAttadabhAva iti bhASaNIyam / bhavananizcayasyApyabhAvApatteH / na ca bhavananizcayanibandhanAnubhave bhrAntirnAstIti vAcyam / abhavananizcayanibandhanAnubhavasyaiva bhavananibandhanatvAt / na caikasyaiva kacid vibhramaH / kacinneti yuktam / ekatvavirodhAt / na cAnte'bhavananizcayAtpUrvamapi tadgatiH / asya 20 pUrvaM savistaramapAstatvAditi / evaM ca svagRhe maGgalagAnametat 'na bhavatyeva kevalam ' iti / api cAsminnucyamAne naSTazabdasya kazcidartho'sti na vA / nAsti cet kimanenoktena / asti cet kiM. sattvAdbhinno'bhinno vA / bhedapakSo na yuktaH / bhAvAtiriktAbhAvAnabhyupagamAt / athAbhinnastadAstinAstizabdayoH paryAyatA tahruddhayocaikatA syAt / tathA ca kSaNakSayiNo bhAvA, niranbayanAzo, na bhavatyeva kevalam ityAdizabdAnAM sattvAtiriktArthAnAbhidhAyitvAduccA 25 790 " Aho Shrut Gyanam".
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___791 pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH raNavaiyarthyam / evaM ca vinAzasya kasyacidrauddhAnAmasiddheH 'ye yadbhAvam ' ityatrAprasiddhavizeSaNaH pakSa iti tasmAdato'pi no hetoH ..... ___ athAstu saMyogAdiratizayaH kiM tvekAntavyatiriktasyaitasyotpAde padArthasya kathaMcidapyanupapatteH kathaM na sthiratAsthitiriti cet / naivm| 5 taddhamatvAnyathAnupapattyA tasyaikAntavyatirekAsiddheH / kiM ca / yadi kaJcana vizeSamakurvANo'pi sahakArI svIkriyate tadA samastavastUnAM samastasahakAritAprasaktiH / vizeSAkaraNena niHzeSANAmavizeSAditi / na vizeSavidhAnaM vinA sahakArI kazcidupapadyate / syAnmatam / evaMbhUta eva bhAvasya svabhAvo yena vizeSAkArakamapi pratiniyatameva saha- 10 kAriNamapekSya kArya janayatIti / eSApi kadAzA | vikalpairanupapadyamAnatvAt / tathAhi-yadA'bhISTasahakArisaMnidhau kAryamasau samutpAdayati tadaitasya prAcIno'kiMcitkaraH sahakArikalAyApekSAlakSaNaH svabhAvo vyAvartate na vA / yadi vyAvartate tadA kathaM kathaMcidasthairyapratikSepaH / svabhAvavyAvRttau svabhAvino'pi tadavyatirekeNa tadvadeva vyAvRtteH / atha na 15 vyAvartate kathaM tarhi karhi citkAryotpattiH syAt / akiJcitkarasahakAryapekSAlakSaNasvabhAvasyAcyAvRtteH pUrvavat / tathAhi-ya eva tasya kAryAjananakAle svabhAvaH sa eva tajjananakAle'pi / evaM ca yadyasau pUrvaM tannAjIjanat pazcAdapi mAjIjanat / atha pazcAjanayati tadA pUrvamapi janayatu natu prabhoriva svairAcAro'sya yuktaH / athAcakSIta, 20 vivakSitasahakAriNA saha jananasvabhAvatvAt tadbhAve'sau tadA tajjanayati / na pUrvamapi tadabhAvAditi / etadapyAyAtapezalam / yasmAdvivakSitasahakAriNA saha tasya tajjananasvabhAvatvamapi yadasthiraikarUpaM tadA sadaiva tatkAryamarjayannayaM na munizApenApi pratihantuM zakyaH / anyathA kathamadhikRtasvabhAvasya sthairya syAt / tathAhi- yadi yAvadAyurapyasau 25 tena sahakAriNA sAkaM tatkAryajananasvabhAvastarhi tatsvabhAvazRGkhalatayA "Aho Shrut Gyanam"
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8. tatsahakAriNo'pyavazyamAkarSaNIyatvena sadaiva sattvAt kimiti sadaiva tannotpAdayet / anutpAdayanvA kathaM tatsvabhAva iti / tatazca yadaivAsya tatkArthamunmajjati tadaivAnena sAdhameva tajananasvabhAvo na puna ranyadeti sanyAyaraNastambhaH / evaM ca svabhAvabhede kathaM sthiratA syaat| 5 athocyate sthirabhAvasya svabhAvabheda iti kathApi prAyazcittAya / tasya tathA citrasahakAriyogAdanekakArthasAdhakatvena yAvajjIvamekasvabhAvatvAt / tathAhi-yAvatsattvamevaMvidhaikasvabhAva evAyaM bhAvo yena tasmAdeva tattasahakArisamparka eva tatraiva tatraiva kAle tasyaiva tasyaiva kAryasyAvi bharbhAvaH / tathA ca sati anantaroditasvabhAvAvyAvRttAvapi na pUrvavat 10 kAryasyAbhAvaH / tasya sahakAriNastadaiva bhAvAt / na ca pUrvamapi kAryasya bhAvaH / tatsahakAriNa evAbhAvAt / na cAdhikRtakAryotpAde'. pyanantaroditasvabhAvavyAvRttirbhAvasya / tasya tathAsvabhAvatvAt / na ca kRtakAryasyaiva punaH karaNam / tamya tathAsvabhAvatvAdeva / atha kimidaM lIlAvilAsaceSTitamasya bhAvasya / samacintyo'paryanuyogArhazca svabhAvo 15 bhAvAnAM kimatra kurma iti / aho mohamahopAdhyAyaprAgalbhyaM yadevaMvi dhAnapyevaM nartayati / tasmAt svabhAvAdutpAde'pi kAryasya na tatkAryanibandhanasya tamya vyAvRttiH / tathaiva tatsvabhAvasya sadbhAve'pi na punastasyaiva kAryasya karaNamiti hi kaH svasthaH zraddadhItApi / tathAhi yadi tAvat tatsvabhAvamyAvyAvRttiH kathamakaraNaM nAma / taccet kathama. 20 vyAvRttiH / yadaiva hi tadanenodapAdi punazca na karipyate / tadaivAsya tatkaraNasvabhAvastadakaraNasvabhAvena vyapanItaH pANDityeneva jAiyam / anyathA tatkaraNasvabhAvasya bhAvena haThAd vivakSita kAryaprasaMgaH / nahi dahano dahanasvabhAve naizcayike'napagate na dahati / svabhAvApagame vA niyataM kathaMcidasthairyam / atAdavasthyasyaivAsthairyAt / athocyate yathA 25 dahanaikasvabhAvo'pi pAvako dagdhadArUNi na dahati dugdhatvAt / teSAmitarANi tu tAni dahati adagdhatvAt / evaM kAlabhede'pyekasvabhAvo "Aho Shrut Gyanam"
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5sU. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH bhAvastatkAryaM karoti na karoti cet kimasamaJjasaM samaJjasamapi kiMcit / dRSTAnte'pyekasvabhAvatvAnupapatteH / na khalu sarvathA svabhAvabhedamantareNa dahano dahati na dahati cetyupapadyate yato dASTantikasiddhiH syAt / ityevaM nAsyAnekakAryakAriNo yAvatsattvamekasvabhAvatvaM satyatAmanubhavati / tadabhAve ca naikAntasthiratApi / evaM ca pratIyamAnamatiza 5. yamakurvanto'pi sahakAriNaH svIkRta : / na ca sarvathA sthiratvaM sAdhayituM zaktimiti ' kRtaH zIlavidhvaMsoM na cAnaGgaH zamaM gataH ' iti nyAyabhAjanatAM gato'si / tasmAd varaM pratIyamAnAtizayAdhAyakatvenaiva sahakAritvaM svIkRtam / tatra ca siddhasAdhyatvamuktameva / tAvapi -vivAdAdhyAsitabIjasya tadutpattinizcayaviSayIbhUtabajina sajAtIyatvaM 10 sarvathAbhipretaM kathaMcidvA / prathamakalpanAyAM prativAdyasiddhiH / janayadrUpAjanayadrUpavisadRzapariNAmapariNatayoH sarvathA sadRzapariNAmAnupapattyA sarvathA sajAtIyatvena jainairanabhyupagamAt / AstAM vA sarvathA sajAtIyatvaM tasya / tathApi sahakArimadhyamadhyAsInena bIjena kiMcitkAlamakuramakurvatA vyabhicArI hetuH / satyapi tatra tajjAtIyatve'GkurAdikArya. 15 vaikalyaprayuktatvAsaMbhavAt / sahakArisAkalyasyaiva tadAnIM sadbhAvAt / atha yatsaMnidhAnAdanantarameva kAryamupajAyate ta eva sahakAriNo na pUrvakAlabhAvino'pIti cet / nanvevaM vadantaH saugatA eva zobhante yeSAM pUrvAparakAlayosteSAM bhedaH / bhavatAM tu ya evAdyakSaNe saMnidhibhAjo babhUvusta evAGkuropajanasamaye'pItyubhayadazAyAM sahakAritAstu 20 yadvA mA bhUt / kadAcidapi saMnidhAnAdervizeSasyobhayadazAyAmapyanyUnAtiriktatvAt / atha pUrvakAlabhAvinaste'nye cottarakAlikAstarhi - bIjamapi tadanyat cauttarakAlikamiti kiM na syAt / atheSyata eva tejaH saMparkAt pranaSTaM tad bIjamanyadeva pAkajarUprAdiparigataparamANubhirArabdhamaGkarotpAdakamiti cet / uttiSTha tarhi vraja sabha jAto'si 25: 1 laukikanyAyaH / anaGgaH kAmaH "Aho Shrut Gyanam" 793
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU.8 bIjasyaivaM sthiratvopapAdanena kRtArthaH / kiMca / yadi paurvakAlikAH kSityAdayo nAGkurakaraNe sahakAriNastarhi kimiti kRSIbalastAn bIjasya saMnidhApayati / krameNa tasyAtizayaparamparopajananAyeti cet / tArha siddhaM kathaMcidasthiratvaM bIjasya / atizayaparamparAyAH kathaMcittato'vyatiriktatvAt / api caivaM zilAzakalasvarUpavyatirekodAharaNasya kathaM na sAdhyavyAvRttatA / yadi hi tatra sahakArisAkalye satyapi svarUpasAmarthyAbhAvamAtrAprayukta kAryavaikalyamupadarzitaM syAttadA syAttasmAt sAdhyavyAvRttiH / yAvatA tvadabhiprAyeNa tatra na sahakArisAkalya kadAcidasti / yatsaMnidhAnAdanantarameva kAryamupajAyate tasyaiva sahakAritayA tvayA pratipAditatvAt / zilAzakalAdezca kSityAdisanidhAne'pi kadAcidaGkurAnutpatteH / atha santu sahakAriNaste kiMtu na zakalAH saMparkiNastadAnImabhUvanniti / tatsAkalyAsidhyA na sahakArimadhyamadhyAsInena bIjena kaMcitkAlamaGkuramakurvatA vyabhicAra iti cet / nanu kiM nAma na saMnihitaM tatra kSetrajalAdeH sakalasya 15 militasya darzanAt / atha na militamadyApi prANinAmadRSTamiti cet / naivam / yatra hi adRSTasya dRSTakAraNopahAreNopayogastatra teSAM pUrNatAyAM kAryamupajAyate eva / anyathA tvanmate'ntyatantusaMyoge'pi kadAcitpaTo na jAyeta / jAto'pi vA kadAcinnirguNaH syAt / balavatA kulAlena dRDhanunnamapi cakra kadAcinna bhrAmyet tathAvidhAdRSTavaiguNyAdityapi syAt / yatra tu dRSTakAraNAnupahAreNaivAdRSTasya vyApArastatra tadvaiguNyAtkAryasyAnudayo yathA tvanmata eva paramANukarmaNA / tadihApi yadi jalAdIni dRSTakAraNAni sakalAni militAni kimadRSTaM na militaM nAma / tatprayuktatvAtanmelakasya / ataH kathaM sAka lyamasiddhaM tatra | asmAkaM tu sahakArisAkalye satyapi tadAnI 25 paryAyasvarUpasAmarthyasyAbhAvAnnAGkurotpAdaH / upaDhaukite tu tatsA kalyena tasminnucchnocchUnatarocchUnatamAdikrameNAvazyamantyakSaNe kAryo "Aho Shrut Gyanam"
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 795 pari. 5 saM. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH pajanaH syAdeva / iti kathaMcitpunastasya tadutpattinizcayaviSayIbhUtabIjajAtIyatve tadutpattinizcayetyAdihetuvizeSaNasya vaiyarthyam / yata etadvizeSaNopAdAne'pi kathaMcit tajjAtIyatvavivakSAyAM bIjatvamAtreNaiva sajAtIyatvamIpsitamAyuSmataH / tacca bIjajAtIyatvAdityetAvataiva kRtArtha kimarthaM tadvizeSaNopanyAsaH / yadpyavAdi 'vivAdAdhyAsito 5 bhAvaH ' ityAdi / tatra kathaMcidbhedAbhAve sAdhye siddhasAdhyatA / kAlabhede'pi tasyAbhinnatvenAsmAbhirapi svIkArAt / dravyarUpatayA tasyaiva bhAvasyAvasthAnAt / sarvathA bhedAbhAve tu sAdhye'numAnabAdhaH / tathAhi-vivAdAdhyAsito bhAvaH kAlabhede kathaMcid bhidyate / svAtmabhUtadharmanivRttyutpattimattvAnyathAnupapatteH / yadeva hi kuzUlamUlAvalambibIjaM 10 svAtmabhUtAjanayadrUpadharmadhAma samAsIt tadevedAnI kSitijalAnalAdisAmagrIsaMparkAt tathAvidhataddharmopamardaina svAtmabhUtAM janayadrupatAmAkalayati / na ca dharmasya bhAvAtmabhUtatvamasiddhamabhidhAnIyam / asya prsaadhyissymaanntvaat| viruddhadharmAsaMsRSTatvalakSaNaheturapi kathaMcicceducyate tadA viruddhatAmadhirohati / tathAhi-sarvathA bhAvasyAbhedaprasidhdyarthamayamupAdade / athavA- 15 'smAt sarvathA bhedaviruddhaH kathaMciddheda eva prasidhyatIti / sarvathAyakSe tvsiddhH| vivAdAspadIbhUtabhAve janayadrUpAjanayadrUpayoreva viruddhayodharmayoH sadbhAvAt / atha na naH prayogAprayogamAtreNa virodhaH / anyathA bIjasyAkurarAsamajanakatvAjanakatvApekSayA bhedaH syAt kiMtu prakArabhedena / yadA hi yajananaM tadA tadajananaM viruddhaM na punaranyadeti kathaM kAlabhedena 20 janayadrUpAjanayadrUpavorviruddhatvaM bhavediti cet / tadapyacaturasram / aGkurajanakatvarAsabhAjanakatvAbhyAM bIjasya bhinnatvenAbhyupagamAt / nanu rAsabhApekSAjanakatvavadanantapadArthApekSAjanakatvAnAmanantAnAM dharmANAM saMbhavena tadAtmakabIjasyApi tAvadvA bhedAt kimidAnI bIjamastu / tayuktam / tattadanantadharmAviSvagbhAvapariNatapadArthavizeSasyaiva bIjatvAt 25 na khalvamI dharmAH sarvathaiva vyatiriktatanavo yatastadAtmA bInAkhyo "Aho Shrut Gyanam"
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 su. 8 dharmo na syAt / tat siddhaM bIjaM kathaMcidanekamekakAlam / tadvadanekakAlamapi / mA bhUdvA janayadrUpAjanayadrUpayorviruddhatvam / tathApi nAnayostAva devenApi bhedo'potuM pArthate / sati cAsmiMstadAtmano dharmaNo'pi kathaM na bhedo bhavet / anyathA dharmANAM taddharmitAdAtmyamapi na 5 syAt / evaM ca bhedasya bhavadabhimatasya viruddhadharmAdhyAsena vyAsyasiddheranaikAntiko'yaM vyApakAnupalambhaH / dRSTAnto'pi paramANurUpaH sAdhyasAdhanavikalaH pratisaMbandhiparamANusaMbandhanibandhanabhinnasvabhAvebhyaH kathaMcidayAbhinnatvena kathaMcid bhinnatvAt / dharmANAM ca kathaMcid virodhasyAmihitatvAt / yaugapuGgava tavaiSa sarvathA sthairyasAdhanamanorathadrumaH / 796 10 doSaduSpavanapIDitastataH satyamApadaphalatva lAJchanam // 598 // tadevamekAntenAnityatvaM nityatvaM ca na kasyacitpramANasya gocaraH nityAnityatvaM tu vastuno dravyaparyAyobhayarUpatvenAnuvRttavyAvRttAkAra saMvedanagrAhyatvAt pratyakSasiddhameva / tathAhi - mRtpiNDazivakasthAsa kozakuzUla15 kalazakapAlAdibhedevavizeSeNa sarvatra mRdanvayaH saMvedyate pratibhedaM ca vyAvRttiH / tathA ca na yathApratibhAsaM mRtpiNDAdiSu saMvedanaM tathApratibhAsameva zivakAdiSvAkArabhedAnubhavAt / na ca yathApratibhAsabhedaM tadvijAtIyeSu payaH pAvakapavanAdiSu tathApratibhAsabhedameva zivakAdiSu mRdanvayAnubhavAt / na cAsyAnubhUyamAnasyApi saMvedanasyApalApaH kartuM pAryate / 20 sarvApalApaprasaMgAt / na cAsya saMvedanasya bAdhakaH pratyayo'sti / tasya kadAcidapyanupalabdheH / tasmAdanyayAvinAbhUto vyatireko vyatirekAvinAbhUtazcAnvaya iti vastusvabhAvaH / evaM ca yata eva nityamata evAnityatvaM dravyAtmanA nityatvAt tasya cAbhyantarIkRtaparyAyatvAt / yata evAnityamata evaM nityaM paryAyAtmanA'nityatvAt tasya cAbhyantarI25 kRtadravyatvAt / ubhayarUpasya cAnubhavasiddhatvAt / ekAntenAbhinnasya bhinnasya cobhayasyAbhAvAt / tathA coktam- ' dravyaM paryAyaviyutaM paryA - "Aho Shrut Gyanam" - 1 etadarthikA gAthA saMmatitarka karaNe prathamakANDe dRzyate-' v pajjavavijjubhaM davvaviuttA ya pajjavA natthi ' / iti /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 797 yA dravyavarjitAH / ka kadA kena kiMrUpA dRSTA mAnena kena vA // ' iti / tathA ca tayorabhedasiddhau tAvat prayogaH / vivakSitadravyaparyAyau eka vastu, azakyavivecanatvAnyathAnupapatteH / paryAyAdavAstavAt pRthagbhUtameva dravyaM vAstavamekeSAm / dravyAdavAstavAt pRthAbhUta eva paryAyo vAstavaH pareSAm / tato'siddhamazakyavivecanatvamiti na mantavyam ! tadanyatarAbhAve'rthe kriyAyA anupapatteH / na hi dravyaM kevalaparasparaviviktasvarUpalakSaNatvamapi dravyaparyAyayorbhedaM sAdhayati / parasparaviviktasvarUpalakSaNatvaM ca syAd bhedazca na syAd virodhAbhAvAt / tataH saMdigdhavipakSavyAvRttiko heturatreti nAzaGkanIyan / parasparaviviktasvarUpalakSaNatvenApi bhedAnabhyupagame nAnAtvaM durghaTaM jagataH syAditi vipakSe 10 bAdhakapramANasadbhAvAt / nizcitavyatirekatvAtsAdhanasya / atra bhaTTacaTTaH samAcaSTe-'yadi hi svabhAvato na bhedo dharmadharmigoH saMkhyAdibhedAdapi naiva bhedaH / na hi pararUpAbhidhamAnA api saMkhyAdaya AtmabhUtabhedaM bAdhitu samarthaH' iti / tatrAyaM tAvat na samyak paramataM vetti taddaSaNAya pragalbhate ceti citrIyate nshvetH| na khalu naiyAyikairivA- 15 smAbhiH saMkhyAdaya ekAnte dharmiNo bhinnA abhyupeyante / yataH pararUpA ityAdyabhidhIyamAnaM zobhA bibhUyAt / kiMtu kathaMcidabhinnA api / kathaMcidabhinnAzca te dharmiNaste yadA parasparaM bhiyante tadA dharmiNamapi kathaMcid bhindantyeva / anyathA teSAmapi bhedo na bhavet / yadapyayameva prAha- saMkhyAbhedastAvadasamartha ekasminnapi dravye bahutvena 20 vyavahAradarzanAt / yathA gurava' iti / tadapyaparvAlocitavacaH / ananyasAdhAraNarUpajJAnAdiguNAnAM prAdhAnyavivakSayA tatra bahutvasyopayatteH / yattvavAha-' rUpAdinimittatve hi gururiti na kadAcidekavacanaM syAt ' iti tadapi pariphalgu / na khalu sarvatra guNAnAM prAdhAnyavivakSayaiva zabdAH prayujyante / dharmiprAdhAnyavivakSa- 25 yApi teSAM prayujyamAnatvAt / tato gururityatra dharmiprAdhAnya "Aho Shrut Gyanam"
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 vivakSayaikavacanaM prayujyamAnaM kathaM virodhamadhyAsIt / kiM ca / yadi saMkhyAbhedo na bhedakastadaikatrApi kuTe kuTakoTeH kuTakoTAvapyekakuTasya pratItiH kiM na syAditi pratiniyatavyavahAravirAmaH prasajyeta / yApi dArA ityAdikatipayazabdakadambake bahutvasaMkhyA sApi zabdazaktimAhAtmyAt sadaiva guNAnAM prAdhAnyavivikSayA tacchabdAnAM pravRtteraviruddhaiva / yattUcyate 'saMjJApi saMketanibandhanA sa cecchAyatta. vRttiriti kutastato'rthabhedaH / ekasminnapi ca saMjJAbhedadRSTeH kathabhasya bhedanimittatA / yathendraH zakraH purandara ' iti / tatrecchA yattavRttiH saMketa iti kuhevAkamAtram ! saMketasya vastuniSThatayA 10 pratipAditatvAt / indrazakAdisaMjJAbhedo'pi sarvathaikasvarUpe surapatau nAsmAkaM siddho yato'naikAntikaH syAt / indanazakanAdizaktikadambakAtmako hi zakrastattacchaktiprAdhAnyavivakSayA taimtairvAcakairucyate / DitthaDavitthAdizabdA api tatacchabdavAcyatArUpAM kAMcidabhidheyagatAM zakimapekSya prayujyante / tatazca yaducyate 'yeSAM ca paryAyANAM na kadAci15 darthAnugamamAtrA tatra kiM vaktavyam' iti tadajJatAmevAsya sUcayatIti / yadapi pratipAdyate-lakSagabhedo'pyaheturAsaddhatvAt / na hyeko bhAvaH kvacidapyanvayI siddhaH' ityAdi / tadapi nopapannan / yato'nvayitvaM sahakramabhAvi tattatparyAyAnugAmitvamucyate / tacca kathaMci kasyA eva mRdo rUpAdiguNeSu sthAsakozakuzUlakapAlakalazAdiparyAyeSu cAnugatAyAH 20 samIkSaNAt suprasiddham / yatyunarucyate 'paryAyavyatiriktasya dravyasyAsiddhestasyopalabdhilakSaNaprAptasya tadvivekAnupalakSaNAt paryAyeSu ca tulyarUpakAyakartRSu dravyAbhimAno mandamatInAM na punastato vilakSaNamupalabhyate' iti / tadasya svamatAnurAgAndhitadRzo yathAvaha studarzanAsamarthasya vyAhRtam / atra hi yathA ghaTavivekena paTasyopalakA kSaNaM tathA paryAyavivekana dravyasyopalakSaNaM nAstIti nAsti paryAyebhyo viviktaM dravyamiti ne tAvattavAbhipretaM tathAsmAbhirapyabhyupagamAt / kiMtu 1 idaM netipadaM tathAsmAbhiriti vAkye saMbandhanIyam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH paryAyarUpatayA pariNatasya tasyAnupalakSaNamiSTaM, tatra cAsiddhatA / tathA pariNatasya tasyopalavdheH pratipAditatvAt / yadapyabhidhIyate-kAryabhedastvasmAn pratyAsiddha eva / rUpAdInAmeva keSAMcit tatkAryakartRtvAt ' iti / tadapyasat / yadi hi rUpAdaya eva dravyanirvayaM kAryaM kuryustadA vyastadazAvartitantumtomato'pi zItApanodaH kiM na 5 syAt / tajanakarUpAdInAM tadAnImapi vidyamAnatvAt / tathA ca dRSTa. bAdhA, kAryakAraNabhAvavilopaprasaMgazca / tanmAtrasya sarvatrApyavizeSaNa sarvasya sarvakAryatApatteH / atha viziSTAste tattatkAryakAriNastato na dRSTabAdhA, nApi kAryakAraNabhAvadhilopa iti cet / kimidaM teSAM vaiziSTayaM dravyAMzAdanyat prasAdhayiSyate ca tebhyaH kathaMcidanyadravyamiti / 10 yattacyate-' kArya hi dvividhaM bhinnakAlamabhinnakAlaM ca / tatra pUrva bhavati bhedanibandhanaM yadIha saMbhavet / tattu na saMbhavati dharmadharmigostulyakAlatvAt / abhinnakAlastu kAryabhedo'naikAntiko vibhaktapariNAmeSu paTAdiSu saMbhavAta paTAdayo'pi hi vibhaktapariNAmA anekakArya kurvanto dRSTA na ca dharmirUpeNa bhiyante ' 15 iti / tatrocyate / abhinnakAlaH kAryabhedo bhedakastAvat iha kakSIkriyate / tasya tvanaikAntikatvakIrtanamakIrtikaram / dharmirUpatayA paTA. dInAmabhede'pi hi vicitrakAryajananazaktyAkhyadharmirUpatayA bhedo'pi vidyata eva na khalu kAryabhedAr3heda eveti brUmaH / kiMtu yatra kAryabhedastatra tAvadbhedo bhavatyeveti / sa ca paTAdiSu spaSTa eveti naanekaantH| 20 yatpunaH praNigadyate-'ekasyAnekakriyAvirodhAcca' ityAdi / tatkSaNabhaGga eva pratihatam / evaM ca 'dravyaparyAyarUpatvAta dvairUpyaM vastunaH kila / tayorekAtmakatve'pi bhedaH saMjJAdibhedataH' ityAzaGkya ' indriyajJAnanirbhAsi vasturUpaM hi gocaraH / zabdAnAM naiva tatvena saMjJAbhedAdvibhinnatA / ' ityAdi yatkArikAjAlamajalpi tadakhilaM kSiptaM lakSaNIyam / evaM ca "Aho Shrut Gyanam"
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 800 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 bhaTTacaTTa samuttiSTha braja sama sakhe yataH / AzAste niSphalIbhUtAH sarvAH syAdvAdapaNe // 599 // yadapyaparairatra preyate--' paryAyanivRttau dravyasya nivRttirbhavati na vaa| yadi bhavati, anityameva tat / nivRttimattvAt paryAyasvAtmavat / 5 atha na bhavati tarhi dravyaparyAyayorbhedaprasaMgaH / tathAhi paryAyebhyo'nyadravyaM tannivRttAvapi tamyAnivRttesturaGgAdiva kuraGga iti / tadapi pratyAdiSTaM bhavati, upanyastanItyA dravyaparyAyayoH / kathaMcidbhedAbhedasiddhau satyAM paryAyanivartane kathaMcid dravyanivartanasya syAdvAdinAma bhIpsitatvAt / vijambhitaM cAtra zrImadanekAntajayapatAkAyAM pUjyaiH 10 zrIharibhadrasUribhirityalamiha drAdhIyasyA carcayA / evaM nityAnityA tmake vastuni vyavasthApita utpAdavyayadhrauvyAtmakatvaM vastunaH sattvamiti paramArthataH pratiSThitaM bhavati / utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat' iti bhagavadumAsvAtivAcakavacanAt / tathAhi-sarvaM vastu dravyAtmanA ..... .... .... .... ... .... .... .... .... 15 .... tyAnupapatterutpAdavyayadhauvyayuktatvenaivAsya sattvaM pratipattavyam / na cotpAdAdayaH pratyekaM vasturUpA yena teSAmapyaparotpAdAdiyogataH sattvena bhavitavyamityanavasthA syAt / teSAM vastvekadezatvena vyavasthitatvAt / tenotpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi bhAratI / dadAti vidvalokAya nUnaM jagati bhAratI / / 600 // nityAnityAtmakaM sarvavyavahAraprasAdhakam / evaM ca siddhimAnItaM samastaM vastu mAnataH // 601 / / __amilApyAnamilApyAnekAntaH siddhimeti abhilApyAnabhilApyekAntasya maNDanam / yanmAnAt / sarvatra vastujAte tat saMprati dayate sataH 1 a. ja. patAkAyAM catuthAdhikAre / 2 tattvA. sU.5.29. "Aho Shrut Gyanam"
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 801 paMri. 5 su. 8 syAdvAdaratnAkarasAhetaH tathAhi-pamastaM vastu, abhilApyAtmakam, tathopalambhasyAnyathAnupapatteH / na khalvekAntenAbhilApyasvabhAvaM vastu upalambhabhAjanaM bhavitumarhati / abhilApyayogaparyAyaireva sthUlaiH kAlAntarasthAyibhirvyaJjanaparyAyAparAbhidhAnazcetanAcetanasya sakalavastuno'bhilApyatvapratIterna punarabhilApayogyaparyAyapi / nApyekAntenAbhilApyasvarUpamanabhilApayo- 5 gyaparyAyaireva sUkSmaiH pratikSaNabhAvinirarthaparyAyAparanAmadheyaH sarvasyAnabhilApyatvapratItena tvamilApayogyaparyAyairapi / syAdetat / yadi vastu, amilApyAnabhilApyadharmakaM, evaM taraMbhilApyAnAM dharmANAM zabdenAbhidhIyamAnatvAt / kimityakRtasaMketasya zrotuH puro'vasthite'pi panasAdI vAcye zabdAt na saMpratyayavRttI syAtAmiti / ucyate / akR- 10 tasaMkete vAcye jJAnAvaraNakarmakSayopazamAbhAvAttasya ca saMketAdyabhivyaiyatvAt / tathAhi-jJasvabhAvamyAtmano mithyAtvAdijanitajJAnAvaraNAdikarmapaTalAcchAditasvarUpasya saMketatapazcaraNadAnapratipakSabhAvanAdibhimtadAvaraNakarmakSayopazamaH kriyate tato vivakSitAkAraM saMvedanaM pravatate / anyathA tatpravRttyabhAvAt / nanvabhilApyAnabhilApyasvabhAvamekaM 15 vastu virodhazArdUlakavalIkRtatvAnna saMbhavatyeva / tathAhi-abhilapyate yattadabhilApyam / tadviparItaM cAnabhilApyamiti / tatazca tat vadyabhilApyaM na tarhi anabhilApyamanabhilApyaM cenna tarhi abhilApyamiti / ekasyAnekaviruddhadharmAdhyAsAnupapatteH / etadasamIcInam / abhilApyatvAnabhilApyatvayorbhinnAnimittatvenaikatra vastuni virodhaasiddheH| 20 yayobhinnanimittatvaM na tayorekatra vastuni virodho yathA -hasvatvadIrghatvayoH / bhinnanimittatvaM caikatra vastuni, abhilApyatvAnabhilApyatvayoriti / na cAnayobhinnanimittatvamasiddham / vyaJjanaparyAyApekSayA'bhilApyatvasyA thaparyAyApekSayA tvanabhilApyatvasya vyavasthApitatvAt / viro dhanirAsastu prapaJcataH sAmAnyavizeSAnekAntavAdivadihApyanusatavyaH / 25 "Aho Shrut Gyanam"
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 802 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 yastu zabdAdvaitavAdI zabdArthayostAdAtmyamabhisaMdhAyAbhilApyataikAntaM pratijAnIte / nAyamavadhAnAIH parIkSakANAm / tathAhi-zabdArthayostAdAtmyamiti ko'rthaH / yadi tadAtmano vastAdAtmyaM tarhi dvAyapISTAveva / pRthagbhAvAbhidhAnAnnAnayoraikyameveti / evaM ca na zabdabrahma5 vivartamAnaM jagaditi kathamabhilApyataikAntaH saMbhAvyetApi / atha tadAtmano bhAvastAdAtmyamiti / tadasundaram / zabdArthayostAdAtmyamityatra dvayorapi pradhAnatve tadAtmano bhAva ityekataraprAdhAnyena saMgatyasaMbhavAt / astu vAsau tathApi kasyAyamAtmA yadAtmano bhAva iti / yadi zabdamya tarhi tadvyatirekeNArthAbhAvAnnikhilasya jagataH zabdamAtratvAcchabdArthayostAdAtmyamiti na nyAyAnukUlaM syAt / na khalu devadattavandhyAstanandhayayostAdAtmyamiti pratipAdayanti vidvaaNsH| athArthasyAyamAtmA tadApyarthavyatirekeNa zabdAbhAvAdakhilasyApi vizvasyArthamAtratvAcchabdArthayostAdAtmyamityasaMgatameva syAt / kiM ca, atra pakSe lAbhAmicchato mUlocchedastavAyAtaH / arthamAtrAtmakatva15 siddhayA vizvasya zabdamAtrAtmakatvAsiddheH / vistaratazca zabdabrahma vAdaH prAgeva pratihata ityalamiha taddaSaNaprabandheneti / yo'pyanabhilApyataikAntaM tAthAgataH samAtiSThate so'pi na paTiSThaH / yadi hi ekAntenAnabhilApyaM vastu pratijJAyate kathaM tarhi tathAvidhazabdArthapratItyAdikamupapota / dRzyate ca caiyAvRtyakaraziromaNe panacandragaNe bAlavRddhavidvalokasamAkulAtucchasvacchagacchopaSTambhArthamannapAnAdikamA. nayAnayetyAcAryavacanazravaNasamayasamanantaraM tathAvidhArthAvagamapuraHsarA tasya mahAtmano'nnapAnAdyAnayane svalanavikalA pravRttiH, tatsamAsAdanaM, samAsAdite cAcAryANAM purastathA nivedanamiti kathaM nAbhilApyatvasiddhiH / api cAnabhilApyataikAnte svavacanavirodhApattiH / 1 rAmeti vyakSaraM nAma mAnabhaGgaH pinAkinaH / ' iti vAkyaM zabdArthatAdAtmya eva sNgcchte| 1 bhaktAdibhirdhApagrahakArivastubhirupagrahakaraNaM vaiyAkRtyam / 20 "Aho Shrut Gyanam"
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdalAkarasahitaH 803 anabhilApyataikAntazabdenAnabhilApyataikAntasyAbhidhAnAt / anabhilApyataikAntasyApyanabhilApyatve kutaH parapratipAdanam / tadvacanAccet kathamanabhilApyataikAntaH kAntaH syAt / paramArthato na kazcid vacanAtpratipAdyate cet, svayamavAcyatApratipattiH katham / vastuni vAcyatAnupalabdhezcet / sA yadi dRzyAnupalabdhistadA siddhA kvacidvA- 5 cyatA / kvacitsiddhasattAkasyaiva kumbhaadeddeshyaanuplbdhivshaadbhaavprtiiteH| vikalpapratibhAsivyapohe pratipanAyA eva vAcyatAyAH svalakSaNe pratiSedhAdadoSa iti cet / maivam / vastuvAcyatAyAH pratiSedhAyogAt / tadanyApohamAnavAcyatAyA. eva pratiSedhAt / na cAnyApohavAcyataiva vastuvAcyatAM / tatpratiSedhavirodhAt / atheyamadRzyAnupalabdhirna tarhi 10 vastuni vAcyatvAbhAvanizcayaH / atiprasakteH / nirastazcAyamavAcyataikAntaH prapaJcenApohavyayohaprastAva prAgeveti paryAptamihAtivistareNa / syAdvAdAbhyupagame tu na kazcidoSaH kathaMcid vAcyatvAvAcyatvayoryathoktanItyA vastuni pratIyamAnatvAditi / abhilApyAnabhilApyaM pramANaparyazAyi vizvamidam / 15 tasmAdaGgIkAryaM natvekAntavyasanaduHstham // 603 // _ itthaM kAryakAraNayorbhedAbhedaikAnto'pi kutIrthikakAryakAraNabhedAbhedaikAntapaMUSHkalpanAzilpipratilabdhamUrtirna pramANavIthImA skandati / na khalu kApilaparikalpitaH kAryakAraNayorabhedaikAntaH svame'pi pratIyate / saMjJAsaMkhyAsvalakSaNAdibhedata- 20 stantvAdikAraNapaTAdikAryayorbhedasyApyanubhUyamAnasya ninhItumazakyatvAt / vistaratazcAyaM tanmatamathanaprastAve'pahastayiSyate / nApi vaizeSikAdisaMmatastayo daikAntaH kdaacnaapynubhvbhuvmvgaahte| parasparamazakyavivecanatvalakSaNasyAbhedasyApi pratIyamAnatvAt / athocyate / kAryakAraNe atyantabhinne, atibhinna pratibhAsatvAt / ya itthaM ta ittham / 25 yathA pAvakarayasI / tathA ca kAryakAraNe tasmAdatyantabhinna iti / na "Aho Shrut Gyanam"
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 804 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH pari. 5 sa. 8 cAtra heturasiddhaH / sAdhyadhAmaNi bhinnapratibhAsatvasya sadbhAvanizcayAt / nApyanaikAnto viruddho vA / vipakSAdatyantaM vyAvRtaiH / nApi kAlAtyayApadiSTam / pakSasya pratyakSAgamAbhyAmabAdhitatvAt / nApi prakaraNasamaH / pratipakSotthApakasyAnumAnasyAsaMbhavAt / nanu kAryakAra5 NayostAdAtmya, abhinnadezatvAt / yayoratAdAtmyaM na tayorabhinnadezatvam / yathA sahyavindhayoH / abhinnadezatvaM ca prakRtayoH / tasmAt tAdAtmyamiti pratipakSajIvAturvidyata evAnumAnamiti cet / na zAstrIyadezAbhedasyAsiddhatvAt / kAryasya svakAraNadezatvAt / kAraNa syApi svakAraNadezatvAt / laukikadezabhedasya tu vyomAtmAdibhi10 rvyabhicArAdasyAnumAnasya pratipakSotthApakatyAnupapatteH / tatazca kathaM prakaraNasamatvasyAtrAvakAzaH / abhyupagamyA tasmAd vibhinnataivAtra kAryakAraNayoH / yasyAM bhajate nyAyaH sAkSAt sAkSitvamakSuNam // 604 / / evamiha yogaziSyaiH kRtaM svapakSaprasAdhanamidaM tu / vaidagdhIdayitAnAM vibhAsate durbhagAbharaNam / / 605 // tathAhi-yattAvatkAryakAraNe atyantabhinna ityAdyanumAnamuktam / tatra bhinnapratibhAsatvaM kiM sarvathA vivakSitaM kathaMcidvA / prathamapakSe prativAdyasiddho hetuH / kAryakAraNayoH sarvathA bhinnapratibhAsatvasya syAdvAdinAmasiddhatvAt / dvitIyapakSe tu vAdyasiddhiH / tayoH kathaM20 cidbhinnapratimAsatvasya yogairanaGgIkaraNAt / viruddhazcAnna pakSe hetuH / sAdhyaviparyayasAdhanAt / kathaMcid bhinnapratibhAsatvasya siSAdhayiSitatvAt / na bhedaviparItena kathaMcidbhedenaivAvinAbhUtatvAt / atha sarvathA kathaMcidvetyevaMrUpau vizeSavikalpo parityajya bhinnapratibhAsatvamAtraM hetu tvenopAdIyate / tathApi saMdigdhavipakSalyAvRttikatvenAnaikAntiko hetuH / 25 kathaMcittAdAtmye'pi kAryakAraNayobhinnapratibhAsatvamAtrasyAvirodhAt / 1 jIvAtuH--jIvanauSadham / "Aho Shrut Gyanam"
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 805 805 kAlAtyayApadiSTazca / pratyakSabAdhitapakSAnantaramupanyastatvAt / pratyakSeNa hi tantvAdikAraNapaTAdikAryayoH kathaMcittAdAtmyameva pratIyate na tvekAntabhedaH / prakaraNasamazca / vivAdApanna kAraNatvAt / kAryam , ekAntena nAnyat, tatra tamya vartamAnatvAnyathAnupapatteH / ityanumAnamya pratipakSaprasAdhakasya bhAvAt / nanu tatra tasya vartamAnatvamanaikAntikaM 5 vyaktiSu vartamAnasyApi sAmAnyasya tato'tyantamanyatvAt / tadapyasatyam / atyantAnyatvasya sAmAnye sAmAnyavizeSAnekAntavAdacarcAyAM savistaramapAstatvAt tathAbhUte tatra vRttanivArayiSyamANatvAca / nanu tathApi sthAlIsthitena dannAnakAntikametat / tato'nyasyApi dadhnastatra vartamAnatyopalabdhaH / saMyogo hyatra vRttiH / sa cArthAntarabhUtayoreva 10 pratIyata iti cenna / saMyoginoH saMyogapariNAmAtmanoH sarvathAnyatvAsiddhiH / anyathA tadabhAvaprasaMgAt / tAbhyAM bhinnasya saMyogasyotpattau hi kathaM sthAlIdanoH saMyoga iti vyapadezaH syAt / tAbhyAM tasya jananAt tathA vyapadeza iti cet / na / karmaNA kAlAdinA ca tajjananAtathA vyapadezaprasaMgAt / sthAlIdanoH samavAyi- 15 kAraNatvAdyuktaH saMyogasya tathA vyapadeza iti cet / kutaH samavAyitvaM tayoreva na puna: karmAderiti niyamaH / iha saMyoginoH saMyoga iti pratyayAttatra tasya samavAyasiddhiriti cet / sa tarhi samavAyaH padArthAntarabhUtaH kathamatravehedamiti pratyayaM kuryAnna punaH karmAdiSu dadhisthAlIbhyAmeva samavAyibhyAM vizeSaNavizeSyabhAvasidhyA samavAyasya 20 tatraivehedamiti pratyayotpattiH / nanu karmAdiSu tadasiddheriti cet / samavAyasya vizeSaNavizeSyabhAva eva kutaH sarvatra na syAt / tAdRgadRSTavizeSaniyamAditi cet / tarhi kiM vizeSaNavizeSyabhAvena samavAyena saMyogena vA kArya tAdRgadRSTavizeSAdeva samavAyaviziSTAH samavAyina iti pratyayasyehedaM samavetamiti vijJAnasyAnedaM saMyuktamiti 25 buddhezca jananaprasaMgAt / sarvasya vA pratyayavizeSasyAdRSTavizeSavazavartitva "Aho Shrut Gyanam"
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5sU. 8. 1 siddheH kiM padArthatadbhedaprabhedaparikalpanayeti vijJAnavAdapravezaH syAt / tataH sthAlyAM saMyogavRttyAM vartamAnena danAnaikAntikatvaM prakRtahetoH / tato'siddhaviruddhAnaikAntikakAlAtyayApadiSTaprakaraNasamAkhyadUSaNamudgaranirdalitazarIratvAnna bhinnapratibhAsatvAditi hetuH kAryakAraNayoratyanta5 bhedamarpayituM prabhavatIti / kiM ca kAraNAtkAryasya svarUpeNAtyantabhede dezakAlAbhyAmapi tasya tato bhedaprasaktiH / athAtmAkAzayoH svarUpeNAtyantabhede'pi dezakAlAbhyAM bhedAbhAvAnna tataH kAryakAraNayostaddhedaprasaktiriti cet / maivam / AtmAkAzayorapi sattvadravyatvAdinA bhedAbhAvAdatyantabhedAsiddherabhinnadezakAlatvAvirodhAt / svarUpeNAtyanta10 bhinnAnAmapyekadravyavartinAM varNAdInAM dezakAlAbhedenopalambhAttairvyabhicAra iti cet / maivam / tadvyatirekaikAntAnabhyupagamAt / yathaiva hi varNagandharasasparzAdInAM svAzrayAdatyantabhedo neSTo dRSTo vA tathA parasparato'pIti na tairvyabhicAraH / nanu svarUpabhede'pi kAryakAraNayoH samavAyena parasparaM pratibandhAtkuto dezakAlAbhyAM bhedaprasaktiriti cet / 15 samavAyastarhi samavAyinoH kAryakAraNayoH samavAyAntareNa tasya tatra vRttAyanavasthAprasaMgAt / svato vRttau dravyAderapi tathopapatteH / samavAvaiyarthyAt kAryakAraNayoH kutaH parasparaM pratibandhaH syAt / yadi punaranAzritatvAt saMbandhAntarAnapekSaH samavAyo'bhimanyate tadApyasaMtraddho'sau kathaM dravyAdibhiH saha varteta yataH pRthak siddhirna syAt / na 20 hyasaMbaddha eva samavAyibhiH samavAyasaMbandho yuktimAn kAlAderapi saMbadvatvaprasaMgAt / saMbaddha eva hi svasaMbandhibhiH saMyogasaMbandho dRSTastasya taiH kathaMcittAdAtmyasaMbandhAt / samavAyo'pi vizeSaNavizeSyabhAvasaMbandhAt samavAyibhiH saMbaddha iti cet / na / tasyApi vizeSaNavizeSyabhAvAntareNa svasaMbandhibhiH saMbandhe'navasthAprasaMgAdanyathA saMbandhatva - 25 virodhAt / tasya svasaMbandhibhiH kathaMcit tAdAtmye kAryakAraNayorapi tadevAstu kiM samavAyena paryAyAntarabhUtasattAsAmAnyeneva kalpitena / tathA 806 " Aho Shrut Gyanam"
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8) syAdvAdaratnAkarasahitaH 807 cAsiddhastayoH svarUpabhedaH / tAdAtmyasya svarUpabhedAparaparyAyatvAt / prAgasataH sattAsamavAyAt kAryasyotpatteryuktameva sattAsamavAyayoH kalpanamiti cet / maivaM, anutpannasya sattAsamavAyAsaMbhavAt utpannasyApi tadvaiyarthyAt / svarUpalAbhasyaiva svarUpasattAtmakatvAt svarUpeNAsataH sacAsaMbandhe'tiprasaMgAt / taditthaM kAryakAraNayoH parasparapratibandhahetoH 5 samavAyamyAnupapatteH svarUpeNotpattyabhedAbhyupagame dezakAlAbhyAmapi tayoratyantabhedaH syAdityAyAtam / tanna vaizeSikAdyabhyupagataH kAryakAraNayobhaidaikAnta: kathaMcidupapadyate / tammAjhedAbhedaH mbIkartuM hetukAryayo. yuktaH / ekAntastu na saMgatimaJcati tIrthAntarIyANAm / evaM samastavastuviSayo'pi bhedAbhedaikAntaH paraparisUtritaH pramANabAdhitaH / na khalva- 10 bhedaikAnto'dvaitavAdisaMmataH svame'pi pratItaH / satsAmAnyAtmanA jIvAdivastUnAmabhedasyeva kumbhAdyAtmanA bhedasyApi pratIyamAnatvAt / nApi bhedaikAntaM padArthAnAM tAthAgataprArthitaM kadAcidanubhavAmaH / kumbhAdhAtmanA bhedasyeva satsAmAnyAtmanA teSAmabhedasyApyanubhUyamAnatvAt / atrAha bauddhaH-kathamaikyaM bhAvAnAm / svabhAvasAMkaryApatteH / na 15. cAbhAvAH parasparamAtmAnaM mizrayanti / bhedapratItivirodhAt / teSAmatatkAryakAraNavyAvRttyA samAnavyavahArabhAktve'pi paramArthato'saMkIrNasvabhAvatvAt / taduktam-- ' sarve bhAvAH svabhAvena svasvabhAvavyavasthitAH / svabhAvaparabhAvAbhyAM yasmAd vyAvRttimAginaH / tasmAdyato yato'rthAnAM vyaavRttistnivndhnaaH| jAti- 20 bhedAH prakalpyante tadvizeSAvagAhinaH / / tasmAdyo yena dharmeNa vizeSaH saMpratIyate / na sa zakyastato'nyena tena bhinnA vyavasthitiH / ayamarthaH / sarve bhAvA natu katipaye svabhAvAtsajAtIyAt parabhAvAdvijAtIyAcca vyAvRttiM bhajanta iti ghinuNa / svabhAvena svalakSaNenAkalpitena vyAvRttibhAgina iti saMbandhaH / kasmAtpunaH svabhAvena 25 vyAvartanta iti svasvabhAvavyavasthiteH kAraNAt / etaduktaM bhavati / "Aho Shrut Gyanam"
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 yataH svasvabhAve sarva eva bhAvA vyavasthitA nAtaH parasparaM spandante / tasmAt svabhAvenAsaMsargiNA samAnajAtIyavijAtIyAd vyAvartante / yatazcaivaM tasmAd yato yato vyAvartyAdarthAdarthAntarANAM vyAvRttAnAM vyAvRttistannibandhanA / viziSTavyAvartyaviSayavyAvRttinibandhanA jAti5 bhedAviziSTA jAtayaH zabdavAcyA: parikalpante / tathA hyekasya ghaTasya yathA'ghaTAd vyAvRttistathA'nyeSAM ghaTAnAm / sA ca sAdhAraNA vyAvRttiH zabdavAcyA jAtirucyate / tasya svalakSaNasya ye vizeSAstAnavagAhanta iti / AropitajAtipratItau svalakSaNavizeSasyAdhyavasAyastadavagAhanam / tasmAdanyAnyavyAvartyavyapekSayA vyAvRttayaH parika20 lpitamedA vikalpairviSayIkriyante / yasmAnna vastusvarUpamekamanekavyAvRttikaM vikalpena pratyakSavadviSayIkartuM pArthate / vyAvRttau ca vyAvartyaviziSTAyAmekasyAM viSayIkRtAyAmanyasyA vyAvartyAntaravyAvRtteraviSayIkaraNAdbhinnAbhinnaviSayA vikalpAtmakA vyavasthitiriti 808 .... .... .... 25 hetudvayamapyetannAsiddham / tadekAntavAdinAM tathAbhyupagamAt / nApyaikAntikaM viruddhaM vA vipakSe vRttyabhAvAt / tataH parasparasApekSAbhyAM pRthaktvaikatvAbhyAM na jIvAdivastu virudhyata ityabhyupagantavyam / nanvekaM parasparaviruddhobhayAkArAkAntamityatisAhasam / hanta kaH sannevaM pratyavatiSThate / tAthAgatazcet, tatkiMcinnivedanaM nIlAdinirmAsairadvayasaM20 vedanaM na grAhyagrAhakAkAravivekasaMvidAkArairanekairAkIrNamapyekaM svIkuvarga: sannevaM jalpan na lajjase | brahmavAdI cettarhi parabrahmateja:zabdajJAnajyotirAkArairvidyetarAkAraivAnekaiH parikaritamapyekaM pratipadyase / syAdvAde tu vipratipadyasa iti kimapi vaizasam / vaizeSikAdizcet / tadA svArambhakAvayavairanekairapyAravdhamekasvabhAvaM kumbhA25 dikamabhyupagacchasi syAdvAde punardaSaNaM prayacchatItyanaspatamatamovilasitam / kApilazcet / tarhi sattvarajastamobhirane kairapyAkIrNAme " Aho Shrut Gyanam"
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH kAM prakRtimaGgIkuruSe'nekAntaM punaH parAkuruSa iti mahakaitavam / kiM cAmI sapakSavipakSayorbhAvAbhAvAbhyAM samanvitametatsAdhanamicchanti / syAMdvAdaM tu necchantIti svacchandavRttayaH / tadevamete dustarkatimiratiraskRtamatiprakAzAH kutIrthyAH sakalavAdamUrdhAbhiSiktamanekAntavAdamanaGgIkurvANAH svadarzanamapi vyavasthApayituM na paTIyAMsa ityupekSApAtra- 5 meva nyAyavedinAm / tataH sthitametat / satsAmAnyavivakSAyAM sarveSAmaikyam ! kumbhAdibhedavivakSAyAM tu pRthaktvam / itarasyAM vivakSAyAM guNAbhAvAt / nanvayuktametad vivakSAvivakSayorasadviSayatvena tadazAt pRthaktvaikatvayorvyavasthAnAnupapatteriti cet / tadasaMbaddham / anandadharmAtmake vastuni vizeSyavizeSaNayoH pRthaktyaikatvayoH satoreva tadarthibhiH prati- 10. pattabhirvivakSAyA avivakSAyAzca karaNAnna tvasatoH / asati kasyacid arthityArthitvayorasaMbhavAt / tasya sakalArthakriyAzaktizUnyatvAt kharaviSANacat / na hi kasyacidvivakSAviSayasya manorAjyAderasatve sarvasyAsattvaM yuktam / kasyacitpratyakSaviSayasya kezoNDukAderasattve sarvasya pratvAviSayasyAsattvaprasaMgAt / pratyakSAbhAsaviSayasyAsattvaM na punaH satya- 15 pratyakSaviSayamyeti cet / tasatyavivakSAviSayasyAsattvamastu / satyavivakSAviSayasya tu mAbhUt / na kAcidvivakSA satyA vikalparUpatvAnmanorAjyAdivivakSAvaditi cet / na / asyAnumAnasya satyatve'nenaiva heto~bhicArAt / tadasatyatve sAdhyAprasiddheH / yato'numAnavikalpAdatha paricchidya pravartamAno'rthakriyAyAM na visaMvAdyate tadviSayaH sanneveti cet / 20 tarhi yato vivakSAvizeSAdarthaM vivakSitatvAtpravartamAno na visaMvAdyate taviSayaH kathamasan bhavet / avivakSAviSayo'sanneva / anyathA tadanupapatteriti cet / na / sakalavAggocarAtItenArthasvalakSaNena vyabhicArAt / sarvamya vastuno vAcyatvAt nAvivakSAviSayatvamiti cet / na / nAmnantadbhAgAnAM ca nAmAntarAbhAvAdanyathAnavasthAnuSaMgAt / teSAmavi- 25 vakSAviSayatve'pi sattve kathamanyadapi vizeSaNamavivakSAviSayatve sadeva "Aho Shrut Gyanam"
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 810 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 na sidhyet / tadevaM vividhapratiSedhadharmANAM satAmeva vivakSetarAbhyAM yogastadarthibhiH kriyetAnyathArthaniSpatterabhAvAt / na hyarthakriyArthinAmarthaniSpattimanapekSya vivakSetarAbhyAM yogaH saMbhavati yena tadabhAve' pi sa syAt / upacAramAnaM tu syAt / na cAgnirmANavaka ityupacArAt 5 pAkAdAvupayujyate mANavakaH / nanu cAnyavyAvRttaya eva vivakSetarAbhyAM yujyante na vastusvabhAvA yatastayoH sadviSayatvamiti cet / na / zabdebhyo vastuni pravRttivirodhAt / vyAvRttitadvatorekatvAdhyAropAt tadvati pravRttiriti cet / na / adhyAropasya vikalpatvenAviSa. yatvAt / svAviSayeNArthena vyAvRtterekatvAropagAyogAt / sAmAnyenArtho'dhyAropavikalpaviSaya eveti cet / tadapi yadyanyavyAvRttirUpaM tadA vyAvRttyaiva vyAvRttarekatvAropAt kuto'rthapravRttiH / tatastAmicchatA ekaikazaH parasparavyAvRttayo'pi pariNAmavizeSA eSitavyAH / tasmAtsUktam -- satsAmAnyavivakSAyAM sarveSAM jIvAdInAmaikyaM, kumbhA dibhedavivakSAyAM tu pRthaktvam ' iti / prayogazcAtra, sAMvRttAbhedavAdinaM 15 saugataM prati tAvadevaM kartavyaH / abhedaH paramArthasan, pramANagocaratvAt bhedavat ! sAMvRttabhedAbhidhAyina bhadvaitavAdinaM tu pratyevamayaM vidheyH| bhedaH, paramArthasan , pramANagocaratvAt, abhedavat / sAMvRttabhedAbhedobhayapratipAdinaM zUnyavAdinaM punaH pratItthamepa viracanIyaH / bhedAbhedau, paramArthasantau, pramANagocaratvAt, svAbhimatatatvavat / na caiteSu prayogeSu 20 sAdhyasAdhanadharmavikalAnyudAharaNAni / bhedAbhedatadanubhayaikAntAbhidhAyinAM yathoktasAdhyasAdhanadharmasahitodAharaNaprasiddheH syAdvAdivaditi / syAdabhedazca bhedazca bhAvAnAM tadvyavasthitaH / ekAntastu pramAsindhumadhyaM naivAvagAhate // 606 // evaM sUkSmasthUlapratibhAsaikAnto'pi pratItiparAhataH / na hi 25 pratyakSe bhikSulakSitaM sUkSmaparamANulakSaNameva pratibhAsate / sthalanyApi ghaTAdyAtmanaH pratibhAsanAt / nanu paramANuSvevAtyAsannAsaMsRSTeSu nirvikalpa "Aho Shrut Gyanam"
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH kapratyakSa pratibhAsamAneSu kutazcidvibhramanimittAdAtmani paramANuSu cAsannameva sthUlamAkAraM darzayantI saMvRttiravicAritarabhyapratItilakSaNA tAn saMvRNoti kezAdibhrAntivaditi cet / naivam / bahirantazca pratyakSasyAbhrAntatvakalpanApoDhatvAbhAvaprasaMgena saMvyavahArataH paramArthato vA 'pratyakSa kalpanApoDhamabhrAntam' iti tallakSaNasyAsaMbhavadoSAnuSaMgAt / 5 paramANUnAM jAtucidhyakSabuddhAvapratibhAsanAt / ta ime paramANavaH pratyakSabuddhAvAtmAnaM ca na samarpayanti pratyakSatAM ca svIkartumicchantItyamUlyadAnakraSiNaH / etena sthUla evaM sUkSmAvayavavyatirikto'vayavI pratibhAsata iti yad vaizeSikAdimatam / tatrAvayavyapyamUlyadAnakrayA pratipAditaH / na hyavayavyapi sUkSmamvAvayavavyatirikto mahattvopetaH 10 pratyakSe pratibhAsate kuNDAdivyatiriktadadhyAdivat / samavAyAtsvAvayavebhyo'rthAntaramivAvayavI pratibhAsata iti cet / naivam / avayavipratyakSasya sarvatra bhrAntatvaprasaMgAt / tathA cAvyabhicAritvaM pratyakSalakSaNamasaMbhavi syAt / na caite'vayavA ayamavayavI samavAyazcAyamanayoriti trayAkAraM pratyakSamanubhUyate sakRdapi yato'sAvapyamUlyadAnakrayI na syAt / 15 pratyakSabuddhAvAtmAnarpaNena pratyakSatAsvI karaNAvizeSAt / tasmAdiyaM pratyakSabuddhirdevadattAdisaMnidhau karacaraNarasanavadanajaghananayananAsAziraH zrava. NabhAlakapolakaNThakandharAmkandhabandhavaMzavarUNajavorupAAdyavayavasaMnivezaviziSTamA kAraM bibhrANA sUkSmasthalAne kAntAtmakameva tattvaM sphuTayatItyanubhavannapi saugato vaizeSikAdirvA svakRtAntaikAntAvaSTambhAdAvabhAvaya- 20 nAtmAnaM viparyAsayan vidhvastramAne'pi prAkRtajanapratipannasanmArge'pi pariskhalatIti savismayaM nazvetaH / evaM sUkSmasthUlAnekAntAtmake vastuni svabhAvAntarasya prAdhAnyavivakSAyAmAkArAntarasya guNabhAva: kumbho'yaM paramANavo veti / kummArthino hi kumbhavivakSAyAM kumbhaH pradhAnaM paramANavastu guNIbhUtAstadanarthitvAdavivakSAprasiddheH / paramANva- 25 1 nyA. vi. pR. 11. "Aho Shrut Gyanam"
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 812 pramAganayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 rthinastu tadvivakSAyAM paramANava eva pradhAna na puna: kumbhastadvivakSAyAH saMbhavAbhAvAttadarthitvAnupapatteH / na ca tadubhayasattAvizeSAdavizeSeNArthitvamanArthatvaM vA prasajyate / tayoH kumbhAdisattAnAtrAnibandhanatvA mohavizeSodayasyApi mithyAdarzanAdikAlAdinimittakatvAt / taditthaM 5 pratItyanurodhena sUkSmasthUlAkArAtmakaM vastu prekSAvadbhiH pratipattavyam / zatazaH parAkRto'pi svamataprItyAkulIkRtasvAntaH / sthUlArthamasahamAnaH kimapi brUte'tra sugatasutaH // 607 // paramANUnAmanyonyaM saMbandhAbhAvataH sthUlAkArapratItentatvAt kathaM tadvazAnadAtmakaM vastu syAt / saMvandhI hi svarUpeNaiva tAvanna saMbhavati / tathAyapamarthAnAM pAratavyalakSaNo vA syAttAdAtmyAparaparyAyarUpAzleSalakSaNo vA / prathamapakSe kimasau nippannayoH saMbandhinoH syAdanippannayorvA / na tAvadaniSpannayoH / svarUpasyaivAsattvAt turagakharaviSANavat / niSpannayozca pAratandhyAmAvAdasaMbandha eva / tadAha kIrtiH 'pAratantryaM hi saMbandhasiddhikA paratantratA / / tasmAtsarvasya bhAvasya saMbandho nAsti tatvataH // ' nApi yathoktarUpazleSalakSaNo'sau / saMbandhinotvei tasya virodhAt / tayorakye vA sutarAM tadabhAvaH / dviSThatvAtsaMbandhasya / atha naira ntayaM tyoruupaashlessH| na / asyAntarAlAmAvarUpatve taattviktvaayogaat| 20 prAptirUpatve'pi prApteH saMyogAparanAmikAyAH paramArthataH kAtsnyaikadezAbhyAmasaMbhavAt / 'tasmAtprakRtibhinnAnAM saMbandho nAsti tttvtH||' kiM ca / parApekSayaiva saMbandhaH / tasya dviSThatvAt / paraM cApekSate. bhAvaH svayaM sannasanvA / na tAvadasan ! tamyApekSAdharmAzrayatvavirodhAt 1' niSpannayostu ' iti na. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU.8] syAdvAdaratnAkarasahitaH kharazRGgavat / nApi san / tasya sarvanirAzaMsatvAt / anyathA sattvavirodhAt / tanna parApekSA nAma, yadrUpaH saMbandhaH sidhyet / uktaM ca - 'parApekSA hi saMbandhaH so'sankathamapekSate / saMzvaM sarvanirAzaMso bhAvaH kathamapekSate // ' kiM cAsau saMbandhaH saMbandhibhyAM bhinnaH syAdabhinno vA / yadya- 5 bhinnastadA saMbandhinAveva na saMbandhaH kazcit / bhinnazcettarhi saMbandhinau kevalau kathaM saMbaddhau syAtAm / saMbandhAntaraM vinA saMbandhibhyAM saha kathaM bhinnaH saMbandhaH saMbadhyate / saMbandhAntarAbhyupagame cAnavasthA syAt / tatrApi saMbandhAntarAnuSaMgAt / tatkaH saMbandhamatiH sudUramapi gatvA dvayorekAbhisaMbandhamantareNApi saMbandhe prathamameva tathAstu kimekAbhisaMba- 10 ndhena tathA vacanasaMbandhamatiH / kevalayoH saMbandhinoratiprasaMgAt / yadi ca saMbandhinau saMbandhazca svenAsAdhAraNena rUpeNa svalakSaNAparanAmnA sthitAstadA siddhamamizraNamarthAnAM paramArthataH / tadAha 'dvayorekAbhisaMbandhAsaMbandho yadi tdvyoH| kaH saMbandho'navasthA ca na saMbandhamatistathA // ' 15 tadvayoH kaH saMbandha iti cet / atra tacchabdastarhizabdArthaH / tato'yamarthaH / saMbandhAkhyaikavastusadbhAvAdvau saMbandhau bhavata iti yadi kalpyate tarhi dvayoH saMbandhinoH kaH saMbandha ekena saMbandhena saheti / tathA--- 'tau ca bhAvau tadanyazca sarve te svAtmani sthitaaH| 10 ityamizraH svayaM bhAvAstAn mizrayati kalpanA // ' / asyArtha:-tau ca bhAvau saMbandhinau tAbhyAmanyazca saMbandhaH / sarve te svAtmani svasvarUpe sthitAH / tenAmizrA vyAvRttasvarUpAH svayaM bhAvAstathApi tAnmizrayati yojayati kalpaneti / ata eva ca vAstavasaMbandhAbhAve'pi tAmeva kalpanAmanurundhAnairvyavahartRmirbhAvAnAM bhedasyA- 25 nyApohAyaraparyAyasya pratyAyanAya kriyAkArakAdivAcinaH zabdAH prayu "Aho Shrut Gyanam"
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 814 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 jyante devadatta gAmabhyAja zuklAM daNDenetyAdayo na khalu kArakANAM kriyayA saMbandho'sti / kSaNikatvena tatkAle teSAmasaMbhavAt / taduktam-- ' tAmeva cAnurundhAnaiH kriyAkArakavAcinaH / __ bhAvabhedapratItyarthaM sNyojynte'bhidhaaskaaH||' kAryakAraNabhAvastArha saMbandho bhaviSyatItyapyasamIcInam / kAryakAraNayoH sahabhAvAbhAvAt / na khalu kAraNakAle kAryam / tatkAle vA kAraNamasti / tulyakAle kAryakAraNabhAvAnupapatteH / savyetarago viSANavat / tanna saMbandhinau sahabhAvinau vidyete yenAnayorvartamAnaH 10 saMbandhaH syAt / adviSThe ca bhAve saMbandhatAnupapannaiva / tadAha ' kAryakAraNabhAvo'pi tayorasahabhAvataH / prasiddhathati kathaM dviSTho'dviSThe saMbandhatA katham / / ' kAraNe kArye ca krameNAsau saMbandho vartata ityapyasAMpratam / yataH 'krameNa bhAva ekatra vartamAno'nyanispRhaH / ___ tadabhAve'pi tadbhAvAtsaMvandho naikavRttimAn // ' abhyArtha:-krameNApi bhAvaH saMbandhAkhya ekatra kAraNe kArve vA vartamAno'nyanispRhaH kAryakAraNayoranyatarAnapekSo naikavRttimAn saMbandho yuktastadabhAve'pi kAryakAraNayorabhAve'pi tadbhAvAditi / ' yadyapekSitayorekamanyatrAsau pravartate / upakArI hyapekSaH syAtkathaM copakarotyasan / ' vyAkhyA----yadi punaH kAryakAraNayorekaM kArya kAraNaM vApekSAnyatra kArye kAraNe vAsau saMbandhaH krameNa vartata iti saspRhatvena dviSTha eve. pyate / tadA tenopekSyamANenopakAriNA bhavitavyam / yasmAdupakArI apekSyaH syAnnAnyaH / kathaM copakarotyasan / yadA kAraNakAle kAryA 20 "Aho Shrut Gyanam"
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 mU. 8 syAdvAdaratnAkarasahitaH khyo bhAvo'san / tatkAle vA kAraNAkhyastadA naivopakuryAdasAmarthyAt / kiM ca 'yadyakArthAbhisaMbandhAtkAryakAraNatA tayoH / prAptA dvitvAdisaMbandhAtsavyetaraviSANayoH // dviSTo hi kazcitsaMbandho nAto'nyattasya lakSaNam / ' 5 asya sArdhazlokasyArthaH / dviSTho hi kazcitpadArthaH saMbandhaH / nAto'nyattasya lakSaNam / tatazca yokenArthena saMbandhalakSaNena yoga eva kAryakAraNatvam / tadA dvitvasaMkhyAparatvAparatvAdyekArthasaMbandhAt savyetaraviSANayorapi kAryakAraNatA prAteti / kvacid dvitvAbhisaMbandhA. diti pAThaH / sa ca spaSTArthaH / kiM ca 'bhAvAbhAvopadhiryogaH kAryakAraNatA yadi / yogopAdhI na tAveva kAryakAraNatAtra kim / / bhedAcennanvayaM zabdo niyoktAraM samAzritaH / ' asyArtha:-sthite kAryakAraNarUpatve tadAkSiptaH saMbandhaH kAryakAraNabhAva iti / kasmiMzcitsati bhAvastabhAve cAbhAvaH kAryakAraNa- 15 bhAvo yastadviziSTaH saMbandhaH kAryakAraNabhAvo bhavati / tadetadyadIpyate tadA saMbandhasya vizeSaNatayA yAvabhimatau bhAvAbhAvau tAveva kAryakAraNabhAvo bhavatu / kiMtu kAryakAraNayorapareNa kAryakaraNaM bhAvena saMbandhena pratilabdhakAryakAraNarUpayohi kimapareNa saMbandhena / tAvateva vastuparyavasAnAt / tathAvidhena svarUpapratilambhena tu saMbandha AkSi- 20 pyata iti nyAyo nApyanubhava iti ! na yuktametat / nanu kAryakAraNayoH saMbandha iti bhedAdbhavitavyaM tathAbhUtayorapi saMbandheneti cet / tayuktam / yataH zabdo'yaM nAnubhavaH / so'pi ca saMketaprayoktRparatantro nArthAzraya iti naivamAdervastuvyavastheti tAveva kAryakAraNateti yuktam ! na tvaparaH saMbandhaH / tathA hi-- "Aho Shrut Gyanam"
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 su. 8 'pazyannekamadRSTasya darzane tadadarzane / apazyankAryamanveti vinApyAkhyAtRbhirjanaH // pazyanneka kAraNAbhimatamadRSTasyopalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdhasya kAryAkhyasya darzane sati / tasyaikamya kAraNAbhimatasyAdarzane ca 5 satyapazyankAryamanvetIdamato bhavatIti nirvikalpakapratyakSataH pratipadyate jano'ta idaM jAtamityAkhyAtRbhivinApi / tatazca--- 'darzanAdarzane muktvA kAryabuddharasaMbhavAt / kAryAdizrutirapyatra lAghavArtha nivezitA // ' darzanAdarzane muktvA viSayiNi viSayopacArAdbhAvAbhAvau muktvA 10 kAryabuddherasaMbhavAt / kAryAdizrutirapyatra bhAvAbhAvayormA lokaH pratipada. miyantIM zabdamAlAmabhidadhyAditi vyavahAralAghavArtha niveziteti / athApi syAdyadi darzanAdarzane eva kAryabuddhimtarhi bhAvAbhAvI kArya, na caitadasti / bhAvAbhAvAbhyAM kAryatvasAdhanAt / tasmAdanyadeva kArya tvamityanyA kAryatvabuddhiH / tadayuktam / yataH-- 5 tadbhAvabhAvAttatkAryagatiryApyanuvarNyate / saMketaviSayAkhyA sA sAsnAdeogatiryathA / ' tadbhAvabhAvAlliGgAttatkArthatAgatiryApyanuvarNyate'syedaM kAryamamgedaM kAraNaM ceti saMketaviSayAkhyAnametadupadarzyate / yathA gauraya sAnAdimattvAdityanena govyavahArasya viSayaH pradaryate / yataH 'bhAve bhAvini tadbhAvo bhAva eva ca bhAvitA / prasiddha hetuphalate pratyakSAnupalambhataH / / pratyakSAnupalambhato hi kAryakAraNate pratIyate na tu tadbhAvabhAvAt / tadbhAvabhAva eva tu te / tathA hi-bhAve'myAdau bhAvini dhUmasya bhAvaH pratyakSAvagataH / bhAva eva ca tamyAgnyAdebhAMvitA dhUmasya na tu pUrvameva 25 bhAva ityanupalambhato'vagatan / prAgagnisaMnidherupalAbdhalakSaNaprAptasya "Aho Shrut Gyanam"
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAre. 5 sU. 8 syAdvAdaratnAkarasahitaH dhUmasyAbhAvAvagamAt / ya eva cAsau bhAve tadbhAvo'bhAve cAbhAvastadeva kAryakAraNayoH kAryakAraNatvam / evaM ca - 'etAvanmAtratattvArthAH kAryakAraNagocarAH / / vikalpA darzayantyarthA mithyArthAn ghaTitAniva / / ' pratyakSAnupalambhamAtrAvagatabhAvAbhAvaparamArthAH kAryakAraNaviSayA 5 vikalpAH / tathAbhUtA api te'rthA na satyArthasvarUpAn darzayanti / kA punasteSAmasatyavasturUpatA / yadidaM ghaTitAnAmiva pratibhAnamasyedaM kAryamasya cedaM kAraNamiti / ghaTanA cAsatyatvam / tathA hi--- 'minne kA ghaTanA'bhinne kAryakAraNatApi kA / anyasya bhAve. vizliSTau zliSTau syAtAM kathaM ca tau // ' 10 _ kAryakAraNabhUto hyA bhinno'bhinno vA syAt / yadi bhinnastarhi bhinne kA ghaTanA mvasvabhAvavyavasthiteH / athAbhinnastadA'bhinne kAryakAraNatApi kA naiva myAt / syAdetat / na bhinnasyAbhinnasya vA saMbandhaH / kiM tarhi saMbandhAkhyenakena saMbandhAditi / atrApi bhAve sattAyAmanyasya saMbandhasya vizliSTau kAryakAraNatAbhimatau liSTau bhyAtAM 15 kathaM ca tAviti / 'saMyogisamavAyAdi sarvametena cintitam / / anyo'nyAnupakArAtma na saMbandhI ca tAdRzaH // ' yatazca kAryakAraNabhAvo na saMbandho dviSThatvAbhAvena saMbandhavilakSaNa- 20 tvAt / ataH saMyogisamavAyyAdi kAraNamapAkRtaM kIdRzamanyonyAnupakArAtma parasparamupakArazUnyasvabhAvam / kAryakAraNAvasthatve parasparamupakAramya pAratantryeNa saMzleSaNApekSayA caabhaavaadeksnidhaavprsyaasiddheH| yazcaivaM bhAvAdupakArarahitaH sa saMbandhI na bhavatIti / athAsti kazcit samavAyI yo'vayavirUpakAryaM janayati / ato nAnupakArAdasaMbandhiteti / 25 tanna / yataH-- "Aho Shrut Gyanam"
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 818 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 su. 8 'janane'pi hi kAryasya kenacitsamavAyinA / samavAyI tadA nAsau na tato'tiprasaMgataH // ' janane'pi kAryasya kenacitsamavAyinAbhyupagamyamAne samavAyI nAsau tadA jananakAle kAryasyAnippatteH / na ca tato jananAt samavAyitvaM 5 sidhyati / kummakArAderapi ghaTasamavAyitvaprasaMgAt / * tayoranupakAre'pi samavAye paratra vA / saMbandho yadi vizvaM syAtsamavAyi parasparam / / ' . saMbandhinoranupakAre'pi samavAye saMyoge vA saMbandho yadIpyate tadA vizvamapi samavAthi / upalakSaNaM caitaditi / saMyogi ca myAsaMyogena 10 samavAyena vA vizvaM saMbandhi syAdityuktaM bhavati / 'saMyogajanane'pISTau tataH saMyoginau na tau| karmAderapi saMyogitA syAjananAttataH / / ' yadi saMyogajananAsaMyogitA tayostadA saMyogajanane'pISTAvabhilaSitau / tataH saMyogajananAnna tau sNyoginau| karmaNo'pi saMyogitA15 patteH / saMyogo dhanyatarakarmaja ubhayakarmajaH saMyogajazceSyate / Adi. grahaNAsaMyogajasyApi saMyogitA syAt / na saM .... .... .... .... .... .... kayohiM janyajanakabhAvAnnAnyA sthitiriti / astu vA kAryakAraNabhAvalakSaNaH saMbandhaH, tathApyasya pratipannasyApratipannasya vA sattvaM sidhyet / na tAvadapratipannasya / atiprasaMgAt / pratipannasya 20 cet / kuto'sya pratipattiH / pratyakSeNa cet / kAraNasvarUpagrAhiNA kAraNakAryobhayasvarUpaprAhiNA vA / na tAvadanisvarUpagrAhiNA / taddhi tatsadbhAvameva pratipadyate / na dhUmasvarUpam / tadapratipattau ca tadapekSayAgnerna kAraNatvAvagamo na hi pratiyogisvarUpapratipattau taM prati kasyacit kAraNatvamanyadvA dharmAntaramavagamyate / nApi hi vahidhU25 mayoH svarUpameva pratibhAsate / na tu vaDhedhUmaM prati kAraNatvaM, na khalu "Aho Shrut Gyanam"
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5. 8 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH 1 svasvarUpaniSThapadArthasyaikajJAnapratibhAsamAtreNa kAryakAraNabhAvapratibhAsaH / stambhakumbhAderapi tatprasaMgAt / nApyekapratimA sAnantaramaparapratibhAsayogAdeva / stambhapratimAsAnantaraM hi kumbho'pi pratibhAsata iti tayo - rapi kAryakAraNabhAvaH syAt / na ca kramabhAvipadArthadvayapratibhAsasaMbandhe'pyekaM jJAnamiti vaktuM zakyam / sarvatra pratibhAsabhedasya bhedanitra - 5 ndhanatvAt / athAgnimati dhUmasya pratyavabhAsanAvadbhAvaH savikalpakapratyakSaprasiddha ityapyasamIcInam / gandhasyApi locanajJAnaviSayatvaprasaMgAt / gandhasmaraNasahakArilocanavyApArAnantaraM surabhi candanamiti pratyayapratIteH / tanna pratyakSeNAsau pratIyate / nApi pratyakSAnupalambhAbhyAM pratyakSasyevAnupalambhasthApi pratiSedhya viviktavastumAtraviSayatvenAtrA - 10 sAmarthyAt / athAmi sadbhAva evaM dhUmasya bhAvastadabhAve cAbhAvaH / sa caitAbhyAM pratIyata ityucyate / tarhi vaktRtvasyAsarvajJatvAdinA vyAptiH svAt, taddhi rAgAdimattvAsarvajJatvasadbhAve svAtmanyeva dRSTaM tathA ca sarvajJavItarAgAya datto jalAJjali: / athAnyabhAve dhUmasya bhAve taddhetukatAvirahAtsakRdapyahetoranestasya bhAvo na syAt / dRzyate ca mahAnasAdA- 15 vagnitastasya bhAvastato nAnagdhUmasadbhAva iti pratibandhasiddhirityabhidhIyate / tadapyabhidhAnamAtram / yathaiva hIndhanAderekadA samudbhUto'pyamiranyadA'raNinirmathanAnmaNyAdeva bhavannupalabhyate / dhUmo vAgnito jAyamAno'pi gopAlaghuTikAdau pAvakodbhUtadhUmAdapyupajAyate / tathAnyabhAve'pi kadAciddhamo bhaviSyatIti kutaH pratibandhasiddhiH / atha 20 yAdRzo'gnirindhanAdisAmagrIto jAyamAno dRSTo na tAdRzo'raNito mayyAdervA dhUmo'pi yAdRzo'gnito na tAdRzo gopAlaghuTikAdau vahniprabhavadhUmAdanyAdRzAttAdRzabhAve'tiprasaMgAditi nAgnijanyadhUmasya tatsadR - All 1 gopAlAdayo'jA yasmin pAle dArunArikelAdinirmite tamAkhupatrabhanau nidhAya prajvAlya ca taddhamaM pibanti tadadhobhAge yadvartulAkRti jalasaMcayapAtraM tat ghuTikAdenAbhidhIyate / taddezI bhASAyAM hukkA, guDaguDI, ityabhidhIyate / "Aho Shrut Gyanam" 819
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 zasya cAnanebhIvo bhAve vA tAdRzadhUmajanakasyAgnisvabhAvataiveti na vyabhicAraH / taduktam---- 'agnisvabhAvaH zakrasya mUrdhA yadyagnireva sH| athAnagnisvabhAvo'sau dhUmastatra kathaM bhavet // ' 5 ityAdi / tadetadvakta ve'pi samAnam / taddhi sarvajJe vItarAge vA yadi syAdasarvajJAdrAgAdimato vA kadAcidapi na syAdahetoH sakRdapyasaMbhavAt / bhavati ca tattataH / ato na sarvajJe tamya tatsadRzasya vA saMbhava iti pratibandhasiddhiH / kiMca kAryakAraNabhAvaH sakaladezakAlAvasthitAkhilAgnidhUmavyaktikoDIkaraNenAvagato'numAnanimittaM nAnyathA / na ca nirvikalpakasya savikalpakasya vA pratyakSasyeyati vastuni vyApAraH pratyakSAnupalambhayorvA / etena tRtIyo'pi pshcshcintitH| evaM ca na saMbandhasya svarUpamapyasti / tathA ca paramANavaH paramparamiha saMzleSaM zrayanti na kathaMcit / tasmAttatpracayAtmA sthUlAkAro'stu kathamarthe // 608 // sthUlAkAranirAkRtiviSayaM tAthAgatairidaM gaditam / zuNitamiva dAru vidalati jainoditayuktibhAreNa / / 609 / / tathA hi- yattAvat 'paramANUnAmanyo'nyaM saMbandhAbhAvataH' ityAdi tadasaMbaddham / saMbandhasyArthAnAmabAdhitAdhyakSe pratibhAsanAt / paTo hi tantusaMbaddha evaavbhaaste| rUpAdayazca pttaadisNbddhaaH| saMbandhAbhAve ca teSAM vizliSTatApratibhAsaH syAttamantareNAnyasya saMzliSTatA / pratibhAsahetorabhAvAt / saMbandhAnabhyupagame'rthakriyAvirodhazca paramAzUnAmanyonyamasaMbandhato jaladhAraNAdyarthakriyAyA abaTanAt / rajjuvaMzadaNDAdInAmekadezAkarSaNe tadanyAkarSaNaM cAsaMbandhavAdino durlabhaM syAt / asti caitatsarvamata etadanyathAnupapattezca saMbandhaprasiddhiH / yadapi ' adhamarthAnAM pAratantryalakSaNo vA syAt, tAdAtmyAparaparyAyarUpazleSalakSaNo vA' iti vikalpya pAratantryAbhAvAsaMbandhanirAkaraNaM kRtam / tadapyayuktam / yataH pAratantrya 20 "Aho Shrut Gyanam"
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH syAbhAvAdbhAvAnAM sabaMndhAbhAvamabhidadhAnAstena saMbandhavyAptaM kacitpratipadyante na vA / pratipadyante cetkathaM sarvatra sarvadA saMbandhAbhAvamabhidadhyu. virodhAt / no cetkthmvyaapkbhaavaadvyaapyaabhaavsiddhiH| paropagamAttasya tena vyAptisiddheradoSa iti cet / na / tathA svapratipatterabhAvAnuSaMgAt / paropagamAddhi paraH pratipAdayituM zakyaH sarvathA saMbandhAbhAvaM nAtmA / 5 zakya eva pratyakSata iti cet / na / tasya nirvikalpakatvena na kazciskenacitkathaMcitkadAcitsaMbaddha itIyato vyApArAnkartumasamarthatvAt / anyathA sarvArthaveditvApatteH / sarvArthAnAM sAkSAtkaraNamantareNa saMbandhAbhAvasya tena pratipattamazakteH / keSAMcidarthAnAM svAtantryamasaMbandhena vyAptam / sarvopasaMhAreNa pratipadya tato'nyeSAmasaMbandhapratipattirAnu- 10 mAnikI syAditi cet, tarhi svAtantryamarthAnAM na tAvadasiddhAnAm / siddhAnAM tu svAtantryAtsaMbandhAbhAve tattvataH kiM tu dezAdiniyamenodbhavo dRzyate / tasya pAratantryeNa vyAptatvAt ! na hi svatantro'rthaH sarvanirapekSitayA niyatadezakAladravyabhAvajanmAsti / na cAjanmA sarvathArthakriyAsamarthaH / svayaM tasyApAkaraNAt / pratyAsattivizeSA- 15 dezAdibhirniyatotpattirarthasya syAditi cet / tarhi sa eva pratyAsatti - vizeSaH saMbandhaH pAramArthikaH siddhaH / taduktam---- ' dravyataH kSetrataH kAlabhAvAbhyAM kasyacitsataH / pratyAsannatvataH siddhaH saMbandhaH kenacitskuTaH / / ' kasyaciddhi paryAyamya sataH kenacitparyAyeNa sahaikadravye samavAyA- 20 vyapratyAsattiryathA smaraNamyAnubhavena sahAtmanyekatra samavAyastamantareNa tatraiva yathAnubhavaM smaraNAnupapatteH somamitrAnubhavAdviSNumitrasmaraNAnupapattiyan / saMtAna prAttadupapattiriti cet / na / saMtAnatyAvastutve tanniyamahetutvAghaTanAt / vastuce vA nAmamAtraM bhigreta / saMtAno dravyamiti na vAcavizeSaH / yatsaMtAne vAsanAprabodhAta saMtAne smaraNamiti 25 niyamopagamo'pi na zreyAn / proktadoSAnatikamAt / saMtAnasyAtma "Aho Shrut Gyanam"
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokA laGkAraH [ pari. 5.8 dravyopapattau yadAtmadravyapariNAmo vAsanA prabodhastadAtmadravyavivartaH smaraNamiti paramatasiddheH kathaM parasparaM bhinnasvabhAvakAlayoranubhavasmaraNayorekamAtmadravyaM vyApakamiti ca na nodyam / sakRnnAnAkAravyApinA jJAnenaikena prativihitatvAt / samasamayavartino rUparasayorekagu5 jivyAptayoranumAnAnumeyavyavahArayogyayorekadravyapratyAsatiraneneoktA 822 tadabhAve tayostadvyavahArayogyatAnupapateH / ekasAmapradhInatvA tadupa pattiriti cet | keyamekA sAmagrI nAma / ekaM kAraNamiti cet / tatsahakAri, upAdAnaM vA / sahakAri cet / kulAla kalazayordaNDAdirekA sAmagrI syAtsamAnakSaNayostayorutpattau tasya sahakAritvAt / 10 tathA tayoranumAnAnumeyavyavahArayogyatA na vyabhicAriNI svAt / tadeka sAmagryadhInatvAt / ekasamudAyavartisahakArikAraNamekA sAmagrI na bhinnasamudAyavarti, yato'yamatiprasaMga iti cet, kaH punarayamekasamudAyaH / sAdhAraNArthakriyA niyatA pravibhAgarahitA rUpAdaya iti cet / kathaM pravibhAgarahitatvamekatvapariNAmabhAve teSAmupapadyate'tiprasaM15 gAt / sAMvRtaikapariNAmo'stviti cet / na / tasya pravibhAgabhAvahetutvAyogAt / pravibhAgAbhAvo'pi teSAM sAMvRta iti cet / tarhi tattvataH pravibhaktA eva rUpAdayaH samudAya ityApannam / na caivaM keSAMcitsamudAyetaravyavasthA / sAdhAraNArthakriyAniyatatvetarAbhyAM sopapanneti cAyutam / sUryAmbujayorapi samudAyatvaprasaMgAt / tayorambujaprabodhAkhya20 sAdhAraNArthakriyAniyatatvAt / tato vAstavameva pravibhAgarahitatvaM sanudAyavizeSasteSAmekatvAdhyavasAyaheturaGgIkartavyaH / sa caikatvapariNAma tAttvikamantareNa na ghaTata iti so'pi pratipattavya eva / sacaikaM dravyamiti siddham ' svaguNaparyAyANAM samudAyaH skandhaH' iti vacanAt / tathA ca sati rasarUpayore kAgryAtmakayorekadravyapratyAsattireva liGga25 liGgivyavahArahetuH kAryakAraNabhAvasyApi niyatasya tadabhAve'nupapateH saMtAnAntaravat / na hi kvacideva dravye vartamAnAH pUrve rasAdiparyAyAH "Aho Shrut Gyanam" -
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 823 pari. 5 sa. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 823 pararasAdiparyAyANAmupAdAnaM na punaranyaneti niyamasteSAmekadravyatAdAtmyavirahe kathaMcidupapannaH / ekamupAdAnam, ekA sAmagrIti dvitIyaH pakSaH saugatAnAmasaMbhAvya eva / nAnAkAryamyaikopAdAnatvavirodhAt / yadi punareka dravyamanekakAryopAdAnaM bhavettadA saivaikadravyaparyAyapratyAsattirAyAtA rasarUpayoH / kSetrapratyAsattiryathA balAkAsalilayorekasyAM bhUmau sthityoH| 5 saMyuktasaMyogo hi tato nAnyaH pratiSThAmiyati / janyajanakabhAva eva tayoH parasparaM pratyAsattiriti cet / na / anyasaraH samudbhUtayoH paratra sarasi balAkAyA nivAsasaMbhavAt / naikA balAkA pUrva saraH pravihAya saro'ntaramavitiSThantI kAcidamti / pratikSaNaM tadbhedAditi cet / na / balAkAdravyasya tasyaiva pratItarbAdhakAbhAvAttadabhrAntatvAnupapatteH / kSiteH 10 pratipradezaM bhedAdekatra pradeze balAkAsalilayoranavasthAnAnnaikatatkSetrapratyAsattiriti cet / na / kSityavayavinastadAdhArasyaikamya sAdhanAt / na caikamyAvayavino nAnAvayavavyApinaH sakRdasaMbhavaH / pratItisiddhakhAdveyAkArakhyApyekajJAnavat / kAlapratyAsattiryathA--- sahacarayoH samyagdarzanasamyagjJAnasAmAnyayoH zarIre jIvasparzIvazeSayorvA / pUrvottaracara- 15 yorbharaNikRttikoH kRtikArohiNyorvA tayoH pratyAsatyantarasyAvyavasthAnAt / bhAvapratyAsattiyathA- gogavayayoH kevalisiddhayorvA / tayorekataramya hi yo bhAvasaMsthAnAdiranantajJAnAdirvA tAdRktadanyatarasyApi supratIta iti na pratyAsattyantaram / kayozcidanekapratyAsattisaMbhave vA na kiMcidaniSTam / pratiniyatoddhRteH sarvapadArthAnAM dravyAdi- 20 pratyAsatticatuSTayavyatirekeNAnupapadyamAnatvena prasiddheH saiva caturvidhA pratyAsattiH sphuTaH saMbandho bAdhakAbhAvAditi saMbandhAbhAve vyavatiSThate / yaccoktam 'niSpannayoraniSpannayoA pAratantryalakSaNasaMbandhaH syAt ' ityAdi / tadapi na tathyam / kathAMcennippannayostadGgIkArAt / paTo hi tantudravyarUpatayA nippanna evAnvayino dravyasya 25 paTapariNAmotpatteH prAgapi sattvAt / svarUpeNa tvanippanno'sau / tantu "Aho Shrut Gyanam"
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 su. 8 6 dravyamapi svarUpeNa niSpannaM paTapariNAmarUpatayA tvanippannaM .... ( tathAjhulyAdidravyaM svarUpeNa niSpannaM ) saMyogipariNAmAtmakatvena tvaniSpannamiti / yadapi na rUpazleSalakSaNo'sau ' ityAdi pratyapAdi tadetadekAntavadanaH preryam / na punaranekAntavAdinAm / *5 te hi kathaMcidekatvApatti saMbandhino rUpazleSaM saMbandhamAcakSate / na ca sA dvitvavirodhinI / kathaMcitsvabhAvanairantarye vA te saMbandhamabhidadhate / tadapi nAntarAlAbhAvarUpamavAstavam / chidramadhyaviraheNvanyatamasyAntarAlasyAbhAvo hi svabhAvAntarAtnako vastubhUta eva yadA rUpazleSaH kayozcidAsthIyate nirbAdhastathA pratyayaviSayastadA kathaM kalpanAropitaH 10 syAt / kenacidaMzena tAdAtmyamatAdAtmyaM ca saMbandhinorviruddhamityapi na mantavyam / tathAnubhavAcitrAkArasaMvedanavat / etena prAptirUpaM nairantarye rUpazleSa ityapi svIkRtam / kathaMcittAdAtmyAnatikramAdyathaiva hi kAryakAraNakSaNAbhyAM tanmadhyakSaNasyaikadezena saMbandhe sAMzatvamanavasthA vA / tadekadezasyApyekadezAntareNa saMbandhAt / kArtsnyena 15 saMbandhe punarekakSaNamAtra saMtAnaprasaMga: / kAryakAraNabhAvAbhAvazca sarvathaikasmiMstadvirodhAdityekadeza kAryapakSAnupekSya saMbandha eveti kathyate / tathA paramANUnAmapi yugapatparaspara mekatvapariNAmahetuH saMbandho naikadezena sarvAtmanA vA yena sAMzatvAnavasthAprasaMga ekaparamANumAtrapiNDaprasaMgazca syAt / kiM tarhi saMbandha eveti kathyate / saktatoyAdivat / paramANUnAM sAMzatvamityatra cAMzazabdaH svabhAvArtho'vayavArtho vA syAt / 20 yadi svabhAvArtho na kazcidoSaH / paramANUnAM vibhinnadigbhAgavyavasthitAne kANubhiH saMbandhAnyayAnupapattyA tAvadvA svabhAvabhedopapatteH / avayavArthastvatrAMzazabdo na yuktimAn | aNUnAmabhedyatvenAvayavAsaMbhavAt / na caivaM teSAmavibhAgitvaM virudhyate / yato'vibhAgitvaM bhedayitumazakyatvaM na punarekasvabhAvatvamiti / yaccoktam ' na sa tAttvikaH saMbandho'sti prakRtibhinnAnAM vyavasthite:' ityAdi / tadapi nAvadAtam / svasvabhAvavya25 basthitireva teSAM saMbandhasiddheH / svasvabhAvo hi bhAvAnAM pratIyamAnaH 1 ayaM pATho'tra truTitamiva bhAti / " Aho Shrut Gyanam" 84
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari 5 su. 8 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH " kathaMcitpratyAsattirviprakarSazca / sarvathA taMdapratItestena vyavasthitiH kathaM saMbandhAbhavikAntaM sAdhayet saMbandhasadbhAvaikAntavat / na cApekSikatvAtsaMbandhasvabhAvo mithyApratibhAsa: sUkSmatvAdivadasaMbandhasvabhAvasyApi tathAnuSaGgAt / na cAsaMbandhasvabhAvo'nApekSikaH kaMcidarthamapekSya kasyacittavyavasthiteranyathAnupapateH sthUlatvAdivat / pratyakSabuddhau pratibhAsa - 5 mAno'nApekSika evAyaM tatpRSThabhAvinA tu vikalpenAdhyavasIyamAne / yathApekSikastathA vAstavo na bhavatIti cet / saMbandhasvabhAve samAnametat / na hi sa pratyakSe na pratibhAsate / yato'nApekSiko na syAt / etena ' parApekSaiva saMbandhastasya dviSThatvAt ' ityAdyapi pratyAkhyAtam / asaMbandhe'pi samAnatvAt / kiM caivaMvAdI sarvathA sadasattvAdya - 10 bhAvasya parApekSAyA viroghamapratipadyamAnaH kathaM tAM pratiSedhet / pratipadyamAnastu sutarAM pratiSedrumasamarthastasyAH kacitsiddheranyathA virodhAyogAt / kathaM vA nirAkurvannapi parApekSA sarvatrAsaMbandhasyAnApekSikatvaM pratyAcakSIta na cedunnataH / svalakSaNameva saMbandho'nApekSikaH syAnna tato'nyaH sa ceSTo nAmamAtre vivAdAt vastunyavivAdAditi cet / 15 kaH punaH saMbandhamasvalakSaNamAha / tasyApi svena rUpeNa lakSyamANasya svalakSaNatvAt / yadapi ' saMbandha: saMbandhibhyAM bhinnaH syAdabhinno vA ' ityAdi nyagAdi tadapi syAdvAdimatAnabhijJabhASitam / syAdvAdimataM hi bhedAbhedaikAntaparAGmukhamiti na taddoSAspadam / evaM ca 'vAstava saMbandhAbhAve'pi tAmeva kalpanAm ' ityAdi, anupapannam / 20 kriyAkArakAdInAM saMbandhinAM tatsaMbandhasya ca vasturUpasya pratItyarthaM tadabhidhAyakAnAM prayogaprasiddheH / anyApohasya ca prAgevApAstasvarUpatvAcchabdArthatvamupapannameva / yacvoktam ' kAryakAraNabhAvastarhi saMbandho bhaviSyati' ityAdikam / ' bhinne kA ghaTanA'bhinne kAryakAra NatApi kA iti kArikAvyAkhyAnaM yAvattadakAryakAraNa- 25. bhAve'pi sarvaM samAnam / so'pi hi dviSTaH kathamasahabhAvinoH kArya . ? "Aho Shrut Gyanam". 825
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 5.8 kAraNatvAbhyAM pratiSedhyayorbhAvayorvartata / na cAdviSTho'sau saMbandhAbhAvatvavirodhAt / pUrvatra bhAve vartitatvAtparatra krameNa vartamAno'pi yadi so'nyanispRha evaikatra tiSThankathamasaMbandhaH / parasya hyanutpannasyAbhAve'pi pUrvapravartamAnaH / pUrvasya ca naSTatvenAbhAve'pi paratra vartamAno'sAvekavRttireva syAt / pUrvatra vartamAnaH paramapekSate paratra ca tiSThanpUrvamato'saMbandho dviSTha evAnyanispRhatvAbhAvAditi cet / kathamanupakArakaM tayoranyataramapekSataiti prasaMgAt / svopakAramapekSata iti cet / na / asatastadupakAratvAyogAt / yadi punarekenAbhisaMbandhAtpUrvaparayorarthayoH kAryakAraNabhAvastadA savyetaraviSANayorasau saMbhavati / 10 ekena dvitvAdinAbhisaMbandhAt / tathA ca siddhasAdhyatA / dviSTho hi kazcidasaMbandho nAto'nyalakSaNo yenAbhimatasiddhiH / yadi punaH pUrvasyAbhAva eva yo bhAvo'bhAve vA'bhAvastadupAdhirayogo'kAryakAraNabhAvastadA tAveva bhAvAbhAvAvayogopAdhI kiM nAkAryakAraNabhAvaH syAt / tayoMmeMdAditi cet / na / zabdasya niyoktRsamAzritatvena bhede'pyabheda15 vAcinaH prayogAbhyupagamAt / svayaM hi loko'yame kamadRSTasya darzane'pyapazyaMstadadarzane'pi ca pazyan vinApyAkhyAtRbhirakAryamavabudhyate / evaM cAdarzanadarzane muktvA na kvacidakAryabuddhirasti / na ca tayorekArthAdizrutirvirudhyate / lAghavArthatvAttannivezasya / yA punaratadbhavAbhAvAdatatkArthagatirUpavarNyate sA saMketaviSayAkhyA, yathA'sA20 nAderagogatirnetAvatA tattvato'kAryakAraNabhAvo nAma / bhAve sabhAvini bhAvo bhAvini cAbhAvitAtrA hetuphalate prasiddhe pratyakSAnupalambhAbhyAmeva / tadetAvanmAtratattvArthA evAkAryakAraNagocarA vikalpA darzayantyarthAn / mithyArthAnsvayamaghaTitAniya ghaTitAnapIti samAyAtam / bhinne hi bhAve kA nAmAghaTanA tasthA'nyA'vabhAsate / yenAsau tAttvikI 25 syAt / abhine sutarAM na ghaTanA / na ca bhinnAvarthau kenacidakAryakAraNabhAvena yogAdakAryakAraNabhUtau syAtAM saMbandhasiddhiprasaMgAt 826 5 "Aho Shrut Gyanam".
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] syAhAdaratnAkarasahitaH 827 tadevaM na tAttviko'rthA nAmakAryakAraNabhAvo vyavatiSThate / kAryakAraNabhAvavat / svasvabhAvavyavasthitArthAnvihAya nAnyaH kazcidakAryakAraNabhAvo'sti / tathA vyavahAramnu kalpanAmAtranimitta eva kAryakAraNanyavahAravaditi cet / tarhi vAstava evaM kAryakAraNabhAvo'kAryakAraNabhAvavat / kevalaM tayavahAro vikalpazabdalakSaNo vikalpanirmita iti 5 kimaniSTam / vasturUpayorapi kAryakAraNabhAva itarathA'bhAvo vastudhiti tu na yuktam / vyAghAtAt / kacinnIle taratvAbhAvavat / tato yadi kutazcitpramANAdakAryakAraNabhAvaH paramArthataH keSAMcidarthAnAM sidhyet, tata eva kAryakAraNabhAvo'pi / pratIteravizeSAt / yathaiva hi gavAzcAdInAmakAryakAraNabhAvaH parasparamatadbhAvamAvitvapratItavya vatiSThate tathA- 10 nidhUmAdInAM kAryakAraNabhAvo'pi / tadbhAvabhAvitvapra tIterbAdhakAbhAvAt / nanvakasmAdagniM dhUma vA kevalaM pazyataH kAraNatvaM kAryatvaM vA kiM na pratibhAtIti cet / kiM punarakAraNatvamakAryatvaM vA pratibhAti / sAtizayasaMvidAM pratibhAtyeveti cet / kAraNatvaM kAryatvaM vA tatra teSAM na pratibhAtIti kozapAnaM vidheyam / asmadAdInAM tu tadapratibhAsanaM 15 tathA nizcayAnutpatteH kSaNakSayAdivat / tacobhayatra samAnam / yathaiva hi tadbhAvamAvitvAnazyavasAthinAM na kacitkAryakAraNatvanizcayo'sti tathA svayamatadbhAvabhAvitvAnadhyavasAyinAmakAryakAraNatvanizcayo'pi / pratiniyatasAmagrIsApekSatvAdvastudharminizcayamya ! na hi sarvatra samAnasAmagrIprabhavo nirNayastathAntaraGgabahiraGgasAmagrIvacitryadarzanAt / dhUmA- 2, dijJAnajananasAmagrImAtrAttatkAryatvAdinizcayAnutpatterna kAryatvAdi dhUmAdeH svarUpamiti cet / tarhi kSaNikatvAdirapi tatsvarUpaM mAbhUtata eva / kSaNikalyAbhAve vastutvameva na syAditi cet / kAryakAraNatvAbhAve'pi kuto vastutvaM kharazRGgavat ! sarvathApyakAryakAraNamya vastutvAnupapatteH kUTasthavat / vizeSAsaMbhavAt / nanu ca sadapi kAryatvaM 25 kAraNatvaM vA vastusvarUpaM na saMbandho dviSThatvAbhAvAt / kAryatvaM kAraNe "Aho Shrut Gyanam"
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 828 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH { pari. 5 sU. 8 hi na vartate kAraNatvaM ca kArye yena dviSThaM bhavet / kAryakAraNabhAvamtayoreko vartamAnaH saMbandha iti cet / na / tasya kAraNAbhyAM bhinnasyApratIteH / sato'pi pratyekaparisamAptyA tatra vRttau tasyAnaikatvApatteH / ekadezena vRttau sAvayavatvAnuSakteH / sAvayavepyapi vRttau prakRtaparyanu5 yogamya tadavasthatvAvatArAt / kAryakAraNAntarAle tasyopalambhaprasaMgAcca / tAbhyAM tasyAbhede'pi kathamekatvaM bhinnAbhyAmabhinnamyAbhinnatvavirodhAt / sva .... .... .... .... .... .... dekaparamANumAtraM jagatsyAt / sakalajagatsvarUpo vA paramANuriti bhedAbhedaikAntavAdinorupAlambhaH / syAdvAdinastathAnabhyupagamAt / kAryakAraNabhAvasya hi saMbandhabhyAbA10 dhitapratyayArUDhasya svasaMbandhinovRttiH kathaMcittAdAtmyamevAnekAntavAdi no'pIti kathaM saMbandhasyaikatvaM na virudhyata iti cet / nAnAkAratAdAtmye jJAnasyaikatvaM kuto na virudhyate / tadazakyavivecanatvAditi cet / tata evAnyatrApi kAryakAraNayo'hiM dravyarUpatayaikatvAtkAryakAraNabhAva syaikatvamucyate / na ca tasya zakyavivecanatvaM mRdravya .... .... .... 15 .... .... .... ranetumazakteH / kramabhuvoH paryAyayorekadravyapratyAsatteru pAdAnopAdeyatvamya vacanAt / na caivaMvidhaH kAryakAraNabhAvaH siddhAntaviruddhaH / sahakArikAraNena kAryasya kathaM tatsyAdakadravyapratyAsatterabhAvAditi cet / kaalprtyaasttivishessaatttsiddhiH| yadanantaraM hi yadavazyaM bhavati tattasya sahakArikAraNamitaratkAryamiti saMnihita20 dezasyeva dUradezasyApi cakSuSo rUpajJAnotpattI sahakAritvadarza nAt / saMdaMzakAdezcAsuvarNasvabhAvasya sauvarNakaTakotpattau / yadi punaryAvatkSetraM yadyasyotpattau sahakAri dRSTa yathAbhAvaM ca tattAvatkSetraM tathAbhAvameva ca sarvatreti niyatA vyAptiH syAttadA noktagatiH syAt / na caivamiti / etena * saMyogi samavAyyAdi sarvametena cintitam / ityAdyapi pratihatam / kAryakAraNabhAvasiddhau saMyogisamavAyyAdikAraNasyApi siddheH / yaccoktam -- astu vA kAryakAraNa "Aho Shrut Gyanam"
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU.8] syAdvAdaratnAkarasahitaH bhAvalakSaNaH saMbandhastathApyasya pratipannasyApratipannasya vA sattvaM sidhyet / na tAvadapratipannasya / atiprasaMgAt / pratipannasya cet 'kuto'sya pratipatiH' ityAdi, tattvakAryakAraNabhAvapratItiH pratyakSAnupalambhasahAyenAtmanA niyate vyaktivizeSe tarkasahAyena cAniyate prasiddhA / ekameva ca pratyakSa pratyakSAnupalambhazabdAbhidheyam / taddhi kAryakAraNabhAvA- 5 bhimatArthaviSayaM pratyakSamucyate / tadviviktAnyavastuviSaya vastu anupalambhazabdAbhidheyam / tathA hi- etAvadbhiH prakAraidhUmo'gnijanyo na syAt / yadyagnisaMnidhAnAtprAgapi tatra deze syAt, tadanyato vA gacchet, tadanyahetuko vA bhavet / etacca sarvamanupalambhapuraHsareNa pratyakSeNa pratyAkhyAtam / etena ' prAganupalabdhasya rAsabhasya kumbhakArasaMnidhAnAna- 10 ntaramupalabhyamAnasya tatkAryatA syAt ' iti prativyUDham / yadi hi tasya tatra prAgasattvamanyadezAdanAgamanamanyAhetukatvaM ca nizcetuM zakyeta syAdeva kumbhakArakAryatA, tattu nizcetumazakyam / na ca bhinnArthagrAhi pratyakSadvayaM dvitIyAgrahaNe tadapekSaM kAraNatvaM kAryatvaM vA grahItumasamarthamityabhidhAtavyam / kSayopazamavizeSavatAM dhUmamAtropalambhe'pyabhyAsavazA- 15 dvahijanyatvAvagamapratIteH / anyathA bAppAdivailakSaNyenAsyAnavadhAra. NAt, tato'myanumAnAbhAve sakalavyavahArocchedaprasaMgaH / tataH kathaMcitkAraNAbhimatapadArthagrahaNapariNAmAparityAgavatAtmanA kAryasvarUpapratItirabhyupagantavyA / nIlAdyAkAravyApyekajJAnena tatsvarUpapratItivat / na ca kAryasyAnutpannasyaiva kAryatvaM dharmo'sattvAt / nApyu- 20 tpannasyAtyantabhinna kAryatvaM dharmaH / tadanyataddharmavat / tata eva kAraNasyApi kAraNatvaM dharmo naikAntato bhinnam / tacca tasmAdabhinnatvAtadrAhipratyakSeNaiva pratIyate tadyaktisvarUpavat / dRzyate hi pipAsA. dyAkrAntacetasAmitarArthavyavacchedenAbAlaM tadapanodasamarthe jalAdau tatpra. tyakSAtpravRttiH / nanu kAryApratipattau kathaM kAraNamya kAraNatApratipatti. 25 stadapekSatvAttasyA iti cet / kathamevaM pUrvAparakSaNapratipattau madhyakSaNasya 53 "Aho Shrut Gyanam"
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 tAbhyAM vyAvRttipratipattirapekSAkRtatvAvizeSAttataH pazyannayaM kSaNikameva pazyatIti vaco virudhyate / nanu madhyakSaNasvabhAvatvAtpUrvAparakSaNa vyAvRttyodhyakSaNagrAhijJAnenaiva pratipattiriti cet / tarhi kAraNatvadharmasyApi kAraNasvabhAvatvAttadrAhiNaiva jJAnena pratipattiriSyatAM vizeSAbhAvAt / 5 vaktRtvasya cAsarvajJatvAdinA vyAtyasaMbhavaH sarvajJasiddhipraghaTTake prakaTita iti neha prakAzyate / na cendhanAdiprabhavapAvakasya maNyAdiprabhavapAvakAdabhedo yena niyataH kAryakAraNabhAvo na syAt / anyAdRzAkAro .hIndhanaprabhavaH pAvako'nyAdRzAkArathya maNyAdiprabhavaH, tadvicAre ca nipuNena pratipatrA bhavitavyam / yatnataH parIkSitaM hi kAryaM kAraNaM 10 nAtivartate / kathamanyathA vItarAgetaravyavasthA / tacceSTayo: sAMkaryopalambhAt / kathaM caivaMvAdino mRtetaravyavasthA syAt / vyApAravyAhArAdikAryavizeSasya hi kacicaitanyakAryatayopalamme sati / asyatra jIvaccharIre caitanyaM vyApArAdikAryavizeSopalambhAt / mRtazarIre tu nAsti tadanupalambhAditi kAryavizeSasyopalambhAnupalambhAbhyAM kAraNavizeSasya bhAvAbhAvaprasiddhestadyavasthA yujyeta / tanna pramANataH pratIyamAnaH saMbandhaH svAbhipretatvayanninhavanIyo yena paramANUnAM saMbandhAbhAvata: sthalAdipratIte zrantatvAttadAtmakatvaM vastuno na syAt / tasmAditi vyavasthitam / vivAdaviSayApanaM vastu, sUkSmasthUlAkArAtmakaM vastutvAnyathAnupapatteH / na khalvekAntataH sUkSmaM sthUlaM vA tadvastutAmAstinute / tathAvidhasya nirvAghapratibhAsanAvalambanatvenAmbarAmburuhasye vAstutvAdyathApya sarvathA sUkSmAkAraM sthUlAkAraM vA paraparikalpitaM vastu na 15 **** 830 20 **** 9236 .... dvA / AdyapakSe tasyedaM svabhAvadvayamiti saMbandhAnupapattiH / sarvathA bhinnasya ca svabhAvadvayasya kAryakartRtve kimAyAtaM svabhAvino rUpakSa25 Nasya yenAsAvapi kAryakArIti vyapadezabhAjanaM bhavet / kathaMcidarthAntarabhUtatvapakSe punaH samAyAtamekasya rUpakSaNasyAnekasvabhAvAkrAntatvam / "Aho Shrut Gyanam" 3804 100 1000 4204 $44. .... *** **** ****
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 832 pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH yadi caikakSaNavartinastasya sAmagrIbhedena bhedamananubhavata eva bhinnadezAnekakAryakAritvamiSyate tarhi nityasyApi sAmagrIbhedena bhedamananubhavata eva bhinnakAlAnekakAryakAritvamipyatAmavizeSAt / tathA ca dattaH svayameva hastaH sthairyapakSaprasiddhaye / kSaNavinazvararUpAdisvalakSaNAnAM pratibhAsabhedena vailakSaNyapratijJA cetthaM ninimittA bhavet / kauTa-. 5 sthyAliGgitasyApi dravyasyAnyAnyasAmagrIsaMdohAntarbhUtatayA navapurANAdiviparyayarUparasagandhamparzAvabhAsalakSaNAnekakAryakaraNAvirodhaprasaMgAt / anyaJca saMvedanamarthe svasvarUpApekSayA bahirmukhAntarmukhasavikalpAvikalpabhrAntAbhrAntAdipratibhAsamekaM svIkurvANo'pi zAkyastAttvikAnekadharmAtmakatvaM vastunastiramkarotIti kathaM svasthaH / api 10 ca yugapatprathamAnanIlapItAdivastuvyavasthityanyathAnupapattyA nAnAdezasamAzritAnekavastusamupanItAkAroparaktamekamAkArabhede'pi saMvedanamAtiSThamAnaH, kathaM bhinnasamayabhAvisukhaduHkhAdyanekapariNativazAtta - damaikAnti kaM tAthAgataH kathayet / nyAyasya samAnatvAt / atha yugapadbhAvitvAtsaMvedanAntarbhUtAkArANAmekatvaM na punaH sukhAdInAM kramamA- 15 vitvAdityabhidhIyate tanna tathyam / yugapadbhAvinAM nAnAdezavyavasthitAnAM vastUnAmapyabhedaprasakteH / taditthaM bahirantazcAnekAntamantareNa saugatasya svamatavyavasthApi durupapAdeti tAttvikAnekadharmAtmakatvenaiva sAdhyena prameyatvAkhyasya hetoyAptiprasiddherna saMdigdhavipakSavyAvRttikatayA naikAntikatvaM zaGkitumapi yuktamiti / nApi prakRtipuruSAtyadravya- 20 mAtrajalpinA kApilena prakRtAnumAne pakSasya pratyakSavAdhitatvaM doSaH prakAzanIyaH / tasyApyanekAntAbhyupagamaM vinA svadarzanavyavasthAnasyAsaMbhavAt / tathA hyantara ekaM caitanyatattva draSTutvabhoktRtvAdyanekapariNAmasamanugataM bahizca stambhAdikaM vastu navapurANavRttacaturasratvAdyanekapariNAmasamanugatameva vyavahArasamarthane pravartate / nanu prakRti- 25 puruSasvabhAvaM dravyamevaikaM tAttvikam / pariNAmastu paryAyAparAbhidhAno na "Aho Shrut Gyanam"
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 832 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 tAttvika iti cet / maivam / ubhayorapi samastapramANeSu prathamAnayoH sakalavyavahRtihetubhUtayoH pakSapAtaM vinA tAttvikAtAttvikatvAbhyupagame kiM parAjayo na durnivAraH syAt / atha kathyate 'dravyaM sarvatrAvyabhicaritasvabhAvatvAttAttvikam / paryAyAstu vyabhicAritvAdatAttvikAH' 5:iti tadapyavadyam / yato yadi nAmadravyamabhedarUpatvAtsarvatrAnuvartate paryAyAH punarbhedarUpatvAcyAvartante naitAvatA paryAyasvarUpaM tadatAttvikamatiprasaktervizvasya parasvabhAvaparityAgAvasthAyitvenAtAttvikatvApatteH / atha dravyameva paryAyAstadabhinnatvAttatsvarUpavat / na sAnta vA dravyAdarthAntarabhUtAH paryAyA niHsvabhAvatvAnnabho'mburuhavaditi 10 tadapi na sat / paryAyA eva dravyam / tadabhinnatvAttatsvarUpavat / nAsti vA paryAyebhyo'rthAntarabhUtaM dravyaM niHsvabhAvatvAnnamo'mburuhUvat, ityanyo'pyabhidadhAnaH kena pratiSidhyeta / tasmAdubhayorapi pakSayorna kazcidvizeSopalambhaH samastIti yathaivAnekasahakramavarti paryAyaparikaritaM dravyamekamanubhUyate / tathaiva tadabhyupagantavyamiti na tannipedbhumasau paTIyAniti siddham / etenAtmatvavyatiriktadharmadharmivAdI vaizeSikAdirapi prastutAnumAne pakSasya pratyakSabAdhAM puraskRtya hetoH kAlAtyayApadiSTatvaM vadan apahastitaH / yadi dharmadharmiNoratyantaM bheda evaM tadA dharmadharmiNo'tyantabhidyamAnamUrtayastatraiva kathaM varteran , bhedAvizeSeNa sarvatrApi teSAM vRttiprasakteH / pratiniyata eva dharmiNi dharmANAM samavAyAnnAparatra vRttiriti cet / nanvatrApi vaktavyaM dharmadharmiNoyagrupakAryopakArakamAvaH syAttadeyamapi syAt / antyeva dharmadharmiNorupakAryopakArakamAva iti cet / tAyAtamanekadharmopakArakasyaikasya dharmiNo'nekasvabhAvatvam / tadantareNAnekopakArakatvAsaMbhavAt / na khalu yena svabhAvenaikasya dharmasyopakArastenaivAnyasya dharmAntaropakAra25 katvasvabhAvasya pUrvasvabhAvopamardadvAreNotpatteritarathaikamevopakurvANo'sau tiSThettadekasvabhAvatvAt / nanvantarabhUtAbhiH zaktibhiranekasyAya "Aho Shrut Gyanam"
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 su. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 833 mupakurute / na punarbhinnaiH svabhAvaistato nAnekAntAvakAza iti cet / hai .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... vazAcca kathaM citrarUpaNIyabhedAH sarva evAmI saMyogAdayastaiH svIkriyante / nirvAdhapratyayeSu teSAM tathaiva prathanAt / anyathA prathamAnAnAmanyathA kalpanAyAM tu dRSTahAnyadRSTakalpanApatteH / tanna vaizeSikAdiH prakRtAnumAne hetoH kAlAtyayApadiSTatAM prakaTayituM paTuriti sthitam / mImAMsakastu prAyeNa sarvatra jainocchiSTabhojIti na so'pi prastutAnumAnadUSaNArthamudyacchatIti ! cArvAkastu varAkaH pratIyamAnajIvAditattvagrAmaluNTAkatvAtprAmANikasadasi pravezamapi na prApnotIti kastadIyakSudratarkasyehAvasaraH / tadevamanekAntAtmakaM bahirantazca vastu 10 pratisamayamanubhavanto'pi pare dhyAndhyAdvikRtabuddhayaH kutarkavibhramAdekAntapakSamavalambyAtmAnaM paraM vA bAlizaM sAdhuvamanaH skhalayantaH svapratipannabhAvasvabhAvAnyathAnupapattyA tathA pratipAdanIyA yathA tAttvikAnekadharmAtmakatvaM sarvasya vastunaH prameyatvAtpratipadyeranniti / tathA vAstavAnekadharmAtmako'rthaH parasparavilakSaNAnekArthakriyAkAritvAtpita- 15 putrapautrabhrAtRbhAgineyAdisaktAnekArthakriyAkAridevadattavat / nAtrAsiddho hetuH / Atmano manojJalalanAvalokanAliGganamadhurasvarAkarNanasaha. kAraphalAdirasAsvAdanadhanasArAdigandhAghrANazravaNarasAyanIbhUtavacanoccAraNacakramaNAvasthAnaharSaviSAdAnuvRttavyAvRttajJAnAdanyonyavilakSaNAnekA. rthakriyAkAritvenAdhyakSato'nubhavAt / kumbhAdezca svarUpapararUpAdyapekSasada- 20 satpratyayasajAtIyavijAtIyApekSAnuvRttavyAvRttapratyayadravyaparyAyApekSanityAnityapratyayajalAharaNAdiparasparavilakSaNAnekArthakriyAkAritvena pratyakSataH pratIte: / dRSTAnto'pyatra na sAdhyasAdhanavikalo vAstavAnekadharmAtmakatvaparasparavilakSaNo'nekArthakriyAkAritvayostatra sadbhAvAt / nanu bhinnapratibhAsatvena dharmadharmiNoratyantabhedasiddheH siddhe'pi dharmiNi vAstavA- 25 1'jJAnAdyanyonya ' iti na. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 nekadharmANAM sadbhAve tAdAtmyAprasiddhiriti vaizeSikAdeH pratyavasthAna nopapattisthAnam / bhinnapratibhAsatvasya bhedasiddhAvasamarthatvena pratipAditatvAtsAmAnyavizeSAnekAntasiddhAviti / evaM sarvaM vastu, ane. kAntAtmakam , tathApratIyamAnatvAt / sattvAdarthakriyAkAritvAt / 5 yatyunaranekAntAtmakaM na bhavati tanna abhihitasAdhanatrayAdhikaraNaM yathA kharaviSANam / abhihitasAdhanatrayAdhikaraNaM ca sarva vastu, tasmAdanekAntAtmakamiti / tathA vastubhUtAnekadharmAdhiSThAnaM bhAvaH sAmAnyavizeSasAmAnAdhikaraNyavizeSaNavizeSyabhAvAdivyavahArANAmanyathAnupapa teriti / nanUttarapadArthe nizcite sarvatra nanaH prayogo dRSTo'brAhmaNAdi10 yat / ekAntazca yadi kacinizcitaH kathaM sarvasyAnekAntAtmakatvaM bhavet / tathAnekAntavAdasvIkAre mukto'pi na mukta eva / anekAntavAdocchedApatteH / api tu amukto'pIti na muktatvamupAdeyaprakarSaH syAttadanyasAdhAraNatvAt / tathA saMsAryapi na sarvathA saMsArI / ekAntavAdApatteH / kiM tIsaMsAryapIti na saMsAritvaM heyotkarSaH syAnmuktatvasaMvalitatvAt / kiM ca, anekAntavAdino mAnamapi na mAnameva / evaM hetvAbhAso'pi na tadAbhAsa eva / paramatapravezApatteH / yadAha'mukto na mukta eva hi saMsAryapi sarvathA na saMsArI / mAnamapi na mAnameva hi hetvAbhAso'pyasAveva // evaM sapratipakSe sarvasminneva vastutattve'smin / syAdvAdinaH sunItyA na yujyate sarvameveha // ' iti / api ca / anekAntAtmakatve vastunaH sakalalokaprasiddhasaMvyavahAraniyamocchedaprasaMgaH / tathA hi-viSamodakAdi vyaktyabhinnamanAnAsva bhAvamekaM sAmAnyaM vartate / tatazca na viSaM viSameva modakAyabhinnasAmA25 nyAvyatirekAt / nApi modako modaka eva viSAbhinnasAmAnyAbhedAt / 2 ataH paraM pravRtti0 zlokAnlo pR. 835 paM. 4 grantho'nekAntajayapatAkAyAmupalabhyate / pR. 15 paM. 19. "Aho Shrut Gyanam"
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH kiM ta bhayamubhayarUpam / tatazca viSArthI viSe pravarteta modake ca / evaM modakAryapi modake viSe ca / lokazca viSArthI viSa eva pravartate na modke| modakArthyapi modaka eva na viSa iti / taduktam----- 'pravRttiniyamo na syAdviSAdiSu tadarthinaH / modakAdyapRthagbhUtasAmAnyAbhedavRttiSu // ' iti tadayuktam / yato yattAvat ' uttarapadArthe nizcite' ityAdi tadavitathameva / nayapratItyA nizcita evaikAnte naJaH prayogAbhyupagamAt / na caivaM sarvamyAnekAntAtmakatvamityabhyupagamavirodhaH / pramANaviSayApekSayA sarvasya tadAtmakatvAbhyupagamAt / nayagocarApekSayA tvekAntAtmakatvamyApi svIkArAt / _ 'anekAnto'pyanekAntaH pramANanayasAdhanaH // ' ityabhidhAnAt / yadapi nigaditamanekAntavAdasvIkAre ' mukto'pi na mukta eva' ityAdi tadapi na caturasram / dviprakAro hyatrAnekAnto'mAnekAntaH kramAnekAntazca / tatra jJAnasukhAdyanekAkramidharmApekSayA'kramAnekAnto yugapadapyekatrAtmani tathAvidhAnekadharmANAM 15 saMbhavAt / muktetarAdyanekakramidharmApekSayA tu kramAnekAntaH krameNaiva taadRshdhrmaannaamupptteH| tathA ca ya evAtmA pUrvamamuktaH sa evottarakAlaM mukta iti na kiMcidvirudhyate / ekarUpatve punarAtmano bandhamokSAbhAvaH syAt / baddhasya hi muktatvam / na ca sarvathaikarUpasyAvasthAdvayayoge yuktaH / virodhAt / yadvA svamuktatvenaiva muktatvAnmuktAntara* 20 muktatve tadayogAnmuktatvAmuktatvayorekatrAvirodhaH / svaparabhAvAbhAvobhayAdhInAtmakatvAtsarvavastUnAm / athavA sattvacaitanyasarvajJatvAsaMkhyAtapradezatvAdibhyo muktAmuktasAdhAraNatvAdamuktaparyAyebhyaH kathaMcidavyatiriktatvAtsakalakarmakSayAbhivyaktitvaparyAyastha syAnmuktaH syAdamukta iti na kazciddoSaH / na ca ya eva sattvAdiparyAyaH sa eva muktatva- 25 paryAyaH / pratItibhedAt / ekAntaikAve sattvAdereva muktaprasaMgAt / "Aho Shrut Gyanam"
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 s. / astvevamapi na kazciddoSa iti cet / na devadattAdiSu saMsAriSu sattvAdibhAvena muktastraprasaMgAt / devadattAdipvanya eva sattvAdiriti cet / kastayoranyatve heturiti vAcyam / muktatvAmuktatve eveti cet / tarhi muktatvAmuktatvadharmayoH sattvabhedahetutvena sattvAdbhinnatvaM siddham / sarvathaikatve tu muktatvAmuktatvayoH sattvamAtratvAvizeSAdbhedAbhAvastathA ca satyabhihita eva doSa iti sUkSmadhiyA bhAvanIyametat / etena 'saMsAryapi na sarvathA saMsArI' ityAdyapi prAguktaM pratyuktam / uktanyAyasya tattvatastulyayogakSematvAt / tathA hi- aGgAramardakAdeH saMsAriNaH svasvarUpeNaiva saMsAritvaM na saMsAyaMntararUpeNa / anyathA tadabhAvaprasaMga iti / yacca kIrtitam 'anekAntavAdino mAnamapi na mAnameva ' ityAdi / tatra siddhasAdhanam / vijAtIyAdimAnAntaratvena vivakSitamAnasyAmAnatvAt / anyathA tadabhAvaprasaMgAditaretararUpatApatteH / tathA hi- pratyakSaM pratyakSamAnatvena mAnam, anumAnAdimAnatvena punaramAnam / evamanumAnAdyapi, anyathA tasya pratiniyatatvAbhAvaH / evaM tadAbhAso'pi 15 kathaMcideva tadAbhAsastasyApyanekAntAtmakatvAt / visaMvAdena hi tadAbhAsatvasya vyAptistatra cAsyAvyabhicAreNa mAnalakSaNayogaH / visaMvAdo'pi hi jJeyaH sa ca tadAbhAsAtpratIyata eveti kathaM tadAbhAsasyApi kathaMcinna pramANatA / na ca prameyamivAparicchittyAtmakameva tadAbhAsaM tathA pratItyabhAvAt / evaM hetvAbhAse'pyasiddhAdau sAdhyAgamakatvapratibaddhatayA tatra hetutve'nyatrAhetutvamityanekAntAtmakatA tasyApi supratItaiva / evaM ca 'mukto na mukta eva hi ' ityAdi kArikAyugmamapAstam / yadapi 'anekAntAtmakatve vastunaH sakalalokaprasiddhasaMvyavahAraniyamocchedaprasaMgaH ' ityAdi pratyapAdi tadapi syAdvAdadaMparyAparyAlocakatvasUca. kameva / na hi viSamodakAdivizeSAnAntaraM sarvathaikasvabhAvamekaM nirava25 yavaM sAmAnyamityabhidadhati syAdvAdinaH / kiM tarhi samAnapariNAma 1 'anAramardaka ' iti devadattAdivat saMjJAzabdaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAhAdaratnAkarasAheta: 837 iti / sa ca bhedAvinAbhatatvAnnaya eva viSAdabhinnaH sa eva modakAdibhyo'pi / sarvathA tadekatve samAnatvAyogAt / nanvevaM samAnapariNAmasyApi prativizeSamanyatvAttadbhAvAnupapattiriti tadasatyam / satyapyanyatve samAnAsamAnapariNAmayobhinnasvabhAvatvAt / tathA hi- samAnabuddhidhvaninibandhanasvabhAvaH samAnapari- 5 NAmo viziSTabuddhayAbhidhAnajananamvabhAvastvitara iti yathoktasaMvedanAbhidhAnasaMvedyAbhidheyA eva ca viSAdaya iti pratItam / anyathA yathoktasaMvedanAdyabhAvaprasaktiH / ato yadyapi dvayamubhayarUpaM tathApi viSArthI viSa eva pravartate / nadvizeSapariNAmasyaiva tatsamAnapariNAmavinAbhUtatvAnna tu modake tatsamAnapariNAmAvinAbhAvAbhAvAttadvizeSa- 10 sya ! ataH prayAsamAtraphalA pravRttiniyamocchedanodaneti / evaM-- 'sarvasyobhayarUpatve tadvizeSanirAkRtaH / / prerito dadhi khAdeti kimaSTraM nAbhidhAvati // ' iti kenacitkuzAgrIyamatinA yadabhihitaM tadapi pratihatam / . itthaM ca--- tIrthyAbhipretatattvaM ghanarajanitamastomarUpaM samantA nItvA pradhvaMsadhAma sphuradamalamiti sphArarazmipratAnaiH / sarvAnekAntabhAsvAnudayamanusatastIvajADyApahArI kurvANaH kovidAnAM hRdayasarasijojjambhaNaM nitymstu||610|| atrAhubaizeSikA:-- haM ho anekAntarahasyavedina, vaishessikoktssttpdaarthoppaadnkhnnddne| asAramudgAramamuM vimuJca / eSaiva yasmAta SaTpadArthI prapadyate gocaratAM pramAyAH // 611 // tathA hi-atra dravyaguNakarma sAmAnyavizeSasamavAyAkhyAH SaDeva 25 padArthAH, nyUnAdhikatvapratipAdakapramANAbhAve sati SaTpadArthavyavasthApaka "Aho Shrut Gyanam"
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU.. pramANaviSayatvAt / ya evaM ta evam / yathobhayAbhimatA ghaTAdayaH SaT padAstithA cAmI tasmAttathA / ete ca padArthAH sarvathAnyonyAsaMbhavilakSAlakSitatvenaikAntataH parasparaM bhinnAH / tathA hi-dravyalakSaNaM tAvadruNAdiSu na saMbhavati / taddhi dravyAbhisaMbandho na cAsau guNAdiSu vidyate / tatra dravyAmiti pratItyabhAvAditi / ' pRthivyaptejovAyyAkAzakAladigAtmamanAMsyeva' etalakSaNalakSitAni / lakSaNaM ca sakalaM kevalavyatirekyanumAnamAmananti manISiNaH / sAdhyaM ca tatra samAnAsamAnajAtIyavyavacchedaH ! tathA hi-dravyamya guNakarmaNi samAnajAtIye sattAsAmAnyasya dravya ica tayorapi bhAvAt / sAmAnyavizeSasamavAyA10 stvasamAnajAtIyAH / sattAsAmAnyasya tepvabhAvAt / dravyatvAdisaMba ndhena ca tebhyaH samAnAsamAnajAtIyebhyo vyavacchedaH sAdhyate / atha vA. dravyasya guNakarma sAmAnyavizeSasamavAyAH samAnajAtIyAH, vastutvAt / abhAvastu asamAnajAtIyaH / tadviparItatvAt / evaM sarvatrApi yathA saMbhavaM bhAvanIyam / yadAhodyotakaraH-'samAnAsamAnajAtIyavyavacche15 do lakSaNArthaH' iti / tadiha yo nAma dravyaM svIkarotiH kiMtu nAguNAdibhyo bhedenAvadhArayituM zaknoti taM prati tasya svaparajAtIyavyAvRttasvarUpapratipAdanArthamasAdhAraNo dharmaH kathyate dravyatvAbhisaMbandhAvyamiti / dravyatvAbhisaMbandhazca dravyatva sAmAnyopalakSitaH samavAyaH / na caivarUpo dravyatvAmisaMbandho guNA20 diSu vidyata iti / prayogazca-dravyam , itarebhyo bhidyate, dravyatvAdi saMbandhavattvAt / yattu naivaM na tadevam / yathA guNAdayaH / na tattasmAditarebhyo bhidyate / vyavahAro vAtra sAdhyaH / yo hi svarUpato dravyaM jAnannapi kutAzcivyAmohAvyamiti na vyavaharati taM prati viparyayaparihArAvyabhicAreNa vyavahArasAdhanArthamasAdhAraNo dharmaH 25 kathyate / dravyatvAbhisaMbandhAdravyamiti prayujyate ca / vivAdAspadI. 1. pA. bhA. yU. 3 paM. 2 / "Aho Shrut Gyanam"
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 su. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH . bhUtaM vastu dravyamiti vyavahartavyaM tata eva yattu na dravyamiti vyavanhiyate na tattathA yathA guNo na ca na tathaitattasmAttatheti / kriyAvaguNavatsavAyikAraNatvaM vA dravyasya lakSaNam / yadAha kaNAdaHkriyAvada guNavatsamavAyikAraNatvaM vA dravyasya lakSaNam' / atrApyanumAne pUrvavatkArya evaM lakSaNopetaM ca / dravyaM, navadhaiva, nyUnAdhi- 5 katvapratipAdakapramANAbhAve parasparabyAvRttanavalakSaNayogitvAt, yadevaM tadevam / ubhayAbhimatanavanipAdi (?) padArthavat / tathA cedaM tasmAttathA / tathApi ca pRthivyate jovAyurUpasya tAvallakSaNaM pRthivItvAbhisaMbandhAtpRthivItyAdipUrvavaMvyatirekyanumAnarUpamavaseyam / dvividhaM caitatpRthivyAdi. nityAnityabhedAt / tatra paramANurUpaM 10 nityaM, sadakAraNavattvAt / TyaNukAdyavayavirUpaM tvanityam , utpattimattvAt / AkAzakAladizAM tvekaikatvAttallakSaNabhUtAparasAmAnyAbhAve'pi pAribhASikyastisraH saMjJA eva lakSaNam / yasyAH saMjJAyA vinA nimittena zRGgagrAhikayA saMketaH sA pAribhASikI / yathAyaM devadatta iti / yasyAH punarnimittamAdAya saMketaH sA naimittikI 10 yathA gauriti / vyatirekyanumAnaM ca bhedavyavahArApekSayaivamatra lakSaNIyam / AkAzakAladizaH, itarebhyo bhidyante / vivAdAspadIbhUtaM vA dravyaM, AkAzaM kAlo digiti vyavahartavyam, anAdikAlapravAhAyAtAkAzAdizabdavAcyatvAnna yadevaM na tadevam / yathA ruupaadi| na ca na tathedaM tasmAttatheti / AtmamanasorapyAtmatvamanastvAbhisaM. 200 bandho lakSaNam / atrottaratra ca vyatirekyanumAnaM pUrvavadviracanayim / etAni cAkAzAdInyekAntena nityAni niraMzAni manovAni vyApakAni / manastu aguparimANam / evaM guNatvAbhisaMbandhena 1 'kriyAguNavatsamavAyikAraNAmiti dravyalakSaNam / ' 11115 iti kaNAdasUvadhunAtanapustakedhUpalabhyate / 2 ghaTAdi iti yuktaM bhAti / "Aho Shrut Gyanam"
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU.. dravyAnayyaguNavAn saMyogavibhAgepvakAraNamanapekSa ityanena vA lakSaNena lakSitA rUpAdayazcaturviMzatirguNA nityAzvAnityAzca / karmatvAbhisaMbandhenaikadravyamaguNaM saMyogavibhAgepcanapekSakAraNamityanena vA lakSaNena lakSitamutkSepaNAdi paJcAvedhaM karmAnityameva / ' anuvRttapratyayakAraNatva5 lakSaNaM sAmAnyaM dvividhaM paramaparaM ca nityameva' / 'nityadravyavRttayo' tyA vizeSAH' / iti lakSaNopetA vizeSA anantA nityA eva / 'ayutasiddhAnAmAdhAryAdhArabhUtAnAmiheti pratyayaheturthaH saMbandhaH sa samavAyaH' iti / lakSaNastu samavAya eko nitya eva / itthaM pramANataH seyaM SaTpadArthI vyavasthitA / pramANagocarA saiva tasmAdastu vipazcitaH // 612 // etAM pramANavimukhImatijarjarAM ca / vaizeSikAstyajatha kiM na padArthakanthAn / eSA hi naH sphuradanuttarajADathajAta pIDAviDambanapaTurbhavatAM bhavitrI // 613 / / Asevadhvamaho tasmAttadADambarakhaNDanam / satyamekamanekAntaM pAvakaM trijagatyapi // 614 // tathA hi-yattAvaduktaM ' dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAkhyAH SaDeva padArthAH ' iti tanna tathyam / tatra SaTtvaniyamasya vicArya20 mANasyAnupapatteH / yadi hi dravyaM guNaH karma sAmAnya vizeSAzca parasparaM samavAyAca bhidyamAnAni pratyekamekakAnyeva samavAyavadabhyupagamyaraMstadA dravyAdayaH SaT padArthAH sidhyeyuH / na caivaM teSAM navAdi. saMkhyopetatvena svIkArAditi kathaM SaTpadArthavyavasthitiH / atha yadyapi 1 dravyAzrayyaguNavAn sayogavibhAgezvakAraNamanapekSa iti guNalakSaNam / ka. sU. 111116. 2 ekadravyamaguNaM saMyogavibhAgeSvanapekSakAraNamiti karmalakSaNam / ka. sa. 111 / 17. 2 etadarthakaM vAkyaM prazastapAdabhASye pR. 4.4 pra. pA. bhA. 'pR. 4. 5pra. pA. bhA. pR. 5 paM. 1 "Aho Shrut Gyanam"
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdanAkarasahitaH pRthivyAdIni dravyANi tAvannavasaMkhyAni tathApyeteSvekaM lakSaNamastyeveti cet / tatkimidAnI dravyalakSaNameva dravyapadArtho'stu na pRthivyAdIni / na caitadyuktam / lakSyabhUtAnAM teSAmabhAve lakSaNasya dravyatvAderasaMbhavAt / tasya tvadravyapadArthatve satyAmapyekatAyAM na dravyapadArtha ekaH sidhyti| na khalvanyena pAyasabhakSaNe'nyasya kSudupazamaH / atha lakSaNasya lakSyeSvabhi- 5 saMbandhAttadaikye lakSyamapyekaM yuktameveti cet / na nAma yuktam / yatastatkathaMcidaviSvagbhAvena tatrAbhisaMbadhyeta samavAyAdinA vA / nAdyaH pakSaH / paramatapravezAt / dvitIye tu nopacAramantareNa tasyaikya prayujyate / puruSasyeva yaSTitvam / yathA hi puruSe yaSTiyoginyapi nopacAramantareNa yaSTitvaM tathA pRthivyAdAvapi svayamanekasminsatyapyeka- , lakSaNasaMbandhenopacAramantareNaikyaM yujyata iti / nanvevaM bhavatAmapi pramANAdiSvaikyamupacaritameva syAt / pratyakSaparokSAdibhedeSu svaparavyavasAyitvAdilakSaNagataikyasyopacaritatvAt / naitadvaktavyam / svaparavyavasAyitvAdilakSaNAdekasmAtpratyakSaparokSAdiprakArANAM kathaMcidavyatirekAtkathaMcidaikyasya tAttvikasya prasiddheH / na caivaM pRthivyAdiSvapyai- 1 kyasaMbhavo dravyalakSaNasya tebhyo'tyantaM tvayA bhedAbhyupagamAt / kathaM caivaM sAmAnyapadArtho vizeSapadArthazcaikaH sidhyet , parAparasAmAnyayovizeSANAM ca sAmAnyAdinaikena lakSaNenAbhisaMbandhAyogAditi samavAya evaikaH padArthaH syAt / yadi punaryathehedamiti pratyayAdivizeSAdekaH samavAyastathA dravyAdirayamiti pratyayAvizeSAvyAdirapyekaika eva / padArtha ityabhidhIyate / tadApi vaizeSikatantravyAghAto duHzakaH parihartum / syAdvAdimatasyaivaM prasiddheH / syAdvAdinAM hi zuddhasaMgrahanayAtsatpratyayAvizeSAdekaM sanmAtraM tattvaM zuddhadravyamiti matam / tathaivAzuddhasaMgrahanayAdekaM dravyameko guNAdiriti / vyavahAranayAttu yat sat tadravyaM paryAyo veti bhedaH / yahavyaM tajjIvadravyamajIvadravyaM. 21 ca / yaH paryAyaH so'parispandAtmakaH parispandAtmakazceti / so'pi "Aho Shrut Gyanam"
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ -842 5 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 I sAmAnyAtmako vizeSAtmakazceti / so'pi dravyAdaviSvagbhUto viSvagbhUtazceti yathApratIti nizcIyate sarvadA bAdhakAbhAvAt / vaizeSikANAM tu tathAbhyupagamo vyAhata eva / tantravirodhAt / na hi tattantre sanmAnameva tattvaM sakalapadArthAnAM tatraivAntarbhAvAditi nayo'sti / syAnmataM, dravyapadena sakaladravyavyAktibhedaprabhedAnAM saMgrahAdeko dravyapadArthaH / guNa ityAdipadena caikaikaguNAdibhedaprabhedasaMgrahAdguNAdirapyekaikaH padArtho vyavatiSThate / tathA ca--- ' vistareNopadiSTAnAmarthAnAM tattvasiddhaye / samAsenAbhidhAnaM yatsaMgrahaM taM vidurbudhAH // 10 iti padArthadharmasaMgrahaH pravakSyeta ityatra padArthasaMgrahasya dharmasaMgrahasya caiva vaizeSikavyAkhyAnAditi / tadapyavicAritaramyam / paramArtha - tastathaikaikasya dravyAdipadArthasya pratiSThAnupapattestasyaikapadaviSayatvenaikatvopacArAt / na copacarita padArthasaMkhyAvyavasthAyAM pAramArthikI padArthasaMkhyA samavatiSThate / atiprasaMgAt / atha nAtraipadaviSayatvenai15 katvopacAro vAcyaH | yato'yamatrApi prAyo'smAkaM dravyamityekaH padArthaH, ekapadavAcyatvAt / yadyadekapadavAcyaM tattadekaH padArthaH / yathA saMpratipannaH kazcit / tathA ca dravyam, ekapadavAcyam / tasmAdekaH padArthaH / evaM guNAdiSvapi vAcyam / etadapi na vAcyam / vyabhicArAt / senAvanAdipade hastyAdidhavAdipadArthasyAnekasya vAcya20 sya sadbhAvAt / nanu senApade vAcya eka evArthaH pratyAsattivizeSaH saMyuktasaMyogAlpIyastva lakSaNo hastyAdInAmasti vanazabde ca dhavAdInAmiti na vyabhicAra iti cet / na / senAzabdAdanekatra hastyAdyarthe pratItipravRttiprAptiprasiddherbanazabdAcca dhavakhadirapalAzAdAvane katrArthe / yatra hi zabdAtpratItipravRttiprAptayaH samadhigamyante sa zabdasyArthaH 1 praNamya hetumIzvaraM muniM kaNAdamanvataH / padArthadharmasaMgrahaH pravakSyate mahodayaH // ' iti prazastapAdabhASye maGgalazlokaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH siddhastathA vRddhavyavahArAt / na ca senAvanAdizabdAtpratyAsattivizeSapratItipravRttiprAptayo'nubhUyante yena sa tasyArthaH syAt / pratyAsattiviziSTA hastyAdayo dhavAdayazca senAvanAdizabdAnAmartha iti cet / siddhastarhi ekapadavAcyo'nekArthastena kathamekapadavAcyatvaM na vyabhi caret / na ca pratyAsattirapyekA hastyAdiSu kAcidasti / saMyukta- 5 saMyogAnAmanekeSAM tatra bhavadbhirabhyupagamAt / na ca tadalpIyastvamekamastIti vAcyam / taddhi saMkhyAvizeSarUpaM saMyuktasaMyogeSu kathaM yujyate / nirguNatvAdguNAnAm / gauriti padenaikena pazcAderanekasya vAcyasya darzanAdapi vyabhicArI hetuH / kazcidAha-'na gaurityekameva padaM pazvAderanekasyArthasya vAcakaM tasya prativAcyaM bhedAt / anya eva hi 10 gauriti zabdaH pazorvAco'nyazca digAdeH / arthabhedAcchandabhedavyavasthiteH / anyathA sakalapadArthasyaikapadavAcyatvaprasaMgAt ' iti tasyApyaniSTAnuSaMga: syAt / dravyamiti padasyApyanekatvaprasaMgAt / pRthivyAdyanekArthavAcakatvAt / anyadeva hi pRthivyAM dravyamiti padaM pravartate, anyadeva ca jalAdiSu / ityekapadavAcyatvaM dravyapadArthasyA- 15 siddhaM syAt / nanu dravyatvAbhisaMbandha eko dravyapadasyArtho nAnekapRthivyAdiH / tasya pRthivyAdizabdavAcyatvAt / tata ekameva dravyapadaM nAkamiti cet / tatkimidAnIM dravyatvAbhisaMbandho dravyapadArthaH syAt / na caitadyuktam / tasya dravyatvApalakSitasamavAyapadArthatvAt / etena guNatva karmatvAbhisaMbandho guNakarmapadayorartha ityedapyapAkRtam / guNatvakarma - 20 tvAbhisaMbandhasya guNatvakarmatyopalakSitasamavAyapadArthatvAt / na caivaM sAmAnyavizeSau padArthoM sidhyataH / sAmAnyayorvizeSeSu ca sAmAnyAbhisaMbandhasyAsaMbhavAdityuktaM prAk / tato na dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyAH SaDeva padArthA iti pakSaH kSemakaraH / hetorapi nyUnAdhikatva 8 1 svargeSu pazuvAgvajradiDUnetraghRNirazmayaH' iti kozAt gozabdaH pazuvAcakastathA dizaH svargAdizca vAcakaH / "Aho Shrut Gyanam" 843
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU.8 pratipAdakapramANAbhAve satIti vizeSaNamasiddham / yato na nyUnatvagrAhakapramANAbhAvaH siddhaH / sAmAnyavizeSamAtragrAhakasyaiva pramANasya prAguktasya tadrAhiNaH sadbhAvAt / tatra yadetatparAparabhedaM sAmAnyaM yacca navaprakAraM dravyamucyate tattiryagUrdhvatAbhikhyasAmAnyaprakAradvayasyaivAnta5 nam / guNAdikaM tu samagraM guNaparyAyayorvizeSayoranyataradeveti nAto'nyadbhavitumarhati / na cAnyalakSaNalakSitau sAmAnyavizeSau saMgacchete / yato dravyAdInAM tato bhinnalakSaNalakSitatvena tatra nAntarbhUtau bhavetAm | sAmAnyavizeSayoranantarameva nirAkariSyamANatvAt ityasiddhau nyUnatvagrAhakapramANAbhAvaH / evamadhikatvagrAhakapramANAbhAvo'pi SaTpadArthA10 dhikAbhAvapratipAdakasya pratyakSAdipramANasya sadbhAvAt / nAya padArtha iti cet, kuta etat / kimayaM padasyArtho na bhavati / yadvAsya tattvajJAnaM na niHzreyasahetuH / atha vA nAyaM vidhisvarUpaH kiM vA bhAvaparatantraH / uta kaNabhujA na bhaNita iti / nAdyaH pakSaH | bhAvapadArthatvenAsya vyavasthitatvAt / yathA 15 dravyAdipadAnAM dravyAdayaH / nApi dvitIyaH / yato'padArjitainasA pradhvaMsAbhAvasteSAmeva nirvartakasya prakRSTapuNyasya prAgabhAvaH pRthivyAdibhyazcAtmanaH svarUpaparihAraH parijJAto bhavati / tadA prekSAkArI niHzreyasAya yatata iti sutarAmetattattvajJAnaM niHzreyasopayogi / nApi tRtIyaH / yato neyaM paribhASAvayoH pratipannAsti yadvidhe rUpeNaiva padA20 rthena bhavitavyamiti / nApyetadarthe vipratipannaM paraM prati pramANameva / anyathA pratiSedharUpa eva padArtha ityapi bruvANaH kazcidvAvadUko duH pratiSedhaH syAt / nApi caturthaH / yataH kimidaM pAratantryaM nAma / kiM bhAvAzritatvaM bhAvanirUpaNAdhIna nirUpaNatvaM vA / AdyakalpanAyAmAzritatvaM kiM samavetatvaM, saMyogivizeSatvaM vizeSaNIbhUtatvaM vA / pratha25 mapakSadvayessiddhatA | abhAvasya dravyAdyanyataratvAbhAvena samavAyasaMyogayorasaMbhavAt / saMbhave'pi cAvyabhicAritvamanityadravyaguNakarmasAmAnya 844 " Aho Shrut Gyanam"
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 syAdvAdaratnAkarasahitaH 845 vizeSANAM bhAvAzritatve'pi padArthatvAnapAyAt / vizeSaNIbhUtatvamapi samavAyena vyabhicAri, tasya samavAyivizeSaNasyApi padArthatvAt / atha bhAvanirUpaNAdhInanirUpaNatvaM bhAvapAratantryam / tathA hi-nAprasiddhabhAvasadbhAvasya nAlikeradvIpanivAsinastadabhAvapratItiriti bhAvaparijJAnApekSitatvAdabhAvasya na padArthatvamiti / tadapi na pezalam / evaM 5 satyanityadravyasyApyapadArthatvApattiH / na khalbanityadravyamavayavanirUpaNamantareNa nirUpayituM pAryate / bhUyo'va .... .... .... ....rekakAlatvAtkutastyo'sati dravyatvAbhisaMbandha iti cet / asmAdeva tvaduktahetorekakAlatvAt / sattAsaMbandhAtkhalu sadvastu / na cAsau dravyatvAbhisaMbandhAtprAgasya samabhUttadAnImeva bhavanAt / evaM 10 ca dranyamitarebhyo bhidyate dravyatvAbhisaMbandhatvAdityatra hetuH svruupaasiddhH| kiM cAbhivyajyate jAtiH saMsthAnAyena kenacit / gotvaM lAzUlazRGgAdisaMsthAnavazato yathA // 615 // yathA vA taptayostulyarUpayodhRtatailayoH / ghRtatvatailate tAdRggandhenollasatA bhRzam // 616 / / na cApi vyaJjakaM kiMcidravyatvapratipattaye / kaNabhakSamunedardIkSAmAzritA vaktumIzvarAH // 617 // kriyAvattvaguNavattvasamavAyikAraNatvamastyeva tavyaJjakamiti cet / pratyeka samuditaM yathAsaMbhavaM vA tattathA syAt / nAdyaH pakSaH / yato 20 nAntarikSAdau kriyAvattvaM saMbhavati / nApi sadyaH samutpanneSu paTAdiSu guNavattvamasti / labdhAtmalAbho hyavayavI dvitIyakSaNe guNotpattI samavAyikAraNaM bhavatIti bhavadbhireveSTam / tathA ca yoginAM tatra dravyabuddhirna syAt / nApi samavAyikAraNatvaM sarvadaiva vastuSu vidyate / yadaiva kAryamutpadyate tadaivAsya bhAvAt / tato na pratyekametadravyatvasya 25 vyaJjakam / nApi samuditam / sadyaH samutpanneSu paTAdiSu tritayasyApya "Aho Shrut Gyanam"
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 syAsaMbhavAt / vyomAdau tu kriyAvattvasya sarvathaivAbhAvAcca / yathAsaMbhavamiti pakSo'pi sadyaH samutpannapaTAdiSvasyAbhAvAdeva parAsta - iti na dravyatvasyAbhivyaJjakaM kiMcidasti / bhavaduktau ca sAmAnyasamavAyau puraH parAkariSyete ityato'pi svarUpAsiddhaM dravyatvAbhisaMbandharUpaM 5 sAdhanam / kiM ca, asya kevalavyatirekiNo hetoH kevalavyatire kitvameva gamakatve kAraNamantAptirdvayamapi vA procyate / nAyaH pakSaH / sarvaM, sAtmakam, sattvAt / yannaivaM na tadevam / yathA gaganendIcaram / ityAderapi gamakatvaprasakteH / athAtra pakSasyaikatra deze siddha sAdhanam / anyatra punaranumAnabAdhA / kumbhastambhAmbhoruhAdau tathA10 vidhaparispandaprANAderAtmakAryasya vyApakasya yogyasyApyanupalabdheH / na ca na kArya kacana vyApakaM bhavati / kAryamantareNApi kAraNasadbhAvAt / na hyavazyaM kAraNAni kAryavanti bhavantIti vaktavyam / laiGgikavedyasya vastuno yogyaliGgopalambhasyaiva vyApakatvAttadanupalambhenaiva ca tasyA sattvAvadhAraNAt / yathA stanajaghanajavAjAnupAdAdeipratIkeSu gandhAnu15 palambhena prANAderiti cet / evametat / iha na ko'pi pratIpavAkko'pi kovidaH samamti sarvathA / kiMtu kevalavipakSAnAstitAnizcitaM na gamakatvakAraNam / yata eva hi tatra sAdhyaM vAcyate'ta eva na kevalavyatirekitvaM gamakatve kAraNam / yadi tu syAttadA balAtsAdhyamarpa yet / athAntaptiratra gamikepyate / nanvasAviha nAstyeva, vipakSe 20 bAdhakapramANAbhAvAt / dravyasyApi guNAdyAtmakatvaprasaMgo vipakSe bAdhakamastIti cet / naivam / iSTatvAdguNaparyAyAtmakatvAvyasya / yathA caitadevaM tathA pratyatiSThipAma prAk / etena dvayapakSo'pi vyapAstaH / tato nedamanumAnamudAttam / evaM vyavahArAnumAne pRthivItvA bhisaMbandhAtpRthivItvAdyanumAne'pi dUparNa bhASaNIyam / tato na dravya25 svAbhisaMbandho dravyalakSaNamakSuNNam / nApi kriyAvadityAdi / kriyA. 1 bhaGgaM pratIko'vayava ' ityamaraH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. sU. 8.] syAdvAdaratnAkarasahitaH saMbaddhaM hi vastu kriyAvadityucyate / na ca dravyAdanyakriyAvadasti yayavachedAya zeSavizeSaNaM kriyate / yatpunarAtreyaH procivAn'na kriyAtve prasaMgAt / kriyAtvamapi kriyAvadbhavati kriyAdhAratvAt / na ca tat dravyamiti tadvyavacchedArtha guNavaditi / na ca khalvAdhAra evAdheyena tadvAnbhavatyAdheyamapyAdhAraNa tat 5 vyapadizyate' ityAdi / tatrAya varSIyAnviprapuGgavo'nantarameva svayamuktaM nApyanusaMdadhAtIti kiM brUmaH / karma utkSepaNAdi tadyasminsamavAyena vartate takriyAvaditi hi tatrAdAvanena vivatre / na ca kriyAlve kriyA samavAyena vartate viparyayasadbhAvAt / atha kriyAvaditi kriyAsaMbaddhatAmAtramucyate / tacca kriyAtve'pyastIti yuktaM tavyavachittaye 10 guNavattvavizeSaNa miti cet / na / evamapi tadvyavacchedAsiddheH / guNairapi kriyAtvasya saMbaddhatvAdguNavattvopapatteH / ko'tra saMbandha iti cet / sarvatra ziMzapAtvaM vRkSatvavadityAdau vRkSatvasya ziMzapAtvasaMbaddhatvenAbhidhIyamAnasya ka iti vAcyam / ekArthasamavAya iti cet / atrApi paramparaikArthasamavAya iti pratIhi / ekatraiva dravye sAkSA- 15 duNAnAM kriyAsamavAyadvAreNa tu kriyAtvasya ca vRtteH / gamyagamakabhAvaH ziMzapAtvavRkSatvayoH saMbandha iti cedatrApi sa evAstu / guNabattvAvinAbhAvitvena kriyAvattvasya gamakatvAt / itarasya tu gamyatvAt / athAstu yatra samavAyena kriyA vartate / tadeva kriyAvat / tathApIdamavyApakaM vyApakadravyeSu kriyAvattvAsaMbhavAt, iti tatsaMgrahArthamuktaM guNa- 20 caditi / tahadimevAstu kRtamitareNa / athaivaM guNatve'pi prasaMgaH / guNatvamapi hi guNavadbhavati / guNAdhAratvAt / na ca tavyamiti tayavacchedArtha kriyAvaditi / tadapi na susUtramAtreyeNAbhANi / guNA rUpAdayaste yasminsamavAyena vartante tadguNavadityAdau svayameva vyAkhyAnAt / guNasaMbaddhatAmAtre tu guNavattve vyAkriyamANe kriyA- 25 cattvavizeSaNopAdAne'pi na guNatvavyavacchedaH / prAguktasaMbandhamAtrasya "Aho Shrut Gyanam"
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sa. 8 guNavattve'pi kriyayA saha saMbhavAt / atha vizeSaNobhaye'pyAdhArAdheyabhUtayorvastunoryaH samavAyaH sa eva saMbandho vivakSyate / na tu paramparaikArthasamavAyAdirapItyupapannamevedaM dvayamapIti cet / tIdameva bhavatu paryAptaM tRtIyena ! athaivamapi sattAyAM prasaMgaH / sattA hi kriyAguNayorbhAvAskriyAvatI guNavatI na ca sA dravyamiti / tayavacchedArtha samavAyikAraNamiti / bhavatu tahIdameva kimaparAbhyAm / na hi dravyAdanyatsamavAyikAraNaM kiMcidupeyivAn / yaddhyavacchedamiccheH / yattacyate samavAyikAraNamityasmAdeva svajAtyavadhAraNe parajAtivyavacchede ca siddhe kriyAvaguNavaditi vacanaM sapakSakadezavRttisapakSavyApakayoranva10 yinoravarodhArtham / kathaM, dravyaM vAyuH, kriyAvattvAdguNavattvAt, A kAzavaditi / tatra pUrvasapakSaikadezavRttiruttaraH sapakSavyApakaH / kathaM dravyatve sAdhye dravyamAnaM sapakSo na ca sarvadravyeSu kriyAvatvaM vartata iti sapakSakadezavRttiguNavattvaM tu sarvadravyavRttitvAtsapakSavyApakaM bhavatIti / tvayA so'yamupakrAntaH prakAraH prapalAyane / trapApAtratvamAtreya svasya svIkRtya sarvathA // 618 // kSaNo'yaM lakSaNasyaiva lakSaNAnuguNaM tataH / lakSyalakSaNadakSasya jalpituM tava yujyate // 619 // sahAnvayau sapakSasya vyApyavyApakau matau / dravyasiddhAvimau hetU kedamatropayujyate / / 620 // kiM coce .... .... .... .... .... .... .... cettadetadanyatrApi samAnam / na hi sakalArthagatisthitayo'pi sakRddhAvinyo dharmAdharmalakSaNasAdhAraNanimittamantareNopapadyante / zaMkara evAsAM sAdhAraNaM nimittamastvityaSyayuktam / tasya pUrva nirastatvAt / 25 tarhi vasudhaiva sAdhAraNaM nimittamastu / tatra sakalArthagatisthitInAM 1 chandomaGgo dRzyate / vyApyadhyApakasamatAviti syAt / "Aho Shrut Gyanam"
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH saMbhavAdityapyasaMgatam / gaganavartipadArthagatisthitInAM tadasaMbhavAt / tarhi nabhaH sAdhAraNaM nimittamAsAmastu / sarvatra tatsaMbhavAt / ityapyapezalam / tasyAvagAhanimittatvapratipAdanAt / tasyaikasyaivAnekakAryanimittattAyAmane kasarvagatapadArthaparikalpanAnarthakyaprasaktiH / kAlAtmAdikasAmAnyasamavAya kAryasyApi yaugapadyAdipratyayasya budhyAderimataH pUrveNe- 5 tyAdipratIteranvayajJAnasyehedamiti saMvedanasya ca nabhonimittatopapattestasya sarvatra sarvadA sadbhAvAt / kAryavizeSAtkAlAdinimittabhedavyavasthAyAM tata eva dharmAdinimittabhedavyavasthApyastu / vizeSAbhAvAt / etenAdRSTanimittatvamapyAsAM pratyAkhyAtam / pudalAnAmadRSTAsaMbhavAcca / ye yadAtmopabhogyAH pudgalAstadgatisthitayastadAtmAdRSTanimittAzcettarhi 10 asAdhAraNaM nimittamadRSTaM tAsAm / pratiniyatAtmAdRSTasya pratiniyatadravyagatisthitihetutvaprasiddheH / na ca tadaniSTam / bhUmyAdivattadasAdhAraNakAraNasyAdRSTasyApISTatvAt / sAdhAraNaM tu kAraNaM tAsAM dharmAdhamaveveti siddhaH kAryavizeSAttayoH sadbhAvaH / evaM ca vaizeSika duHstha eSa dravyeSvanAdhikyamanorathaste / dharme'pyadharme'pyathavA vipakSe kiM nAma kurvantu manorathaughAH // 621 // prauDhapramANapratipannarUpaM tamaH prabhRtyasti tathA tato'nyat / tato'pi ca tvatsamupAttahetau vizeSaNAsiddhirasidhyadasmin // 622 // 3 15 nanu dveSa kaluSitasvAntasya tavAyamullApaH / na hi tamo nAma dravyAntaramasti bhAsAmabhAvasya tamastvAt / tathA ca prayogaH | abhAvarUpaM 20 tamo dravyaguNakarmAtirikta kAryatvAt / yadevaM tadevam / yathA kumbhapradhvaMsastathA caitattasmAttathA / evaM chAyApi / nanu yadi chAyAyA dravyAntaratA nopeyeta tadA tasyAM chatrAderarthAntarabhUtAyAM bhAvarUpatayA pratItirna syAt / asti cAsau / tato bIjAdaGkaravattasmAdasau dravyAntaraM siddhA / tadasaMbaddham / AlokAbhAvarUpatayAsyAM dravyAntaratvA- 25 saMbhave'pi vibhramavazAttathA pratIterupapatteH / tathA hi-yena yena pradezenA " Aho Shrut Gyanam"
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANamayatatvAlokAlaGkAraH [pari. 4 sa... tapatrAdipratibaddhaM tejo na saMyujyate tatra tatra chAyA pratIyate / prati-. bandhakApAye tu svarUpeNAlokaH samAlokyata ityAlokAbhAva eva chAyA / dravyAntaratve tu tadapAye'pyAlokena sahAvasthitAyAstamyAH pratItiH syAt / atra brUmaH / abhAvarUpaM tama ityatra kimabhAvarUpameva tama iti sAdhyaM vivakSyate kiM vAbhAvarUpamapIti / paurastyapakSe pakSasya pratyakSabAdhA / yathaiva hi stambho'yaM kumbho'yamiti stambhAdayo bhAvA vidhimukhena pratyakSeNa pratIyante / tathedaM tama iti tamo'pi / kevalArUpatAyAM tu tasya pratiSedhamukhena pratyayaH prAduHpyAt / kiM ca gRhyamANe bhUtalAdau vizeSye tadvizeSeNa tayAnyapratiSedhamukhenAbhAvo gRhyate na svatantraH / tamasi ca gRhyamANe nAnyasya grahaNamasti / na hi bahularajanyAM nibiDaghaTitakapATatayA timiranikaranirantarApUritodare'pavarake kuDyAdivizeSyaM manAgapi gRhyate / na cAlokAdarzanamAtramevaitat / bahirmukhatayA tama iti kRSNAkArapratibhAsAt / nanu yadi tamastattvataH kRSNAkAraM syAttadAvazyaM svapratibhAsa AlokamapekSeta / kuvalayakokilatamAlAdikRSNavastUnAM sakalAnAmAlokApekSapratibhAsatvAt / na caivam / ato naiSa tAtvikaH kRSNAkArapratibhAsa iti cet / tadapi priphlgu| ulakAdInAmAlokamantareNApi tatpratibhAsAt / athAsmadAdipratibhAsamape. kSyaitaducyate / tadapi na pezalam ! yato yadyapi kuvalayAdikamAlokamantaregAlokayituM na zakyate'smadAdibhistathApi timiramAlokamantareNApi grahItuM zakyata eva / vicitrarUpatvAdbhAvAnAm / itarathA pItAvadAtAdayo'pi tapanIyamuktAphalaprabhRtayo nAlokanirapekSavIkSaNA iti pradIpacandrAdayo'pi prakAzAntaramapekSeran / vicitrAstu padArtha prakRtayaH pramANasamadhigatA na paryanuyogamarhantItyabhrAntakRSNAkAraprati. 25 bhAse kevalAbhAvarUpatAyAstamaso bAdhanAtpakSasya pratyakSabAdhA spssttaic| 1 bahula:-kRSNapakSaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8] syAdvAdaralAkarasahitaH pratyakSabAdhitapakSanirdezAnantaraprayuktatvena hetoH kAlAtyayApadiSTatA ca / sAdhyavaikalyaM cAtra pakSe nidarzanasya kumbhapradhvaMsasyApi kevalAbhAvarUpatvAnupapatteH / mRdravyameva hi ghaTAkhyapUrvaparyAyaparityAgena kapAlAkhyottaraparyAyaviziSTaM ghaTapradhvaMsa iti niraNAyi / tannAbhAvarUpameva tama iti pakSaH pakSapAtAhaH / abhAvarUpamapIti pakSe tu siddhasAdhyatA / .5 kathaMcidAlokAbhAvAtmakatayA tamodravyasyAbhyupetatvAt / bhAvAbhAvobhayasvabhAvAt / samastavastUnAM sAdhyasAdhanayoritaretarAzrayatayA'siddhatvAt / asiddhatA ca hetoH / tathA hi-tamaso bhAvarUpatAyAM dravyaguNakarmAtiriktakAryatvaM sidhyati / siddhe cAsmistasyAbhAvarUpatAprasiddhiriti / anumAnabAdhitazcAtra pakSaH / tathA hi-tamo bhAvarUpam, 10 ghaTAdyAvArakatvAtkANDapaTavaditi / na cAsya ghaTAdyAvArakasvamasiddham / ghaTAdyAvArakaM tamo viSayAbhimukhapravartamAnanayananyApAranirodhitvAttadvadevetyatastatsiddheH / api cAlokasya prAgabhAvaH pradhvaMsAbhAva itaretarAbhAvo'tyantAbhAvo vA tamo bhavet / na tAvadekasyAlokasya prAgabhAvastamaH pradIpAlokeneva prabhAkarAlokenApi tasya 15 nivartyamAnatvAt / yasya hi yaH prAgabhAvaH sa tenaiva nivartyate yathA paTanAgabhAvaH paTenaiva / nApyanekasya, ekena nivartyamAnatvAtpaTaprAgabhAvavadeva / na ca vAcyaM pratyAlokaM svasvanivartanIyasya tamaso bhedAtmadIpAdinA nivartite'pi tamovizeSe pUSAdinivartanIyaM tamo'ntaraM tadA tadabhAvAnna nivartata ityekena nivartyamAnatvAditi hetura- 20 siddha iti / pradIpAdinivartitatamasi pradeze dinakarAdinivartanIyasya tamo'ntarasyopalabdhilakSaNaprAptasyAnupalabdheH saMpratipannavat / yadi cedaM prAgabhAvasvabhAvaM syAttadA pradIpaprabhAprabandhapravvase'syotpattirna syAdanAditvAtprAgabhAvasya / nApyAlokasya pradhvaMsAbhAvastamo nivartyamAnatvAttasyaiva prAgabhAvavat / nApItaretarAbhAvaH / tasya prasRte'pi 25 pracaNDe mArtaNDIye tejasi sadbhAvena tamisrAyAmiva vAsare'pi tamaH "Aho Shrut Gyanam"
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 su. 8 pratItiprasaMgAt / nApyatyantAbhAvaH / mAlokasya svakAraNakalApopanipAtakAle samutpadyamAnatvAt / yadi hyAlokasyAtyantAbhAvastamaH syAttadAsya vyomakusumasamatvamiti nimasametastribhuvanamanAdyanante' ndhatamase / evaM ca nAbhAvarUpaM tamaH prAgabhAvAdyasvabhAvatvAvyomava5 dityamunApyanumAnena bAdhitaH pakSaH / tamo bhAvarUpam, utpattimattve sati, anityatvAddhaTavadityanumAnenApi prakRtAnumAnapakSabAdhA niro. ddhumazakyA / prAgabhAvena vyabhicAranirAsArthamutpattimattve satIti kRtam / pradhvaMsenAnaikAntikatvaM mA bhUdityanityatvAdityupAttaH / yacca zaMkara nyAyabhUSaNakArAvAcakSAte- 'yo hi bhAvo yAvatyA sAmagryA 1. gRhyate tadabhAvo'pi tAvatyaivetyAlokagrahaNasAmagyA gRhyamANaM tama stadabhAva eva' iti tadapi na kiMcit / tamograhaNasAmagryA gRhyamANasyAlokasyaiva tadabhAvatAprasaMgenAnaikAntikatvAt / ghaTapaTayorvA samAnagrahaNasAmagrIkatayA parasparAbhAvatvaprasaMgaH / tasmAtpadArthAntararUpavivekena pratibhAsamAnAmadhyakSe'ndhakAramAloka15 virodhi vastveva / virodhitve tarhi kadAcidAlokamapyandhakAraH paribhave diti na preryam / pratiniyatasvabhAvAkrAntatvAdbhAvAnAmanyathAnalastUlaM yathA dahati tathA'nalamapi tUlaH kadAciddahedubhayoH parasparaM virodhAvizeSAt / tannAlokastamaH kiMtu vastveveti gRhANa 1 kimaGga kaSTasaMkaTe sukhinamAtmAnamAvezayasi / yamapi pUrvamatArocakitayA kandalIkAraH svakIyaM mArgamutpekSAM cakre- 'rUpavizeSo'yamatyantaM tejobhAve sati sarvataH samAropitastama iti pratIyate' iti / so'pi kApathaH / nizAdAvatyantatejo'bhAve satyAropAdhikaraNabhUtalAdivastumAtrasyApyanupalabdhyA rUpavizeSAropAnupapatteH / upalabhyamAna eva hi kambo pItatAropaH pratIta iti / yaccAtidiSTaM -- evaM chAyApi ' iti tadapyetena tattvataH pratyA25 chAyAyA drvytvsiddhiH| diSTam / yatpunarUce 'AlokAbhAvarUpata 1 nyAyakandalyA pR. 9 paM. 231 "Aho Shrut Gyanam"
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH yAsyAM dravyAntaratvAsaMbhave'pi vibhramavazAttathA pratIterupapatteH ' iti .. tatra bhavata eva vibhramo yadanna vibhramavazAditi bravISi / yadi hi dravyatAyAM bAdhakaM kimapi syAttadA yuktA dravyatayA tatpratItervibhramarUpatA / bAdhakaM ca na tAvatpratyakSam / tadnyAntaratAyAmeva pratyakSasya sAkSitvAt / anumAnamapi-abhAvarUpA chAyA, dravyaguNakarmAtirikta- 5 kAryatvAdityeva, anyadvA / na tAvadAdyam / pUrvameva parAhatatvAt / nApyanyadanumAnaM bAdhakamatrekSAmahe / sAdhakaM tu tasyAM dravyatAyAM vidyata evedamanumAnam / tathA hi-chAyA dravyam, kriyAvattvAt / kumbhavat / cakSurvyApArA chAyA gacchatIti pratyayodayAttasyAH kriyAvatvamadhyakSasiddhameva / anumAnAvaseyamapi / tathA hi--gatimatI chAyA, 10 dezAddezAntaraprAptimattvAt , maitravaditi / yaccAna vyomazivenopAdezi-' tadetadasat / bhAsAmabhAvarUpatvAcchAyAyAH / tathA hi-yatra yatra vArakadravyeNa tejasaH saMnidhiniSidhyate tatra chAyeti vyvhaarH| vArakadravyagatAM ca kriyAmAtapAbhAve samAropya pratipAdyate chAyA gacchatIti / anyathA hi vArakadravyakriyApekSitvaM na syAt' iti so'yaM 15 posturnggvegvinirjymnorthH| mukhyArthabAdhAyAM hi satyAmAropaHpratiSThA prApnoti / na cAtra chAyAyA gatimattve bAdhakasya kaNamapi prekSAmahe / na hi chAyAyAM gatimattvasya mANavake kRzAnutvasyeva bAdhakamadhyakSam / tamya tadrAhakatayaiva pravRtteH pratipAditatvAt / athAnanyathAsiddhendriyavyApArAdhInaM pratyakSa pramANam / iha tu vArakadravyagatagatigocara- 20 pratyayotpAdakatayendriyacyApAro'nyathAsiddho na chAyAgatijJAnaM prati hetutvaM bhajata iti / tadabhAjanaM nIteH / yato yadA yugapacchanaM tacchAyA ca locanagocaratAmanusaratastadA tAvatsaMbhAvyate kathaMcidindriyavyApArasyAnyathAsiddhatA / yadA tu madhyandine madhye'ntarikSaM paribhrAmyataH zakune chAyA gacchantI pRthivyAmavanatavaktreNa pramAtrA prekSyate tadA 25 tadgataiva gatirindriyavyApArasya gocrH| zakunigatistvanumAnagamyaiveti "Aho Shrut Gyanam"
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 854 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari.5 sa. 18 nAtrendriyavyApArasyAnyathAsiddhisaMbhAvanApi / zakunestadAnImatyantaM locanAgocaratvAt / api ca siddhe'bhAvasvabhAvatve chAyAyA gatikriyAyA asaMbhavAttatrendriyavyApArasyAnyathAsiddhatAbhidhAnaM sAdhIyastAM dadhyAt / tatpunaradyApi daivakaTAkSitamasti / kiM ca yadi chAyAyAM 5 gatirAropitaprasAdopanatetyucyate tadA mastakanyastaghaTAyAM ghaTaceTi kAyAmaTatyAM ceTikAgatireva ghaTe samAropAtpratibhAtIti ghaTo'pi tadAnIM niSkriya eva syAt / atha tasyApi calato vilokanAnna niSkriyatvam / etacchAyAyAmapi samAnamAyuSmAnika nAvadhArayati / nApyatra gatimattvasya vyomnIva nIlimno'numAnaM bAdhakamasyAtrAsaMbhavAt / 1. nanvabhAvarUpataiva tamyA gatimattvabAdhikA / naivam / itaretarAzrayaparA hatatvAt / abhAvarUpatAyAM hi siddhAyAM tasyA gatimattvabAdhasiddhiH / satyAM ca tasyAmabhAvarUpatAsiddhiriti / bhavatu vAtrAropitA gatistathApi tasyA bhAvarUpatA tata evApatantI durapanhavetyaho zaraNaheturapi maraNahetuste / tathA hi-bhAvarUpA chAyA, adhyAropyamANagatitvAt / vRkSavat / yathaiva hi javanaprabhaJjanapreryamANayAnapAtrArUDhasya puMsastIrataruSu bhAvarUpeSveva svagatakarmAdhyAropo nAbhAvarUpepvevaM chAyAyA api bhAvarUpAyAbheva gatisamAropa upapanno netarasyAmiti susthitaM tamyA gatimattvaM dezAddezAntaraprAptimattvAnumAnena / yatpunaranenaivocyate 'yacedaM dezAntaraprAptimatvaM tat kiM dezAntareNa saMyogaH samavAyo 20 vA / na saMyogastasyApi sAdhyatvAt / tathAhi-dravyatvasiddhau saMyogaH sidhyati / saMyogAca dravyatvamitItaretarAzrayatvaM syAt / atha dezAntaramAptiH samavAyaH so'pysiddhH| na hyekatra samavetamanyatra samavaiti / chAyA tvekatra saMbaddhApyupalabdhA punardezAntare'pyupalabhyate' iti / tadapi yatkiMcit / yato'tra chAyAyA dezAntareNa prAptisaMyogo'bhidhIyate / 25 yatra vAsyetaretarAzrayodbhAvanaM tadanusaMdhAnazUnyatAvazAt / na hi dezAntara prAptimattvAvyatvaM prasAdhayitumudyatAH smaH / kiMtu gatimattva "Aho Shrut Gyanam"
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH tammAttu dravyatvamiti / nanvevamapi mahattare cakrakasaMkaTe yUyaM patitAH / tathA hi- dezAntarasaMyogAkriyAvattvaM kriyAvattvAvyatvaM dravyatvAdezAntarasaMyogavattvamiti / utsvamAyitametat / dezAntaraprApteH pratyakSata eva chAyAyAM prasiddhasvarUpatvAt / yadi hi dravyatvasidhyA dezAntaraprAptiH prasAdhyeta tadA syAttaddaSaNam / pratyakSeNeti siddhena dezA- 5H ntaraprAptimattvena siddhAkriyAvattvAtsiddhaM chAyAyA dravyatvam / guNavattvAcca kumbhavattamyAH sidhyati / na cAsiddhaM guNavattvaM nIlA chAyetyAdipratItestasyA rU .... .... ... .... .... .... ..... .... NI prasArayanto'pi pratidizaM nAsyAH kamapi sparzamupalabhAmahe / tatki. mAlokamya tamupalabdhavAnbhavAn / athAtipratIta eva madhyAhacA- 10. riNAM khalvATAnAmAlokasyoSNaH sparzaH / kiM nAtipratItaH pathikAnAM dinakarakaranikaranirantaropanipAtasaMtApitavapuSAmaviralaMkisalayakalApAbhirAmasahakAramahIruhamahImatimanorathairupasthitAnAM tacchAyAyAH zIta. lamparzaH / atha samIralaharIsamuhyamAnajalalavAnupravezAttadgatazItaspa dhyAsena tatra zItalA chAyeti pratibhAsastarhi prabhaJjanapreryamANaugni- 15 kaNAnupravezAttadgatoSNasparzAropeNa prabhAkaramarI cinicaya uSNamparzaprati. bhAsa ityapi kiM na syAt / atha nirvAte'pi tathaiva pratibhAsAttadgata evAyaM nizcIyate tArha nirantaratarunikurumbaviDambitAmbaramaNipratApe kApi pradeze vAtarahite'pi zItasya sparzamya pratibhAsAdasAvapi chAyAgata eveti nizcayitAm, alaM pakSapAtena / 20. tathA cAyurvedavAkyam -- 'AtapaH kaTuko rUkSaH, chAyA madhurazItalA / kaSAyamadhurA jyotsnA , sarvavyAdhiharaM tamaH / iti / yattvatra rasasparzayoraupacArikatvaM prakaTayannAha vyomaziva:--'ye hi madhurasya zItadravyasya guNAste chAyAyAH sevanAdbhavantIti tatkAryakartRtvena tathoktA' iti tadapyaparibhAvyabhASitam / mu- 25. 1 aurvAgniH - dAvAgniH / vaDavAnalaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 I skhyArthabAdhAyAmupacArapravRtteH / na ceyamatrAsti | atha chAyA madhurazItalA na bhavati, abhakSyApeyatvAt pAvakavaditi vyApakAnupalabdhirbAdhakamasti / tathA hi- madhurasya zItasparzavatazca dravyasya zarkarAkSIrAdervyApakaM bhakSyapeyatvaM tasyAtrAnupalabdhiriti / tadabandhuram | madhura5 zItaladravyasya bhakSyapeyatvena vyApteraprasiddheH / tathA hi- jyotsnA bhavati madhuraM zItalaM ca dravyaM na ca bhakSayituM pAtuM vA zakyA / atha nAsau madhurazItaleti nAnayA vyAptivyAhRtiH / nanu kuto'sya tadabhAvasiddhiH / na tAvadamuSmAdevAnumAnAt / atrAsyAH pakSakukSau nikSepasyAkRtatvAt / sAMprataM tu nAyaM kartuM labhyate / atha yadA pUrvamevaiSA 10 pakSIkRtA bhavati tadA ko doSaH / nanvetatpakSaprastAva evaikAntanityatvasidhyarthaM pakSAntare gItanartanAdI vA kriyamANe ko doSaH / atyantamaprastuta kAritvamiti / etadanyatrApi samAnam / samadRSTiH pazyatu bhavAn / tathA hi- asmadgadite chAyAyA mAdhuryazaitye bAdhituM bhavato'tra samArambhaH / tatkiM jyotstrayA / athAsyAstaijasatvAnmadhura15 rasya zItasparzasya vA na sadbhAvaH / tadasat / taijasatvAsiddheH / atha jyotsnA taijasI, rUpAdiSu rUpasyaivAbhivyaJjakatvAt, pradIpavadityatastasyAstatsiddhiH / naivam / atra hetoraJjanAdinAnaikAntikatvAt / parAkRtaM cedamanumAnaM pUrvameveti mukhyArthasya bAdhAyA asaMbhavAdanupacaritamevaitacchAyA madhurazItaleti / nanu yadi chAyA zItasparzavatI 20 tadAsyatvamasyAH syAt / amlasyaiva zItasparzadarzanAt / naitatpavane'pyasmAdabhyupagamena zItasparza saMbhavAdanyasyaivetyavadhAraNasiddheH / tvadabhyupagamenApyasyA niyatazuklarUpAnadhikaraNatvAdanApyatvaprasiddheH / siddhe cAnApyatve zItasparzasyApyudakazItasparzavilakSaNasyAtra sattvamaviruddham / yathAnuSNAzItasparzasya pRthivyAM sadbhAve'pyavAntaravizeSavatastasya -25 samIre / anyathAsyApi pRthivyAmantarbhAvaprasaMga: / tadevaM siddhA sparzavatyeva 856 1 ApyatvaM jalIyatvam / " Aho Shrut Gyanam".
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. sU. 4] syAdvAdaratnAkarasahitaH chAyA / taditthaM chAyA kRSNaguNavatI na bhavati sparzarahitatvAdityasyAyuktatvAtsiddhastatra kRSNaguNaH / evaM saMkhyAparimANapRthaktva saMyogavibhAgaparatvAparatvavegavattvAnyapi / tasmAdguNavattvAdapi siddhA chAyA dravyam / atra prAbhAkaraH prAha --- ' nanvastu chAyA dravyaM tathApyagatAlokakAzyapI pradezAdyatirekiNI nAsau samasti ' iti / tada- 5 syAbhinavotprekSApANDitya kaNDUviDambanAmAtram / yato bhUbhAgAdereva chAyAtvena pratIteridamabhidhIyeta / bhUbhAgAdyatiriktachAyA sadbhAve pramANAbhAvAdvA / na tAvadAdyaH pakSaH / asiddhatvAt / na hyatra sAmAnAdhikaraNyena pratItirastyayaM bhUbhAgAdicchAyeti / kiMtvasminniti vaiyaghikaraNyena / atha bhrAntA vaiyadhikaraNyena pratItiH / abhrAntA tarhi 10 kIdRk / sAmAnAdhikaraNyeneti cet / na tAvadiyamasti 1 so'yaM hastagataprAsatyAgena pAdAGgukIrlilitItyupekSyaH prekSANAm / idaM cAtra citram / yadayaM prAbhAkaratvena garvito'pi pratItibhrAntatAM bhASate / atha neyaM bhrAntiH kiMtu bhUbhAgAdicchAyayorabhedasyAkhyAtiH, tiktazarkarAmatItAviva mAdhuryasya / nanvastvabhedasyAkhyAtistu kautasku- 15 tI bhUbhAgAdau chAyeti / bhUbhAgAdyatiriktachAyA sadbhAve pramANAbhAvAdityapyakSamam / pratyakSasyaivAlokavadbhUbhAgAdbhinnAyAJchAyAyAH / paricchedakatvAt / na cedaM tadAbhAsam / Aloka paricchedakasyApi tasya tadAbhAsatApattera vizeSAt / atha nAlokavilokipratyakSasya tadAbhAsatA / bhAsvararUpasya bhUbhAgAdyatiriktasya tAsyAlokasya sadbhAvAt / chAyA tu nAstyeva kAciditi tadrAhi pratyakSaM tadAbhAsameva / nanvasyA asattvaM kutaH siddham | bhUbhAgAdereva chAyAtvena pratItebhUbhAgAdyatiriktachAyAsadbhAve pramANAbhAvAdveti pUrvokta vikalpAvartanenAnivRttaH paryanuyogaH / api ca yadi bhUbhAgAdireva chAyA tadApagatAloketi kimartham / AlokApagamaviziSTo yaH kAzyapI pradezAdista - 25. 1 kAzyapI pRthivI / "Aho Shrut Gyanam" 857 20
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlo kAlaGkAraH [ pAra: 5 sa. 8 syaiva chAyAtvenAbhidhAnArthamiti cet / nanvAlokAparAmazabde nAlokAbhAMbo'bhidhIyate kevalabhUtalAdirvA : 1 AdyapakSeH 1 AdyapakSe vaizeSikapakSakSoda evAsya zikSA / dvitIyapakSe tvabhAvamantareNa bhUbhAgAdeH kaivalye'bhidhIyamAne'tiprasakti: / Alokakalite'pi tasminkaivalyavyapadezaprasakteH / yadi cAlokApagamazabdena kevalamUtalAdirbhaNyate tadAlokApagamaviziSTa ityAdinA kevalabhUtalaviziSTo yaH kAzyapIprade zAdirityasaMbaddhamevoktaM bhavet / etena yadAha zAlikastakhAlokaprakaraNe - ' Aloke'pavArite chAyetIbhyate / apagatAlokabhUbhAgavyatirekiNI na rUpAntaravacchAyA dRzyate / tena manyAmahe 'pavAritA10 lokabhUbhAgAdikameva chAyA ' iti tadapi pratyAhatam / yadapi / pratyapAdi ' dravyAntaratve tu tadapAye'pyAlokena sahAvasthitAyAstasyAH pratItiH syAt ' iti tadapi nopapannam / chatrasya saMbandhina chAyAvo hi kecidAlokAbhAvamapekSya prasAriNastathApariNatAJchAyAddravyatayA svIkriyante / tatacchatrApAye'pyAlokena sahAvasthAnaprasaMjanamasa15 maJjasameva / pariNAmikAraNApAye kAryasyAvasthAnavirodhAt / na khalu mRdAdiprakSaye kSaNamapi nopAderavasthitirupalabdhacarIti siddhA chAyA dravyAntaram / A 858 5 20 1 - "Aho Shrut Gyanam" * evaM pratibimbamapi / chAyAvizeSasvabhAvatvAdasya / nanu yadi pratibimbasya dravyAntarapratibimbaM dravyAntaraM tarhi vaktrAdvinirgatA tvasiddhiH / chAyApudgalAH kathaM kaThinamAdarzamaNDalI vibhidyAntaH pravizeyuH / kathaM vA dvayoH sAvayavayoH samAnadezatA saMgaccheta / kathaM vAzrayasyAntaH praviSThe pratibimbadravyAntare 1' yadA tu niyatadezAdhikaraNo bhASAmabhAvastadA taddezasamAropite nalina chAyetyavagamaH / ata eva dIrghA -hasvA mahato arupIyasI chAyetyabhimAnaH taddRzavyApinaH nIlinaH pratIteH / abhAvapakSe ca bhAvadharmAdhyAropo'pi durupapAda:' iti nyA. ke. pR. 9 paM. 21. 2 prakaraNapatrikAyAM pR. 144. paM.12. 3 ghaTAderiti yuktam /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU.8] syAdvAdaratnAkarasahitaH tasya pariNAmagauravayorutkarSoM na syAt / kathaM vA laghIyasyapi darpaNatale mahIyaso mahIdhrAdeH pratibimbasyopalambhaH syAt / kathaM cA savyadakSiNapArzvayorciparyayeNa pratibimbe pratItiH / kathaM vA bimbe calatyavazyaM tadapi calettiSThati ca tiSThet / kathaM vA bimbApAye tasyApyapAyaH syAt / apAye vA kathaM na pRthaktadavayavopalabdhirityA- 5 lUnazIrNo'yaM pratibimbasya dravyatAvAdaH | tasmAdidamiha rahasyam / yanmukhAdibimbameva tatpratibhAtIti / Aha kimetat / mukhAdibimbameva tatpratibhAtyatha ca puraH sthitamiti gRhyate / ucyate / darpaNakRpANodakAdipatitA nayanarazmayaH pratyAvartante pratyAvRttya mukhena saMnikRSya ca mukurAdiSu mukhamityupalambhayanti / tatrAbhimukhaM mukhametaditi 10 bhrAntA pratItiH / mukhamityetAvatA tu samyagiti / kathametadavagabhyate svaccheSu darpaNAdiSu patitA nayanarazmayaH pratyAvartanta iti nabanarazmayaH, svacchadarpaNAdiSu patitAH pratyAvartante, taijasatvAt / Adityarazmivat, ityato'numAnAt / atha kathamavagatamatra mukhapratibhAso na bhrAnta iti / alakatilakAdiviparyayAbhAvAt / ye hi yatra 15 yathA vinyastA alakatilakAdayaste tatra tathaivopalabhyante / nanu darpaNAbhighAtapratyAvRttanetrarazmisaMbandhAdvaktragrahe mukuramukhayoH krameNa grahaNaM syAt / nAyaM prasaMgaH saMgataH / tathAgrahaNasyAbhipretatvAt / kathaM tarhi na lakSyata iti cet / AzubhAvAditi brUmaH / darpaNapatitA hi nayanarazmayaH prathama mukurapratyayamutpAdya pratyAvRttya mukhena saMnikRSya ca 20 mukhamupalambhayanti / tasmAnmukuramukhayorindriyasaMnikarSasyAzubhAvenAntarAlasyAgrahaNAddarpaNavizeSaNo mukhapratyayo bhavati darpaNe mukhamiti / atrAbhidhmahe / yadavAdi ' chAyApudgalAH kathaM kaThinamAdarzamaNDalaM vibhidyAntaH pravizeyuH' iti tatra tasya chAyApudgalaivibhedAbhAva: kimeSAM muurttvaahaadrprinnaamaapnntvaatktthintvaadvaa| nAdyaH pakSaH / bhUrta- 25 1 bAdaraparimANaM-sthUlaparimANam / . "Aho Shrut Gyanam"
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 su. 8 syApi paramANoratyantanibiDaviDojaH praharaNAderapi madhye pravezasaMbhavAt / nApi dvitIyaH / bAdarapariNAmApannasyApi pAvakasyAyaHpiNDAntaH pravezadarzanAt / atha nAyaHpiNDAdau vidyamAnasyaiva pAvakasyAntaH pravezaH / kiM tu tatsaMyogAt, sati tadvinAze viralIbhUteSvayaHparamANu5 viti cet / tadasat / na khalu tadAnImunmIlitalocanAni bhAlaya nto'pi pratikAlaM tatpralayamupalabhAmahe / athAnupalabhyamAno'pyeSa parikalpyate, darpaNAdiSvapi parikarupyatAm / pratItibAdhaH punarubhayatra / athAgnisaMyogasya tejorUpAyaHpiNDAkyavisamuSTambhakapArthivAvayavicirodhitvAdupaSTambhakavinAze'yaM piNDavinAzaH saMgato na tu chAyApudgalasaddhAve 10 darpaNasya kenacidvirodhAbhAvAditi cet / nanvamisaMyogo'yaHpiNDopaSTambhakavirodhIti kuto'vagatavAnasi / pArthive kASThAdau tathA darzanAditi cet / tarhi pArthive kASThAdau lohalekhyatvaM dRSTamiti zatakoTAvapi tanniSTaMkyatAm / atha tatra pratyakSabAdhaH, kiM nAyamagnisaMyogAdayaHpiNDapralayo'pi / 15 nApi tRtIyo bhedH| asiddhatvAt / na hi pratibimbapudgaleSu jalapudgaleSviva kAThinya sNbhvti| tatazca yathA nitAntakaThoracandrakAntazilAntarjalaM na virudhyate tathA darpaNAntaH pratibimbamapi / yadapyuktaM ' kathaM vA dvayoH sAvayavayoH samAnadezatA saMgacchate ' iti tadapi samAnadezaprasArisamIrAtapAbhyAM vyabhicAri / atha sAvayavayorapi 20 rUpidravyayoreva samAnadezatA nopapannA samIrAtapau tvarUpasarU pAviti na doSaH / tarhi rUpitve sati sAvayavayoriti vizeSaNaM karaNIyam / na ca tadakAri / saMpratikaraNe'pi vizeSyasya vaiyarthyam / samarthavizeSaNopAdAnenaiva sAdhyasya siddhatyAdvizeSyasya vyavacchedyA bhAvAt / tathA hi-yadi rUpiNAM pArthivApyataijasaparamANUnAM samAna25 dezatA syAttadA tadvyavacchedAya sAkSyavetyasya sAphalyaM syAt / na caivaM sakalaparamANUnAM svasvadezatvAt / astu tarhi rUpitvameva samAnadezatvA "Aho Shrut Gyanam"
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH bhAvasAdhanAyeti cet / naivaM karambitakanakapAradAbhyAmanaikAntikatvAt / etena pratibimbarUpadravyAntarapraveze pariNAmagauravayorutkarSabhAvasya vyabhicAritvamabhihitam / na ca vAcyaM kAJcanasya tadAnImabhAvAdeva nAsti tadantaHpraveza iti / tathAvidhauSadhasaMparkeNa tatpariNAmasya tadvarNikAkAntasya ca tasya tammAdviviktasya punardarzanAt / na cAnyadeva tattadAnImu- 5 tpannam / tatra pramANAbhAvAt / tadrUpatAyAM tu tasya tatparimANatA tadvarNikAkAntatA ca pramANaM proktameva / yadapi kathaM vA laghIyasyapi darpaNatale' ityAdyavAdi tatrApi pradIpatale kunalasya. sakalApavarakodarapUraNapravINo'pi prabhAvayavI kathaM kalazasyAntaH pradIpe prakSipyamANe tadantaH pravizediti samaH paryanuyogaH / athAnya evAya- 10 mapavarakodarapUraNAtkalazodarapUrakaH prabhAvayatrI kSaNikatvAtpradIpakalikAyAH / tadihApi tulyam / na hi yadeva vimbaM tadeva pratibimba nAma / kiM tu tatkAryam / atha bhavatvanyathA tasya na tu tAvataiva laghuvaM ghaTate / bimbasamAnamya tasya kadAcidanutpattiprasaMgAt / anyatvasya sadApi sattvAt / asAdhAraNaM tu nibandhanaM kiM tatreti vaktavyam / nanu 15 tvayApi pradIpaprabhAvayavini tadvAcyam / na hyapavarakapUrakaH kumbhapUrakaH prabhAvayavI pRthagiti lAghavamamyAnagham / AtiprasakteH / athAstyanna laghutvanibandhanamavakAzasya tAvattvamiti cet / tabanyatrApyAzrayasya tAvattvamevAstu nibandhanaM, kanInikAdyAzrayabhedena hi tadapi laghutamAdibhedamupajAyate / nanu bhavatu kanInikAdiSu tattathA / bimbAdvi- 20 stIrNe tvarNavArNaHprabhatAdhAzraye kutastanmahIyo na bhavati / Azrayasya mahIyastvAditi cet / tarhi tuGgagirizikharAdivitatAvakAzAvasthitadIpaprabhAvayavyapi vyomamaNDalamakhilaM kiM na vyApnoti tAvattvAdavakAzasyeti samaH praznaH / atha vitatAvakAzasadbhAve'pi tadavayavAnAM tuccha-. tyAnna byobhavyApakaprabhAvayaviprArambha iti cet / tarhi pratibimbAra- 25 1 argavArtha:-samudrajalam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayata pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 mbhakANAM bimbachAyAvayavAnAmapi tucchatvAdeva na bimbAdhikapratibimbArambhasaMbhava iti samaH samAdhiH / nanu zarIrAdicchAyA pratyUSAdI pUSAdyAlokAbhAvamapekSya bimbAt dviguNatriguNAdirapyupajAyate / tataH kiM yadi hi tatraivaM tadA prastute kimAyAtam / chAyAtvAtpratibimba5 chAyApi tadvatkaciDimbAdvistIrNAstvityupadarzitamiti cet / pratya kSApahastitametat / mahatyapyAzraye bimbasamAnasyaiva pratibimbasya darzanAt / kiM caivamAlokatvAdAlokavatpradIpAloko'pi jagat prakAzayatu / na caivaM vicitrA hi vastUnAM zaktayaH / nanu kathaM kRpANe kRSNavarNasya dIrghasya ca pratibimbasyopalambhaH / ucyate / Azra10. yasya zyAmatvAdAyatatvAJca tatra tasya tathotpateH / darpaNasya tvatisva. cchatvAdvimbAkArAnukAreNaiva tatra pratibimbotpattiH / yadapyakathi'kathaM vA savyadakSiNapArzvayorviparyayeNa' ityAdi tadapi prativimbazabdaniruktyaiva kRtottaram / paraM mithyAbhinivezAnna cetayate bhavAn / pratyarthivindha pratibimbamucyate / pratyarthitA cAsya sakalatadobAlakatila. kabhaGgabhrukuTyAdivizeSasvIkaraNenAbhimukhatayA puraH sthAyitvam / taka savyadakSiNapArthaviparyAsavyatirekeNAna nopapadyata iti tathaivotpattirupapannA / anyathA tu prativimbamiti vyapadeza evAspAnupapannaH syAt / kiMca yanmate pratibimbamarthAntaraM tasya savyadakSiNapArzvayorviparyAso guNa eva / yata eva bimbadharmaviparItadharmayogo'ta evAto'syAnyatva20 miti / yadapyuktaM- 'kathaM vA bimbe calatyavazyaM tadapi calet' ityAdi / tadapyavadyam / arthAntarasyAsyotpattAvapi niyamena pariNAma. kAraNakriyAnukAritayA tasmiMzcalati calanasya tiSThati sthAnasya ca tatropapatteH / yathA calati tiSThati vA pradIpe takriyAnuyAyitayA prakAzAvayavinyapi niyamena calanasthAne / nanu pradIpAniHsRtya prakA25 zAkyavAH prakAzAvayavinamArambhanta iti yukte tacalanAcalana yostatra calanAcalane / atra tu katham / ucyate / yathA prakAzAkya "Aho Shrut Gyanam"
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 } syAdvAdaratnAkarasahitaH . vinyeva chAyApudgalA hi bimbAnnisRtya pratibimbarUpatayA pariNamanta iti / yadapi gadita-- ' kathaM vA bimbApAye tasyApyapAyaH syAt ' iti tatrAyamabhiprAyaste na nimittakAraNApAye kAryasyApyapAyaH kApyupalabdhaH / kulAlAdyapAye'pi kalazAdestatkAryasya darzanAditi / kadabhiprAyo'sau / bimcasya pratibimba prati pariNAmikAraNatayA tada. pAye tatrApyapAyasya nyAyAnugRhItatvAt / na khalu mRdAdyapAye kalazAdAvapAyo nopalabdha iti / apAye vA kathaM na pRthaktadavayavopalabdhiriti tvanaikAntikaM saudAminIpradIpAdidravyANAM vinAze'pi pRthaktadacayavAnAmanupalambhAt / api ca bimbAzrayAbhyAM bhinne pratibimbe pratyakSAnumAnAbhyAM pramIyamANenaivavidhakucodyAnAmavasaraH / tathA hi- 10 svacche darpaNAdau vadanAdipratibimbamavalokayAmIti pratItiH pratiprANi prasiddhA / na hIyaM vadanaM darpaNaM vA vilokayAmItyevasvarUpopajAyate kiM tarhi vaktrAdeH prativimbamiti / na ceyaM bhrAntA / tatra naitadevamityevaMrUpasya bAdhakapratyayasya kadAcidapyanAvirbhAvAt / tathA yavato vilakSaNapratItigrAhyaM tattato bhinnaM yathA mudrAtaH pratimudrA / vila- 15 kSaNapratItigrAhya cAzrayabhUtadarpaNAdivatrAdibimbAbhyAM vaktrAdi prativimyAmiti / na caitadasiddham / bimbAkArAnukAritayA hi bimbaM pratyAbhimukhyena yadvartate tatpratibimbamiti pratIyate yathA mudrAkArAnukAriNI pratimudreti / tathA pratItauM ca kathaM tato bilakSaNapratItigrAhyatvamasyAsiddham / yattUktam --- 'darpaNakRpANodakAdipa- 20 titA nayanarazmayaH pratyAvartante' ityAdi tadvathomakumubhaindhyeiyasyottaMsasUtraNam / cakSuSo razmipratipAdanameva hi tAvatsudhiyAM ziraHzUlam / pUrvamapAstatvAdamISAM kiM punastatpratyAvRttyA tasyaiva mukhasya grahaNamiti / santu vA razmayaH paricchindantu ca darpaNapratitAste tadeva vadanam / kUpAdau tu kathaM ktthorkirnnaadiprtibimbprtibhaasH| 21 adhomukhasya hi pramAtunayanArjavAvasthitapAthaHsanmukhaM prasRtA razmayaH "Aho Shrut Gyanam"
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5sU. 8. pAthaH paricchindantu pratyAvRttyAstu vaktram | sUryAdivimbasya tu paricchedaH katham / cakSuranArjavAvasthitatvena tasya razmipravRttyaviSayatvAt / athAdRSTavazAte tatra tenApi prakAreNa pravartanta ityupagamyate tarhi vinaiva razmIn vyavahitameva ca cakSuradRSTavazAdvArivastrAdivastUni 5 gRNhAtIti kiM nAbhyupagamyate / athAtra kArakatvaM bAdhakamasti / tathA hi--yatkArakaM tatsaMnikRSya kAryakAri kuThAravat / saMnikarSazcAtra razmidvAreNaivopapadyata iti cet / nanvatrApi razmitvaM bAdhakamastyeva / tathA hi-ye razmayaste svAzrayapraguNAvasthitapadArthAnevAbhisarpanti yathA pradIpAdirazmayo, razmayazca cakSuSi tvayopagatA iti / 10 atha darpaNa pratighAtaparAvRttamArtaNDIyarazmibhirvyabhicArirazmitvaM hetusteSAM razmitve'pi prabhAkarApraguNAvasthitApavarakapraviSTapadArthAnprati prasAritvAt / tadapasarpadarpaNatalotpannadinakarapratibimbarupadravyAntararamInAmeva tathA pravartanAt / tatra ca vyabhicArAbhAvAt / na cAdityarazmInAmeva tathA pravartane pramANamasti / yadi cAdarzAdipratihatA 15 razmayaH sukhaM prakAzayanti tadA zilAtalAdipratihatA api te tatprakAzayeyuH / vizeSAbhAvAt / na cAtra svacchateopayoginI, razmipratighAtamAtrasyaivAtropayogAt / taccobhayatrApyaviziSTam, pratyuta zilAdinA ghanadravyeNAtizAyI pratighAto vidhIyate / atastatrAtizayavatA tatpratibhAsena bhAvyam / kAraNAtizayAddhi kAryAtizayo 20 dRSTo yathA pittadhAtUdrekAtizayAcchaGgAdiSu pItatvAvabhAsAtizayaH / asmanmate tu svaccha evAdarzAdau bimbasaMnidhAne tadgatacchAyApudgalasaMkramAtprativimvamutpadyate / na punaH zilAdau tadviparIte'tastatra tatpratibhAsAbhAvaH / kiM ca, AdarzAdinA pratihatA razmayo yadi vimbaM prakAzayanti tadA mahato hastyAdeH svapariNAmAnatikrameNaiva pratIti25 prasaMgAlaghutvapratItirna syAt / na caivam / ataH prativimbameva tatra tathAbhUtamutpannaM pratibhAsata ityabhyupagantavyam / AdarzAdyAzrayAnusA draSTa "Aho Shrut Gyanam"
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 sthAdvAdaratnAkarasAhitaH ritayA hi chAyApudgalaiH pratibimbamArabhyate / ato mahato laghutvapratipattiraviruddhA / api ca yadi kAcakRpANAdau pratihatAste vyAvRttabimbameva prakAzayanti tadA tatrAyatazyAmamukhapratItirna syAt / etena yaduktaM- ' kathametadavagamyate ' ityAdi tadapi tattvataH pratyuktamavarAntavyam / yadapi prabhAcandraH prAha-pratibimbotpattau hi jalAdikamupAdAnakAraNaM candrAdikaM ca nimittakAraNaM gaganatalAvalambinaM candraM nimittIkRtya jalAdestathA pariNAmAt ' iti, tadasyAtyantArjavaviz2ambhitam / yathA hi tejo'bhAvamapekSya te * patrAdezchAyApudgalAH pRthivyAdAvAzraye chAyArUpadravyAntaratayA pariNamante tathAtrApi yadi vadanAdibimbasya chAyApudgalA darpaNAdiprasannadravyasAma- 10 prImapekSya pratibimvarUpatayA pariNasyante tadA kiM nAma sUrNa syAt / asyApi chAyAvizeSasvabhAvatvAt / tathA cAgamaH-- 'sAmA udiyA chAyA'bhAsuragayA nisimmi kaalaabhaa| sa ceha bhAsuragayA sadevannA muNeyavyA / je AdarisassaMto dehAvayavA havaMti saMkatA / tersi tatthuvaladvI pagAsajogA na iyaresi' // prakaraNacaturdazazatI- 15 kAro'pi dharmasAraprakaraNe prAha-'na hyaGganAvadanachAyAnusaMkramAtirekeNAdarzake tatpratibimbasaMbhavaH' ityAdi / siddhamitthaM tama chAyA pratibimbamiti trayam / dravyAntaraM tato hetau vizeSaNamasiddhibhRt // 622 / / vizeSAsiddhatApyatra hetau hanta kRtAspadA / ekAntena viviktaM yatkSityAdernAsti lakSaNam // 623 // kSityAdIni hi sarvANi dravyANi dravyatAtmanA / ekena pariNAmena tAdAtmyenAvatasthire / / 624 // 1 zyAmoditA chAyA'bhAsvaragatA nizi kAlAmA / sA ceha bhAsvaragatA svadehavarNA jJAtavyA / ye AdarzasyAntadehAvayavA bhavanti saMkrAntAH / teSAM tatropalabdhiH prakAzayogAnnetareSAm // 20 "Aho Shrut Gyanam"
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 tathAbhUtAnyapImAni samastAnyapi sarvathA / vyAvRttalakSaNAnIti ko brUyAdbhavataH paraH // 625 // api ca---- pRthvIpayaHpAvakamArutAnAM dravyaprabandhe puratazcaturNAm / AvibhratA paugalikatvamekaM kAmaM pRthaglakSaNatA kathaM syAt // 626 / / na pudgalAtmatvamasiddhibandhakIsamRddhasaMbandhasudurdharaM budhAH / vasundharAderabhidhAtumIzate yato'numAnaM niravadyamasti naH // 627 // tathA hi-pRthivyaptejovAyavaH pudgaladravyaparyAyAH, sparzAdimattvAt / ye tu na tatparyAyA na te sparzAdimanto yathAkAzAdayaH / sparzAdi10 mantazca pRthivyAdayastasmAtpudgaladravyaparyAyA iti / nanvayaM sacetanAH tasvaH, svApavattvAditivatpakSakadezAsiddho hetuH pratiniyamenaiva sparzAdInAM pRthivyAdiSu vRtterna punaH sAkalyena / tathA hi-gandharasarUpasparzAzcatvAro'pi pRthivyAmeva vartante gaindhavandhyAste pAthasi / gandharasarahitAstejasi / gandharasarUpazUnyAH samIra iti / 15 taduktam 'gandhAdayo niyoktavyAzcatvAraH pRthivIguNAH / aptejomarutAmekaM pUrva pUrvamapohya tu // ' iti / jalAdiSu gandhAdInAmanupalabdheH siddhamasya pakSakadezAsiddhatvamiti cet / nanu kimiyamanupalabdhiH pratyakSamAtranivRttirvivakSitA samastapramANanivRttirvA / na prathamA / yato'sau sAmAnyenAbhAvasAdhanI syAt / yogyasyaiva vA / nAdyaH pakSaH sUkSmaH / sUkSmANAmantarikSAdRSTAdInAM cAtIndriyANAmabhAvApatteH / na dvitIyaH / toyAdivartinAM teSAmanabhivyaktatvena yogyatvAsiddheH / zAtakumbhAnudbhUtoSNasparzavat / atha yattejodravyaM, taduSNasparzavat / yathA jvalajjvalanajvAlAjAlam , 25 tathA ca kAJcanam / ityanumAnena sattvasiddheH / tatra tasyAnubhUtatve 1 bandhakI- vybhicaarinnii| 2 gandhavandhyAH-gandharahitAH "Aho Shrut Gyanam"
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH nAvasthAnamaduHstham / iha tu sattvasiddhireva durlabhA teSu teSAmiti cet / tadapavitram / payasi gandhasya tejasi gandharasayoH samIre gandharasarUpANAmanumAnataH sattvasiddheH / tathA hi- payo gandhavat, tejo gandharasavat , vAyurgandharasarUpavAn sparzavatvAtpRthivIvat / nAna kAlAtyayApadiSTatvaniSTakaH spaSTaH / anutasvabhAve vastuni vidhiprati- 5 bedhayoH pratyakSasya mUkatvAttena pakSabAdhAnupapatteH / anyathA zAtakumbhIyoSNasparzasAdhane'pi kathaM na tatprasaMgaH / nApyAgamenAtra pakSabAdhA / 'sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH' ityAgamasya tatsadbhAvasAdhakasyaiva sattvAt / syAdvAdAgamasya pramANatvameva na vidyata iti cet / nibaddhakakSAH kaNabhakSapakSe haho hatAzA bhavatAM tadetat / sajjakramArakesariNaH kizorAiMSTrAGkurotpATanalampaTatvam / / 628 // syAdvAdAgamo hi bhagavAnapAstasamastakalaGkapaGkaH pramANatAmAspadIkarotyeva / astu vAsyAprAmANyaM tathApi na kAlAtyayApadiSTatAsparzaH, payastejovAyuSu gandhAdeH krameNAsattvamAtenuSaH kasyacidAgamasyAbhAvAt / asmadAgamo'styeveti cet / taskimidAnI prativAdyA- 15 gamenApi pakSavAdhA bhavatu | omiti cet / hanta hanta hahahA tapasvinI tarhi seyamupazAntimAyuSI / tarkakarkazavitarkazAlino jalpakelikalanAkalAvidaH // 629 / prathamameva prativAdyAgamabAdhAmutprekSamANena vAdinAnumAnasyAnupanyAsAt / atha yuktyanugRhItenaiva tena tadbAdhA na tanmAtreNa tarhi 20 yuktirevodbhAhyatA pakSapratikSepAya kimanenAntarAle'ndhadarpaNatalAvalokanakalpenAgamena ! paraM prati tasyAprAmANyAt / yuktimukhotprekSaNaikabaddhalakSyatvAdasya / iti jalAdiSvapi gandhAdisiddheH siddhamanubhUtAnAM teSAM tatrAvasthAnam / atha pRthivyAdInAM caturNAmapi pudgalaparyAyatvenAbhinnalakSaNatve pRthivyAmiva jalAdiSvapi teSAmudbhUtataiva bhavet / anyathA tu 25 1 tattvArtha. 5:23. "Aho Shrut Gyanam"
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 868 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 su. 8 sarvathA bhinnalakSaNataivaiSAmiti cet / na / nAyanena tejasA vyabhicArAt / na ghanabhivyaktabhAsvararUpoSNasparza nAyanaM tejo'bhivyaktabhAsurarUpoSNasparzAtpAvakAdbhinnalakSaNaM bhavatAM prasiddham / dravyasaMkhyAvyAghAtaprasaMgAt / evaM pRthivyAderapyabhivyaktAnabhivyaktagandhAdiyoge'pi 5 nAnyonyamatyantabhinnalakSaNatvam / athaitadabhAve pRthivItvAdipratiniyatajAtisambandhasteSAM kutstyH| ekAntena bhinnalakSaNatvAbhAve hi yathA pRthivyAM pRthivItvAbhisaMbandhastathAptejaHprabhaJjanepvapyeva syAt / dRSTaH khalvekalakSaNavatsu kambugrIvAdimatsu saMbandha ekaspA ghaTatvajAteriti cet / tadapyasaMgatam / avAntarajAtiyogasya sarvathA lakSaNabhedAprasAdhakatvAdvayaktibhedameva hyasau prasAdhayati / anyathA kSatriyatvAdhavAntarajAtiyogAdAtmanAmapyekAntikaM na syAdekalakSaNatvamiti / evaM ca dravyANAM yaH kila navadhAtvasiddhaye'bhidadhe hetustatra vizeSyaM kaTAkSitaM dhruvamasiddhatayA / yacca paramANurUpaM sadakAraNavattvahetunA nityam / gaditaM dravyacaturNAM tadapyasiddhatAspadaM nUnam // 629 // .... .... .... .... .... .... aNUnAM skandhabhedasya kAraNasya vinizcayAt / / 630 // bhede hi vyaNukAdInAM jAyante paramANavaH / aNUnAM saMhato yadvajAyante chANukAdayaH // 631 // paraH prAha--- yatra skandhasya bhedo'sti tatrAtha paramANavaH / jAyantAM na ca sarvatra skandhabhedo vibhAvyate // 632 / / keSAMcitparamANUnAM svatantrANAmapi sthiteH / sarvadaiva tato nityAH siddhAH ke'pIti kazmalam // 633 // teSAM svAtantryasaMsiddhau kAcinnA .... .... // 634 // 25 "Aho Shrut Gyanam"
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. . . pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH .... va ke'pi ke'pi tu / paTAderbhedatastadvadbhaveyuraNavo'pi cet // 635 // nanvanena kimAkhyAyi dUSaNaM sAdhanasya naH / svAtantryamapi keSAMcitteSAM siddhimiyAdyataH // 636 // na tAvadvayabhicAro'sti tairaNutvasya .... / 5 .... .... .... // 637 // yatastvayA / vibhAgAtparamANUnAmiSTo na tu viparyayaH // 638 / / ___ athAyameva siddhAntaH puraskriyate / tathA hi-tatreya prakriyA / prathamamavayaveSu kriyA, kriyAto vibhAgo, vibhAgAtsaMyogo vinA.... 10 bhedasya bhAktviAditi cet / mA bhUttAvatskandhabhedasya tatkAraNatA / tathApi nAmI niSkAraNA eva / kriyAyA eva tatkAraNatvAt / nanvasau vibhAgasthaiva kAraNaM nAmISAmiti cet / tadazubham / vibhAgasya tebhyaH sarvathA pRthagbhUtasyAsaMbhavAt / tadeva hi dravyaM kriyayA 15 pariNataM sadvibhaktarUpatAM pratipadyate / tathAbhUtaM ca satparamANava iti vyapadizyate / yathA cAyamIdRza upAdAnopAdeyabhAvaH siddhastathA prAguktam / evaM ca vibhaktarUpatayA dravyasyotpAdAsiddhamaNUnAM tadpANAM kriyA kAraNam / nanvevaM 'skandhabhedAdaNavo jAyante ' iti prAguktaM virudhyate / naivam / yadi kriyA tato vibhAga ityAdi. 20 raprAtItikyapi prakriyA samAzrIyate tathApi nANavo niSkAraNakA bhavitumarhantItyevamarthatvAskriyAyAH kAraNatvasamarthanasya / yAvatA skandhabheda eva tatkAraNaM kumbhAdau skandhabhede kapAlakalApAdibhavanasyAnubhavAt / na hi tatrAvayavakriyAdistvadgaditA prakriyA sUkSmamaNamIkSamANenApi mAMsacakSuSA / ukSyate / 25 vegavanmudgarasaMparkasamanantaraM kapAlamAlAyA evaM vilokanAt / "Aho Shrut Gyanam"
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 tadanusAreNa ca paramAguSyapi skandhabheda eva kAraNAkathiH / vyavahAranayArpaNena ca skandhabhedaH kAraNamabhANi / nizcayanayArpaNena. tu ya eva skandhavibhAgaH sa eva paramANavaH / atha yathaNayo jAyante tadA yatkAryadravyaM tatsvaparimANAdalpaparimANaiH kAraNairArabdhaM ghaTava5 diti vyAptisiddhervivAdAspadaparamANUnAmapyalpIyobhiH kAraNairbhavitavyam / teSAmapyaparaistairityanavasthAnAtparamANUnAmabhAva eva bhavediti cet / naitadvAcyam / vyAlerasiddheH / zlathAvayavakasipiNDAnAM saMghAtAddhanAkyavakarpAsapiNDena sUkSmeNa saMjAyamAnena vyabhicArAt / nanu yadIyaM vyAptirapasAryate tadA paramANUnAmabhAva eva bhavettatsA10 dhakapramANasyAbhAvAditi cet / tadaramaNIyam / aguparimANatAratamyaM, kvacidvA zrAntaM, parimANatAratamyatvAnmahAparimANatAratamyavat / yatra cAsya vizrAntiste paramANava itItthaM teSAM prasiddheH / evaM ca sadakAraNavattvAdityasya vizeSyAsiddhatA siddhaiva / api ca yadyamI nityA bhaveyustadA tatprabhavakAryANAM sakRdevotpattiH syAt , avikala15 kAraNatvAt / ye'vikalakAraNAste sakRdevotpadyante / yathA samAnasa mayotpAdA bahavo'GgurAH / avikalakAraNAzca jananaikasvabhAvANukAryatvenAbhimatA bhAvA iti prasaMgaH / avikalakAraNAnAmapyeSAmanutpAde sarvadAnutpattiprasaktirvizeSAbhAvAditi viparyaye bAdhakaM pramANam / nanu samavAyyasamavAyinimittabhedAttrividhaM kAraNam / yatra kArya sama2. vaiti tatsamavAyikAraNam / yathA tantavaH paTasya / yatu samavAyi kAraNapratyAsannamavadhUtasAmarthya ca satkAryaM janayati tadasamavAyi-- -...--... ... ... .... ..... ... ................... .... ... ... ........--.--.............. - 152 lokavyavahArAbhyupagamaparo nayo vyavahAranaya ucco / sa ca kAlavarNasyaiva utkaTatvena loke vyavandiyamANatvAdbhagati pratipAdayati * kAlako bhramara' iti 1 paramArthatastu pAramArthikArthavAdI naizcayiko nizcayanaya ucyate / sa punarbhanyate 'paJcavarNo bhramaraH' bAdaraskandhatvena taccharIrasya paJcavarNapudgalairniSpannatvAt, zukkAdInAM ca nyagbhUtatvenAnupalakSaNAditi // vize0 3589 / "Aho Shrut Gyanam"
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 su. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH kAraNam / pratyAsattizca dvedhA / ladhdhI mahatI ca / kAryeNa sahaikasminnarthe samavAyo labbI / yathA paTena sArdhamekasmiMstanturUpe'rthe samavetasya tantusaMyogasya / kAryakAraNena sAkamekasminnarthe samavAyo mahatI / yathA paTagatarUpAdisamavAyikAraNena paTena samamekasmistanturUpe'rthe samavetAnAM tanturUpAdInAm / tadetadubhayamapyasamavAyi- 5 kAraNam / zeSaM tUtpAdakaM nimittakAraNam / yathA'dRSTAkAzAdi / evaM ca saMyogAderapekSaNIyasyAbhAvAdavikalakAraNatvaM teSAmasiddhamityapi zraddhAmAtram / yato'sau saMyogaH sattAmAtreNa teSAmapekSaNIyaH syAdatizayAdhAyakavena vA / Adhe pakSe sarva sarvasyApekSaNIyaM syAtsattAmAtrampa sarvatrAvizeSAt / dvitIye tvabhinno 10 bhinno vAsau tena teSAmAdhIyate / yadyaminnastadA teSAM kAryatvApattiH / atha bhinnaM kathaMcitsarvathA vA / kathaMciccecira jIvatAt / kathaMcitkAryatAyAsteSAmitthamUrIkaraNAt / sarvathA cetkathaM teSAmevAya vyapadizyeta / saMbandhAccetkaH punarayaM syAt, samavAyaH saMyogo vizepaNIbhAvo'viSvagbhAvo vA / nAdyaH / samavAyasya kSepsyamAnatvAt / 15 na dvitIyaH / tasya dravyatvApatteH / saMyogasya guNatvena dravyAdhAratvAnna tRtIyaH / tadubhayAbhAve vizeSaNIbhAvAGgIkaraNe'tiprasaMgAt / turIyastu syAt / paramANUnAM kathaMcitkAryatAsamarpaNena pavitratvAt / kiM ca , ekAntena bhinnaH sannupakAryopakArakabhAvaM vinA kathamayaM tatra saMbadhyeta ! upakArakaraNe ca bhedAbhedavikalpadizA tadevAvartata ityanava- 20. sthAdauHsthyaM nApanIpadyate / atha saMyoga evAmISAmatizayenAmunAtizayaH kazcidAsUtryate tarhi nityo'nityo vA'yaM bhavet / nityazcet, nityaM kAryotpattiH / tadatizayabhUtamna saMyogasya nityaM sattvAt / athAnityastadA tadutpattau ko'tizayaH, saMyoga eva kriyA vA / saMyogazcetkiM sa eva , saMyogAntaraM vA / nAdyaH / tasyAdyApyasiddheH / svo- 25 spatau svasyaiva vyApAravirodhAcca / nApi saMyogAntaram / tadapi. hi.. "Aho Shrut Gyanam"
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 872 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sa. 8 nityAnityaM vetpAdyAvartane nAnava sthApateH / atha kriyAtizayaH / tathA hi- AtmA'NusaMyogAdadRSTApekSAtparamANuyu kriyotpadyate / kriyAtazca parasparaM saMyujyante / nanvAtmAgusaMyogasya sadaiva vidyamAnatvAnni tyaM teSu kriyotpattiprAtiH / ayAdRSTApejho'sau kAdAcitka eva / 5 nanvadRSTamAtmanAM paramANu kriyAnutpatikAle'pyavikalaM vidyata eva / tataH kathaM na tadapekSAtmANusaMyogotsAdaH / adRSTAnAmavikalatvamasiddham, IzvarasaMjihIrSayA tadAnI teSAM pratibaddhavRttikatvAditi cet / evaM tarhi na kadAcana kasyApi kAryasyotpattiH syAt / IzvarecchAyA nityatvAt / atha nityApyasau tatatsahakArikAraNakalApopanipAtA10 sargaviSayA saMhAraviSayA ca vyavasthApyate / nanu sahakAriNo'pi tadAyattotpattaya iti kiM tasyAstatparAyattatAkalpanena / IzvaravAdazca purA parAkRtaH kimapi karkazaioSaiH / tatkiM hanta tadicchA tavottarIkartumiha yuktA // 639 // saMyoge'sti tadevaM nApekSA kApyaguprabandhasya / avikalakAraNatAkhyaH siddho vastuSu tato hetuH // 640 // na ca yugapajjAyante janyAnyaNusaJcayena vastUni / tasmAdviparyayo'yaM samastu niHzeSadoSaparihINaH // 641 // yajjAyate yadA na hi na tattadA vikalakAraNaM niyamAt / aGkura iva zilAyAM na ca jAyante sakRtpadArthAste // 642 // sarvathA sthirapadArthasaMkathA vistareNa ca puraiva phusitA / syAttatazca paramANunityatA pakSa eSa kuzalI kathaM budhAH // 643 // vyaNukAdyavayavirUpaM tvanityamutpattihetuvazAt / iti jagade yadapi tadapyupaiti yuktikramaM naiva // 644 // tathA hi-itthaM vyagukAdyutpattiM pratyapIpadan / ihaikastAvatparamA25 NuH kAryadravyasyAnArambhaka ekasya nityasyArambhakatve kAryasya sata totpattiH syAt / apekSaNIyAbhAvAt / avinAzitvaM ca kAryasya "Aho Shrut Gyanam"
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8 } syAdvAdaratnAkarasahitaH prasajyetAzrayavinAzasyAvayavibhAgamya ca vinAzahetorabhAvAt / trayANAmapyArambhakatvamayuktam / mahAkAryadravyasyotpatI svaparimANApekSayA'. lpaparimANasya kAryavyasyaiva sAmarthyadarzanAt / aNukaM kAryadravyeNaiva .... .... tata eva vyaNukAderapi tadastu / aparimitaparamANumayo hi skandhaH 5 kazcidasmadAdInAM locanagocare saMcarati nAnyaH / nanu jalamArgAnugAmibhAskarakiraNadaNDodarasaMcArisUkSmarajaHkaNaH trasareNuH, asmadAdipratyakSatvAddhaTavat / tannotpattimattvaM parasaMmatamupapadyate / kiM ca , utpattimattvaM paryAyAntareNa kAryatvamevocyate / tacca yathA na yuktiparipATipAtraM pareSAM tathA sthANuparAkaraNapraka .... kaM ghaTayati / trividhaM hi kAraNam / nirvatakanimittapariNAmibhedAt / taduktam 'nirvartako nimittaM pariNAmI ca vidheSyate hetuH| .. kumbhasya kumbhakArAvarto mRceti samasaMkhyam // ' tadiha kumbhasya kathaMcinmRdAtmakasyotpAdAtparyAyarUpatayotpattiH, 15 dravyarUpatayA tvanutpatti: , kathaMcidutpattimatvAcca kathaMcidevAnityatvaM sidhyati / nanu na mRdAtmakatvaM kumbhasya saMbhAvanA .... pratyakSabhevAkSUNaM sAkSi lakSyata evAtra / tathA hi- locanavyApArasamanantarameva paNyamityevamAkArAvayavebhyo bhedenAvayavisvarUpamAmukhayantI pratyakSapratItirgopAlahAlikAderapi sa .... .... .... 20 vyavacchedyavyavacchedakabhAvAspadatvAt / yAvevaM tAvevam / yathA rAjapuruSau tathA caitattasmAttathA / dRSTo hi vyavacchedyavyavacchedakabhAvo'vayavAvayaviSu paTasya tantavaH / tantUnAM paTa iti / bhinnakartRka NaprabhavatvAdvA kaTazakaTavat / bhinnaparimANatvAdvA kuvalakuvalayavat / 25 "Aho Shrut Gyanam"
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 bhinnArthakriyAkAritvAdvA kalazakulizavat / ekavacanabahuvacanaviSayatvAdvA nakSatranakSatrezavat / viruddhadharmAdhyAsitatvAdvA dahanatuhinavat / yadi cAvayavI, avayavebhyo bhinno na bhaveta, tadA sthUlapratibhAso na syAt / paramAzUnAM sUkSmatvAt / na cAnyAdRgbhUtaH pratibhAso'5 nyAdRgarthavyavasthApakaH / atiprasaMgAt / na ca sthUlAbhAve paramANuriti vyapadezo'pi saMbhavI sthalApekSatvAdaNutvasyeti / premititabhiH prAkaTyata vaizeSikapakSadIkSitaireSA / kRtrimamauktikamAleva harati hRdayaM kintu tajjJAnAm / / 645 // tathA hi-yattAvat ' locanavyApArasamanantarameva' ityAdi gaditam / 1. tanna yuktam / na khalu tantubhyo bhinna eva paTaH kasyApi kadApi pratibhAsate / ta eva hi tathA pariNatimuSeyivAMsaH paTo'yamiti pratIyante / nanu yadi tantava eva tathAbhUtAstathA cakAsati tarhi pratye. kamapi teSu tathA pratItiH svAnna punarayaM tanturiti / tadasat / prati tantu tathA pariNaterabhAvAt / sarveSAmeva hi teSAM sa tayArUpaH pari15 NAmaH kathaM pratyekaM cakAsyAt / na caikAntenAbhinnabheva tebhyastathA pariNAmamAcakSmahe / yato'yaM doSaH prAptAvasaraH syAt / pratyakSeNa bhinnasyaiva tasya pratibhAse cAyaM paTa ime tantaba iti yugapadeva vibhaktAnAM cAkSuSANAM teSAM candranakSatrANAmiva pratibhAso bhavet / atha vibhaktAnAmiti vibhaktatvaM kiM vibhaktasvabhAvatvaM vivakSitaM vibhaktadezatvaM vA / Adya cettadAstyeva vibhaktasvabhAvAnAmavayavAvayavinAM pratibhAsa iti kaH prasaMgArthaH / dvitIya tvanaikAntikam / jJeyatvAdidharmANAM bhinnAnAmapi bhinnadezatayA pratibhAsAmAvAditi cet / tatrottarameva pakSamAcakSmahe / na ca vyabhicAro jJeyatvAdInAmapyekadravyagatAnAM tad vyatAdAtmyenAvasthitatvAdatyantaM bhedAsiddheH / vAtAtapAbhyAM bhinnAbhyA25 mapi, abhinnadezatvenopalabhyamAnAbhyAM vyabhicAra iti cet / na / - 1 chandodRSTayArthadRSTayAyamazuddha iva bhAti ! "Aho Shrut Gyanam"
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5. 8 ] cAkSupadravyANAmeva bhinnadezatayopalambhasya prasaJjitatvAt / taptAyaHpiNDenAnekAnta iti cet / na / vahnisaMnidhAne tathAvidhadravyAntarotpattyA tatra bhinnadravyadvayasyAbhinnadezopalambhAsiddheH / atha prakRte'pi bhinnadezatvenopalambho'styeva / paTAdyavayavinastantvAdyavayaveSu teSAM ca pakSmAdi svAvayaveSu sthitAnAmupalambhAditi cet / tanna / dezazabdenAntarikSasya vivakSitatvAt / kathamanyathA bhavAneva vAtAtapAbhyAM vyabhicAramudacIcarat / na hi tayorekatra samavAyikAraNe vRttyA'bhinnadezatvamasti / dravyadvayasya samakAlaM samavAyikAraNaikyavirodhAt / kiM ca -- avayavibhinna eva gRhyamANaH samastAvayacagrahaNAdRhyetAvayavamAtragrahaNAdvA / prathame kalpe madhyApara vibhAgAvayavAnAmagrahaNAgrahaNameva tasya syAt / dvitIye'pi tantvagramAtropalambhe'pi paTopalambho bhavet / atha bhUyo'vayavendriyasaMnikarSAnugRhItenAvayavIndriyasaMnikarSeNa tasya grahaNam / nanu kiyanto'mI avayavA bhUyAMso'bhidhIyeran / dazaikAdazAdisaMkhyA lakSitA / yAvatAM vA'grahe'vayavibuddhirullaset / AdyapakSo na kSamaH / kvacitkaracaraNazirogrIvAdyavayava trayacatuSTayagrahaNe - 15 pyavayavibuddherutpAdAddazaikAdazAditantugrahaNe'pi cAnutpAdAt I dvitIye parasparAzrayaH | avayavibuddhau hi siddhAyAmavayava bhUyastvasiddhiH / tatsiddhau ca tatsiddhiriti / kiM ca kathaM bhUyo'vayavagrahaNAdavayavigrahaNamupapAdi / yato'rvAgbhAgabhAvyavayavagrAhiNA pratyakSeNa parabhAgabhAvyavayavAgrahaNAnna tena tavyAptiravayavino grahItuM zakyate / vyApyAgrahaNe tena tadvyApakatvasyApi grahItumazakteH / grahaNe vAtiprasaMgAt / na ca parabhAgabhAvivyavahitAvayavApratibhAsane'pyavyavahito'vayavI pratibhAtIti vaktuM zakyam / vyavahitAvayavApratibhAsane tadrutatvenAvayavina: pratibhAsitumazakyatvAt / nApi parabhAgabhAvyavayavagrAhiNA pratyakSeNAvagbhAgamAnyavayavasaMbandhitvaM tasya gRhyate / tatra hi tadavaya 25 vAnAM pratibhAsAttatsaMbandhyevAkyavirUpaM pratibhAseta nArvAgbhAgabhAvyava I syAdvAdaratnAkarasahitaH " Aho Shrut Gyanam" - 875 10
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 vayavasaMbandhi / teSAM tatrApratibhAsanAt / tadapratibhAsane ca tatsaMbandhirUpasyApyapratibhAsanAt vyApyApratipattau tadvyApakatvasyApratipatteH / athAtmAspirabhAgAvayavavyApitvamavayavino grahItuM samartha ityucyate / tanna / sattAmAtreNa tasya grAhakatvAnupapatteH / anyathA svApamUrchAdya5 vasthAsvapi tatpratipattiprasaMgAt / kiM tu darzanasahAyastatra darzanaM nAva yavino'vayavavyAptigrAhaka saMbhavatIti pratipAditam / athArvAgbhAgadarzane sattyuttarakAlaM parabhAgadarzanAnantarammaraNasahakArIndriyajanitaM sa evAyamiti / pratyabhijJAnamadhyakSamavayavinaH puurvaapraavyvvyaaptigraahkm| tadayuktam / pratyabhijJAjJAnasyaiva tadviSayasya pratyakSatvAnupapatteH / akSAnusAri hi pratyakSam / na cAkSANAmAkparabhAgabhAvyakyavagrahaNAvyApAraH saMbhavati / vyavahite teSAM vyApArAsaMbhavAt / saMbhave vA'tivyavahite'pi vyApAraH syAt / tathA ca--- puraH zacIzasya sucArucArisaMcAri zacyA praviracyamAnam / 15 mahIsthitA apyavalokayeyutsthaM sphuratkautukalolacittAH // 646 / ! na ca smaraNasahAyasyApIndriyasyAviSaye vyApAraH saMbhavati / yadyasyAviSayo na tatra smaraNasahAyamapi pravartate, yathA parimalasmaraNasahAyamapi locanaM gandhAdau / aviSayazca vyavahito'kSANAM parabhAgamAnyavayavasaMbandhitvalakSaNo'vayavinaH svabhAva iti na pratyabhijJApratyakSeNApi bhinnaikAkyavigrahaNamupapadyate / nanu bhavatAmapi kathamakyavigrahaNam / na hIdaM nAstyeva / nApi madhyabhAgamAnyavayavAvabhAso'stIti / ucyate / nAstyevAsmAkamAgdRzAM sarvAtmanAvayavipratyakSatA / yadA yAvanto'vayavA gRhyante tadA tadAtmakasyaivAvayAvinaH sAkSAtka raNAt / kathaM tarhi ghaTo'yamiti pratItiriti cet / katipayAvayava25 darzanenApareSAmapi teSAM parAmarzAt / na tadapratyakSaM syAditi cet / evamevaitatparamArthataH / sAMvyAvahArikatvAdammadAdipratyakSANAmatIndriya "Aho Shrut Gyanam"
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] sthAdvAdaratnAkarasahitaH 877 pratyakSasyaiva sarvAtmanA vastugrAhakasya paramArthataH pratyakSatvAt / manda. mandaprakAze'vayavapratibhAsamantareNApyavayavI pratibhAsate / tatastebhyo'tyantabhinna evAyamiti kazcit / so'pi na vipazcit / tadAnImapyavayavAnAM pratibhAsabhAvAt / nanu ke nAma tadAnImavayavAH pratibhAseran, avayavI ka iti kathyatAm / yo yatrAsti sa tatreti cet / abayavA api tasyaiva kecaneti buddhayastra / nanu timiraparikarite pradeze na caJcucaraNAdayo nizcetuM zakyante / tatra kiM zakuntAdiH zakyate / saMsthAnamAtrarUpaH zakyata evAyamiti cet / avayavA api tathaiva kiM na zakyanta ityavayavAtmakasyaiva sarvatrAmya pratibhAsAnna pratyakSeNa bhinnasyaivAvayavino grahaNam / atha bhinna evAyaM gRhyate svarUpataH 10 samavAyAttu tathA pratibhAsa iti cet / taki samavAyo'pi kazcidapara. statrAsti / omiti cet / ayamaparo gaNDasyopari piTakodbhedaH / avayavAvayavinAvapi tAvadaHzakAvekAntena pRthagbhUtau samarthayitum , kiM punaraparaH smvaayH| athAviSvagbhAva eva teSAM samavAyaH / tarhi siddhaH kathaMcidabhedaH / pratyakSamapi cAtraiva dattahastakam / evaM ca--- pratyakSabAdhitatvaM pakSasya kSipati te'numAnatatim / bhasmIkaroti kiM na hi palAlakUTaM kRzAnukaNaH // 647 // pratyakSakSiptapakSe ca hetUnAmabhidhAnataH / kAlAtyayApadiSTatvaM spaSTaM niSTakyatAM tvayA // 648 // 20 nAvayavebhyo'vayavI bhinna evAzakyavivecanatvAnyathAnupapatterityanumAnabAdhitazca pakSaH / vivakSitAvayavebhyo'nyatra netumazakyatvaM yatrAzakyavivecanatvam / tacca tantvAdibhyaH paTAdeH pRthagdezaM netumazakyatvena suprasiddham / na caikadravyavartirUpAdibhirvyabhicAraH / teSAmapi tahavyatAdAtmyAtkathaMcidekatvAt / api ca vyavacchedyavyavacchedabhAvAspa- 25 datvAdIni sAdhanAni sarvANyapi kathaMcitsarvathA sAmAnyena vA saMgI "Aho Shrut Gyanam"
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 theran / Aye kalpe viruddhatA kathaMcidhyavacchedyavyavacchedakamAvAspadatyAdInAM kathaMci denaiva vyAptatvAt / dvitIye tu prativAdyasiddhiH / jainAnAM sarvathA vyavacchedakabhAvAspadatyAdestantupaTAdipva prasiddheH / tRtIye tu saMdigdhAnekAntaH / sAmAnyena vyavacchedyavyavacche. 5 dakabhAvAspadatvAdisadbhAvena bhavitavyameva / kathaMcidbhedenetyatra pramANA bhAvAt / nizcitavyavahArazca vyavacchedyavyavacchedakabhAvAspadatvahetuH / ghaNNAM padArthAnAmastitvamityAdau tadbhAve'pi bhedAbhAvAt / atha sadupala. mbhakapramANaviSayatvaM dharmAntaraM SaNNAmastitvamipyata iti na hetoya'mi cAraH / tadacAru / saptamapadArthaprasakteH / atha SaTpadArthavyatiriktAnA30 mapi dharmANAmabhyupagamAnnAyaM doSaH / tathA ca padArthapravezakagranthaH-- ' evaM dhamarvinA dharmiNAmuddezaH kRtaH' iti / asadetat / taisteSAM saMvandhAnupapatteH / tamantareNa ca dharmamibhAvAyogAt / anyathAtiprasaMgAt / na ca saMyogalakSaNo'tra sNbndhH| saMyogasya guNatvena dravyeSveva bhAvAt / nApi samavAyasvarUpaH / sa tAvattasya sarvatraikatvA15 bhyupagamAt / samavAyena ca saha samavAyasaMbandhe dvitIyasamavAyAbhyu pagamaprasaMgAt / SaDbhiH padArthairdhAgAmutpAdanAt / teSAM taiH saMbandhAbhyupagame paTAyo'pi tantvAdisaMbandhinastathaiva syuriti samavAyAkhyasaMbandhAntarakalpanAvaiyarthaprasaktiH / bhavatu vA SaNNAmastitvaM dharmAntaram / tathApi vyabhicAra eva / tadastitve'parAstitvAdyabhAve'pi tadastitvaprameyatvAbhidheyatvAnIti vyavacchedyavyavacchedakabhAvapravRtteH / atha tatrApyaparAstitvAdyabhyupagamastadAnavasthAprasaktiH / na ceSTatvAnna doSaH / sarveSAmapyuttarottaradharmAdhAratvAddharmitvaprasakteH SaDeva dharmiNaH proktA ityetasyAnupapatteH / na ca dharmirUpA eva ye ta eva SaTvenAvadhAritA iti vaktavyam / guNAdInAmanirdezaprasaMgAt / na hi guNAdInAM 25 dharmirUpataiva kiMtu dravyAzritatvAddharmarUpatvamiti / yastvAha - sadupala 1. pA. bhASye pR. 55. 3. "Aho Shrut Gyanam"
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 872 pari. 5 sU. 8J syAdvAdaratnAkarasahitaH mbhakapramANagamyatvaM paNNAmastitvamabhidhIyate / tacca SaTpadArthaviSayaM jJAnaM, tasminsati saditi vyavahArapravRtteH / evaM pramANajanitaM prameyatvamabhidhAnajanitamabhi nIlAdivilakSaNe pItAdau pratibhAsamAne nIlAdipratyabhijJAnamasti / tasmAtkathaMcidviruddhanIlAditAdAtmyenAvasthitaM kathaMcidekaM tacitraM 5 rUpamupagantavyam / tathA ca vyabhicAraH spaSTaH / evaM ca vaizeSikakuJjarANAM dazAnumAnIdazanAvalIyam / doSairanekaizcalitAtra mUlAraklezasthite kevalamasti hetuH // 649 / / yaJcoktam- sthUlapratibhAso na syAt' iti tadapyasAdhIyaH / tatta. davayavAnAmavasthAvizeSastha kathaMcidavipvambhUtasyaikasya cAvayavizabda- 10 vAcyasyAbhyupagamAt / evaM ca tAdRzasthUlAvayavivyapekSayA'Nutvavyapadezo'pi paramANuSu sUpapAda eva / api ca zucibicAracAturIcucucetasAM zemuSIcakSuvi nAyamekAntenaikarUpaH parisphuratIti kathaMcidanekenAnena bhavitavyam / na cAnekeDamI avayavebhyo bhidyamAnamUrtayaH samupalabhyanta iti yAvanto'vayavAstAbadAtmakatvamavayavinaH svIkarta- 15 vyam ! tathA hi- yadekAntenaikarUpaM na tadanekavRtti calAcalaM raktAraktamAvRttAnAvRttaM vA bhavitumarhati / ekAntaikarUpazcAvayavI svIkRtastvayeti vyApakaviruddhopalabdhaH / anekavRttyAdehi vyApakamanekatvaM tadviruddhaM caikatvamatropalabhyamAnamanekatvaM vyAvartayati / tacca vyAvartamAnamanekavRttyAdi svavyApyamAdAyaiva vyAvartata iti / athAcakSIthAH , 20 kimidaM svatantrasAdhanaM prasaMgasAdhanaM vA / na prathamam / avayavinaH pramANAsiddhatvena hetorAzrayAsiddhatvadoSAt / pramANasiddhatve vA tatpratipAdakapramANAbAdhitapakSanirdezAnantaraprayuktatvena tasya kAlAtyayApadiSTatvadoSaduSTatvAt / na ca parasyAvayavI siddha iti nAzrayAsiddhatvadoSa iti vaktuM yuktam / yataH parasya kiM pramANa- 25 to'sau siddhaH syAipramANato vA / pramANatazcedbhavato'pi kiM na "Aho Shrut Gyanam"
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 siddhaH / pramANasiddhasya sarvAnpratyavizeSAt / tathA ca tadeva kAlAtyayApadiSTatvaM hetoH / athApramANatastarhi pramANaM vinA prameyasyAsiddhirityeva ca vAcyam / kimanumAnopanyAsena / apramANasiddhaca parasyApi na siddha iti punarapyAzrayAsiddhatvam / nApi prasaMgasAdhana5 metat / yato vyApyAbhyupagamo vyApakAbhyupagamanAntarIyako yatra pradarzyate sa prasaMga | vyApyAbhyupagamazca parasya pramANapUrvakatvena tvayAvadhArito'nyathA vA / AdyapakSe na prasaMgasyotthAnam / tenaiva pramANena tadvyApteH parAkaraNAt / dvitIyapakSe tu pramANameva paraH praSTavyaH / kiMpramANako'yaM tavAbhyupagama iti / na ca parasyaikAntaika10 rUpatvasyAneka vRttyabhAvAdezva vyApyavyApakabhAvaH prAsidhyat / anekavRttyAdisadbhAve'pi sAmAnyAdAvekatvasya pramANasiddhatvAditi / tadetadakhilamanalapluSTapalAlapUlaparyantamanukaroti / yataH prathamapakSastAvadanabhyupagamAdeva nirastaH / prasaMgasAdhanakarUpe tu yau vikalpavikalpaviSAtAM tau yadA zabdAnityatvAditUSNIkAmAkalayya sthAtumarhasi 15 tvam / tatpratiSedhAnumAnasya sakalasya tena tiraskaraNAt / athApramANasiddhastarhi para evaM pramANaM praSTavyo na caivam / tatra tatra tatpratiSedhAnumAnopanyAsAt / athApramANasiddha eva parAbhyupagamaH paraM .... ....rAbhyupagamapratiSedhaM parityajyAnyatra prasaMgaH pratyapAdi / tathA hi- yadyekAntaikarUpatvamUrIkriyate'20 vayavinastadA tadvyApakamanekavRttyabhAvAdikamapi bhavediti saMbhAvanAgarbhAbhyupagamadvAreNa prasaMgamabhidhAya tasya na ...... pratipAdyate / ekAntaikarUpatvaviruddhaM hyanekarUpatvaM tena vyAptasyAnekavRttyAderatropalambhaH / viparyayahetureva ca maulo hetuH / na cAyaM nobhayorapi siddho'nekavRtyAdestatrobhayasaMmatatvAt / nApyAzrayAsiddho' " mANasyAtrAno - .... 433. 4944 4546 25 vayava pasthAnAt / yatkhalu yanmAtranimittaM tattasminsati bhavatyeva yathA 1804 .... " Aho Shrut Gyanam" 1630 .... ....
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 81 ntyakAraNasAmagrImAtranibandhano'GgurastasyAM satyAM bhavatyeva / viruddhadharmAdhyAsamAtranimittazcAneka .... bhAvAtsarvatrAbhavanaprasaMgo'tra viparyaye bAdhakaM pramANam / tathA hiyathA nimittAbhAve'pi bhavato'hetukatA / tathA'vikale .... .... viruddhadharmAdhyAsasyAnekatvanibandhanatvAbhAve'nekatvakiMvadantI ca bhuva- 5 ne'stamiyAt / yaduktam-' yadi viruddhadharmAdhyAsaH padArthAnAM bhedako na syAttadAnyasya tadbhedakasyAbhAvAdvizvamekaM syAt / pratibhAsabhedasyApi samaM .... .... .... .... sarvAtmanaikadezena vA varteta / yadi sarvAtmanA tadA yAvanto'vayavAstAvanta evAvayavinaH syuH / svabhAvabhedamantareNa pratyavayavaM tasya sarvAtmanA vRttyanupapatteH / 10 evaM ca yugapadanekakuNDAdivyavasthitavilyAdivadane .... .... .... .... .... .... .... bhAgAbhAvAnnityatvaM ca kAryadravyasya bhavet / ekasyApi ca janakatvena sAmagryA'janakatvaM pratIyamAnaM vyAhanyeta ! avayaveSu cAvayavIti pratyayAbhAvaH prasajyate / vRttau caikasminnavayave yugapadbhAvAbhAvau syAtAm / tathA hye .... 15 .... .... .... ..... .... vartate tadapi na / prazasyam / niraMzasyAvayavinaH svIkArAt / sAMzatve vA te'pi tato bhinnAH syurabhinnA vA / bhinnatve punarapyanekAMzeSu vRttarekasya sarvAtmanaikadezavikalpA neti .... .... nimajedaMzini vAMzaH / prathamapakSe tadvatkaracaraNazironIvAdiSvapya- 20 vayaveSu kiM nAsya nimajanamabhyupagamyate / tathAbhyupagame cAparAvayavikalpanA na syAt / avayavapracayAtmakatvAttasya / dvitIyapakSe tu niraMzo'zI bhavettatra ca pUrvanItito'nekavRttitve vA viruddhadharmAdhyAsi Su puruSAvayavinaM saMbandhayati tAvattanvAdiSvapi kiM na saMbandhayedavR. 25 teravizeSAt / atha vartate tadA tatrApi yadi samavAyo "Aho Shrut Gyanam"
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sa. 8 vRttistadA'navasthA / kiM ca vRtteH samavAyarUpatvaparibhASAyAmapi na virudhyate .... .... .... .... dvitIye tu yAvadavayavamavayavino bhaveyuriti siddho viruddhadharmAdhyAsaH / atha sarvaikadezAdi bheMdazabdaH / na ca bhedazabdasyAbhinne'vayavinyupapattibahuSu dRSTatvAt / 5 tathA hi- bahUnAmanyatama e.... ..... .... .... dRzyata eva / athaupacArika evAyaM paTakAraNeSu tantuSUpacArataH paTAbhidhAnapravRttestatsAmAnAdhikaraNyena sarvAdizabdaprayogAditi cet / maivam / evaM sarvadaiva paTazabdAhuvacanapra.... .... ti vAcyamasya vyapadezasya gauNatve skhaladvattitayA'gauNAdbhedaprasakterna 10 cAsAvasti / tathA hi- sarvaH paTaH kuNDeSu vartata ityatra naivaM buddhirna paTo vartate kiMtu tatkAraNabhUtAstantava iti / kiM ca bhede.... .... yuktaH / mopapAdi vA'tra zAdizabdaprayogastathApi na zabdapravRttyanupapatimAtrapreraNayA vastvarthasya pratiSedhaH zakyate vidhAtum / tatra tacchandApravRttAvapi vyAptavyAptizabdayoH pravRttyupapatteH / tathA hya.... __ .... snyaikadezAbhyAM vyAptA tau vihAya prakArAntareNa vRtterasaMbhavAt / yatkhalvarthAntarabhUtaM yatra vartate tadekadezena ya.... ....latvaM taccaikasya vyAhanyate / athAvayavAnAmeva calAcalatvaM viruddhdhrmsNsrgH| tato' rthAntarabhUtasyAvaya vinamAyogAt / tathA hi- yadA puruSo hastamutkSeptumapakSeptuM vecchati tadA hastavatyAtmapradeze prayatno jAyate .... taM prayatnaM hi tasyotkSepaNApakSepaNayorazakyakaraNatvAddurutvasyApi kAraNatvam / yadA tu zarIraM calayitumicchati tadA .... stu nimittakAraNamiti cettada .... .... tamAvataH syAt / atha 25 nAyaM tatra sthitistAhi gacchatI.... .. daiva svAvayaveSu samavAyAt / atha gamananivRttiH sthitistadA prokta 20 "Aho Shrut Gyanam"
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5.8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 04.0 eva doSaH / atha vyApyavRttyeva karmeti tAvatpra saMyogastatra samupalabhyate caitro'tra saMyukta iti pratItestarhi karazAkhAmAtre'pi calite caitrasya calanamupalabhyata 4444 .... athAtrAvayavasaMyogo bhavatyeva tatkAraNasyAvayavasaMyo www. " Aho Shrut Gyanam" .... .... caitrazcatIti 5 raktatvAtta pratyayAnutpatteriti nuddhopyameva tasyAbAdhyamAnasyAnubhavAt / athAtmani zarIra calanecchayA za davayavirUpasyAraktatvaprasakteryugapadraktAraktarUpadvayopalabdhiprApteH / api ca tadArambhako'pyavayavo yadyavayavirUpastadA saMyogasyAvyApyavRttitayA tatrApyekadezavRttitvamiti tulyaH paryanuyogaH / athANurUpastadA- 10 NUnAmatIndriyAvayavAzritaH saMyogo'pyatIndriya eveti na raktopalambho bhavet / atha tRtIyaH pakSaH / tadapyayuktam / saMyogasyApyAzrayAnupalabdhAvanupalabdheH / anyathA ghaTapizA vasaMyogasyApyupalabdhiH syAt / evaM cAGgulirUpavadrAgasyApyadRSTAzrayasyAnupalabdherAzrayopalabdhAvevopalabdheriti vyApyavRttirasAvapi syAt / gandhena ca vyApyavRttinA vyabhicAraH / 15 tasyAzrayAnupalabdhAvapyupalambhAt / athArakteSvavayaveSu samavetadravyasyopalabdhAvapi na rAgasaMyogasyopalabdhirityAzrayopalabdhau nAsyopalabdhiredetyavyApyavRttitvamucyate / naitadapi yuktam / raktArakkAvayavasamavetasyAvayavina ekatvAttadupalambhe rAgadravyasaMyogasyApyavazyamupalambhopapatteH / anyathA tadaikyAyogAt / anaikAntikaM cedRzamavyApyavRttimAzrayo - 20 palabdhAvapi vyApyavRtte rasAdeH kadAcidanupalambhAt / tataH siddhaM raktAraktatvaM viruddhadharmasaMsarga iti / AvRtAnAvRtatvamapi tathaiva / tathA hi- kaupInAdinA zarIrasyaikadezAvaraNe sakalaM tadAtriyate na vA | prathamapakSe vivakSitavAkyavatsa kalasyAnupalabdhiprasaMga: / atha neti pakSaH / avayavAvaraNe'pi hi na zarIrasyAvaraNamavayavAvArakadravya- 25 1 na. pustake, atra kAnicidakSarANyasaMgatArthAni santi / 883
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayattattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 saMyogasya tadAvaraNe sAmarthyAbhAvAt / na khalu yAvAnavayava dravyasaMyogo'vayavamAvRNoti tAvAnevAvayavinaM tasya mahattvAt / yadyevaM pradezatastasyAvaraNamasti na vA / asti cet / na yuktametat / anaMzasya pradezAbhAvastathA tantvAvaraNasyAnupapatteH / upapattau tu viruddhadharmasaMsargaH 5 spaSTa eva / athAvayavAvAraka dravyasaMyogenAvayavina: pradezato'pi ze tasyopalabdhiprasaMgAtsamo'pyavayavI vilokyetAvizeSAt / na hyavayavAnAmAcaraNe vAvayavinaH kazcidvizeSo'sti / ubhayatrAsyAnAvRtasyAbhyupagamAt / samagrAsamagrazabdayozca yathAtra vRttistathoktameva | avayavAva 10 raNe'pyavayavino'nAvaraNe ca tatra tasya vRttivirodhaH / yatkhalu yatra yathA ghaTAdAvatriyamANe tadgata vartate ..... 94 20 .... 1494 dinA katipayAvayavAnAmAvaraNA .... tasyApyAvaraNa svIkartavyam / yathA ca siddho viruddhadharma saMsargastato'pi kathaMcidanekatvaM tato'pi cAvayavebhyaH kathaMcidavivAbhAva iti / 15 yaJcoktam -' anekavRttyAdisadbhAve'pi sAmAnyA tadvyanavadAtam / kathaMcidanekatvapratipAdakasyaiva pramANastra tatra prAkpratipAdanAt / iti vicAradhurAmadhiropito na punareti ghaTAmavayavyasau / avayavavyatirekamupeyivAnatitarAM kathamastu sakhe tataH / / 650 // svakapratIkaprakarAtkathaMcidbhinnasvarUpaM kalazAdivastvA ? lakSaNaM saMprati zikSayAma // 651 // -194 .... .... 2004 pratyakSala evaM khalvamI samAcakSate na rUpAdibhyaH pRthagbhUto'vayavI pratyakSe lakSyate / cakSurAdyakSaprabhavapratyaye rUpAdiparamANupracayasyaiva pratibhAsAt / nApyanumAnenAvayavibhAvAvinAbhAvabhAjo liGgasya kasyApyasaMbhavAt / 25 pratyuta bAdhakameva tatrAnumAnamuttiSThate / tathA hi- yadutpattau nimittaM nopapatimiyarti tannAsti yathA vAndhyeyo nopapadyate cAvayanyutpattau "Aho Shrut Gyanam"
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdarasnAkarasahitaH kiMcinnimittamiti / tathA hi- yaNukAdyavayavavyutpattau nimittaM paramAgusaMyogaH samayo .... .... kadezena vA syAt / yadi sarvAtmanA tadA piNDasyANumAtratApatervitIrNastoyAJjaliravayavikathAyai / athaikadezeneti pakSa: / so'pi na kSamaH / paramANUnAM dezAsaMbhavAt / tatsaMbhave teSAM paramANutvAyogAt / digbhAgabhedataH paramANuSaT na yuga- 5 pasaMyujyamAnAnAM teSAM SaDaMzatvAnuSaMgAt / tasmAdayaHzalAkAkalpAH paramANava eva paramArthasantaH svIkartavyAH / ta eva ca sthUlatathAvidhAkRticyutA api tadAkArapratInimittatAmupayAnti cikurA iva taimirikopalabdheriti / karotyaho raktapaTeSu rAjyamekAntapakSAsthitimoharAjaH / 10 yallakSyamANa jagatApi sAkSAdvikSipya jalpanti tadanyadete // 652 // tathA hi-- yadajalpi ' rUpAdiparamANupracayasyaiva pratibhAsAt ' iti tadasat / yataH kimidaM pracayazabdAbhidheyaM dhImatAdhItam / dezaH, 'pratyAsattiH, saMyogavizeSo bhUyastvamAnaM vA / prathamapakSadvaye'vayavisidvirapratyUhA / dezasya vyomAyazasvabhAvasya svayamavayavitvAdavayavinA 15 samAnanyAyatA saMyogasya svIkAre prAgevAvayavikakSIkArAcca / tRtIyapakSe na cakSurAdeH paramANupracayasya pratimAsaH syAt / rUpAdInAM pratiniyatendriyagrAhyatayA tatparamANupracayasyaikendriyAviSayatvAt / nAyi pratiniyatairapIndriyaiH pratiniyatAnAmapi teSAM grahaNamanuguNaM paramANUnAM hRSIkagocaratvAsaMbhavAdviSayalakSaNarahitatvAdvastvAkArajJAnajanakatvaM hi 20 viSayalakSaNamAcakSate bhikSavaH / na ca tadaNUnAM vidyate / sarvatra sthUlAkArasyaiva saMvedanAt / vilakSaNAkArajJAnajanakasyApi viSayabhAye cakSurAderapi viSayatvaM syAt / atha nIlAdyAkArArpakatvaM paramANUnAmasti tadvazenaiva viSayatvam / tadayuktam ! yato'yaM nIlAcAkAraH sthalAtmakatvenaiva saMvedyate na parasparAsaMzliSTaparamANvAtmakatvena / 25 kutazcAyaM vizeSo'vadhAryate nIlAyAkArasyaiva bAhyajanyatvaM na sthUlA. "Aho Shrut Gyanam"
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5sU. 8 kArasyeti / na hyAkAratAdinA sthUlAkAravannIlAdyAkAro'pi jJAnasthAdAkArAdarthAntarabhUtaH kadAcidadarzi / tatkathaM pratyakSAnupalambhAbhyAmapi vizeSastadAkArayoH kAryakAraNabhAvo vyavasthApyate / arthApattyA tu sthUlAkArasyApi bAhyajanyatvasiddhiH syAt / samAnayoga5 kSematvAt / bahavaH saMniviSTAH paramANava eva sthUlatvenAvabhAsanta iti cet / naivam / saMnivezasteSAM dezapratyAsattiH saMyogavizeSo vetyAdinAsya pracayavannirmUlanArhatvAt / pratyekamasaMcitAsthUleSu paramAzuSu tathAkAraM jJAnaM ca bhrAntameva syAt / atha bubhukSAkSAmakukSeH kSIropaDhaukanaM prAtarecaitatpriyameva hi meM sthUlaikapratIterbhrAntatvamiti 10 cet / syAdetadevam / yadi kAlakUTacchaTA lAJchanaM tatra na syAt / evaM hi kacidabhrAntena sthalaikAkArapratyayenAvazyaM bhavitavyam / sarvatrAbhrAntipUrvakatvAt bhrAnteH / na khalvanAkalitasatyakaladhautasya puMsaH zuktizakale kaladhautabhrAntirbhavitumarhati / vAsanAvazAdevAmUhazI pratItiH prAdurbhavatIti cet / tatkiM zukta rajatapratItirna vAsa15 nAnimittA yadagRhItarajatasya kadAcinnollasati / tato vAsanApyasya pratyayasyAstu nimittam / kiM tu neyamaNugRhItatathA sthUlAkArasyohodrumarhati / kiM ca yadi vAsanAvazAttathA pratItistadA kathaM koTipramANAnAmapi puMsAM ghaTe ghaTo'yaM ghaTo'yamityekAkAraivAhaM prathamikayA pratItirujjihIta / vAsanAyA ekatvAditi cet / nanvekatvameka20 svarUpamekAdRkSatvaM vA vivakSitam / nAdyaH kalpaH / anekasaMtAnasthitaikavAsanA 86 ... .... .... kimuttaraM vitarati / athAstvevaM bAhyasyAbhAvo jJAnasyaiva paramArthasattvAditi cet / na / tasyApi paramANurUpatvena prakRtadUSaNAnatikramAt / mA bhUttadapyastu / paramakASThAniSThaM zUnyameveti cet / 25 maicam | tasya prAgeva pratighAtAt / saMyogahetusvabhAvApekSayeti pakSastu. kakSIkriyata eva / digbhedenANu saMyogahetu bhUtasvabhAvalakSaNAMzAnAM para .... "Aho Shrut Gyanam"
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 887 pari. 5 sa. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH mANuSu saMmatatvAt / kathamanyathA nIrAharaNAdyarthakriyAkAriNaH kummAdernivRttiH / na hi paramANavastatkAriNaH parasparamasaMzliSTatvAtkapAlapratikapAlAdikalApavat / atha dezapratyAsattibhAjaste tatkAriNaH / naivam / avayavino'nabhyupagame dezapratyAsatterapyanupapatteH / ghaTAdhArabhU. pradezasyAvayavitvAt / nairantaryeNotpannAstatkAriNa iti cet / nanu 5 nairantaryamekatra deze'vasthAnam , antarAlAbho vA / AdyapakSo'smagRhAdikSitaH / saugatAnAmekadezasyAsaMbhavAt / dvitIye tu kimantarAlazabdavAcyaM syAt / yadyAkAzaM tadA siddha evAvayavI tasyApi sapradezatvAt / AlokamantaH paramANavo'ntarAlaM tasya cAbhAvo ghaTAdiparamANUnAmantareSu spaSTa eveti cet / na tvantarazabdavAcyaM vyoma 10. syAdantarAlameva vA ! AdyaH kRtottara eva / dvitIye tu sutarAmAlokatamaHparamANUnAM tatra bhAvo'bhihito bhavet / antarAle hi yadAntarAlAbhAvo'bhidhIyate tadA'ntarAlazabdAbhidheyA AlokatamaHparamANavastatra siddhAH svIkartavyAH / na cAlokatamaHparamANavo niyatAH kecana nizcitAH santi yeSu kApi tadapareSAmAlokatamaHparamANUnAma- 15 bhAvo'bhidhIyeta / kapAlAni ca jalAharaNaM kathaM na kuryuH / tadantarAlabhUteSvAlokatamaHparamANuSu tadapareSAM teSAmabhAvAt / astu vA yatkicidantarAlazabdavAcyaM tathApi pASANakhaNDaparamAgavaH kimiti na jalAharaNaM kurvanti / teSAM nairantaryotpAdasya tatrApi bhAvAt / atha tenaivAkAreNotpannAste tatkAriNo nAnyathA / nanvetadapyasmadgRhabhikSita. 20. meva / AkArazabdena saMyogavizeSAdeH kasyacidabhidhAnAt / aho tu khalu cauddhAnAM bhikSutvamati yujyate / bhikSAzIlatayaivaiSAM yadgRhe jAyate'khilam / / 653 // evaM casaMyogahetubhUtasvabhAvaSaTre sthite'NuSu prakaTe / avayavijanmanimittaM saMyogaH saMgatimagacchat / / 654 // "Aho Shrut Gyanam"
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ .888 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 siddhe cAsminnupanyastaM yatpurA sAdhanaM tvayA / sthUlasyAbhAvasaMsiddhau tadasiddhamiti sthitam // 655 / / ta eva ca sthUlatathAvidhAkRti cyutA apItyAdi yadapyalapyata / tadapyazeSa gaditottarakramA dapAstameveti budhena budhyatAm // 656 / / parihara tato dUrAdetAnkalakkavisaMsthulA navayavikathAcchede vidvannalIkamanorathAn / / na khalu viduSAM nindApAtre kathaMcana kazcana ____ kavana kurute prekSAkArI parigrahapAtakam // 657 // evaM ca mahIpramukhaM dravyacatuSkaM kaNAdanirdiSTam / kathamapi nopaiti ghaTAM yannityAnityatAspadaM siddham / / 658 // yadapyuktam- 'AkAzakAladiza itarebhyo bhidyante' ityAdi / tatra dizo'sattvena vakSyamANatvAtpakSakadezAsiddho hetuH / AkAze tu dvayI vi15 pratipattirAvayorekAntanityatve niraMzatve ca / tatraikAntanityatvamapahastitaM prAgeva / niraMzattvaM tu nirasyate / atha kathamevaM zakyaM niraMzamAkAzam, sarvajagadyApitvAt / yanna AkAzasya niraMzatva- niraMzaM na tattathA dRSTam / yathA ghaTaH / na ca na khaNDanam / tathedaM tasmAttathA, ityanumAnasya niraMzatvasiddhau 20 baddhakakSasya sattvAt / tadayuktam / pakSamyAnumAnena bAdhitatvAt / tathA hi-- nAkAzamanaMzam , sakRdbhinnadezadravyasaMbaddhatvAt / kANDapeTavat , iti / yadapyucyate- 'niraMzamAkAzaM sadAvayavAnArabhyatvAtparamANuvat iti / tadapyanenaiva nirastam / anumAnabAdhitapakSatvAvizeSAt / kiM ca yadi sarvathA sadAvayavAnArabhyatvaM hetustadA prativAdyasiddhaH 25 paryAyArthAdezAtpUrvapUrvAkAzapradezebhya uttarottarAkAzapradezotpatteH kathaM. 1 dhvajadaNDasyavastravat / "Aho Shrut Gyanam"
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH cittadabhinnasya vyonno'pi samutpAdAdArabhyArambhakabhAvopapatteH / atha kathaMcitsadAvayavAnArabhyatvaM hetumtadA viruddhaH / kathaMcinniraMza. tvasya sarvathA niraMzatvaviruddhasya sAdhanAt / syAnmatam / nAkAzasya pradezA mukhyAH santi svato'navadhAryamANatvAtparamANuvat / paTAdInAM hi mukhyAH pradezAH svato'vadhAryamANAH siddhAH / surasaraNau tu 5 svato'vadhAryamANatvaM na teSAmasti / ghaTAkAzaM paTAkAzamityupAdhivazAdevAvadhAraNAttadanupapannam / aNukAdInAM vyaNukAdyavayavairanaikAntikatvAt / teSAmasmadAdibhiH svato'navadhArthamANAnAmapi mukhyatayA bhAvAt / atyantaparokSatvAdasmadAdibhiste svato nAvadhAryanta iti cet / tata evAkAzapradezAH svato'navadhArthamANAH santvasmadAdibhiH / 10 atIndriyArthadarzinAM tu yathA vyaNukAdayaH pradezAH svato'vadhAraNIyA. stathAkAzapradezA apIti svato'navadhAryamANatvAdityasiddho hetuH / upacaritatve cAkAzapradezAnAM mukhyakAryakaraNaM na syAt / sajjanatayopacarito'pi durjanaprakRtiratra ko'pi pumAn / na khalu janakarNakuharaM siJcati vacanAmRtacchaTayA // 659 // 15 anyathA mukhyasajanatvaprasaMgAt / pratIyate ca mukhya kAryamanekapudgalAdidravyAvagAhanalakSaNam / niraMzasyApi vibhutvAttadyuktamiti cet / kathaM vibhu niraMzaM ceti / sarvadravyavyApakatvaM hi vibhutvam / tatkathaM niSpradezasya syAt / kiM ca kathaMcitsazimAkAzaM paramANubhirekadezena saMyujyamAnatvAtpaTavat / tasya taiH sarvAtmanA saMyu- 20 jyamAnatve paramANumAtratvaprasaMgaH / tathA cAkAzabahutvApattiH / syAnmatam / naikadezena sarvAtmanA vA paramANubhirAkAzaM saMyujyate kiM tarhi saMyujyata eva yathAvayavI svAvayavaiH, sAmAnya vA svAzrayaiH samaveyata eveti / tadasat / sAdhyasamatvAnidarzanasya / tasyApyavayavyAdeH sarvathA niraMzatve svAvayavAdibhirekA- 25 1 surasaraNiH-- AkAza: / 'anantaM suravama kham ' ityamaraH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 ntato bhinnaiH saMbandhe yathoktadoSAnuSaGgAt / kAtsnyaikadezavyatiriktasya prakArasya tatsaMbandhanibandhanasyAsiddheH / kathaMcitAdAtmyasya tatsaMbandhatve syAdvAdamatasiddhiH / sAmAnyatadvatoravayavAvayavinozca kathaMcittAdAtmyopagamAt / na caivamAkAzasya paramANubhiH kathaMcittAdAtmya5 mityekadezena saMyogo'bhyupagantavyaH / tathA ca sAMzatvasiddhiH / kiMca sAMzamAkAzam, zyenameSAdyanyatarobhayakarmajasaMyogavibhAgAnyathAnupapatteH / zyenena hi sthANoH saMyogo vibhAgazcAnyatarakarmajaH / tatrotpannaM karma svAzrayaM zyenaM tadAkAzapradezAdviyojya sthANvAkAzadezena saMyojayati / tato vA vibhajyAkAzadezAntareNa saMyojayatIti 10 pratIyate / na cAkAzasyAMzAbhAve taddhaTate / karmAzrayabhUtazyenasthANvorekadezatvAt / etena meSayorubhayakarmajaH saMyogo vibhAgazcAkAzasyApradeza na ghaTata iti niveditam / kriyAnupapattizca tasthA dezAntaraprAptihetutvena vyavasthitatvAddezAntarasya cAsaMbhavAt / tata eva paratvAparatvapRthaktvAdyanupapattiH padArthAnAM vijJeyA / yadi ca niraMzamAkAzaM 15 tarhi tadvattadAzritasya zabdasyApi vyApitvApattiH / tasyAvyApyavRttitve vA kathaM tadadhikaraNasya vyomnaH sAMzatvaM na syAt / yato vyApyavRttitvamasya paryudAsarUpaM vA syAt / AdyapakSa ekadeza citvamevAbhihitam / bhavedAkAzaM vyApya zabdo na vartata iti bruvatastadekadeze vartata ityApatteH / vyApyavRttitvaM hi sAmastyavRttitvaM tatpratiSedhe tveka20 dezavRttitvameva bhavati / evaM ca- 890 - 4 dhvanirekadezavRttiH pradezazUnye ca vartate vyomni / iti me mAtA vandhyetyasya cirAnmitramIkSitaM sUktam // 660 // prasajyapakSe tu vyApyavRttau niSiddhAyAM nabhasa ekadezAnabhyupagame 25 tenApi vRttyasaMbhave vRttimAtrasyApi pratiSedhaH syAt / na caitattavopapadyate / zabdasya guNatvasvIkArAdguNasya cAvazyaM dravyAzritatvA " Aho Shrut Gyanam"
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH samavAya eva vRttiriti cet / na / tasya nirAkariSyamANatvAt / yadi ca niraMzaM nabho bhavetadA zravaNasamavetasyeva brahmANDavartino'pi zabdasyAsmadAdibhirupalambhaH syAt / niraMzaikAkAzalakSaNazrotrasamavetatvAt / atha dharmAdharmAbhisaMskRtakarNazaSkulyavacchinnAkAzadeza eva zrotram / tatra brahmANDavartinaH zabdasyAsamavAyAnAsmadAdibhirupalambhaH / 5 nanvayamandhasarpavilapravezanyAyena sAvayavatvAGgIkAra eva parihAraH / zrotrAkAzadezAt brahmANDavartizabdAdhArAkAzamyAnyatvAt / kiM caitasminnabhyupagame saMtAnavRtyA zabdasyAgatasya zrotreNopalabdhirna syAt / aparAparAkAzadezotpattidvAreNAsya zrotrasamavetatvAsaMbhavAt / kRzAnuvezmAdInAmekadezatAvaizasaM cApanapadyeta / abhinnai- 10 kanabhaHsaMsargitvAt / tathA hi---- yenaiva viyatsvabhAvena sa kRzAnuH saMyuktastenaivAkhilamaparamapi vezma vipinapalAlakUTAvikamityanalpajvAlAjAlakarAlakRzAnuvattatraiva tribhuvanamapyAsajyeta / tadevamasminnitarAmupasthite samantato'pi vyasane sudustare / upaihi vaizeSika sAMzatAdi vaH kimAnahairebhirudarkakakazaiH // 661 // 15 yattu nAmasata vyoma svarUpeNApi saugatAH / teSAmeSo'numAnAkhyaH senAnIH zikSaNakSamaH / / 662 // tathA hi- yugapannikhiladravyAvagAhaH sAdhAraNakAraNApekSo, yugapa. niviladravyAvagAhatvAt / ya evaM sa evam / yathaikasaraHsalilAntaHpAtimatsyAdyavagAhaH, tathAvagAhazcAyaM tasmAttathA / yaccApekSaNIyamatra 20 sAdhAraNaM kAraNaM tadAkAzamiti / nanvAlokatamasorevAzeSArthAvagAhe sAdhAraNakAraNatvaM bhavityAH kathamasmAdAkAzasiddhiriti cet / tadAkulam / AlokatamasorappAkAzAbhAve'gAhasyAyogAt / nanu sarvArthAnAM yathAkAze'vagAhastathA tasyApyaparatrAzraye'vagAhena bhAvyamityanavatyA te / asya svarUpe'vagAhe'khilArthAnAmapi svAtmanyevAvagA- 25 1 kRzAnuvezma pAkagRham / "Aho Shrut Gyanam"
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 haprasakteH kathamAkAzasyAtaH siddhirityapi na kiMcana / AkAzasya vyApitvena svAvagAhityasaMbhavAdanavasthAnupapatteranyArthInAmavyApitvena svAvagAhitvAbhAvAcca / na hi kiMcidalpapariNAmaM vastu svAdhAraM dRSTaM puNDarIkAdestoyAdyAdhAratvadarzanAt / kathaM tarhi dikkAlAtmanAM vyomnya5 vagAho vyApitvAditi kazcit / so'pi na sUktavAdI / teSAM vyApi. tvAsiddheH / tadasiddhizca digdravyasyAsattvena kAlAtmanozvAsarvagatadravyatvenAbhidhAsyamAnatvAtpratItA / nanvevamapi kAlAtmanoramUrtatvenAnAdheyatAsaMbhavAtkathamAkAzAzrayatA / ityapyamanojJam / jJAnAderamU tasyApyAtmanyAdheyatApratIteH / etenAmUrtatvAnnAkAzaM kasyacidadhika10 raNamityapi parAstam / Atmano'mUrtasyApi jJAnAdhikaraNatvapratIteH / / Atmasiddhizca kariSyate / evaM ca-- astyeva nityaM vibhu sapradezaM kathaMcidAkAzamitIhitaM nH| saMnyAyamArgopaniSanniSaNNasvAntasthitInAmasidhaskRtIndrAH 16621 kAle tu trayo vivAdA ekAntanityatve niraMzatve vyApitve ca / ta _ vAdyaH samAdadhe / dvitIyo'pyAkAzaniraMzatvani. kAlavicAraH / ' rasanadizA'pasAraNIyaH / nityaniraMzaikarUpatve cAsya kathaM bhinnadezAnekakAryakAritvaM ghaTate / brahmaNo'pye. vavidhasyAnekapAmArAmAdikAryakartRtvAnuSaGgatastadadvaitAsiddhiprasaMgAt / vicitrasahakArivazAttasya tathAvidhasyApi tatkartRtvAvirodhaityadhyanyatrAviziSTamavidyAdeH sahakAriNo brahmaNyapi saMbhavAt / na ca. svarUpamabhedayatAM sahakAritvaM saMbhavatIti sthAne sthAne praagvocaam| ato'tra yogapadyAdipratyayAnupapattireva / yatkhalu kAryajAtamekasminkSaNe kRtaM tadyugapatkRtamityucyate / kAlasya ca nityaikatvAdirUpatve 25 tadutpAdyatvena kAryANAmekadaivotpattiprasaMgAna kiMcidayugapatkRtaM syAt / tathA ca yugapatkRtamapi na kiMcidbhavet / ayugapatkRtApekSayaiva "Aho Shrut Gyanam"
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari 2.5 sU. 8 ] " yugapatkRtasya vyavasthAnAt / cirakSipravyavahArAbhAvazca / yatkhalu bahunA kAlena kRtaM tacireNa kRtamityucyate yaca svalpena kRtaM tatkSipraM kRtamiti, tacaitaddubhayaM kAlasya sarvathA nityAdirUpatAyAM durghaTam / nanu kAlasya tadrUpatAyAM satyAmapyupAdhibhedAdvedopapatterna yaugapadyAdipratyayAbhAvaH / taduktam- 'maMgivadvAcakavadvopAdhibhedAtkAlabheda:' iti tadapyasamIkSitaH bhidhAnam / yato'tropAdhibhedaH kAryabhedaeva / sa ca yugapatkRtamityatrApyastyeveti kimityayugapatpratyayo na syAt / atha kramabhAvI kAryabhedaH kAlabhedavyavahArahetuH / atha ko'sya kramabhAvaH, yugapadanutpAda ityasya bhASitasya ko'rthaH / ekasminkAle'nutpAda zcet / nanvevamitaretarAzrayaH / yAvaddhi kAlasya bhedo na sidhyati na 10 tAvatkAryANAM bhinnakAlotpAdalakSaNaH kramaH sidhyati / yAvacca kAryANAM tathAvidhaH kramo na sidhyati na tAvatkAlasyopAdhibhedAdvedaH sidhyatIti / tataH svarUpata eva kAlasya bhedo'bhyupagantavyaH / tathA caikakAlamidaM cirotpannamidamanantarotpannamidamityAdivyavahAraH sughaTo nAnyathA / etena parAparavyatikaro'pi cintitaH / sarvathA nityAdisvabhAve kAle tasyApyanupapadyemAnatvAt 1 yathaiva hi bhUmyavayavairAlo kAvayavairvA bahubhirantaritaM vastu viprakRSTaM paramiti bocyate, svayaistvantaritaM saMnikRSTamaparamiti ca / tathA bahubhiH kSaNai rahorAtrAdimirvA'ntaritaM viprakRSTaM paramiti cocyate / svalyaistvantaritaM saMnikRSTamaparaniti ca / bahvalpabhAvazca kAlasyaikasvarUpatve sarvathA durveTaH / yatparAparAdipratyaya hetustadanekasvarUpam / yathA bhUmyAdipradezAH parAparAdipratyayahetuzca kAla iti / atha yaugapadyAdipratyayAnAM talliGgabhUtAnAM sarvatrAvizeSAdekarUpa evAyaM yujyate / tadapyuktimAtram / tadavizeSasyAsiddhatvAt / na hi yaugapadyAdipratyayAstaliGgabhUtAH svarUpa 15 syAdvAdaratnAkarasahitaH 1 ' maNivAcakavA nAnAtvopacAraH iti vai. da. pra. pA. bhA. dhR. 25 paM. 2 / 57 "Aho Shrut Gyanam" 893 20
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. to'nyonyamaviziSTAH / paramparamvarUpaviviktatayA teSAM pratyakSataH pratIteH / pratyekamapi caiSAM viziSTatAnubhUyata eva / na hi yugapadbhuktAH suptaH sthitA gatAzcetyAdau tatpratyayAnAmavizeSo'sti / pratItivirodhAt / astu vA tatpratyayAvizeSastathApyata: kA lamyaikamvarUpatvAbhyupagame gurutvAdipratyayAvizeSAdgurutvaparimANAderapyekatvasvarUpatvaprasaMgaH / tulyAkSepasamAdhAnatvAt / tato gurutvaparimANAderapyanekaguNarUpatAvatkAlasyAnekasvarUpatAbhyupagantavyA / nityaniraMzaikasvarUpatve cAsyArthAnAM bhUtabhaviSyadvartamAnatvaM durghaTam / atItAnAgatavartamAnakAlabhedAbhAvAt / siddhe hi sadbhede tatsaMbandhAdarthAnAM tathA vyapadezaH myAnnAnyathA / 10 atiprasaMgAt / astu vA tatra tadbhedaH / tathApyasauM svato'parAtItA dikAlasaMbandhAdatItAdikriyAsaMbandhAdvA syAt / na tAvatsvataH / nityaniraMzatvabhedarUpatvayorvirodhAt / nApyaparAtItAdikAlasaMbandhAt / aparakAlamyaivAsaMbhavAt / saMbhave vA'navasthA / tadatItatvAderapyaparA tItAdikAlasaMbandhanaivopapatteH / athAtItAdikriyAsaMbandhAttathAvidhakAla15 saMbandhAdrA / prathamavikalpe'navasthA / dvitIyavikalpe tvanyonyAzrayaH / siddhe hi kriyANAmatItAditve tatsaMbandhAtkAlasyAtItAditvasiddhiH / tasiddhau ca tatsaMbandhAtAsAM tatsiddhiriti / bhavatu vA kutazcitatrAtItAdibhedasiddhistathApi kAlasya sarvathaikasvarUpatvapratijJAne svavacanavirodhaH / svavAcaivAmyAMtItAdirUpatayA bhedapratipAdanAt / lokaviro20 dhazca / na khalu laukikA atItAdirUpasya pUrvAhamadhyAhnAparAlamba bhAvasya zItoSNavarSAsvarUpamya ca kAlasyaikatvaM pratipadyante / pratyeka tasya taimaidAbhyupagamAt / anumAnavirodhazca / tathA hi-~~yatsametaradharmAdhyastaM dravyaM tadanekasvarUpaM, yathA pRthinyAdi / sUkSmetaradharmAdhyastaM ca kAladravyamiti / yathaiva hi pRthivyAdidravyamya paramANvitararUpatayA 25 jIvadravyamya ca kunthugajAdimvabhAvatayA sametaradharmAdhyastatvAdanekasva 1 kunthuH- svalpapramANo jantuH / / "Aho Shrut Gyanam"
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH rUpatvaM tathA kAladravyasyApi samayamuhUrtAditadvizeSApekSayA tattaddharmAdhyastatvasaMbhavAdanekasvarUpatvaM pratipattavyam / vyApakatvaM cAsya nopApAdi prasAdhakapramANAbhAvAt / atha kAlaH sarvagato dravyatve satyamUrtatvAvyomavat, ityastyeva tadayuktam / yataH kimidamamUrtatvaM nAma vivakSAM cakRvAnasi / acAkSutvaM rUpAdirahitatvaM sarvagatadravyaparimANA- 5 mpadatvan , asarvagatadravyaparimANAbhAvavattvam , asarvagatadravyaparimANasamavAyAbhAvavattvaM vA / Aye bhede samIreNa vyabhicAraH / tasyAcAkSuSadravyasyApyasarvagatatvAt / dvitIye tu manasA tasya tvayA rUpAdirAhityena mvIkRtasyAsarvagatatvenopagamAt / tRtIye punaritaretarAzrayasaMbhavAdAseddhiH / sarvagatadravyaparimANAspadatvasiddhau 10 hi kAlasya sarvagatatvasiddhiH / tatsiddhau ca tatsiddhirita / caturthe tu ko'yaM kAle'sarvagatadravyaparimANasyAbhAvaH / kiM prAgabhAvaH pradhvaMso'tyantAbhAva itaretarAbhAvo vA / na tAvatprathamau / tvanmatena kAle'sarvagatadravyaparimANasya kadAcidavartipyamANatvAt, avRtatvAca / yadi hi kadAcitkAlasya tadbhAvi bhavettadA saMprati prAgabhAvaH 15 syAt / yadi ca bhUtaM bhavet, tadA saMprati pradhvaMsaH syAt / na caivam / na tRtiiyH| kAle'smAkamasarvagatadravyaparimANAtyantAbhAvasyAsiddhatvAt / nApi caturthaH / paTAderapi sarvagatatvApatteH / tasyApyasarvagatadravyaparimANasvarUpeNAsaMkIrNatvAttaditaretarAbhAvavattvAt / athAsarvagatadravyaparimANasamavAyAbhAvavattvamiti paJcamaH pkssH| na ca paTAdeH srvgtttvaapttiH| 20 tatra tAdRzaparimANasamavAyAbhAvasyAbhAvAditi cet / nanu tatsamavAyasyApyabhAvo na tAvatprAgabhAvapradhvaMsasvarUpaH pratipAdanIyastAdRzaparimANasamavAyasya tvanmatena kAle kadAcidabhAvAt / atyantAbhAvaH punarasiddhaH kAlasyAsarvagatadravyaparimANAviSvambhUtatvenAsmAbhiH svIkRtatvAt / itaretarAbhAvastu tasya tena kathaMcitsvarUpamamizrayata: 25 samastyeva / kiM tvayamanaikAntikaH kumbhAdinA / tamyAsarvagatadravya "Aho Shrut Gyanam"
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 parimANasamavAyena svarUpeNAsaMkIrNasvabhAvatamA taditaretarAbhAvavattve'pyasarvagatatvAt / tato nedamanumAnaM sAdhu / anumAnabAvitapakSatvAcca / tathA hi- kAlaH sarvagato na bhavati vyomAnyatve sati dravyatvAt / yadevaM tadevam / yathA pudgaladravyam / tathA cAyaM tasmAttayeti / evaM canityaniraMzavyApakarUpo yaH parSakalli kila kAlaH / aTati sa na ghaTAko tadvirarItastato'stu budhAH // 663 // Alokya svIkRtaM kAlakrayamamAmitsukaH / karotyakANDa evAtra zAsyastatkSepaDambaram // 664 // nAtItAdibhedabhinnaH kAlaH ko'pyasti yatsaMbandhAdarthAnAmatItAditvaM syAt / svataH parato vAstavedAnupapatteH / svato hi kAlasvAtItAditve'rthAnAmapi svata eva tadastu / alaM kAla kalpanayA / parato'pyatItAdikAlAntararAmisaMbandhAdatItAdikriyAmi saMbandhAdvA / ta syAtItAditvAbhyupagame prAguktadoSAnupaGgaH / ataH paurvAparyAdinotpanneSu 15 padArtheSu pUrvAparAdisaMketasamudbhatamanaskArAbhoganibandhanamatItAdijJAnamAtramevAsti na punaratItAditvam / taduktam 'viziSTasamayodbhutamanaskAranivandhanam / parAparAdivijJAnaM na kAlAno dizazca tat // 1 // ' aho vAcATatAdopAdeSa saugatadurduraH / eteSAM doSasA gAM dRSTigocaratAM gataH // 665 // tathA hi--- yadavAdi ' nAtItAdibhedabhinnaH kAlaH ko'pyasti / iti / tatra tasyAsattvaM pramANabAdhitameva / kAryatvahetostatsvarUpAnumApakasya sadbhAvAt / tathA hi- kaTakamukuTAdivastUnAM vartanA bahi 1 tatvasaMgrahe lo. 6291 "Aho Shrut Gyanam"
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAre. 5 su. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 897 raGgakAraNApekSA kAryatvAttandulapAkavat / yattadvAhiraGgaM kAraNaM sa kAlaH / kA punariyaM vartanA nAma pratidravyaparyAyamantItaikasamayA mvsttaanubhuutirvrtnaa| 'antatikasamayaH svasattAnubhavo'bhidhA / yaH pratidravyaparyAyaM vartanA seha kIrtyate // iti vacanAt / nanu kAlavartanAyA vyabhicAraH svayaM vartamAne kAlasyaikatra samaye tadabhAvAt / na hi kAlasamayaH svasattAnubhUtau prayojakamaparamapekSate / svayaM sarvaprayoja kasvabhAvatvAt / svaprayojakatve sarvaprayojakasvabhAvattvavirodhAt / sarvajJavijJAnasya svarUpaparicchedakatvAbhAve sarvaparicchedasvabhAvatvavirodhavat / tadasat / kAle vartanAyA 10 anupacaritarUpeNAsadbhAvAt / yasya he sattAnyena vaya'te tasya sA mukhyA vartanAtra vivakSitA / karmasAdhanatvAttasyAH / kAlasya tu nAnyena sattA vaya'te / svayaM sattAvRttihetutvAdanyathA navasthAnuSaMgAt / tataH kAlabhya svato vRttireva / upacArato vartanAt / vRttivatayovibhAgAbhAvAnmukhyavartanAnupapatteH / nanUpacaritavartanArUpavRttyApi vyabhicAro 15 durnivAraH / kAryatva satyapyasyAM vahiGganimittatvAsaMbhavAt / tadayuktam / akAlavRttitve sati kAryavAditi savizeSaNasya hetoH sAmarthyAdavasIyamAnatvAt / yathA pRthivyAdayaH svato'rthAntarabhUtajJAnavedyAH prameya .... di jJAnaM tanmUrtadravyanyatiriktapadArthanibandhanaM tatpratyayavilakSaNatvAt / 20 sukhAdipratyayavat / yadyapi digliGgAvizeSAdiyamekaiva tathApi pradakSimAvartaparivartamAnamArtaNDamaNDalamarIcinicayabhujyamAnakAJcanAcalakaTakasaMyogopAdhikRtAH pUrvApUrvadakSiNAdakSiNetyAdayo daza prakArAH kalpante devatAparigrahavazAcca punareva digdazadhA vyapadizyate / aindrI AgneyI yAmyA naitI vAruNI vAyavyA kauberI aizAnI nAgIyA brAhmI ceti / 25 atrocyate / yattAvaduttam -- mUrtepveva dravyeSu ' ityAdi / tadasaMgatam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5.8 yato'mI pratyayAH kAryabhUtAH santaH kAraNamAtrasyaivAnumApakA: / na digdravyalakSaNa kAraNavizeSasya / tatra ca siddhasAdhyatA / teSAmAkAzalakSaNakAraNapUrvakatvAbhyupagamAt / tasyaiva digiti nAmAntarakaraNe nAmnyeva vivAdo nArthe / dizastato dravyAntaratvAsiddheH / na ca digdravyAsaMbhave ka prAcyAdivyavahAraH syAdityabhidhAtavyam / AkAza - pradezazreNivevAdityodayAdivazAtprAcyAdivyavahAropapatteH / tathA caiSAM na nirhetukatvaM syAt / tathAbhUtaprAcyAdidiksaMbandhAcca mUrtadravyeSu pUrvAparAdipratyayavizeSasyotpatterna parasparApekSayA mUrtadravyANyeva tadvetako yenaikataramya pUrvatvAsiddhiH / tadasiddhau caikatarasya pUrvatyAsiddhiritIta10 rAzrayatvena pUrvAparapratyayAbhAvaH syAt / nanu mUrtadravyeSu pUrvAdipratyaya syAkAzapradezazreNihetutve AkAzapradezazreNAvapi tatpratyayamya kiM hetutvaM syAditi cet / svarUpahetutvameveti trUmaH / natpradezapaGkteH svapararUpayoH pUrvAparAdipratyayahetumvarUpatvAt / prakAzasya svapararUpayo: prakAzahetusvarUpavat / kathamanyathA dikapradezeSvapi tatpratyayotpattiH 15 syAt / tatra hi pUrvAparAdipratyayotpattiH svabhAvato dindravyAntarAMpe zayA paramparApekSayA vA syAt / yadi svabhAvatastadA tatpratyayaparAvRttina syAt / yatra hi dikpradeze pUrvapratyayahetutvaM tatra tadeva nAparapratyayahetutvaM syAt / yatra ca tanna tatra pUrvapratyayahetulamiti / asti ca ttpraavRttiH| yatra hi dikpradeze vivakSitapradezApekSayA pUrvapratyayahetutvaM dRSTaM tatraivA2. nyapradezApekSayA'parapratyayahetutvam / tadAha 'prAgbhAgo yaH murASTrANAM mAlavAnAM sa dakSiNaH / prAgbhAgaH ghunareteSAM teSAmuttarataH sthitaH // iti / digdravyAntarApekSayA tatra ttprtyyhetutve'nvsthaa| tatrApi tatpratyayahetutvasyAparadigdravyahetutvaprasaMgAt / paramparApekSayA ca tatpradezAnAM 25 tatpratyayahetutve'nyonyAzrayAnuSaGgaH / ' savitumarupradakSiNamAvartamAna 1 vai. da. pra. pA. bhA. pR. 29 paM. 4 / "Aho Shrut Gyanam"
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAdi pari. 5 su. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH sya' ityAdinyAyena digdravye prAcyAdivyavahAropapattA tatpradazapaGktipvapyata eva tadvyavahAropapateralaM digdravyakalpanayA / anyathA dezadravyasyApi kalpanAprasaMgaH / ayamataH pUrvo deza ityAdipratyayasyApi dezadravyamantareNAnupapatteH / tathA ca nava dravyANIti dravyasaMkhyAvyAghAta : syAt / pRthivyAdireva dezadravyamityanupapannam / tasya pRthivyAdi. 5 pratyayahetutvenAyamataH pUrvo deza iti pratyayahetutvAnupapatteH / atha .... .... zaguNenApi pratyakSeNa zabdenAnekAnta iti cet / nevam / etasminnAkAzaguNatvasya niSetmyamAnatvAt / tataH parokSAtmadharmA yadi buddhistadAnImapratyakSava syAt / na ca tatheti prasaMgaviparyayAvatAraH / tathA hi- yadasmadAdipratyakSaM na tada - 10 tyantaparokSaguNiguNaH / yathA ghaTarUpAdi / tathA ca buddhiriti siddhaM pratyakSeNaivAtmano'sarvagatatvam / nanu nAsya pratyakSeNa tathA pratItiyuktA / tamya niyatadezAvacchedollekhizabdaprayogAnAspadatvAt / na hyetAvati pradeze samastyAtmeti pratyakSamatiH kasyApyudeti / tadapi nopapadyate / zarIramAtre'trAtmA madIya ityullekhavatA sva. 15 saMvedanena tatpratItisadbhAvAt / astu vA niyatadezollekhizabdaprayogAnAspadatvam / tathApi kathaM pratyakSeNa tadanubhavaH / na hi zabdAnuviddhatvaM pratyakSamya mvarUpam / yena tadabhAve tamyArthasvarUpavivecakatvAbhAvaH syAt / tatra tadanuvidvatvasya prAgeva kRtottaratvAt / ato'nubhavottarakAlIna eva sarvatra zabdaprayogaH / anubhate hyanekadharmAdhyAsite 20 vastuni yatrAMze'nubhavaprabodhanibandhanaM saMketammaraNamupajAyate tatraiva zabdaprayogo nAnyatra tatkathaM tdpryogaatdnubhvaabhaavH| niyatadezollekhizabdAprayogAddezanaiyatyAnanubhave ca kAlAkAranaiyatyasyA - pyananubhavaH syAt / na hi ghaTasya sukhitvasya ca bahirantaH. pratItau dezakAlAkAranaiyatyollekhinAmatredAnImIdRzazabdAnAM prayogo'- 25 sti / ato'tra pratIto pratiniyatasya vastumvarUpamya kamyacidapi "Aho Shrut Gyanam"
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 pramANanayatattvAlAkAlaGkAraH piri. 5 ma. 8 pratibhAsAbhAvAtvapuSpapratItito nAsyAH kazcidvizeSaH syAt / sattvAsattvapratibhAsakRtaH so'trAstIti cet / na / sadasacchabdayoraprayoge tasyApyasaMbhavAt / astu vAsau tathApi paramANvAkAzapratItitaH kiMkRto'syAvizeSaH syAt / sphuTatvAtsphuTatvapratibhAsakRta iti cet / 5 na / niyatadezakAlAkAragrahaNavyatirekeNa sphuTatvAsphuTatvapratibhAsasyaivAsaMbhavAt / tataH pratyakSapratIteritarapratItito vizeSamicchatA dezAdi naiyatyapratibhAsastacchabdAprayoge'pyupe navyaH / na ca bhavatApi zabdAnuviddhameva pratyakSaM kakSIcakre nirvikalpasyApi pratyakSasyAbhyupagamAt / iti siddhA pratyakSeNAtmanaH sarvagatatvabAdhA / anumAnenApi sAmtyeva / 10 tathA hi--- nAtmA sarvagataH kriyAvattvAt / yadevaM tadevam / yathA vAyustathA cAyaM tasmAttatheti / na cAsya kriyAvattvamasiddham / pratya. kSeNaiva tatpratIteH / tathA hi- pratyakSeNa saryo dezAntaramAyAntamAsmAnaM pratipadyate / tathA ca badatyahamadya yojanamekamAgata iti / manaH zarIraM vA samAgatamiti cet / kiM punastadahaMpratyayavedyam / tathA 15 ceJcArvAkamatAnuSaGgaH / atha yathA sthUlo'imiti zarIramAtranimittaH / pratyayastathAgato'hamityAdirapIti cet / nanvahaM sukhItyAdirapi kiM na tathA syAt / sukhasyAtmani saMbhavAdAtmagocara evAyamiti cet / gatirapyAtmani saMbhavatyeveti so'pi tannimitta: kiM na syAt / atha nAtmA kriyAvAn , sarvagatatvAt , gaganavadityanumAnavAdhitatvAttatra gaterasaMbhava eva / naivam / itaretarAzrayApattyA hetoratrAsiddhatvAt / siddhe hi tamya kriyAvattvAbhAve sarvagatatvasiddhiH / tatsiddhau ca kriyAvattvAbhAvasiddhiriti siddhaM pratyakSeNaiva tatra kriyAvattvam / anumAnato'pi tasidhyati / tathA hi- kriyAvAn , AtmA, anyatra dravye kriyAhetutvAt , samIraNavaditi / kAlena vyabhicArAnna heturgamako'treti cet / na ! kAlasya kriyAhetutvAbhAvAt / kriyAnirvartakatvaM hi kriyAhetutvamiha sAdhanam / na punaH kriyAni "Aho Shrut Gyanam"
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAre. '5 sU. 8 syAdvAdaratnAkarasahitaH mittamAtratvam / tasya kAle sadbhAvAbhAvAnna vybhicaarH| kAlo hi pariNAminAM nimittamAtram / sthaviragato yaSTivat / na punaH kriyAnivartakaH parNAdI pavanavat / nAtmA zarIrAdau kriyAhetuH / nirguNasyApi muktasya taddhetRtvaprasaMgAt / prayatno dharmo'dharmazvAtmano guNo hi zarIre'nyatra cAvye kriyAhetumtato'siddho heturiti pareSAmAzayo 5 na yuktaH / prayatnasya guNatvAsiddheH / vIryAntarAyakSayopazamAdikAraNAdinA hyAtmapradezaparispandaH prayatnaH kriyaiveti syAdvAdibhiH svIkArAt / dharmAdharma yorapi pudgalapariNAmatvasamarthanAnnAtmaguNatvam / sannapyasau prayatnAdirAtmaguNaH sarvathAtmano bhinno na pramANasiddho'stIti niveditam / kathaMcittadAbhinnastu zarIrAdau kriyAheturityAtmaiva tadre- 10 turuktaH syAt / tathA ca kathamasiddho hetuH prayatnavadAtmasaMyoga eva zarIrAdau kriyAheturiti cet / maivam / evamapyamya svAzrayAdAtmanaH kathaMcidabhedenAtmana eva kriyAhatuvacanAt / bhede'pi kriyAvAn , AtmA, taddhetuguNAzrayatvAt , vAyuvat / ityanumAnAttasya kriyAvatyameva sidhyati / gaganena vyabhicAro'treti cet / na / tasya kriyAhetugu- 15 NAzrayatvApiddheH / saMyogastaddhe nustatra guNo'stIti cet / naivam / tasya taddhetutvAsiddhaH / samIrasaMyoga eva hi tRNAdI kriyAhetuH / na punarAkAzatRNAdisaMyogaH / sarvadA tatsadbhAvena sadaiva tatra tadutpattiprasakteH / na ca ya evaM tRNAdau samIrasaMyogaH sa evAkAze'stIti pratiyogi, saMyogasya bhedAt / atha yathauSNyApekSayA vahnisaMyoga: 20 kumbhAdau rUpAdIpAka jAJjanayati na punaH mvAzraye kRSNavartmani tathAtmasaMyogo'pi zarIrAdau kriyAheturna tvAtmani svAdhAra iti cet / tadayuktam / yato yadi nAmAyaM saMyogazcAzraye pAkajAnajanayannAnyatra tAJjanayati / tadA prastute kimAyAtam ! na hi cASeNa paJcAzadbhavati nidarzanamAtropadarzane hi kriyAhetuguNAzrayatvahetorna nAma manAgapi 25 tryAptiH khaNDayituM pAryate / atha tanya sakriyatve loSTAdiva mUrtyabhi "Aho Shrut Gyanam"
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 saMbandhaH syAt / tatra keyaM mUrti ma / asarvagatadramparinANaM rUpAdimattvaM vA / tatrAdyaH pakSaH kakSIkRtatvAnna doSAvaha: / dvitIye tu nAsti vyAptiH / na khalu sakriyeNa tathAvidhamUrtimateva bhAvyama / manasAnaikAntikatvAt / tamya rupAdirahitasyaiva paraiH svIkArAta / 5 athAtmana: sakriyatve kumbhAdivadanityatvaM syAt / tanna / paramANu bhirmanasA ca vyabhicArAt / kiM ca / asyAmuta: kathaMcidanityatvaM prasajyate / sarvathA vA / yadi kathaMcinna prasaMgaH / tathAsmAbhirabhyupagamAt / sarvathA vanityatvasya ghaTAdAvapyasiddhatvAsAdhyavikalatvaM dRSTAntasya / kiM ca / Atmano niSkriyatve saMsArAbhAvaH myAta / 10 saMsAro hi zarIrastha manasa Atmano vA bhavet / na tAvaccharIrasya / manuSyaloke bhasmIbhUtamya tamyAmarapurAdAvagamanAt / nApi manasaH / niSkriyasyAmyApi tadvirahAta / sakriyatve'pi kriyAyAmtammAdabhede. tadvannityatvaprasaMgAnnAmya kacitkSaNamAtramapyatrasthAnaM syAt / bhede tu saMvandhAsiddhiH / samavAyamya niSetsyamAnatvAdanyamya cAsaMbhavAt / 15 acetanaM ca mano'niSTanarakAdiparihAreNAbhimate svargAdo kathaM prvrtet| svabhAvata IzvarAttadAtmano'dRSTAdvA / prathamapakSe dattaH sarvatra jJAnAya jalAJjaliH / dvitIye tu zambhupratiSedha eva samAdhAnam / ko vAyamIzvarasyAgraho yatastatprerayati na tadAtmAnam / AtmapreraNA bedamapyanu. gRhItaM bhavati / 20 . ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchetsvarga vA zvabhrameva vA / / ' iti / tRtIye tu jJAtamajJAtaM vAtmanA manaH praryata / na jJAtam / jantumAtramya tatparijJAnAbhAvAt / nApyajJAtam / ajJAtasya bANAdivatpreraNAsaMbhavAt / nanu svapne hamtyAdayo'jJAtA evaM preryante / 1 mahAbhA. va.pa. a. 30 zlo. 281 2 ayaM pATha: pra. ke. mArtaNDe'sti / mUle ta 'na tu' ityasaMgatamasti / / "Aho Shrut Gyanam"
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH tadanucitam / ahitaparihAreNa hite preraNAsaMbhavAt / jvalajjvalanajvAlAjAle'pi tadA hamnAdipreraNopalambhAt / caturthapakSo'pi na sAdhIyAn / acetanamyAdRSTasyApi tatprerakatvAyogAt / tatpreritasyAtmana eva varaM pravRttirastu / cetanatvAttasya / dRzyate hi vazIkaraNauSadhasaMyuktasya cetanasyAniSTagrahagamanaparihAreNa viziSTa grhgmnm| 5 tanna manaso'pi saMsAraH / Atmanastu syAt , yadyekadehaparityAgena dehAntaramasau bajediti siddhamAtmanaH kriyAvattvam / tato'pi cAsarvagatvamiti / yatpunarAtmano vibhutvasiddhAvabhidhIyate / devadattaM pratyupasarpantaH pazcAdayo devadattavizeSaguNAkRSTAH saMpratyupasarpaNatvAddhAsAdivat / trAso hi devadattaM pratyupasarpandevadattavizeSaguNena prayatna- 10. rUpeNAkRSyamANo dRSTaH / tataH pazcAdayo'pi tathaiva yuktA iti tadAkRSTihetoguNasya siddhiH / na vA prAptAnAM teSAM tena guNenAkarSaNaM saMbhavatIti taistadguNasya prAptisiddhiH / tathA devadattAGga nAGgAdikaM, devadattaguNapUrvakam, kAryatve sati tadupakArakatvAt , prAsAdivat / kAryadeze ca sannihitaM kAraNaM kAryajanmani vyApriyate nAnyathA / 15 atiprasaMgAt / atastadaGganAdikAyaprAdurbhAvadeze tatkAraNajananyAdivaddevadattaguNasiddhiH / yatra ca guNAH pratIyante tatra tadguNyapyanumIyate / tamantareNa teSAmanupapatteH / svAzrayasaMyogApekSANAM guNAnAmAzrayAntare karmArambhakatvopapattezca / tathA hi- adRSTaM svAzrayasaMyukta AzrayAntare kArabhate / ekadravyatve sati kriyAhetuguNatvAtprayatna- 20 vat / na cAsya kriyAhetuguNatvamasiddham / agnerUddhajvalanaM vAyostiryakpavanam , aNumanasozcAdyaM karma, devadattavizeSaguNakAritaM, kAryatve sati tadupakArakatvAt , pANyAdiparispandavadityanumAnatastasiddheH / nApyekadravyatvamasiddham / ekadravyamadRSTaM vizeSaguNatvAcchabdavat, ityatastasiddheH / ekadravyatvAdityucyamAne rUpAdibhirvyabhi- 25 cAraH / tannirAsArtha kriyAhetuguNatvAdityuktam / amminnevAbhidhIyamAne "Aho Shrut Gyanam"
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 su. 8 tu karamusalasaMyogena svAzrayAsaMyuktastambhAdikriyAhetunA'nekAntaH / tannirAsArthamakadravyatve satIti / tadetadaphalaM sarvamUSare kRSikarmavat / nirnimeSaparIkSArakhyacakSuSA lakSyate budhaiH / / 665 // tathA hi-- . zarIramAtmA tadyogaH zarIraM yuktamAtmanA / AtmA zarIrasaMyukta AtmAMzo vA tathAvidhaH // 666 // devadattadhvanevAMcyaprayoga prAci kathyate / ityugrAbhyeti SaD dI SaNmukhasyeva SaNmukhI / / 667 / / zarIraM cettadA sidhyettadeva vyAptimattava / nAtmA tathA ca jAto'yaM pipAsoH pAvakAgamaH // 668 // athAtmA tanna nityatvavyApillAbhyAmayaM yataH / AkRSyamANavastUnAM vidyate dezakAlayoH // 669 // na cAmUdRzamAtmAnaM prati kamyAri sarpaNam / yujyate'tyantamAzliSTaM yathA mAtuH zizuM prati // 670 // tathA hiM-- artho'nyadezo'paradezamarthaM prati prayAtIha yathA zarAdiH / yadvAnyakAlo'parakAramenaM yathA ghaTAdInprati mRttikAdiH / / 671 / / evaM ca yatproktamihAnumAne vizeSaNaM dharmiNi yacca sAdhyam / 20 yazcApi hetuH sakalaM tadetatparasya yajJe svavikalpamAtram // 672 / / gApi tantvAtmasaMyogapakSaH saMgatimaGgati / yato guNasvarUpo'yamiSyate kaNabhuksutaiH / / 673 / / yukto guNo na caikasminguNAnAM nirguNatvataH / pazvAdyAkRSTikRttasminnadRSTaM tatkuto bhavet / / 674 / / caturthapaJcamau pakSau pratikSepyau yathA purA / pratikSipto purazcAridvaitIyIkAvimau sphuTam / / 675 // "Aho Shrut Gyanam"
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH SaSThaprakAre punarAtmanoM'zaH satAttvikaH syAkimatAttviko vA / atAttvikazcetkathamatra sidhye na tAttviko naiva bhavedguNaH saH / / 676 // tAdRzAMzaguNanirmitA tataH pretyatApi parikalpitA bhavet / kalpitAgninaranirmitA kvaci. ttAttvikI kimiha tigmatAsti bhoH // 677 / / svIkRtaM hanta vaizeSikeNa tvayA vyaktamevaM ca tAthAgataM darzanam / AtmasaktaH pradezastato'tAttvikaH kIrtyamAnaH kathaM kartiye kalpatAm // 678 // tAttvikazcedabhirno'thavA bhedavA nsyAdayaM tAvadAdyo na pakSaH kSamaH / prAktanAtmaprakArapratikSepakRt spaSTaniSTAkitAzeSadoSAptitaH // 679 // bhinnaM taM cedAzrayethAstadAnIM pazvAdiH syAttaguNAkRTa eva / evaM caitasyaiva satyAtmabhAve kiM kartavyaM bhostadanyena puMsA // 680 / 20 api ca / zarIrasaMyuktAtmapradezasya dezAntaravartipazcAdinA prApterasaMbhavAt / na cAprAptAnAM teSAM tena gunAkarSaNaM saMbhavatIti prAguktaM nyAhanyate / prAptisaMbhave vA pradezasyApi vyApakatvAtkathaM taM prati pazcAderupasarpaNaM syAditi prAgukta eva doSaH / atha tasyApi dezasthAparaH pradezaH ko'pi devadattazabdavAcyastArha tatrApi tadeva 25 "Aho Shrut Gyanam"
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sa. 8 dUSaNamityanavasthA / api cAtmanaH sakAzAtpradezamya bhinnatve kathaM tasyAyamiti vyapadezaH / teSu vartamAnAccettadA'vayavipakSanikSiptAzeSadUSaNAnuSaGgaH / avayavivadvinAzitApattezca paralokAbhAvaH syAt / tanna devadattazabdavAcyaH kazcitparasya ghaTate yaM pratyupasarpaNavantaH 5 pazcAdayaH svAkarSaNakAraNasya guNatvaM sAdhayeyuH / AkarSaNakAraNatvena ca saMmato devadattAtmaguNaH kiM jJAnadarzanAdiradRSTaM vA syAt / prathamapakSe kAlAtyayApadiSTo hetuH / jJAnAdInAM pazcAdyAkarSaNe vyApriyamANAnAM tadeha eva pratyakSAditaH pratIteH / athAdRSTaM tarhi tadAkarSaNa sannimittamammAbhirapISyata eva / tadAtmaguNatvaM tasya pramANavAdhita20 mityagre darzayiSyate / astu vA tasyAtmaguNatvaM tathApi devadattazarIra saMyukta Atmapradeze vartamAnamadRSTaM dezAntaravartipazvAdiSu devadattaM pratyupasarpaNavatsatkriyAheturuta dezAntaravartipazvAdisaMyuktAtmapradeze kiM vA sarvatra / tatrAdyapakSo na zreyAn / ativyavahitatvena tatrAsya prApte rabhAvAdAkarSaNahetutvAsaMbhavAt / atha svAzrayasaMyogasaMbandhasaMbhavAttada15 bhAvo'siddhaH / tadasat / tasya sarvatra sadbhAvataH sarvasyAkarSaNaprasaktaH / yadadRSTena yajanyate tadadRSTena tadevAkRSyate / na sarvamityavadyam / devadattopabhogyapazcAdizarIrArambhakaparamANUnAM nityatvena tadadRSTAjanyatayAkarSaNAbhAvaprasaMgAt / tathApyAkarSaNe'tiprasaMgaH / atha yadeva yogyaM tadevAkRSyate / tadavadyam / svarUpasahakAritryatiriktAyA yogyatAyA20 stvayAnabhyupagamAt / tasyAzca vivakSitAkRSyamANapadArthavadavivakSite' pi bhAvAt / dvitIyapakSe'pi yathA vAyuH svayamupasarpannanyeSAM tRNAdInAM taM pratyupasarpaNahetuH / tathA'dRSTamapi svayaM taM pratyupasarpadanyeSAmupasarpaNahetu dezAntaravartidravyasaMyuktAtmapradezasthameva zabdavatpratikSaNamanya danyaccotpadyamAnaM vA / prathamapakSe sakriyatvenAdRSTasya vAyuvavyatvApattyA 25 guNatvaM bAdhyeta / kiM ca / idaM svayameva taM pratyupasarpatyadRSTAntarAdvA / svayamevAmya taM pratyupasarpaNe dezAntaravartipazcAdInAmapi tathaiva tatprasaM "Aho Shrut Gyanam"
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH gADhadRSTakalpanAvaiphalyam / taM pratyupasarpaNavattvAditi hetuzca savyabhicAra: / adRSTAntarAttasya taM pratyupasarpaNe'navasthA / tasyApyadRSTAntagattaM pratyupasarpaNaprasaMgAt / atha dezAntasvartipazvAdisaMyuktAtmapradezasthameva tatteSAM taM pratyupasarpaNahetu / naivamanyatra prayatnAdau guNe tathAnabhyupagamAt / na khalu prayatno grAsAdisaMyuktAtmapradezastha eva 5 grAsAdedevadattamukhaM pratyupasarpaNahetuH / antarAlaprayatnavaiphalyaprasaMgAt / atha prayatnavaicitryadRSTeradRSTe'pyanyathAkalpanam / tathA hi- kazcitprayatnaH svayamaparAparadezavAnaparatra kriyAhetuH / yathAnantarodito'. gharazcAnyathA yathAzarAsanAdhyAsasthAnasaMyuktAtmapradezastha evaM zarAdInAM lakSapradezaprAptikriyAheturiti cet / tIyaM vicitratA pazcAdisamA- 10 karSaNahetubhUtaguNAnAM svAzrayasaMyuktAsaMyuktapazcAdyAkarSaNahetutvena kiM naSyate / vicitrazaktitvAdbhAvAnAm / tathA darzanAbhAvAditi na vAcyam / ayaskAntasparzaguNasya svAzrayAsaMyuktalohadravyaM pratyAkarSaNadarzanAt / athAtra dravyamAkarSaNakAraNaM na mparzaguNo dravyarahitasya tasyAkRSTihetullAdarzanAt / evaM tarhi tata eva prayatnasyApi na grAsA- 15 chAkarSaNanimittatA syAt / tathA ca grAsAdivaditi dRSTAntaH sAdhyavikalo bhavet / atha dravyasya tatra kAraNatve prayatnarahitasyApi tatprasaktiriti cet / mparzarahitasyAyaskAntasyApi kiM na ttprsktiH| tadrahitasya tamyAdRSTe yaM doSa iti cet / dRSTizcetpramANaM tahiM lohadravyAkarSaNotpattAvubhayaM dRzyata ityubhayamapi tattatra kAraNamastu / vize- 20 pAmAvAt / tathA ca taM pratyupasarpaNavattvAditi vyabhicArI hetuH / tRtIyapakSe'pi zabdavadaparAparasyotpattAvaparamadRSTaM kAraNaM tadutpattI prasaktaM tatrApyaparamityanavasthA / anyathA zabde'pi kimadRSTalakSaNanimittaparikalpanayA / atha sarvatrAdRSTasya vRttistAhi sarvadravyakriyAhetutvam / yadadRSTaM tadvyamutpAdayati / tattatraiva kriyAmuparacayatItya- 25 bhyupagame zarIrArambhakeSu paramANuSu kriyA na syAditi prAgevoktam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 kiM ca / yathA tadvizeSaguNena prayatnAkhyena samAkRSTAstaM pratyupasarpanto prAsAdayaH samupalabhyante tathA nayanAJjanAdidravyavizeSeNApi samAkRSTAH stryAdayastaM pratyupasarpantaH samupalabhyanta eva / tataH kiM prayatnasadharmaNA kenacidAkRSTAH pazcAdya uta nayanAJjanAdisadharmageti 5 saMdehaH / zakyaM hyevamanumAnaM racayituM pareNApi, nayanAJjanAdisadharmaNA, vivAdagocaracAriNaH pazvAdayaH samAkRSTA devadattaM pratyupasarpanti taM pratyupasarpaNavattvAdvanitAdivat / atha tadabhAve'pi prayatnAdapyupasapaNadRSTeranai kAntikatvamasya prayatnasadharmaNo guNasyAbhAve'pyaJjanAderapi taddaSTestvadIyahetorapi kiM nAnai kAntikatvam / athAJjanAdAvanumIya10 mAnasya prayatnasadharmaNo'dRSTAkhyasya hetoH sadbhAbAdavyabhicAse, anya trApyaJjanAdisadharmaNo'jumIyatAnasya sadbhAvenAvyabhicAra eva / tatra prayatnasAmarthyAdadRSTasya vaiphalye'nyatrApyaJjanAdisAmarthyAttadvaiphalya samAnam / athAJjanAdereva taddhetutve sarcasyAJjanAdimataH syAdyAkarSaNa prasaktiH / na cAJjanA dau satyapyaviziSTe tadvataH sarvAnprati tadAka15 rSaNamavasIyate / tato yadvaikalyAttannAkRpyate tadapi kAraNaM nAJjanAdi mAtramiti / tadetatprayatnakAraNe'pi samAnam / na hi sarva prayatnavantaM prati grAsAdaya upasapanti / tadapahArAdidarzanAt / tato'trApyanyatkAraNamanubhIyatAm / anyathA na prakRte'pyavizeSAt / tataH prayatna vadaJjanAderapi taM prati tadAkarSaNahetutvAtkathaM na saMdehaH / aJjanAde 20 stryAdhAkarSaNaM pratyakAraNatvena tadarthinAM tadupAdAnaM syAt / na ca dRSTasAmarthyasyApyaJjanAdeH kAraNatvAbhAvaklatiparihAreNAnyakAraNatvakalpane bhavato'navasthAmuktiH / athAJjanAdikamadRSTasahakAri tatkAraNaM na kevalamiti / nanvevaM siddham / adRSTavadaJjanAderapi tatra kAraNatvaM tataH saMdeha eva / kiM grAsAdivatprayatnasadhAkRSTAH pazcAdayaH kiM vA 25 syAdivadaJjanAdisadharmaNA devadattasaMyuktena dravyeNeti saMdigdhaM taM pratyu pasarpaNavattvAdityetatsAdhanam / saparimpandAtmapradezamantareNa grAsA "Aho Shrut Gyanam"
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5.8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH dyAkarSaNa hetoH prayatnasyApi devadattavizeSaguNasya paraM pratyasiddhatvAt / sAdhyavikalatA cAtra dRSTAntasya / etena devadattAGganAGgAdikamityapi pratyuktam / uktadoSANAM tulyatvAt / yatUktaM ' adRSTaM svAzrayasaMyukta AzrayAntare karmArabhate ' ityAdi / tatra hetoH kAlAtyayApadiSTatvam / pratyakSabAdhitapakSAnantaraprayuktatvAt / pratyakSeNa hi dezAntaravartideva - 5 dattAGganAGgamaNimauktikAdibhirasaMyukta evAtmAnubhUyate / athAnenaivAnumAnena pratyakSaM bAdhiSyata iti kutastatrApi prakRtadoSAvakAzaH syAt / athAnanyathAsiddhaM tatra pratyakSamiti tenaivAnumAnaM bAdhyate / tarhi prakRte'pi tadevameveti tenaivAnumAnaM bAdhyatAm / atha tAvatyAtmapradeze pratyakSapramAsamavAyAttathA pratItiH / naivam / Atmano nirdezasya tvayA 10 svIkArAt / kalpitatve tu pradezasya sarvathA pratItyutpattireva na syAt / kalpitAmau mANavake pAvakAdivat / na ca samavAyaH pratItau kAraNaM kumbhAdAvasamavetAyA api pratyakSapramAyAstatpratyAyakatvAt / athendriyArthasannikarSeNa tadviSayatayA pratyakSa pramotpAdanA kumbhAdipratItiH / nanvevaM bruvatA tvayA svayameva samavAyasya 15 pratItau kAraNatvamapanhutam / kiM ca evamapyAtmanaH saMnikarSeNAtmagocaratayA pratyakSa motpAdanAtkathaM na vyApyAtmapratItirjAyate / nanu pradeza vRttirevAtmamanaH saMnikarSa iti tatraiva tAmutpAdayitumIzastarhi kumbhAdyavayavinyapi paripUrNapratyakSaM motyAdi / sarvaM sarvikayA saMnikarSasya tatrApyabhAvAt / madhyaparabhAgAvasthitAvayavinA nayana- 20 razmInAM saMyogAbhAvAt / tasmAttAvanmAtrAdevAtmanastathA pratyakSotpatiriti siddhaM hetoH kAlAtyayApadiSTatvam / vizeSyAsiddhatvaM ca / aSTe podgalikatvapratipAdakapramANasya cakSyamANatvAt guNatvAt siddheH / tenaiva ca pramANena bAdhitapakSatvAdadmerUrdhvajvalanamityAdyanumAnamapi notthAtuM zaktam / kAryatve sati tadupakArakatvAditihetu- 25 zrAJjanatilakAdisAmarthyasamAkRSyamANakAminIpramukhapadArthairyabhicArI | 3 " Aho Shrut Gyanam" 58 W 909
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sa. 8 devadattavizeSaguNakAritamityatra ca vizeSazabdasya vaiyarthyam / devadattaguNakAritamityetAvataivAdRSTasya kriyAhetuguNatvasiddheH / vizeSaNAsiddhatvaM cAsya hetoryata ekadravyatvamekasmindravye samavAyitvamucyate / taccAyuktam / samavAyasya niSetsyamAnatvAt / yatUktaM 5 ' nApyekadravyatvamasiddhamekadravyamadRSTaM vizeSaguNatvAcchabdavat ' iti tatrAdRSTazabdayoH paugalikatvena sAdhayiSyamANatvAddhetorasiddhiH / dRSTAntasya sAdhanavaikalyaM ca / ekadravyatvasyakatra dravye samavAyarUpasya zabde prasiddheH / guNarUpamya cAsya sataH kriyAhetutvaM kiM devadatta. zarIrasaMyuktAtmapradeze dvIpAntaravarti .... .... .... .... 1. natvAtkalazAdivat / na hi kalazAdiracetanAtmako jJAtAhamiti pratyeti / caitanyayogAbhAvAdasau na tathA pratyetIti cet / na / acetanasyApi caitanyayogAccetano'hamiti pratipattenirastatvAt / evaM cAtmA syAdabhinnaH svabuddheH saMsiddho'yaM zuddhayuktiprasAdAt / haMho tasmAdyogapakSapravINA: kakSIkArya nAtra jADayaM kadAcit / / 681 // 15 ye tu saugatamatAvalambinaH zemupIkSaNakadambakAtpRthaka / nAbhyamaMsata pumAMsamagratastatparAkaraNamAtAnipyate // 682 // manasyapi vipratipattitrayam / nityatve niraMzatve'guparimANatve ca / ___ tatra nityatvaM proktazyA nirasanIyamanudizA / vijJAnavAdAtiriktaM puruSamanaGgIkurvatAM bauddhAnAM nanu kathamasya nityatvanirAsaH / tathA hi-mano vajana nityamasparzatvAdvayomavadityatastannityameva sidhyati / tadasat / yasmAdataH kathaMcitsarvathA vA tannityatvaM sAdhyeta / prathame siddhasAdhanam / dvitIye sAdhyavikalo dRSTAntaH / sarvathA nityatvasya vyomanyapyasiddheH / athAsthAnityatAyAmArambhakaM kAraNaM vijAtIyaM sajAtIyaM vA bhavet / na vijAtIyam / tasyArambhakatvA. 25 saMbhavAt / vijAtIyAnAM nArambhakatvamityabhidhAnAt / nApi sajAtI "Aho Shrut Gyanam"
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH yam / yato manaHprAdurbhAve kAraNabhUtAnekamanaHsadbhAvaprasaktirekasya dravyAntarotsattAvakAraNatvAt ' dravyANi dravyAntaramArabhante' iti vacanAt / na caitra zarIre'nekamanaHsadbhAvo'sti / pratizarIramekaikatayA manasAM sthitatvAt / anyathA pratizarIraM yugapadeva rUpAdijJAnotpatiH myAt / na ca pratiniyatazarIrAvaruddhatvenAnyonyaM kAraNA- 5 bhimatamanasA saMyogaH saMbhavati / nApyasaMyuktAnAM manojanakatvaM teSAmatiprasakteH / atha muktamanasAM tadavaruddhatvAbhAvataH parasparaM saMyogasaMbhavAttajanakatvamipyate / tadasaMbaddham / dharmAdharmAdhiSThitAnA teSAM tajanakatvAnupapateH / ato'nya kAryatvAnupapattenityatava zreya. sIti / tadyuktam / yato yadi mana ArambhakANAM manastvenaiva sajA- 10 tIyatvamabhidhIyate tadA tantupaTAdInAmapi kAryakAraNabhAvo na syAt / teSAmanyonyAsaMbhavyavAntarasAmAnyAdhAratayA tadapekSayA sajAtIyatvAsaMbhavAt / na hi tantutvApekSayA paTamya phTatvApekSayA tantUnAM cA sajAtIyatvamasti / atha pRthivyAdimapekSya trasajAtIyatvamucyate tarhi tadpekSayA yathA tantupaTAdInAM sajAtIyatvasaMbhavAtkAryakAraNabhAvamtathA 25 pudgaladravyApekSayANvAdinA manasaH sajAtIyatvasaMbhavAtsa syAdavizepAt / na ca manasaH paudgalikatvamasiddham / anumAnAttatsiddheH / tathA hi-vivAdAspadaM manaH paugalika dravyendriyatvAnnayanAdivat / nanu nayanAdInAM pratiniyata rUpAdiprakAza rutamA pratinighatabhUna kAryatA nira cAthi / manasastvavizeSataH sakalarUpAdiprakAzakatamA tatkArya-20 tvAsaMbhavAtkathaM nayanAdiiSTAntena taya pudala kAryatvaM bhavadityapi durAzAmAtram / pratiniyatabhUta .... .... .... .... .... .... .... .... .... dvizarArutAM saH // yadappayAdi guNa yAbhisaMbandhena dyAvI agavAn / saMyogavibhAgeSvakAraNama napekSa ityanena vA lAgena ' ityAdi / tatra guNa-21 svAbhisaMbandhastAvaguNalakSaNaM dravyatyAbhisaMbandhava parAkaraNIyaH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 mU. 8 dravyAzrayItyAdi punaritthaM tajjJApayati / dravyaM tUbhayathA / dravyAzritamanAzritaM ca ! tathA sarvaM karma / Atreyo vyAkhyAtavAn- 'nityamasyAzrayaH pAratantryaM dravye ' iti dravyAzrayI / dravyAzrayItyatizAyane matvarthIyaH / tenaitavyAzritam / na tu sarvavyAzritamAkAzakAladigAtmanAmakriyatvAt / guNA asya santIti guNavAn na guNavAn aguNavAnityanena dravyAdvaidhayaM darzayati / saMyogAzca vibhAgAzca saMyogavibhAmAH / teSu saMyogavibhAgeSvakAraNaM kiM sarvathA / na / kiM tInapekSaH / kimuktaM bhavati / sApekSaH kAraNamiti / kiM sarvo guNo na kiM tarhi saMyogavibhAgAveva / kathaM saMyogastAvatsaMyoge kartavye 10 dravyotpattimapekSate / kasmAt / saMyogajasaMyogasamavAyikAraNatvA: kAryadravyamya / tathA hi-tantvorAkAzena saha yaH saMyogaH sa dvitantukAkAzasaMyoge kartavye dvitantukalakSaNasya tantvoH kAryadravyasyotpattimapekSate / tathA kAraNayovaMzadalayovibhAgo'pi sa kiM yamya vaMzadala syAkAzadezena vibhAgamabhinirvatayiSyanvaMzavinAzamapekSate / kasmAt / 15 avinaSTe'svAtantryAt / svatantrAvayavavRttirhi vibhAgo vibhAgamArabhate na tu kAryavaddyavayavavRttiriti / vyavacchedyavyavacchedakabhAvaM ca vizeSaNAnAmevaM niradIdizat / dravyAzrayI guNa ityetAvadastu / mA bhUdaguNavAn / saMyogavibhAgeSvakAraNamiti / na kAryadravye prasaMgAt / kAryadravyamapi dravyAzrayi na ca guNa iti tadvyavacchedArthamaguNavAni20 tyanyaguNavAn / guNa ityetAvadastu / mAbhUpAzrayI saMyogavi bhAgeSvakAraNamiti / na / karmatve prasaMgAt / karmatvamapyaguNavat / na ca tadruNa iti tabyavacchedArtha dravyAzrayIti / dravyAzrayI aguNavAnguNa ityastu, mA bhUtsaMyogavibhAgeSvakAraNAmiti / na / karmaNi prasaMgAt / karmApi dravyAzrayi aguNavat / na ca tadguNa iti 25 tadvyavacchedArthaM saMyogavibhAgepvakAraNamiti / saMyogavibhAge pvakAraNam, ityetAvadastu mA bhUhavyAzrayI aguNavA "Aho Shrut Gyanam"
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 sthAdvAdaratnAkarasahitaH niti / kasmAt / dravyakarmaNovibhAgasaMyogakAraNatvAt / karma khalu svAzrayamAzrayAntarAdvibhajyAzrayAntareNa saMyojayatIti dravyakarmaNovibhAgasaMyogakAraNatvaM tadviparItaH saMyogavibhAgeSvakAraNaM guNa ityukte na kacitprasaMgaH / tasmAdvyAzrayI aguNavAniti nAbhidheyamiti na hetuH / vizeSaNArthatvAvyAzrayItyabhidhAnasya / dravyAzrayItya- 5 bhidhAnaM hetuvizeSaNArthamupAdIyate / kathaM yathA gamyeta rUpAdayaH kenacijA .... .... .... .... .... .... .... .... .... ....prakRtatvAt / athAnena savizeSaNenAnumAnena guNatvasAmAnya rUpAdiSu prasAdhya tadviziSTAnAM teSAM saMyogavibhAgepcityAdilakSaNamAkhyAyata iti cet / tadacaturasram / yato yadyamuno'numAnA- 10 guNatvena prasiddhA rUpAdayastadA kimapareNa siddhopasthAyinA lakSaNena kartavyam / yaccoktam ' aguNavAniti svarUpopavarNanametat ' ityAdi tatredAnI bahutaramasya svarUpamupavarNanIyaM bhavedadravyatvamakarmatvamavizeSatva. mityAdIti na kiMciguNalakSaNamupapadyate / ye'pyamI tallakSyabhUtA rUparasagandhamparzasaMkhyAparimANapRthaktvasaMyogavibhAgaparatvAparatvanuddhimukha- 15 duHkhecchAdveSaprayatnagurutvadvatvasnehasaMskAradharmAdharmazabdasvarUpAH 'rUparasagandhasparzAH saMkhyAH parimANAni pRthaktvaM saMyogavibhAgoM paratvAparatve buddhayaH sukhaduHkhe icchAdveSau prayatnAzca guNAH' iti kaNAdavacanAt / 'cakAreNa ye'trAnuktA guNatvena ca loke prasiddhA gurutvadravatvasnehasaMskAradharmAdharmazabdAste sapta sUcyante' iti tayAkhyA- 20 nAJca caturviMzatirguNA gIyante / te'pi na samagaMsanta / tatsamatAyAsteSAM saMkhyAyAH svarUpasya ca vicAryamANasyAnupapatteH / tathA hi-- saMkhyA tAvadviditaiva / svarUpaM tu rUpatvAdyabhisaMbandhaH / rUpaM cAmISu cakSurindriyagrAhyaM pRthivyudakajvalanavRtti / raso rasanendriyAvaseyaH 1. da. 1.116 / 2 etassadRzaM vai. da. upaskAre vidyte| paramupaskArakAra ztadgranyakRto'rvAcInataraH / "Aho Shrut Gyanam"
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 ___ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 ma.8 pRthivyudakavRttiH / gandho ghrANendriyaparicchedyaH pRthivIvRttiH / sparzasvagindriyAvabodhyaH pRthivyudakajvalanapavanavRttiH / ete ca rUparasagandhasparzAH pArthivaparamANupvanityAH pAvakasaMyogAt / tatra pAkajAnA teSAmutpatteH / tathA hi-kecitkanduke pacyamAnasya kalazAdeH prAgava5 sthaa| visadRzarUpAdiyoginaH pAkakAraNabhUtavegavadamisaMyogaparyAlocana yA pralayodayau kalpayAMbabhUvuH / yadyapi hi kandukanikSiptAH kumbhAdayastRNaparNAdipihitavapuSo'pi tadvivaraprasRtanayanarazminA na vinaSTA ityupalabhyante / yadyapi tasaMkhyAstatparimANAstannivezAstaddezAzca pakA api dRzyante tathApi patanto vibhAjyante / yadyapi ca tadA teSAM kadikArakakalA .... .... .... .... .... .... 'vinostu saMyogajaH saMyogaH' iti kecit / tadasAram / sakriyamyAvayavinaH kriyAta evAvayavyantareNa saMyogAt / yadi caivaM neSyate tadAbayavAnAmapi svAkyavApekSayAvayavitvena sarvatrAvayaviSu karmajasya saMyogasyocchedaH syAt / tathAsati cAkyavini karmAbhAvo bhavet / saMyogajastu saMyogaH samutpannamAtramya cirotpannasya vA niSkriyasya kAraNaM saMyogibhirakAraNaiH saha kAraNAkAraNasaMyogapUrvakaH kAryAkAryagataH / sa caikammAdvAbhyAM bahubhyazca saMyogebhyo bhavati / ekasmAttAvatantuvIraNasaMyogAvitantuvIraNasaMyogaH / ubhayakarmajo meSayorapasarpaNAt / dvAbhyAM tantvAkAzasaMyogAbhyAM dvitantukAkAzasaM20 yogaH / bahubhyazca tantuturIsaMyogebhya ekaH paTaturIsaMyogaH / ayaM ca sadhaH samutpannamya niSkriyasya dravyasya saMyogajaH saMyogaH / cirotyanasya tu devadattasya niSkriyasya sakriyahastakuDyasaMyogapUrvako devadarakuDayasayogaH / sa hi na hastakriyAkAryo vyadhikaraNasya karmaNaH saMyogahetutvAdarzanAt / sarvazcAyaM prayogo mUrtAmUrtAnekadravyapradezavRttiH 25 samAnAsamAnajAtyArambhakaH / samAnajAtIyamya saMyogamyAsamAnajAtI 1 kanduke ghaTapacanyAM 'bhaTTI' iti dezIbhASAyAm / "Aho Shrut Gyanam"
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaralAkarasahitaH yasya dvitUlake kArye pracayAtmA sthUlaparimANasyArambhakaH svAzraye paTAdau / paratra tu dvitUlake sthUlaparimANasyArambhakaH / sAmAnyaguNarUpo dvIndriyagrAhyo'pAvagavyabhAvI ca / tathA dravyaguNakarmahetuH / tathA hi-tantusaMyogo dravyamya paTamya hetuH / AtmamanaHsaMyogo buddhayAdInAM guNAnAM hetuH / evaM bheryAkAzasaMyogaH zabdaguNasya / 5 prayatnavadAtmahastasaMyogo hastakarmaNo hetuH| evaM vegavadvAyusaMyogastRNa. karmaNa iti prAptipUrvikA'prAptirvibhAgaH / sa ca trividha eva / anyatara. karmaja ubhayakarmajo vibhAgajazceti / tatrAnyatarakarmajaH zyenasthApasarpaNAt / ubhayakarmajo meSayorapasarpaNAt / vibhAgajastu dvividhaH / kAraNavibhAgAkAraNAkAraNavibhAgAcca / tatra kAraNavibhAgAttAva- 10 dvezadalayovibhAgAddalAkAzavibhAgaH / na cAyamasiddhaH / vivakSitA. vayavakriyAkAzadezebhyo vibhAgaM na karoti dravyArambhakasaMyogavirodhivibhAgotpAdakatvAdyA punarAkAzadezavibhAgakI sA dravyArambha. kasaMyogavirodhivibhAgotpAdikA na bhavati / yathA vikasatkamaladalakriyA / na ca tathA vivakSitAvayavakriyA tasmAdAkAzadezebhyo vibhAgaM 15 na karotIti / yadi hi bhidyamAnavaMzAdyavayavidravyasya dalalakSaNAvayavayoH kriyAkAzadezebhyo vibhAgaM kuryAttarhi vaMzAdyavayavidravyArambhakasaMyogavirodhivibhAgotpAdakatvamevAsyAM na syAt / kamaladalakriyAvat / tato vaMzAdhavayavakriyA'vayavAntarAdeva vibhAgaM karoti / nanvAkAzadezAditi vibhAga evAkAzadezavibhAgotpAdako'vayavAnAmabhyupeyaH / tathA 20 hi-yadAvayave karmotpannamavayavAntarAdvibhAgaM karoti na tadAkAzadezAt / yadA tvAkAzadezAnna tadAvayavAntarAditi sthitiH / kiMkRtA punariyaM sthitiriti cet / ucyate / yA hyavayavakriyA naubhAgavibhAgakAriNI nAsau dravyArambhakasaMyogapratipakSabhUtaM vibhAgamArabhamANA dRzyate dinakarakiraNaparAmarzopajanitakamalavikAsakArikriyAvat / 29 tadevaM kathamiti / kamalamya mukulavikAsadazayoH pratyabhijJAyamAna "Aho Shrut Gyanam"
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 su. 8 tvenAvinAzanizcayAt / iyaM tu pATyamAne vaMze dalakriyA dravyArambhakasayogapratidvandvIbhUtavibhAgArambhikopalabhyata iti nAsau namaso vibhAgamArabhetetyata eSA sthitirastIti vibhAgajavibhAgakalpanA kriyate saMyogAntaM karmeti tAvasthitam / anyathA hi tasya kAlAntara5 sthAyitvaM nityadravyasamavetasya ca nityatvaM syAt / tasmAtkarmaNo'cirajIvitvAttadavinAzakena saMyogena bhavitavyam / uttarazca saMyogaH pUrvasaMyogoparame sati jAyate nAnyathA / na ca vibhAgavyatiriktaH kazcana saMyogasya hantA samasti / karmAnantarasaMyogajanma nirmAtakauzalam / na hi prAktanasaMyogavinAzAya prakalpyate / / 683 // tasmAdvibhAgenaiva saMyogavairiNA bhAvyam / sa ca yadadhikaraNo vibhAgastadadhikaraNameva saMyogamupazamayati / na hyaGgulivibhAgaH / kuNDabadarasaMyogopamardAya prabhavatItyato na vaMzadalavRttivibhAgo dalAkAza. saMyogamapahantumalamiti / nUnaM dalAkAzasaMyogavirodhinA dalAkAza15 vibhAgena bhavitavyam / tadidAnIM tasyotpattikAraNacintAyAM kriyAyA vaMzadalavibhAgamAtropajananacaritArthatvAtannirmAya vibhAgAntaranirmANe viramya vyApArAsaMvedanAvazyaM vaMzavibhAga evaM pratyAsannatayA dalAkAzavibhAgArambhako'bhyupagamanIyaH / evamanabhyupagame karmanityatva prasaMgAt / kAraNAkAraNavibhAgAttu vibhAgaH karakuDayavibhAgAkuDya20 kalevaravibhAgaH / kalevarakAraNaM hi karastadakAraNaM ca kuDayaM tayovibhAgAdayaM jAyate / na hyayaM zarIrakriyAkAryaH / tadAnIM zarIrasya niSkriyatvAt / nApi hastakriyAkAryaH / vyAdhikAraNasya karmaNo vibhAgahetutvAdarzanAt / ataH kAraNAkAraNavibhAgastasya kAraNamiti kalpyate / saMyogavadasyapi mUrtAmUrtAnekadravyapradezavAdayo25 (titvAt / yena ) ? vasmayaM vibhAgazabdahetuH / vibhAgahetutvaM darzitam / zabdahetutvaM tu vaMze pATyamAne sati yo'yamAdya: "Aho Shrut Gyanam"
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari.5 mu. 8] sthAdvAdaratnAkarasahitaH zabdastasya vaMzadalavibhAgaH kAraNam / paratvamaparatvaM ca parAparAbhidhAnapratyayanimittam / tadvividhaM dikkRtaM kAlakRtaM ca / dikkRtaM dezavizeSapratyAyakam / kAlakRtaM vayobhedapratyAyakam / tatra dikkRtasyotpattirabhidhIyate / kathamekasyAM dizyavasthitayoH saMyuktasaMyogabahutvAlpatve satyekamya draSTuH saMnikRSTamavadhiM kRtvA tasmAdviprakRSTo'yamiti 5 paratvAdhAre viprakRSTA buddhirutpadyate / tAmapekSya pareNa dikpradezena yogAtparatvasyotpattiH / viprakRSTaM cAvadhiM kRtvetarasminsanikRSTA buddhirutpadyate / tAmapekSyApareNa dikpradezena yogAdaparatvasyotpattiH / kAlakRtayorapi kathaM vartamAnakAlayoraniyatadigdezasaMyuktayoryuvastha - virayo rUDhazmazrukAyastha valIpalitAdisAnnidhye satyekasya draSTu. 10 yuvAnamavadhiM kRtvA sthavire viprakRSTA buddhirutpadyate / tAmapekSya pareNa kAThapadezena yogAtparatvasyotpattiH / sthaviraM cAvadhiM kRtvA yUni saMnikRSTA vuddhirutpadyate / tAmapekSyApareNa kAlapradezena yogAdaparatvasyopattiH / ete cApekSyabuddhivinAzAdAzrayavinAzAdvA vinAzinI mUta. kaikadravyavyApyavRttinI sAmAnyaguNarUpe dvIndriyagrAhye ayAbadravya . 15 bhAvinI sarvatra kAraNaM ca / buddhirupalabdhijJAnaM pratyaya iti paryAyAH / sA cAnekaprakArArthAnantyAtpratyarthaniyatatvAca / tasyAH satyapyaneka. vidhatve samAsato dvividhA / vidyA cAvidyA ca / tatrAvidhA caturvidhA saMzayaviparyayAnadhyavasAyasvamalakSaNA / vidyApi caturvidhA pratyakSalaiGgikasmRtyArSalakSaNA / dvividhApIyamAtmaikadravyapradezavRttivaizeSikaguNarUpA'. 20 yAvavyabhAvinI antaHkaraNagrAhyAtmamanaHsaMyogaprabhavAparatvAparatvadvitvadvipRthaktvAdInAM nimittam / anugrahalakSaNaM sukham / anugRhyate'nenetyanugrahaH / anugrahalakSaNamanugrahasvabhAvamityarthaH / sukhaM hyanukUlasvabhAvatayA svaviSayAnubhavaM kurvatpuruSamanugRhNAti / ayamarthaH sragAdyabhipretaviSayasAMnidhye satISTopalabdhIndriyArthasaMnikarSAddharmAdyapekSA- 25 nimittAdAtmamanasoH saMyogAccAsamavAyino yadanugrahAbhiSvaGganaya - "Aho Shrut Gyanam"
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 nAdiprasAdajanakamutpadyate tatsukhaM saMnihite'pyabhimate'rthe viSayAntaravyAsaktasya sukhAnutpAdAdiSTopalabdheH kAraNatvaM gamyate / viyuktasya sukhAbhAvAdviSayasaMnikarSamyApi kAraNatvAvagamaH / anugraha stviha sukhaviSayaM saMvedanam / tacca sukhamatItaviSayeSu smRtijam / anAgateSu 5 saMkalpajam / yattu viduSAmasatsu viSayAnummaraNa saMkalpevAvirbhavati tadvidyAzamasaMtoSadharmavizeSanimittamiti / zeSamasyAtmaikadravyapradezavRttyAdibuddhivat / upaghAtalakSaNaM duHkham / upahanyate'nenetyupaghAtaH / upaghAtalakSaNamupatrAtasvabhAvamityarthaH / duHkhamupajAtaM pratikUla. svabhAvatayA svAtmaviSayamanubhavaM kurvadAtmAnamupahanti / ayamarthaH-- 10 viSAdyanabhipretaviSayasAMnidhye satyaniSTopalabdhIndriyArthasanikarSAdadha thipekSAnimittAdAtmamanaH saMyogAccAsamavAyino yadama!paghAtadainyanimittamutpadyate taddaHkham / amarSo'sahiSNutA dveSa iti yAvat / upaghAto duHkhAnubhavaH / duHkhe sati tadanubhavalakSaNa AtmoSadhAtaH syAt / dainyaM vicchAyatA / teSAM nimittam / atIteSu sarpavyAghra15 caurAdiSu smRtijam / anAgateSu saMkalpajam / asyApi zeSamAtmaika dravyapradezavRttyAdibuddhivat / svArtha parArthaM vA / aprAptaprArthanA icchA / sA cAtmamanasoH saMyogAtsukhApekSAsmRtyapekSAdvotpadyate / prayatnammRtidharmAdharmanimittaM kAmo'bhilASo rAgaH saMkalpaH kAruNyaM vairAgyamupadhAbhAva ityevamAdayaH / icchAbhedA maithunecchA kAmosbhyavahArecchA'bhilASaH / punaHpunarviSayAnuraJjanecchA rAgaH / anAgatakaraNecchA saMkalpaH / svAmanapekSya pararduHkhaprahANecchA kAruNyam / doSadarzanAdviSayaparityAgecchA vairAgyam / paravazcanecchA upadhA / antarnigUDhecchAbhAvazcikIrSA jihIrSeti kriyAbhedAdicchAbhedA bhavanti / zeSamasyA api sarva buddhivat / prajvalanAtmako dveSaH / 25 yasminsati prajvalitamivAtmAnaM manyate sa dveSaH / sa ' cAtmamanasoH saMyogAdu:khApekSAtsmRtyapekSAdvopajAyate prayatnadharmAdharma 2011 "Aho Shrut Gyanam"
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH smRtinimittam / tatrainaM hanmIti prayatno dveSAt / vedArthaviplavakAriSu dveSAddharmaH / tadarthaparipAlanapareSu dveSAdadharmaH ! smRti.... .... .... .... ....gaNanayA guNAnAM caturviMzateradhikatvAt / atha nIladhavalAdivyaktibhede'pi sarvatra rUpalvasAmAnyAvizeSAdeka ekarUpo'yaM guNa iti na tatsaMkhyAkSatiriti cet / tarhi dharmAdharmayorapyadRSTatvasAmAnya- 5 vizeSAdeka evAyamapi guNaH syAditi kathaM na tatsaMkhyAvyAdhAtaH / athAdRSTatvaM nAma nAstyeva sAmAnyam / nanu rUpatvamapi kathaM bhavet / nIlAdau sarvatra rUpaM rUpamiti pratyayAnuvRttariti cet / itaratrApyadRSTamadRSTamiti pratyayAnuvRttestadastu / athopAdhika evAyaM pratyayo na sAmAnyanimittaH / sAmAnyeSu sAmAnyapratyayavaditi cet / nIlA. 10. dAvapi kiM na tathA / kastatropAdhiriti cet / dharmAdharmayoH ka iti vAcyam / darzanayogyapadArthetaratvAmati cet / itaratrApi cakSurgrAhyatvaM bhaviSyati / darzanayogyapadArthetaratvasya copAdhitve gurutvamapyadRSTa iti vyapadizyeta / tasyopAdhestatra bhAvAt / atha nIlAdiSu rUpapratyayAnuvRttI rUpatvasAmAnyanimittA tAvadubhAbhyAmapi pratipanneti cet / 15: evametat / na hi tadasmAbhiH pratiSidhyate kiM tu prasaMgaH pravartyate / yadi dharmAdharmayoradRSTapratyayAnuvRttiraupAdhikI tadA'nyatrApi sA tathaiva syAt / samAnayogakSematvAt / kiM ca bhavatApi yatra vastunyupetramAne bAdhakopanipAtastatraiva tatpratyayasyaupAdhikatvamupAgAmi / yathA sAmAnyeSu sAmAnyopagame'navasthopanipAte sAmAnyapratyayasya / na cAdRSTatvopagame 20. kiMcidvAdhakamasti / guNeSu caturvizatisaMkhyAvyAghAto'stIti cet / asadetat / asyAdyApi vivAdAspadIbhUtatvAt / atha dharmAdharmoM tadubhayavatyekasAmAnyAnugatau na bhavato guNatvAt / yAvevaM tAvevam / yathA sukhaduHkhe tathA caitau / tatastathetyanumAnamastyeva bAdhakamiti. cet / tadabham / surabhyasurabhigandhAbhyAM guNatvasya vyabhicAritvAt / 25 . tau hi guNau tadubhayavartinaiva sAmAnyena gandhatvenAnugatau ca / na ca "Aho Shrut Gyanam"
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 920 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sa. 8 vAcya ' anuSNAzItasparzavat suramyasurabhyorubhayAbhAvasamanvitastRtIyo rAzirgandhatvAnugato'stItyanayostadubhayava]kasAmAnyAnugatatvAnna guNatvasya vyabhicAraH' iti prazastakarabhAdhyoktiviro dhApatteH / tathA cAyamAha-'surabhirasurabhizca' ityanyathA tvanuSNAzI. 5 tavedanamapyadadhyAditi na caturviMzatisaMkhyAnISu saMgacchate / yathAvasarameSAgre'pi parAkariSyate / yo'pi pRthivyudakajvalanavRttItyAdizcaturNA rUpAdInAM pRthivyAdau vRttiniyamo nyagAdi / so'pi nopApAdi / pRthivyAdInAM caturNAmapi paudgalikatvena tnyctussttyaadhisstthaantvaat| yattu na tathA teSAmanubhavanaM tadanubhUtatvAditi prAkpratipAditameva / 10 yacca pAkajotpattiprakriyoddhoSaNena pArthivaparamANuSu rUpAdInAmekA. ntenAnityatvamApyAdiparamANukAryadravyeSu nityamanityaM cAvAci tadapi - nityAnityAnekAntasya prAksamarthanAdapAstam / yacca 'mUtakakadravyavyApyavRttayaH' ityuktaM tatraikAntarUpe dravye'mISAM vRttirIpsAmAse tadviparIte vA / tatra na tAvatprAcyaH pakSa: pezalaH / dravyamya svAvayavebhyaH kathaMcidaviSvagbhUtasya prasAdhitatvenaikAntakarUpatvasya tatrAprasiddheH / dvitIyapakSe tu na kiMcidaniSTam / vyApyavR. ttitvaM cAmISAmekAntakarUpANAmananurUpameva / evaM hi kuMcikAdivivaravartisUkSmapradIpAdyAlokodyotitApavarakAdivyavasthitapRthutarapaTAdidravya samavetazuklAdirUpAbhivyaktI yAbadrvyavartino rUpAderupalabdhiH 20 syAt / anyathA niraMzaikarUpatAvyAhatiH / tarhi tadrUpasya pratibhAsApratibhAsalakSaNaviruddhadharmAdhyAso yukto virodhAt / kathaMcidekarUpANAM tu teSAM yuktA vyaapyvRtiH| rUparasagandhasparzAdyAtmakatvAtpaTAdidravyasya / svAzrayAdanyatrArambhakA ityapi svagRhamAnyam / yato'yamatrAbhiprAyaH--avayavaiH svasamavetakArye niSpAdyamAne tadvartine 25 rUpAdayastatraiva rUpAdInArabhante na svAzrayabhUteSvavayaveSviti / pra.pA. bhA. pR. 45 / "Aho Shrut Gyanam"
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 921 etaccAnupapannam / na hyavayavaibhinno'vayavI niSpAdyata ityatra pramANamasti yatastadvartibhistaiste tatrArabhyeran / dravyaM tu prAktanAkAraparityAgenotaramAkAramAkramadupalabhyate yathA piNDAkAraparityAgena kummAkAramAkAlayantI mRt / nanu tantavaH kuvindakaravyApArAtpaTamAramamANA dRzyante / naivam / tatrApi pArthivadravyasyaiva vizakalitatantuparyAyapahANena 5 samuditatvaparyAyaprApterdarzanAttatsamudAyasyaiva ca paTadravyavyapadezyatvAt / na caivaM paTasya niravayavatvaM svAvapravadravyAdrakAtirekeNa paTasyApi sAvayavatvAt / tasmAnna rUpAdInAM svAzrayAdanyatrArambhakatvaM yuktam / vaizeSikaguNA iti ca ko'rthaH-vizeSo vyavacchedastasmai ye bhavAnta guNAste vaizeSikaguNA rUpAdayaH / te hi svAzrayamitarasmAdvayava. 10. cchindanti na sAMkhyAdayaH / teSAM svato vizeSAbhAvAt / yastu teSAM vizeSaH sa svAzrayavizeSakRta eveti cet / tadasaMgatam / gurutvaveganaimittikadravatvAdInAmapi vaizeSikaguNatvApatteH / teSAmapi svAzrayasya mUrtimataH pRthivyAdevyasyetarasmAdamUrtAdAkAzAdevyavacchedakatvAt / atha gurutvasya pRthivyuikobaigaya pRthivyAdiSu caturSu naimittikatvasya 15. pRthvItejaso: sAdhAraNadharmatvAt / sAmAnyaguNatvaM tarhi rUpAdInAmapi keSAMcittadbhavetteSAmapi dravyatrayacatuSTayadravyasAdhAraNadharmatvAt / samAnajAtIyakAraNaguNapUrvakatvaM cAvayavairavayavyArambhe parAkRte parAkRtameva yAvavyabhAvitvamapi nAmISAM saMgacchate / yasmAdeteSAM paryAyapravAhasattvApekSayakaparyAyasattvApekSayA vAbhidhIyeta / na / AdyapakSe viprati- 20 pattiH / ghaTAdidrayaM yAvadamISAmaparApareSAmutpadiSNUnAM pravAhasya svIkArAtasya kathaMcittadAtmakatvAtyAkajAnAmapyevaM yAvadvyabhAvitvApattezca / dvitIyapakSe tu pratyakSapIDA / satyeva paTAdau pratyagrANAM teSAM vinAzena purANAnAmunmajjatAM pratyakSeNa prekSaNAt / na ca pAkajotpattikrameNa paTAdirUpyanya evo- 25 tpadyata iti vAcyam / atra pramANAbhAvAt / sarvasyopanyamyamAnasya "Aho Shrut Gyanam"
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 922 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 52.8 tasya sa evAyaM paTAdiriti pratyabhijJAnena bAdhanAt / na ca sadRzAparAparotpattivipralabdhabuddhInAM pramAtRNAmapanItodgatanakhazikharAdiSvivAtrApi bhrAntamevedaM pratyabhijJAnamiti vaktavyam / nakhAderiva paTAderApi pradhvaMsotpAdasiddhinibandhanapramANamantareNaivaMvidhavyavasthAyAH kartumazakteH / 5 na rUpAdInAM pradhvaMsotpAdAveva paTAdipradhvaMsotpAdayoH pramANam / tadvinAzotpAdayordravyasyApi tAbhyAM bhIvatavyameveti niyamAbhAvAt / na ca teSAM yAvadravyamAvitvanirNayAtanniyamaH sAdhIyAna, yAva vyabhAvitvasyAdyApi vivAdapaGkanimamatvAt / nanu rUpAdiparyAyapradhvaMsotpAderyAdravyasyApi kathaMcittAvupagatAveva / anyathA sarvathA 1. dravyaparyAyayorbhedApatteH / tathA ca siddhamamISAM kathaMcidyAvaya bhAvitvamapIti cet / evametat / kiM tvevaM na kazcidyAvaddavyabhAvI guNo nAma syAt / saMyogAdiguNAnAmapyevaM yAvaddavyabhAvitvasiddheH / evamagre'pi sarvaM dUSaNaM svayamUhanIyam / vizeSastu dUta yiSyate / yastu tAthAgato rUpAdayo'gava eva na guNA ityagAdI15 tasya kuto'yamabhyupagamaH / bhedAnupalabdhezcet / tatkimaya maNUnupalabhate saMcitAMstAniti cet / natu saMcayasteSAM sthUlAkArapariNAmaH paramANubhyaH kathaMcidatiriktaH prAksAdhitastatastasyaivopalabdhirasti nAzUnAm / apamapi rUparasagandhaspa tmaiiva na tadvAniti cet / kutaH / etadbhedAnupalabdhezcen / sA yadi 20 dezakAlabhedenAnupalabdhirvivakSitA tadA rUpAdibhireva vyabhicAriNI / atha svarUpabhedena tadA'siddhA / paTapa rUpAdaya iti teSAM bhinnasvarUpeNa pratItaH / tataH siddhA amI kathaMcitmyUlAkArAtirekiNaH / yaduktam ' dvitvAdisaMkhyAnuparArdhatA(rdhatos)anekadravyA' iti / tatra parArdhAntaiva saMkhyeti kutastyA niyatiH / parArdhameva yAvatryavahAra25 darzanAditi cet / nanvayaM vyavahAraH pAmaraprAyapuruSANAmeva saMbandhI vivakSito viduSAM vA / prathame kalye zatAderapi saMkhyAtvaM durApam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 syAdvAdaratnAkarasahitaH zatamiti na kiMcijAnImo viMzatipaJcakaM tu dadma ityevaM teSAM vyavahAradarzanAt / dvitIye tvekAdhikaparArdhe'pi vidvadbhirvyavaharaNAskathaM na tasyAH saMkhyAtvaM syAt / tathA ca dRzyate viduSAM vyavahAraH 'parArdhAnAM parArdhAni prasUte zlokatarNakAn' ityAdi / atha gaNitazAstre--'madhyaM parArdhamAhuryathottaraM dazaguNaM tajjJAH ' iti parArdhameva 5 yAvadasyA abhidhAnAttadantaiveyamavasIyata iti cet / tadayuktam / sadabhinnasyAbhidheyAvyApakatvAdiyattA hi saMkhyA samAkhyAyate / sA ca parArdha ivaikAdhikaparArdhAdAvapyevaMbhUtaivAnubhUyate / kiMcedaM gaNitazAmyaM niyAmakatayA vyAkhyeya kiMtUpalakSaka (Na) tayA / evamanyadapi dazaguNayA vRddhathA aGkasthAnaM jJeyamiti / 'yaMtra iyattAvyavahAraH 10 parisamApyate sa parArdhaH' iti zrIdharaH / so'pi yadyevaM tena vacasA dazaguNitaM madhyaM parArdhazabdAbhidheyamabhidadhIta tadA prAktanenaivApAstaH / atha yataH kuto'pi purastAdiyattAvyavahAro nAsti tatparArdhAbhidheyamabhidadhyAttadA sarvavAdyavivAdapratipannaprAmANyagaNitazAstrabAdhApattiH / satra dazaguNitamadhyasya parArdhAbhidheyatvena prasiddheH / yaccoktam- 15 ' ekatvebhyo'pekSAnAmakAnekaviSayabuddhisahitebhyo niSpattiH / iti tadapyayuktam / yato'nekaviSayabuddhisahitebhya ityatra kibhekaviSayabuddhisAhityAbhAvo vivakSAyAM cakre dvivyAdipadArthagocarasAhityaM vA / yadyAdyaH pakSastadA sutamattamUchitAdyavasthAsvapyasya bhAvAvitvAdisaMkhyotpattiH kathaM na syAt / atha dvitIyapakSaH / tathA ca zrIdharaH- 20 'anekazabda eko na bhavatIti vyutpattyA dvayorbahuSu ca draSTavyaH' iti / atra ca parasparAzrayadoSaH / utpanne hi dvitvAdI tatra taddhirutpatsyate / tadutpatI ca dvitvAderutpattiriti / atha naikamanekamekatvAbhAvaviziSTaM vastu tadviSayabuddhisahitebhya ityatra vivakSitam / 1 nyA. ke. pR. 115 paM. 7 'yatra' ityatra yasmin' ityasti nyAyakandalyAm / . 2 thA. ka. pR 112 paM. 12 / "Aho Shrut Gyanam"
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 su. 8 tadapyakSamam / dvayAdivastupvekatvAbhAvasyAbhAvAt / teSAM svena mvanaikatvenAdhiSThitatvAt / atha dvayAdiSvekasyaikatvasyAbhAvaH supratIta eva / nanvekamekatvamiti svasiddhAntaviruddhamabhidhIyate / ekatyasya guNatvena tatraikatvaguNAntarAbhAvasya nirguNA guNAH' iti tvatsiddhAnte'bhidhAnAt / 5 aupacArikaM tattatra bhaviSyatIti cet / kiMgatamya tasya tatropacAraH / dravyagatasyeti cet / nanu dravye'pi tAvattadevaikatvamasti nAnyaditi tadeva tatroparyata ityaho zuddhA buddhiH / astu vA yathAkathaMcidanekaviSayabuddhisahitazabdArthastathApi yadi buddhisakAzAdvAhyArthasyotpAdaH syAttadA dvitvAdivadanyasyApyarthasyAyaM kiM na bhavet / atha dvi10 tvAdireva tadanvayavyatirekAnuvidhAyitvAttasyaiva tataH samutpattiriti cet / naivam / abhivyaJjakalvenApi tasyAstenAnvayavyatirekayoranuvidhAnasya saMbhavAtpradIpasyeva paTAdinA / atha yadi dvitvAdikamabuddhijaM syAdrUpAdivatpuruSAntareNApi pratIyeta / niyamahetorabhAvAt / buddhijatve tu yasya buddhayA tajjanyate tenaivopalabhyata iti niymopptteH| 15 prayogastu-dvitvAdi buddhijaM niyamenaikapratipattRvedyatvAt / yanniyamenaika pratipattavedyaM tadbuddhijaM yathA sukhAdikam / niyamenaikapratipattRvedyaM ca dvitvAdi tasmAdidamapi buddhijamiti / tadapi nopapadyate / niyamenaikapratipattavedyasyAsiddhezcaitreNeva maitreNApi dvitvArthidyamAnatvAt / anyadeva dvitvAdi maitreNa vedyata iti cet / kuta etat / tadapekSAbuddhivazAdanya20 syaiva tamyotpatteriti cet / tadacaturasram / cakrakacakrAkIrNatvAt / tathA hi-siddhe dvitvAderbuddhijatve caitrApekSayA maitrasyAnyadvitvAdivadekatvasiddhiH / tatsiddhau caitrasya niyamenaikapratipattavedyatvasiddhiH / tasiddhau caitrasya buddhijatvasiddhiriti / kiM ca yadeva caitreNa dvitvA dikamaveyate yadi tadeva maitreNApi deyeta tadA ko doSaH syAt / na 25 khalu yogyadezAvasthitaH padArthaH pratiniyatenaiva pramAtrA pratIyata iti niyamo'sti / rUpAderaniyatapattRparicchedyatvadarzanAt / nanu sukhAdi "Aho Shrut Gyanam"
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5.8 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH dharmaH pratiniyatenaiva vedyamAno dRzyate / satyam / tasya pratiniyatAtmasamavAyitve tameva pratiyogyadezatvAt / dvitvAdikaM tu bAhyArthadharmatayA rUpAdivattaddezavartipramAtRnazeSAnapekSya yogyadezameveti tadvatprakAzeta / na ca niyatapramAtRvuddhijanyatvAttasyaiva tagrahItRtvaM yogyam / evaM hi sati kalazAdirapi yenaivaM janitaM tasyaiva grahItuM yogyaH syAt / asiddhaM cAdyApi pramAtRbuddhijatvaM dvitvAdeH / nanvevaM rUpAdivadvitvAderavi prathamadarzanasamaya eva kiM na pratibhAsaH / nanu nirantaratara timiranikaraparikarite mUrteH kumbhasyApi kiM nAsau / abhivyaJjakasyAlokasyAsaMbhavAditi cet / itaratrApyabhivyaJjikAyA apekSA buddherabhAvAdityavehi / yadA tvasau saMpadyeva bhavati tatpratibhAsaH / nanu kumbhA - 10 dAvabhivyate yathA taddezavartinaH zeSapramAtRNAM tatpratibhAsa: prabhavati tathA caitrasakApekSA buddhyamivyate dvivAdI maitrAdInAmapi tadbuddhirbhavet / na caivamiti / na vyaktipakSaH kSemakara iti cet / naivam / utpattipakSa evaitaddaSaNAvatArAdvayAdau svajanakAdanyairapi pratibhAsadarzanAt / abhivyaktipakSe tu nAyaM doSo yatazcakSuH sparzana sahakAriNo'- 15 bhivyaJjakAH svayamupalabhyamAnA evAnyamupalambhayanti / ghaTAdyabhivyaJjakapradIpAdyA lokazarIrasaMsaktatoyazItasparzAbhivyaJjakavAyuvat / na ca B 925 caitrabuddhimaitrAdInAmadhyakSA / tameva prati tasyAH svasaM viditatvAccakSurAyagocaratvAcceti taM pratyekeyamabhivyaJjikA kiMvighayAsAvapekSA buddhiriti cet / ekalvAdigocareti brUmaH / tathA hi-padArtha 20 ekasmin jJAte padArthAntaramekamapekSya dvitvamabhivyajyate / ekasmin dvayorvA jJAtayodvavikaM vApekSya vitvamabhivyajyate / ekasmin dvayostriSu vA jJAteSu trIn dvAvekaM vApekSya catuSTramabhivyajyata ityAdi tAvajjJeyaM yAvatparyantasaMkhyeti na niyamenaikapratipattavedyatvaM siddham / anumAnabAdhitazcAtra pakSaH / tathA hi- dvitvAdikaM buddhijaM na bhavati 25 saMkhyAtvAdekatvavaditi parAkRte caivaM dvitvAderbuddhijatve'pekSA buddhi - 59 " Aho Shrut Gyanam".
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 80 vinAzAdvinAza iti dUrotsAritameva ! evaM ca siddhamekalyavadvitvAderapipadArtheSu sadaiva sattvamiti / ye sugatasamayavAsitamanasaH saMkhyAsvarUpamAtre'pi / vipratipattiM vidadhati teSAmeSA kSaNaM zikSA // 684 / / 5 yadi hi saMkhyA kAcinna syAttadAnIM tatpratyayo nirAlambanaH myAt / atha na saMkhyA pratyayo'mtIndriyajastatraikasminsvalakSaNe pratibhAsamAne spaSTamekatvasaMkhyAyA: pratibhAsanAbhAvAt / na hIdaM sva. lakSaNamiyamekatvasaMkhyeti pratibhAsadvayamanubhavAmaH / nApi liGgajo'yaM saMkhyApratyayaH, saMkhyApratibaddhaliGgamya pratyakSasiddhamyAbhAvAt / tata eva na zabdo'yaM pratyAkSAnumAnamUlaH / yogipratyakSamUlo'yamiti cet / na / tasya tathAvagantumazakyatvAt / tato'yaM mithyA pratyayo nirAlambana eveti / tadayuktam / evaM hi tasya dezAdipratiniyamo na syAt / kAraNarahitatvAdanyAnapekSaNAtsarvatra sarvadA sattvamasattvaM vA prasajjyeta ! nirAlambano'pi samanantarapratyayaniyamAtpratiniyato'yamiti cat / na / bahi:saMkhyAyAH pratiniyatAyAH pratIteH / bahirvastuSu saMkhyAdhyavasIyamAnA vAsanAmAtrahetukA mithyAkalpanAmi keva / ApekSikatvAsthaviSThatvAdidharmavaditi cat / na / nIrUpeSu zazaviSANAdiSvapi tatprasaMgAt / tatkalpanAsvasnyeveti cet / tarhi tAH kalpanAH svarUpeNAsatyAH satyA vA ! na tAvadasatyAH / svamatavirodhAt / satyAzcetkathAmidAnI svarUpeNa satyAsu kalpanAsu saMkhyA paramArthato na syAt / tAmvapi svakalpanAntarAropitApekSikatvAvizeSAhirvastuviveti cet / myAdevaM yadi kalpanAropitAvenApekSikatvaM vyAptaM sidhyet / na caiva vastusatsvapi nIlAdirUpevasya prasiddheH / nIlanIlatarayohi rUpayoryathA nIlApekSaM nIlataraM rUpaM tathA nIlatarApekSaM nIlamiti 25 nIlAdirUpeSu bastusastvapi bhAvAdApekSikatAyAM na kalpanA ropitatvena vyAptisvagabhyate / yataH saMkhyayorbahirantazca nIlarUpatvaM "Aho Shrut Gyanam"
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAra. 5 mU.8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 927. syAt / yadi punaraspaSTAvabhAsitve satyApekSikatvAditi hetustadA sAdhanavikalo dRSTAntaH / sthaviSThatvAdidharmANAM spaSTAvabhAsitvAt / tattatra bhAntamiti cet / na / bAdhakAbhAvAt / sthaviSThatvAdidharmapratibhAso na spaSTo vikalpatvAdanumAnAdivikalpavadityanumAnaM tabAdhakamiti cet / na / purovartini vastunIndriyajavikalpena spaSTena vyabhi- 5 cArAta / tasyApi pakSIkaraNAdalyabhicAra iti cet / tarhi saMbhAvyatyabhicAro hetu: spaSTatvena vikalpatvasya virodhAsiddheH / kvacidrikalpatvasyAspaSTatvena darzanAt / spaSTatvena vyabhicArAttasyApi pakSIkaraNAvyabhicAra iti cet / tarhi saMbhAvyatyabhicAro hetuH spaSTa - svena vikalpatvamya virodhAsiddheH kacidrikalpatvamyAspaSTatvena darzanAt / 10 spaSTatvena virodhe candradvayapratibhAse pratibhAsatvasyAsattvena darzanAsvasaMcitpratibhAsasyApi satyatvaM mA bhUtathAvirodhasiddheravizeSAt / atha pratibhAsatvAvizeSe'pi svasaMvitpratibhAsaH satyaH zazidvayapratibhAsamasvasatyaH saMvAdAdvisaMvAdAcca procyate / tarhi vikalpatvAvizeSe'pIndriyajavikalpaH spaSTaH sAkSAdarthagrAhakatvAt / nAnumAnAdivikalpo'- 15 sAlAdarthagrAhakatvAdityanumanyatAm / tathA cendriyajavikalpana vyabhicAra eva / nirvikalpatvAdindriyajasya jJAnamya nendriyajo vikalpo'. mtIti cet / na / tasya prAkprasAdhitatvAt / .... .... .... vidhe eva tathA vyavanhiyate iti kiM nAGgIkurupe kimiti pakSaNAtAnapekSaM na kSaNamIkSase / atha na saMsthAnavizeSamvarUpANi pRthutvA- 20 dIni mahattvaparimANameva hyuttaradakSiNe apekSya pRthusaMkIrNatayA'va Uva cApekSyAgAdhatayA vyavanhiyate tahi pUrvapazcime apekSya mahattvameva dIdhahasvatvena vyavanhiyatAmiti kathaM cAturvidhyam / kiM ca kimAkAraH sa pumAniti samthAnavizeSe prazne'pi procyate prAMzumyo veti / tato'nayoH saMsthAnarUpateca jyAyasI / athaivaM mahattvamapi saMsthAnavizeSa eva 25 syAn, na parimANamiti cet / maivam / asya niHzeSasaMsthAnavizeSaiH "Aho Shrut Gyanam"
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 928 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8. saha vRtteH / azeSamapi hi vRttavyatracaturasradIrghahasvapRthusaMkIrNAdikaM vastu mahaducyata eva / saMsthAnavizeSarUpatve tu mahattvasya naivaM syAt / na hi saMsthAnavizeSaH saMsthAnavizeSAntaraNAzeSeNa samAnAzrayaH samupalabhyate / vRttatvasya vyatracaturasratAdiparihAreNa vyasyatvAdervRttatva caturasratAdiparihAreNAvasthiteH / na ca mahattvavadairdhya hasvatve api samastasaMsthAnavizeSasamAvezinI / vRttavyasAdau tadabhAvAt / na hi badarApekSayAmalakaM dIrSa vyavaharanti pramAtAraH kiM tu mahadeveti / evaM cApekSikamaNutvamapi saMsthAnAtiriktapariNAmarUpamiti mantavyam / yatpunaranApekSikamantyama NutvaM paramANau tasyAsaMyuktadravyAdhAratvAnna saMsthAnavizeSarUpatAzaMkA10 mapi gacchatIti siddha dve eva parimANe iti / tAthAgataM prati punArU pAdivadetayonizitamatibhirdravyAtkathaMcidatirekirUpayoH siddhiriha vAcyA / yacca nityamAkAzakAladigAtmasu paramamahattvamityuktam / tadapyayuktam / AkAza eva / kayaMcidanityasya tasya bhAvAt / dizo' sattvena kAlAtmanovyApakatvenAkAzasya kathaMcidanityatvena ca 15 nirUpitatvAt / yadgaditam -- anityaM tryazukAdidravyeSvaNvapi nityA nityavikalpAvibhedam ' ityAdi tatrApi vastUnAM nityAnityatvena sAdhanAtkathaMcidanityatvameva draSTavyam / yadapi kuvalAdau bhAktatvamaNuvyavahArasya vyAhAri / tadapi na cetohAri / mahattvavyavahArasyApi tatra bhAktatvApateH / athAzulkavyavahAra eva bhAktaH / ApekSikatvAt / 20 kuvale hyAmalakamapekSyAgutvaM vyavanhiyate na tvaNuvatsvatastadaNviti cet / tarhi tata eva mahattvavyavahAro bhAkto'stu / tatra sarpapamapekSya mahattvavyavahArAt / na punarAkAzavattatsvato mahaditi samAnam / na ca yadApekSikaM tena bhAktenaiva bhavitavyamiti niyamo nIlApekSayA nIlatara svarUpasyApekSikasyApyamAktatvAt / murUpasya nIlataratvasya tatrAnubha25 vAt / atha yadi tatrANutvaM tAttvikaM syAttadA mahattvAbhAva eva bhavet / agutvamahattvayorekatra virodhAt / tathA ca kuvalAderacAkSutvameva syAt / "Aho Shrut Gyanam"
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 929 mahattvAbhAvAt / "mahatyanekadravyavattvAdrUpAccopalabdhiH' iti vacanAditi cet / tadasaMbaddham / virodhasyAsiddheH / bhinnabhinnarUpeNa tayostatrAvasthAnAtsAmAnyavizeSavat / yadi hi yathAmalakAdyapekSayA kuvale'pyaNutvaM tathA tadapekSayaiva mahattvamapyadhIyeta tadA syAdvirodhasaMrodhaH / nacaivaM sarSapAdyapekSayaiva tatra mahattvavyavahArAt / evaM ca samidi- 5 kSuvaMzAdiSu nhasvavyavahArasya bhAktatvamapAkaraNIyam / yaduktam-'saMyuktamapi dravyaM yadvazAt' ityAdi tadapi na sahRdayasaMvAdi / apoddhAravyavahArasya paramparAbhAvAdeva siddheH pRthaktvakalpanAyA niSpramANakatvAt / nanu kathamabhAvasyedamataH pRthagiti vidhipratyayaviSayatvaM saMgacchate, tasyedaM na bhavatItyAdipratiSedhapratyayasyaiva gocaratvena prasiddheriti cet / naivam / 10 iyaM chAyetyabhAve'pi vidhipratyayasya tvayA svIkArAt / yastu nIlarUpAropasvarUpAM chAyAmAha--tasya ghaTapradhvaMso'treti kathaM vidhipratyayaH / atha pradhvaMso nAzo'bhAva iti tatpratyayo'bhAvapratyaya evaM tarhi pArtha. kyamapyanyasyAnyamvarUpatvapratiSedha iti tatpratyayo'pyabhAvapratyayaH kiM na syAt / yattu vyomazivo vyAjahAra-naiva padArthAntarAvadhiM vina- 15 katvAdisaMkhyAviziSTasya pRthagiti vyavahArasya tato'rthAntaratvAt / tathA hItaretarAbhAvaviziSTo vyavahAraH padArthAntarAvadhitvena pravartate / na caikatvAdisaMkhyAnuraktastadvilakSaNazvAyamityarthAntaranimittaH' iti tadapi svasiddhAntazraddhAvijambhitam / vailakSaNyAsiddheH / pRthaktvavyavahArasyApyayamammAtpRthagiti sAvadhitvenaiva pravRtteritaretarAbhAvasyApi 20 kacidekasya dvayorbahUnAmatrAbhAva iti saMkhyAnuraktatvena pratIteH / niyamena tu pRthaktvavyavahAro'pi na / tathAyamasmAtpRthagiti saMkhyollekhamantareNApi bhAvAt / athAyamityekavacanenollikhyamAnaikasvasaMkhyAstyevAti cet / ayamayaM na bhavatItyatrApyevamastu / yattUdayanaH prAha- 'pRthagAdizabdAH paryAyA ityanumanyAmahe na tvabhAvArthA 25 1 . da. 4116 "Aho Shrut Gyanam"
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 930 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 mU. 8 iti paJcamyA sambandhAnupapattena hi ghaTApaTaH pRthagiti ghaTApaTo na bhavatIti vAkyArthaH ' iti tadapi na kuzalAya / yato yadi paJcamIsaMbandhAnupapattimAtreNaiteSAM zabdAnAM sarvathApyabhAvArthatvaM pratiSidhyate tadA SaSThIsaMbandhAnupapattyA'bhAvazabdamyAbhAvArthatvamapi kathaM 5 myAt / na hi ghaTasyAbhAvo'trAstIti ghaTampAtra nAstItyapi vA kyArthaH saMgacchate / kiM tu ghaTo'tra nAstIti / tataH kathamabhAvazabdasyAbhAvArthatvaM syAt / atha ghaTamyAbhAyo'tretyabhAvo'llekhinI pratItiH / na cAtrAbhAvazabdasyAbhAvo'bhidheya iti mahaccitram / aya masmAtpRthagityanyatrAnyasya svarUpAbhAvollekhinI pratItiH / na cAtra 10 pRthakzabdasyAbhAvo'bhidheya iti kiM na citram / atha ghaTo'tra nAmtIti naJo'bhAvadyotakatvAtkartRvAcakena ghaTazabdenaiva kriyAyA abhisaMbandhaH / tatazca prathamaiva ghaTazabdAt / ghaTasyAbhAvo'trAstItyatra svabhAvazabdena kartavAcakena kriyAyA abhisaMbandhasaMbhavAt / tata patra prathamA / tatsaMbandhatvena tu ghaTazabdAtyaSThI / tAtparya prati tUma15 yatrApi nAsti vizeSaH / tAI ghaTaH paTo na bhavatItyatrApi natro dyotakatvenAnyArthatvAbhAvAnna tadyoge ghaTazabdAtpaJcamI / pRthakzabdasya tu vAcakatvenAnyArthatvAt / anyArAditarateM' ityanena dyotane tataH sA bhavatyeva / tAtparya prati tUbhayatrApi nAsti kazcidvizeSa iti sarva tulyam / yadA tarhi ghaTe paTasyAbhAva ityabhAvazcanervAcakamya 20 prayogastadA kathaM na paJcamIti cet / asyApyanyArthatvAbhAvAt / sa eva hyanyArthaH zabdo yo'rthAntarAbhAvopahite'rthAntare vartate / yathA ghaTAtpaTaH pRthagityatra ghaTAbhAvopahite paTe vartamAnaH pRthakzabdaH / na cAbhAvazabdastathA / sarvadA'bhAvamAtraniSThatvAt / na hi bhavati ghaTe paTo'bhAva iti / kiM tu paTasyAbhAva iti / yadA tapaTo ghaTa ityu25 cyate tadAnImapaTazabdo'bhAvopahitapadArthAntaravAcako'nyArtho'styeva / 1 pA. sU. 2 // 3 // 29 // "Aho Shrut Gyanam"
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 931 paTAbhAvopahitaghaTapratipAdakatvAditi kathaM nAnna paJcamIti cet / nanu kuta: zabdAdatra paJcamI preryeta kimapaTazabdAddhaTazabdAdvA / nAdyaH pakSaH / anyArthazabdayoge zabdAntarAdeva paJcamIprayogapratipAdanAt / na hi ghaTaH paTAtpRthamityatra pRthakzabdAdeva paJcamI prayujyate / nApi dvitAyaH / yato yasyAnyArthena zabdena sAkSAtsaMbandho na bhavati tammAdeveyaM paJcamI 5 vidhIyate / yathA ghaTaH paTAtpRthagityatraiva ghaTAt / na cAtrApaTazabdastathA / tasya sAkSAdvaghaTazabdenaiva saMbandhAt / na cAtra zabdAntaramasti yataH paJcamI zaGkayeta tato'paTazabdamyApyanyAdizabdaiH samAnayogakSematvAsaMbhavAnnAnyArthatvam / api ca pRthagAdizabdAH paryAyA ityatretarazabdo'pi pRthakzabdasamAnArthatayA saMmataste / idamammAtpRthaganyadI- 10 ntaramitaradbhinnamiti tvayaiva svagranthe'bhidhAnAt / taccAsaMgatam / itaradhvaneranyArthatAyAm 'anyArAditarate' ityatrAnyArthatvenAsya gatatvAnna bhinnasyopAdAnaM syAt / athApoddhAravyavahArApekSayA tasya paryAyatA dvayorupalakSitayorekataravacanatvarUpeNa tu vizeSaNetarazabdaH sUtre bhedenoddiSTaH / tarhi tadapekSayaiva nanAdarapi paryAyatAstu / dyotakatvAdinA 15 tu vizeSeNa sUtre'nyArthatvena na gRhyata iti kiM na syAt / pRthaktvaguNAkakSIkaraNe cAyaM vizeSalAbho yadguNaH karmaNaH pRthaguNakarmaNI sAmAnyAdguNakarmasAmAnyAni vizeSebhyo guNakarmasAmAnyavizeSAH samavAyAdityam valadvatiranubhUyamAnaH pRthaktvavyavahAro'nupacaritavRttyaiva samarthitaH syAt / anyathA tu dravyeSveva pRthaktvasya bhAvAttatraiva 20 tatpratyayo mulyaH syAditi / yacca 'aprAptipUrvikA prAptiH saMyogaH' ityuktaM tatrApi yadA prAgbhAvisAntaratvasvarUpapariNAmaparityAgena nirantararUpatayA yaH kathaMcittAdAtmyapariNAmaH sa saMyogaH saMmatastadA na kazcitpratyarthI / nairantaryeNa pariNatAni hi vastUni saMyuktavyavahAragocaratAM pratipadyante / nirantarAvasthitadevadattayajJadattagRhayat / 25 nanu nAyaM dRSTAntaH kAntaH / stambhAdyanekapadArthasaMyogasvabhAvayorgRhayoH "Aho Shrut Gyanam"
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlIkAlaGkAraH [ pari. 5sU 8 saMyogaguNAzrayAnupapatteH / nirguNatvAdguNAnAmiti cet / naivam | gRhasyAvayavatvena saMyogaguNatvAyogAt / kathaM pRthvIpAthastejasAMvijAtIyAnAmArambhakatvamiti cet / nIladhavalAditantUnAM kathaM pArthivA evAmI sarve'pIti cet pRthivIpAthastejAMsyapi dravyANi kiMna 5 bhavanti dravyatvena sajAtIyatve kAlAkAzAdidravyAntaramapi tadArambhakaM syAditi cet / pArthivatvena sajAtIyatve mRtsnAdikamapi kiM na paTArambhakaM syAt / tantutvena sajAtIyatvamatra vivakSyata iti cet / atrApi paugalikatveneti viddhi / paugalikatvena sajAtIyatve parvatasamudArambhaH prabhRtikamapi gRhArambhakaM bhavediti cet / tantutvenApi 10 sajAtIyatve parvata tulyastantukUTo'pi paTArambhakaH kiM na bhavet / bhavatyeva yadi tAvatparimANapaTaniSpAdana nipuNastantuvAyaH svAditi cet / itaratrApi bhavatyeva tadgRhArambhakaM yadi tathAvidhaH sUtradhAraH syAt / yathA tu bhUyAMsastantuvAyAstadaMzebhUyasaH paTAnniSyAdayantIti saMbhAvyate tathAnyatrApi saMbhAvaneyamanivAryA / nanu paugaliko'pyaurva15 vanhirna kadAcidrahArambhako dRstariMka jarataratantu saMntAnaH paTArambhakaH kadApyAloki / yathA tu nUtanapariNAmApannAnAM prAgArambhasAmarthyaM teSAmAsIttathaurvAnalAderapi pariNAmAntarApannasya tadAsIdeveti sarvaM tulyam / evaM ca gRhaM dravyaM sajAtIyadravyAramyatvAtpaTavaditi siddham / tathA ca siddhastatra saMyogaH / na ca sannapyasau bhinna 20 eva bhaviSyatIti vAcyam / tathAnIkSaNAdbhinnatvAvizeSeNa caitrakuNDalasaMyogasyApi maitrakuNDalasaMyogApattezca / tatra tasya samavAyAnna / kazciddoSa iti cet / siddhastarhi kathaMcidvyatirekaH kathaMcidaviNvagbhAvAdanyasyAsya nirAkariSyamANatvAt 1 yastu saMyogaM svarUpato'pi parAkurute saugatastasya saMyuktAvatAviti pratyayaH 25 kimAlambanaH syAt / na tAvadrUpAlambanaH / tatpratyayavilakSaNatvAdrUpAdinimitto hi pratyayo nIlaM pItamityAkAreNaivollaset / astu tarhi 932 " Aho Shrut Gyanam"
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 933 nirAlambana iti cet / kuto'syotpattiH / vAsanAparipAkAditi cet / nIlAdipratyayo'pi tata evAstu / nIlAdervikalpamtata evAnubhavastvarthAditi cet / saMyogAnubhavo'pi tata evAstu / nAstyeva saMyogarUpo'rtha iti kutastadanubhavaH syAditi cet / nIlAdirUpo'rthaH kutaH syAt / pratibhAsastu yathaikasya tathAnyasyApyamtyeva dravyaikadezatvanimittaH saMyoga- 5 pratibhAsa iti cet ! maivam / ekasya dezasya saugatAnAmabhAvAt / dravyanairantayanivandhano'yamiti cet / antarAbhAvo yadi tucchastadA na kiMcidanenoktaM syAt / athAtucchastadA saMyogahetuka evAyamukto bhavet, iti siddhaH saMyogaH / yastu cirotpannasya saMyogajaH saMyogo nyapAdi / nAyamavadAtaH / karma jatvAttampa / hastAdyavayavakriyAyAM tada- 10 vizvagbhUtamyAvayavino'pi kathaMcikriyAyAH prAkprasAdhitatvAt / yadapi 'aprAptiparvikA' aityAcavAdi tatrApi yadi nairantapariNAmaparityAgena sAntararUpatayA pariNatirvibhAgo'bhidhIyate tadA na vivAdaH / anyattu sarva saMyogavadvitarkaNIyam / yastu vibhAgajo vibhAgaH samagIryata nAso saMgacchate / nanUktaM tatsiddhau sAdhanam / dravyArambhaka- 15 saMyogavirodhivibhAgotpAdakatvAditi / satyaM kiM tvanai kAntikam / yadA hi bhujagadravye viphaNaparihAreNotkaNatvamupajAyate tadA tAvattadavayaveSu kriyAnabhobhAgebhyo vibhAgaM karotIti tvayApi pratipadyate / sA ca dravyArambhakasaMyogavirodhivibhAgotpAdikaiveti kuto nAnekAntaH / nanu bhujagadravyamubhayadazAyAmapi tadeva / tathaiva pratyabhijJAnAditi nAmyA . 20 stAdRzavibhAgotpAdakatvamiti cet / tAha baMze'pi pAyamAne dArudravyaM baMzadaladazAyAM tadeva tata eva hetorilyanyatrApi nAmyAmtadutpAdakatvaM syAt / tathA cAsiddho heturbhavet / vaMzadravyaM tAvadvinaSTameveti cet / anyatrApi viphaNadravyaM vinaSTameva / yadi tatra tadvinAzaH kathaM phaNitvena pratyabhijJAnamiti cet / anyatrApi yadi vaMzavinAzaH kathaM 25 dArurUpatayA pratyabhijJAnamiti samAnam / nanu viphaNitA phaNidravyA "Aho Shrut Gyanam"
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 934 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 ma. 8 vasthaiva na dravyaM vaMzo'pi dArudravyAvasthaiva na dravyamiti kiM na syAt / vaMzasya dravyatvaM tvayApi svIkRtamiti cet / na kevalamasyaiva / viphaNadravyasyApi / nanu viphaNatA yadi dravyaM na tadA bhAvapratyayena tannirdizyateti cet / vaMzo'pi 5 yadi dravyaM tadA dArudravyasya vaMzateti kathaM bhAvapratyayena nirdizyate / yathA ca dArudravyaparyAyatAmapekSya tathA nirdezo dravyatvaM punarapekSya vaMza iti nirdezastathA'nyatrApyekatra vikaNatA / anyatra tu vikagaM dravyamityabhidhIyatA ko doSaH / nanu vaMzasya mvakIyanavapurANAdipAya paramparApekSayA dravyatvaM yujyatAM nAma / viphaNadravyasya tu tatkathamiti 10 cet / nanvatrApi santyevocchAsanizvAsA antataH pratikSaNabhAvinaH zuddhaparyAyarUpA arthaparyAyAttadapekSayA tatkiM na bhaviSyati / tataH siddhamidaM viphaNadravyAvayavakriyA dravyArambhakasaMyogavirodhibhAgotpA. dikA nabhomAgavibhAgakAriNI ceti siddho vyabhicAraH / kathamekaiva kriyAvayavavibhAgamAkAzAvayavavibhAgamuttarAkAzasaMyogaM ca kartuM zakteti 15 cet / tatkimekena vastunaikameva kArya kartavyaM, tathAtve hi kathame ko'pi pradIpastailApahAraM timirasaMhAraM kajalabhAra svagocaraM jJAnaM ca kartuM samarthaH syAt / tato vicitrazaktayo bhAvA vicitrANi kAryANi kartumIzata eva / vikasatkamaladalarUpo vyatirekadRSTAnto'pi sAdhanA vyAvRttaH saMkucitakamaladravyadaleSu kriyAyA dravyArambhakasaMyogavirodhi20 vibhAgotpAdakatvAttadvinAzena vikasvaratkamaladravyAntarasyaivotpatteH / kAlAtyayApadiSTatA cAsya hetoranumAnabAdhitapratijJAnantaraM pryukttvaat| tathA hi vivakSitAvayavakriyA, AkAzadezebhyo vibhAgaM karoti / kriyAtvAt, yaivaM saivam / yathAGgulikriyA / tathA ceyaM tasmAttatheti / na cAtra tathAvidhavibhAgajanakatvakriyAtvayoH sahabhAvamAtraM na vyAsi25 riti vAcyam / vyabhicArAdarzanAt / tadapyupAgheranupalambhAt / anyathA dhUmAdAvapi kAryakAraNabhAvasya zaGkayamAnaupAdhikatvena vyAya "Aho Shrut Gyanam"
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAre. 5 mU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH bhAvApatteH / etena 'yadi hi bhidyamAnavaMzAdyavayavidravyasya' ityAdi pratyuktam / yo'pi kAraNAkAraNavibhAgAdvibhAgo'bhyadhAyi so'pi nopapadyate / karakriyAyAM satyAmavazyamavayavini kriyAyAH prAkprasAdhanAt, iti kamaMja eva vibhAgo'sti na vibhAgajaH / yaduktaM 'paratvamaparatvaM ca' ityAdi tatra paratvAparatve rUpAdi ca padArtha H sahaivotpadyate / na tvapekSA 5 buddhivazAtpazcAt / tasyA dvitvAdAvivAbhivyaJjakatvenaiva vyavasthiteH / kiM ca kAlApekSayoH paratvAparatvayorapekSAtruddhikAle kathamutpattirutpadyate / yuvasthavirapiNDayohi parAparakAlapradezAbhyAM sNyogmtdutpaadko'kthi| na ca yadA devadattamyApekSAbuddhistadA tau vidyate yatastAbhyAM tatsaMyogaH syAt / kAlamya nityatvAttadApi tau sta eveti cet / nanu kAlabhya 10 nityatve tayorabhAva eva bhavet / nanu tadAnI sattAnityamyaikarUpatvena dezAsaMbhavAt / yau tu kalpito dezau tau tadAnImasantAveveti kathaM tAbhyAM tasaMyogaH syAt / api ca paratvAparatvavanmadhyamamiti vyavahArakAraNaM madhyamatvamapi kiM na kakSIkriyate / nanu kutaH kAraNAdamyo. tpattiH syAditi cet / yata eva tadAdhArabhUtamya padArthasya / kuto vA 15 paratvAparatvayorapyutpAdo nigadyate / apekSAbuddhenimittAtparAparadikAlapradezasaMyogAdasamavAyikAraNAceti cet / na tvidamapyapekSAbuddhemadhyamadikAlapradezasaMyogAcotpatmyate ko doSaH / kevalamiyamapekSAbuddhiH saMnikRSTAsanikRSTobhayagocareti madhyamau dikkAlau na kaucidviveta iti cet / kiM madhyasthapadArthadeze tayorasattvAnnityavyApakatvAttathA 20 vyavahArAbhAvAdvA / nAyaH pakSaH / anabhyupagamAt / na dvitIyaH / parAparadikAlayorapyabhAvApatteH / na tRtIyaH / madhyamAdikpradezo madhyAho'yamiti dikAlapradezAyAstacyavahAradarzanAt / yathA ca madhyamatvamupacaritamanayostathA paratvAparatve apIti madhyamatvamapi vA guNatvena svIkaraNIyam / paratvAparatve api vA tattvena tyajyatAm / nAntarAva- 25 sthAtuM labhyate / zeSamanayorddhitvAdivaDhSaNIyam ! tadeva caite tAthA "Aho Shrut Gyanam"
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 Or pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 gataM prati samarthanIye / yadapi buddhibhedasyAvidyAyAzcAturvidhyamabhyadhAyi / tadapyasAdhIyaH / svapnasya viparyaye'ntarbhAvAt / viparItaikakoTiniSTa naM hi viparyayalakSaNam / tanmAtrApi vidyata eva / svagne hi yadA dezAntarAsthito vayasya iha sthito dRzyate tadA tatra dezAntarasthita5 tvAdviparItasyehasthatvasya dharmasya nirNayo viparyayalakSaNabhakSuNamastyeva / atha viparyayAntargatamyApyamukhyoparatendriyagrAmatvaM pralInamanaskatvaM ca vizeSamapekSya zuktikAdau rajatAdipratyayarUpAdviparyayAdbhedenopAdAnamiti cet / nanu kiM prayojano'yaM tato bhedopanyAsaH / prayojanamantare NApi tathopanyAse hi. kasyacidAtmAlokenaikatAnatayA jAgraddazAyAmapyu10 paratendriyagrAmasyAGguSThapramANaH zyAmAkataNDulapramANo vAyamAtmetyAdivi paryayo jJAnamapi bhedenopanyasanIyaM syAt / aindriyakaviparyayAdvizeSasadbhAvAt / vidyApi na caturdhAtvamAdadhAti / tAMgamAderapi vidyAbhedasya vidyamAnatvAt / yathA caitasya pratyakSAnumAnAbhyAM bhedaH prAmANyaM ca tathA prAgevAvo cAma / AtmapradezavRttitvAyAvadvyabhAvitve'pi 15 nAsyA upapadyate / kathaMcihRddhyAtmana AtmanaH prAkprasAdhitatvAt / na ca buddhirUpasvarUpApAye'pyAtmanaH kacitkadAcidavasthAnamupapannam / niHsvarUpasya kharaviSANAderapi sattvaprasaMgAt / na caite AtmapradezavatitvAyAyavyabhAvitve sarvabuddhivyApinI virUpAkSabuddhau mbayamaniSTeH / tasyA AtmavyApikAyA nityAyAzca svIkArAt / na cAmmadAdibuddhaya20 pekSayaivAtra vizeSaNe nezvarabuddhyapekSayA / tamyA ammadvaddhibhyo vaiziSTayA diti vaktavyam / evaM hi tatvAdeva guNatvamapyamyA mA bhUditi saptamapadArthApatiH / yadapi 'paratvAdinimittatvam / asyAH prAguktaM tadapi paratvAdInAmabuddhijatvasamarthanAdeva parAmtamavagantavyam / yacca sukhaduHkhecchAdveSaprayatnAnAmAtmamanaHsaMyogajatvam / 225 agAdi tadapi nAvadAtam / mukhaduHkhayorvedanIyodayajanyapariNAma viziSTasyecchAdveSayormohanIyodayotpAdyapariNAmApannasya prayatne vIryA "Aho Shrut Gyanam"
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 su. 8 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH 1 ntarAyakSayopazama vizeSa saMgatasthAtmana eva kAraNatvanirNayAt / utpannA eva mI manaH sApekSasamutpannasaMvedanena vedyanta iti / prayatnasya caiteSu parispandarUpatvena karmataiva yujyate na guNatvam / na cAtmano vyApakatvAtkathaM parispanda iti vaktavyam / vyApakatvasyAtmani prAgeva pratikSepAtparispandasya ca sAdhanAt / kiM ca yathAtmanyamI guNAstathA bhayamapi kiM na guNatvena nijagade / atha kuto'pi svasyApAryatvaMtA bhaya ( svasthAvAryatvaM tadbhayam ) miti buddhivizeSa eva bhayaM tarhi - 'aprAptaprApticintA icchA / parApakAracintA dveSaH ityetAvapi buddhivizeSAceva kiM na syAtAm / athAprAptaprArthanecchAprajvalanAtmako dveSa iti kathamanayorbuddhirUpatA syAditi cet / tarhi udrekasvarUpaM 10 bhayamapi kathaM tadrUpaM syAt / atha buddhiranayoH kAraNaM na tu tadrUpAvevAm / tathA hi--prathamaM pramAtA vastu jAnAti, tata icchati, dveSTi vA / taditaratrApi tulyam / prathamaM hi pATaccarAdIJjAnAti tato vimetIti / athAstu tajjJAnapUrvakatA bhavasya na tu tAvanmAtreNAsya buddherbhedo yuktaH / pATaccarAdibuddhito buddhadhantararUpasyaivAsyotpAditi cet / tadakhilaM 15 taditaratrApyanyUnAtiriktameva / atha kathamicchAdveSayorbuddhirUpatAM bhavanto varNayanti / tato bhinnakAraNajanyatvenAnayoryuSmanmate varNanAt / jJAnavRttikSayakSayopazama janyA hi buddhimahanIyodaya kAryoM punaricchAdveSau / na vA kAraNabhede'pi kAryasyAbhedo yujyate / ghaTapaTayorapyabhedApatteriti cet / evametat / ata eva prasaMgarUpatayaitadupanyAso mohanIyakAra- 20Nakamapi cedbhayaM buddhirUpatayA prakaJcate tadAnImicchAdveSau varAkau kenAparAdhena paribhUyete / tAvapi hi buddhirUpatayA vaNyatAm / na caivam / tatastadbhayamapi guNAntarameveti sthitam / evaM zokajugupsAdayo'pi / saugataM prati punaramISAM vijJAnAbhinnahetujatvasya hetoH prAkparAkRtatvAtkathaMcidatirekiNAM siddhiH kRtaiva / gurutvamapi padArthAnAM patana- 25. zaktiratIndriyeti kecit / so'pi yadi guNo gaNyate tarhi sphoTa "Aho Shrut Gyanam". 937
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 938 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 su. 8 ghaTanazaktirapi kRpITayonirguNo'stu / nAmtyeva sA kAciditi cet / gurutvamapi mA bhUt / tadabhAve kathaM patanabhiti cet / zaktyabhAve sphoTo'pi katham / pratibandhAbhAvasahakRtA kRzAnoriti cet / patanamapi saMyogarUpapratibandhakavizeSAbhAvena sahakRtAtphalAderastu / 5 tato yadi gurutvaM guNo'bhyupagamyate tadA pratikArya bhinnazaktikatvA dAvAnAmAyAtamAnantyaM guNAnAm / laghutvaM ca kuto na guNaH / gurutvAbhAvarUpatvAttamya na guNatvamiti cet / gurutvamapi laghutvAbhAvaH kiM na syAt / nanu gurutvAbhAvarUpatve tAratamyaM na syAdityanyatrApi samAnam / nanu patanarUpakAryadarzanAdgurutvamanumimImahe / ladhutvaM tu 10 kuto'numAtavyamiti cet / kutrApi tAvadutpannAt / pratIta hi nirvAtaniSkampapradIpakuleSutpatanaM kacittiryapavanAnnitiM hi tiyapavanaM pavane / yadyapi cAtra mparzavahAdarapudgalatvena gurutvamapi jalabhUbhyoriva nirmItamasti tathApi vastusvAbhAvyAllaghutvamevAtrAtizayavat / jalabhUmyostu gurutvameva / ata eva na tayoH pavanavadutpatanamapi saMpadyate / 16 yadA tu nArAce samAropastayoH kriyate tadaikatarapAzcAropitagarIyo dravyeNAnyataragurudravyamya gurutve pratibaddhe laghutvasyotkalitasya bhAvAdbhavatyevotpatanam / ata eva ca nizcIyate'smAttasya laghutvaM yato vyavaharantIdamasmAlludhviti nipatadgarIyo dravyakAritamevAsyotpatanamiti cen / naive viparyayasyApi kalpayituM suzakatvAt / zakyaM hyevamapi vaktumutpatallaghudravyakAritamiti siddham / svatantrAvasthAyAM tu tasya gurutvamevAtizayavaditi samyaiva kArya jAyate na laghutvamyeti / saiddhAntAstu gurutvaM laghutvaM ca sparzavizeSAveto mparzanapratyakSopalakSyAvityAhuH ! to ca kathaMcidbhinna prAkmparzaguNasAdhanAdeva saugataM prati prasiddhau boddhavyau / evameva sneharUkSatAsparzAvapi 25 vakSyamANo / dravatvamapi yadi pariNAmavizeSaH skandhAnAma 1 kRpITayoniH - agniH| 20 "Aho Shrut Gyanam"
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 pari. 5 sa. 8] sthAdvAdaratnAkarasahitaH bhidhIyate tadAsau svIkriyata eva / paramANuSu zaktirUpatayaiva tadasti na khalu pArthivA agmayAstaijasA vA visadRzatattajjAtyupalakSitAH paramANavaH kecitsanti pudgalamAtrarUpatvAtteSAmityuktaM prAk / taM taM punaH saMghAtamApannAstathA tathA vyapadizyanta iti kuto'NaSu tasaMbhavet / nIlaguNAdivacAsyApi saugataM prati siddhiH / sneho'pi 5 mvIkriyate na punarapsveva pArthivadravyepvapi darzanAt / pratIto hi tailavatajatumadhUcchiSTAdiSu pAmaraprAyapuruSANAmapyadbhayaH savizeSo'sau ! na hi zuddhAntaHkumbhe saMgrahasta kArya tathA dRzyate yathA tailAdikumbhe / athopaSTambhakAntadravyagata eva tatra sneha : pratibhAsate na punaH svagata eveti cet / maivam / viparyayasyApi kalpanApatteH / zakyate vaktuma- 10 mbhasi pArthivopaSTambhakadravyagato'sau cakAsti na tu svagata ityambhasyeva tadabhAvaH / tasmAdyatra yathA pratItistatra tathaivAbhyupagamaH saMgacchata ityubhayasyA abAdhitAyA: sadbhAvAdubhayatrApi tadupagamo yukta eva / yathA ca kheho guNa: kathyate tathA tatsamAnayukti rUkSatvamapi guNo gaNanIyaH / na rUkSatvaM nAma muNo'sti snehAbhAve rukSatvavyavahAra- 15 siddheriti cet / na / rUkSatAbhAve snehavyavahAraprasaMgAtlehasyApyabhAvApatteH / zItoSNampAdivatmparzanendriyatatmehamya vidhimukhena pratibhAsAguNarUpatAsvIkAre rUkSatvasyApi sAstu / dvayamapi caitaramparzavizeSarUpameveti snehamya mparzAtpRthagabhidhAnamasaMgatameva / yadi lehaH sparzavizeSarUpa: syAttarhi cakSuSA nirIkSitamAtra eva tailAdau 10 snigdho'yamiti pratItina bhavediti cet / neyaM cAkSuSI pratItirapi tvAnumAnikI / irAdbhAsurarUpe nirIkSite, upyo'yaM vahiritipratItivat / yathA hi tAdRzaM rUpaM tAdRzampazakniAmAvitvena samupalabdhaM punaH kvaciddazyamAnaM taM gamayati tathAtra tailaM tathAbhUtamparzAbinAbhAvinizcitaM taM gamayatveva / evaM cAmya dvIndriyagrAhyatvamapi 25 vyapAkRtamavagantavyam / yo'pi saMskArastredhA nyadhAthi / tatra na "Aho Shrut Gyanam"
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 vego nAma sAtatyena kriyotpAdAdanyaH kutazcitpramANAtpratIyate / vegena gacchatIti pratIterevAsau pratIyata iti cet / tarhi kSipraM gacchatIti pratIteH kSipratA guNo bhavet / kriyANAM zIghramutpAde pratItiriyamiti cet / anyatrApi tathAstu / kriyAsAtatyotpAdanimittatve 5 cAsyAH pratIteH svIkRtA / vegena zAstraM jAnAti vegena SaSTikAH pacyanta ityAdipratItirapyaskhalantI sakalapramAtRkANAmutpadyamAnAnupacAritavRttyaiva samarthitA syAt / na hyatra vego guNaH saMbhavati / tasya niyatadikriyAprabandhahetutvenAbhyupagamAt / tasyAzcAtra bhAvAdvegenAbhyupagame kathaM zarAdau sAtatyena kriyotpattiH syAt / tadutpAdakakAraNAbhAvAddhanu:saMyogAdAdyakriyAyA evotpattiriti cet evaM tarhi sAtatyenotpadyamAnAnAM zabdAnAM heturyomanyapi vego'GgIkaraNIyaH / saMyogAdvibhAgAdvAdyazabdasyaivotpAdAt / Ayo dvitIyamya dvitIyastRtIyasyetyevamuttarottaraH zabda uttarottarasya zabdasya kAraNamiti cet / karmasvapyevamastu / kathamevaM kadAcitkarmavirAma iti cet / vegAbhyupagame'pi kathaM vegasya tatkA15 raNasya kacitkuDyAdisaMyogena virodhinA vinAzAt kacittu stimi tamArutasaMyogeneti cet / asmAkamapi tenaiva saMyogena kAraNabhUtasya karmaNo vinAzAttadagratastadanutpAdo'sti / evaM ceyataiva sarvasyAkSuNNasyopapatteH kimanena kartavyam / bhAvanAsthitisthApakAvapi smRtau / sthitisthApane ca janathitavye zaktivizeSau bhAvAnAmabhyupagamyate / 20 zaktirUpayorapyanayorguNatAyAmAnantyaM guNAnAM tAsAmAnantyAt / Atma no'sattvAt / kimadhikaraNA smaraNazaktiH pratikSaNamaparApareSAmeva tathA 1 SaSTikA:- tandulajAtivizeSAH / ete tandulA vIjavApAnantaraM rAtrINAM SaSTyA-mAsadvayeneti yAvat pacyante / SaSTikAH SaSTisatreNa pacyanta iti vyutpattiH ! "Aho Shrut Gyanam"
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAre . 5 su. 8] syAdvAdaralAkarasahitaH tathA padArthAnAmutpAdAtkasya sthitisthApanazaktirapi syAditi saugtH| so'pyAtmanaH samarthayiSyamANatvAt / kSaNikatvasya ca prAkprAtakSisatvAdapAsta evAvagantavyaH / dharmAdharmayostu dravyarUpatvena samarthitatvAtsamarthayiSyamANatvAcca na guNatvam / anuguNe tatprastAvana eva ca zAkyacArvAkayorapyetatparipanthinoH pratikSepaH prekSaNIyaH / yadapi 5 zabdasyAmbaraguNatvena pratipAdanam / tadapi nAvadAtam / paugalitvenAsya prAksAdhanAt / nanu ca vaktavyApArAtpudgalamkandhaH zabdatayA pariNamanneko'neko vA pariNamet / na tAvadekaH / tasya sakRt sarvadiggamanAyogAt / nApyanekaH / ekasmAdvaktavyApArAdanekazabdotpatteranupapateH / na ca vyApArAnaikyaM sakRdekasya vaktaH saMbhavati / 10 prayatnasyaikyAt / astu vAneko'yaM tathApi yAvadbhiH sarvadikkaiH zrotRbhiH zrayate zabdaH / tAvatsaMkhyA vaktavyApArAnniSpannAstacchrotrAbhimukhaM gacchanti / tasminsadRzazabdakolAhalazravaNaM zrotajanasya kuto na, 1 'vegAkhyo bhAvanAsajJaH sthitasthApakalakSaNaH / saMskArastrividhaH proko nAsau saMgacchate'khilaH // 684 / / kSaNikatvAtpadArthAnAM na kAcidvidyate kriyaa| yatprabandhasya hetu: syAtsaMskAro vegsNjnykH|| 685 // bhAvanAtyastu saMskArazcetaso vAsanAtmakaH / yukto nAtmaguNazcedaM yujyate tannirAkRteH // 686 // sthitisthApakarUpastu na yuktaH kSaNabhaGgataH / sthitArthAsaMbhavAdbhAve tApyAdeva saMsthitiH // 687 // kSaNaM tvekamavasthAnaM svahetoreva jAtitaH / pUrvapUrvaprabhAvAca prabandhanAnuvartanam // 688 // nAnyathodayavAneSa kasyAsI sthApakaslataH / na cAsya dRSTahetutvaM saMskAro'nyo'pi vA bhavet // 689 // utpannasyaiva ceSTo'yaM vastrAdeH sthApako guNaH / guNasaMskAranAmaivaM sarvathApi na saMbhavI // 690 // manoyogAtmanA pUrva vistareNa nibandhanAt / paroktalakSaNopetaM nAdRSTamupapadyate // 691 // ' iti tttvsNgrhe| "Aho Shrut Gyanam"
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU. 8 bhavet / sarveSAM zabdAnAmekaikazrotRgrAhyatvapariNAmAbhAvAditi cet / tayekakaH zabda ekaikazrotRgrAhyatvapariNataH sarvadizo gacchannekaikadikkenaiva zrotrA zrUyata ityAyAtam / taccAyuktam / ekadikkeSu praNidhAnavatsu zrotRSu sthiteSvatyAsannazrotRzrutasya parAparazrotRzravaNavirodhAt / 5 parApara eva zabdaH parAparazrotRbhiH zrUyate na punaH sa eveti cet / sa tarhi parAparaH zabdaH kiM vaktavyApArAdeva prAdurbhavedAhosvipUrvapUrvazrotRzrutazabdAt / prathamapakSe kathamasau parAparaiH zrotRbhiH zrUyamANaH pUrvapUrvaiH samAnAkAzazreNisthairapi na zrUyata iti mahadAzcaryam / zravaNe'nukUlakalazrutireva bhavetteSAm / tadbrAhyatvapariNAmAmAvasyokta10 tvAnnAyaM doSa iti cet / nanvayamapi kuto na syAt / tatkAraNAnAM tathAjanakasvabhAvatvAditi cet / seyaM pAdaprasArikA / dvitIyavikalpe tu paryantasthitazrotRzrutazabdAdapi zabdAntarotpattiH kathaM na bhavet / pudgalamkandhamya tadupAdAnamya sadbhAvAt / vaktavyApArajanitavAyu vizeSamya tatsahakAriNastatrAbhAvAditi cet / tarhi vAyavIyaH zabdo'15 mtu kiM vA pareNa pudgalavizeSeNa tadupAdAnena kalitena kartavyam / tathopagame svamatavirodhaH syAdvAdino durnivAra iti / tadetadakhilaM savizeSamambaraguNatve'pi zabdasyAvataratyeva / tathA hi-tAlvAdyAkAzasaMyogAdAkAze zabdaH prAdurbhavanneka eva prAdurbhavedaneko vA ! prathamapakSe kutastasya nAnAdikaiH zrotRbhiH zravaNaM sakRtsarvadikkagamanAsaMbhavAt / 20 dvitIyapakSo'pi nopapadyate / ekasmAttAlvAdyAkAzasaMyogAdanekazabdo tpattivirodhAt / na cAnekastAlvAdyAkAzasaMyogaH sakRdekasya vaktuH saMbhavati / prayatnasyaikatvAt / na ca prayatnabhedaM vinA tAlvAdikriyApUrva ........ .... rAgakamtAlvAdyAkAzasaMyogo yujyate / yato'nekaH zabdaH syAt, astu vA yataH kutazcidAdyaH zabdo'nekastathApi sadRzazabdAnAM 25 kolAhalazrutiprasaMgaH / samAnazabdasyAnekasakRtsarvadikAzeSazrotRzrava NAbhimukhasyotpatteH / yadi punarekaikasyaiva zabdasyakaikazrotRgrAhyasvabhAva "Aho Shrut Gyanam"
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH tayotpaterna samAnazabdakalakalazrutiriti matam / tadaikadikkeSu samAnapraNidhiSu zrotRSu sthitepvatyAsannazrotRzrutasya parAparazrotRzravaNavirodhaH / parApara eva zabdaH parAparazrotRbhiH zrUyate na punaH sa eveti cet / sa tarhi parAparaH zabdaH pUrvapUrvazrotRzrutazavdAtprAdurbhavettAlvAdyAkAzasaMyogAdeva vA / na tAvattAlvAdyAkAzasaMyogAt / yato 5 yatraivAyamasamavAyikAraNabhUto'sti tatraiva kAryamutpAdayituSTei / tantusaMyogAdau tathA darzanAt / na ca parAparazrotRzrotrapradezeSu tAlvAdyAkAzasaMyogaH samasti / nApi pUrvapUrvazrotRzrutazabdAtpratyAsannatamazrotRzrutamya zabdasyAntyatvAcchabdAntarArambhakatvavirodhAt / tathA ca kathaM zeSazrotRNAM tacchvaNaM syAt / tasyAparazabdArambhakatve vAntya eva 10 zabdaH zrUyate nAnantya iti siddhAntavyAghAtaH / atha pratyAsannatamazrotAraM / pratyasau zabdo'ntyastena zrayamANatvAnna pratyAsannatara tenAsyAzravaNAttena ca zrUyamANo'sau tameva pratyanto na tu pratyAsanna prati / tata eva so'pi tameva pratyanto na dUrazrotAraM pratIti matiH / sApi na zreyasI / zabdasyaikasyAntyatvAnantyatvavirodhAt / ekadravyaH zabdaH 15 sAmAnyavizeSavattve sati bAkhaikendriyapratyakSatvAdrUpAdivadityato'numAnAt / atra paramANvAdibhirvyabhicAraparihArArthamindriyapratyakSatvAditi tathApi ghaTAdinAnekAntamtannivRttyarthameketi / ekendriyapratyakSatvAdityucyamAne'pyAtmanA vyabhicArastannirAsArthaM bAhyeti / rUpatvAdinAnekAntanirAkaraNArthaM ca sAmAnyavizeSavattve satIti / tathA karmApi zabdo na bhavati saMyogavibhAgAkAraNatvAdrUpAdivadeva / A( a )tazca na dravyaM na karma zabdo, anityatve sati niyamenAcAkSuSapratyakSatvAt / yadevaM tattathA / yathA rasAdiH / tathA ca zabdamtammAttatheti / AtmanA vyabhicAraparihArArthamanityatve satIti / tathApyacAkSuSapratyakSaparicchidyamAnadravyakarmabhyAmanekAntaH / tavyavacchittaye niyameneti / 25 tayoH zabdAdiyadacAkSuSapratyakSatvaniyamAsaMbhavAt / tathAzabdo na dravyaM "Aho Shrut Gyanam"
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 mU. 8 na karma / vyApakadravyasamavetatvAt / sukhAdivaditi / tataH siddhaM dravyakarmAnyatve satIti hetorvizeSaNam / dravyakarmAnyatvAdityucyamAne sAmAnyAdinA vyabhicAraH / tannivRttyarthaM sattAsaMbandhitvAditi / tataH siddhamasya gurutvam / sa ca pArizeSyAdAkAzasyaiva guNaH / tathA hi5 na tAvatsparzavatAmaNUnAM vizeSaguNaH zabdo'smadAdipratyakSatvAt / kAryadravyarUpAdivat / nApi kAryadravyANAM pRthivyAdInAM vizeSaguNo'. sau kAryadravyAntarAprAdurbhAve'pyupajAyamAnatvAt / sukhAdivat / kAraNaguNapUrvakatvAdicchAdivat / ayAvanyabhAvitvAttadvadevAzrayA dreryAderanyatropalabdhezca / sparzavatAM hi pRthivyAdInAM yathoktaviparItA 10 guNAH pratIyanta iti / nApyAtmano vizeSaguNaH zabdoGkAreNa vibhakta grahaNAbAhyendriyapratyakSavAdAtmAntaragrAhyatvAcca / buddhayAdInAM punarAtmaguNAnAM tadvaiparItyopalabdheH / nApi manovizeSaguNo'sau, asmadAdipratyakSatvAdrUpAdivat / nApi dikAlavizeSaguNo'sau / tata eva tadvat / ataH pRthivyAdivyatiriktAzrayAzrito'sau tadvRttibAdhakapramANasadbhAve 15 sati guNatvAt / yastvevaM na bhavati nAsau tathA / yathA rUpAdiH / tathA ca zabdastasmA tadvyatiriktAzrayAzrita iti / sa ca tayatirikta Azraya AkAzameveti siddhamasyAmbaraguNatvamiti / tadakhilamalokam / guNaH zabda ityAdau he tovizeSaNaikadezaHsiddhatvAt / karmAnyatve satyapi hi zabdasya dravyAntaratvaprasiddham / dravyalakSaNalakSitatvenAsya dravyatvopapatteH / guNakriyAvattvaM hi dravyalakSaNam / taccAvikalaM zabdestItyato dravya zabdo guNakriyAvattvAdyadi .... .... .... .... .... mahAn zabdo'smadAdipratyakSatvAtpaTAdivaditi nAtmanA vyabhicArI hetustasyAvyApakatvena prAkprasAvitatvAditi siddhaM zabdaH pudgalaska ndhaparyAya iti / sa cAyaM dvedhA bhASAtmako'bhASAtmakazca / bhASAtmako25 'pi dvikAro'kSarAtmako'nakSarAtmakazca / prathamaH zAstrAbhivyaJjakaH saMskRtAdibhedAdAryamlecchavyavahArahetuH / anakSarAtmako dvIndriyA "Aho Shrut Gyanam"
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 syAdvAdaratnAkarasahitaH dInAmanatizayajJAnasvarUpapratipAdanahetu: / sa eSa prAyogika eva / abhASAtmako'pi dvedhA----prayogavizrasAnimittatvAt / tatra prayoganimitazcaturdA tatAdibhedAt / tatastantrIprabhavaH, Anaddho murajAdisamudbhavaH, ghanaH kAMsyatAlAdijanitaH / sauSiro vNshaadinimittH| vizrasAnimittaH zabdo meghAdiprabhava iti / guNAzcaturviMzatirevamate parIkSitA yena sadAdriyante / jinAzcaturviMzatirapyamuSminprasAdasAndre nayane bhajante // 685 // yaJcAbAci 'karmatvAbhisaMbandhanakadravyamaguNaM saMyogavibhAgapvanapekSaM .. kAraNamityanena vA lakSaNena lakSitamutkSepaNAdi naiyAyikoktakarmalakSaNaparIkSA / paJcavidhaM karma' iti / tatra karmatvAbhisaMbandho 10 dravyatvAbhisaMbandhavatpratirodhanIyaH / lakSaNAntaraM punarAtreyo vivRNoti-- 'eka dravyamiti nAdravyaM na cAnekadravyamityartho nAsya guNAH santi svayaM ca guNo na bhavatItyaguNaM saMyogAzca vibhAgAzca saMyogavibhAgAsteSu saMyogavibhAgeSu kAraNamityutpannaM karma svAzrayamAzrayAntarAdvibhajya saMyojayatIti / teSu 15 ca saMyogavibhAgeSu kartavyeSu karma kAraNAntaraM nApekSata ityanapekSaM na punaH samavAyikAraNamapi nApekSita iti / yadvA saMyogavibhAgA .... karmAsAdhAraNa nApekSate , ityanapekSa na punaH sAdhAraNamapi nApekSata iti / dizaH khalu saMyogavizeSApekSaM karma svAzrayasya saMyogavibhAgAcArabhate tathA ca prerakasya yAM dizaM prati 20 prayatnasamArambhastadabhimukhaM karma jAyate tasmAca karmagastadabhimukhau saMyogavibhAgau bhavataH' anenAdRSTezvarAdyapekSasya karmaNaH saMyogavibhAgArambho vyAkhyAta iti / tatra guNo na bhavatItyaguNamiti tatpuruSasamAsamAcakSANo'yamAtmano mahadvaiyAkaraNatvamAvirukaroti tatpuruSasyottarapadArthaprAdhAnyAddhi na guNo'guNa iti puMliGga evAguNa- 25 zabdaH saMgacchate na tvaguNamiti napuMsakaliGgaH / na caivaM kRte kazci "Aho Shrut Gyanam"
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 5 sU. 8 dvizeSalAbho'sya saMyogavibhAgeSvanapekSaM kAraNamityanenaiva guNebhyo vyavacchedasyaitadarbhIIdRSTasya siddhatvAt / yadAha sa eva - 'saMyogavibhA geSvanapekSaM kAraNamityetAvatkarmalakSaNamekadravyamaguNamityabhidhAnaM tu karmasvarUpopavarNanArthaM na punaH karmalakSaNArtham ' iti / evaM dhanena 5 bruvatAnakSaramidamAkhyAyi nirarthakamevedamabhidhAnamatreti / kiM cedamapi lakSaNaM nAvadAtamiti vyAptidoSAvatArAt / saMyogavibhAgayorguNayorapi saMyogavibhAgotpattAvanapekSa kAraNatvAt / tAvapi hi tadutpattau samavAyikAraNavyatiriktaM kAraNAntaraM nApekSate / nanvapekSete eva kAraNAntaraM tatsAdhAraNamasAdhAraNaM vA / sAdhAraNaM cetatki karmapakSe kAkairma10 kSitaM sAdhAraNasyezvarabuddhyAdeH kAraNasyopekSaNIyasya triH svayamevAnenAbhidhAnAt / asAdhAraNaM cettadapyatrAkSUNamIkSyata eva / asAdhAraNasya pUrvasaMyogAbhAvasyottare saMyoge kartavye'nenApekSaNAt / karma hi vibhAgamArabhya vibhAgAtpUrvasaMyoganivRttAvevottarasaMyogamArabhata iti / atha pUrvasaMyoge satyuttarasaMyogo na bhavatItyuttarasaMyogotpattI pUrvasaMyogaH 15 pratibandhakastasmAtpUrvasaMyogAbhAvaviziSTaM karmottarasaMyogamArabhate } na ca pratibandhakAbhAvaviziSTasya karmaNaH kAraNatve sApekSakAraNatvaprasaMgo gurutvavat, yathA patanakarmaNi nirapekSa kAraNaM gurutvam / atha ca saMyogAbhAvavadeva patanakAraNamiti cet / tadapyayuktam / yato yadi pratibandhakAbhAvasaha kArisApekSatve'pyasyAnapekSakAraNatvaM kathyate / 20 kimidAnIM sApekSakAraNaM syAdvIjAderapyanapekSa kAraNatvApatteH / yatu gurutvaM dRSTAntIkRtam / tadapi nocitam / tasyApi sApekSasyaiva patanakAraNatvopapatteH sAmagryA eva nirapekSakAraNatvavyavasthApanAt / paJcaprakAratvametarapAdazi tadapi nopapadyate / > 946 25 yacca tathA mI asya paJca prakArAH / utkSepaNamapakSepaNamAkuJcanaM prasAraNaM gamanamiti / tathA ca sUtram- 'utkSepaNamapakSepaNa mAkuJcanaM prasAraNaM 1 vaM da. 1 / 1 / 72 "Aho Shrut Gyanam"
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 bhU. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH gamanamiti karmANi ' iti / tatrotkSepaNaM yadUrdhvAdhaH pradezaiH saMyogavibhAgakAraNaM karmotpadyate / yathA zarIrAvayave tatsaMbandhe ca musalAdAvRrvadigbhAgabhAvibhirAkAzAdyartheH saMyogakAraNamaghodigbhAgabhAvibhizca vibhAgakAraNamiti / yatsUktaviparIta saMyogavibhAgakAraNaM tadapakSepaNam / Rjuno dravyasya kauTilyakAraNaM karmAkuJcanam / tadyathA - Rju bAhrA 5 didravyaM svAdyAvayavAnAmaGgalyAdInAM tAdRzaiH svasaMyogibhirAkAzAdyaivibhAge sati mUlapradezaizca saMyoge yena karmaNAM kuTilaM saMpadyate tdaakunycnm| tadviparyayeNa tu saMyogavibhAgotpattau yena karmaNAvayavI RjuH saMpadyate tatkarma prasAraNam / aniyata digdezairghaTAdibhiryatsaMyogavibhAgakAraNaM tadgamanam / utkSepaNAdikaM tu catuHprakAramapi niyatadigdezaistaistatkAra- 10 gam / ata eva paJcaiva karmANi bhavanti bhramaNaspandanarecanAdInAM gamana evAntarbhAvAditi / tadazeSamasaMgatam / utkSepaNAdInAmazeSANAmapi gamanarUpatvAttathAvidhapratyayasya sarvatraivotpAdAt / tathA hi-UrdhvaM gaccha tyagrapradezAnmUlapradezaM gacchati, mUlapradezAdagrapradeza gacchatIti sarveSAmapi bhavati pratyayaH / tathA ca prayogavizrasArUpobhayanimittApekSo dezA- 15 dezAntaraprAptihetuH parispandAtmA pariNAmavizeSaH karmetyetAvadevAstu kRtamutkSepaNAdigaNanayA / atha yathAtmatvasya saMjJAntaraM puruSatvaM tathA gamanatvamapi / samastabhedavyApakatvAtkarmatvasya / yattu vizeSasaMjJayA pRtha managrahaNaM kRtaM tadutkSepaNAdizabdairanavaruddhAnAM bhramaNAdInAM saMgrahAzram / tadakaraNe hi vizeSaNasaMjJoddiSTAnAmutkSepaNAdInAmeva karmatvasaMjJA- 20 viSayatvaM bhavet / atha ca bhramaNAdayo hi loke karmatvena pratItaH / tatasteSAmapi parigrahArthaM tasya pRthaggrahaNamiti cet / evaM tarhi sutarAM karmapaJcatA paJcatAM prApa / utkSepaNAdivat bhramaNAdInAM gamanabhedAnAM bhUyasAM bhAvAt / yathA khalu gamanabhedaH kiMcidutkSepaNamaparamapakSepaNAdi / tathA bhramaNaspanda nahasUkacArIkaraNAGgahArAdika ( hasanakaracaraNAdyaGga - 25 hArAdika) mapIti kathaM paJcaiva karmANi syuH / atha sarvasyApi bhramaNa "Aho Shrut Gyanam" 947
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 948 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 su. 8 spandanAdeH karmaNo'niyatadigdezasaMyogavibhAgahetutyenaikyAtkathaM tatsaMkhyAvyAghAtaH / tarhi, utkSepaNApakSepaNAkuJcanaprasAraNAnAmapi niyatadigdezasaMyogavibhAgakAraNatvenaikyAdaniyatadigdezaM niyatadigdezamiti dvAveva karmabhedI bhavetAmiti kathaM na satsaMkhyAparikSayaH / atha tadavizeSe'pyavAnta. 5 ravizeSasamudbhavAdutkSepaNAdibhedaparikalpanA tarhi tata eva / tadavizeSe'pi bhramaNaspandanAdibhedakalpanApi kiM na syAt / atha yadi bhramaNaspandanAderutkSepaNAdivadbhinnajAtIyatvaM syAttadAnImekatraikadaiva karmadvayaM yujyate / rUpAdivaDhyApyavRttitvAtkarmaNaH / tasmAdekamevedaM gamanAkhyaM karmeti niIyate bhramati spandate ceti / pratyayabhedastu tattatsaMyoga10 vibhAgahetuka iti cettarhi, utkSepaNAdi bhramaNAdi caikameva karma svIkartavyam / bhavati hi bhramadbhamarakAdau dArakeNa karatalenokSipyamANe bhramaNotkSepaNapratItiriti / aniyatadigdezasaMyogavibhAgakAraNaM bhramaNAdikameva gamanazabdenocyate / utkSepaNAdiSu tu tathApratyayo bhAkta iti kazcittasyApi na paJcataivaM karmaNi vyavatiSThate / viparyayasyApi kalpa15 yituM suzakatvAt / niyatadigdezasaMyogavibhAgakAraNamutkSepaNAdika meva gamanazabdenocyate / bhramaNAdiSu tu gamanapratyayo bhAkta ityapi hi badatAM na nAma vaktraM kazcitpratiruNaddhi / tathA cotkSepaNAdi. catuSTayasya gamanarUpatayaikyAt bhramaNAdInAM ca bhUyastvAtkuto na tatsaMkhyAvyAhatiH / na cotkSepaNAdau gamanapratyayo bAdhyate / yatastasya bhAktatvaM tatra bhavet / yaccaitatkarmaNAM sAdharmyamucyate / utkSepaNAdInAM paJcAnAmapi karmatvasaMbandha ekadravyavatvaM kSaNikatvaM mUrtadravyavRttitvaM aguNavattvaM gurutvadravatvaprayatnasaMyogajanyatvaM svakAryasaMyogivirodhitvasamavAyikAraNatvaM saMyogavibhAganirapekSakAraNatvaM svaparAzrayasamaveta kAryArambhakatvaM samAnajAtIyAnArambhakatvaM pratiniyatajAtiyogitvaM ceti| 25 tatra karmatvAbhisaMbandhaH prAkparAstaH / ekadravyatvamiti ko'rthaH / eka daikasmindravye ekameva karma vartata ekaM karma ekatraiva dravye vartata iti 20 "Aho Shrut Gyanam"
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH * cet / tatraikamekatraiva vartata iti yuktam / ekatraikameva vartata iti tvayuktam / ekatrApi karmadvayopalambhAt / athaikasmindravye yugapadviruddheobhayakarmasamavAyaH syAttaditaro vA / AdyastAvadasaMbhavI / tayoH parasparaM pratibandhAt / digvizeSasaMyogavibhAgAnutpattau dezAdezAntaraprAptihetutvatallakSaNAbhAvAt / atha dvitIyastadaikasmAdeva karmaNastaddeza- 5 dravyasaMyogavibhAgayorutpatte dvitIya kalpanA vaiyarthyamiti / tanna tathyam / pakSadvayasyApyupapatterekatra caitrAdizarIrAvayavini hastotkSepasya pAdApakSepasya ca viruddhasya bhrAmyadbhramarakAdau bhramaNotkSepaNAderaviruddhasya ca karmaNo yugapatpratIteH / na ca vAcyaM hastapAdayoravayavayoreva te karmaNI na tvekasyAvayavinastadubhayamastIti / evaM hi zyena- 10 sthANusaMyogAdirapi na syAt / tatrApi caraNamastakayostvava vayoreva saMyoge na zyenasthANvoriti vaktuM zakyatvAt / caraNamastakayorapi vAna saMyogastayorapyavayavitvAdityevaM ca tadavayavayorapyavayavitvena paramparayA tatkAraNabhUtAnAmajUnAmevAsau bhavet / tathA cAvayavI niSkarmA saMyogasya ca parokSameva bhavet / saMyogasya pradezavRttinAvaya- 15 vyaMze vRttirupapannaiva na tu karmaNa iti cet / kuta etat / pradeza eva tadupalambhAccadayaM karmaNyapi na nAma nAsti / yadi viruddhayorapyutkSepaNApakSepaNayeorekatra saMbhavaH syAt / tadA chAyAtapayorapyevaM kiM na bhavediti cet / natu bhavatyeva / ekasminpaTe tayordvayorapyavasthAnAt / yatra paTAMze chAyA tatra nAstyevAtapa iti cet / tatki 20 yatrotkSepaNaM tatraivAMze'pakSepaNamapyammA bhirabhyadhIyeta yenetthamucyeta / tato'zabhedena viruddhe'pi karmaNI ekatrAvayavini sta eva / sAmastyena tu te tatropapadyete yastvekasmAdapavara kAdapavarakAntaraM gacchati puMsi tanmadhyavartinaH pramAtRdvayasya yugapatpravezaniSkramaNaviruddhakarmadvayapratyayaH sa aupAdhika eva | apavara kopAdhera nAve'bhAvAt / tasmA - 25 manamAtranimitta evAyaM vyavatiSThate gacchatIti pratIterupAdhibhAvAbhAva " Aho Shrut Gyanam" 949.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU.8 dazAyAmavizeSAt / na .... .... .... .... .... .... .... .... .... pyaupAdhika eveti vaktavyam / tatropAdheH kasyApyanupalakSaNAt / tathApi tatkalpanAyAmukSepaNAdipratyayasyApi tathAtvApatte: kutaH karmaNaH paJcadhAtvaM syAt / yadapi kSaNikatvaM sAdharmyamiti cet / 5 tadapi nopapannam / dhAnuSkadezAlayadezaM yAvadANAdAve kasyaiva karmaNaH samupalambhAt / sadRzAparAparakarmakSaNotpAdAkezanakhAdivattatra tathA pratItiriti cet / naitatsatyam / ekatvabAdhakopadarzanamantareNa tathA kalpanAnupapattaH / kSaNikatve cAsya kathamukSepaNamidamityAdi. pratyayotpatti: syAt / tadyutkSepaNatvAdijAtyabhivyaJjakaH karmakSaNastatsamudAyo vA bhavet / na tAvattatkSaNo yato yAvati pradeze paramANoranupravezaH .... .... .... .... .... .... .... yadapyavAdi 'anuvRttapratyayakAraNalakSaNaM, sAmAnyaM dvividhaM parama paraM nityameva' iti tatra ko'yamanuvRttaH sAmAnyapadArtha parIkSaNam / pratyeyA nAma / kiM ca paramaparaM vA 15 sAmAnyamiti / anugatapratyayo'nuvRttapratyayaH / parasAmAnya sattAkhyam / tacca triSu dravyaguNakarmasu padArtheSvanuvRttapratyayasyaiva kAraNatvAtsAmAnyamevocyate na vishessH| aparaM tu dravyatvaguNatvakarmatvAdilakSaNam / tacca svAzrayeSu pRthivyAdipyanuvRttapratyayahetutvAsAmAnyamityucyate / svAzrayasya ca vijAtIyebhyo vyAvRttapratyayahetutayA vizeSaNAtsAmAnyamapi sadvizeSasaMjJA labhate / tathA hi- dravyAdipvaguNa ityAdikApIyaM vyAvRttabuddhirutpadyate / tAM prati dravyatvAdisAmAnyAnAmeva hetutvaM nAnyasya / na hyaguNatvAdikamaparamasti / apekSyabhedAccaikasya sAmAnyavizeSabhAvo na viruddhayate / yadvA sAmAnya rUpatA mukhyato vizeSasaMjJA tUpacArato vizeSANAmiva dravyatvAdI25 nAmapi vyAvRttabuddhinibandhanatvAditi cet / atrocyate / yaduktam-- 'anugatapratyayo'nuvRttapratyayam' iti tatrAnugatazcAsau pratyayazcetyanugata "Aho Shrut Gyanam"
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH pratyayaH kiM vAnugate vastuni pratyaya iti / AdyapakSe ko'yaM pratyayasyAnugamo nAma, aikyaM sAdRzyaM vA / na tAvadaityam / pratyayAnAM kSaNikatvena prativizeSamaikyAsaMbhavAt / atha sAdRzyamanugamaH pratyayasya / nanu kiMkRtaM tasya sAdRzyaM viSayasAdRzyakRtaM viSayaikyakRtaM vA / yadyAdyaH pakSaH / tadA na kazcidvivAdaH / sadRzapariNAmAtmakasya prativyakti vyavasthitasAmAnyasya tAdRzapratyayahetutayAsmAbhirapi svIkArAt / asyaiva cAnubhavasamRddhibandhuratvAt / viSayaikyakRte tu pratyayasAdRzyasvIkriyamANAnugate vastuni pratyaya ityayameva pakSo'bhyu. petaH syAt / na cAsau saMgacchate / anugatasyaikasyAnai kamthasyaikAntabhadinaH sAmAnyasya vicAryamANasyAyogAt / atha kiM vicAraiH / 10. pratyakSameva tAvatpramANaM vibhinnagavAdivyaktivyatiriktamekaM sAmAnyamarpayati / gavAdyanugatAkArendriyaprabhavapratyaye tathAvidhasyaiva tasya pratibhAsanAt / na hIdaM pratyakSamekAkAravastvAlambanamantareNopapadyate / nirhetukatvaM sarvadA sattvasyAsattvasya vA prasaMgAt / gopiNDepvivAnyatrApi vA niyAmakAmAvataH pravRttyanuSaGgAt / na ca vyaktyAlambanatvA- 15 dayamadoSa iti vAcyam / vyaktInAM vyAvRttarUpatayaikAkArapratyayAlambanatvAyogAt / anyAkArapratyayasyAnyAlambanatve sarvatrAnAzvAsAditi / tadapi nopapadyate / zAbaleyAdisadRzavyaktivyatirekeNAparasyakAkArasya sAmAnyasyAkSajapratyaye pratimAsAbhAvAt / na hyakSavyApAreNa zAbale. yAdiSu vyavasthitaM bhUtakaNThe guNa iva bhinnamanugatAkAraM sAmAnya 20 kenacilakSyate / atha na bhUtakaNThe guNavadapratibhAsanAdabhAvaH svarUpaNaiva sarvArthAnAM pratibhAsanAdanyathAbhUtakaNThAnAmapi guNavadapratibhAsanAdabhAvaH syAditi cet / tadapi parAbhiprAyAnabhijJabhASitam / yato'yamatrAbhisaMdhiHyadi sAmAnyamanekasaMbaddhamekamiSyate tadA yathA bhUtakaNThepvanekepveka evaM guNaH sambaddhaH pratibhAsate tathedamapi pratibhAseta / na caivam / tato 25 naitattathArUpamupetavyamiti / atha yathA citrajJAnasyAnekanIlAdisambandhi "Aho Shrut Gyanam"
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 952 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sU.8 tveneSTasya guNavadapratibhAsane'pi nAbhAvo bhavati tathAsyApi na bhaviSyatIti cet / satyam / yadi hi citrajJAnavatsAmAnyamabhyupagamyate tadA ko nAmaitatparAkuryAt / na khalu citrajJAnamadhyekameva kiM tvanekanIlAdyAkArAtmakatvAdanekayapi / tadyadi sAmAnyamapya5 nekavyaktyAtmakatvAtkathaMcidanekaM syAt / tadA ko nAmaitattathA nAtiSTheta / kIdRzazvAya gavAdyanugatAkArapratyayaH / kiM ya evAyaM gauH sa evAyamapi / kiM vAyamapi gorayamapi gauH / yadvA gaugauriti sAmAnyeneti / nAdyaH pakSaH zreyAn / zAbaleyabAhuleyavizeSayorakyApatteH / dvitIyapakSastu yuktaH / ayamityanena sadRzAkArasAdhAraNaM vastumAtraM parAmRzya gauri2. tyanena sadRzapariNAmaparAmarzAt / gaugauriti pratyayo na tvatsaMmatasAmA nyollekhavAneva bhavitumarhati / sadRzapariNAmAtmasAmAnye'pyavirodhAt / kiM ca yadye kameva sAmAnyamiSyate tadAnImekatraiva vyaktau tasya parisamAptatvAtkathaM vyaktvantare samupalabho bhavet / sarvagatatvAditi cet / nanu sarvasarvagatatvaM vyaktisarvagatatvaM vAGgIkRtyedamucyate / sarvasarva15 gatatve khaNDAdivyatyantarAle'pi gotvopalambhaprasaMgaH / tatrAnupalambho hi tamyAvyaktatvAdyavahitatvAddarasthitatvAdadRzyAtmatvAtsvAzrayendriyasambandhavirahAdAzrayasamavetarUpAbhAvAdvA / nAyaH pakSaH zreyAt / yasmAdavyaktatvAdantarAle tamyAnupalambhe vyaktisvAtmano'pyanupalambho'ta eva tatrAstu / antarAle vyaktyAtmanaH sadbhAvAvedakapramANAbhAvA. 20 dasattvAdevAnupalambhe sAmAnyasyApi so'sattvAdeva tatrAstu / vizeSA bhAvAt / kiM ca prathamavyaktigrahaNavelAyAM tadabhivyaktamya sAmAnyasya sarvAtmanAbhivyakti taiva / anyathA vyaktAvyaktasvabhAvabhadenAnekatvAnuSaGgAdasAmAnyarUpatApatiH / tasmAduralabdhilakSaNaprAptasya vyaktya ntarAle sAmAnyasyAnupalambhAdasattvaM vyaktisvAtmavat / nanu svavyaktya25 ntarAle'sti sAmAnyaM yugapadbhinadezasvAdhAravRttitve satyekatvAdvaMzA divat, ityanumAnAttatra tatsadbhAvasiddhiriti cet / tadapyayuktam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH pakSasya zazamastakazRGgAsaGgatamityAdivatpadArthAntaropalambharUpAnupalambhabAdhitatvAddhetoH svarUpasiddhatvAca / na hi bhinnadezAsu vyaktiSu sAmAnyamekaM yugapadvartamAnaM pratyakSataH sthUNAdau vaMzAdivatpratIyate / yato yugapadbhinnadezasvAdhAravRttitve satyekatvaM tasya siddhayatsvAdhArAntarAle'stitvaM sAdhayet / kiM cAvyaktatvAttatra tasyAnupalambhastadA 5 sidhyedyadi vyaktyabhivyaGgayatA sAmAnyasya siddhA syAt / na caiva nityakarUpasyA bhavyaktarevAnupapatteH / tathA hi-vyaktirupakAraM kurvatI sAmAnya vyaJjayeditasthA vA / kurvatI cetko'nayA tasyopakAraH kriyeta ! tajjJAnotpAdanayogyatA cet / sA tato bhinnA, abhinnA vA vidhIyeta / bhinnA cettatkAraNe sAmAnyasya na kiMcitkRtamiti tadavasthAsyAnami- 10 vyAktiH / abhinnA cettatkAraNe sAmAnyameva kRtaM syAt / tathA cAnityatvam / tajjJAnaM cetahi kathaM sAmAnyasiddhiH / anugatajJAnasya vyaktibhya eva praadurbhaavaat| tatsAhAyasyApyatra vyApAra ityapi zraddhAmAtram / yato yadi ghaTotpattau daNDAdyupetakumbhakAravadyuktyupetaM sAmAnyamanugatajJAnotpattI vyApriyamANaM pratIyeta / syAdetat / tacca nAstyeva / na kiMcitkurva- 15 tyAzca vyaJjakatve vijAtIyavakterapi vynyjktvmnggH| tannAvyaktatvAtasya tatrAnupalambhaH / nApi vyavahitatvAt / sarvasarvagatatvavirodhApateH / nApi dUrasthitatvAt / ata eva / nApyadRzyAtmatvAt / vivakSitavyaktideze'pyanupaumbhApateH / na caikasyaiva kvaciddazyatvaM kacit punarapyadRzyatva nupapadyate / virodhAt / adRzyasAmAnyapradeze vyaktiprAptAvapi 20 tadanabhivyaktiprasaMgAcca / na cAdRzyamapi prAksAmAnyaM tadAnIM dRzyasvabhAvamevAbhUditi vaktavyam / anityatvaprApteH / svAzrayendriyasaMbandhavirahAdityapyasat / AzrayAzradhibhAvasyopakAryopakArakabhAve satyeva kuNDabadarAdivatsaMbhavAt / badarANAM hi gurutvAdadho gacchatAM gatipratibandhena sthitilakSaNopakArakartRtvAtkuNDamAdhAraH sthApakaH / sAmAnyasya 25 tu niSkriyatvena panAmAvAnna kazcidAdhAraH saMbhavatItyanAzritatvA "Aho Shrut Gyanam"
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 sa. 8 tyAgUmapyupalambhaH syAt / yattu kenaciducyate- 'sAmAnyasya krameNa svAtmaprakAzana kAryAntarakaraNaM vA sthitiH| sA tadAdhArasAmarthyAdbhavati / tadAdhArAbhAve hyasAmarthyaprAptireva gatiH / sA cAsatyAdhAre na bhavatItyAdhAraH sthApaka ucyate' iti tadapyasaMgatam / gatisthiti5 zabdayoH karmavizeSe tannivRttau ca loke rUDhatvAnnUtanazabdArthapari kalpanAnupapateH / tathA parikalpanAyAM hi na kiMcitkaciddaSaNaM syAt / anityaH zabdazcAkSuSatvAdityukte'pi cAzuSatvasya kRtakatvArthaparikalpanAyAmasiddhecaMsayituM zakyatvAt / na ca sAmAnyacalanarUpaM gamanaM saMbhavati yatastannivRttirAdhAraH kriyeta / kiM ca mvAzrayendriya10 saMbandhavazAdyatkIcidgRhyate sAmAnya tasmAdanyatrAgRhyamANamapi tadabhinnameveti / tatrApyanena svAzrayendriyasaMbandhavataiva bhAvyam / anyathA bhedApatteriti kathaM na tatrApi tadgrahaNam / etenAzrayasamavetarUpAbhAvAdityapi pratyuktam / tataH sarvasarvagatatve sAmAnyasya vyaktya ntarAle'pyupalambhaH syAdeva / athAntarAlazabdena kiM piNDAntaraM 15 karkAdikamAkAzAdidezo mUrtadravyAbhAvo vAbhidhIyate / yadyAdyapakSa stadA karkAdau gotvAderavRtteragrahaNamanupapannameva / na hi yadyatra nAsti tattatra gRhyata iti parasyApyabhyupagamaH / etenAkAzAdidezamUrtadravyAbhAvapakSAvapi pratikSiptAviti cet / tadapyasaMgatam / evamabhidhAne sarvatra tadabhidhAnAnivRtterghaTadvayAntarAle paTAdidravyasyAgrahaNAdabhAva 20 ityatrApi vikalpai(lpyotadoSANAmabhidhAtuM zakyatvAt / athAnta rAlazabdasyAtra lokaprasiddha evArthaH suSiramAtrarUpo'vicAritaramaNIyaH prakalpate / taryetadanyatrApi samAnamiti na paryanuyogAvakAzaH / api ca karkAdau gotvAderavRtteriti ko'rthaH / kiM tatra samavAyAbhAvAtsattvAbhAvAdvA / nAdyaH pakSaH / na hi yadyatra samavetaM na bhavati na 25 tattatropalabhyata iti niyamo'sti / bhUtale klshaadernuplmbhprsnggaat| "Aho Shrut Gyanam"
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 955 nApi vyaGgyatve sati yadyatropalabhyate tattatra samavetameva / pradIpAloke. nAbhivyaktAnAM tatrAsamavetAnAmapyupalambhAt / na ca sAmAnya vyaJjake samavetamecopalabhyata ityapi niyamaH / sAmAnyavizeSayovyaGga yavyaJjakabhAvasya prAkparAkaraNAt / karkAdau sattvAbhAvAdanupalambhaH sAmAnyasyetyapi nopapannam / sarvagatattvAbhAvApatteH / atha vyaktisarvagataM 5 sAmAnyamaGgIkRtyocyate tarjutpatsyamAnavyaktideze tattAva dasadabhyupagantavyam / anyathA vyaktisarvagatatvavyAtiprApteH / tatrotpannAyAM ca vyakto kutastattatra bhavet / na tAvadvyaktyA sahaivotpadyate / nityatvena svIkRtatvAt / vyaktyantarAdAgacchediti cet / nanu tatastadAgacchatyUrvavyaktiM parityajyAgacchedaparityajya vA / prathamapakSe 10 tasyAstadrahitatvaprasaMgaH / athAparityajya tatrApi kiM vyaktyA sahaivAgacchetkenacidaMzena vA / prathamapakSe zAbaleye'pi bAhulo'yamiti pratItaH syAt / dvitIyavikalpastvayuktaH / niraMzatvenAsyAMzavattayA pravRtyasaMbhavAt / sAMzatve cAmya vyaktivadanityatvaprasaMgaH / taduktam-- 'anyatra vartamAnasya tato'nyasthAnajanmani / tasmAdacalataH sthAnAvRttirityatiyuktimat / / na yAti na ca tatrAsIdasti pazcAnna cAMzavat / jahAti pUrva nAdhAramaho vyasanasantatiH // iti / atha pramANasiddho vastusvabhAvo nopahAsamAtreNa tyaktuM zakyate / 20 vicitrA hi padArthAnAM zaktiryathA mantrAdisaMskRtaM vastramudarasthaM vyAdhivizeSaM chinati nodarasthAntrAdikam / tasmAttathA yadvastrAkAravilakSaNo yaH pratyayaH sa tavyatiriktanimittAntaranibandhano yathA vastrAdiSu raktAdipratyayastathA cAya piNDAdiSu gavAdipratyayaH, gavAdiSvanuvRtta "Aho Shrut Gyanam"
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 su. 8 pratyayaH piNDAdivyatiriktanimittanibandhano viziSTapratyayatvAnnIlAdipratyayavadgopiNDAdarthAntaraM govaM bhinnapratyayaviSayatvAdrUpasparzAdivattasyeti vyapadezatvAccaitraturaGgamavat / gauY=rityabhinnAbhidhAnapratyayAvanuvRttavastunimittAvabhAvasAmAnyAbhidhAnapratyayAnyatve satyanuvRttAbhi5 dhAnapratyayatvAt / carmavastrAdiSu nIladravyasaMbandhAnnIlaM nIlamityabhidhAna pratyayavadityAdInyanumAnAni / tatra piNDAdevatiriktamAtramekAntena vA vyatirikta nimittAntaraM sAdhyeta / AdyapakSe siddhasAdhanam / sadRzapariNAmasya kathaMciyatiriktasya nimittAntarasyeSTatvAt / dvitIyapakSe tu pakSamya pratyakSabAdhA kathaMciyatiriktAtmakasAmAnyo10 palambhena tadvyatirekaikAntasya bAdhAt / ata eva kAlAtyayApadiSTatvaM hetoH / sAdhyavikalatA ca dRSTAntasya / jainAnAmekAntasya kacidaprasiddhaH / ye RmitvAnugamitvavastutvotpattimattvasattvAdidharmopetAH pratyayAnte nityasarvagatasAmAnyanibandhanA na bhavanti / yathA bhAveSva bhAvo'bhAva iti / sAmAnyeSu vA sAmAnya sAmAnyamiti pratyayAH ! 15 tathA ca vivAdAdhyAsitA: pratyayA ityanumAnabAdhazca sarvatra / yaduktam 'parasAmAnyaM sattAkhyam' iti tatraitayA bhinnaikarUpayA sattayA sattyA sato vastunaH samavAyaH syAdasato vA / sata: sattAsamavAye vaiyarthyam / tathApi tatsamavAye'navasthA / asataH sattAsamavAye kharaviSANAderapi sa bhavet / avizeSAt / atha tatsamavAyA20 prAgvastu svayaM na sannApyasat / ata evaM sattAsamavAyA tatsadityucyate / tadetadalaukikaM kimapi prameyarahasyamanenAlokitam / tathA hi-saditi vacanAttasya satAsaMbandhAtprAgabhAva uktaH / satpratiSedhalakSaNatvAdasya / no apyasadityabhidhAnAtyunarbhAvo'sattvaniSedharUpatvA dbhAvasya rUpAntarAbhAvAt / tathA ca vaiyAkAraNA:- 'dvau pratipedhI 25 prakRtamartha gamayataH' iti / tArkikA api nedaM nirAtmaka jIvaccha rImityatra nairAsyaniSedhena sAtmakatvaM sAdhayato niSedhadvayasya vidhAyaka "Aho Shrut Gyanam"
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ .... .... .... pari. 5 sa. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH tvameva pratipannAH / kazcidAha naivaM prayogaH kriyate'pi tu sAtmaka jIvaccharIraM prANAdimattvAditi / tenApyevaM prayoga kurvatA sAtmakatvAbhAko niyamena prANAdimattvAbhAvena vyApto'bhyupagantavyaH / anyathA vyabhicArAzaGkAnativRtteH / tadabhyupagame cedamavazyavaktavyam / jIva. ccharIre prANAdimattvaM pratIyamAnaM svabhAvaM nivartayati / sa ca nivarta- 5 mAnaH svavyAyyaM sAtmakatvAbhAvamAdAya nivartate / anyathA tenAsau vyApto na syAdyasminnivartamAne'pi yanna nivartate na tena tayApta yathA nivartamAne'piH pradIpe'nivartamAnaH paTAdiH / na nivartate ca prANAdimattvAbhAve nivartamAne'pi sAtmakatvAbhAva iti nivartate'sAviti cet / tannivRttAvapi sAtmakatvaM yadi na sidhyati na tarhi 10 sAtmakatvAbhAvo nivartate sAtmaka.... .... ............ ....mAptatve sarvavyaktibhedAnAmanyo'nyamekarUpatAprasaktiH / ekavyaktipariniSThitasvabhAvasAmAnyasaMsRSTatvAt / ekavyaktirUpavat / sAmAnyasya vAnekarUpatApattiyugapadanekavastuparisamAptarUpatvAdatidUradezAvasthitAne kabhAjanavyavasthitAnekAmrAdiphalavadityanu- 15 mAnabAdhaH . yattu ' pratyekasamavetArtha' ityAdikArikAvyAkhyAyAM jaryAmanazakarikAyAM (!) prAha-'gomatirdharmiNI kRtmavastuviSayeti sAdhyo dharmaH kRtsnarUpatvAditi hetuH / yA yA kRtsnarUpA sA sA kRtsnavastuviSayA vyaktitrudbhivaditi dRSTAntaH' iti, tatra sarvAramanA kRtlavastuviSayatvaM gomateryadyanena vivakSitaM tadAnImekanyaktiga- 20 gatasyApi tasya nizcaye sakalavyaktiniSThatayA nizcayaH syAt / na cAsau sakalavyaktimantareNopapadyata iti tannirNayo'pi prasajjyate karthacikRtlavastuviSayatve punarasthAH siSAdhayiSite siddhasAdhyatA / yadapi 'ekAkArabuddhigrAhyatvAt ' ityekatvasAdhanaM tadapyanantarameva kRtottaram / nanyukteSu : vAkyeSu brAhmaNAdinivartanamiti dRSTAnto'pi sAdhya26 vikalaH / itaretarAbhAvarUpAyA brAhmaNAdinivRttarekyAyogAt / na "Aho Shrut Gyanam"
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 958 958 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 4 khalvabhAvaH kazcidekastuccha ubhayAbhimato'sti / bhAvAntarasvabhAvatvena tasyAsmAbhiH prAgupapAditatvAt / tvayApi tathaiva pratipannatvAdbhAvAntarANAM cAnekatvena tadAtmakAbhAvasyApyanaikyAtkathamaikyaM sAdhyaM tatra bartate / anumAnabAdhitazcAtra pakSaH / tathA hi-ye yatra notpannA na ca 5 prAgavasthAyino nApi pazcAdanyato dezAdAgatimantaste tatra na vartante yathA rAsabhazirasi tadviSANAdayaH / tathA ca sAmAnyaM tacchUnyadezotpAdavati zAbaleyAdike vastUnIti vyApakAnupalabdhiriti / naikaM kiMcana zAbaleyAdiSu gotvAdisAmAnyamupapadyate tataH / sadRzapariNAma rUpameva tadabhyupagantavyam / brAhmaNatvAdikaM tu sadRzapariNAmarUpamapi nAstyeva / pratyakSAdinA tadapratIteH / tathA hi-pratyakSeNa pratIyamAnaM brAhmaNyaM kiM nirvikalpakena savikalpakena vA pratIyate / na tAvannirvikalpakena / tatra jAtyAdipratibhAsAbhAvAt / tathA cAvAci bhaTTana---- 'asti hyAlocanA jJAnaM prathamaM nirvikalpakam / bAlamUkAdivijJAnasadRzaM zuddhavastujam // tataH paraM punrvstudhrmerjaatyaadibhirythaa| vuddhathAvasIyate sApi pratyakSatvena saMmatA / / ' iti / nApi savikalpakena / visphAritAkSasya purovartikhaNDamuNDaka bhaidivyaktiSu gavAzcAdijAtivanmanuSyavyaktiSu manuSyatvapuMstvAdyatiriktabrAhmaNasya kasyacidapratibhAsAt / atha pratibhAsata evaita20 viziSTasahakArisamanvitendriyaprabhavapratyakSe purazcAriSu kSatriyAdiSu tadvai lakSaNyena brAhmaNeSveva brAhmaNo'yaM brAhmaNo'yamiti pratyakSadarzanAditi cet / nanu kimidamindriyasahakAritvenAtreSTa brAhmaNabhUtasya pitRjanyatvaM, pitRgocaro'viplutatvopadezaH, AcAravizeSaH, saMskAravizeSaH, vedA. dhyayanaM, yajJopavItAdikaM, brahmaprabhavatvaM vA / tatrAdyapakSo'nupapannaH / 25 yataH pitrorbrAhmaNye siddhe tajanyatvena putrasya brAhmaNyaM sidhyet / 1 mI. zlo. vA. sU. 4 pratya. sU. zlo. 112 / 12 / / "Aho Shrut Gyanam"
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH tamcAnayobrAhmaNabhUtapitRjanyatvAsidhyet / tathAbhUtaputrajanakatvAdvA / prthmpksse'nvsthaa| bIjAGkuravadanAditvAt / tatkAryakAraNapravAhasya nAnavasthA doSAyetyapyayuktam / yato bIjAGkurayoH kAryakAraNabhAvaH pUrvabIjAGgurakAryakAraNabhAvagrahaNanirapekSaH pramANataH pratIyate / atra tu pUrvapUrvabrAhmaNyapratipattyabhAve'parAparabrAhmaNyapratipatteH / kartumazakyatvAnna dRSTAntadAAntikayoH sAmyam / dvitIyapakSe vanyonyAzrayaH / siddhe hi pitRbrAhmaNye brAhmaNabhUtapitR janyatvena putra brAhmaNyasiddhiH / tassidvau ca bAhmaNabhUtaputrajanakatyApitRvAmaprasiddhiriti / aviplutena brAhmaNenAviplutAyAM brAhmaNyAmuttAdito brAhmaga ityaviplutamAtApitrupadezastatsahakArItyapi zraddhAmAtram / pramAgato'pratipanne'rthe vAstavopadezA- 10 saMbhavAtsakalazUnyatopadezavat / atha pratyakSata eva brAhmaNyaM pratItya yathoktopadezo vidhIyate / tadasatyam / parasparazreyaHprasaMgAn / siddhe hi brAhmaNyapratyakSatve pranAgabhUtatrayoktopadezasiddhiH / tasiddhau ca tathAbhUtopadezasahakRtenendriyega brAhmaNapratyakSatAsiddhiriti / aviplu. tatvaM ca vivakSitapitrapekSayA'nAdikAlapitRpravAhApekSayA vAbhipretam / 15 yadi vivakSitapitrapekSayA tatrApyanayostajanmanpraviplutatvamabhimatamanA. dikAle vA / tajjanmani cettarhi kena tatra tayoH pratIyeta putreNA. nyairvA / na tAvatputreNa / svajanmakAle tasya tadvivevanAsAmarthyAt / nApyanyaiH / taddhi taiH pratyakSataH pratIyatAnumAnAdAgamAdvA / na tAvapratyakSataH / ayametasmAdevaitasthAmutpanna ityevaM rUpasyArthasyAgdizA 20 pratyakSIkartumazakyatvAt / nApyanumAnAt / pratyakSAviSathe bhavatAnumAnAnabhyupagamAt / na ca pitroraviplutatve kiMcilliGgamasti / tadvisaMvRtAkArAdivizeSo'styevavilakSaNatA vA / na tAva prathamaH pakSaH / duzvAriNInAmatIva saMvRtAkAradarzanAt / dvitIya pajho'pi na zreyAn / yato yadi vitetaraprabhavApatyeSu vilakSa. 25 zAkAratA siddhayet, tadAnImavilazagAkArApatyopabhASitroravi. "Aho Shrut Gyanam"
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5.8 plutatvaM nizcIyeta / na cAsau siddhA / na khalu vaDavAyAM rAsabhaturagaprabhavApatyeSviva brAhmaNyAM brAhmaNAprabhavApatyeSu vailakSaNyaM pratIyate / Agamato'pyapaurupeyAtpauruSeyAdvA / tayoraviplutatvasya pratipattiH syAt / na tAvadapauruSeyAt / tatpratipAdakasyApauruSeyasyAgamasyaivA5 saMbhavAt / pauruSeyo'pyAgamastatpraNetrA pramANAntareNAnayora viplutatve pratipanne sati pravartamAnaH pramANatAM bhajate na ca tatpratipattiH kutazcidapyastItyuktam / tanna tajjanmanyanayoraviplutatvaM kutazcipratyetuM zakyam / etenAnAdikAle tayostatpratipattiH pratyuktA / yayorhi tajjanmanyapyaviplutatvaM pratyetuM na zakyam / tayoranAdikAle 10 tatpratIyata iti mahaccitram / etenaivAnAdikAlapitRpravAhApekSayAtriplutatvapratijJApi pratikSiptA / kiM ca sadaivAvalAnAM prabala kAmAturatayehajanmanyapi vyabhicAropalambhAdanAdau kAle tAH kadA kiM kurvasIti brahmaNApi jJAtumazakyam / etena tadapi pratyuktaM svavizeSavyatathA jAtivizeSAzvetara jAtiparihAreNAvabhAsamAnA jAtyantaraparihAreNa 15 svajAtiM vyaJjayanti yathA gavAdayaH / ataH prathamadarzane pratibhAtamapi vyaJjakabhedagrahaNAnnollikhati kabhedAgrahaNaM cAtyantasusadRzAvayavatvAdupapannam / atyantasumaddazagogavayavat / dRzyate ca dravyaparIkSakANAM kUTAkUTaviyeke maNiparIkSakANAM ca maNikAcAdiviveke'vadhAnavatAM naisargikAbhyAsikapratibhAsAmagrI sadbhAva 20 eva kUTAkUTaviveko maNikAcAdivivekazca / evamihApyaviplutena brAhmaNenAviplutAyAM brAhmaNyAmutpAdito brAhmaNa ityaupadezikamAtApitRbrAhmaNyajJAnalakSaNasAmagrIsadbhAva eva / brAhmaNo'yamiti vivekena pratibhAsaH pravartata iti / aviplutanirNayastra kartumazakteruktatvAt / AcAravizeSazcakSuH sahakArIti cet / na tvasau brAhmaNyasyAdhAraNo yAja25 nAdhyApanapratigrahAdiH / sa ca tatpratyakSatAnimittaM na bhavati / avyApterativyAptezcAnuSaMgAt / yAjanAdirahiteSu hi brAhmaNeSvapi tannizcayAbhAva brAhmaNyaM 960 " Aho Shrut Gyanam" .
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAre. 5 sU. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH prasaMgAdavyAptiH / dhUrtazUdveSvapyakhilasya yAjanAdyAcArasyopalabdhito brAhmaNyanirNayAnuSaMgAcAtivyAtiH / atha mizyAyamAcArastatra / anyatra kutaH satyaH / brAhmagyasiddhezcedanyonyAzrayaH / siddhe hyAcA. rasattve brAhmaNyasiddhiH / tasiddhau cAcArasatyatvasiddhiriti / etena saMskAravizeSamya vedAdhyayanasya yajJopavItAdezca cakSuHsahakAritA 5 pratyuktA / avyAptyativyAptyoratrApyavizeSAt brahmaprabhavatvamapi na locanasacivIbhavitumarhati / atiprasaMgAt / sakalapANinAM tatprabhavatayA brAhmaNyaprasaMgAt / kiM ca brahmaNo brAhmaNapramasti na vaa| nAsti cet, kathamato brAhmaNotpattiH / na hyamanuSyAnmanupyotpattiH pratItA / athA. sti kiM sarvatra, mukhapradeza eva vA / yadi sarvatra tarhi sarvaprANinAM 10 brAhmaNyAnuSaNaH / atha mukhapradeza eva tadAnyatrAsyAH zUdratvAnuSaMgAnna viprANAM tatpAdAdayo bandhAH syuH / na ca prabhavatvaM vizeSaNaM brAhmaNyapratyakSatAkAle kenacitpratIyate / na cApratipannaM vizeSaNaM vizeSyapratipattumAdhAtuM samartham / atiprasaGgAt / tanna pratyakSeNa brAhmaNyapari. cchedaH athAnumAnena paricchedaH / tathA hi- brAhmaNa iti jJAna vyaktivarNavizeSAdhyayanAcArayajJopavItAdivyatiriktanimittanibandhanaM tannimittakavuddhivilakSaNatvAdvAdijJAnavaditi / tadupekSyam / yato yadi vyaktyAdibhyo vyatiriktaM nimittamAtramasya jJAnasya viSayatvena sAdhyate tadA siddhasAdhyatA / tatsamudAyasya samudAyibhyaH kathaJcidavyatirikta- 20 sya tadviSayatvena svIkArAt / atha prativyakti parisamAptamekamekAntavyatiriktamAbhidhIyate tadA pakSasya pratipakSabAdhitatvam / kaTakAlApAdibrAhmaNavyaktiSu hi brAhmaNajJAnaM vyaktyAdivyatiriktasAmAnyanimittarahi. tamevAdhyakSataH pratIyate / azrAvaNatvaviviktazabdavat / anaikAntikazcAtra nagarAdijJAnena hetuH / tatra vyaktyAdivyatiriktanivandhanAbhAve'- 25 pi tannimittabuddhivilakSaNatvasya tvamatenopalambhAt / na khalu nagara "Aho Shrut Gyanam"
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 pramANanayatattvAlokA laGkAraH senA vanamityAdijJAne vyaktyAdivyatiriktatathAbhUtapratyayanibandhanaM kiMcittvayAbhyupagatamasti / tato nAnumAnAdapi brAhmaNyanirNayaH / nApyAgamAt / yato'sau pauruSeyo vA syAdapauruSeyaH / na tAvada - pauruSeyaH H / tasya kArya evArthe prAmANyAbhyupagamAt / brAhmaNyasya 5 nityatayeSTito'kAryatvAt / nApi pauruSeyAt / tasya pramANAntarasApekSatvAttasya cAtrAsaMbhavAt / nApyanumAnAt / tasya sAdRzyAlambanatvAt / apratipanne ca pramANAntareNa brAhmaNye kathaM tena sAdRzyaM kathaMcitpratIyeta / yatastaddarzanAt brAhmaNyamavagamyeta / nApyathIpateH / tatpratipattirbrAzhmaNyajAtivyatirekeNAnupapadyamAnasya pramANapaTTavijJAtasya 10 kasyacidapyarthasyApratIyamAnatvAt / nanu brAhmaNatvasAmAnyAbhAve varNAzramavyavasthA tannibandhanastapodAnAdivyavahArazca sarvajanasaMpratipanno nopapadyeteti kalpanIyam / tannaivam / kriyAvizeSayajJopavItAdicinho palakSite prakRtivizeSe tadvyavasthAyAstadvyavahArasya copapatteH / athaivaM gotvAdisadRza pariNAmasyApyabhAvApattiH / zakyaM hi tatrApyevaM vaktuM 15 sAnAkakudAdyupalakSite vastuni gavAde ( ? ) jJAna yavAnAmekatrAvizyagbhAvenAvasthitAnAM khaNDa muNDAdipiNDAntarasAdhAraNo mAtaGgaturaGgavihaGgAdyasAdhAraNazca yaH kathaMcidyatiriktaH / tathAnubhavena vyavasthApyamAnasamudAyaH sa eva sadRzapariNAmaH procyate / na caitAdRzo'vayavasamaha .... .... 20 dyata eva sa kazcana vizeSo yaH parasparamasAdhAraNaH / lakSayanti cainaM nipuNadhiyaH parasparAsaMkIrNavyavahArapravartanAt / prakRte tu nAyaM kazcinnizcetuM zakyate / brAhmaNabhUtapitRjanyatvAdedurjJeyatvena pratipAditatvAt / tanna bhavatkalpe *** 7... **** .... .... 1 vezyApATaka: vezyAsaMnivezaH / [ pari. 5 sU. 8 **** pamanyathA vezyApATakAdipraviSTAnAM brAhmaNInAM brAhmavyAbhAvo bhavet / na hi vidyamAnameva tAM vyakti sAmAnyaM 25 "Aho Shrut Gyanam" .... ....
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8} syAdvAdaratnAkarasAheta. tadAnImujjhati / yutasiddhiprasaMgAt / athAstyeva * tadAnImApa tadavasthaM tat, tarhi kathaM tAsAM nindAnAdAnaM ca syAt / jAtiyataH pavitra .... .... .... .... .... .... .... .... dInAM gRhe cirodhitAnAmapISTaM ziSTairAdAnaM na tu brAhmaNInAm / atha kriyAbhraMzAttAsAM ninchatAnAdAnaM ceSyate tarhi kimanenAnta- 5 gaDunA brAhmaNyena kalpitena / kalpayitvApi takriyAvizeSAdivazAdeva vandyatAyA brAhmaNyavyavahAramya cAbhyupagama.... .... .... .... tasmAnna brAhmaNyasAmAnyamapi paropagattamupapadyate / sAmAnyasaMjJastadayaM padArthaH siddhiM caturtho'pi na tIthikAnAm / sameti samyagvi pramAntareNa pramANamUlA sakalA hi siddhiH // 686 // 10 yatpunaragAdi nityadravyavRttayo'ntyA vizeSAH' ityAdi / tatrAyamarthaH / .... .... vizeSapadArthaparIkSaNam / .... .... tyadravyeSveva vartanta eva ya iti vizeSAH / nityadravyepveote dravyaguNakarmasAmAnyAnAM vyavacchedaH / dravyaguNakarmANi hi dravyezveva vartante na nityeSveveti / sAmAnyAni tu na dravyeSveva na nityeSveveti vartanta eveti buddhizabdAdInAM vyavacchedaH / teSAM samasta .... paryantarUpatvAdantatvaM teSu bhavA antyAH / teSu sphuTataramAlakSyamANatvAt / vRttimtveSAM sarvamminneva paramANvAkAzakAladigAtmamanolakSaNe 20 nityadravye vidyate / ata eva nityadravyavRttayo'ntyA ityubhayapadopAdAnam / ete ca pratidravyame .... .... dInAM gavAdiSu tulyAkRtinimitto gauriti / guNanimittaH zukla iti / kriyAnimittaH zIghragatiriti / avayavinimittaH kakudmAniti / saMyoganimitto mahAghaNTa iti, azvAdibhyo vyAvRttaH pratyayaH prAdu- 25 bhavati / tasmAdviziSTAnA .... .... .... .... .... "Aho Shrut Gyanam"
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa nayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sa. 8 .... .... lakSaNo'yaM vilakSaNamiti pratyayavRttirdezakAlaviprakarpopalavyaH sa evAyamiti pratyabhijJAnaM ca yato bhavati te yoginAM vizeSapratyayenonnItasattvA antyA vizeSA asmadAdInAM prasiddhAH / tathA ca prayogo'tra tulyajAtiguNa .... .... .... .... .... dhvaparavizeSayogAvyAvRttibuddhiparikalpanAyAmanavasthAdibAdhakopapatteH / upacArAteSu tadbuddhiH / tarhi paramAvAdipvapi bhinna. vizeSanibandhanA neyamabhyupagantayA / teSAM tatra bhinnAbhinnavyAvRttarUpakaraNAnupapatte dhakasya. sadbhAvAt / bhinnamya hi vyAvRttarUpasya karaNe na kiMcidaNyAdInAM kRtaM syAt / tathA cAvyA vRtteSu svayaM teSu vyA10 vRttabuddhirvA naiva yoginAM bhavet / abhinnamya tu tabhya karaNe ta eva kRtA iti teSAmanityatApattiH / nanu yathA dIpAdInAM svata eva bhAsurarUpatA tatsvabhAvatyAnna ghaTAdisambandhAt / ghaTAdInAM tu satsambanvAdeva vizepeSu svata evaM vyAvRttapratyayahetutvaM tatsvabhAvatvAnna vizeSA ntarasaMbandhAt, paramANvAdau tu tadyogAditi / etadapyapAlocitavacanam / 15 yataH pradIpAdisaMbandhAddhaTAdayaH padArthAH parityaktaprAktanAbhAsuratva. paryAyAH kathaJcidanya eva bhAsuratvaparyAyajuSo jAyanta iti yuktaM teSAM tatsambandhAdbhAsurarUpatvam / na ca paramAgvAdipyetatsaMbhavati / teSAM sarvathA nityatvAbhyupagamataH prAktanAviviktarUpatyAgenAparaviviktarUpatayAnutpatteH / nanu paramANyAdAvaviviktarUpasyaivAsaMbhavAtkamya parityAgena te viviktasvabhAvAH syuH / nityaikarUpANAM teSAM sarvadA vizeSapadArthAliGgitatvena sarvadA viviktarUpasthaiva saMbhavAdityapi zraddhAmAtram / tannityaikarUpatvasya paramANuvicArAvasare parAstatvAt / anumAnabAdhitazca vyatiriktavizeSebhyastatpratyayaprAdurbhAvaH / tathA hivivAdApanneSu bhAveSu vilakSaNapratyayastavyatiriktavizeSanibandhano na 25 bhavati / vilakSaNapratyayatvAdguNAdiSu tatpratyayavaditi / evaM ca--- "Aho Shrut Gyanam"
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 su. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH na paJcamo'pyeSa vizeSanAmA vaizeSikANAM ghaTate padArthaH / tallakSaNaM kuJjarakezarAlIzlAghAsamAnaM pratibhAti tasmAt / / 687 / / baca jalpitam ' ayutasiddhAnAmAdhAryAdhArabhUtAnAbhiheti pratyaya .. heturyaH sambandhaH sa samavAyaH' ityAdi tatra smvaaypdaarthpriikssnnm| kSiNam' keyamayutasiddhirnAma / abhinna deze vRttiH, abhi. 5 nakAlatA, abhinnadharmitA, abhinna kAraNaprabhavatvaM, abhinnasvarUpatvaMvA / nAdyaH pkssH| asiddhatvAt / na hi ya eva tantUnAM dezAmta eva pttmyaapi| tantavo hi svAMzu sthitAH / paTastu teviti / na dvitIyaH / asiddhatvAdeva / tantupaTAdInAM kAryakAraNabhAvena pUrvAparakAlatvAt / na tRtIyaH / tata eva / na hyavayavyAdInAM kvacidekasmindharmiNyAzri- 10 tatvamasti / nApi caturthaH / tasmAdeva hetostantUnAM praveNyAdeH paTasya tantutvAdeH kAraNamya prasiddheH ! abhinnasvarUpatvaM tu, anyasyAnyAnya. rUpatApattiH / ekalolIbhAvenAtmalAbho vA bhavet / prathamapakSe prtykssvirodhH| na khalu jAtyAdevyaktyAdisvarUpApattiH pratyakSataH pratIyeta / dvitIyapakSe tu tathA pariNatirevAviSvambhAvasvabhAvA padArthAnAmayuta- 15 siddhatvamityasmanmatasiddhiH / api ca siddhizabdenAtra kiM jJapti. rutpattirvA'bhipretA / yadi jJaptistadA sAmAnyatadvadAdInAM yutasiddhiprasaktiH / anuvRttavyAvRttAdirUpatayA teSAM parasparaM pRthageva svarUpasaMvedanAt / tathA ca tatra samavAyAbhAvo bhavet / athotpattistadA yutasiddhirapRthagutpattirityAyAtam / tadapi jAtyAdenityatvAbhyu- 20 pagamArghaTam / atha yutasiddherabhAvamAtramayutasiddhiH / sA ca jAtyAdAvasti / tenAyamadoSa iti cet / naivam / itthamAkAzAdInAmapyayutasiddhiprasakteH / atha yutasiddhivaiparItyenAyutasiddhirvyavasthApyA / tatra nityAnAM tAvadvayorekasya vA parasparaM saMyogavibhAgahetubhUtakarmasamavAyayogyato'yutasiddhiH / dvayoH paramANvoH pRthaggamana. 25 mAkAzaparamANyozcAnyatarasya pRthaggamanamiti / anityAnAM tu dvayo "Aho Shrut Gyanam"
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanaya tattvAlokAlaGkAraH [ pari. 5sU. 8 ranyatarasya cApRthagAzrayAzrayitvalakSaNaH parasparaparihAreNAnyatrAzraye samavAyo'yutasiddhiH / dvayoH pRthagAzrayAzrayitvaM ghaTapaTayoH zakunyAkAzayozcAnyatarasya zakuneH pRthagAzrayAzrayitvaM yadyapyanyatarapRthaggamanamapyasti tathApi tasya pRthaggamanasya na grahaNam / nityaviSa5 yatvAttasya / yadi punara nityAnAmapi pRthaggamanaM yutasiddhirucyeta / tadA tvagindriyazarIrayoH pRthaggamanAbhAvAdayuta siddhatyaM bhavet / tatazca tayoH parasparasaMyogo na syAt / tasya yutasiddhivyAptatvAt / na cAyaM tatra nAsti kuNDacadarAdivattasyaiva tatra yujyamAnatvAt / tasmAdanityAnAM na pRthaggamanaM yutasiddhiH / nityeSu punarAzrayAbhAvAdeva pRthagAzrayAzrayitvaM 10 nAstIti teSAM pRthaggamanameva yutasiddhiH / na tvanityAnAM pRthagAzrayAzritatvarUpAyAM yutasiddhAvabhidhIyamAnAyAM ghaTapaTavatantupaTayorapi yutasiddhireva bhavet / paTasya tantuSu teSAM ca svAMzuSu vRtteriti cet / naivam / yato yatrobhayoH parasparaparihAreNa pRthagAzrayAzrayitvaM tatra yutasiddhirvivakSitA / na ceyamatrAsti paTasya 15 tantuSyevAzritatvAt / tata evaMvidhayuta siddhidvayaviparItA'yutasiddhiH sughaTaiva / siddhizabdena cAtra gamanaM niSpattizca vAcyamiti / tadapi nopapadyate / dikAlAkAzAtmanAM nityasambadhinAM vyApakatayA dvayorekasya cA parasparasaMyogavibhAgahetu bhUtakarma samavAya yogyatA rUpayuta siddherabhAvenAyutasiddhiprasaMgAdityativyApanIyamayutasiddhiH / cakrakApatizcAtra ! 20 tathA hi- samayAyasiddhau dvayorekatarasya vA saMyogavibhAgahetubhUta karmasamavAyayogyatvarUpAyA dvayorekatarasya vA parasparaparihAreNAnyatrAzraye samavAya ityevaMrUpAyAzca yutasiddheH siddhiH / tatsiddhau ca tadvaiparItyenAyutasiddhiriti / api ca yethe ghaTapaTayo: pRthagAzrayAzrayitvayutasiddhiH prAgabhyavAyi, neyamupapattimatI / kapAlakalazayostantupaTayozca 25 yathAkramamAzrayAzrayitvayoraprasiddheH / na hi kapAlAni tantavazcAzrayo ghaTaH paDhazcAzrayIti kasyacitprasiddham / kathamevamiha kapAleSu ghaTa " Aho Shrut Gyanam" hRda
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 su. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH iha tantuSu paTa iti pratIterutpattiriti cet / kamyeyaM pratItirutpadyate svadarzanAhitasaMskArasya bhavato'pakSapAtino'nyasyApi vA / nAdyapakSaH / tathAtve'syAH kalpanAmAtratvaprasaMgAt / na ca kalpanAyA: padArthasvarUpAnurodhaH / tasyAH svAtantryavRttitvAt / tato vastuvyavasthApane vyavasthAprasakteH bhavatkalpitamyApi vastuno'nyathAnyena kalpayituM 5 zakyatvAt / dvitIyapakSe tyasiddhiH / tantusamudAyAtmAyaM paTa iti paTe'tra tantava iti kA sarveSAM pratItyutpatteH / evaM ca pRthagAzrayAyitva. rUpayutasiddharasiddheH kathaM tadvaiparItyenAgutasiddhiH sidhyet / kandalIkAro'pyetAdRzImevAyutasiddhimabhidhAno'nenaiva nirastaH / yattUdayanaH prAha---- ayutasiddhAH prAptAzca te siddhAzcetya- 10 yutasiddhAH prAtA eva santi na viyuktA iti yAvatteSAM saMbandhaH prAptilakSaNaH samavAyastena saMyogo vyavacchinnastasyAprAptipUrvakatvAdajasaMyogAbhAvo vakSyate ' iti tadamyAtyantavyutpannamanyasyAtisaMskRtavAtUla brAhmaNavizeSavatkevalamanAya zarIratva. gindriyayorghaTAkAzayorAkAzAtmanozca prAptayoreva siddhayorayutasiddhatvena 15 samavAyaprasaMgAt / astu vA yathAkathaJcidayutasiddhatvaM tathApi ko'tra vyavacchedyavyavacchedakabhAvaH / atra zrIdharastAvayAharati-- 'ayutasiddhayoH saMvandha ityucyamAne dharmasya sukhasya ca yaH kAryakAraNabhAvalakSaNaH sambandheH so'pi samavAyaH prAmoti / tayo. rAtmakAzritayoryutasiddhyabhAvAta, tadarthamAdhAramAdhAryabhUtAnAmiti 20 padam / na tvAkAzazakunisaMvandhanivRtyarthamayutasiddhipadenaiva tasya nivartitvAt / evamapyAkAzasyAkAzazabdasya ca vAcyavAcakabhAvaH samavAyaH syAttanivRttyarthamihanatyayahetuH' ityetAvataivAsyAbhimatasiddheH / na caivaM dharmasukhayoH kAryakAraNabhAvasya .... .... .... 1.pA. kaM. pR. 14 paM. 2 kiraNAvalyA pR. 133. mule pAThabhedo vartate / mA. kaM pR. 14 paM. 18 "Aho Shrut Gyanam"
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pariH 5 sUH 8 .... nAneva vizeSaNena kiMcit / vyomazivAnusArI tu vakti' ayutasidvAnAprityeka lakSaNaM, AdhAryAdhArabhUtAnAmiti tu dvitIyam / pAdvayasyApyasya sAvadhAraNastha vyAkhyAnAt / tathA hyayu . .... .... ddhayorghaTasta5 dvAcakazabdayostu yutasiddhayorvAcyavAcakabhAvaH / AtmatagocarAhamiti jJAnayorayutasiddhayorghaTatadgocarajJAnayostu yutasiddhayorviSayaviSayibhAva iti / tathA, AdhAryAdhArabhUtAnAmeva yaH sambandhaH sa samavAyaH / na ca saMyogo vAcyavAcakabhAvo viSayaviSayibhAvazcAdhAryAdhArabhUtAnAmeva bhavati / anyathAbhUtAnAmapi bhAvAnAM taddarzanAditi na he .... 10 .... yaH sa sambandha kAryo yatheha kuNDe dadhIti pratyayaH / tathA cAyamabAdhyamAnehapratyayastasmAtsambandhakArya iti / tadapi nopapadyate / yato yadi vAcyavAcakabhAvAdinA sAmAnyenaiva vyabhicAra udbhAvyeta tadA'vadhA .... .... .... dbhAyanaM tadA kathametatsyAt / yaH khalu viziSTo bAcyavAcaka15 bhAvAdiH saMbandhaH so'yutasiddhAnAmevAdhAryAdhArabhUtAnAmeva ceti nAnenAvadhAraNena tasya vyavacchedaH / api cAdhAryAdhArabhUtAnA .... ___.... .... .... ......... .... miti vizeSaNaM sidhyati / tatsiddhau ca samavAyasiddhiriti / dvitIyapakSe tu kiM sama vAyena kartavyamAdhArAdheyabhAvenaiva paryAptatvAt / yaccA .... .... .... 20 .... .... ....nAnArthavizeSaNatvaM nAnA / na punaH sattvam / tasya tato bhedAditi cet / tarhi ghaTAdivizeSaNatvAdhAratvena sattvasya pratItau sarvArthavizeSaNatvAdhAratvenApi pratipatteH / sa eva saMzayApAyaH sa cArthasaMzayApAyaH sarvArthavizeSatvAdhAratvasya tato'nantaratvAt / tasyApi nAnArUpasya sattvAdbhedenArthavizeSaNatvAdhAratvamapi nAnArUpaM 25 sattvAdbhinnameSTavyam / tathA tadAdhAratvamapItyanavasthApattiH / paryante tasya tato'nantaratve prathamata eva nAnArthavizeSaNatvAnnAnArUpAdana "Aho Shrut Gyanam"
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 ] sthAdvAdaratnAkarasahitaH rthAntaratvasiddhiH / siddhaM nAnAsvabhAvaM sattvaM sakRnnArthavizeSaNaM tadvatsamavAyo'stu / anena dravyatvAdisAmAnyaM dvitvAdisaMkhyAnaM pRthaktvAdikamavayavidravyamAkAzAdi vibhudravyaM ca svayamekamapi yugapadanekArthavizeSaNamiti nirastam / sarvathaikasya tathAbhAvavirodhasiddheriti / samavAyasya nAnAtve'nityatvaprasaMgaH saMyogavaditi cet / na / Atma- 5. bhirvyabhicArAtkathaMcidanityatvasyeSTatvAcca / kiM cAyaM sambandhibhyo'tyantabhinnamUrtiH sansamavAyaH kathaM taiH saha sambadhyeta yatastadvizeSaNatayA cakAsyAt / na hyasambaddhaM vizeSaNaM nAma / atiprasaMgAt / abhAvasyApi kathaJcidaviSvagbhUtatayA prAkprasAdhitasya vishessnntopptteH| tato'yamapi vizeSaNaM sankena sambandhena sambadhyeta ! na tAvatsaMyogena / 10 tasya guNatvenAdravyasvabhAve samavAye saMbhavAbhAvAt / nApi samavAyAntarAt / tasyaikarUpatayAbhyupagamAt / nApi vizeSaNavizepyabhAvAt / yataH ko'yaM vizeSaNavizeSyabhAvo nAma / SaTpadArthebhyo'tirikto'natirikto vA / atirikto bhAvarUpo'bhAvarUpo vA / na tAvadbhAMvarUpaH / ghaDeva padArthA iti niyamavighAtaprasaMgAt / nApyabhAvarUpaH / anabhyupaMgamAt / anatirikto'pi kiM dravyarUpo guNAdisvabhAvo vA / nAdyaH pakSaH / guNAdyAzritatvAbhAvaprasaMgAt / ata eva na guNakarmasvabhAvo'pi ! nApi sAmAnyAdirUpaH / teSu tadabhAvaprasaMgAt / na hi sAmAnyAdI sAmAnyAditrayaM saMbhavati / anavasthAdidoSopanipAtAt / tato nAyaM vizeSaNavizeSprabhAvaH parasya kazciddhaTate / astu vAyaM .. kazcittathApi samavAyasamavAyibhyo yadyabhinnastadA samavAyasamavAthinAM tAdAtmyasiddhiraminnAt / abhinnAnAM teSAM tadvadbhedavirodhAdbhinna eveti cet / nanvayamapyatyantaM bhinnaH kutastatraiva niyamyeta / samavAyAccheditarerAzrayaH / siddhe hi samavAyaniyame tato vishessybhaavniymsiddhiH| tatsiddhau ca samavAyaniyamasiddhiriti / parasmAdvizeSyavizeSaNabhAvAditi 25 cet / tarhi paryanuyogo'navasthA ca / sudUramapi gatvA svasaMbandhibhiH "Aho Shrut Gyanam"
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokA laGkAraH [ pari. 5 sU. 8 saMbandhasya tAdAtmyopagame paramataprasiddhiH / athAtyantabhinnamUrtirapi samavAyaH svata eva saMbandhibhirabhisaMbadhyata iti cet / padArthA api svata eva parasparamabhisaMbaddhA bhavantu / kimamunA kartavyam / atha samavAya eva svato'bhisaMbadhyate saMbaddharUpatvAt / na padArthAstadvi5 parItatvAt / yathA dahana evaM svato dahati dahanarUpatvAt / na punaranye padArthA iti / prayogaH samavAyaH saMbandhAntaraM nApekSate svayaM saMbandhatvAt, yastu naivaM yathA ghaTAdiH / svayaMsaMbandhazca samavAyastasmAtsaMbandhAntaraM nApekSata iti / tadapyayuktam / saMyogenAnekAntatvAt / sa hi svayaM saMbandhaH saMbandhAntarApekSazca / tataH samavAyasya saMbandhi - 10 bhyo'tyantabhedAbhyupagame saMbandhAsiddhyA vizeSaNatvAbhAvaprasaMgAt / kathaMcitAdAtmyapariNAmenAvabhAsamAno'yaM guNAdivadvastuparyAya svarUpaH 970. svIkartavyaH / SaSTho'pi nAbhyeti tataH padArthaH sadyuktikoTI samavAyamAnA / svAdhArato'tyantapRthaktayaikaH prAjalpi vaizeSikadarzane yaH // 688 // 15 evaM ca vaizeSikatantrasiddhA pramANagamyAsti na SaTpadArthI | syAdvAda evAstu tata kRtIndrAH pramANavIthImavagAhamAnaH / / 689 / / naiyAyikopakalpitaSoDazatattva vyavasthitau / naiyAthiko taSoDazapadArtha- satyAM mAnAnAmadhigamyaH kathamAstAM nanvane parIkSaNam / kAntaH || 690 // 20 tathA hi---pramANaprameyasaMzayaprayojanadRSTAntasiddhAntAvayava tarka nirNayavAdajalpavitaNDAhetvAbhAsa cchala jAtinigrahasthAnAnAM poDazapadArthAnAM krameNa lakSaNamidam- 'arthaparicchittisAdhanaM pramANam' tacaturvidham- ' pretyakSAnumAnopamAnazabdAH pramANAni ' ityabhidhAnAt / 1 nyA. maM. pu. 7, 252 gau. sU. 1 / 1 / 3 / "Aho Shrut Gyanam".
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 52.8 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH " 'tatparicchedyamAtmAdi' dvAdazavidhaM prameyam / tathAca sUtram - AtmazarIrendriyArthabuddhimanaHpravRttidoSapretyabhAvaphaladuHkhApavargAstu prameyam' iti / 'taMtrAtmA sarvasya sukhaduHkhasAdhanasya draSTA / sarvasyAzca sukhAdisaMveiterAzrayatvena bhoktA / tasya bhogAyatanaM zarIraM bhogasAdhanAnIndriyANi bhoktavyA indriyArthAH ' / buddhirupalabdhi- 5 rjJAnamityanarthAntaram / sarvathopalabdhau nendriyANi prabhavantIti / sarvaviSayaM manaH / bAGganaHkAyavyApAraH zubhAzubha phalapravRttirityucyate, puruSasya karmasu pravartayitAro rAgadveSamohA doSAH / dehendriyAdisaMghAtasya saMghAtAntaragrahaNaM pretyabhAvaH / pravRttidoSajanitaH sukhaduHkhopabhogaH phalam | 'bodhanAlakSaNaM duHkham ' tasya ca yatnena parihAryatvA- 10 rUphalAtpRthagupAdAnaM zarIrAdinaikaviMzatibhedabhinnena duHkhenAtyantiko viyogo'pavargaH / ekaviMzatibhedAstu zarIraM SaDindriyANi SaDUviSayA: 'paDbuddhayaH sukhaduHkhe iti / zarIraM duHkhAyatanatvAddaH kham / indriyANi viSayA buddhayazca tatsAdhakabhAvAt / sukhaM duHkhAnuSaMgAddaH khaM svarUpata iti / ' nAnArthavimarzaH saMzayaH / ' saMmAnAnekadharmopapatte- 15 vipratipatterupalabdhyanupalabdhyavyavasthAtaca vizeSApekSo vimarza: saMzaya: ' iti sUtrakAravacanAt / sa ca vArtikakAramate vA / tathA hi-- samAnadharmopapaterupalabdhyanupalabdhyavyavasthAtazca vizeSApekSo vimarzaH saMzayaH / samAnadharmasya sthANupuruSayorUyatAlakSaNasyopapatterupalabdheH / sa ca samAno dharma upalabhyamAno na kevalaH saMzayahetuH kiM tUpalabdhyanupalabdhyavyavasthAto vizeSAMze sAdhakabAdhakapramANAbhAvAdvizeSApekSaH sthAgurvA puruSo veti vimarzaH saMzayaH / tathA " 1 nyA. bhai 5. 7 paM, 26 / 2 gau. 4 go. sU. 1 / 1 / 15 / 5 gau. sU. 7 gau.sU. 1 / 1 / 23 / 8 nyA. vA. 'thunopalabhyate ) su. 111|9| 3 gau.sU. vA. bhA. 1|1|9| 1 / 1 / 21 / 6 nyA. maM. pR. 71.26 // pu. 87 paM. 19 ( vArtike'kSaramedo " Aho Shrut Gyanam" 971
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ pari. 5 sU. 8 1 samAnajAtIyamasamAnajAtIyaM vAnekamanekasmAt vyAvRtto dharmo'nekadharmastadupapaterupalabdhyanupalabdhyavyavasthAto vizeSApekSaH saMzayaH / yathAzabdena vibhAgajatvadarzanAt / kimayaM guNo dravyaM karmeti vibhAgajatvaM sajAtIye kaciduNe vijAtIye vA dravye karmaNi ca 5 na vartate / ataH saMzayahetuH / kiM bhUtasyAsya vibhAgajatvamiti / tathA vipratipatterupalabdhyanupalabdhyavyavasthAto vizeSApekSaH saMzayaH / yathA, astyAtmetyeke / nAstyAtmetyapare / na ca sadbhAvAsadbhAvau samamekatra bhavataH / tasmAttattvAnavadhAraNamastyAtmA nAstyAtmeti vA saMzayaH / bhASyakAramate tUpaladhyanupalabdhI pRthaksaMzayakAraNamiti paJcadhA. 10 saMzayaH / tathA hi- upalabdhyanupapatterupalabdhyanupalabdhyavyavasthAto vizepApekSaH saMzayaH / yathodakaM sadupalabhyate taDAgAdiSu marIciSu cAvidyamAnam / idAnIM kacidudakopalabdhau tattvavyavasthApakapramANasyAnupalabdheH sodakamasadveti saMdehaH / tathAnupalabdhyanupapatterupalabdhyanupalabdhapavyavasthAto vizeSAMpekSaH saMzayo yathA sanmUlakI15 lakAdi nopalabhyate / saccAnupapannaM viruddhaM vA / idAnIM pizAco'pi sanopalabhyate / sattveti saMzayaH samAno'nekazca dharmo jJeyasthaH / vipratipattyupalabdhyanupalabdhayastu jJAtRsthA iti bheda: / hitAhitaprAptiparihArau tatsAdhanaM ca prayojam / 'yamarthamadhikRtya pravartate tasprayojanam' tacca dvividham / mukhyaM sukhaduHkhaprAptiparihArau tatsAdhanaM 20 gauNam / pratibandhAvaraNasthAnaM dRSTAntaH 1 tathA ca sUtram -- laukikaparIkSakANAM yasminnarthe buddhisAmyaM sa dRSTAntaH naisargika vainayikaM cAtizayamAtA laukikAH / tadviparItAH 7 972 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 1 gau.sU. vA. bhA. pU. 42 paM. 5 / 111.25 / . 9 gau. sU. 1 / 1 / 24 / 3. mau. sU. "Aho Shrut Gyanam"
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAdaratnAkarasahitaH pari. 5. 8) parIkSakAH / teSAM sAdhyasAdhanAdhikaraNatvena tadrahitatvena vA buddhisAmyaviSayo'yAM dRSTAntaH / ' premANato'bhyupagamyamAnaH sAmAnyavizeSavAnarthaH siddhaantH'| 'taintrAdhikaraNAbhyupagamasaMsthityarthAntarabhAvAt ' / tatra 'sarvatantrAviruddhaH svatantre'dhikRto'rthaH sarvatantrasiddhAntaH / sarveSAM saMpratipattiviSaya ityarthaH / yathA pramANAni prameyasAdhanAni prANAdIndriyANi gandhAdayastadarthA ityAdi / 'samAnatantrasiddhaH paratantrAsiddhaH pratitantrasiddhAntaH' yathA bhautikAnIndriyANi yogAnAm / abhautikAnIndriyANi sAMkhyAnAm | 'sidvAvanyaprakaraNasiddhiH so'dhikaraNasiddhAntaH' / yasminnarthe sidhyati tadanuyAyInyarthAntarANyapi sidhyanti so'dhikaraNasiddhAntaH / yathendriyavyatirikta AtmA darzanasparzanAbhyAmekArthagrahaNAdityekasminnarthe sidhyati guNavyatirikto guNI niyataviSayANIndriyAmItyAdInyarthAntarANyapi sidhyanti / 'aparIkSitAbhyupagamAttadvizeSaparIkSa gamapagamasidvAntaH / tadvizeSaparIkSaNamiti / tasyAparIkSitasyaiva vastunA'mbugatasya ye vizeSAsteSAM parIkSaNam / aparIkSito'pi hi kaJcidartho buddhyatizaya ciravyApayiSayA 15 mauvAdibhistathetyabhyupagamyamAno'bhyupagamasiddhAntaH / yathAstu dravyaM zabdastathApyanitya iti parArthAnumAnavAkyaikadeza mUlA avayavAH / tathA ca sUtram - 'pratijJAhetU dAharaNopana yanigamanAnyavayavAH' iti / tatra 'sAdhyadharmaviziSTasya dharmiNo nirdezaH pratijJA' / yathA'nityaH zabda iti / nivacanaM hetuH / yathA kRtakatvAditi / dRSTAntavacana- 20 mudAharaNam / dRSTAnto dvividhaH / sAdharmyega vaidharmyeNa ca 1 yatra prayojyaprayojakabhAvena sAdhyasAdhanadharma parastitvaM khyApyate sa sAdhadRSTAntaH / tasya vyApyavyApakabhAvagarbha vacanamudAharaNam / yadya 1 1 gau. su. 11/26 pAumeo dRzya / 2 go. sU 111127 3 gau.sU. 1 / 1 / 283 4 gau. su. 1 / 1 / 29 / 5 bau. sU. 11306 gau. su. 13131 gau. sU. 1 / 2 / 321 8 gau. sU. 1 / 1 / 33 pAThAntaram / 7 62 " Aho Shrut Gyanam"
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 974 pramANanayatattvAlokAraGkAraH pari. 5 sa. 8 kRtakaM tatadanityaM dRzam / yathA ghaTa iti / yatra sAdhyAbhAvaH khyApyate sa vaidharmyadRSTAntaH / tasya vyApyavyApakabhAvagarbha tathAbhUtameva vacanamudAharaNam / yatrAnityatvaM nAsti tatra kRtakatvamapi nAsti yathAkAza iti sAdhamyavaidharyodAharaNAnusAraNa tatheti na tatheti vA sAdhyadharmiNi hetorupasaMhAra upanayaH / yatkRtakatvaM tadanityaM dRSTaM yathA ghaTa iti sAdhodAharaNe / tathA ca kRtakaH zabda ityupanayaH / yadanityaM na bhavati tatkRtakamapi na bhavati yathAkAzamiti vaidharyodAharaNena ca / tathA kRtakaH zabda ityupanayaH / hetvapadezena punaH sAdhyadhanopasaMharaNaM nigamanam / tasmAtkRtakatvAdanityaH zabda iti / avijJAtatattve dharmiNyakatarapakSAnukUlArthadarzanena tasmi sambhAvanApratyaya UhastakaH / yathA cAha kelipradezAdAvardhvatvadarzanAtsuruSeNAnena bhavitavyamiti sambhAvanApratyayaH / na cAyaM saMzayo'vavAhanapradeze puruSavatsthANorasaMbhAvyatvena samakakSatayA sthANupuruSayAranullegnAt / na ca puruSanirNayo'yaM 15 rAtrAvapi sthANukhananasambhAvanayA / tatyakSamya sarvAtmanAnapano dAt / puruSanizcayahetUnAM ca ziraHpANyAdivizeSANAmapratibhAsAtpakSapratipakSaviSayasAdhanopalambhaparIkSayA tadanyatarapakSAvadhAraNaM nirNayaH | 'vItarAgakathA vastunirNayAlA' / 'vAdo vijigISukathA / puruSaza ktiparIkSaNakalA jalyaH' / jalpavizeSo vitaNDA / ahetavo hetubadA20 bhAsamAnA hetvAbhAsAH / hetoH paJca lakSaNAni pakSadharmatvAdIni / teSA mekakApAce paJca hetvAbhAsA bhavantyasiddhaviruddhAnekAntika kAlAtyayApadiSTaprakaraNasamAH / tatra pakSadharmatvaM yasya nAsti so'siddhaH / yathA'nityaH zabdazcAkSuSatvAditi / sapakSe sattvaM yasya nAsti vipakSe cAsti sa sAdhyaviparyayasAdhanAdviruddhaH / yathAvo'yaM viSANitvA25 diti / vipakSAdaparicyutaH pakSasapakSayorvartamAnA hetuH savyabhicAritvA 1 nyA. maM. pR.8 paM. 3 / 2 nyA. maM.pU. 8 paM. 3 // "Aho Shrut Gyanam"
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU.8] syAdvAdaratnAkarasahitaH dainaikAntikaH / yathA nityaH zabdaH prameyatvAditi / pratyakSAgamavi. ruddhaH kAlAtyayApadiSTaH, abAdhitapakSaparigraho hetuprayogakAlamatItyAsAvapadiSTa iti / anuSNo'miH kRtakatvAddhaTavaditi pratyakSaviruddhapakSAnantaraprayuktatvena, brAmaNena surA peyA dravatvAjalavAdityAgamaviruddhapakSAntaraprayuktatvena ca kAlAtyayApadiSTaH / vizeSAgrahaNA- 5 tprakaraNe pakSe saMzayo bhavati / nityaH zabdo'nityo veti / tadeva vizeSAgrahaNaM bhrAntyA hetutvena prayujyamAnaM prakaraNasamo hetvAbhAso bhavati / anityaH zabdo'nityadharmAnupalabdherghaTavan / nityaH zabdo'nityadharmAnupalabdherAkAzavaditi / 'arthavikalpairvacanavighAtalam / yathA navakambalo devadatta ityAdau / navaH kambalo'bhyeti hi nUtana- 10 vivakSayA kathite paraH saMkhyAmAropma niSedhati / kuto'sya nava kambalA iti / vAyabhipretavastupratiSevArthasamartho jAyamAno hetupratibimcanaprAyaH prasaMgo jAtiH / yathA hetvAdisaMmatavAkyArthapratiSedhAya jAyate'samarthaH prasaMgo'yaM sa jAtiriti kathyata iti / ' satyavastvapratibhAso viparItapratibhAsazca nigrahasthAnam ' / tatkAlAnucitA 15 kriyetyarthaH / yahuktam- 'nigrahasthAnamityAhustakAlAnucitAM kriyAm ' iti / atra samAdhIyate / yaduktam - pramANetyAdi tadavicAritamanoharam / bhavatparikalitAnAM prabhANAdiSoDazapadArthAnAM svarUpataH pramANena vicAryamANAnAmaghaTamAnatvAt / tathA hi- yastAbadbhavadbhiH sakalapadArthAnAM gariSThatvAtprathamataH pramANapadArthaH prati- 20 pAditaH sa yathA svarUpataH pramAna vicAryamANo nopapa yate tathA pratyakSAdipramANasvarUpanirUpagAvasare prabandhana prasAdhitam / ato bhavatpari. kalpitapramANapadArthasyAvyavasthiteH kathaM tatparicchedyatvenAtmAdiprameyatattvamapi vyavatiSTheta / yathA cAtmA nityavyApitvAdisvabhAvo bhavadabhimato na yujyate tathA SaTpadArthaparIkSAvasare prapaJcitam / zarIraM 25 1 nyA. maM. pR. 8 paM, 5 / 2 nyA, meM, pR. 8 paM. 63 "Aho Shrut Gyanam"
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5sU. 8 svAvayavebhyaH sarvathArthAntarabhUtamavayavinirAsAdeva nirastam / bhautikAni prApyakArINIndriyANi rUpAdayastadarthA buddhayantaraveyA buddhiraNuparimANaM manazceti catuSTayamapi puraiva parAkRtan ! bhavadabhimatavAGmanaH kAyAnAmavyavasthitestadvayApArarUpA pratirapyavyavasthitaiva / kUTastha5 nityasya vyApakasya niSkriyasya cAtmanaH karmasu pravartayitAro doSa api rAgAdayo na ghaTante / pariNAminyevAtmani teSAmupapatteH / etena nityAdisvarUpasyAtmanaH pretprabhAvo'pi parAstaH / pravRttidoSadUSaNAttajanyaM sukhaduHkhopabhogalakSaNaM phalamapi dUSitam / anena bAdhanA svarUpaM duHkhamapi pratyAkhyAtam / apavargazca bhavatkalimato mokSasvarUpa. 10 nirUpaNapravaTTake vighaTayiSyate / tanna dvAdazavidhaM prameyamavatiSThate / api cAsya dvAdazavidhatvAvadhAraNaM tAvatyeva pramANavyApAraparisamAteH prayojanaparisamAptervA syAt / AdhaH pakSo'nupapannaH / kAlAkAzAdiprapaJce'pi pramANavyApArapratIteH / na ca tatprapaJcasvaivAtrAntarbhAva ityabhi dhAtavyam / tato'syAtyantavilakSaNatvAt / tathAvidhAnAmapyeSAmatrA15 ntabhAve AtmanyevAzeSArthAnAmantarbhAvAt / brahmAdvaitaprasaMgato gatA SoDazapadArthakalpanA / dvitIyapakSe'pi prayojanasyApavargalakSaNasya neteSveva parisamAptiH / tatprasAdhakAnAM dIkSAtapodhyAnAdInAmatra saMgrahAbhAvAt / tathA cAnupapannamidamagAdi jayantena-- 'ityepa SoDa zapadArthanibanyanena | niHzreyasasya muninA niradezi panthAH / anyastu sannapi padArthagaNo'pavarga mArgopayogavirahAdiha nopdissttH||' iti / padArthasaMkhyAyAM saMzayapariMgagane ca viparyayAnadhyavasAyayorapi 25 parigaNanaprasaMgaH / nyAyapravRttyaGgatvamapyanayoH saMzazvadanivAryam / viparItAnadhyavasitayorapi pratipAdyatvAt / tato naitadapi tasyaika "Aho Shrut Gyanam"
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 ma. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH 917 parigaNane kAraNam / nyAyapravRttyaGgatvAttamya / parigaNane cAnugrahecchAparibhavAbhilApalAbhapUjAkhyAtyAderapi parigaNanaprasaMgaH / tatpratyaGgatvAvizeSAtprayojanasyApi laukikasya tAvatkRSyAdiprAptilakSaNasya mumukSuzAstre padArthatvena bhaNanamananuguNam / tajjJAnasya niHzreyasAdhigamanyabhicAropalambhAt / lokottarasyApi tasya 5 niHzreyasAdhigamalakSaNasya padArthatvena kathanaM na tathyam / bhavadabhyupagataniHzreyasasya nirAkariSyamANatvena tajjJAnatadadhigamayora. nupapatteH / dRSTAntasyApyanumAnAntargatatvena pRthkprisNkhyaanmnuppnnm| anyathA liGgAderavi tatprasaMgaH / siddhAntastu pratijJAto nArthAntaram / ato'sya pRthaglakSaNAbhidhAnamanarthakam / savaireva hi zAstrakArairapasi. 10 ddhAntaM bruvANo nigRhyate / na ca siddhAntalakSaNapratijJAtaH pRthatataH kriyate / tasyA eva siddhAntatvena sarveSAM suprasiddhatvAt / avayavAnAM ca padArthasaMkhyAyAM parigaNane'numAnasyApi pRthakparigaNanaprasaMgaH / tasya pramANAntargatatvAt / pRthagaparigaNane'vayavAnAmanumAnAtmakatvAnna pRthakpariMgaNanaM syAt / pradhAnabhUtaM cAnumAnaM pramANAntargatatvAnna pRtha- 15 gupAdIyate / tadantarbhUtAstvavayavAH pRthagupAdIyanta iti mahatI prekSApUrvakAritA / upAdAne'pyeSAmiyattAvadhAraNamayuktam / yAvadbhirvivakSitArthapratipattirbhavati tAvatAmevopAdAnAItvAt / sA ca kacitkiyadbhirbhavatItyudayano'pi paJcamAdhyAye tAtparyaparizuddhau- 'syAdetadevaM tarhi dUSaNasyApi pazcAvayavaprayogapratipAdyatA prAmoti parArthAnu- 20 mAnAt ' ityAzaGkayAha- 'ataH pariSatprativAdyanapekSitatvAtpaJcAvayavaprayogAnabhidhAnamiti' iti / tasya ca pramANaviSayaparizodhakatvanucyate bhvdbhiH| tacca pramANaviSayatirodhAyakApanetRtvaM saMzayAdivyavacchedena tannizvAyakatvaM tadhaNe pravRttasya pramANasyAgresaratayA tatsvarUpavivecanamAtraM vA / prathamayakSe pratItivirodhaH / ghaTA- 25 ditirodhAyakasyAndhakArAdestAdapanayanApratIteH / dvitIyatRtIyapakSa "Aho Shrut Gyanam"
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 978 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH (pari. 5 sU. 8 yorapramANAtmako'sau tathA tannizcayaM tadvivecanamAtraM ca kuryAtpamANAtmako vA / na tAvadapramANAtmakaH / pramANaviSayasyApramANAtmanA tena parizodhanAnupapatteH / yadapramANaM na tatpramANaviSayaparizodhakam / yathA mithyAjJAnam / prameyo vArtho'pramANaM ca bhavadbhiH parikalpitastarka iti / tatparizodhakatve cAsya pramANavaprasaMgaH / yatpramANaviSayaparizodhakaM tatpramANaM yathAnumAnAdi / pramANaviSayaparizodhakazca bhavadbhiH parikalpitastarka iti ! astu tarhi pramANAtmaka evAsAviti cet / na / catvAryeva pramANAnIti prmaannsNkhyaavyaaghaatprskteH| nirNayazca pramANasya phalam / tasya ca tasmAdekAntena bhinnasya bhavadabhyupetasya 10 phalaparicchede pratiSedhyamAnatvAnnAna padArthatayA nirdezaH kartuM yukta iti / vAdajalpavitaNDAnAM tu svarUpaM vAdalakSaNaikakathAvyavasthApanAvasare nirAkariSyate / hetvAbhAsAnAmapi pRthakpadArthatayA pariMgaganaM nisspryojnm| anyathA pratyakSAdyAbhAsAnAmapi tathA parigaganaprasaMgAtSoDazapadArtha saMkhyAkSatiprasaMgaH / pratyakSAdipramANanirdezasAmarthyAdeva tadAmAsAnAM 15 labdhatvAdaparigaNane paJcalakSaNakahetunirdezasAmarthyAdeva hetvAbhAsA nAmapi labdhatvAdaparigaNanamastvAryazapAt / chalaM tu bAlakIDAprAyaM na prAmANikAnAM niHzreprasArthinAmavalambitucitamiti / jAtistu dUSaNAbhAsasvabhAvA hetvAbhAsaireva saMgrahIteti kimityebhyaH pRthakkathyate / nigrahasthAnaM punaranantatvAnneyattayAvadhArayituM zakyamiti na tallakSaNamapi sopayogamiti / vistarastu chalajAtinigrahasthAnAnAM pratyekadUSaNaM vAdalakSaNaikakathAvasthApanasamaye prakAzayipyate / abhyetyataH SoDazatattvamArgo'pyayaM pramANasya na gocaratvam / sAMkhyoktatattvAnyapi caiva tarka....NaH paribhAvayantu / / 691 / / tathA hi- evamamI pradhAnAdIni paJcaviMzatitattvAni vyAvarNa yanti / pradadhAti dhArayati mahadAdIsAMsyatattvaparIkSaNam / vikArAniti pradhAnam / taJca saMkSepatasvividha 25 "Aho Shrut Gyanam"
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 su. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH kArya karaNaM zaktiriti / tredhA hi jagat, sthitaM kArya tanmAtrAdikaraNaM khAdizaktirguNatrayamityabhidhAnAt / na hi kAryakaraNazaktervyatirikto jagatprapaJco'sti / tatra kArya dazavidham / tanmAtramahAbhUtasaMjJakaM karaNaM trayodazavidhaM buddhIndriyakarmendriyAntaHkaraNabuddhayahaMkArabhedAt / zaktizAnanubhUyamAnasvabhAvA prakRtirekaica / mUlopAdAnabhUtatatsadbhAvAvedakaM tu- 5 'bhedAnAM parimANAtsamanvayAcchaktitaH pravRttezca / kAraNakAryavibhAgAdavibhAgAdvaizvarUpyasya / / ' iti / hetupaJcakaM parimitatvaM hyekakAraNapUrvakasthaiva pratipannam / yathA ghaTaghaTIzarAvodaJcanAirekamRvyapUrvakamya / parimitaM cedaM vyaktamekA buddhireko'haMkAraH paJca tanmAtrANi, ekAdazendriyANi paJcabhUtAni / 10 ata eteSAM bhedAnAM parimitamvabhAvAnAM yattadeka kAraNaM tadapradhAnameveti tadastitvasiddhiH / samanvayAcca yagrajAtisamanvitaM hi yattattadAtmakakAraNakArya yathA ghaTAdayo vizeSA majjAtisamanvitA mRdAtmaka kAraNa kAryAH sattvaraja-tamojAtisamanvitaM cedaM mahadAdi vyaktaM tata. stadAtmakapradhAnapUrva kamiti sattvasya hi prasAdalAghavAdvarSaprItyAdikaM 15 kArtha, rajasastApazoSopaSTambhAvagAdikaM, tamaso viSAdadainyabIbhatsagaurakhAvaraNAdikam / taduktam - 'sacaM laghu prakAzakamiSTamupaSTambhaka calaM rajaH / guru varaNakameva tamaH pradIpacArthato vRttiH|| iti| asya vyAkhyA- 'satvameva laghu prakAzakAmiSTaM sAMkhyAcAryaH / tatra kAryasyodgamanaheturmo lAghavaM gauravapratidvandi / yato'nerUdmajvalanaM bhavati / 20 tadeva lAghavaM kasyacitiryapavanahetu yathA vAyoH / evaM karaNAnAM vRttipaTutyaheturlAghavaM gurutve hi mandAni syuH / prakAzakatvaM tu satvasya spaSTapratipratihetutvamucyate, satcatamasI svayamAkriyatvAsvakAryapravRtti pratyaksIdatI rajasoyaSTabhyete / avasAdAtmacyAvya svakArya utsAhaM prayatna kAryete tadidamuktam 'upaSTambhakam' iti / 25 1 sA. kA. 15 / 2 sAM. kA. 13 / 3 sAM. ta. ko. 13 / "Aho Shrut Gyanam"
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 kasmAdityata uktam 'calam' iti / tadanena rajasaH pravRttyarthatvaM darzitam / itavAvyaktamastItyAha -'zaktitaH pravRttezca' iti / kAraNazaktitaH kArya pravartata iti siddham / azaktAtkAraNAtkAryasyAnupapatteH zaktizca kAraNagatA na kAryasyAvyaktatvAdanyA / na hi 5 satkAryapakSe kAryasyA'vyaktatAyA anyasyAM zaktAvasti pramANam / ayameva hi sikatAbhyastilAnAM tailopAdAnAnAM bhedo yadete dheva tailamastyanAgatAvasthaM na sikatAsu' iti / kAraNakAryavibhAgAcca kAraNakAryayovibhAga idaM kAraNamidaM kAryaniti buddhayA dvidhAvasthApanaM so'vasthitaikabhAvapUrvako dRSTaH / yathA sthAsakozAdi10 kAraNakAryavibhAgo'vasthitaikamRtpUrvakaH / asti cAyaM mahadAdiSu tasmAdavasthitaikabhAvapUrvakaH / yazcAvasthita eko mAvastadavyaktam / tathA- avibhAgAdvaizvarUpyasya / vizvarUpameva vaizvarUpyamiti svArthikaH SyaJ / iha yadvizvarUpa nAnAprakAraM tasyAvibhAgo dRSTaH / tadyathA mRdapekSayA ghaTaghaTIzarAvodazcanAdInAM vizvarUpAzca mahadAdayastatasteSAmapyavibhAgena 15 bhavitavyam / yo'sAvavibhAgastadavyaktam / evaM pramANataH prasiddhasattAkA prakRtiranena krameNa tattvasRSTau pravartate / / 'prakRtemahAMstato'haMkArastasmAdgaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAtpazcabhyaH paJca bhUtAni // ' iti / prathamaM hi prakRtemahAneko vyApako viSayAdhyavasAyarUpa Asarga20 pralayasthAyI buddhayaparAdhInaH prabhavati / sa cAsmAdRzAmasaMvedyasvabhAvaH / tatastu yAH pratiprANivibhinnA buddhivRttayo niHsaranti tAH saMvedyasvabhAvAH / tatazcAhaMkArastathAvidho jalanidherikha pratiprANivibhinnastaistaiH sthalo'haM surUpo'hamityAdyahaMkArataraGgavizeSaH prasarati / sa cA. hakkAro vaikRto bhUtAdizceti prathamato dviprakAraH prasarati / tatra vaikRtA25 tsattvapradhAnAdahaMkArAtprakAzarUpa ekAdazavidha indriyagaNo'yaM prAdurbha sAM. kA. 22 // "Aho Shrut Gyanam"
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 ma. 8 ] syAdvAdatnAkarasahitaH vati / paJca zrotratvakcakSurjivhAghrANalakSaNAni buddhaye buddhimabhivyaktumindriyANi vAkpANipAdapAyapasthasaMjJAni karmaNe kamAbhivyaktaye / indriyANIti manaH saMkalparUpaM grAme'haM prasthitaH suvarNasya prAptibhaviSyati dravyasya cetyAdisaMkalpavRttibhUtAdestu tamaHpradhAnAdahaGkArAtpaJca tanmAtrANi prAdurbhavanti / tebhyaH SoDazaka- 5 gaNAdapakRSTebhyaH sUkSmazabdasparzarUparasagandhasvabhAvamyaH paJca bhatAnyAkAzAdInyAvirbhavanti / tatra zabdatanmAtrAdAkAzaM zabdaguNaM, zabdatanmAtrasIhatAtparzatanmAtrAdvAyuH zabdasparzagugaH, zabdasparzatanmAtrasahitAdrUpatanmAtrAttejaH zabdasparzarUpatanmAtrasahitAdrasatanmAbAdApaH zabdasparzarUparasaguNAH, zabdasparzarUparasatanmAtrasahitAdga- 10 ndhatanmAtrAcchabdasparzarUparasagandhaguNA pRthivI jAyata iti / mAtragrahaNaM ca bhUtatvAbhAvajJApanArthaM zabdatanmAtrAdiSu vijJeyam / bhUtasvabhAvAni zabdatanmAtrAdIni na bhavanti / bhatakAraNAni tu bhavantIti bhAvaH / etAni ca yoginAmeva zrotrAdibhirindriyaiH paricchidyante / sakSamasvabhAvAkrAntatvAt / asmadAdInAM tu zravaNAdI- 15 ndriyaiH sthUlA eva zabdAdayo viSayI kartuM zakyanta iti / ayaM ca mahadAdiprapaJcaH prakRtau sannevAvirbhAvaM pratipadyate / "asadakaraNAdupAdAnagrahaNAtsarvasaMbhavAbhAvAt / zaktasya zakyakaraNAtkAraNabhAvAca satkAryam / / ' iti vacanAt / asvArtha:-asadakaraNAditi / asaJcetkAraNa. 20 vyApArAtpUrva kArya ghaTAdi tarhi nAmya sattvaM zakyaM kartum / na hi nIlaM zispisahasreNApi pItaM zakyaM kartum / sadasattve ghaTasya dharmAviti / .... dabhinnatvAdyatpunaH sanna bhavati tatkAraNAdabhinnamapi na bhavati / 2. 1 sAMta, kau. pR. 1.. / 2 sAM. kA. 9! "Aho Shrut Gyanam"
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayattattvAlokAlaGkAraH yathA karikesaranikurambamiti / na ca kAraNAdabhinnatvaM kAryasyAsiddhaM tatvasAdhakAnumAnasadbhAvAt / tathA hi- ne paTastantubhyo bhidyate taddharmatvAt / yadyato bhidyate tattasya dharmo na bhavati / yathA gauravasya dharmazca padastantUnAM tasmAttebhyo na bhidyate / yathA tantupaTau 5 parasparaM na bhidyete / upAdAnopAdeyarUpatvAt / yau punarbhidyete na tAnupAdAnopAdeyarUpau yathA ghaTapaTau / itathAnarthAntaratvaM tantuvayoH saMyogaprAptyabhAvAt / arthAntaratve hi saMyogo dRSTo yathA kuNDabadaroraprApti yathA himavadvindhyayoH / na ceha saMyogAprAptI staH / tasmAnnArthAntaratvam' iti / tadevamabhede siddhe tantava eva tena 10 saMsthAnabhedena pariNatAH paTa iti svAtmakriyAnirodhabuddhivyapadezArthakriyAbhedAca naikAntikaM bhedaM sAdhayitumarhanti / ekasminnapi tattadvizeSAvirbhavatirobhAvAbhyAbhayAmavirodhAt / yathA kUrmasyAGgAni kUrmazarIre nivizamAnAni tirobhavanti niHsaranti cAvirbhavanti / nanu kUrmastadaGgAni cotpadyante dhvaMsante vA / eka15 mekasyA mRdaH suvarNasya vA kuTakaTakAdayo vizeSA niHsaranti, Avirbhavanta utpadyanta ityucyante na punarasatAmutpAdaH satAM vA nirodhaH / yathAha vyAsaH -- 'nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH ||' iti / tathA ca kUrmaH strAvayavebhyaH saMkocatrikAsibhyo na bhinnaH / evaM kuTakaTakAdayo mRtsuvarNAdibhyo na 20 bhinnAH / evaM ce tantuSu paTa iti buddhivya dezazva / yayeha vane tilakA ityupapannaH / na cArthakriyAmedo bhedamApAdayatyekasyApi nAnArthakriyasya darzanAt / yathaika eva canhidahakaca pAvakaceti / tasmAtpratyekaM tantaraH prAvaraNamakurvANA api militA AvirbhUtapaTa bhAvA: prAvaritryanti / na ca bhetsyante / 25 syAdetadAvirbhAvaH paTasya kAraNavyApArAtprAksanasanvA / sa 1 so. ta. kau. pU. 64. paM. 8 / 1 bh.gii.2116|| " Aho Shrut Gyanam" 982 [ pari. 5. su. 8
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 983 pari. 5 sa. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH cedasanprAptamasata utpAda iti / atha san, kRtaM tarhi kaarnnaiH| na hi sati kArya kAraNAnAM prayojanaM pazyAmaH / AvirbhAva vAvirbhAvAntarakalpane'navasthAprasaMgaH / tasmAdAvirbhUtapaTabhAvAstantava iti riktaM vacaH / atrocyate / asadutpadyate ityatrApi mate keyamasatAmutpattiH satyasatI vA / satI cetkRtaM kAraNaiH / asatI 5 cettasyA apyutpattyantaramityanavasthA / athotpattiH paTAnArthAntaramapi tu paTa evAsau tathApi yAvaduktaM bhavati paTa iti tAvaduktaM bhavatyutpadyata iti / tatazca paTa ityukte utpadyata iti / na ca vAcyaM paunaruktyAdvinazyatItyapi na vAcyaM virodhAt / tasmAnAmIbhirgajavikalpaistatvamupaplAvanIyam / tathA ca sata eva 50 paTAderAvirbhAvAya kAraNApekSetyupapannam / na ca paTarUpega kAraNAnAM saMbandhastadrUpasyAkriyAtvAt, kriyAsaMbandhitvAca kArakANAmanyathA kArakatvAbhAvAt / ' taditthaM kAryasya kAraNAdabhede pratiSiddhe sannevAsau mahadAdiprapaJcaH prakRteH sakAzAdAvirbhavatIti siddham / nanvevamabhede vyaktAvyaktayoH kathaM kAryakAraNabhAvavyavastheti cet / ucyate- 15 hetumadanityamavyApi sakriyamanekamAzritaM liGgam / sAvayavaM paratantraM vyaktaM viparItamavyaktam // ' iti lakSaNabhedAt / tathA hi'vyaktaM hetumata, hetuH kAraNamasyAstIti kRtvA' pradhAnena hi hetumatI buddhiH / buddhayAhaMkAro'haMkAreNa SoDazako gaNaH paJcabhistanmAtraiH paJca mahAbhUtAni na tvekamavyaktaM tatkAraNabhAvAt, cidrUpazca puruSo na 20 jaDasvarUpasya kAraNamatyantavilakSaNatvAt / tathA mahadAdi vyaktamanityaM vinAzi tirobhAvItyarthaH / nanvevamavyaktaM tasyA ahetumatvenAnityatvAyogAt / avyApi ca vyaktaM niyatadezavartitvAt / nanvevamavyaktaM vibhutvAt / tathA vyaktaM sakriya parispandavat / tathA hi 1 so. kA. 10 / 2 sAM.ta. ko. pR. 70 paM.23 sA.ta. kau. pR. 70 paM. 3 "Aho Shrut Gyanam"
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 rasU. buddhayAdaya upAttamupAttaM dehaM tyajanti dehAntaraM caupAdadata iti teSAM parispandaH / zarIrapRthivyAdInAM ca parispandaH prasiddha eva / na punarevamavyaktaM, yadyapi cAsyApyasti pariNAmalakSaNA kriyA tathApi parispando nAsti / anekaM ca vyaktaM mahadAdisaMcayarUpatvAt / avyaktaM 5 punarekamanyathA bahUnAM pradhAnAnAmIzvarANAmiva parasparamatabhedena kAryArambhe pravartamAnAnAM kAcavyAnna( 1 ) kAryaniSpAdakatvaM syAt / AzritaM ca vyaktaM yasmAdutpadyate tasya tadAzritatvAt / nanvevamavyaktaM 'abhede'pi kathaMcidbhedavivakSAzrayAzrayibhAvo yatheha bane tilakAH' ityatra liGgaM ca vyaktaM lInaM sUkSmaM svakAraNaM gamayatIti layaM gacchatIti vA / 10 pralaye hi mahadAdi yathAsvaM kAraNeghu lIyate na niranvayaM nazyati / na tvevaM pradhAnaM tadgamyakAraNAntaramyAsaMbhavAt / sAvayavaM ca vyaktamavayavanamavayavo mizraNaM saMyoga iti yAvat / avAptipUrvikA prAptizca saMyogastena saha vartata iti sAvayavam / tathA hi- pRthi vyAdayaH parasparaM saMyujyante / evamanye'pi / na tu pradhAnasya 15 buddhayAdibhiH saMyogastAdAtmyAt / nApi sattvarajastamasAM paraspara saMyogo'prApterabhAvAt / paratantraM ca vyaktaM buddhyA hi svakArye'haMkAre janayitavye prakRtyA pUra'yekSyate / anyathA kSINA satI nAlamahaMkAraM janayetumiti sthitiH / evamahakArAdibhirapi sva kAryajanana iti sarva svakAryajanane prakRtyApUramapekSate / tena 20 prakRti parAmapekSamANa kAryopakramaNe paratantraM vyaktam / ' nanvezma vyaktaM kAraNAntarAsaMbhavena / tasya svatantratvAt / na caivamanayorAtyantiko bheda eva / ' triguNamavivakiviSayaH sAmAnyamacetanaM prasavadharmi | vyaktaM tathA pradhAnaM tadviparItaM tathA ca pumAn ' // iti lakSaNAbhedAttayorabhedasthApyupapatteH / tathA hi triguNamiti trayo 1 sAM. ta. kau. pR. 71 paM. 2 // 2 sAM. ta. kA~. pR. 71 paM. 7 3 sAM. kA. 11 / 4 sAM. ta. kau. pR. 72 paM. 14 // "Aho Shrut Gyanam"
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 985 pari. 5 su. 8] syAdvAdaratnAkarasahitaH guNAH sukhaduHkhamohA asyeti trigugaM vyaktaM pravAnaM ca / tadanena sukhAdInAmAtmagugatvaM parAbhenataM parAkRtam / aviveki yathA pradhAnaM svato na vivicyate / evaM mahadAiyo (?) pradhAnAdvivicyante tadAtmakatvAt / ye prAhurvijJAnameva harSaviSAdazabdAdyAkAraM na punarito'nyasta durmeti tAnpratIdamuktaM viSaya iti / vyaktaM 5 pradhAnaM ca viSayo vijJAnAdahiriti yAvat / ata eva sAmAnyaM sAdhAragaM sarvapuruSopabhogyatvAdeza TIvat / vijJAnAkAratve punarasAdhAraNatvAvijJAnAnAM vRtirUpANAM ghaTAiyo'pyasAdhAragAH restavAcakatayAnekasminakIbhUlanAmaGge bahUnAM pratisaMdhAnamupanAyeta / acetanaM sarva eva buddhayAdayo'cetanA na tu bauddhAdI- 10 nAmiva buddhecaitanyanityarthaH / prasavadharmi prasavaH kAryajananaM dharmo - sthAstIti / tathA hi prakRtiyuddhi janayati, buddhirapyahaMkAram / ahaMkAre.'pi tanmAtrANIndriya gi caikAdaza tanmAtrANi tu mahAbhUtAni janayanti / vyaktavRttAparezArtha pradhAnasyoktam / tathA pradhAnamiti vyaktAvyaktAmyAM puruSasya vaidhAbhidhAnArthamabhihi- 15 tam / tadviparItaH punAniti / sya detat / ahetumacanityatvAdi pradhAnasAdharmyamasita puruSasya / egmanekatvaM vyaktasAdharmyamasti / tatkathanucyate tadviparItaH pumAnityataH kathitam-tathAceti / cakAro'pyarthaH / yAyahetunacAdi sAdharmyanasti tathApi traiguNyAdikaM puruSasya vaiparItyaM vyakta vyatAmyAmityarthaH / saMkhyAtuM sAMkhyAnA mupitaM saMkhyAvidAM mataM tasmAt / yatrai kAntAbhinnaM pradhAnamagamanmitermArgam / / 692 // 1 sA. ta.kaumudyAM tu vijJAna yayA pareNa na gRhyate parabuddherapratyakSatvAdityabhitrAyaH / tathA ca nartakIlatAbha ekasmin bahUnAM pratisaMvAnaM yuktam ' "Aho Shrut Gyanam"
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sa. 8 kapikulaparipanthi cApalaM tadidaM yatkila cakruruddhatAH / kapilasya sutAstataH kSaNaM kurmaH zikSaNameSu yuktitaH // 693 / / tathA hi-- yattAvadavAdi - tatsadbhAvAcedakaM tu bhedAnAM pariNAmAt ' ityAdi hetupaJcakaM tadAzrayAsiddhidoSa huptvA yuktam ! praka. 5 terasaMvedyasvabhAvatayA svarUpeNAsiddhatvAddhyatirekeNAsiddhatvAcca / pari mitatattvAdikaM hi sAdhanaM bhedeSu vartate / astitvaM tu sAdhyaM prakRtAviti / atha mahadAdibhedAnAmevAtraikakAragarvakatvaM prasAdhyate / tenoktadoSadvayAbhAvaH / tadapi na sundaram / pradhAnapuruSairvyabhicArAt / tatraikatvAne katvasaMkhyayA mahAparimANena ca parimitatve'pyeka kAraNa10 pUrvakatvAsaMbhavAt / kiM ca parimitaM ca syAdekakAraNapUrvakaM ca na bhavet, kiM virudhyeta / dRSTAntastu sAdhyavikalaH / kumbhAderekakAraNapUrvakatvAsaMbhavAt / na hyekaM kiMcijanakaM pratIyate sahakArItarakAraNaprabhavatvAtkAryANAm / mRasyApyanekAvayavasamudAyAtmakatvAnna sarvathaika tvam / ataH parimitatvanane kAraNapUrvakatvenaiva vyAptatvAdviruddham / 15 samanvayAdityappanaikAntikam / prakRtipuruSANAmekakAraNapUrvakatvAbhAve' pi nityavyApitvAdidharmaiH samanvayasaMbhavAt / puruSANAM ca bhoktRtvAdidharmeriti / bhinnajAtInAM ca jalAnilAdInAbhekopAdAnaprabhavattvaM duruppaadm| padArthajAtibhedasya kAraNaikatvavirodhitvAt / asiddhaM cedaM sAdhanam ! na hi samayabhUta grAmasya sukhaduHkhamohamayatvenAnvitatvasiddhirasti / sukhAdI20 nAmantaHsaMvidrUpatayA pratibhAsato bAdyArthAnAM tanmayatvAnupapatteH / na hi kazcidvAcaM srakcaMdanAdikaM sukhamiti pratipadyate / sukhajanakatvenAbAlaM tatprasiddheH / na ca kAryakAraNayorekatvamanaupacArika prAmANikairAdriyate / etena ' sattvaM laghu prakAzakamiSTam ' ityAdikArikA savyAkhyAnA pratyAkhyAtA / sakcandanAdInAM sukhaduHkhamohamayatvApra25 siddhau sattvarajastamomayatvasyAprasiddheH zaktitaH pravRttarityasyApi zakteH kAryAvyaktatArUpAyAH sakAzAtkAryapravartanAdityarthaH / tatra keyaM "Aho Shrut Gyanam"
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5. 8 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH kAryAvyaktatA nAma | kAraNAtmanyavyaktaM kAryameveti cet / nanu tadvyaktakAryAdyatiriktamavyatiriktaM vA I na tAvadvyatiriktam | satkAryavAdavyAhatiprasa keH / nAkayatiriktam / tatra vyaktAvyaktarUpatAnupapatterekatvAdityasidvaiva zaktitaH pravRttiH tyamavidyamAnasAdhyAzca paramate kArakatvenAbhi matAH padArthA iti / na cAbhivyaktau teSAM vyApAra: / tatrApi sattvAsattvapakSayoH karaNAsaMbhavAt / na khalu sApi vidyamAnA kartuM yuktA / karaNAnuparamaprasaMgAt | avidyamAnAyAzca tasyAH karaNe satkAryavAdahAniH syAditi kArakatvasyAsattvAtkathaM kriyamANaM 40** 3449 **** tvAt kriyamANatvAditi sAdhanaM na kAraNa- 10 vyApArAtprAkkAryasyaikAntasattvasiddhaye prabhavati / nApyupAdAnasaMbaddhatvAditi pratyakSavAghAderatrApyavatArAt / upAdAnena ca kAryasya saMbandhastAdAtmyameva ca sAMkhyairAkhyAyeta tatra ca kAryakAraNayo. stAdAtmyaM sarvathA vA syAtkathaMcidvA | prathamakalpanAyAmupA 4444 .... .... .... 2407 **** sarvathA tAdAtmyasya kAryakAraNayorje nairanabhyupagamAt / dvitIya kalpanAyAM tu vAdyasiddhaH / na khalvanekAntavAdibhiriva kAyi hai: kAryakAraNayoH kathaMcitAdAtmyaM pratijJAyate / pratijJAne vA sarvathA satkAryavAdavirodhApattiryena hi rUpeNa kAryasya kAraNena saha na pannameva / tathA biruddho'pyayaM heturbhavati / prakRtasA- 20 dhyaviruddhena kathaMcitsattvenaivAnyathAnupapannatvAt / na ca kAraNavyApArApUrva kAryasya kathaMcidasattvasvIkAre tadarthinAM pratiniyatopAdAnagrahaNaM durupapAdamiti vAcyam / anvayavyatirekasamadhigamyo hi kAryakAraNabhAvaH / yacca yasmAdanvaya bhistadevopAdIyate na sarvam / tathA ca prAkAryasadbhAvAGgIkAro vyarthaH / 25 tadaGgIkAre mUlata evopAdAnagrahaNAbhAvaprasaktena hi vidyamAnavastu "Aho Shrut Gyanam" 987 . **** 15
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 5 sU. 8 siddhayartha kazcidupAdAnaM galAti .... .... .... .... grahaNAnuSaGgAt / tannopAdAnasaMbaddhatvAdapi satkAryavAdasiddhiH / niyatarUpeNa niyatAdutpannatvAdityapi sAdhanaM vAdyasiddham / yaskhalu svarUpeNAvidyamAnaM tatpatiniyataM kAraNamAsAdya pratiniyatenAtmanA samutpAdyate .... .... kArya sarvAtmanA vidyamAnameva tathAvidhasya cotpattipratipAdanamasaMgatamapi prasaMgAt / prakRtipuruSayorapi sarvAtmanA vidyamAnayorutpAdApatteravizeSAt / tathA ca hetumadanityamityAdinA triguNamavivekiviSaya .... .... .... .... .... .... ....ktAdvaiparItyAbhidhAnamasaMbaddhameva syAt / kiM ca ' sarva 10 sarvatra vidyate' iti kApilaiH pratijJAyate tato yathA tilAdiSu tiro hitenAtmanA tailAdikaM samasti tathA taraGgiNItIravartinISu sikatAsvapIti tAbhyo'pi tailAderAvirbhAvaH pratiroDhuM na pAryate / tathA ca kathaM niyatarUpeNa niyatAdutpannatvAditi sAdhanaM kapilamatAnuyAvinA nAsiddham / viruddha cedaM nivatarUpeNa niyatAdutpannatvasya sAdhyatvAbhimatasarvathAsattvaviruddhena kathavitsattvenaivAvyabhicAritvAt / pakSadUSaNaM cAtrApi pUrvavadanusaraNIyamiti kartuM zakyatvAdityetadapi sAdhanaM vAdyasiddhameva / na khalu sa .... .... viSayorapi kAryatvApattiH / viruddhatvAdikaM ca dUSagamihApi prAgvadabhyUyam / kAraNAdabhinnatvAdi. tyati sAdhanaM na satkAryavAdapakSamutthApayituM samartham / asiddhatvAdidoSaduSTatvAt / tathA hi-sarvathA kAryasya kAraNAdabhinnatvamatra hetutvenAbhimataM kathaMciTThA / tatrAdyapakSe prativAdyasiddhatvam / hetoH siddhatvAt / dvitIyapakSe tu vAdyasiddhatvam / kAraNAtkAryANAM kathaMvidabhedasya kApilairapratijJAnAt / aparaM ca doSajAlamihAvi prAgiva syAdvAdAne jyAtamatibhiH svayameva tarkaNIyam / yAni ca na paTastantubhyo bhidyate 25 taddharmatvAdityevamAdIni kAraNAtkAryasyAbhedasAdhanAnyanumAnAni pareSAM tAnya .... "Aho Shrut Gyanam"
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sU. 8 } syAdvAdaratnAkarasahitaH pa sarvathaivAbhedaH sAdhyate tadA pratyakSabAdhitvaM pakSadoSaH saMjJAsaMkhyAsvalakSaNAdivizeSeNa kAryakAraNayorbhedasyApi pratyakSeNa pratIyamAnatvAt / kathaMcidabhedasAdhane tu siddhasAdhyatA kAryakAraNayoH kathaMcidabhedasya jainarabhimatatvAt / yaccAnyaduktam ' asadutpadyate' ityatrApi mate keyamasatAmutpattiH satyasatI vetyAdi / tadapyekAntavAdinAM dUSaNam / 5 na punarekAntakarmAvaraNasurakSitatruddhizarIrANAm / na khalu myAdvAdibhiH sarvathA sato'sato vA kAryasyotpatti: svIkriyate / kiM tarhi kathaMcitsadeva sataH / tasmAJcopattinaikAntato vyatirekiNI kAcidastIti kathaM tasyA na hi pariNAmAntaraM svIkurvANa: padArtha utpanna ityabhidhIyate / prasAdhitaM cAdhastAdutpAdavyayadhrauvyAtmakatvaM samastArthA- 10 nAmityalamatiprasaMgena / kiM ca satkAryavAdAbhyupagame zAstrapraNayanaM hetuprakAzanaM ca zipyAnprati bhaktaH kimarthamiti kathanIyam / saMzayocchittinizcayotpattyarthamiti cet / kathaM tayorucchityutpattI myAtAm / atha hetUpanyAsAdinA saMdehasya tirobhAvamA vidhIyate nAtyantamucchittirnAbhAvo vidyate sata iti pratijJAnAt / nirNayamyApyAvirbhAva. 15 mAtraM tena kriyate na punaravidyamAnamyotpattirnAsato vidyate bhAva iti svIkArAditi cet / tadapi svaruciviracitadarzanapra .... .... va punaH saMzayAvirbhAvaprasakteH / tathA ca paJcaviMzatitattvanizcayAbhAvAddatto mokSAya nivApAJjaliH / evaM cedamapyasaMgatam / 20 'paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame vasan / jaTI muNDI zikhI vApi mucyate nAtra saMzayaH / / ' AvirmAvazca sannasanvA na saMbhavItyabhihitamiti nirNayamyApyAvirbhAvamAtraM tena kriyate .... .... ityAdyApi parAstam / atha zAstrapraNayanasAdhanaprayogayoH 25 1nibAma:-pitRdAnam / "Aho Shrut Gyanam"
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 5 su. 8 sAphalyArthamasato nirNayasyotpattiH sataH saMdehasya vinAzazcAbhyupaga. myate tarhi 'nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH' / ityAdivacaH kathaM na virodhamAskandeta / kathaM vA satkAryabAdasiddhaye prAkprayuktasya kriyamANatvAdehetupaJcakamyAnenaiva vyabhicAro na 5 bhavet / tadevaM prakRtisadbhAvasya prakRtau mahadAdisadbhAvamya ca kutazci. vetoraprasiddharanayorbhedAbhedapratipAdakaM hetumadanityam ' ityAdi, 'triguNamaviveki' ityAdi ca kArikAdvayaM savyAkhyAnaM khapuSpasaurasa - vyAvarNanaprakhyamityedapyupekSaNIyaM prekssaadkssaiH| evaM cakApilakulazailajAlametadvizvaviloDanalAlasaM kilAsIt / dRDhanayadambholipAtatastaccake jainendreNa bhinnapakSam / / 694 / / tasmAnmAnepvazeSepvapi viSayatayAnekadharmasvabhAvo ____ bhAvagrAmaH pravINa: prathata iti muhurbhAvanIyaM bhavadbhiH // ekAntAstu praNItAH sugatasutamukhairye vinAzitvamukhyAH khyAtirmAneSu teSAM gagananalinavannAvakAzaM sameti // 695 / / yasmAtprAdurabhUdiyaM vyavahRtizcitrA nRNAM mUlataH taptaM yena suduSkaraM tapa iha tyaktvaiva rAjyazriyam // divyajJAnamahodadhau tribhuvanaM yasyaikaratnAyate kuryAdIpsitasiddhimeSa bhagavAn shriinaabhiraajaanggnH||696|| namrAnekatridazamukuTazliSTanAnAmaNInAM bhAbhiH kIrNa kuvalayadalazyAmalaM yasya gAtram // lakSmI vyomnaH surapatidhanuHsaMginaH saMcakarSa zrImAniSTaM sa bhuvanaguruH suvrato nastanotu // 697 / / vAgvaibhavaM nirupamA vibhutA vibhUtiH 25 zubhrAMzurazmipaTalI dhavalaM yazazca / 1 chandobhaGgo dRzyate / "Aho Shrut Gyanam"
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ pari. 5 sa. 8 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH yasyAH prasAdavazataH kRtinAM bhavanti sA bhAratI vitanutAM mama vAJchitAni / / 698 // saugandhyena manorame vikasite paGkehe'vasthitAM ___lakSmI nityamavetya saMzritavatI tatmparddhayA bhAratI / / zake vaktrasaroruhaM nirupamaM yeSAM mamAbhIpsitaM ___ zrImanto municandrasUriguravaH kurvantu te sarvadA / / 699 // iti zAstravArtAsamuccayasamudrasamullAsanapUrNacandrazrImanmunicandrasUripAdapadmopajIvinA zrIdevAcAyaNa viracite syAdvAdaratnAkare pramANanayatatvAlokAlaGkAre viSayasvarUpanirNayo nAma paJcamaH paricchedaH // 5 // paJcamaparicchedaH samAptaH // "Aho Shrut Gyanam"
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ "Aho Shrut Gyanam"
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatrakam / ox zuddham pR. paM. zuddham ddhayo tatre azuddham Sayo kalpa ntasya sau marca pR. paM. azuddham 7276tatra 798 12 zIla: 732 11dhIt 734 15 tIta zIlA: dhIta ntarasya raso sava tIya 780 22 781 sa te my my 784 hyattsa ghaTaH kSaNA lapyeta kAdA yathA payo dabvaM v88 19 736 5kSaNI 739 pyet 743 12 kadA 744 20dyarthI , 201pavo 747 19 dravvaM 749 3 vivi , 10 tathA 753 11 pyaikA 755 24 raiya 757 26 syA the hyasa ghaTe dhamA zakya nirNI tannA yama zaya haath niNarNI tadatrA yata zeSa viva tathA 798 26 dhyAnakA 800 23 yara syArtha 8.1 kutA yyo tstshaa w % yyo tstshaa tstshaa bhyaa tstshaa tstshaa yyo 7 tsho- waa tstshaa bhyaa tstshaa tstshaa waai - shts bhaau tstshaa -, waai ', , , , lp, P 10 kuto mANA labdhi rayA tatravya 758 759 20 tAM 20 ya itthaM ta labdhiH tA ye itthaM te bhinne 8.3 " tatravya 804 // vRtteH nya evaM bhU. Dhabhya evaMbhU ntarasya ntasya 764 23 vRttaiH 766 19 vRttyAM 768 pratva 7686 ziraH zrava 771 21 tayorupA 773 20 pekSA 774 24saraH samu 775 25 ayaM pAThotra 7761 5pateH tratA pratA bdodha dvodha pratya ziraHzrava 811 17 tayo rUpA 812 19 pekSyA 814 21 sara:samu 237 atra 824 26 patteH 825 5 826 19 828 3 vata bala: valaH rthastha zrasya neka bheda 776 18 naika 777 20yoge bhedana "Aho Shrut Gyanam"
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddham NAma savA peNa mAnA tatra Dauja : pra kAtha matvA na saMnyA ghar3a tpAda pradezA suptaH syAMtI gatattvA paGgaH bhAvattva bhirno manaH saM teva viza kaka bhIva deryAtra rapi nAkha kSutva zuddham NAmA samavA bhrUNa mAna tatra tatra Dhauja pra kathi mattvA paTTena sannyA gha i tpAda pradezAH sutAH svAtI gatatvA paGgaH bhAvatva bhinno manaHsaM taiva viza kaika bhavi dayodra rapi nA rU kSuSatva pu. 837 839 850 852 853 860 ! 873 885 892 >> 893 893 894 ( 2 ) paM. azuddham 9. ai 3 nAsyA 918 919 922 922 926 928 928 9 pekSA 14 kiM 13. tyAdi 1 zAt 11 tatreva 16pekSi prArAti 14 dRSTa va pratyeyA kaya vyakta 20 9 22 2 : 19 20 33 895 896 897 9. ti 905 13 / stanI 909 18 dhameM 911 9 Nasya zvavya 14 skI kAra 21 bA 13 | tAva 6 dhA 9 | tpanna 1 | bandhaH 10 nyA. ke. 26 rerA "Aho Shrut Gyanam" zuddham i nAsyA pekSA kiMga tyAdAdi zAt / tatraiva pekSa roti / dhru caya pratyayo kama vyakta zvanya ka kara ti stunI gharmeM Nasyatva brA tAva sAdhA tpannaM bandhaH 3 nyA. kaM. retarA pu. 933 wr 9.35 936 8 937 15 940 15 943 9.45 i 17 24 2. +3 946 9 49 33 23 959 paM. 12 0 5. 950 952 953 953 16. 954 10. 956 24 957 958 1.59 960 967 ," 967 969 142272401001720170222427404024444 11 14 20 15 19 8 23 24 14 19 24
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinazAsanA jaya ho !!! II zrI gautamasvAmIna namaH | | zrI sudhamasviAmIne nama: || jinazAsananA aNagAra, kalikAlanA zaNagArA pUjya bhagavaMto ane jJAnI paMDitoe zrutabhaktithI prerAIne vividha haratalikhita graMtho parathI saMzodhana-saMpAdana karIne apUrvajahematathI ghaNA graMthonuM varSo pUrvesarjanakarelache ane potAnI zakti, samaya ane dravyano savyaya karIne puNyAnubaMdhI puNya upArjana karela che. kALanA prabhAve jINa ane lupta thaI rahelA ane alabhya banI jatA mudrita graMtho paikI pUjya gurudevonI preraNA ane AzIrvAdithI sa.2005mAM 54 graMthono seTa naM-1 tathA .2006mAM 36 graMthono seTa nI 2 skena karAvIne maryAdita nakala prInTa karAvI hatI. jethI ApaNo zrutavAraso bIjA aneka varSo sudhI TakI rahe ane abhyAsu mahAtmAone upayogI graMtho saraLatAthI upalabdha thAya, pUjyA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI preraNAthI jJAnakhAtAnI upajamAMthI taiyAra karavAmAM Avela pustakono seTa bhinna-bhinna zaheromAM AvelA viziSTa uttama jJAnabhaMDAronI bheTa mokalavAmAM AvyA hatA. A badhAjapustako pUjya gurubhagavaMtone viziSTa abhyAsa-saMzodhanA mATe khubajarurI che ane prAyaH aprApya che. abhyAsa-saMzodhanA jarUrI pustako sahelAIthI upalaLaLanI tImaja prAcIna mudrita pustakono zruta vAraso jaLavAI rahe to zubha AzayathI A thono jIrNoddhAra karela che. judA judA viSayonA viziSTa kakSAnA pustakono jIrNoddhAra pUjya gurUbhagavatInI preraNA ane AzIrvAdithI amo karI rahyA chIe. lo abhAI tathA saMzodhanA mATe vadhumAM vaghuupayoga karIne zrutabhaktinA kAryanI protsAhana ApazI. lI.zAha bAbulAla saremA joDAvALAnI vaMdanA maMdiro jIrNa thatAM AjakAlanA somapurA dvArA paNa UbhA karI zakAze...! = paNa ekAda graMtha naSTa thatA bIjA kalikAlasarvajJa ke mahopAdhyAya zrI yazovijayajI kyAMthI lAvIzuM...???