Book Title: Paumchariu Part 3
Author(s): Swayambhudev, H C Bhayani
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090355/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi svayambhUdeva viracita paumacariu (bhAga-3) mUla-sampAdaka ma. eca. sI. mAyANI ema. e. pI-eca. DI. anuvAda sa. devendrakumAra jaina ema. e., pI-eca.DI. bhAratIya jJAnapITha prakAzana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtidevI prasthamAlA apabhraMza manyAMka | pacamacariu, mAga-3 (apabhraMza kAvya) prathama saMskaraNa: 1958 dvitIya saMskaraNa: 1989 mula sampAdaka : DaoN. eca. sI. mAyANI anuvAdaka : DaoN. devendrakumAra jaina mUlya : 22/prakAza bhAratIya jJAnapITha, 18, iMsTITyUzanala eriyA, lodI roga, nayI dillI-110003 mudramA sakuna priMTarsa paMcazIla gArDana, nabIna zAhadarA, dillI-110032 . bhAratIyAmapITha PAUMA-CHARIU (PART-III) of Svayambhudeva Text edited by Dr. H.C. Bhayani and translated by Dr. Devendra Kumar Jain. Published by Bharatiya Jnanpith, 18, Institutional Area, Lodi Road, New Delhi110003. Printed at Shakun Printers, Naveen Shahdara, Delhi-110032 Second Edition: 1989 Price: Rs. 22/ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya bhAratIya darzana, saMskRti, sAhitya aura itihAsa kA samucita mUlyAMkana tabhI sambhava hai jaba saMskRta ke sAtha hI prAkRta, pAli aura apabhraMga ke cirAgata sUri prasAra vAga kA bhI nAragozAlana mI , yaha bhI Avazyaka hai ki jJAna-vijJAna kI vilupta, anupalabdha aura aprakAzita sAmagrI kA anusaMdhAna aura prakAzana tathA lokahitakArI maulika sAhitya kA nirmANa hotA rahe / bhAratIya jJAnapITha kA uddezya bhI yahI hai| isa uddezya kI AMzika pUrti jJAnapITha mUrtidevI granthamAlA ke antargata saMskRta, prAkRta, pAli, Apana sa, tamila, kannar3a, hindI aura aMgrejI meM, vividha vidhAoM meM aba taka prakAgita 150 se adhika granthoM se huI hai| vaijJAnika dRSTi se sampAdana, anuvAda, samIkSA, samAlocanAtmaka prastAvanA, sampurakA pariziSTa, AkarSaka prastuti aura zuddha mudraNa ina granthoM kI vizeSatA hai| vidvajjagat aura jana-sAdhAraNa meM inakA acchA svAgata huA hai| yahI kAraNa hai ki isa granthamAlA meM aneka granthoM ke aba taka kaI-kaI saMskaraNa prakAzita ho cuke haiN| apanazA madhyakAla meM eka atyanta sakSama evaM sazakta bhApA rahI hai / usa kAla kI yaha janabhASA bhI rahI aura sAhityika bhASA bhii| usa samaya isake mAdhyama se na kevala caritakAcya, apitu bhAratIya vAGmaya ko prAyaH sabhI vidhAoM meM pracura mAtrA meM lekhana hubhA hai| Adhunika bhAratIya bhASAoM-hindI, gujarAtI, marAThI, paMjAbI, asamI, bAMglA bAdi kI ise Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadi jananI kahA jAe to koI atyukti nahIM hogii| isake adhyayana manana ke binA hindI, gujarAtI Adi Aja kI ina bhASAoM kA vikAsakrama bhalIbhAMti nahIM samamA jA sakatA hai| isa kSetra meM zodha-khoja kara rahe vidvAnoM kA kahanA hai ki uttara bhArata ke prAyaH sabhI rAjyoM meM, rAjakIya evaM sArvajanika granthAgAroM meM, apabhraMza kI kaI-kaI so hastalikhita pANDulipiyoM jagaha'jagaha surakSita haiM jinheM prakAsa jAna, yasazyaka / bAta hai ki idhara pichale kucheka varSoM se vidvAnoM kA dhyAna isa ora gayA hai| unake satyasnoM ke phalasvahA apabhraMpa kI kaI mahattvapUrNa kRtiyA~ prakANa meM bhI AI haiM / bhAratIya jJAnapITha kA bhI isa kSetra meM apanA vizeSa yogadAna. rahA hai| mUrtidevI anyamAlA ke antargata jJAnapITha aba taka apanaM pA kI lagabhaga 25 kRtiyAM vibhinna adhikRta vidvAnoM ke mahayoga se susampAdita rUpa meM hindI anuvAda ke sAtha prakAzita kara cukA hai| prastuta kRti 'mapariu' unameM se eka hai|' ____ maryAdApuruSottama rAma ke caritra se sambaddha paumariu ke mUla-pATha ke sampAdaka haiM DaoN0 eca. sI. bhAyANI, jinheM isa grantha ko prakAga meM lAne kA zrepa to hai hI, sAtha hI apabhraMza kI vyApaka sevA kA bhI zreya prApta hai| pAMca bhAgoM meM nibaddha isa grantha ke hindI anuvAdaka rahe haiM : devendra kumAra jain| janhoMne isa bhAga ke saMskaraNa kA saMzodhana bhI svayaM kara diyA thA / phira bhI vidvAnoM ke sujhAva sAdara Amanvita haiN| bhAratIya jJAnapITha ke patha-pradarzaka aise zubha kAmoM meM, AzAtIta dhanarAzi apekSita hone para bhI, sadA hI tatparatA divAte rahe haiM / unakI tatparatA ko kArya rUpa meM pariNa karate haiM hamAre sabhI mahakarmI / ina sabakA AbhAra mAnanA apanA hI AbhAra mAnanA jaisA hogaa| , zrutapaMcamI, 8 jUna, 1986 gokula prasAda na upanivezaka * bhAratIya jJAnapITha Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI 2 bhAga 3 saMtAlIsavI sandhi sugrIvakI pratijJA yuddhake vinAzakA citraNa jinakI stuti sugrIvakI cintA senAko sItA khojanekA Adeza 31 sugrIvakI virAdhitase meMTa vidyAdhara mukezise bheMTa 33 asalI aura nakalI sugrIvameM yuddha 6 sItAkA samAcAra mAlUma honepara / rAmakA AzvAsana 11 rAmakI prasannatA 35 kikiMghA nagarakA varNana 13 sugrIvakA rAmase vivAda prastAva 37 kapaTI sugrIva ke pAsa rAmakA dUta rAmakA uttara bhejanA 15 . sugrIvakA tarka aura saMdeha 36 yuddhakA zrIgaNeza 25 rAmako sugrIvakA dAisa denA 41 sugrIvoMkA inda-yuddha 16 jinakI vaMdanA samakA hastakSepa aura dhanuSa paiMtAlIsavIM sandhi car3hAnA 21 sugrIvakA saMdeha nakalI sugrIvakI parAjaya 23 rAmake dUtakA zrInagara jAnA 47 vijayI sugrIvakA apane nagarameM zrInagarakA varNana praveza 23 hanumAnakI dUtase vArtA 46 bauvAlIsavI sandhi maMtriyoMkA hanumAnako samajhAnA 51 lakSmaNakA sugrIva ke pAsa jAnA 25 hanumAnakA prakopa aura zAMti 53 pratihArakA nivedana 27 lakSmImukti dUtakA use samajhAnA53 sugrIvakA pazcAttApa 26 hanumAnakA prasthAna Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para vidhi nagarakI sajAvaTa 57 dvArapAloMse bhir3anta hanumAnakA nagara praveza 56 laMkA sundarIse yuddha rAma dvArA hanumAnakA sammAna 56 eka dUsareko premodaya hanumAnakA laMkA ke lie prasthAna 63 laMkAsundarIse vivA 106 chiyAlIsI sandhi unacAsI sandhi mahendra nagarakA varNana 65 inumAnakI vibhISaNase bheTa 111 rAjA mahendra se yuddha 67 rAmAdikA usase saMdeza kahanA 113 mahendrarAjakI parAjaya 75 vibhISaNakI cintA donoMko pahacAna aura paraspara sItAko khoja 116 prazaMsA 77 sItAkA darzana aura usakI hanumAnakA laMkAkI aura prasthAna 76. kRzatAkA varNana 116 saMtAlIsavIM sandhi aMgUThIkA girAnA dadhimukha nagarakA varNana 81 mandodarIphA sItAko phusalAnA 125 rAjA dadhimugna kI cintA 53 sItAkA kar3A uttara 127 usakI kanyAoMkA tapake lie mandodarIkA prakopa jAnA hanumAna dvArA mana-hI-mana sItA devIkI sarAhanA 131 aGgArakakI pratijJA 7 hanumAnakI mandodarIse jhar3apa 133 vanameM Aga 897 mandodarIkA kucha honA 135 hanumAna dvArA upasargakA nivAraNa pacAsavIM sandhi dadhimukhaseM hanunAnako bheMTa 61 hanumAnakA sItAse samakI ar3atAlIsavIM sandhi kuzalatA aura saMdeza kahanA 137 inumAna aura AzAlI vidyAmeM sotA dvArA hanumAnakI parIkSA 136 saMgharSa 63 hanumAnakA uttara 141 123 upasarga Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 . viSaya-sUcI prabhAta varNana 143 apazakuna trijaTAkA sapanA 147 hanumAnase Takara sapane ke bhinna-bhinna abhiprAya 147 donoM meM vidyA yuddha 183 laMkAsundarIkA hanumAnakI tirapanavIM sandhi khoja karAnA 146 sItA devIkA bhojana 151 vibhISaNakA rAvaNako samajhAnA -RE hanumAnakA sItAko le calanekA meghanATakA virodha 161 meghanAda aura hanumAnameM saMgharSa 163 prastAva 151 sItA devIkA rAmake prati ghamAsAna yuddha vidyAyuddha 169 saMdezA indrajItakA yuddha meM praveza 201 ikyAvanavIM sandhi hanumAnakA bandI honA 203 hanumAna dvArA utpAta udyAnoMko bhagna karanA caudhanavI sandhi daMSTrAvalikI hAra sItAdevIkI cintA 207 kRtAntavaktrase yuddha 163 hanumAna aura rAvaNameM vArtA 207 rAvaNako udyAnake naSTa honekI zaraha anuprekSAoMkA varNana 206 sUcanA 165 ecapanoM sandhi maMdodarIko cugalI 167 rAvaNakA hanumAnako pakar3anekA rAvaNakA mAnasika dvaMda 223 hanumAnake vadhakA Adeza 227 Adeza rAjaprAsAdakA patana hanumAnase sainikoM kI bhir3anta 166 hanumAnakI vApasI bAvanIM sandhi yAtrAkA vivaraNa akSayakumArakA yuddha ke lie dadhimukha dvArA hanumAnako prasthAna 175 prazaMsA 235 231 233 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDama-carita . appanI sandhi abhiyAnakI taiyArI yodhAoMkI sAja-sajjA yodhAokI garvokti vidyA, prasthAna 236 setu aura samudra dvArA pratirodha 247 236 bhiDanta 251 243 iMsadvIpameM pahu~cakara par3Ava 245 DAlanA 253 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kairAya-sayambhUeva-kiu paDamacariu [43. tiyAlIsamo saMdhi] gRhaeM asara kilimpura ga ra risAvari / suggavahA~ vija-suggIu raNe tArA-kAraNe abhiDiGa / / [] parivaktu jiNevi sakiyau / biddANaDa mANa-kalakiyau // 6 // f hiyavae~ mUla sasilapaTa ! mAyA-suggI baliyau // 2 // suggIu bhamastu ghaNa ghaNu / saMpAira khara-dUsaNaI raNu // 3 // balu diTaka sayala sara-jajjariu / tila meta khuruppaihi kappariu // 4 // kasthai sandaNa saya-khaNDa kiya / pharathai turA NijjIca thiya // 5 // kanyaSi lohAviya hasthi-haha / kanyA sauNe hi khajanti bhaI // 6 // satya hiNNaI dhaya-cindhAI / kAthai ganti kabadhAI // 7 // kastha rahanuraya-gayAsagaI / hipanti samare supaNAsaNa HI pattA saM tehau kikindhesaraNa bhaya-bhIsAvaNu diTu raNu / ummeTre lapavaNa-gayavaraNa vikhaMsita kml-vnnu||| raNu mIsaNu jaM jeM Niyacciyau / khara-dUsaNa - pariyaNu punchiyau // 3 // ' 'imu kA mahantau bariu / vala sayalu keNa sara-jajariDa' // 2 // taM vayaNu bhuNe vi dumiya-maNeNa / bubaha khara-dUsaNa - pariyaNeNa // 3 // 'kavi dasarahu tahA~ subha beSNi jaNa / vaNa-vAseM paiTa visaNNa maNa // somisi ko vi cittaNa thiru / se sambukumArahoM khuddhiDa siru // 5/ Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmacarita taitAlIsavIM sandhi ThIka isI avasarapara kiSkiMdhapura meM rAjA sahasragati banAvaTI sugrIva banakara asalI sugrIvapara usI prakAra TUTa par3A jaise eka hAthI dUsare hAgA dUra par3atA hai| (1) asalI supIva apane pratiyogI (nakalI sugrIva ) ko nahIM jIta pAyA / apanA mAna kalaMkita honese vaha mlAna ho rahA thA / mAyA sugrIvakA parAbhava usake hRdayameM kA~Te jaisA cubha rahA thA / vanauvana bhaTakatA huA vaha khara-dUSaNake yuddha meM pahu~ca gayA / usane bahA~ dekhA ki sArI senA naSTa-bhraSTa ho gaI hai| vaha tIroM aura khurapoMse tila-tila kATI jA cukI hai| kahIM roMke saikar3oM Tukar3e par3e the, kahIMpara nirjIva azva the, kahIMpara gajaghaTA loTapoTa ho rahI thI, kahIMpara pakSisamUha yodhAoMke zava khA rahe the, kahIMpara dhvajacihna chinna-bhinna par3e hue the, kahIMpara dhar3a nRtya kara rahe the aura kahIMpara ratha, azva aura gajoMke Asana zUnyAsanako * taraha ghUma rahe the| kiSkiMdharAja sugrIvana jaba usa bhayabhISaNa yuddhako dekhA to use aisA lagA mAno lakSmaNa rUpI mahAgajane ( ghusakara ) kamalavanako hI dhvasta kara diyA ho // 5-6 / [2] usa bhISaNa raNako dekhakara usane khara-dUSaNake sage sambandhiyoMse pUchA, "yaha kaisA Azcarya, kisane senAko isa taraha jarjara kara diyA / " yaha sunakara khara-dUSaNake eka sambandhIne bhArI hRdayase kahA ki "rAma aura lakSmaNa nAmaka, dazarathake do putra vanavAsake lie Aye haiM / unameM lakSmaNa atyanta dRr3ha manakA hai aura Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariDa asi rayaNu lahau tiyasa? baliu / bandahiha jhoccaNu daramaliu // 6 // kUcAra gaya khara-dUsaNahU~ / ajayahu~ aya-laricha-vihasaNahu~ // 7 // abhiTTa te vi sahu~ lakkhayoga 1 teNa vi dohAviya tavaNe // 8 // ghattA keNa vi maNe bhamarisa-kuddhaeNNa hiya gehiNi bayoM rAhavahA~ / pADiu jahAi lagantu kuTha esiDa kAraNu Ahabaho' ||6 // [3] ediya NisuNe vi saMgAma-gai / cintAvita kilimdhAhivAI // 1 // 'kira pahasami gampi Ahu~ saraNu / kiDa daiveM tahu mi Nakara maraNu // 2 // ehare avasara ko saMbharabhi 1 kiM haNuaho saraNu paIsami // 2 teNa vi riDa jiNe vi | sakiyaDa / paliu hau~ Nirasdhu kiyau // 4 // kiM bhavabhatthimaI davayaNu / NaM gaM tiya-lampahu lundra-maNu // 5 // amhaI viNivAeNvi ve vi jaNa ! sahu~ rajje appuNu lei dhaNa // 6 // khara - dUsappa - deha * vimANahu~ / vaha saraNu jAmi rahu-gandagahu~ // 7 // cinteviNu vikkiAvAhitraNa ! hakAriu mehaNAu NitraNa // 6 // "te gampi virAhiu ema bhaNu / duracai sugIu Au sara / piya-bayahiM dRDa visajjiyau / gaDa macchara-mANa-vidhajjiyau // 10 // pApAla-lA-purai pahasara vi / teM vatta virAhiDa moharevi 1980 pattA 'surgAu sutArA-kArargeNa viDasuggIveM ghazciyau / kiM pAisarahu ki ma paisarau tumhaheM sarazu samajhiyaDa' // 12 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyAlIsamo saMdhi usane zambukakumArakA sira kATa DAlA hai aura balapUrvaka usane devoMkA sUryahAsa khaDga chIna liyA hai| usIne candranakhAkA yauvana dalita kiyA hai jisase rotI-visUratI huI vaha, jaya-sakSmI se vibhUSita khara aura dUpaNa ke pAsa aayii| taba ve donoM Akara lakSmaNa se bhir3a ge| parantu usane tatkAla inake do Tukar3e kara diye / itane meM amarSase bharakara kisIne rAma kI paranI sItA devI kA apaharaNa kara liyA aura pIchA karate hue jaTAyu ko mAra giraayaa| yuddha kA yahI kAraNa hai| / / 1-6 // _ [3] yuddhakI yaha hAlata sunakara mugrIva isa cintAmeM par3a gayA ki kyA maiM unakI (rAma-lakSmaNa ko) zaraNa meM calA jaauuN| hAya vidhAtA ! tune kevala mujhe mauta nahIM dii| isa avasara para maiM kise smaraNa karUM ? kyA hanumAnakI zaraNameM jAU~ ? parantu vaha bhI zatruko nahIM jIta sakatA / ulTA maiM nirastra kara diyA jaauuNgaa| kyA rAvaNa se abhyarthanA kaha ? nahIM nhiiN| vaha manakA lobhI aura strI kA laMpaTa hai / vaha hama donoM (asalI aura nakalI) ko mArakara rAjyasahita strIko bhI grahaNa kara legaa| ataH khara-dUSaNa kA mAna-mardana karanevAnne rAma aura lakSmaNa kI zaraNa meM jAnA hI ThIka hai| yaha saba soca-vicAra vAra kiSkindhApuranareza sugrIvane meghanAda dUtako pukArA, aura yaha kahA, "jAkara virAdhitase kAhI ki sugrIva zaraNameM A gayA hai| isa prakAra priya vacanoMse usane dUtako visajita kiyaa| vaha dUta bhI mAna aura matsara se rahita hokara gayA / pAtAla-laMkA nagara meM praveza kara, usane abhivAdana ke sAtha, virAdhitase pUchA, "sutArA ko lekara mAyAsugrIva se parAjila asalI sugrIva ApakI zaraNa meM AyA hai / use praveza dUM yA nahIM ?" // 1-12 // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baandhbitt [4] taM NisuNavi harisa-pasAhieNa / 'paisarau' pabata ghirAhieNa // // 'hau~ dhaNNau jasu kikkindharAu / ahimANu mueppiNu pAsu Au // 2 // saMmANiu gau pallaT Tu dUu / paisAriu pahu ANandu huu / / 3 / / taM nUrahU~ sadu sugevi teNa / so vutta vizahiu rAhaveNa // 4|| 'sahu~ sAhaNeNa kaSTaiya-dehu / Avanta: dosaI kavaNu pahu' / / 5 / / taM vivi kapamAma da munA nadIyara-NandoNa // 6 // 'suggIba-vAli iya bhAi ve vi / baDArau gaDa pacatra levi // 7 // muhu bi jiNevi keNa vi khalegA / vaNa vAsahI ghaliu bhuSa-valeNa // 8 // ghattA vara-vANara-ghau sUraraya-suDa tArA-vallahu viulamai / jo subbai kahi mi kahANae hieNhu so kichindhAhivaha // 3 // [5] sa-virAhiya lakSaNa-rAmaeva / vollamti paroppara jAva eva // 3 // tiNi mi suggIveM diE kema / AgamaNa tilobha tivAya jema // 2 // bau disa-gaya ekahi miliya nnaaii| vAsAriya paravai jambavAha // 3 // saMmANe vi purikSaya lakkhaNeNa ! 'tumha haiM avahariu kala su keja' 1 / taM vayaNu surNe vi sancahu~ mahantu / NamiyANaNu pabhaNai ambavantu ||5|| 'vaNa-kIla gaDa suggIu jAma / ghiu paisa vi vihasuggIu tAma // 6 // yovantara vAli-kaNi Tu Au / sAmanta - manti - maNDala-sahAu / / 7 / / paujANiu vihi mi kavaNu rAu / maga vimbhau savahA~ jaNahA~ jAu || Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyAlIsamo saMdhi [4] yaha sunakara virAghitane harSapUrvaka kahA, "bhItara le aao| sacamuca maiM dhanya huA ki jo kiSkiMdhAnareza, svayaM abhimAna chor3akara merI zaraNameM Aye |" taba sammAnita hokara dUta vApasa gayA aura Anandake sAtha apane svAmIko lekara phira AyA / itanemeM tUrya-dhvani munakara rAghabane virAdhitase pUchA, "senA lekara yaha kauna romAMcita hokara AtA huA dIkha par3a rahA hai|" yaha sunakara, netrAMnadadAyaka candrodara putra virAdhitane kahA, ki suprIva aura bAli ye do bhAI-bhAI haiN| unameMse bar3A bhAI saMnyAsa lekara calA gayA hai| aura isako kisI duSTane parAjaya dekara vanavAsameM DAla diyA hai / yaha, sararavakA putra, bimaLamati tArAkA svAmA aura vAnaradhvajI, vahI suprIva hai jisakA nAma kathA-kahAniyoM meM sunA jAtA hai / / 1-6 // [5] isa prakAra rAma-lakSmaNa aura virAdhita, bAteM ho hI rahI thIM ki itanemeM unhoMne sugrIvako vaise hI dekhA jaise Agama triloka aura trikAla ko dekhate haiM / Ate hue ve aise lage mAno cAroM diggaja eka sAtha mila gaye ho / jAmbavansane unheM baitthaayaa| tadanantara Adara pUrvaka lakSmaNane sugrIvase pUchA ki tumhArI patnI kA apaharaNa kisane kiyA / yaha sunakara jAmbavanta apanA mAthA mukAkara sArA vRttAnta sunAne lagA / ( usane kahA ki jaba supIva vanakrIr3A karane ke lie gayA thA to mAyA supIva usake gharameM ghusa. kara baiTha gayA | bAlikA anuja sugrIva jaba apane mantriyoMke sAtha ghara lauTA to koI bhI yaha pahacAna nahIM kara sakA ki una donoMmeM asalI rAjA kauna hai / sabake manameM Azcaya ho rahA thA / itane meM kutUhalajanaka do sugrIva dekhakara, asalI sumIvakI senA harSase Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita ghasA muggIva-jualu koDAvaNau peksa vi rahasa-samucchaliu / cAlu addhau sugAvahA~ ta mAyAsuggIyahA~ miliu // 6 // [6] etta vi sa akkhodaNIka / esaha vi sasa akkhohIDa || 30 thi3 sAhaNu bhovaddhi hodhi / agamapa viDiya sukha ghe vi // 2 // mAthAsuggIyahA~ miliu achu / bhAnTa suggIvahIM raNa abhAH / / 3 / / vihi simirahi ve vi sahanti bhAi / Nisi-divaseMhi candAima gAI || eptaheM vi jI niphuriya-nagANu / suTa vAli jAmeM sakiraNa // 5 / / ghiu tAraheM rakkhaNu abhau devi / "jAi hukaho to mahu marahIM ve vi / / 6 / / jujjhantu jiNesai jo ji anu / tahA~ sayAlu sa- tArau demi rajju" / 7 / vihi ekku ni u paisAru lahai / pala-NAlahu~ puNu suggIu kahaha / / "saracata AhANau' gahu Au / parayAriu ji ghara-sAmi jAu" |||| asahasta paropparu jhukka ve vi 1 Niya-Niya-karavAlaI kareM hiM levi // 10 // ghatA kira jAma bhinti bhiDanti Na vi tAtra NivAriya vAraNe hi / muphasa matta gahanda jiha zrosAriya karaNAra hi // 15 // bhosAriya jaM puraSara-jageNa / thiya NayarahoM uttara-dAhiNeNa // 3 // aNNeka-diyA jujjhanti jAma / pavaNAya-NandaNu kuviu tAma / / 2 / / "maru maru suggIvahA~ maliu mANu" / saNNaddha suhA-sAiNa-samANu // 3 / / "haNu haNu bhaNantu haNuvantu pattu / pabhaNai piru rahasudhchaliya-matta ||1|| "suggIca mAma mA maNe musu / viMDa-bhavahIM pIvau dehi jum / / 511 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tipAlIsamo saMdhi uchalatI haI (do bhAgoM meM vibhakta ho gii|) AdhI asalI sugrIva ke pAsa rahI aura AdhI nakalI sugrIva se jA milI / / 1.6 // [6] sAta akSauhiNI senA idhara thI aura sAta hI udhara / isa prakAra vaha AdhI-AdhI baTa gaI / aMga aura aMgada donoM vIra vighaTita ho gye| aMga mAyAsugrIva ko milA aura abhaMga aMgada asalI sugrIva ko / donoM ziviroM meM ve donoM bhAI vaise hI soha rahe the jaise rAta aura dina meM candra aura sUrya sohate haiN| bAli ke putra vIra candra-kiraNakA ceharA bhI (krodha se) tamatamA uThA / vaha abhaya dekara tArA devI ko rakSA karane lgaa| usane kahA-"yadi tuma isake pAsa Aye to mAre jaaoge| yuddharata tuma meM se jo jItegA use maiM tArAdevI sahita samasta rAjya apita kara dNgaa|" parantu una donoM meM se eka bhI yuddha meM praveza nahIM pA rahA thaa| itane meM sugrI bane nala aura nIlase kahA ki yaha to vahIM kahAnI saca honA cAhatI hai ki koI (dUsarA hI) parastrI lampaTa gRha-svAmI honA cAhatA hai / eka dusare ko sahana na karate hue ve loga apanIapanI talavAra lekara eka-dUsare ke nikaTa phuNce| ve Apasa meM lar3anevAle hI the ki dvArarakSakoMne unheM usI prakAra haTA diyA jisa taraha niraMkuza unmatta gajoMko mahAvata haTA dete haiM / / 1-6 // [7] isa prakAra nagarake logoM ke haTA denepara ve donoM nagara ke uttara-dakSiNameM sthita hokara lar3ane lge| jaba lar3ate-lar3ate bahuta dina vyatIta ho gaye to hanumAna sahasA kupita ho uThA ! 'maramara' "(banAvaTI) sugrIva kA mAnamardana ho" yaha kahakara vaha subhaTa senA ke sAtha sannaddha ho gyaa| aura "mAro mAro" kahatA huA vaha vahAM jA phuNcaa| usakA zarIra vega aura harSase uchala rahA thaa| usane kahA-.-"mAmA sugrIva, apane mana meM khinna na hoo| mAyA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDhamacarita 31 jaNa vimAmi bhujadaNDa tAsu / sabha homi tu vasu // 5 // kiSkindharAu | sahA~ uppara gaharAvantu nAu // 7 // kapTaiya- deza | Nava pAuleM NaM jarU bhariya meha ||8|| taM vayayu surje vi te bhiDiya ve vi ghattA asi - vAgha - gatha moggareM hiM jiha sakiu siMha jI havante aNNAmeNa siMha appaDa para vi na ca [ - ] jaM vihi mi majya eka viNaNAu / rAu bale vi paDhIca pavaNajAu || 1 // suggI va pANa lapaviNaddu / jaM sayagalu kesari ghAya tadchu // 2 // kira paisai khara dUsaNaha~ saraNu / kiMu pravara kiyante cahu mi maraNu // 3 // tarhi NisuNiya tumheM taNiya carA / jiha ghadaha sahasekoM samasA // 43 // so vari suggIvahA~ kareM parita / varaNAiDa rakkhahi parama mita' // 5 // jaM hari ambhasthita jambaveNa / suggI vRtta puNu rAhaveNa ||6 // 'tuhu~ mai~ Asa Si bhAu pAsu / akkhahi ha saraNada jAmikAsu ||7|| jiha hu~ tiha iu mi kalapta rahiu varNe hiNDami kAma he gahi ||8|| t ghA suggIveM vaha 'deva surNe kusala vata saya vaNiya | jar3a gANami to sasamaeN dirNe paisama sala huAsaNiya | 3 || / // 6 // - [*] jaM jANai keraDa laDDa NAmu / taM viraha visandhulu bhaNai rAmu // 1 // 'jar3a ANahi kanta taNiya vaca / to vayazu mahAraja NisuNi misa ||2|| - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyAlIsamo saMdhi suprIvase ldd'o| yadi maiM Aja usake bhujadaNDako bhagna na kara dU~ to maiM ajanAdevIkA putra na kahalAU~ / " yaha sunakara kiSkindharAja sugrIva garajatA huA usapara daur3A / pulakita hokara ve donoM aise bhir3a gaye mAno nava varSAkAlameM nava megha hI umar3a par3e ho / talavAra, cApa, cakra, gadA, mudgara, jisase bhI sambhava ho sakA. ve lar3ane lage | parantu hanumAna bhI unameMse asalI nakalI sugrIvakI pahacAna nahIM kara sakA, jisa prakAra ajJAnI jIva sva-parakA viveka nahIM kara pAtA // 1-6 // [8] hanumAna jaba donoMmeMse ekako bhI pahacAna nahIM kara sakA to vaha bhI vApasa calA aayaa| taba asalI mugrIva bhI apane prANa lekara isa prakAra bhAgA mAno siMhakI capeTase madamAtA gaja hI bhAgA ho| vahA~se vaha khara-dUpaNakI zaraNameM gayA / kintu rAmane unheM pahale hI sagA diyA thaa| vahIM para Ana Apa logoMke viSaya meM yaha khabara sunI ki akele lakSmaNana { khara. dRSaNake ) aThAraha hajAra yodhAoMko kisa prakAra samAna kara diyaa| isa lie acchA ho Apa hI asalI sugrIvakI rakSA kare | ha. parama mitra ! Apa zaraNAgatakI rakSA kareM / " isa prakAra. jAmbavantake prArthanA karanepara rAghavane sugrIvase kahA-"mitra, tuma to mere pAsa A gaye, para maiM kisake pAsa jaauuN| jaise tuma, vaise maiM bhI khIviyogameM kAmamahase gRhota huuN| aura jaGgala-jaGgalameM bhaTaka rahA hU~ 1" isapara suprIvane kahA- he deva ! sunie, maiM pratijJA karanA hU~ ki yadi maiM sAtaveM dina sItAdevIkA vRttAnta lAkara na daM nA citAmeM praveza kA" // 1-6 // [ ] jaba usane jAnakAkA nAma liyA to gamana vighama vyAkula hokara kahA, "yadi tuma sautAko vArtA lAkara do to Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariDa sattamaeN divasa etarau vugjhu / kareM lAyami sArAevi mujnu // 3 // bhuAvami taM kikindha - jayaru / dakkhami chatta * dhaya-daNDa-pavaru || aNNu miha kairaDa hami sa / parirakkhaha jaba vi kiyamta-mittu / / 5 / / vambhANu bhANu gaGgAhiseTa / ahArau sasaharu rAhu keu / / 6 / / bahu vihaphai suku rUNiccharo vi / jamu varuNu kuveru parantaro ni ! // pattiya milaMdhi rakSanti jo vi / jIvantu Na chuSTai vahari to vi 115) pattA jai pahaja pa pUrami ettaDiya jai karami samaNahU~ dihi / sattama divasa suggIva mahu pattiya to saNNAsa-vihi' 163 [10] sArAuhu paizArUddha jaM meN| saMcAlu asesu pi simiru ta // 3 // saMcalu virAhiDa duNiyAru / suggIu rAma lakSaNa-kumAra / / 2 / / ne caliya pyAri vi parama-mitta / NAcai kali-kAla- kayamta-mitta // 3 // NaM caliya cAri vidisa-nAinda / NaM caliya dhayAri vi khaya-samuddha / / pAMvaliya cayAri vi sura-NikAya / gaM caliya dhavala cauviha kasAya ||5|| NaM liya cayAri vizvi-veya / upadANa-daNDa NaM sAma - bheya / / 6 / / aha vaNiraNa ki ettareNa / NaM caliya cayAri vi apparoNa / / zrIvansatarala - tamAla-kRSNu / jiNa-dhammu jema sAcaya-ravaSNu / / 8 / / suggIrAmeM lakSaNeMga giri kindhui vihAdhiyau / pihimie~ ucAeNvi sira-kamala mauDaNAI darisAbiyau / / / / [..] thovantareM dhaNa - kaNa-paurU / lakkhina taM kiSkindhaNayaha // 5 / / gaM gayala nArA - maNDiyau / NaM kaccu kaiya - caDDipaDa / / 2 / / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liyAlIsamo saMdhi he mitra, suno! maiM sAta dina tumhArI strI tArAdebIko lA daMgA, yaha samajha lo / tumheM kiSkiAnagara kA bhoga karAUMgA aura chatra tathA siMhAsana dikhaauuNgaa| isake sivA tumhAre zatru kA nAzakara daMgA / cAhe nara apane mitra katAnta dvArA zrI racita yo na ho / brahmA, sUrya, Izvara, vahni, candramA, rAhu, ketu, budha, bRhaspati, guru, zanIcara, yama, varuNa, kubera aura puraMdara, ye bhI milakara yadi usakI rakSA kareM to bhI vaha tumhArA zatru mujhase jIvita nahIM bacegA / yadi maiM itanI pratijJA pUrI nahIM karatA aura sajjanoM ko dhIraja nahIM baMdhAtA to he sugrIva, vizvAsa karo, maiM sAtaveM dina saMnyAsa le luuNgaa|| 1-6| [10] pratijJA para ArUr3ha hokara jaba zrIrAdhana cale, to unakA azeSa saMnyadala bhI cala pdd'aa| dunivAra birAdhita bhI calA / sugrIva, rAma, kumAra, lakSmaNa ye cAroM mitra aise cale mAnI kali-kAla aura kRtAntake mitra hI cale hoN| mAno cAroM hI diggaja cala par3e hoM yA mAno cAroM kSayasamudra hI calita ho uThe hoM, yA cAroM devanikAya hI cala par3e hoM, yA cAroM kaSAya hI calita ho uThe ho / yA brahmA ke cAroM veda hI cala par3e hoM yA sAma, dAna, daMDa aura bheda jA rahe hoN| athavA itane saba varNana se kyA lAbha, ve cAroM apanI hI upamA banakara cale / thor3I hI dura calane para unhoMne (sugrIva-rAma-lakSmaNa-virAdhitane) kiSkiya parbana dekhA / taralatamAla vRkSoM se Achanna vaha parvata, jinadharma kI taraha sAvayoM [zrAvaka aura vRkSavizeSa ] se mundara thA, aura jo aisA lagatA thA mAno bhUmike ucca sira-kamala para mukuTa rakhA ho [11] thor3I dUra para unheM dhana-kaMcana se bharapUra kiThikadhanagara dimbAI diyaa| vaha aisA lagatA thA mAno tAroM se maMDita AkAza ho yA kapidhvajoM se Agar3ha kAvya ho| mAno hanu (hanumAna yA cibuka) se vibhUSita mukhakamanna ho| mAno nala Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita naM hathuma-viDUsira muhakamalu / vihasita samavatu gAI sa-galu / / 3 / / NaM NIlAlahita AharaNa / NaM kunda- pasAhiu viula-vaNu // 4 // sumgAva-kantu paM haMsa - siru / NaM jhANu muNindahu~ taNau piru // 5 // mAyA - suggI mohiyaDa / kusaleNa pAI kAmiNi-hiyaDa // 6 / / esyantare vaddhipa - phalapalehi / jambava - kundendaNIla - Nalehi / / 0 // somitti - virAhiya- rAhavehi / sabahiM Nivata - mahAhahi // 8 // ghasA sumgIvahA~ biTura samAvahie bahu-saMmANa-dANa-mahi / cevijai taM kiSkindhapuru NaM ravi-maNDala va-dhaNehi / / / / [12] veDeppiNu paTTaNu Nisvasesu / pavaviDa tUra viDa-bhavahIM pAsu // sugAveM rAmeM lakkhaNeNa / sanvesaDa pesiu sakkhaNeNa // 2 // 'kiM bahujA kahU~ paramathu tAsu / jima bhiDa jima pANa lapaviNAsu' // 3 // taM kyaNu sureMvi kApacandu / saMcAlu gAI khayakAla-dagcha / / 4 / / dubhAu mAyA - sumgIu besthu / saha-maNDava dUu paisa testhu / / 5 / / jo pesiDa sameM laksAMga / sandesara aksiu takkhaneNa // 6 // 'wu NAsaha ajju vi eu ka / kahA~ saNiya tAra kahA~ saNau rajju // 7 // pahu pANa laeppiNu NAsu NAsu / jIvantu Na chuTTahi avasu tAsu // 8 // pattA sandesau bissumgIva suNe puNaravi suggIvahA~ taNa: / sahu~ sira-kamaleNa tuhAraNa rajju laenvau apaNa' // 3 // [13] taM vayazu suNaba ayaNuThabhaNa / Ara. duheM vira - bhaTTaiNa // 1 // zrAesu diNNu nniy-saainnhaaN| 'vidhArahA~ mArahoM AhaNahI // 2 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyAlIsa mo saMdhi 15. ( nAla yA sarovara ) se sahita kamala haMsa rahA ho| mAno nIla ( maNi yA vyakti vizeSa ) se alaMkRta AbharaNa ho / mAno kuMda ( phUla aura vyakti) se prasAdhita vipula vana ho / mAno sugrIvavAn (sugrIva yA grIvA sahita) sundara haMsa ho / mAno munIndroM kA sthira dhyAna ho / vaha nagara mAyA-sugrIva ke dvArA usI prakAra mohita ho rahA thA jisa prakAra kuzala vyakti kAminI ke hRdaya ko mugdha kara letA hai / usI avasara para kala-kala karate hue bar3e-bar3e yuddhoM meM samartha, bahusammAna aura dAna kA mana rakhanevAle jAmbavaMta, kuMda, indra, nIla, nala, lakSmaNa virAdhita aura rAmane sugrIva ke Upara ghora saMkaTa Ane para usa kiSkiMdhAnagarako vaise hI ghera liyA jaise nava dhana sUrya maMDala ko ghera lete haiM / / 1-6 // 1 [12] samasta nagara kA gherA DAlakara kapaTI sugrIva ke pAsa dUta bhejate hue sugrIva, rAma aura lakSmaNa ne usI kSaNa yaha saMdeza bhejA, "bahuta kahane se kyA usase vAstava bAta isa prakAra kahanA ki jisase vaha lar3e aura prANoM sahita naSTa ho jAya / " yaha vacana sunakara druta karpUracaMda cala par3A mAno kSayakAla kA daMDa hI jA rahA ho / vahA~ usane sabhAmaMDapa meM praveza kiyA jahA~ durjeya mAyA-sugrIva thaa| rAma-lakSmaNane jo sandeza bhejA thA use tatkAla sunAte hue usane kahA, "Aja bhI tuma apane isa kAma ko mata bigAr3o, nahIM to kahA~ kI tArA aura kahA~ kA rAjya / apane prANoM sahita nAza ko prApta ho jAoge, tuma nizcaya hI jIvita nahIM chUTa sakate / he visugrIva, tuma sugrIvakA bhI saMdeza suno| usane kahA hai, "tumhAre sira-kamala ke sAtha maiM apanA rAjya lUMgA" // 1-6 // i [13] yaha vacana sunate hI, udbhaTa mukha, duSTa, kapaTI sugrIva ne kruddha hokara apanI senAko yaha Adeza diyA - "phaila jAo. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pajamacAriu pAvahA~ muNDAvahI sira-kamalu / sahu NAseM chipA bhuSa-jubhalu // 3 // vUnahI dUbhajaNu dakkhayahA~ / pAhumau kayantahA~ paTTayahA~ / / / / pahu mantihi dukkhu NivAriyaDa / suggIva-dUu gau khAriyara / / 5 / / ettaha~ vi garincha / saMTiyara / ziSa-sandaNa - vI pariSTiyau // 6 // sanjahaM vi sa-sAhazu NIsariDa / pacaknu gAI jamu avayariu // 7 // paDivaksa - pakkha- saMskhohaNihi / NimA satahi bhakkhohamihi // 8 // dhattA suggIvahA~ rAmahA~ lasaNahA viDa-sugAu gampi bhijiu / hemantahoM gimbhahA~ pAusahA maM dukAlu samAvaDiMga // 6 // [1] abhiSTaI veNi mi sAhaNAI / jiha mihuNai tihaharisiya-maNA // 1 // jidda mihuNaI tiha aNurasAI / jiha miDaNai siMha para-salAI // 2 // jiha mihuNai tiha klbl-krh| jiha mihuNaha tiha mekhiya-saraI // 3 // jiha miThuNAI siMha basipAharaI / jiha mihupaI tiha sara-jamAI // 4 // jiha mihuNaI tiha amjhAuraI // 5 // jiha mihuI tiha acambhadaI / jiha miDaNaI tii vihAphabaI // 6 // miha mihuNaI tiha Nisveviyas / jiha mihuNaI tiha pAseDyA // 7 // miha miDaNai tiha NikaTiyaI / NipphandaI jujhansaI thiya // 8 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! tiyAlAsamo saMdhi isako mAro, Ahata karo, isa pApIkA sirakamalla kATa lo, nAka ke sAtha isake donoM hAtha bhI kATa lo, isa dUtako dUtapana dikhAo, ise kRtAMtakA atithi banA do / " tatra bar3I kaThinAI se maMtriyoMna, svAmAMkA nivAraNa kiyaa| sugrIvakA dUta bhI khArase bharakara calA gayA / yahA~ bhI rAjA sumIva baiThA nahIM rahA aura rathakI pIThapara car3hakara pUrI taiyArIke sAtha senAko lekara nikala par3A, mAno sAkSAt yama hI A gayA ho, pratipakSa ko cundha karanebAlI sAta akSauhiNI senA ke sAtha usane prayAsa kiyaa| isa prakAra kapaTI sugrIva rAma lakSmaNa aura sugrIvase jAkara bhir3a gayA mAno duSkAla hI hemaMta grISma aura pAvasapara TUTa par3A ho // 1-3 // 1 r [ 14 ] donoM hI sainyadala Apasa meM TakarA gaye, vaise hI jaise prasannacitta mithuna Apasa meM bhir3a jAte haiM, ve vaise hI anurakta ( raktaraMjita aura premaparipUrNa) the jaise mithuna, vaise ho paritRpta the jaise mithuna paritRpta hote haiN| vaise ho kalakala kara rahe the jaise mithuna kalarava karate haiM, vaise hI sara ( vANoM ) ko chor3a rahe the jaise mithuna sara ( svaroM ) ko karate haiN| vaise ho adharIko kATa rahe the, jaise mithuna adharoMko kATate haiM, vaise hI sarge (bANoM ) se jarjara ho rahe the jaise mithuna svaroM (sara) se kSoNa ho uThate haiM, yuddhake lie ve vaise hI Atura the jaise mithuna Atura hote haiM / ve vaise hI cakapakA rahe the jaise mithuna cakapakAte haiM, vaise hI unakA mAna bhaMga ho rahA thA jaise mithunoMkA mAna galita ho jAtA hai| vaise hI kA~pa rahe the jaise mithuna kA~pa uThate haiN| vaise hI pasInA pasInA ho rahe the jaise mithuna pasInA-pasInA ho jAte haiN| vaise hI nizceSTa ho rahe the jaise mithuna nizceSTa ho uThate haiM, vaise hI niSpaMda yuddha kara rahe the jaise mithuna niSpaMda hAkara lar3ate Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita pattA tehae avasara viSiNa vi valaha osAriyaI mahabae~ hi / 'para tumhahi khatta-dhammu sara vijujmedavaDa ekamahi' // 6 // tyantara simiraI pariharevi / khatiya khase abhi ve vi 1 // suggIva vidvasuggIu buttu / 'jiha mAyA - kava. rajju bhusu // 2 // khala khudda pisuNa tiba thAhi yAhi / kahi gammai rahavaru bAhi vAhi' // 3 // naM NisuNevi vipphuriyANaNeNa | dopichar3a jalAgukA . paharaNeNa // 4 // 'kiM uttima-purisaoN echu magu / maNu asaiheM jiha saya cAra bhaggu // 5 // jhujjhanA Na sajahi to vi dhiTa / raNe pAkhiu pADiu lehi caTa' // 6 // asahansa paroppara vAramni / palaya-mahAcaNa uttharanti // 7 // puNu kAhi puNu taru-girivarahi / karapAla hiM sUlahiM mAragarehi // 8 // yattA maayaasurgaa| kuddhaeNNa sauDi bhamAvi mukta kiha / mugAvaho gampiNu sira-kamaleM mahihareM paSTiya cava jiha // 6 // [16] pATiDa suggAMu gayAsamie~ / kulapacau NaM jAsaNire // 1 // viNivAhara kira NilAu thiu / riu sAhaNa mUra-tramAla kriu // 2 // guptahe vi su-tArahe pANa-piDa / uccAvi rAmahoM pAsu piDa // 3 // vahadehi - daiTa viSNana lahu / 'para honse guhAvanma mahu' // 4 // zahavaMga yusa 'hau~ ki karama | ko mArami ko kira pariharami // 5 // vaNi mi sabharamaNa anubha-vala / vaiNi mi dujana vihiM pavala // 3 // RSiNa mi viNaNa-karaNa-kusala / viNi vi thira-thora-vAhu-jualu // 7 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyAsIsamo saMdhi haiN| taba urA kaThina avasara para mantriyoMne Akara donoM daloMko haTAte hue kahA, "tuma loga kSAtra dharmakA anusaraNa kara, akele hI dvandva karo !" || 1-6 // [15] isI antara meM donoM senAoM ko chor3akara ve donoM kSatriya kSAtra bhAva se lar3ane lge| sugrIkne mAyAsugrIvase kahA, "jisa prakAra mAyA aura kapaTa se tumane rAjya kA bhoga kiyA, he khalakSudra, pizuna, usI taraha anna Thahara-Thahara, kahA~ jAtA hai, ratha Age hA~ka, hA~ka / " yaha sunakara, tamatamAte hue, jalatI huI lUkA zastra ke praharaNa ke sAtha mAyAmugrIva ne usakI bhartsanA kI, "kyA uttama puruSa kA yahI mArga hai ki jo vaha asatIke mana kI taraha sau bAra bhagna ho, phira bhI dhRSTa tuma lar3ate hue lajjita nahIM hote, pu ra- girakara se ho !" isa kAra eka dUsare ko sahana na karate hue ve prahAra karane lge| mAno pralaya ke mahAmedha hI uchala par3e hoN| vANoM se, vRkSoM aura pahAr3oM se, karavAla, zUla aura mudgaroM se, unameM yuddha Thana gyaa| taba mAyAsugrIva ne lakuda ghumAkara aisA mArA ki vaha jAkara sugrIva ke sirakamala para girA mAno mahIdhara para bijalI hI TUTI ho / / 1-6 / / [16] usa gadA-astra se sugrIva vaise hI dharatI para gira par3A jaise baja se kulaparvata gira par3atA hai| girakara vaha jaba acetana ho gayA to zatrusenA meM kala-kAla zabda hone lgaa| taba yahA~ bhI sutArAke prANapriya asalI sugrIvako (loga) uThAkara rAmake pAsa le Aye / usane rAmase kahA, "Apake rahate merI yaha avasthA ?" tatra rAma ne kahA-"maiM kyA kara, kisako mAra aura kise banAU~, donoM hI raNa-prAMgaNa meM atula bIra haiN| donoM hI vidyAoM se prabala va ajeya haiM / donoM hI vijJAna karane meM pala haiN| donoM hI sthira Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paubhacarita veNi tri viyaSTupaNaya- vaschayala / vaiNi vi paphukhiya-muha kamala // ghattA sayala vi sohai suggIva tara jaM vohi avamANiyau / mahu vihie kula-bahuAe~ jiha khallu para-purisu aa jANiyaDa' // 6 // [1 ] maNu dhauravi suggIvahA~ taNaja / avaloiDa aNuharu apaNA // 1 // sukalatu jema supaNAmi [ya] u / sukalattu jema AyAmiyau // 2 // sukalata jema dida-guNa-ghaNau / sukalatu jema koDAvaNau // 3 // sukalana jema NicUTa - bharU / mukalasu jaima para * Nippasaru // 4 // sukalatu jama saivare gahiu / ghara jaNayahA~ jaNaya subhae~ sAhiTa ||5|| taM anAvata hatye bahiu / aphAliDa disahiM NAI rahiu // 6 // NaM kAle palaya-kAle hasiDa / NaM jubakhAe~ sAyareNa rasiu // 7 // NaM pariya caka khakhaka-yaleM / bhaI kampiya vidyasuggIca-baleM // 8 // ghasA taM bhAsaNu cAksaddu -surNevi keli ca bAeM dharahariya / para-purisu ramepiNu asai jiha vija sarIraheM pAsariya / / 6 / / [ 8] mAyAsuTa disAliyareM / mejhiu vijae yAliyae~ // 6 // NaM NindaNu mucha vilAsiNie~ / vara - mayalambazu rohiNie~ // 2 // NaM suravaDa parisesiu sahara / * rAhara sIya - mahAsaie // 3 // maraNa-rAu meliu rahae~ / pAva-piNDu sAsaya-gaha // 4 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyAlIsamo saMdhi aura sthUla bAhu haiN| donoMkA hI vakSaHsthala vizAla aura unnata hai| donoMkA hI mukhakamala khilA huA hai| he suprIva, numhArA saba kucha use bhI sohatA hai| jo tuma kahate ho, vaha maiM mAnatA hU~ / jaise kulavadhU dUsare purupako nahIM pahacAnatI, vaise hI merI dRSTi mAyA sugrIvako pahacAnane meM asaphala hai" !1-F|| [17] taba rAmane supAvake manako dhIraja ba~dhAkara apane dhanuSakI ora dekhA / jo sukalatrakI taraha pramANita, aura usIkI taraha samartha thA / sukalatrako taraha jo dRr3ha guNa ( acche guNa aura DorI) se ghanIbhUta thA / sukalatrakI hI taraha Azcaryajanaka thA, sukalatrakI taraha bhAra uThAnemeM samartha thA, sukalanakI taraha dUsareke nikaTa aprasaraNazIla thA, sukalatrakI taraha svayaMvarase gRhIta thA, janakakI sutA sItAke sAtha hI jise unhoMne grahaNa kiyA thaa| usa vAvartako apane hAthameM lekara jaise hI car3hAyA vaha dasoM dizAoM meM gUMja uThA, mAno pralayakAlameM kAla hI aTTahAsa kara. uThA ho, mAno yugakA kSaya honepara sAgara hI dhvanita ho uThA ho, mAno pahAr3apara bijalI girI ho| use sunakara mAyA sumIvake sainika kaoNpa uThe / usa bhISaNa cApa-zabdako sunakara vidyA usI taraha tharathara kA~pa uThI jaise havAse kelekA pattA. aura vaha sahasragatike zarIrase usI prakAra nikalakara calI gaI jaise asatI strI para-puruSakA ramaNa karake calI jAtI hai, // 1-6|| [8] vizAla vaitAlikI vidyAne mAyA-mugrIvako chor3a diyA, mAnI bilAsinIne nirdhana vyaktiko chor3a diyA ho, mAno rohiNIne candramAko chor3a diyA ho, mAno indrANIne devendrako chor3a diyA ho, mAno sItA mahAsatIne gama ko chor3a diyA ho, mAno ratine madanarAjako chor3a diyA ho, mAnA zAzvata Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu NaM visamayaNu himapayvaieN dharaNendu NAi~ paDamAvaie~ // 5 // yi vijaeN jaM avamaNiya | sahasagai payadu jaNa jANiyar3a // 6 // jaM vihaDiDa suggI vahA~ tapa / valu miliu paDavaDa appaNau // 7 // ekalau pekkhaci vahari ghiu / bala sara-sandhANu 22 ghasA khaNeM kharge aNavaraya-guNadvipadi tikkhahiM rAma-silImuhahiM / viNiniSyu kakSsula ra pacaharu jaima buhahiM // 2 // [6] riTa visihi viyAriyaTha / suggIu vi pure pasAriyau // 1 // karantu thiu || 2 || jiNa-bhavaNu // 3 // jaya - maGgala - tUra- Nigholu kiu / sahu~ tArae~ rajju YU esa vi rAmu parituha maNu / niviseNa I kiya banda suha gaI -gAmiyoM / bhAveM kiMu // 8 // parAiDa candraSpaha sAmigrahoM // 4 // mAtha vappu tuhu~ vandhu-jaNu // 5 // sambahu~ parahU~ parAhipa // 6 // carile thiu / tuhu~ sabala-surAsurehiM Namiu // 7 // vAparaNeM samAe~ jhArNe tuhu~ tava caraNeM // 8 // tuhu~ / tu 'jaya tuhu~ gai tuhu~ mai tuhu~ saraNu tuhu~ tuhu~ parama-pastu paramatti haru / tuhu~ tuhu~ daMsaNaM NA siddhamama - ghattA arahantu buddha tuhu~ hari haru vi tuhu~ aNNANa tamoha- riu / tuhu~ hurikSaNu paramapada tuhu~ ravi vambhu sambhu siu' // 6 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiyAlIsamo saMdhi gatine pApapiNDako chor3a diyA ho, pArvatIne zivako chor3a diyA ho| mAno padmAvatIne dharaNendrako chor3a diyA ho / apanI vidyAse apamAnita hone para sahasragatikA asalI rUpa logoMne pragaTa jAna liyaa| aura asalI sugrIva kI jo senA pahale vighaTita ho gaI thI vaha aba usIkI senAmeM Akara mila gaI / zatru ko ekAkI sthita dekhakara baladeva rAmane sarasandhAna kiyaa| anavarata DorI para car3he hue rAmake tIkhe bANoMse kapaTa-sugrIva yuddha meM usI taraha chinna-bhinna ho gayA jaise vidvAnoMke dvArA pratyAhAra (vyAkaraNa ke) chinna-bhinna ho jAte haiM / / 1-6 / / [16] isaprakAra zatruko bANoMse vidIrNa kara rAmane mugrIva ko nagara meM praveza kraayaa| taba jayamaMgala aura tUryokA nirghoSa hone lgaa| sugrIva tArA ke sAtha pratiSThita hokara rAjakAja karane lagA / idhara rAma bhI saMtuSTa mana ho ra zIghra ho cina bhavana meM pahu~ce aura vahA~ unhoMne zubhagati-gAmI candraprabha jinakI stuti kI-"jaya ho, tumhIM merI gati ho / tumhIM merI buddhi ho / tumhIM merI zaraNa ho, tumhIM mere mAtA-pitA ho| tumhIM bandhujana ho, tumhIM paramapakSa ho, tumhIM paramati-haraNavArtA ho | tumhIM sabameM parAtpara ho| tuma darzana, jJAna aura cAritrameM sthita ho / tumheM surAsura namana karate haiN| siddhAnta, mantra, vyAkaraNa, sandhyA, dhyAna aura tapazcaraNa meM tumhI ho / arahanta, buddha tumhI ho / hari, hara aura ajJAnarUpI timira ke zatru tumhIM ho| tuma sukmaniraMjana aura paramapada ho| tuma sUrya, brahmA, svayambhU aura ziva ho / / 1-6 / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44. cauyAlIsamo saMdhi] maNu jarai Asa pa pUrai khaNu vi sahAraNu NaDa karaha / so lakkhaNu rAmAeseM ghara suggIyahA~ paisarai // [ ] viSTasuggAceM samare sara-bhiNNa' / gae~ sattamae~ divasa bolIMpae~ // 6 // truttu sumisi - puttu valae / 'bhaNu suggADa gampi viNu meveM // 2 // taM diTannu piruttau jAyau / sambAhoM sIyalu kanu parAyau // 3 // jaM muAvira rajju sa - tArau / kAlahA~ phebiu vahari nuhAra // 4 // taM uvayAha kiM pi lai jANahi / kantaheM taNiya vatta to ANahi // 5 // gar3a somitti visajina rAmeM / saru paJcamaDa muku NaM kA // 3 // giri-kinindha-gayara mohansara / kAmiNi - jaNa-maNa- saMkhohantau // 7 // jiha jii gharu suggIvaha pAvaha / tiha tiha jaNu vihaipha dhAvat // 8 // ja gaNai kaNThau karAu galiNDa / NAI kumAra moiNu viSNau // 6 // pattA kikvindha-NarAhiva-kerau diTTa purau padihAra kiha | thiu moksa-vAra paDikUlara jIvahA~ duppariNAmu jiha // 10 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cavAlIsavIM sandhi sItAdevI ke viyoga meM rAma kA mana visura rahA thA / unako AzA pUrI nahIM ho rahI thii| eka bhI kSaNa kA sahArA unheM nahIM mila pA rahA thaa| isalie rAmake Adezase lakSmaNako sugrIva ke ghara jAnA pdd'aa| [1] jaba kapaTa-sugrIva yuddha meM bANoM se kSata-vikSata ho cukA aura sAta dina bhI vyatIta ho gaye, taba rAmane lakSmaNase kahA ki tuma binA vilamba jAkara sugrIvase kaho / vaha to ekadama nizcita sA jAna par3atA hai| sabhI dUsare ke kAma meM DhIla karate haiN| (usase kanA) ki tuma jo (apanI palI) tArA sahita rAja kA bhoga kara rahe ho aura jo (hamane) tumhArA zatru kAla (devatA) kI bheMTa car3hA diyA hai| yadi tuma usa upakAra ko thor3A bhI jAnate ho to sItAdevI kA vRttAnta lAkara do| isa prakAra rAma se visajita hone para lakSmaNa (sugrIva ke pAsa) isa vega se gayA mAno kAmadeva ne apanA pAMcavAM bANa hI chor3A ho| vaha kiSkindha parvata aura nagara ko mugdha karatA tathA kAminIjanoM ke mana ko kSabdha banAtA huA jaise-jaise sugrIvake gharake nikaTa pahu~ca rahA thA vaise-vaise janasamUha har3abar3Akara daudd'aa| vaha apanA kaNThA, kaTaka aura galigNa nahIM dekha pA rahA thaa| (usa samaya jana-samUha) aisA jAna par3a rahA yA mAno lakSmaNa ne saMmohana kara diyA ho| itane meM kumAra lakSmaNa ne kiSkindharAja sugrIvake pratihArako apane sammukha isa prakAra (sthita) dekhA mAno mokSa ke dvAra para jIva kA pratikala duSpariNAma hI sthita hulA ho // 1-10 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paubhacarita [2] 'kAI parihAra gampi suggIvahA~ / jo paramesaru jambU - davihA~ // 1 // acchaha so vaNa-vAseM bhavanta: 1 appuNu rajju karahi Nizcinta // 2 // jaMtuha kerau avasara sAriu / cAu paumaNAhu upayAriDa // 3 // to vari hau~ ujyAru samArami / ghisugIca jema siMha mArami // 4|| aM saMdesa dinzu kumAra / nizu kapi 35 paTihAra // 5 // 'deva deva jo samara aNiviDa / achaha lakSaNu pAra parihiu // 6 // Au mahabbalu rAmAeseM / jamu pacchaNNu NAI gara-beseM / / 7 / / ki paisaraTa kiM va maM paisau / gampiNu vatta kAI tahA~ sIsara' // 8 // vattA taM vayaSNa sudhi suggINa muhu parihArahajoiyau / 'ki keNa vi gAhA lAvaNu vAra mahAraNa hoiyau // 6 // [3] kiM lakSaNu jaM lakkha-visubau / kiM lakkhaNu jo geya-NivA // 1 // kiM lapavaNu jaM pAiya-kambaho / kiM lakvaNu vAparaNahA~ samyahA~ // 2 // kiM lAvaNu jaM chandai NiviTTau / kiM lAvaNu jaM bhara, gavihau // 2 // kiM lakkhaNu Nara-NArI-aGgahu~ / kiM lakkhaNu mAyA-muragahu~' // 4 // pabhaNai puNu eTihAru viyaktaNu / egahu~ ma Na ekka vilaksaNu // 5 // so lapavaNu jo dasaraha-gandaNu / so lakkhaNu jo para-vala maNu // 6 // so lakhaNu jo Nisiyara-mAradhu / sabhyu - kumAra caura * saMghAraNu |sti Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ capAlIsamo jhaMdhi 27 [2] taba kumArane kahA-"pratihArI, tuma jAkara sugrIvarI kahanA ki jo jambUdvIpa ke svAmI haiM, ve vanameM bhaTaka rahe haiM aura tuma nizcinta hokara apanA rAja kara rahe ho? jisa prakAra tumhArA kAma sAdhA gayA, acchA hai, tuma rAma kA upakAra kro| nahIM to acchA hai ki maiM upakAra kahe aura jisa prakAra kapaTasugrIvako, usI prakAra tumheM mAratA huuN|" kumArane jo saMdeza diyA, dvArapAla ne jAkara vaha vArtA kaha dI-"he devadeva, jo yuddha meM aniSTa haiM, vaha lakSmaNa dvAra para khar3e haiN| vaha mahAbalI rAmake Adezase Ae haiM, mAno manuSyake rUpameM pracchanna yamahI haiN| unheM praveza dUM yA nahIM, unase jAkara kyA bAta kahUM ?" yaha vacana suna kara sugrIva pratihAra kA mukha dekhane lgaa| kyA kisI ne gAthA meM prasiddha ko mere dvAra para bhejA hai / / 16 / / [3] kyA vaha lakSaNa (lakSmaNa) jo vizuddha lakSya hotA hai ? kyA vaha lakSaNa jo geya-nibaddha hotA hai? kyA vaha lakSaNa jo prAkRta kAvya meM hotA hai ? kyA vaha lakSaNa jo vyAkaraNa meM hotA hai ? kyA vaha lakSaNa jo chaMdazAstra meM nirdiSTa hai ? kyA vaha lakSaNa jo bharata ko goSThI meM kAma AtA hai ? kyA vaha lakSaNa jo strI-puruSoM ke aMgoM meM hotA hai ? kyA vaha lakSaNa jo azvoM aura gajoM meM hotA hai ?" taba pratihAra ne punaH nivedana kiyA, "deva-deva, inameMse eka bhI lakSaNa nahIM hai pratyuta yaha vaha lakSmaNa hai jo dazarathakA putra hai / vaha lakSmaNa hai jo nizAcarakA nAzaka hai / vaha lakSmaNa hai jo zambuka kumAra kA vadhakartA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita so lakSaNa jo rAma sAhoyaru / so lakSaNu jo sIyA~ devaru || so lakSaNu jo garavara kesari / so lakSaNu jo khara-dUsaNa-bhari // 9 // dasaraha-tagaDa sumintiha jAyaGa' / rAmeM sahu vaNa-vAsahoM Ayau // 10|| pattA aNuNijana bhena payalaM jAya ga kummANi-mAyaNA / meM pamya paI pesesaha mAgAsuggIyahA~ saNaNa' // 11 // [5] taM NisuNevi bayaNu parihArahoM / hiyabau bhigNu kahaDya-sArahoM / / 1 / / "yahu so lAkhaNu rAma-kaNihara / jAsu mAsi hau~ sarazu paiu' // 2 // sIsudha guru-vayappe hi ummUDhau / ravai viNaya - gahandArUdau // 3 // sa-ballu sa-piNDavAsu sakalattaH / calaNehi paDila visanthula-gattara / / | paNiu kaluNa kiyajhali-hasthaH / 'hau~ pAvidachu dhiTTu akriyatthara |5|| tArA-NayaNa-sarahiM jajariyau / sumhArata gAu mi vIsariyaDa 56 / ahA~ paramesara para upayArA / e-vAra mahu svamahi bhaDArA' / / 7 / / ... ..jaM piya-cavAhi viNaDa payAsi / sarasaha lakkhapopara mAsAsiMha / / 8 / / 'prabhau paracha chuddha sIya gadhesahi / lahu vibhAira isa-disi pesahi // 6 // dhattA somitiha, sthaNu suppiNu suhar3a-sahAsa hi pariyariu / NaM sAyaru samayahA~ cukara kikinvAhida gAMsariu // 10 // [5] NarAhio bisAlayaM / parAio jiNAlayaM // 3 // dhuo tiloya-sAmio / aNanta-sokkha-gAmibho / / 2 / / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauyAlIsamo saMdhi 26 hai| vaha lakSmaNa hai jo rAmakA sagA bhAI hai / vaha lakSmaNa hai jo sItAdevI kA devara hai / vaha lakSmaNa hai jo zreSTha manuSyoM meM zreSTha hai / vaha lakSmaNa hai jo khara-dUSaNakA hatyArA hai| vaha lakSmaNaM hai jo sumitrAse utpanna dazarathakA putra hai aura jo rAmake sAtha vanavAsake lie AyA hai / he deva ! prayatnapUrvaka use manA lIjie, jisase vaha kupita na ho| aura tumheM mAyAsugrIva ke patha para na bheja " // 1-11 / / [4] pratihAra ke una vacanoM ko sunakara kapidhvaja ziromaNi sugrIva kA hRdaya vidoNaM ho gayA / (vaha socane lagA) are, yaha vaha nakSmaNa hai [rAma kA anuja]. jisakI zaraNameM maiM gayA thaa| yaha vicArate hI vaha vaise hI saceta ho gayA jaise guruke upadezavacana se ziSya saceta jAtA hai / taba rAjAsugrIva vinayarUpI hAthI para car3hakara, apanI senA parivAra aura strI ke sAtha jAkara vyAkula zarIra ho, lakSmaNa ke sAmane gira pdd'aa| donoM hAtha jor3akara usane karuNa svarameM kahA-"he deva, maiM bahuta hI pApAtmA, DhITha aura akRtajJa huuN| tArA ke netravANoM se jarjara hokara maiM ApakA nAma taka bhUla gayA / aho paropakArI paramezvara, eka bAra mujhe kSamA kara diijie|" jaba sagrIvane itane priya vacanoMmeM vinaya prakaTa kI to lakSmaNane AzvAsana diyA aura kahA, "vatsa, tumheM maiM abhaya detA hU~, zIghra jAkara aba sItAdevI kI khoja karo, hareka dizA meM vidyAdhara bheja do|" lakSmaNa ke bacana sunakara, sahasra sainikoM se parivRta magrIva nikala par3A / mAno samudra ne hI apanI maryAdA vismRta kara dI ho // 1-10 // [5] taba narAdhipa sugrIva eka vizAla jinAlaya meM phuNcaa| yahA~ usane ananta sukhagAmI jina-svAmIkI stuti prArambha kI; Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padamaparita 'jayadu-kamma - dAraNA / aNNA - sar3a-vAraNA // 3 // pasiddha - sikha - sAmaNA / tamoha-moha - mAsaNA || kasAya - mAya - badhiyA / tiloya-koSa - pujiyA // 5 // mapaTa - duDha - madana / tisamala-bezi-chindaNA' / / 9 // zubho ema jAho / vihaI - saNAho / / 7 / / mahAdeva . devo / Na tuko ma cheo // 8 // Na chebho Na mUlaM / Na sAvaM Na sUlaM para Na kavAsa - mAlA / Na viTThI karAlA || ma. gaudI sahA / cando pA pAgA // 1 // Na putto Na kantA / Na DAho Na cintA // 12 // Na kAmo Na koho / ma loho Na mohI // 13 // Na mANa ma mAya! | Na sAmaNNa - chAyA // 14 // ghattA paNappiNu jiNabara lAmiDa sui-gai-gAmira pahajArUddha graahilaa| 'jaha sIyaheM vatta Na-yANami tumha parANami tobala mahu saNAsa-gaha // 15 // paca bhaNevi aNiSTriya - vAhA / kokAviu vinAhara - sAhaNu // 1 // 'jAdu gavesA jahi AsabahA~ / jala-duggaI thala - duggaI laDahA~ // 2 // paiseM vi dI dIDa gavesaho / gaya anaya uttara - desahare // 3 // gavaya - gavaksa ve vi pumbaddhe / Nala - kundendra - NIla pacchadraM // 4 // dAkSiNa suggIu sa-sAhaNu / aNNu vi jambavantu harisiya-maNu 5|| liya vimANArUDha mahAiya / Nivise kamyU-doDa parAiya // 6 // nAva natthu vinAhara - kerau / kampai ghalai balai vivarerau ||7|| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauyAlIsamo saMdhi "ATha karmoM kA dalana karane vAle ApakI jaya ho| Apa kAmakA saMga nivAraNa karane vAle, prasiddha siddha zAsanameM rahanevAle, moha ke dhanatimira ko naSTa nepAla, kaSAya aura nAyAba rahita, triloka dvArA pUjya, ATha madoMkA mardana karanevAle, tIna zalyoMkI latAkA uccheda karanevAle haiN|" isa prakAra usane vibhutiyoMse paripUrNa svAmI mahAdeva jinendra kI stuti kii| jinakA na Adi hai na anta hai| na anta hai, na mUla hai| na cApa hai na trizUla / na kaMkAla mAlA hai aura na bhayaMkara dRSTi / na gaurI hai na gNgaa| na candra hai na sarpa / na putra hai na strii| na IrSyA hai aura na citA / na kAma hai aura na krodha / na lobha hai na moha / na mAna hai aura na mAyA / aura na sAdhAraNa chAyA hI hai| isa prakAra jinavara svAmI ko praNAma karake sugatigAmI sugrIva ne yaha pratijJA kI ki yadi maiM sItAdevI kA vRttAnta na lAUM aura jinadevako namana na karUM to merI gati saMnyAsa ko ho (arthAt maiM saMnyAsa grahaNa kara lUMgA" || 1.15 // [6] yaha kahakara usane apanI anirdiSTa vAhanabAlI vidyAghara senAko pukArA aura use yaha Adeza diyA ki jahA~ patA lage vahA~ jAkara vaha sItAdevI kI khoja kare / isa para aMga aura aMgada uttara dezakI ora gye| gavaya aura gavAkSa Adhe pUrvakI ora / nala, kuMda, indra aura nIla Adhe pazcimakI ora gye| svayaM sugrIva apanI senA lekara dakSiNakI ora gyaa| prasannamana jAmbavaMta bhI usake sAtha thA / AdaraNIya ve donoM vimAna meM baMTakara cala pdd'e| aura pala bhara meM kambU dvIpa pahuMca gaye / vahA~ para unhoMne vidyAdhara ratnakezI kA dhvaja dekhA / kapita, calatA aura viparIta dizA meM mur3atA huA dIrgha daMDavAlA aura pavana se AMdo Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamacariu dIhara-daNTu parvaNa padipeziu / NaM jasa-punja mahaNNave meDiu // // pattA so rAe ghau dhuncantana dAkhau NayaNa-suhAvaNau / 'lahu eha e8 ikAraha NAI itthu soyaha taNau HER teNa vi dii cindhu suggIvahA~ / uppari entA kambU-dIyahare // 1 // cintai rayaNakasi 'laha bujhi3 / jeNa samANu Asi hau~ ajimau // 2 // so tailoka - caka - saMtAvaNu / manchu Au paDIvara rAvaSNu // 3 // kahi NAsami kahA~ saraNu pahakami / ethahA~ hau~ jIvantu Na cukami' // 1 // duzvu duzkhu sAhAriu Niya maNu / 'jai sayameva parAiu rAvaNu // 5it to ki tAsu mahaddhaeM vANaru / NaM paM dIsaha kikkindhesara' // 6 // tahi avasara su-ggAMu parAiDa / NAI purandaru saggahoM Aiu // 7 // 'bho bho rayaNakesi kiM bhulau / andhahi kAi~ putthu ekAu' // 8 // pattA suggIvahA~ kyaNu suNepiNu hiyavae harisuNa mAiyaDa / pava-pADase salile sittau vimmu jema appAiyau // 3 // [8] Niya kA kahahu~ lAmu vijAharu / atula - mA bhAmaNDala-kiresi 'sAmiheM jAmi jAma olaggae~ / dichu vimANu tAma gayaNaggae~ / / 2 / 1 tahi kandamti sAya AyaNNavi / dhAiDa rAvaNu siNa-samu maNavi // 3 // haDa vacchazyale asivara - ghaaeN| giri va paloTiDa kaba-gihAeM // 4 // dubAbu dukkhu ceyaNau lahepipaNu / pAdiGa vijA-cheDa karepiNu II Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caupAlIsamo saMdhi lina vaha aisA lagatA thA mAno kisokA yazaHpuMja hI samudra meM prakSana kara diyA gayA ho| netrAMko muhAvanA laganevAlA hilatA huA vaha dhvaja use aisA pratIta huA mAno sItA devIkA hAtha hI use yaha pukAra rahA ho ki zIghra Ao zodha Ao ||16|| [ ] itanameM vidyAdhara glakezIko bhI dvIpapAsa jAte hue mugrIvakA 'vaja-cihna dikhAI de gyaa| vaha apane taI socane lagA ki "lo. jisake sAtha maiM abhI-abhI yuddha lar3A thA tribhuvanasaMtApadAyaka bahI nAvaNa zAyada phirase lauTa AyA hai| aba maiM kahIM bhAga . kisakI zaraNa jAU / isase mere prAza bacanA ava kaThina hai / ' isa taraha usane manameM yaha socakara bar3e kapse apane Apako samhAlA ki yadi yaha gavaNa hI A rahA hai to usake dhvaja meM vAnarakA cihna kaise ho sakatA hai| nahIM nahIM, yaha to kiSkiMdha nareza hai / ThIka isI samaya sugrIva vahA~ A phuNcaa| mAnA svargase indra hI A gayA ho| usane kahA, "are ratnakezI kyA tuma bhUla gaye | yahA~ ekAkI kaise par3e hue ho" / sugrIvake yaha vacana sunakara vidyAdhara ratnakezI mAre harpake phUlA nahIM samAyA vaise hI jaise nava-pAvasake jalase sikta honapara bhI vidhyAcala AmAyanase nahIM aghaataa||16 [ ] tava bhAmaMDalakA anucara atula balI vidyAdhara ratna kezIne munAvako batAyA ki jaba maiM apane svAmIkI sevAmeM jA rahA thA to mujhe gaganAMganameM eka vimAna dikhAI diyaa| usameM sonA devIkA AkraMdana munAI pdd'aa| basa maiM gavaNako tRNavata bhI na mamajhakara, usase bhir3a gyaa| usane apane zreSTha khaDga candrahAsa se chAtI meM Ahta kara diyA / taba meM vasase Ahata pahAr3akI bhA~ti loTa-poTa ho gyaa| bar3I kaThinAIse jaba mujhe kucha cetanA AI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita jii jabaghu disAu vibhulAu / ami teNa patthu ekAu' // 6 // NimuNavi sopA-haraNu mahAguNu / ubhaya-kareM hiM apagaDa puNuppuNu // 7 // aNNu vi tuieNa maNa bhAviNi / diNNa cina tahA~ gayala-gAmiNi // 8 // dhattA Ni rayaNakesi sugAvega jahi aschai klu dummaNau / . jasu bhaNDae~ NAI harepaNu ANiu dahavayaNahI taNau ||6|| . u1181 vijAhara * kula : bhavaNa - paIveM / rAmahoM baddhAniGa sugAveM // 1 // 'deva deva taru dukkha-mahANai / sIyaha~ taNiya vatta eNhu jANAI // 2 // taM NisuNevi vANu valahare / hasiTa sa - cinbhamu kahakaha-saDhe // 3|| 'bho bho baccha vaccha de sAiDa / jIviu Navara ajju AsAiDa' // 4 // puSa bhaNeSi teNa samvajiu / Neha * mahAmareNa Alibiu ||5|| 'kaheM kaheM keNa kanta uhAliya / ki bhula ki jIvanti NihAliya' // 6|| taM NisuNevi viu vijAharu / gAI jiNindahA~ agae~ gaNaharu / / / / 'deva ghena kaluNaI kandansI / hA lakSaNa hA rAma bhaNantA ||8|| - pattA NAgindi va garuDa-vihAmaNa sArazi va. pahANaNaNa / mahu vijA-cheu kareppiNu Niya vahadekhi isANaNaNa // 1 // [10] sahi tahat vi kAla bhayabhIyaheM / keza vi sINu Na khaNiSTau sAyaha // 1 // ,para puriseMdi u citta lAijaha / bAlahiM jiha vAyaraNu Na bhijai' // 2 // taM Nisuvi vijJAhara * vutsau / kaNTaDa diNNu kAu kaDisutau / / 3 / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chayAlIsa saMdhi 1 to usane merI vidyA cher3akara mujhe yahA~ pheMka diyA | janmAMdhako taraha maiM aba dizA bhUla gayA hU~ aura isIlie yahA~ akelA par3A hU~ / " isa prakAra sItA devIke apaharaNako bAta sunakara mahAguNo sugrIvane bAra-bAra ratnakezIkA AliMgana kiyA tathA khUna saMtuSTa hokara use manacAhI AkAzagAminI vidyA de dii| phira suprIva ratnakezIko vahA~ le gayA jahA~ durmana rAma the| isa prakAra vaha mAno balapUrvakA yazaHpuMja Na kara hogA [6] Akara, vidyAdhara-kula- bhuvana- pradIpa sugrIvane rAmakA abhinaMdana karate hue nivedana kiyA, "deva-deva ! aba Apane dukharUpI mahAsaritAkA saMtaraNa kara liyA hai| yaha sItA devIkA pUrA pUrA vRttAnta jAnatA hai / " usake vacana sunakara rAma kahakahA lagAkara vibhramapUrvaka khUba ha~se, aura phira unhoMne kahA, "are vatsa vatsa, tuma mujhe AliGgana do / Aja tumane sacamuca mere jIvanako AzvAsana diyA hai / " yaha kahakara rAmane usakA sarvAga AliGgana kara liyA aura phira pUchA, "kaho kaho, kisane sItA devIkA apaharaNa kiyA hai / tumane use mRta dekhA yA jIvita / " yaha sunakara vidyAdhara isa prakAra bolA mAno jinendra ke sammukha gaNadhara hI bola rahA ho ki "he deva-deva ! vaha karuNa krandana karatI huI, 'hA rAma ' ' hA lakSmaNa' kaha rahI thiiN| rAvaNa, merI vidyAko chedakara unheM vaise hI le gayA jaise garur3a nAginako yA siMha hariNIko pakar3akara le jAtA hai // 1-|| [ 1 ] parantu usa bhayabhIta kaThora karAla kAlameM bhI kisI taraha sItAkA zIla khaMDita nahIM huA thA / parapuruSa usakA citta nahIM pA sake vaise hI jaise mUrkha vyAkaraNakA bheda nahIM kara pAte / " vidyAdharakA kathana sunakara rAmane use kaMThA, kaMTaka aura kaiTisUtra pa Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita tahiM avasare je gayA gavesA / Aya paDIcA se vi asesA // 4 // putriya rAhaveNa 'vara - dhiirhii| jammaca anAya soraho // 5 // ahA~ jala-golahA~ gavaya-gavakkhahauM / sA ki durai lata mahu aksaho // 6 // ambau kahA~ laggu halaheihe / 'rakkhasa - dIyahA~ sAyarabeiha // 7 // joyaNa-sayai~ satta vihi antaru / tahi mi samuchu raundu bhayAru // lA - dAu vi teNa pamANe / kahiDa jiNindai kevala - NANe | tahi tiphUha mAmeNa mahAharU / joyagAha paJcAsa sa - visthA // 10 // Sa tumantareNa tahA~ uppari / ghiya joyaNa battIsa kAuri // 1 // pattA eka vi parindu pIsakara aNu samuI pariyariu / eka vi kesari duSpeksau bhaNNu paDovau paravarita // 12 // [11] jasu sailoka-cakku bhAsakA / teNa samANu bhiDavi ko sakai // 1 // rAhana paNa kAI bhAlA / kAI / sIyaha tarNaNa palAceM // 2 // piNDatyaNita lAha - lAyaNau ! lai mahu taNiyara seraha kaNNa // 3|| guNavaI hiyayavamma hiyayAli / surabaha paumAvaI rayaNAli || candakanta sirikamtANuvari / cArUlacchi mapaNavAhiNi sundariM // 5 // sahu~ jiNavAe~ rUva-saMpaNNau / pariNi bhaDArA eyaDa kapaNA' // 6 // te NituNevi balAeveM vubaha / Ayahu~ majma Na eka vi rupa // 7 // jAi vi rambha aha hoi tilottama / sIyaheM pAsiu aNNa Na uptima' // // pattA valagunahoM vANu suNepiNu kikkindhAhiveNa hasiu / 'kiTa rattahA~ tayau kahANau bhoyaNu muvi chANu asiu // 6 // khaNa khaNe ghohahi NAI ayANada / ki paI Na suyau lopAhANaH // 1 // jA va kiM pi azcara" Na kijaha / tA kiM mANusa-mettai dijA // 2 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pauyAlIsamo saMdhi diyaa| jo loga sItA ko khojane ke lie gaye the ve bhI isI avasara para lauTakara A gye| taba rAma ne unase pUchA, "are varavIra pracaMDa nala-nIla aura gavaya-gavAkSa, batAo vaha lakAnagarI yahA~ se kitanI dUra hai ?" isa para jAmbavaMtane rAmako yaha uttara diyA ki "lavaNa samudrake dhere meM rAkSasadvIpa hai jo sAta sau ikkIsa yojanakA hai| yaha bAta jinendra ne kevalajJAna se batAI hai| usa laMkA dvIpa meM vikaTa nAma kA parvata hai jo nI yojana U~cA aura pacAsa yojana vistRta hai| usa para battIsa yojanakI saMkAnagarI hai| rAvaNa usakA eka mAtra ni:zaMka rAjA hai / vaha dUsare samudoM se ghirI huI hai / eka to siMha dekhane meM vaise hI bhayaMkara hotA hai dUsare vaha kavaca pahane ho|| 1-12 / / [11] jisa rAvaNase tInoM loka AzaMkita rahate haiM usase kauna lar3a sakatA hai / ata: he rAghava, isa AlApase kyA aura sItA devIke prati pralApase kyaa| merI pIna stanoMvAlI aura rUpa meM atyanta sundara teraha kanyAeM svIkAra kara leN| inake nAma haiMguNavatI, hRdayavarma, hRdayAvali, svaravatI, padmAvatI, ratnAvalI, candrakAntA, zrIkAntA, anurA, cArulakSmI, manavAhinI aura sundarI / jinavara kI sAkSI lekara Apa inase vivAha kara leN|" yaha sunakara rAma ne kahA ki inameM se mujhe eka bhI nahIM ructii| yadi rambhA yA tilottamA bhI ho to bhI sItA kI tulanA meM mere lie kucha nhiiN| rAmake ina vacanoM ko sunakara kiSkindhAnareza sugrIva ne ha~sate hue nivedana kiyA, "are tuma to usa anurakta (premI) kI kahAnI kaha rahe hoM jo bhojana chor3akara chA~cha pasanda karatA hai / / 1-6 // [12] tuma jo cAra-bAra ajJAnIkI taraha bola rahe ho, to kyA tumane yaha loka-AkhyAna nahIM sunA ki jo bAta eka Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zma paumacariu pUsamANu jaD lIya pAsiu / so kareM vayaNu mahArau bhAsi // 3 // cari kari tihuNa-saMtAvaNu / jai vi Ne ekekI rAvaNu ||4|| so vi jati sa teraha varisai~ / jAI surinda-bhoga anusarisahU~ // 5 // upparansa puNu kAha mi hosa / taM jisuNeSi cayaNu balu ghosai // 6 // 'mai mAreva cari sahAtha lAevau kharabUsama pantheM // 7 // siya-parihanu sambaha mi garUvau ! NaM to pahU misa ji aNuhUara // 8 // - dhattA - jo mahaliu vihi-pariNAmaNa ayasa kalaGka-pa-mahiM ! so jasa pa pakkhAlevau rahanuha sIsa-silAyale hiM' // 6 // [3] taM NisumeSi vasu eku kuraku pazu eka samuha e summIdeM / 'viggahuM kavaNu samau dahagIveM // 1 // airAvaDa pAhaNu evaM eku kula-pAvau | kamalAyara / eka susu eku khagesaru // 3 // eka maNusu eka vi vijAharu ] tahA~ tumha hu~ vaDAraDa antaru // 4 // jaga jasa paDu jeNa aphAliGa / giri jeNa mahAhaveM bhampu purandaru | jamu prema samIraNo vi jiu khante / kavaNu iri ghathaNeNa teNa Au / NAi~ kalAsu kareMhiM saMcAlita // 5 // vasavaNu varuNu vahasAvaru // 6 // gahaNu nahIM mANusa meseM' // 7 // samira visa hudva // 8 // dhattA 'bhaGgaGgaya * Nala- suggI vahIM vAhu sahejA hohu chuDa / hau~ khakkhaNu eka pahucami jo dahagIvoM jIva- khuDu // 3 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayAlIsamo saMdhi 36 apsarA nahIM kara sakatI kyA vaha eka manuSyanI kara sakatI hai| yadi tumhArA santoSa aura tRpti sItAdedhIse hI sambhava hai to hamArI bAta maano| jaba taka rAvaNa varSa-varSa karake teraha varSa nikAlatA hai taba taka devendra ke bhogoMke sadRza tumhAre teraha varSa bIta jAeMge, usake bAda kucha to bhI hogA:" mA sunakA karane uttara diyA--"maiM to zatru ko apane hAtha mArU~gA aura use kharadUSaNa ke patha para pahu~cAU~gA / strI kA parAbhava sabase bhArI hotA hai| kyA svayaM tumane isakA anubhava nahIM kiyA ? bhAgya ke phalodaya se jo merA yazarUpI bastra akIti aura kalaMka ke paMkamala se mailA ho gayA hai use maiM rAvaNa ke sira rUpI caTTAna para (pachAr3akara) sApha kruuNgaa"||1-6|| [13] yaha sunakaru sugrIva bolA, "are rAvaNa ke sAtha kaisI lar3AI ? eka hirana hai to dUsarA airAvata / eka pAhna hai to dUsarA kulapAvaka / eka sarovara hai to dUsarA samudra hai / eka sA~pa hai to dUsarA garur3a hai| eka manuSya hai to dUsarA vidyAdhara / tumameM aura usameM bahuta bar3A antara hai| jisane duniyAmeM apane yazakA DaMkA bajAyA hai, apane hAtha se kailAza parvata ko uThA liyA hai, jisane mahAyuddha meM indra, yama, vaizravaNa, agni aura varuNa ko bhI parAsta kara diyA hai, kSAtratva meM jisane pavanako bhI jIta liyA, manuSya ke dvArA usakA grahaNa kaise ho sakatA hai ?" usake vacanase lakSmaNa aise kupita ho uThA mAno zanizcara hI apane mana meM rUTha gayA ho| usane kahA, "aMga, aMgada, nIla apanI bhujAoM ko sahejakara baiThe raho / jAo / rAvaNa ke jIvana ko naSTa karanevAlA akelA maiM lakSmaNa hI paryApta huuN"||1-6 / / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumariDa E14] taM vayaSNu suNa ci vayaNugaeNa / suggAu vRtta javaSNaeNa 11 'aihu hohaNa kA visAvaNa Naru / saJcau pahivarakha viNAsayara // 2 // * cavaha samvu taM Nibahai / ko asivara sUrahAsu lahai // 3 // jo jIviu sambAhA~ haraha / jo svara-dUsaNa-kula-svau karaI // 4 // so ra paharantu keNa dhariGa / khaya-kAlu isAsaha) azyariu // 5 // paramAgamu NIsambehu thiu / kevalihi~ bhAsi Apasu kiM // 6 // Alivi vAhahi jiha mahila / jo saMghAlesai koDi-sila // so hosai manu sANaNaho / sAmila vijAhara - sAhaNahoM' // 8 // - ghattA jamvavahA~ ayazu NisuNeppiNu dhuNita kumAra bhubha-jualu / 'ki evaM pAhaNa-khaNa dhami sa-sAyarU dharaNi-palu' // 6 // [15] taM NisuNeSi vayaNu parituS? / vusa jaNaNu vAli-kaNi? // 1 // 'jaM jaM cahi deva saM sabaLa / aNNu vi eka karahi jai pacaDa // 2 // so hau~ nichu homi hiyAiriGgAu / sUrahoM divasu va vela parisiu' // 3 // saMNisuNevi samara - dussIhiM / Naravaha zuzmAviu mala-gIle hi // // 'jeNa sarahiM khara-dUsaNa ghAiya / pattima koki-sila vi usAiya' // 5 // ema cavevi caliya vijAira / ya - kAkAle gAI Naba jalahara // 6 // lakramama-rAma pradhAviya jANahi / ghaNTA - aNi * jhakAra-pahANe hi // 7 // kori-silA - usu parAipa / siddhaM hi siddhi jema NimAiya // 8 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucAlIsamA sodha [14] tatra ina bacanoMko sunakara jAmbavantane sugrIvase nivedana kiyA ki zatrupakSake saMhArakartA ise Apa mAmUlI AdamI na mmjhe| yaha jo kahate haiM kara dikhAte haiM / jisane sUryahAsa khaDga grahaNa kiyA aura jisane zambUka kumAra ke prANa liye, jisane khara-dUSaNake kulakA nAza kara diyA, yuddha meM prahAra karate hue use kauna pakar3a sakatA hai ? rAvaNa ke lie mAno vaha kSayakAla hI avatarita huA hai| paramAgama Aja pramANita ho gayA hai / kevalazAniyoMne bahuta pahale yaha Adeza kara diyA thA ki jo koTizilA kA saMcAlana baise hI kara legA jaise ki koI apanI strI ko bAMhoM meM bharakara AliMgana kara letA hai, vahI rAvaNakA pratidvandvI aura vidyAdharoMkI senA kA svAmI hogaa| jAmbavaMta ke ina vacanoMko sunakara kumAra lakSmaNane apanA bhujakamala Thokakara kahA, "are eka pASANakhaNDa se kyA, kaho to sAgara sahita dharatI hI uThA luuN"||1-6|| 15] yaha vacana sunakara, santuSTa hokara bAlike choTe bhAI sugrIvane lakSmaNa se kahA, "he deva ! tuma jo kahate ho yadi vaha saca hai, to isa bAtako aura saca karake dikhA do to maiM hRdaya se tumhArA anucara ho jAUMgA, vaise hI jaise sUryakA dina yA samaya anucara hai|" yaha sunakara yuddha meM duHzola nala aura nIlane sugrIva ko samajhAyA ki jisane bANoMse kharadUSaNako Ahata kara diyA hai, vizvAsa karo, vaha koTizilA bhI uThA degaa| yaha kahakara vidyAdhara cala pdd'e| mAno nava pAvasa meM meghahI cala par3e hoN| ghaMTAdhvani aura jhaMkArase pramukha yAnoM para rAma-lakSNako baiThAkara ve koTizilAke pradezameM pahuMce vaise hI jaise siddhi siddhi kA dhyAna karate hue vahA~ pahu~cate haiN| vaha zilA unheM aisI lagI mAno Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita pattA jA sayala-kAla-hiNDantahu~ hua vaNa-vAsa parammuhima / sA ehi lakSaNa-rAmahu~ thiya siya savAmmuhiya // 6 // loyaggahoM sika-sAsaya-sokhaho / jahi muNibarahu~ koTi gaya mokvahIM // 1 // sA koji-sila sehi parimazriya / gandha - dhUpa-vali-pumahi aghiya // 2 // dimama sa-sajhapavaha kiu kalayalu / ghosiDa saja-pathAru jiNa-manachu // 3 // 'jasu dunduhi asou bhAmalu / so arahantu deu sau mAlu // 4 // se gaya tihuaNaggu taM NikAlu / te siddhavara dentu sau mAlu // 5 // jehi agabhaggu jiu kali-malu / te vara-sAhu dentu tau mAlu II jo chajjAca-NikAyaha~ vacchalu / so daya-dhammu deu tara mAla' || guma su-mAla uccArepiNu / siddhacarahu~ NavakAra karepiNu 111 jaya-jaya-sa? sila saMcAliya / rAvaNa-riddhi NAI uhAliya // 6 // mukka paDavI karayala-tADiya ! dahamuha-hiyaya-gaNThi NaM phATiya / / 10 / / . pattA parisu. suravara loNa aya - siri-maaynn-khkkhnnhoN| pammuka sa I bhu va-dapa hi kusuma-vAsu sira lakSaNahA~ // 1 // [45. paJcacAlIsamo sandhi ] koDi-silae saMcAliyae~ dahamuha-jIviDa saMcAli (4) / pAhe devahi mahiyala gareMhi ANanda-tUra aphAli (4) // raha - bimANa * mAyA - suraGgama- vAhaNe / vijaDa ghuTu sumgIvahA~ kera' sAhale ||1 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uuyAlIsamo saMdhi hamezA vihAra karanedAi hAma-lAmA malAkA gitya hokara sItA hI isa samaya zilAke rUpa meM sAmane sthita hai // 5-6|| [16] jisa zilAse karor3oM muni zAzvata sukha-sthAna mokSako gaye the, aisI usa zilAkI unhoMne parikramA dI aura gandha, dhUpa, naivedya aura puSpoMse usakI arcA kI, phira zaMkha aura padaha bajAkara kalakala zabda kiyA aura cAra maMgaloMkA isa prakAra uccAraNa kiyA--"jisake dundubhi azoka aura bhAmaNDala haiM ve arahaMta deva maMgala kreN| jo niSkala tInoM lokoMke agrabhAgameM sthita hai ve siddhavara tumheM maGgala de| jinhoMne kalimalako taraha kAmako bhI bhaGga kara diyA hai, ve barasAdhu tumheM maMgala deM, jo chaha jIva nikAyoMke prati mamatA rakhatA hai, vaha dayA-dharma (jinadharma) tumheM maMgala 2," isa prakAra sumaMgalaukA uccArayakara aura siddhAko namaskArakara, jaya-jaya zabdoMke sAtha unhoMne kodizilA aise saMcAlita kara dI, mAno rAvaNako Rddhi hI ukhAr3a dI ho| hAthase use tADitakara chor3a diyA mAno rAvaNake hRdayakI gA~Tha hI tor3a dI ho| taba sura lokane bhI santuSTa hokara jayazrI pAnevAle lakSmaNake Upara apane hAthoM se phUloMkI varSA kI / / 1-11 / / paitAlIsavIM sandhi koTizilAke calita hone para, gavaNakA jIvana bhI Dola uThA, devAne AkAzameM aura manuSyAne dharatIpara AnandakI duMdubhi bjaaii| [1] vidyAdharoMne hAtha jor3akara rAmakA abhinandana kiyaa| yodhAoM kA samUha, vizvambharake jina-mandiroMkI parikramA aura Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 paumacarita esvantareM sira lAiya kre| jokAriu balu vijAharehiM // 2 // jagai jiNavara-bhavaNa jAI jAI / paridhi madhi sAisAI / / 3 / / paJjahu paDhIvau suhara-payA / jiviseNa patuH kikindha-Nayaru // 4 // pratiya kiyaI sAhasaI jai vi / suggIvahA~ maNe saMdehu so vi // 5 // bhahA~ jamvatra pAreu mahantu kAsu / kiM vayayaNahI ki lakkhaNAsu // 6 // kahalAsu tuliu eke pacaNDu / aNNethe puNu pAhANa - khaNDa / / 7 / / vaDAraDa sAhasu vihi mi kavaNu / kiM suhagaI kiM sNsaar-gmnnu||8|| jambaveNa vutu 'mA maNeNa mujchu / kiM bhajja vi paDu sandehu tumchu / / 6 // bahArau vahantareNa paramAgamu sambahoM pAsira / jamma-sae bi gararAhiyA ki subaha muNivara-bhAsiu' // 10 // [2] taM NisuNa dhi suggIvahIM harisiya * gattaho / phiTTa bharita jiNa-vayaNe hi jiha micchattaho // 11 // Agama - valaNa upalabaeNa / analoiDa sepaNu kaiddhaeNa // 2 // 'kiM ko dhi akhi ettiya maajhe| jo khandhu samoi garuma-cojha // 3 // jo ujjAlai mahu taNau vayAgu / jo darisai vasahA~ kalatta-ragraNu / / 5 / / jo tArai dukkha * mahApaI hai| jo jAi gasar3a jANaI haiM // 5 // taM Nisuvi jambara baghiu evaM / 'haNuvantu muvi ko jAi deva // 6 // NaDa jAgahu~ ki AruTu so vi / jaM Nihau sammu khara dUsaNo vi // 7 // saMsesu dharadhi mAjhAra - taNuu / rAtraNahA~ milesaha Navara haNuDa // 8 // jaM jANahI cintahA~ ta paesa / teM milie miliyara jagu asesu // 6 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papracAlIsamo saMdhi bandanA-bhakti karake kiSkindhA nagarI Adhe palameM ho calA aayaa| rAma aura lakSmaNa yadyapiitane sAhasakA pradarzana kara cuke the phira bhI supoSake manameM sandeha banA rhaa| usane kahA, "aho jAmbavanta batAo mahAna caritra kisakA he, rAvaNakA yA lakSmaNakA, ekane pracaNDa kailAza parvata uThAyA to dUsarene koTizilAko uThA liyA / batAo donoMmeM sAhasI kauna hai ? kauna zubha gativAlA hai, aura kauna saMsAggAI hai ?" taba jAmbavantane kahA, "bhanameM mUrkha mata bano, RyA prabhu tumheM Aja bhI sandeha hai| sabakI apekSA paramAgama (jinAgama ) bar3ese bhI bar3A hai / he rAjan , kyA saikar3A janmoMmeM bhI munivargakA kahA jhUTha ho sakatA hai"||5-6|| [2] yaha munakara harSita zarIra sugrIvake manakI bhrAnti dUra ho gaI / vaise hI jaise jina vacanako sunanase mithyASTikI bhrAnti miTa jAtI hai / Agamake balapara isa prakAra jJAna prApta ho jAne para sugrIva ne apanI senAkA avalokana karate hue pUchA, "kyA Apa logoMke bIcameM aisA koI vIra hai, jo isa guru bhArako apane kandhepara uThA sakatA ho, merA mukha ujjvala kara sakatA ho. nAmako usakA strIratna dikhA sakatA ho, jo isa dukha mahAnadIse tAra sakatA ho, aura jAkara sItA devIko khoja sakatA ho"| yaha munakara jAmbavanta bolA, "he deva, hanumAnako chor3akara aura kauna jA sakatA hai| yaha maiM nahIM jAnatA ki vaha bhI Ajakala hamase ruSTa kyoM haiM, zAyada kharadRSaNa aura zambUka mAra jo diye gaye haiN| isa bopako lekara kSINamadhya hanumAna kevala rAvaNase hI milegaa| jo jAnate ho to use lAnekA upAya soco| kyoMki hanumAnake milanase azepa jaga mila jaaygaa| rAma aura rAvaNakI senAmeM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 paumacarita / ghattA vihi mi rAma-rAmaNa calahu~ , eka vi vaDimau Na dIsaha / sahu~ jaya-lariSa vijau tAhi para ahi izuSantu milesaI // 10 // taM NisurNevi kikindha - rAhiu razikSo / laschimunti haNuvantahA~ pAsu visajio // 1 // 'pa? mue~ vi aNNu ko cuddhicantu / jiha milAi tema kari ki pi mantu // 2 // guNa-vayanu hiM gampiNu pavaNa-puttu / bhaNu "esthu kAle rUseMvi Na tu // 3 // khara- saNa- sambu pasAhiyAta , appaNu duzcarieNhiM maraNa patra // 4 // jau rAmaha iNaDa lakkhaNahI dosu / jiha tahA~ tiha savahA~ horarosu / / 5 / / bhaNu esieNa jhAleNa : kAI / cayahihaiM caripaI visubAI // 6 // lakSaNa- a~gA virahAsa / -mA sAyi bala" | saM vayaNu surNabi prANandu hUu / zrArUka vimANe turanta dUja ||8|| saMcalita pulaya - visa-gasu / Nivisakhe lakachIpayara pattu // / / paTTaNu patraNa-suAhoM taNau thiu iNuruha-vI ravaNNau / mahiyale keNa vi kAraNa , samaga-khAnu avaiu // 10 // [4] lambhuiti taM lacchINayaru piisaa| baharantu rja sundarataM taM dIsAI // 7 // deulavADa paNNu pahilAi / phopphalu aNNu mUlu ceDakhAu // 2 // jAimana karahADa cumyau / cittauDa kaDa ravaSNaDa 3 // rAmauraGa gulu saru paThANaDa / aivara bhujA caha - jANau // 4 // addha-vesa piu andhuma * kerara / jovaNu kaNNAiDa saviyArau ||5|| ghelara harikelau - samjhAyau / vaDDAyarau loNu visAyau // 6 // varAyarau baja maNi silu / NevAlau pharathuriya - parimalu // 7 // mosiya * hAra-Niyaru sAja | kharu nasarau turaTa kekANau ||8|| bara kAvihi suTTa pauNArI / vANi suhAsiNi NaguravArI // 6 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcAlImamo gami eka bhI balavAna nahIM dikhAI detA / hA~ jayalakSmI ke sAtha vijaya usIkI hogI jisake pakSa meM hanumAna hogA" / / 1-10 // [3] yaha sunakara kiSkindharAja sugrIva prasanna ho gyaa| usane lakSmIbhukti dUta ko hanumAna ke pAsa bhejA (yaha kahate hue) ki "tumhAre samAna dUsarA kauna buddhimAna hai| aisA koI upAya karo jisase vaha (pakSa meM) mila jAe / jAkara, guNoM aura vacanoMke sAtha hanumAnase kaho ki isa samaya rUThanA ThIka nahIM / prasiddhi se rahita khara dUSaNa aura zambU kumAra apane khoTe AcaraNoM se mRtyu ko prApta hue / isameM na rAmakA aura na lakSmaNakA doSa hai| jisa prakAra unheM roSa huA, usa prakAra sabako roSa hotA hai| vAhanA ki isa samaya taka kyA tumane candranakhA ke AcaraNoM ko nahIM sunA ? lakSmaNa se apamAnita hokara, viraha se pIr3ita usa duSTA ne khara-dUSaNa ko maravA ddaalaa|" ye vacana sunakara duta Anandita huaa| vaha turanta vimAna meM baiTha gyaa| pulakase khilA huA zarIra bAlA vaha dUta Adhe palameM lakSmInagara pahuMca gyaa| hanumAna kA nagara, hanuruha dvIpa meM sabase sundara thaa| vaha aisA lagatA thA jaise kisI kAraNa svarga hI dharatI para A par3A ho| [4] lakSmIbhukti usa lakSmInagara meM praveza karatA hai, aura ghUmate hue jo-jo sundara hai use dekhatA hai| - pahalA devakulavATa parNa thA, dUsarA pUgaphala mUla caityakula, jAtipuSpa karahATaka, cUrNaka citrakuTaka, sundara kaMcuka, rAmapura, gula sara pratiSThAna, atyaMta vizAla bhujaMga bahuyAna, arddha vezma priya arbuda, keraka jobbaNa karNATaka savikAra, hariphela vastra, suMdara kAMtivAlA, vizAla vikhyAta lavaNa, vaidUryamaNi, siMhalakA bajramaNi, motiyoM ke hArasamUha nepAlako kasturIgaMdha, khara vajjara, Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariya kavI-kera jayaru bisitthtthdd| vINaTa gerU vibahiMdi 48 aSNu indu-vAyaraNu guNi ema Natharu gar3ha vipaNanta // 30 // gpinang 1,29||| bhUjAvaDa rAyalu pavaNa-suaoM saMpata // 12 // dhattA so parihArie~ NammayaeN suggIva-dUra Na zivAri 1 pAi~ mahoM Nammae~ piya-jalapavAhu pasAri ||13|| bz [4] hi teNa dUrahoM ki samIraNandaNo / sisira phAla divasa va NayaNAndaNI // 6 // siriMsaha gareNa nihA liyaDa | NaM kari kariNihi parimAliyau ||2 || zrINavihAthI pANa-piya // 3 // meNAkusuma eketa hai eka phiDi tiya / vara subhuna / yasa sambukumArahoM kharahoM sua ||4|| apakeha aka tiya / vara-kamala- vihatthI nAi~ sima ||5|| sA payarAya abhaGgayahoM / sugrIvahA~ suna sasa aGgayahA~ // 6 // vihiM pAhiM ve vivaraNa | kuvalaya dala dIhara-loyaNau // 3 // rees sundara bhatthu ki / vihiM sammAhi~ parimita divasu jiha ||8|| sthantareM guruku za rakkhiyara / haNuvantoM vRSa akhi||6|| ghattA - - 'khemu kusalu kalANu jau suragIyatya-vIra hu~ / akusala maraNu biNAsu khau khara-dUSaNa saccukumArahu~' // 10 // [.] kahita sabbu taM rUkkhaNa-rAma-kahANa uM / // 19 // daNDayA muNi koDi-silA avasA taM suci aNaGgakusuma kariya paGkayarAcArAya - bhariya ||2|| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 paLacAlIsamo saMdhi kekkANaka, zreSTha kapisthi, pauNArI vANI, nubhASiNInaMduravArI, viziSTa kAMcI nagarI, cInI vastra, una vidagdhoMne dekhaa| aura bhI, vahIM indrakA vyAkara par3hA jA rhaa| pAsa rAgameM bhAna ho rahA thaa| isa prakAra nagara ko devatA huA, lakSmIbhukti pavanasutake rAjakula meM pahu~cA / narmadA pratihArIne Ate hue usa dUtako nahIM rokaa| mAno narmadA ne mahAsamudra meM sugrIvake apane pravAhako praveza karAyA ho|" // 1-13 / / [5] usane bhI dUrale samIra-putra hanumAnako dekhaa| mAno' zizirakAlameM nayanAnandakArI divAkarako hI dekhA ho| dutane hanumAnako aise dekhA, mAno hAthI hathiniyoMse ghirA huA baiThA ho| eka ora eka strI vaiThI thI / prANapriya usake hAthameM bINA thii| subAhuoM bAlI usakA nAma anaMgakunuma thaa| vaha zambUkakumArakI bahana aura barakI lar3akI thii| dUsarI ora eka aura strI baiThI thI jo apane sundara karakamaloMse la mIkI taraha jAna par3atI thii| vaha abhaMga sugrIvakI lar3akI aura aMgadakI ana paMkajarAgA thii| una donoMke pAsa hI, mundara aMgoMvAlA, kuvalayadalakI taraha dIrghanayana, bIca meM baiThA huA hanumAna aisA moha rahA thA mAno donoM saMdhyAoMke bIca meM parimita dina ho| isI antaraM meM dUtane koI bAta chipA nahIM rakkhI, hanumAna meM saba kucha kaha diyA / usane bIra sugnIva, aMga aura aMgadake kSemakuzala, kalyANa aura jayakA (vRttAnta) batAyA aura kharaduSaNa tathA zambukakumArakA, akuzala, akalyANa, vinAza aura kSaya batAyA // 1-10 // [6] usane rAma-lakSmaNakI saba kahAnI unheM sunA dI ki kisa prakAra daNDakavanameM unhoMne koTizilAko uThA liyaa| yaha sunakara anaMgakusuma Dara gaI parantu paMkajarAgA anurAga se bhara Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. paumacariu ekahe . paM baJcAsaNi pakSiya / aSaNekaha romAvati caDiya // 3 // ekkA maNe NAI palevaNa: / aNNekkaheM puNu ghaDAvaNau || ekka. samIra NiraceNa / bhaNNekaheM avagaya - dheyappau / / 5 / / ekaha hiyabara palu pallu lahasiTa ! aNNevakaheM palu pala osasiu / / 6 / / ekko oDuziDa muha-kamala / amgeSakAra biyaliu ahara-dala // 7 // ekkaheM jala-mariyaI logaNa' 1 aNNekkaha rahasa - paloyaNa // 8 ekka saru ghara-geyahA~ tagaDa / aNNeskaha kaluNu ruvAraNau ||811 ekkaheM ghiu rAyalu vimaNa-maNu / aNNekako vAi pAI chaNu // 10 // ghattA aDa aMsu * jalohiyA au saraisu romadhigraDa / rAula padaNa-suyahA~ tapana zaM harisa-visAya-paNadhiyau 100 [.] gvarahoM dhIya muzAya puNu vi pAviyA / candaroNa pabvAliya paJcurjAviyA // 1 // adviya rovanti aNakusuma / NaM caraNa-laya ubhiNNa-kusuma // 2 // 'hA sAya keNa viNivAio si / vijAharu hontau ghAibho si // 3 // sUrANa sUra jasa-Nikkara / vijJAhara - kula-Nahayala - mayA // 5 // hA bhAi sahodara dehi vAya ! vilayanti kAsu paI mukka mAya' // 5 // taM NisurNevi kusalahi pathiehi / sahasya - sastha - paricAehi // 6 // 'kiM Na suu jiNAgamu jageM pagAsu / jAyahA~ jAbahI samvahA~ viNAsu // 7 // ala-vindu oma ghahale paDastu / jaM dIsaha sAhasu mahantu // sAhAru Na bandhaha ei jAi / bharata-amta Nava pariya NAI // 3 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAlIsamo saMdhi uThI / eka para mAno vajra hI TUTa par3A ho to dUsarI para pulaka car3ha aayaa| ekake manameM pralApa uThA to dUsare ke mana meM badhAIkI bAta aaii| ekakA zarIra nizpanana ho gayA to dUsarIko samasta vedanA calI gaI / ekAkA hRdaya pala-pala meM TUTane lagA, to dUsarI pala-pala meM Azvasta hone lgii| ekakA mukhakamala kumhalA gayA, dUsarIkA adharadala haiMsa utthaa| ekakI A~khoM meM pAnI bhara AyA, dusarI harSa se dekha rahI thI / ekakA svara saMgItamaya ho rahA thA aura eka anya karuNa vilApa kara rahI thii| ekakA rAjakula vimana ho uThA, dUsarIkA pUrNacandrakI taraha bar3ane lgaa| pavanaputra hanumAnake zarIrakA AdhA bhAga A~suoMse AI ho rahA thA aura AdhA harSase pulakita // 1-11 // [7] kharakI lar3akI, bAra-bAra mUchita ho uThatI / candanakA lepa karane para use cetanA aaii| vaha vilApa karatI huI aisI uThI, mAno chinnakusuma candanako latA hI ho / "he tAta, tumheM kisane mAra diyaa| vidyAdhara hokara bhI tumhArA ghAta ho gayA / zUroMke bhI zUra, akalaMka, yazasvI, vidyAdharoMke kularUpI AkAzake candra, he bhAI, he sahodara, mujhase baat.kro| he mA~, munna vilApa karatI huI ko tumane bhI kyoM chor3a diyaa|" yaha sunakara zabda-artha aura zAstra meM pAraMgata kuzala paMDitoMne kahA, "kyA tumane jagameM prasiddha jinAgamameM yaha nahIM sunA ki jo jIva utpanna hotA hai, usakA nAza bhI avazya hotA hai ? jalabindukI taraha dhuMdhala meM par3e hue jIva ko jo paMcha dikhAI detA hai, vahIM bahuta sAhasakI bAta hai, use koI sahAga nahIM cA~dha pAtA, AtA aura jAtA hai. vaise hI jaise Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariDa ghasA rohi kAI akAraNa dhIravahi mAe~ appANau / amhA~ tumhahu~ avAhu mi kahibasu dhi avasa-payANau' // 10 // [] kharahI dhIya paridhAraviyA parivAraNa / maya-jalaM ca devAviya loyAcAraNe // 3 // iherisammi belae / parihie vamAlae // 2 // samuTTio'rimaNo / samIraNassa gandaNo // 3 // palamva-bAhu * pArI / niraGkuso indra kumro||4|| mahIharasma upaparI / viraba va kesarI / / 5 / / phuramta-rasa . loyaNo / saNi gdha sAvalIyaNoM / / 6 / / duvAraso va bhakkharo / jamo va vihi-NiTThuro / / 7 / / vihi mva kiJciduhino / sasi va aTTamo Thio // 8 / / vihAphara mva jammaNe ! ahi sva phara-kAmaNe / / 6 / / pattA 'maI haNubante kue~Na kahiM jIvita lAvaNa-rAmahu~ / divaseM cautthae~ pahacami padhaiM khara-dUsaNa-mAmahu~' // 10 // lacchibhutti paNiu suhi - sumahura - vAyae / 'eu sandhu kiu sambukumArahoM mAyae // 1 // deva gayaNa * goyarAe~ / kAmakusuma - mAyarI // 2 // ubavaNaM paTukyiAe~ / sua - vizeSa - mukiyAe~ // 3 // rAvaNasya lahu . masAe~ / kAma * sara - parabdhasAe~ // 4 // lakSaNammi gaya - maNAe~ / dina : sva . dAtraNAe~ // 5 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patracAlIsammo saMdhi rahaTayantrameM lagI huI naI ghar3iyA~ AtI jAtI rahatI haiN| tuma akAraNa kyoM rotI ho| he mA~ apaneko dhIraja do, hamArA tumhArA aura dUsaroMkA bhI kisI-na-kisI dina prayANa avazya hogA ||1-10 // [8] parivArane bhI kharakI punInho dhIraja gAyA aura lokAcArake anusAra, mRtajala bhI usase dilvaayaa| isa tarahake kalakala dhvani bar3hanepara zatrusaMhAraka, pavanakA putra hanumAna uThA, lambI bAhuoMse puSTa ?, gajakI taraha niraGkuza, rAjAke Upara siMha kI taraha Rddha, phar3akate hue netroMvAlA, vaha dekhanemeM zanikI taraha thA / sUryakI taraha dunirvAra, yamakI taraha niSThuradRSTi, bhAgyakI taraha kucha uThA huA, aSTamIke candrakI taraha vakra, janmameM bRhaspati kI taraha, kUrakarmamai ahikI taraha thA vaha / usane ghoSaNA kI, "mujha hanumAnake kruddha honepara rAma aura lakSmaNakA jIvana kaise ( sambhava hai ) cauthe hI roja maiM unheM kharadUSaNa mAmA ( sasura ) ke pathapara bheja dUMgA ?" ||1-10 // [6] taba ladIbhukti dUtane atyanta, zrutimadhura vANImeM kahA, "yaha saba zamyukumArakI mA~ne kiyA hai| he deva, anaMgakusumakI mA~, vidyAdharI candranakhA, eka dina upavanameM phuNcii| rAvaNakI bahana usakA mana, vahA~ apane putra viyogake dukhako bhulAkara, kumAra lakSmaNapara rIjha gayA ! apanA divyarUpa dikhAte hue usane kahA, "merI rakSA karo" parantu una mahApuruSoMne usakI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita paraharaM samajhiyAe~ / suSurisehiM dhaniyA // 6 // viraha - dAra - bhimbhalAe~ / maNa viyAriyA khalAe~ // 7 // kharo sa - dUsaNo vi jesthu / gapa rumanti huka teldhu // 8 // he vi samkhaNammi kuzya / sanda - bhakkhara kha uDya // 6 // bhiDiya rAma - lakSaNA / jiha kurA dhAraNA // 10 // vipahuNA sahi bhiNNa / paDiya pAyava ca hiraNa 111 // esaha vi rau~ thireNa / NIya soya . isasireNa // 12 // hari valA vi ve vi sAsu / gaya puraM virAhiyAsu 113 // etyu avasarammi rAu / miliu sAyarasa tAu // 1.4|| vira - bhaDo vi rAhaveNa / viNihabho alAiveNa // 15|| pattA taMki kori-siluzaraNu kevalihi bhAsi jaM bhAsiu / amhahu~ jaba rAvaNahI khara phuDa lakSaNa-rAmahu~ pAsiu // 36 / / [10] kahiTa samvu jaM candaNahiheM guNa-kittaNu / anila-puttu lanAviu ghiu hANaNu // 1 // jaM pimuNiu koDi - siluddharaNa ! agNu vi visuggIvahIM maraNu // 2 // saM pakSaNa - putu romajiyau / maDu jiha rasa-bhAva-paNaciyau / / 3 / / kulu mAmu pasaMsiDa lakSaNahA~ / sura-sundari - pAyaNa-kaDakakhaNahA~ ||thaa 'sabau NArAyazu bhahamau / dahavayaNahI bandu va ahamau ||5|| bhAyAsuggAu jeNa vahiu / halaharu aTTamau so vi kahiu' / / 6 / / maNu jANavi haNubantahoM taNau / ahA~ hiyava vaddhAvaNau // 7 // siru Na dhi NirAriupiu sabai / sugITha deva pai~ sambharai // 8 // acchaha guNa-salila-tisAipaDa / te hau~ hakArau Aiyau // 6 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . pannacAlIsamo saMdhi upekSA kara dI, taba virahase vikala hokara usa duSTAne apane stana vidIrNa kara liye aura rotI-visUratI huI kharadUSaNake pAsa pahu~cI / ve donoM bhI tatkAla kupita hokara, candra sUrya kI taraha prakaTa hue / ve donoM rAma aura lakSmaNase usI prakAra bhir3e jisa prakAra hariNAMkA jhuNDa siMhase bhir3atA hai| lakSmaNake tIroMse Ahata hokara ve donoM kaTe par3akI taraha gira pdd'e| idhara raNamaiM avicala rAvaNane chalase sItAkA haraNa kara liyA / taba vahA~ se rAma aura lakSmaNa virAdhitake nagarako cale gaye / ThIka isI avasarapara aMgadake pitA sugrIva rAmase mile / taba rAmane zIna hI kapaTI sugrIvako bhI mAra DAlA | phira unhoMne usa koTizilAko uThAyA ki jisake viSayameM kevaliyoMne bhaviSyavANI kI thii| ataH spaSTa hai ki hamArI jaya aura rAvaNakA kSaya rAma-lakSmaNake pAsa hai / / 1-16 // [10] jaba dUtane candanakhAke saba guNoMkA kIrtana kiyA to hanumAna lajjita hokara mukha nIcA karake raha gayA / aura jo usane koTizilAkA uddhAra tathA mAyA sugrIDakA maraNa sunA to vaha pulakita ho uThA / aura vaha naTakI taraha rasabhAvoMse bharakara nAcane lgaa| usane sura-sundariyoMse dRSTa lakSmaNake kula nAmako prazaMsA kI, rAma hI vaha AThaveM nArAyaNa haiM jo rAvaNake lie aSTamIke candrakI taraha vakra haiN| mAyA supIvakA jisane vadha kiyA, use hI AThavA~ nArAyaNa kahA gayA hai| hanumAnake manako bAta jAnakara, dUtakA hadaya abhinandanase bhara AyA / mAthA navAkara, nirAkula hokara usane kahA, "deva, sugrIvane Apako smaraNa kiyA hai / yaha Apake guNarUpI jalake pyAse baiThe haiM,. unhIMke kahanepara Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita dhattA paI virahiTa dulAlula puSNAliI cisa va UNau / Na vi sohai suragIca-balu jiha jodhaNu dhamma-vihaNaja' // 10 // [11] guDa bola NisuNevi samIraNa-gandaNa / sa-gau sa-dhau sa-turanmusa-bhaDu sa-sandaNu // 1 // sa-vimANu sa-sANu patraNa-suu / saMghahiMu pulaya - visaha-muDa || pacAsa haNue~ saMsajala vala / jaM pAsa meha-zAla sa-jalu / / 3 / / gaM risaha - jiNinda - samosaraNa / NaM jANa * samae~ devAgamaNu | paM tArA - maNDalu dvAmija / NaM gaheM mApAmara Nimmaviu // // ANanda - ghosu haguvahA~ taNa / NisuNeSi dUru kor3AvaNau // 6 // pamayadayA . sAhaNe jAya dihi / ghaNe galie gaM parituddha sihi || gasvai suggAu kareSi dhurai / kiMya haha-soha kikindha-purai 18 // kaJcaNa * toraNaI NivaddhA / pareM ghara mihuNaI samalakhAI // 3 // ghara ghara parihiyaI ravaNNAI / lora paripANiya - saNAI / / 10 / laTu gahiya-pasAhaNa sayasa gara / giya savaDammuha agdha-kara // // pattA .. ambava-pAla-gAlamAeNhi iNubantu estu jayakAriu / gANa-caritahi dalaNe hi sidA mobA pAsArita // 12 // [12] paisarantu pura pelAi himml-taarii| ghara para ji maNi-kAma-toraNa-ghAraI // 1 // candaNa - pacarAI sirimparAI / pekkhA purANAviha - bhaNDAI / / 2 / / kama - kariya, - kappUraI / aMgaka-gandha-sihara * simdAI // 3 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacAlIsamo saMdhi maiM yahA~ AyA hU~, Apake binA sugrIvakI senA usI taraha nahIM sohatI jaise puMzcalIkA uchalatA huA hRdaya, AdhAra ke binA nahIM sohatA' aura jaise dharma-vihIna yauvana nahIM sohatA" // 1-11 // 5 [11] taba pula kilabAhu pavanaputra apane vimAna aura senA ke sAtha cala pdd'aa| usake calate hI sainyadala bhI claa| mAnI pAvasa meM sajala meghasamUha hI umar3a par3A ho, yA RSabha bhagavAnakA samavataraNa ho, yA kevalajJAnake utpanna honeke samaya devAgama ho rahA ho, yA tArAmaNDala udita huA ho yA nabha meM mAyAmayI racanA ho / hanumAnakA AnandaghoSa aura kutUhalajanaka tuyaM sunakara kapidhvajiyoMkI senA meM Ananda phaila gayA, mAnau meghake garajanepara mayUra santuSTa ho uThA ho / rAjA sugrIvane Age hokara, kiSkindhanagarake bAjArakI kobhA krvaaii| soneke toraNa dA~dha gaye, ghara-gharameM mithuna taiyAra hone lage / ghara-gharameM sundariyA~ raMgabiraMge sundara sundara (vastra) pahanane lgiiN| zIghra hI sabhI loga saja-dhajakara aura hAthoMmeM arghya lekara sAmane nikala Aye / jAmbavanta, nala, nIla aura aMga tathA aMgadane Ate hue hanumAnakA isa taraha jaya-jayakAra kiyA, mAno jJAna, darzana aura cAritrane hI siddhako mokSa meM praviSTa karAyA ho / / 1-12 // [12] nagara meM praveza karate hue, hanumAnane ghara-ghara meM nirmalatAra vAle maNi aura suvarNake toraNoMse saje dvAra deve| nagara meM usane dekhA ki candanase carcita aura zrIkhaMDa (dahI) se bhare, kezara kasturI, kapUra, agarugandha, sugaMdhita dravya aura siMdUra se 1 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 . paumacarita kasbai kallariyahu~ kaNikkara / NaM siramanti tiyA diya-mukkar3a ai-baSNujalAu gau miTTau 1 gaM vara-vesau vAhira - miTTara // 5 // kadhai pRNu tamboliya sanyau / NaM muNivara-maI mabharaghau // 6 // ahavAi sura-mahilA bahulatyau / aNa - muhamujAleci samatthara ||7|| kanthai paDiyaI pAsA-jUbhaI / Naharai pekSaNa va haha / / / / muNivara iva jiNa-NAmu layantaI / vandipa iva su-dAya maggantaI 16 // kathai vara-mAlAhara - mAu / NaM gayaraNa kAu susasthaDa // 10 // kanyA lavaNa Nimmala-sArai / khala-dujaNa-cayaNa va su-khAraI // 1 // kanthaha duppa . lekha-vimarmAlAI / NAI kumittasaNAI asarisaI // 12 // kandha ummavanti para-mANAI / jama-dUA bhAva-pamANa / / 13 / / kadhai kAmiADa maya-masau ! NaM riha-vAhulau adhiya-kAttA // 14 // ema asesu NayA vaNanta ! mottiya - sAli ghUransaGa // 15 // lIlAe~ pAinu samIraNa-NamdaNu / jahi halaharu. muggIu jaNadaNu // 166 dhattA . rAmahoM hariha kA dvayahA~ haNuvantu kayaali hatyau / kAlahA~ jamahA~ saNiracharahA~ ja milira kayantu usthA // 17 // [13] rAhaveNa vaisAriu Niya-akhAsaNe / muNivaro vya thiu Nizcalu miNavara-sAsaNe / / 1 / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAlIma saMdhi | 1 bhare ghar3e rakhe the / vahIM miThAI kI dukAnoM para 'kana kana' zabda ho rahA thA, mAno priyoM se mukta striyA~ hI kuna munA rahI hoN| naI miThAiyoM anyaMta ujale raMga kI thIM, jo uttama vezyAoMke samAna bAharase mIThI thiiN| kahIM para taMbolIkI dukAna thI jo munivarakI matikI taraha madhyastha ( taTastha aura bIcoMbIca ( sthita ) thI, athavA artha-bahula deva mahilA thI jo logoMkA mukha ujalA ( ujjvala karane, raMgane) karane meM samartha thI / kahIM jue ke pAMse paI hue the, jo nATyagRha aura tamAze ke samAna the kahIM para munivaroM ke samAna jinendra kA nAma liyA jA rahA thA aura kahIM para baMdIjana ke samAna apanA dAya ( dAMva, dAya) mAMgA jA rahA thaa| kahIM kahIM para uttama mAlAoMkI dukAneM thIM mAno sUtra aura arthavAlI vyAkaraNako pustaka hoM / kahIM-kahI sudara svaccha tAraka the jo khalajanoMke zabdoMkI taraha khAre the| kahIM telase mile hue ghI the mAno asamAna khoTe mitra ho / kahIM para naroM ke mAna ko unnamita kiyA jA rahA hai, mAno AyupramANa vAle yamadUta hoN| kahIM para madamukta kAmaniyA~ thI to kahIM adhika rekhAoM vAlI vRddhaaeN| isa taraha samasta nagara ko dekhatA huA, motiyoM kI raMgIlI ko cUra-cUra karatA huA pavanaputra hanumAna lIlApUrvaka yahAM praviSTa huA jahA~ rAma, lakSmaNa aura sugrIva the / unameM hAtha jor3e hue hanumAna aisA laga rahA thA mAno kAla, yama aura zanimeM cauthA kRtAnta A milA ho / / 1- 17 / / 56 13] rAmane use apane Adhe Amanapara baitthaayaa| vaha bhI jinavara zAgata meM munivara kI taraha nizcala hokara usa para baiTha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu ekahi~ Nicihna hajuvanta rAma maNa-mohaNa NAe~ vasanta-kAma // 2 // jasva suggIca saMhanti te viNaM indra-pavinda va ke vi // 3 // somiti - virAhiba parama misa / zami viNami nAI thira-thora vitta // 4 // aGgaya suiddha sahamti ve viM / NaM candra sUra- priya aparevi // 55 // | pAla-nIla-narinda NiviTTa kaima ekkAsaNaM jama basavaNa prema // 6 // gaya-vaya-gavaNakha vi raNa-samanya / NaM vara pANaNa avara vi eka pacaNDa vIra / thiya pAhi pavara ethantareM jaya siri-kulahareNa / zRNuvantu pasaMsiDa girivarattha ||7|| - - - L sarIra dhAra // 8 // ilahareNa // 2 // yattA 'aju maNoraha ajju dihi mahu sAhaNu azu paMcaNDa / cintA-sAya paDiyamA du [ * ] pavaNa- purkhe milie miliyaDa talokku vi / rivaha~ se jyoM egrahoM ghura dharaNa ekaka vi' // 1 // saM nisurNe vi jayakAra karataM / jANar3a-kantu vusu hama ||2|| 'deva deva bahu-syaNa vasundhara / asthi eyu kesarihi mi kesari // 3 // ji ambava-jala-liGgaGgaya gaM mukkusa manta mahArAya ||4|| virAhiya asula-makSa jaya-chantri-pasAhiba ||5|| suhadevakeka pahANA ||6|| kuramu jeha ||7|| jahiM sumgIvakumAra gavaya-gavakha samuNNaya mANA / araNa vi ha kira kehala | sIhahu~ ma vahi~ u ka soM vi tuhAra avasaru sArami de Asu deva ko mArami || mANu maradUddha kAsu ra bhaktaDa / jarge jasa- paDachu suhArau vajja' ||6|| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -..-- - paJcAlIsamo saMdhi gyaa| eka ora hanumAna aura rAma AsIna the, mAno manamohana vasanta aura kAma hI hoN| jAmbavanta aura sugrIva bhI aise soha rahe the mAno indra aura pratIndra donoM hI baiThe hoM, paramamitra lakSmaNa aura virAdhita bhI, sthira aura sthUla citta nami-vinamikI taraha lagate the / subhaTa aMga aura aMgada bhI aise sohate the mAno candra aura sUrya hI avatarita hue hoN| rAjA nala nIla aise baiThe the mAno ekAsana para yama aura vaizravaNa baiThe hoN| raNameM samartha gaya, gavaya aura gavAkSa bhI aise lagate the mAno girivarameM rahanevAle miha hoN| aura bhI eka-se-eka vizAlazarIra dhIra pracaNDa vIra pAma baiThe the| isI anlarameM jayazrIke kulagRha rAmane hanumAnakI prazaMsA karate hue kahA, "Aja merA manoratha saphala hai, Aja merA bhAgya hai. Aja bherI senA pracaNDa hai, kyoMki Aja hI cintAnAgarameM par3e hue mujhe hanumAna rUpI nAva milo / / 1-10 / / (14) pavanapurake milanepara hameM triloka hI mila gyaa| satrukI menA meM isakA bhAra koI bhI dhAraNa nahIM kara sktaa|" yaha sunakara, jayakArapUrvaka, hanumAnane rAmase kahA, "deva deva ! isa mundragameM bahunase ratna haiN| yahA~para siMhoM meM bhI siMha haiN| jahA~ jAntrabanta, nAna, aMga aura aMgada niraMkuza matta aura madagajakI raha haiM: jahA~ mugrIva, kumAra virAdhita jaise atula vIra jaya. lakSmIkA pramAdhana karane vAle haiM / samunnatamAna gavaya aura gavAkSa hai, aura bhI aneka eka se eka subhaTapradhAna haiM unameM merI ginatI banI hI hai jaisI mihoM ke bIca meM kuraMga kii| lekina taba bhI Apake avasarakA nistAra kruuNgaa| Adeza dIjiye kise mArU~, yuddha meM kisake nAna aura ahaMkArako naSTakara duniyA meM tumhAre yaza kA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita pattA taM NisurNeni paritA koNa jambayaNa viSaNa sandesana / 'pUrai maNoraha rAhavAhoM vaidehiha jAhi gasau' // 10 // [15] taM NisuNavi jayakAriMDa sIrappaharaNu / veca deva jAebaGa ketiu kAraNu / / 1 / / aNNu vi baDArau sa-bisesaTa / rAhava ki pi dehi Aesau // 2 // jeNa dasANaNu ama-uri pAvami ! sAya suhArae karamala lAvami' // 3 // NibhuNevi galagajiu haNuvantahA~ / harisu pani jANai-kamtahoM / / 4 / / 'bho bho sAha sAha pakSamAi / aNNAhare kAsu ciyambhita chamAha // 5 // to vi karevau muNivara -mAsiu / tahoM khaya-kAlu kumArahoM pAsita // 6 // Na vi padaNa vimaNavi suggIve / adhamevau samANu dahagI / / 7 // pavari ekku sandesara jahi / jA jAya to ema kahejahi || bukhAi "mundari tujma vimaoe / jhoNu karI va kariNi-vicchoeM / / 1 / / mANu khu-dhammu va kali-pariNAmeM / mANu su-purisu va pisuNAlAve // 10 // jhANu mayanugha vA-pakSa ksae~ / mINu muNinduva siddhi kA 111111 jhAgu du-rAuleNa vara-su ba / avaha manmeM kaha-kamva-visesu ca // 12|| bhISNu su-pandhu ca jaNa-paricarAu / rAmacandu siha paI sumaranta" // 13 // . ghattA , aSaNa mi lAi bharapalau ahiNANu samApahi merau / bhANejahi sa bhU saNaDa cUDAmaNi sIyA~ kerala // 1 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAlIsamo saMdhi DaMkA bjaauuN|" yaha sunakara santuSTamana jAmbavantane sandeza dete 'hue kahA, "rAghavakA manoratha pUrA karo, aura jAkara sItAkI khoja karo" // 1-10 / / yaha sunakara hanumAnane rAma (haladhara) kA jaya-jayakAra kiyA (aura kahA) "he deva, he deva, jAU~gA, maha kitanA-sA kAma hai| rAghava, koI bar3A-sA vizeSa Adeza dIjiye, jisase rAvaNako yamapurI bheja dUM aura sItA tumhArI hathelIpara lA duuN|" hanumAna kI mahagarjanA supara sa: jItA) kA harSa bar3ha gyaa| unhoMne kahA, "bho bho hanumAna, sAdhu sAdhu, bhalA yaha vismaya aura kisako sohatA hai to bhI munivarakA kAhA karanA caahie| usakA (rAvaNakA) vinAzakAla kumAra lakSmaNa ke pAsa hai| isalie rAvaNake sAtha lar3anA mere, tumhAre yA sugrIvake lie anucita hai| hA~, eka sandeza aura le jaao| yadi sItA jIvita ho to usase kaha denA ki rAma kahate haiM ki tumhAre biyogameM bana hathinIse viyukta hAthIkI taraha kSINa ho gaye haiN| rAma tumhAre viyogameM usI taraha kSINa ho gaye haiM jisa taraha cugalakhoroMkI. bAtoMse sajjana puruSa, kRSNa pakSa meM candramA, siddhikI AkAMkSAmeM muni, khoTe rAjAsa uttama deza, mUrkhamaNDalI meM kavikA kAvyavizeSa, manuSyoMse bajita supaMtha, kSINa ho jAtA hai / aura bhaH unhoMne apanI pahacAnake lie aMgUThI dI hai, aura kahA hai ki sItAdebIkA cUr3A lete AnA // 1-14 / / ' Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2 jaM asthala ucaladhu rAma sandesa | gaU kaNTayannu sAtha aNuvantu gaNesa || [2] - maNi maU sAyaeN jiNaM deva Nimmie / sikhAe / ramaNI cande va Nimmie // 1 // ghaSTA candrasAla sAlA visaale| TaNaTaNanta dhamAlaeN // 2 // raNaraNansa krikkiNi sughosae / dhavavayamta ghagghara - Nighosa ||23 dhavala dhavavADIya uDaNDa [ 46. chApAlIsamo saMdhi ] - - - - 4 vastrare patraNa paNDure / cAru maNi-madhAraNe / maNi " - chatta maNima maNi pavAla musAli jhumbire / bhamira paDa mahalulola taale| jiNavaro tarhi vimANe dhaDa paNa jandaNo / caliya jAi~ gaI ravi sa sandaNo // 6 // * * - - - - N - - - peNumbe ziyamvare // 4 // camara pakabhAra bhAsure ||5|| kabADa-maNi - bAra- toraNe / / 6 / / - - ghattA gaNa bhieNNa bijAhara pavara garindoM / gAi~ sarivareMNa avaloiDa jayaru mahindahA~ // 10 // [3] caDa duvAru cau-gouru caDa - pAyAru paNDuraM / gayaNa lagga pabaNAya dhaya - mAlADalaM puraM // 1 // giri mahinda sihare ramAulaM 1 riddhi viddhi dhaNa-dhaNNa-saMkulaM // 2 // taM niravi iNueNa puddhiya ravidAma cintiyaM 1 'surapuraM - loyanI / kai hu~ krimindeNa ghattiye || 3 || lagga bijAvaloyaNI // 4 // bhamara parabhAra cumbare ||7|| va suragiri jinAlae // 8 // - Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chayAlIsavIM sandhi rAmakA sandeza aura aMgUThI pAphara, pulakitazAhu hanumAna sItAkI khoja karane cala pdd'aa| [1] vimAnameM baiThA huA vaha aisA jAna par3atA thA mAno AkAzameM rathasahita sUrya hI jA rahA ho, usakA vimAna maNi kiraNAMkI kAMtise camaka rahA thA, vaha nizA candrake samAna candrakAnta maNiyoMse jar3A huA thaa| Upara, sundara candrazAlAse vizAla thaa| vaha ghaNToMkI Tana Tana dhvanise maMkRta ho rahA thA / sanamuna karatI huI kiMphiNiyoMse mukhara thaa| ghara-ghara aura ghara-ghara zabdase guMjita thA, haSAse ur3atI huI, Upara sapheda dhvajAoMke vistRta ATopase nAca-sA rahA thaa| vaha sanadAhase umrata, sapheda sundara camarauke bhArase bhAravara thA / usameM maNiyoMke jharokhe, chajje, kivAr3a aura toraNadvAra the, tathA maNiyoM aura pravAloM aura motiyoMke jhUmara laTaka rahe the| maharAte hue bhramaroM kA samUha usako cUma rahA thA, mandarAcala pahAipara sthita jinAlayakI jinapratimAkI taraha, vaha, paTAha, mRdaMga aura uttAlakase sAhita thA / AkAzameM jAte hue usane vidyAdharoMke rAjA mahendrakA nagara zanIcara kI bhA~ti dekhA | usameM cAra dvAra, cAra gopura aura cAra parakode the aura vaha ur3hatI huI patAkAoMse vyApta thA / / 1-10 // [2] mahendra parvatapara sthita vaha nagara lakSmose bharapUra, aura dhanadhAnya tathA Rddhi-vRddhise vyApta thaa| use dekhakara hanumAnako aisA lagA mAno indrane svargako hI nIce girA diyA ho / pUchanepara, kamalanayanI avalokinI vidyAne kahA, "deva, isa nagarameM vahI mahAsAsI duSTa aura hRdaya rAjA mahendra rahatA hai, jisane janamanako Ananda denevAle tumhAre prasavakAlameM Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita 'deva gambha - sAmave tuhArae / samba - jaNa * maNANancha- gArae // 5|| jeNa pahiyaM aNa - pasUpaNe ! vagdha - sima gaya-saMkule came // 6 // so pAindu pimpana - hAmo / bala estha khala bhU-mANaso // 7 // eha NAra mAhinda - NAmamaM / kAmapuri va pimmayi kAmaNa' / / taM suNeci bahu - bhariva - maccharo / maNa - rAsi gau saNiyAro // 1 // pattA bhamarisa * kuraNa maNe cinsiu 'gavaNu vivajami / bhAyahA~ pAhayane lai tAma masaphara bhAmi // 10 // takSaNaM je paNNati-valeNa vijimmiya balaM / raha-vimANa-mAyA-turAya - joha-saMkulaM / / 1 / / meha * jAmamiva vijulusalaM / paraha - mandalu dAma - gondarsa // 2 // dhukSuSanta - saya - saGka- saMgharaM / dhavala -itta - dhuvyamsa-dhayavara / / 3 / / matta-gila-gilola - gapa - ghaI / kaSNa * amara - mahanta-muhavara | hilihilanta - turayAgaNurabhaI / tuSTa - kuha - ghara - suhara-sAra / / 5 / / kalamAlAraugghuTa . bhara-ghara / masara-sasi - sambali-SiyAvara // 6 // taM mievi para pala-palohaye / khoDa jAra maahind-pddnne||7|| bhara vilva saNNava duddharA / parasu - caSaka - momAra -dhokharA | | vadhu * parikarAkAra bhAsurA / kurura - viSTi - dahroha-NihurA / / 6 . ghattA sa-vala mahinda-sura saNa, vi mahA-bhaya-bhIsazu / hazuSahI mabhiDiu vimmarihe jema huAsaNu // 10 // maru-mahinda-mandaNa - palAma jAyaM mahAhavaM / cAru-japa- sirI-rAmAlijhaNa-pasara - lAhavaM / / 5 / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAno vicAra ra gharakA chAyAlIsamo saMvi tumhArI mA~ ko, janazanya, vanagajoM aura siMhoMse saMkula jaMgala meM chur3avA diyaa| yaha mAhendra nAmakI nagarI hai jisa kAmadevane kAmanagarI kI taraha nirmita kiyA hai|" yaha sunakara, hanumAna bahuta bhArI bhatsa rase bhara uThA mAno zanIcara hI mIna rAzimeM pahuMca gayA ho / amarpase kruddha hokara usane vicAra kiyA ki gamana sthaginakara pahale maiM yuddhama isa rAjAkA ahaMkAra cUra-cUrakara huuN|1-10|| [3] usane tatkAla vidyAke balase ratha, vimAna, hAthI, ghor3oM aura yodhAoMse saMkula senA gar3ha lI, jo bijalI se camakate hue meghajAlakI taraha, paraha aura mRdaMgoMse atyanta mukhara thii| bajate hue saikar3oM zaMkhose saMghaTita thii| dhavala chatra aura ur3ase hue dhvajapaToMse sahita, mukha para dAnake camaroMko DulAte hue, aura mada jharate hAthiyoMkI TAse vyApta, hinahinAte hue azvamukhoMse utkaTa, santuSTa aura sphuTa zarIravAle subhaToMme saMkula, aura jhasara, zavina tathA savvalase vyApta usa menAko dekhakara, zatrusenAkA saMhAra karanevAle mahendranagara meM kSobha phaila gayA / durdhara kaThora yodhA taiyAra hone lage / pharasA, cahA, mudagara aura dhanuSa lekara, AkAra meM bhayaMkara sainika dhere banAne lge| unakI dRSTi kaThora thI aura ve niSThura dA~toMse adhara kATa rahe the| mahAbhayase bhISaNa, rAjA mahendrakA putra bhI senAke sAtha tayAra hokara, hanumAnase vaise hI bhir3a gayA mAno vidhyAcala meM Aga laga gaI ho / / 1-10 / / [4] pavanajaya aura maheMdrarAjake putroMkI senAoMmeM ghamAsAna lar3AI hone lgii| ve donoM hI sundara vijayalakSmIkA Aligana karaneke lie zIghratA kara rahe the / AkramaNakI hanahanAkAra se yuddha meM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramaTi izuva - hamahaNAkAra * bhIsAvaNaM / bher3a-dugdhodha - saMghaE * lohAvA // 2 // khagga - khaNakhalAkAra - gambhIrayaM / jAya-kilivivi-gappanta-ghara-cAravaM bhivadhi-bhUbhArAkAra * rasasvayaM / pahara-padabhAra-vAvAra - huppeyaM // 3 // hara - mukeza - dudhAra layaM / dansi - dansaga-lagAmta-pAiyaM 55|| miNa-vatyAluIsa - vihalabalaM / NIsarasamta-mAlAvalI - zumbhalaM // 3 // tetyu paTTamsae dAruNe bharaNe / iNuva-mAhinda asmiha samasA // 7 // ve vi suNDIra-sahAya-sakAraNA / vi mAyaDga - kumbhasthAluhAraNA || ve niNaha-gAmiNo ve vi vidhAharA / ve vi jasa-kahiNo ve vi phuriyAharA / / ghattA pavaNa-mahindanahu~ Niya-Niya vAhaNe hi Nividvahu~ / gujjhu samarimajiu NAvaha hygiiv-sividaahuN||10|| [5] tahi mahinvaNanvarNaNa virudaM parama-abhiDe / ___ yaraharamti sara-dhoraNi lAiba hAva-zyabaje // 31 // pAhaNA vi viu - vANa-jAlayaM / Nisi-khae~ va raviNA tamAlayaM // 2 // bahumatula - mAyA - davaggiNA / moha-jAlamitra parama-joggiNA // 3 // ulai maha-yalaM alaNa-dIviyaM / para-valaM asesaM palIviyaM // 4 // kahA~ vi bakAsu vi dhayaggayaM / kahA~ vi pajaliya uttamaGgatyaM // 5 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAkosamo saMdhi 63 bhISaNatA bar3ha rahI thii| baliSTha gajaghaTA saMgharSameM loTa-poTa ho rahI thii| khatoMkI khanakhanAhaTa bhayaMkaratA utpanna kara rahI thI / kilaviDI varavIroMke urameM ghuser3I jA rahI thii| unakI bhahiM aura unakI bhaMgimA vikaTa AkAra ko thiiN| A~kheM lAla ho rahI thiiN| prahAroMke prakRSTa bhAra aura vyApArase vaha saMgrAma dudarzanIya ho uThA thA / yodhAgaNa halakAra hu~kAra aura lalakAra meM vyasta the / gajoMke daMtAya padAti sainikoMko laga rahe the| vakSaHsthala vidIrNa honese unake aMgaaMga vikala the| nikalI huI A~toM kI mAlAoM se vaha yuddha vyApta thaa| aise usa atyanta bhayaMkara yuddhameM hanumAna aura mAhendra donoM Apasa meM jA bhidd'e| donoM pracaNDa AghAtoMse saMhAra kara rahe the / donoM hI gaja ke kumbhasthala vidIrNa kara rahe the| donoM AkAzagAmI vidyAdhara the| donoM yazake icchuka the| donoMke adhara kA~pa rahe the / isa prakAra apane-apane AtaMkI mAlAse vaha yuddha vyApta ho rahA thA / aise usa atyanta bhayaMkara yuddhameM hanumAna aura mAhendra donoM bhir3a gye| donoM hI pracaNDa AghAtoM se saMhAra karanevAle the, donoM hI apane-apane vAhanoMpara ArUr3ha hokara triviSTapa aura prI kI taraha lar3ane lage // 1-10 // [5] taba pahalI hI bhintameM mahendra putrane eka dama viruddha hokara hanumAnake dhvaja-paTapara tIroMkI tharrAtI bauchAra chodd'ii| parantu hanumAnane usake tIra jAlako usI prakAra naSTa kara diyA jisa prakAra nizAnta honepara sUrya andhakAra ke paTalako naSTa kara detA hai, jaise parama yogI mohajAlako khAka kara detA hai vaise hI mAyAvI Agase usane usake tIroMko naSTa kara diyaa| bhAgase pradIpta hokara AkAzatala jala uThA / samasta zatru senA naSTa hone lagI / kahIM kisIkA chatra thA to kahIM kisIkI patAkA kA aprabhAga | Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacaritra kahA~ vi kavaDa phAsu kavivarya / kaho ki kamayaM saMkariyAyaM // 5 // ema pavara - huacAha - muludhiyaM / riu - valaM gayaM reNa - baliya // un Navara ekku mAhindi thakalo / kesari va kesari humbho // 8 // vANAdhu sandhai Na jAhi rosieNa iNueNa sAhiM // ghattA kapaNa-samujjalaM hi tihi sarahi sarAsaNu tAriu / duJjaNa-hiyau jiha uchindai vi dhaNuSaru pArdiu / / 10 / / [6] avaru cAra kira gehada jAma mhind-nnNdnno| maru-suSaNa bica siu tAva sarehi sandaNo // 1 // khaNDa-khaNDa-kie rahavarAvacie / vA-turAma-jum parim bhaya-gIbae // 2 // moDie isa-daNe ghae chiNNae / lahu vimANe samArahu vityiSNae // 3 // taM pi haNuveNa dANehi NiNNAsiyaM / garapa-bukkhaM va siddhehi vikhaMsiyaM // 4 // jiggao vipphuranto Nirattho gro| NAI jimgandha-rUmo thiyo munnivro|5|| pavaNa-putroNa gheNa riu vadao / vara-bhuyaGgu bva garuDega uduo // 6 // pu vehe sue sabaravAvArio / bhaNila-pato mahindeNa hakAribho // 7 // aapyA-piyara- pusANa durisaNo / saMpahAro samAlamsu bhaya-bhAsaNI // 8 // gvagga-tikvA -vara-momArugAmaNo / sevA- vApasa - malAi-sahAvo // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chApAlIsamo saMdhi kahauMpara kisIkA sira jalane lagA, kahIM kisIkA kavaca aura kaTisUtra / kahIM kisIkA, zRMkhalAsahita kavaca khisaka gayA / isa prakAra AgakI pracaNDa jvAlAmeM zatrusenAkI nAka ghUmane lagI? kevala mahendra-putra hI zepa rahA / vaha pavanaputrake pAsa isa prakAra pahu~cA mAno siMhake pAsa siMha pahu~cA ho / vaha jaba taka apane varuNa tIrakA saMdhAna karatA taba taka pavana-putra hanumAnane ruSTa hokara apane svarNima tIroMse use Ahata kara diyA / tathA durjanake hRdayakI taraha usake zreSTha dhanuSako chinna-bhinna kara girA diyA // 1-10 // [6] aura jaba taka mahendraputra dUsarA dhanuSa le, tabataka hanumAnane tIroMse usakA ratha cheda DAlA / usake zreSTa sthakI pITha Tuka-TUka hone para, jute hue azva gira pdd'e| chatra-daMDa muka gyaa| patAkA chinna-bhinna ho gii| taba mahendraputra dUsare vimAnapara jAkara baiTha gayA / kintu pavanaputrane use tIrose usI prakAra naSTa kara diyA jisa prakAra siddha puruSa narakake ghora dukhoMko naSTa kara dete haiM / / 1-4 // taba mahendraputra astrahIna hokara hI tamatamAtA huA nikalA, aba vaha nigraMtha muniko bhA~ti pratIta ho rahA thA / kiMtu hanumAnane use Ahatakara bA~dha liyaa| use usane vaise hI uThA liyA jaise garuDa pakSI sA~pako uThA letA hai / isa prakAra apane putrake Ahata ora baddha ho jAnepara rAjA mahendrane yuddharata pavanaputra hanumAnako lalakArA, aura praharaNazIla durdarzanIya aura bhayabhISaNa vaha, aMjanAke priyaputra hanumAnase Akara bhir3a gyaa| usake hAtha meM khaDga, aura nukIle teja mudgara the| khela bAvala aura mAlese | Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahADi ghatA padama-bhiDantaraNa sara-pAra mukku mahinne / viSNu kAeNNa jiha bhava-saMsAru jiNindai on [-] chiNNu jaM jeM jara-pAru raNauheM pavaNa-jAeNNa / dhagadhagamnu aggeDa vimukku mahinda-rAe ||3n dudhantu jAlasaNi-ghosaNo / jalajAlantu jAloni-bhosaNI // 2 // diTa tu vANu je pavaNa-putaNaM / bAruNayu mekhiu turansaNaM 13 // jiha ghaNa galagaJjamAyaNaM / pasamio vi gimbho va gAe // 3 // vAyabo mahindeNa melino / pavaNa-gula seNa vi Na bhellio // 5 // cAva-laTi pAvi turanteNaM / vara-mahaddumo vipphurantaiNaM // 6 // mezibho mahA - vahala * pasalo / kaThiNa - mUlu thira * bhora-gattalo // // khaNDa khaNDa kiu pavana - putapaM / kukai - kamva - banyo na dhutaNe mA pavara mukku mahiharU viruddha gaM / lo bi chiSNu Narau va siddhaNaM // 6 // pattA jaM jaM lei riu saM 2 iNuvantu piNAsai / jiha mikkhaNahA~ kareM ekku vi asthuma dIsaha // 10 // [-] akSaNAe~ jaNaNeNa vilakkhIhUya- vittaNe / gama vimuka bhAmeppiNu koSAgala-palisaNaM // 1 // teNa laDaDi - dAhiyAeNNaM / tarUvaro yasa pADiu duvANaM // 2 // giri va vAjaNaM duNivAraNaM / apila - putu tiha gaya-pahAraNaM // 3 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vApAnIsamo saMdhi sacamuSa vaha AzaMkA utpanna kara rahA thaa| pahalI hI bhir3atameM rAjA mahendrane sIraoNkI bauchAra ko / kintu kapidhvaja hanumAnane use vaise hI jada diyA jisa prakAra jinandra bhaSa-saMsArako kheda dete haiM // 1-10 // E.] yuddha-mukhameM jaba hanumAnane isa prakAra torIko naSTa kara diyA taba rAjA mahendrane dhakadhaka karatA huA Agneya bANa chor3A taba hanumAnane bhI lapaTeM ur3Ate bamaghoSa karate hue jvAlamAlAse bhISaNa usa tIrako dekhakara, suranta apanA vAruNa bANa chodd'aa| usane Agneya vANako vaise hI ThaMDA kara diyA jase garajatA huA megha grISma kAlako ThaMDA kara detA hai| rAjA mahendrane vAyu bANa jor3A, pavanaputra usase bhI nahIM ddraa| taba usane apanI cApayaSTi DAlakara aura tamatamAkara, maz2abUta jar3avAlA sthira tathA sthUla AkArakA pracura pattoMvAlA vizAla vaTa vRkSa pheMkA | kiMtu hanumAnane usake bhI vaise hI sau Tukar3e kara diye jaise dhUrta kuSike kAvyabaMdhake Tukar3e-Tukar3e kara detA hai| taba rAjA mahendrane pahAr3a uchAlA parantu hanumAnane use bhI vaise hI kATa diyA jaise siddha narakako kATa dete haiM / isa prakAra rAjA jo bhI letA hanumAna use ho naSTa kara detA usI prakAra jisa prakAra lakSaNahIna vyaktike hAthameM pratyeka artha naSTa ho jAtA hai // 1-10 // [=] yaha dekhakara aMjanAkA pitA rAjA mahendra apane manameM vyAkula ho utthaa| usakI kodhAgni bhar3aka utthii| usane ghumAkara gar3hA mArI / usa lakuTidaMDake prahArase hanumAna usI prakAra gira par3A, jisa prakAra durvAtase vRkSa gira par3atA hai| usa gadAke prahArase hanumAna jasI taraha gira gayA jisa prakAra durnivAra vAke AghAtase phaadd'| hanumAnake isa prakAra giranepara AkAza Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThamacariTa Nivarie sirIsele vimbhaleM / jAya vola suravarada NAhayale // NipphalaM gayaM iNuSa- gaNiyaM / baNa - samUhamida salila - pabiyaM // 5 // rAma * ika Na sAhiyaM / jApaI bayaNaM Na cAhiyaM // 6 // rAvaNassa varNa viNAsiyaM / vihalu Asi vilihi bhAsiyaM // 7 // eva ghorala sura-satya jAhiM / iNuu hara sIDa sAhi // 8 // uDibhI sarAsaNa - vihastho / saraparehiM kiDa riTa zirasthalI // 6 // pattA maNDa kaipaNa sara-pambareM chuvi rkhaa| dhariu mahindu raNa gaM gaGgA - bAhu samuH // 10 // kukharaNa sama mAyaH . pa . iNgaa| dhariya ve vi mAhindi * mahinda kaiddha- keuNA // 1 // mANu maleSi karavi kAmahaNu / calohi pariDa sAraNa- NadaNu // 2 // 'ahA~ mAhindha mAtra marusenahi / jaM vimuhiu taM sapala khamejahi // 3 // ahA~ ahA~ tAya tAya riu-bhakSaNa / jiya-sutha taM vAsariya kimajaNa ||4|| hau~ saha taNaDa tujha dAhittaDa / Nimmala - caMsu samujjala- gosau / / 5 / / bhaggu maraTTu jeNa rapoM vrunnhaaN| hau~ haNuvantu pusta tahA~ pavaNahA~ 56 / / pesiDa abbhattheM vi suggI / rAmahA~ hiDa kalasa pahanI 117 / / dUa-kAja saMcalliDa jAhiM / paTTaNu dichu nuhAraDa tAhi // 8 mAyA - baharu asesu vidujhiu / te tumhahiM samANu maha amkiu' // 6 // ghattA taM Nisune vi cayaNa vijAhara - nnynnaannndeN| Neha - mahAbhaNa mArui avagar3ha mahinde / / 10 / / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvAtIsamo saMdhi salameM devatAlogoMmeM bAteM hone lagI-"are nirjala meghakulake samAna hanumAna phA garajanA vyartha gayA / romakA na to vaha dautya hI sAdha sakA, aura na unheM sItA devIkA mukha dikhA skaa| rAvaNake vanakA nAza bhI nahIM kiyA ataH kevalajJAniyoMkA kahA huA viphala ho gyaa| jaba suramamUhameM isa prakAra pArne ho rahI thIM ki itaneme hanumAna phirase taiyAra ho gyaa| hAthameM dhanuSa lekara vaha uThA aura tIroMse usane rAjA pravAdako nirakha kara diyaa| raudra kapidhvajI hanumAnane sahasA yuddhameM tubdha hokara apane tIroMkI bauchArase rAjA prahlAdako usI prakAra avaruddha phara diyA jisa prakAra gaMgAke pravAhako samudra avaruddha kara detA hai / / 1-10 // .[] isa prakAra mAtAkI zatrutAke kAraNa Rddha hokara hanumAnane yuddhaprAMgaNameM ho rAjA prasAda aura usake putra mahendrako pakar3a liyaa| isa prakAra mAnamardanakara aura saMhAra macAkara hanumAna rAjAke caraNoM meM gira pdd'aa| vaha bolA, "rAjan , manamai burA na mAnie / jo kucha bhI maine burA kiyA hai use kSamA kara dIjie / are zatrusaMhAraka tAta, kyA tuma apanI putro aMjanAko bhUla gye| maiM usIkA putra, tumhArA nAvI huuN| merA vaMza nirmala aura gotra samujjvala hai| phira maiM usI pavanaJjayakA putra hU~ jisane yuddha meM varuNakA ahaMkAra naSTa kiyA thaa| sugrIvane rAvaNase abhyarthanA karane ke lie mujhe bhejA hai| usane rAmakI pannIkA haraNa kara liyA hai| maiM dUtakarmake lie jA rahA thA ki mArgameM ApakA nagara dIkha par3A / basa, mujhe mAtAjIke vairakA smaraNa ho AyA / isIse Apake sAtha yuddha kara baiThA huuN| yaha sunate hI vidyAdharIke nayanapriya rAjA mahendra ne. sneha-vihvala hokara hanumAnakA jIbhara Alijana kiyA // 1-10|| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamacArara [..3 'sAhu sAhu bho sundara suu sabau jApavaNaho / paImuevi muharasA majahA~ hoi kapaNaho / / 1 / / jo saca - sAma - sakhehi asa - milana / jo ubhaya-kula- dIyako umaya- kula-tila / / 2 / / jo ubhaya - baMsujmako sasi vayaphalaku / jo sIibara - vikkamo samareM NAMsa // 3 // jo dasa - disA - valaya - paricasa-ya-NAmu jo masa - mAyA - kummAyAlAyAm // jo pacara - jayalagni - mAlisaNAbAsu jo sabala - padivAkha-dupekkha-NipNAsu // 5 // jo kitti - rabamAyaro asa - jalAvata soma - maramANo atirI - // 6 // jo sayaNa * kappadumo saba * acalendu jo pathara * paharaNa - phaDA-boya-bhubhAindu // 7 // jo mANa * vimmahari ahimANa - sapa- siharu dhaNuveya - pazcANaNo vANa - NaDa-Niyara // 8 // o ari - kuroha - NicaNa - dugdhoTTu pazivAkha-jalavAhiNI-simira-ala-ghoTTu | vattA jo keNa bi Na jiu mAsA - kalA - vivajita / so hau~ AipaNe paha e Navari parajiu' // 10 // [1] pa3 ghayaNu NisuppiNu dusamandaNu-SimaNo / 'kavaNa esthu kira parihayu' bhaNai ghaNAriNandaNo // 1 // 'nuhu~ deva divAyara teya-piNhu / hau~ ki pi tuhArau kiraNa-saNhu // 2 // tahu~ vara-mayalanchaNu bhuvaNa-tilAu / hau~ ki pi suhAraDa joNDa-Nilau // 3 // nuhu~ pavara - samudu samuha-sAru / hau~ ki pi suhArau jala-nusAra // 4 // nuhu~ meru - mahIharu mahiharesu / hau~ ki pi suhArau sila-Niyesu // 5 // OFF Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAlIsamo saMdhi [10] vaha bolA, "sAdhu-sAdhu, tuma pavanaJjayake sacce putra ho, tumheM chor3akara, aura kisameM itanI vIratA ho sakatI hai, jo saikar3oM zatru-yuddhoMmeM yazakA nikevana hai, jo donoM kuloMkA dIpaka aura tilaka hai, jo donoM kuloMmeM ujjvala aura candrakI taraha akalaMka hai, jo siMhakI taraha parAkramI aura yuddha meM niDara hai, dasoM dizAoMke maNDala meM jisakA nAma vikhyAta hai, jo madamAte hAthiyoMke kumbhasthaloMkA bhukAnevAlA aura jo praSara vijayalakSmIke AlizanakA AvAsa hI hai / jo sakala zatrasamUhakA durdarzanIya saMhAraka hai, jo kIrtikA ratnAkara, yazakAjalAvarta, vijayalakSmIkA priya vIranArAyaNa, sajjanoMkA kalpavRkSa, satyakA meru, pravara prahAra phanoMke dharaNendra, mAnameM viMdhyAcala, jo abhimAnameM zikhara, dhanuSa dhAriyoMmeM vANa-rUpI nakhA~ke samUhase sahita siMha, zatrurUpI mRgoMke lie mahAgaja, aura jo zatrusenAke jalakA zoSaka hai, AzaMkA aura phalaMkase rahita jo taba taka kisIse bhI nahIM jItA jA sakA, yaha maiM bhI Aja tumase parAjita ho gayA // 1-10 // [11] yaha vacana sunakara, durdama dAnava-saMhAraka hanumAnane kahA, "to isameM parAbhavakI kauna-sI bAta, Apa yadi tejapiNDa divAkara haiM aura maiM ApakA hI thor3A-sA kiraNa-samUha hU~, bhApa bhuvanatilaka candra haiM, maiM bhI ApakA hI choTA-sA jyotsnAniketana hU~, Apa zreSTha mahasamudra hai aura maiM bhI ApakA hI eka jalakaNa hU~, Apa samasta parvatoMmeM mandarAcala hai aura maiM bhI eka Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7E paramacarita nuhu~ kesari ghora-raudda - gAu / hau~ ki pi tuhArau ha - NihAu // 6 // nuhaM matta - mahADa duNikSAru / hareM ki pi suhArau bhaya-viyAru // 7 // nuhu~ mANasa - saravaru sAravindu / hau~ ki pi tuhArau salila bindu // tuhu~ vara titthayara mahANubhAu / iu~ ki pi tuhArau kya-sahA // 1 // pattA ko paDimallu tau tahu~ keNazvareNohau / Niya paha pariharai ki maNi cAmiyara-Nivanda' // 10 // [12] kaha vi kaha vi maNu rdhArita vijJAharaNarindaho / 'tAya tAya mili sAhaNe gampiNu rAmacandaho // 3 // bArau kina usayAra teNa / mAriu mAyAsuphIDa jeNa // 2 // ko sakA tahA~ pesaNu kovi / milu rAmahA~ mascharu pariharevi // 3 // ukyAru karebau maha mi tAsu / bAevau lAhivahA~ pAsu' // 5 // haNuyahA~ eyaha vayaNahU~ suNevi / mAhindi- mahinda payaTTa vai vi // 5 // sumagAMva-gayaru jiviseNa patta / valu puchA 'hu ko jambavanta // 6 // kiM vavi paTIvara pavaNa-jAU / asamatta- phajnu iNubanta Au' // 7 // mantiNa paSupta garavara-maindu / akSaNa, vappu paMhu so mahindu' // 8 // varU jamvada ve vi cavanti jAma / savadhammuhu ATha mahindu tAma || vattA halahara / separahi saJcAhiM ekeka - pacapahiM / agadhuvAiyau vidha-kaDhiNa sa I bhu ca-dayahi // 10 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAyAlIsamA saMdhi caTTAnakA Tukar3A hU~, Apa ghora garjana karanevAle siMha haiM aura maiM choTA-sA nakhanighAta hU~ | Apa mahAgaja haiM aura maiM bhI ApakA hI thor3A-sA mahA vikAra huuN| Apa kamaloMse zobhita mAna sarovara haiM aura maiM bhI ApakA hI chodA jalakaNa hai| Apa mahAnubhAva zreSTha tIrthakara haiM aura maiM bhI ApakA kucha-kucha brata svabhASa hU~ | ApakA pratimalla kauna ho sakatA hai, Apa kisase parAjita ho sakate haiM / sonese jar3A huA maNi kyA apanI AbhA chor3a detA hai !" // 1-10 // [12] taba hanumAnane kisI taraha rAjA mahendrako dhIraja ba~dhAkara kahA, "tAta tAta, calakara rAmacandrakI senAmeM mila jAie | unhoMne chamArA bahuta bhArI upakAra kiyA hai| kyoMki unhoMne duSTa mAyAsuprISako mAra DAlA hai / bhalA unakI sevA kauna kara sakatA thA / ataH Apa IyA chor3akara rAmase mila jAyeM / maiM bhI unakA upakAra kruuNgaa| maiM laMkAnarezake pAsa jA rahA hU~ hanumAnake ina vacanoMko sunakara rAjA mahendra aura mAinheM donoM turanta bala pdd'e| ve eka palameM hI sugrIva rAjAke nagarameM pahu~ca gaye / rAmane (unheM Ate dekhakara) jAmbavantase pUchA ki ye kauna haiM / kahIM kAma samApta kiye binA hI hanumAna lauTakara to nahIM A gayA hai| isapara mantrIne uttara diyA ki yaha aMjanA devIke pitA mahendra rAjA haiN| jaba taka rAma aura jAmbavantameM isa prakAra bAteM ho rahI thI taba saka rAjA mahendra unake sammukha hI A pahu~ce / rAmake ekase eka pracaNDa sevakoMne apane kaThora aura dRr3ha bhujadaNDose rAjAko (zubhAgamana para) arghyadAna kiyaa| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [47. sasacAlIsamo saMdhi ] mAmaha pabara-bimANAsamA ahiNaSa-jayasiri-bahu-avagUvau sAmi kA saMcAlu mahAiu lIla' dahimuha-dIu parAiu / / [ ] maNa - gamageNa teNa gaheM janseM / dAhimuhaNaparu viTTa iNuvanseM // 1 // dihArarAma sIma paTha-pAhi / dhariu gAI puru riNiya sahAsa hi // 2 // ahi pakRziyAI ujANAI / yahAI NaM tisthapara - purANahU~ // 3 // bahiNa kayASi salAya sukkaI / gaM sIyala suTa para - dukla thA ahi vAvira vismaya - socANaDa / agAina rehAmuha - gamagara ||5|| ahi pAcAra paNa vi ziya / biNa-upaesa NAI guru saMdhiya / / 5 / / ahi deulAI dhvl-pusspriyii| posthA-vAyaNaI va bahu-paripAI jahi mandiraI sa-soraNa- vAyaI / vaM samasaraNaI sumAgAraI // jahi bhuva- pesa- sutta- darisASaNa / hari -dara-sammahi jehA bhASaNa ||1|| jahi vara-vesaDa tiNayaNa - rUbada / parara- bhubhA sI azuhamA / ahiMgabaNasya-vasaha-ilahara-maha / rAma- siloSaNa - behA gahabaha / / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saiMtAlIsavIM sandhi isa prakAra abhinava vijayalakSmIkA AliMgana karanevAle hanumAnane vizAla vimAnameM baiThakara apane svAmIke kAmake lie prasthAna kiyA / zIghra ho mahanIya vaha dadhimukha vidyAdharake dvIpameM lIlApUrvaka hI pahu~ca gyaa| [1] AkAza mArgase jAte hue hanumAnako dadhimukha nagara dikhAI diyaa| usa nagarake cAroM ora udyAna aura somAe~ isa prakAra thI mAno usane hajAroM RSiyoMko (baMdhaka) rakha liyA ho / vikasita aura khile hue vimAna usameM aise lagate the mAno bar3e-bar3e tIrthakara-purANa ho / vahA~ eka bhI sarovara sUkhA nahIM thA mAno ve paradukhakAtaratAse hI zotala the| unakI vistR. sIr3hiyA~ aisI jAna par3atI thIM mAno adhogAmI kugati hI ho / usakA parakoTA koI usI prakAra nahIM lA~gha sakatA thA jisa prakAra guru-udiSTa jinopadezako koI nahIM lA~dha pAtA / usameM devakula dhavalakamaloMko taraha the / vahA~ke loga pustaka vAcanAkI taraha ( svAdhyAyakI taraha) bahuta caritavAle the / jahA~ toraNa-dvAroMse alaMkRta maMdira aise lagate the mAno prAtihAryoMse sahita samavazaraNa ho / vahA~ke bAjAra hari, hara aura brahmAkI taraha kramazaH bhuva [dravya aura hAtha ] netra [ vastra aura Akha ] aura sutta ( sUtra ) dikhA rahe the / jahA~ vezyAga zivakI taraha bar3e-bar3e bhujaMgoM ( laMpaTI aura sA~poMse) AliMgita thiiN| jahA~ gRhapati, gama aura zivakI taraha haladhara [rAma haladhara kahalAte haiM, ziva bailapara calate haiM, aura gRhastha baila aura halakI icchA rakhate haiM ] the| isa prakAra aneka Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . paDamacariGa pattA tahiM pahaNe bahu-upamaheM bhariyae NaM jarge sukA kamya vitthariyae~ / sahai sa-pariyaNa dahimuha-rANa gaM suravaI sarapurahI pahANau / / 2 / / vahA~ adhigama mahisi sarajamai / kAmahI raha suravAha sai / ! Amantae~ jantaeM viNa-NivaheM / uppaNNau kapaNau siNiNa taha~ / / 2 / / vizuppar3a candaleha vAla / aNNeka tahA taraGgamAla / / 3 // tiSNi vi kaNNau parivahi yau / NaM sukAi-kahau rasa - var3hiyaDa 114 bahu-divaseM hiM suraya - piyAraeNNa / paDhaviDa bUra azAraNa Na // 5 // 'jaha bhAu dahi muha mAma mahu / to tiNi bi kaNNata dehi bahu // 6 / / teNa vi vibAhu saGgarichayau / kallANabhukti muNi pucchiyau 116 kahA~ dhIya bemi Na demi kaho / muNivaraNa vi tasmoM kahiu tahoM / / / pattA 'veyAluttara - seTiha raNiDa sAhasagai - jAmeNa pahANau / jIviDa tAsu samara jo lekhai siNi vikaNNaDa so pariNesaha // 6 // guru - vayoNa heNa ai bhAviu / maNe gadhandha - rAu cintAviu // 5 // 'sAhasagai bahu - vijAvantau / tephA samANu kavaNu parahansA // 2 // ahamai eu vi Nau bujhiAi / guru - bhAsie~ sandehu Na kilAi // 3 // jamma * sae vi pamANahoM lukada / muNivara vayaNu Na palae vi cuka // 4|| abase kandivasu vi so hosaI 1 sAhasagaiheM jujjhu jo desAI 5|| taM NisuNeSi lajaha - lAyapaNe hi / Niya - jaNeha AjachiDa kaNa hi // 6 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattadhAlIsamo saMdhi 63 unamAoMse bharapUra sukavike kAnyakI taraha vistRta usa nagara meM rAjA dadhimukha apane parivArake sAtha isa taraha rahatA thA mAno sdarga kA pradhAna indra ho / / 1-12 // [2] usakI sabase bar3I rAnI taraMgamatI, kAmadevakI rati, yA indrakI zacIkI bhA~ti thii| dina Aye aura cale gaye / isI antarameM usakI tIna putriyAM utpanna huii| unake nAma the candralekhA, vidyatprabhA aura trNgmaalaa| sukavikI rasadhita kathAkI bhauti ve tInoM kanyAe~ dina-dUnI rAta-caugunI bar3hane lgiiN| taba bahuta dinoMke anantara, sutriya rAjA aMgArakane dadhimukha ke pAsa apanA dUta bhejakara yaha kahalAyA, "he mAma (sasura), yadi tuma bhalA cAhate ho to zIghra hI tInoM kanyAe~ mujhe de do" / / 1-6 / / (yaha sunakara) aura apanI putriyoMke vivAhakI vAta manameM rajakara rAjA dadhimubane kalyANabhukti nAmake munise pUchA ki "maiM apanI lar3akiyA~ kise daM aura kise na daM / " munivarane turanta rAjAmeM kahA ki "vijayAdhaM parvatakI uttara zreNIkA mukhya rAjA sahasragati hai| yuddha meM jo usakA anta kara de, tuma apanI tInoM putriyoM kA vivAha umIro karanA / [3] gUruke vacanoM se atyaMta bhAvuka vaha rAjA dadhimukha isa cinta meM par3a gayA ki aneka vidyAoM ke jAnakara rAjA sahasragatime kauna buddha kara sakatA hai / athavA mujhe ina saba bAtoM meM na par3anA caahie| kyoMki gurukA kahA huA pralayakAla meM bhI nahIM cUka sakatA (galata nahIM ho sakatA), vaha saMkar3oM janmomeM bhI pramANita hokara rahatA hai / avazya hI eka dina vaha manuSya utpanna hogA jI sahasragatike sAtha yuddha kregaa| yaha patA laganepara anindya sundarI una kanyAoMne apane pitA se pUchA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu 'bho bho tAya tAya daNu-dArA kaha vaNavA karahu~ kiM pi vari samsArAddaNu / jomAvabhAseM 81 dhatA eva bhane yizu caka-bhaDahAlau maNi- kuNDala maNDi - gaNDa | gampi bilau vapyantare NAi~ ti guti dehambhantareM // 2 // paTTar3a - - [*] taM paNu tihi mitAhi avayajjita NaM bhava-gaddaNu asoya - vivajjiDa // 1 // maMNiti theri suha maNDala / NaM NiracUpa niSphala kusAmi zralaggiDa : NaM NisAlu aNaM hari gharu puSNAya -vivajjika / NaM NIsuSNu jahiM vorAdi kAmiNi lIlaDa | samaya maNDa ubvIraNa sIla // 5 // jahiM pAhaNa valanti ravi-kiraNe hi / NaM sajjaNa dujjaNa dubvayaNa hiM // 6 // sahi acchanti jAva vaje visthae~ / tAca pahukiya divaseM ghaDatthara // 7 // 1. - n p hu~ bhaMDArA ||7|| visAiNu // - 2 kaNNa- urastha // 2 // - vagga // 3 // uddhahu~ gajiu // 4 // - ghattA cAraNa pacara mahArisi Adaya bhaTTa- subhaha ve vi berAya / kosoM rANeNa caDatthaM bhAe~ bhaTTa divasa thiya kAbhosAe~ ||5|| - [4] kiDi kiDijanta-milimmililoyaNa / lambiya-sukha parivajiya bhoyaNa // 1 // ala-maloha palAyi viggh| jANa piNDa paricata pariggaha // 2 // thiya risi paDimA joeM jAveM hiM / aTumu divasu paTuki tAhiM // 2 // uhi avasare tiya- loluma-cittahoM / keNa vi gampi kahiu varasaha // 4 // 'deva deva tada jAu maNiu / tiSNi vi kRSNa raNa paiu ||5 // aSNu tAhiM vahatu gavidvau / tuhu~ puNu muhiyaeN meM paritu / // 6 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasacAlIsamo saMdhi ki "he danusaMhAraka tAsa ! kyA hamaloga vanavAsake lie jA~ya / vahA~ hama kisI maMtrakI ArAdhanA kareMgI yA yogake abhyAsa dvArA koI vidyA sAdhegI / " yaha kahakara caMcala bhauMhoM aura maNimaya kuMDaloMse zobhita kapoloyAlI ve tInoM kanyAe~ vizAla vanameM isa prakAra praviSTa huI mAno zarIramai tIna guptiyA~ hI praviSTa huI ho // 1-6 // [4] unhoMne usa vanako dekhA, jo bhavasaMsArako taraha azokavarjita (vRkSavizeSa, sukhase rahita hai), vRkSake mukhamaMDala kI taraha, tilaka (vRkSavizeSa aura TIkA ) se rahita, kanyAke stanamaNDalakI taraha niccUya [ Amra vRkSa aura cUcakase rahita ], kusvAmIkI sevAkI taraha niSphala, anataMka samUhake samAna nitAla [ tAr3a vRkSa aura tAlase rahita ], svargakI taraha punAgavarjita [rAkSasa aura supArokA vRkSa ], bauddhoMke garjanakI taraha nizUnya thaa| usa vanameM sUkarI kAminIkI lIlA dhAraNa kara rahI thii| jaise kAminI balAtu cUrNa vikIrNa karatI calatI hai vaise hI vaha cala rahI thii| usa vanameM sUryakI kiraNoMse patthara jala uThate the mAno durjanoMke vacanoMse sajjana hI jala uThe hoM / isa prakArake usa vistRta yanameM baiThe-baiThe una kanyAoMko cauthA dina vyatIta ho gyaa| isI samaya do virakta cAraNa mahAmuni yahA~ Aye aura eka kosake cauthe bhAgakI dUrIpara ATha dinake lie kAyotsargameM sthita ho gaye // 1- [5] kiDakir3AtI huI bhI unakI A~kheM camaka rahI thiiN| unake hAtha lambe aura uThe hue the| unhoMne bhojana bor3a rakhA thA / unakA zarIra jvAlA aura mala-nikarase prasAdhita thaa| isa prakAra bhAnapiNDa aura parigrahase hIna unheM pratimAyogameM lIna hue ATha Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita saM NisuNevi kuviu bhArau / NaM havi thieNa sima saya cArava // 7 // 'bhAmi ajju maDappharu kaNNahu~ / jeNa Na honti magNa vi aNNAhu~' / / 8 / / pattA amarisa kuchau kuruDa padhAhaDa gampiNu SaNa paisANaru lAiTa / dhagadhagamANu samudiu vaNa-u jhatti palitu NAI khala-jaga-vau // 6 // paDhama-vacaggi paarhiiN| pAI ki miga-sarAha sapalu vi kApaNu jAlAlIviDa / rAmahI hiyaTa yA saMdIviDa / / 2 / / katthai dAru - baNAI palitaI / NaM vaidehi - dasANaNa - cittaI // 3 // sukkehi mi asukka pajalAviya / NaM supurisa pisuNahi saMtAviya / / / / kahi mi paNahaI vaNayara-mihuNahU~ / kandantaI Niya-khimbha-vihUNaI / / 5 / / gapi mumindahu~ saraNu paaii| sAyava isa saMsArahoM taduI // 6 // hi abasare gayaNaraNa jastai / samiu Niya-vimANu haNuvanta // 7 // maru maru lAiDa keNa huvAsaNu / bhATa gamaNu karami guru-pesaNu // 8 pattA bhaha saraNAhaNe zraha pandiggaheM sAmi-kAja aha mis-priggheN| AeNhi bihura hi jo Nau jumAi so garu maraNa-sae vi ga sujjhai // 6 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattacAlIsamo saMdhi dina vyatIta ho gaye / isI bIca meM kisIne jAkara strI-lolupa vara aMgArakase yaha kaha diyA ki "he devadeva ! tumhArI abhilaSita sInI kanyAe~ banameM calI gaI hai| tuma unako khoja lo aura phira bAra-bAra unase saMtuSTa hoo|" yaha sunakara aMgAraka ekadama AgababUlA ho uThA, mAno kisIne AgameM sauM bAra ghI DAla diyA ho / usane yaha nizcaya kara liyA ki Aja maiM avazya una lar3akiyoM kA ghamaNDa cUra-cUra kara dUMgA jisase na to de merI ho sake aura. na kisI dUsareko / atyanta niSThura vAha, krodhase bharA huA daur3A, aura usa vanameM Aga lagA AyA | dhaka dhaka karake Aga calane lagI aura zIghra duSTajanake vacanoMko bhA~ti bhar3aka uThI / / 1-6 / / [6] sUkhe tinakoMkI vaha pahalI Aga usI prakAra phailane lagI jisa prakAra nirthanake zarIrameM kleza phailane lagatA hai / jvAlamAlA se vaha samUcA vana usI prakAra pradIma ho uThA jisa prakAra rAmakA hRdaya ( sItA ke viyogameM ) saMtapta ho rahA thaa| kahIM para sUkhe tinakoMkA Dhera jala rahA thA, kahIM para vanacaroMke jor3e naSTa ho rahe the| kahIMpara ve apane baccoMse hIna honeke kAraNa cillA rahe the| saMsArase bhIta bhAvakAkI bhauti ve una munivaroMkI zaraNa meM cale gye| isa avasarapara AkAzamArgase jAte hue hanumAnane ( usa Agako dekhakara ) apanA vimAna roka liyA / vaha apane manameM soca rahA thA ki 'mara mara' yaha Aga kisane lagA dI / mujhe apanA jAnA sthagita karake guruko sevA karanI caahie| kyoMki (nItividoMkA kathana hai ki) zaraNAgatakA AnA, baMdIko pakar3anA, svAmIkA kArya aura mitrakA parimaha, ina kaThina prasaMgAmeM jI jUjhatA nahIM vaha zata-zata janmoMmeM bhI zuddha nahIM ho sakatA // 16 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariDa [-] maNe cintepiNu himmala - bhAveM / mAruda - Nimmiya - vija- pahArve // 5 // sAyara-salila sayyuH Akarisiu / musala-pamANe highAra hi varisiu // 2 // huabahu ullAviu pajalanta / NA - bhAveNa kAla va vaDarAu ||3|| taM Tavasaggu haravi riDa - mANu / gau muNivarahu~ pAsu maru-NandaNu // 4 // kara - kamalehi pAya pujjeppiNu / bandiya guru guru - bhatti karepiNu // 5 // muNi - puna hi samucAe vi kara / haNuvahA~ diNNAsIsa suhAra // 6 // tahi avasare vimau sAhappiNu / meruheM pAsa hi bhAmari deSpizu // 7 // tiNi vi kapaNAra sAlajhArau / hipaSa-ramma gambha - sukumAra // 8 // ghattA bhadda - subhA] valaNa samantiDa haNuyahA~ sAhukAru karamtiu / agae~ thiyau sahanti su-sIlaDa NaM tihu~ kAlahu~ siNi vilolaDa // 6 // [ ] puNu vi pasaMsiu so pavAgAi / 'suhaha-lIla aNNahA~ kahA~ chajaha // 1 // cADa paI varaphulla pagAsiDa / upasaggahoM NAu mi NiNNAsiDa // 2 // pratiu jai pattu suhu~ sundara / to gAMva ajnu bhamha avimuNiyara / / 3 / / taM gisuvi mAraha gaoziu / damsa-panti darisantu paboniu // 4 // 'tiNNi vi dAsahI suTcha viniiyu| kavaNu thANu kahA~ tiSNi vidhiiyu||5|| kiM karja SaNa - vAse pAhau / keNa di kara upasAgu Nihau // 6 // haNuvAhoM kerau kyaNu supiNu / pamaNai candale vihasemiNu // 5 // 'tiNi vi dahimuha-rAyahA~ dhIyau / khuTu chula akAraNa vi variyaDa // 8 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattacAlIsamo saMdhi E [7] apane manameM vizuddha rUpase yaha vicArakara hanumAnane apanI vidyAke prabhAvase samudrakA sArA pAnI khIMcakara mUsalAdhAra dhArAoMmeM use barasA diyA jisase jalatI huI Aga zAMta ho gaI, ThIka usI prakAra jisa prakAra kSamAbhAvase bar3hatA huA kaliyuga zAMta ho jAtA hai| isa taraha usa upasagako dUrakara zatrusaMhAraka hanumAna una muniyoMke nikaTa pahu~cA / usane apane hAthoMse pUjA aura bhaktikara unakI khUba vaMdanA kii| una muniyoMne bhI hAtha uThAkara hanumAnako kalyANakArI AzIrvAda diyA | isI avasarapara vidyA siddhakara aura meru parvatakI pradakSiNAkara, keleke gAbhakI taraha sukumAra, alaMkAroMse sahita una kanyAoMne Akara bhadra-samudra muniyoMke caraNoM meM praNAma kiyaa| unhAna hanumAnako khUpa-khUba sAdhuvAda diyaa| unake sammukha sthita ve tInoM suzIla kanyAe~ aisA mAlUma ho rahI thI mAno trikAlakI tIna suMdara lolAe~ hI hoM / / 1-6 // [8] unhoMne bAra-bAra hanumAnakI prazaMsA karate hue kahA ki "itanI subhaTaLIlA bhalA kisI dUsareko kyA soha sakatI hai| Apane bahuta acchA dharmavAtsalya prakaTa kiyA ki upasargakA nAmataka miTA diyaa| he suMdara, yadi Apa Aja yahA~ na Ate to na to hama tInoM bacatI aura na ye donoM munivara / " yaha sunakara hanumAnako romAMca ho AyA / vaha apanI daMtapaMkti dikhAte hue bole ki "Apa tInoM bahuta hI vinayazIla jAna par3atI haiM / ApakI nivAsa bhUmi kahA~ hai| aura Apa kisakI putriyA~ haiM, vanameM Apaloga kisalie AI, aura yaha aniSTa upasarga kisane kiyA ?" hanumAnake ye pacana sunakara, caMdralekhAne ha~sakara kahA-"hama tInoM dadhimukha rAjAkI putriyA~ haiM, zAyada aMgAraphane hamArA varaNa kara Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ghattA tarhi avasara kevalihiM pagAliba " dasayagaiheM maraNu jasu pAsiu / koTi sila bi jo saMcAlesara so gharaharuho bhAi hosa" // 6 // - [*] emavata gaya amhu~ kaNeM / teM karajeNa paDDa 31 // bAraha divasa es acchantihu~ / tIhi mi pukhArambhu karamtihu~ || zA vareNa roNa Ahe / ucavaNeM diSNu duDeM // 3 // / kerau // zrA paumacariu tAma huAsaNu - to viNa citta jAu vivaresDa eDa kahANau amhahu~ to etyanta romajiya bhuDa bhaNar3a haseSpiNu pacaNaJjaya suu // 5 // 'tumheM hijaM cintitaM hUara sAhasagaiheM maraNu saMbhUau // 6 // jasu pAsiGa so amhahu~ sAmi / tihuaNa keNa vi u AyAsi // 7 // jAhu~ pAsu pujantu maNoradda' / bahudda jAma paroparu iya kaha // 8 // - - dahimuha - rAja tAmra sa guru pAdevi karevi - . dhantA kalattaDa puNpha pasaMsaNu iNurve [ 10 ] saMbhASaNu kareSi taNu taceM / dahimuha rAu vuttu puNu haNurve // 1 // 'bho bho vaha mahihara cindhahoM / kaNNau kevi jAhi kikindhoM // 2 // tarhi aSkara nArAyaNa jeu / jo varu ciru kevalihiM gavi // 3 // ghAu teNa samareM saahlgi| beyaduttara seviha tA kumAri ahiNava- bhoggaDa / tiSNi vi rAhavandI~ mahu~ puNu laGkAra jAegavaDa pesaNu sAmiha tATha paravai // 4 // jogADa // 5 // karegvaDa' // 6 // taM jisuya saMca idahimu / jo saMmANa dANe raNeM adimu // 17 // taM kiSkindha yasa saMpAila | jasvava gala - gIle hi~ pomAiDa // 8 // M niveya-hRtyu saMpattau / samau kiyada saMbhAlaNu // 1 // * - - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. .. . sasacAlIsamo saMdhi liyA thaa| usI samaya eka kevalajJAnIne yaha bAta prakaTa kI ki jisase sahasragatikA bharaNa hogA, aura jo koTizilA uThAyegA, vahI inakA bhAvI vara hogA" // 1-6 / / [6] jaba yaha bAta hamAre kAnoM taka AI, to isI kAmase hama loga vanameM praviSTa huii| hama loga yahA~ ArAdhanA prArambha karake bAraha dinoM taka baiThI rhiiN| taba usapara aMgArakane Rddha hokara vanameM Aga lagA dI, taba bhI hamArA mana badalA nahIM, basa yahI hamArI kahAnI hai" | taba isake anantara, pulakitabAhu hanumAnane ha~sakara kahA, "Apa logoMne jo socA thA vaha ho gayA / sahasragatikA maraNa ho cukA hai, jisase huA hai, hamAre svAmI haiN| duniyA meM koI bhI unheM parAjita nahIM kara skaa| unhIMke pAsa ApakA manoratha pUrA hogA" | jaba unameM isa prakAra bAtacIta ho hI rahI thI ki itanemeM apanI patnI sahita, dadhimukha rAjA, puSpa aura naivedya hAthameM lekara A pahu~cA 1 guruko praNAma aura stavanakara usane hanumAnake sAtha saMbhASaNa kiyA // 1-6 // [10] bAtacItake anantara, laghuzarIra hanumAnane rAjA dadhimukhase kahA, "he rAjan , tuma mahIdharacihnavAle kiSkiMdha nagara apanI lar3akiyA~ lekara jaao| nArAyaNake bar3e bhAI vahIM haiM jo kevaliyoM dvArA ghoSita inake vara haiN| yuddha meM unhoMne vijayArdhazreNike rAjA sahasragatiko mAra DAlA hai| he tAta, abhinaya bhogavAlI ye kumAriyA~, rAghavacandake hI yogya haiM, maiM phira laMkA jAU~gA jahA~ apane svAmIkI hI sevA kruuNgaa"| yaha sunakara dadhimukha vahA~ se cala pdd'aa| vaha usa kiSkiMdha nagarameM jA pahu~cA jo sammAna dAna aura yuddhameM pramukha thA / taSa suprIvane jAkara, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita pattA gampiNu bhuvaNa - vijiggaya - gAmahI suggIya darisAviu raamhaaN| seNa vi kAmiNi-yaNa-parivahaNu viSNu sa yaMbhu ehi avasNu // 6 // [ 48 aTThacAlIsamo saMdhi] savimAmaloM Nahapala jasAhA~ chuhu lAdari paisantAhA~ / nisi sUrahA~ gAhU~ samAvaDiya bhAsAlI iNuSahoM abhiDiya // / to eNyantare |vh-visaaliyaa / jujya samorati viya sAmipAla narena 'maru maru mahae / mApaDa darilA / maI avagaNa vi |eNhuko pAisai ||ten tena tena-dhita // 2 jammeTiyA] ko sahai huavaheM jhampa devi / AsIvisu bhuahiM bhugA levi // 3 // ko sakAi mahi phakkhae~ chuhevi / giri - mandara - arula-bhAvahevi // 4 // ko sakA jama - muheM paisarevi / bhubha - valeNa samudu samuttarevi // 5 // ko sakai asi - pAreM parevi | dharaNiya - phaNAliha maNi khuDevi // 3 // ko sAha sura-kari-kumbhu daleMci / gayaNakaNe diNayara - ramaNu khalavi // 7 // ko sakAi suravaha samara iNavi / ko paisai maI tiNa-samu govi' // // cattA taM yayaNa surNevi jasa-luddhapaNa haNuvanta amarisa-kae Na / apaloDya vikAsa-macaraNa meiNi palaya - saNikaraNa // 3 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acAlIsamo saMdhi bhuvana - vikhyAtanAma, rAmase unakI bheMTa karAI, unhoMne bhI unheM apane hAthoMse kAminIstanoM ko bar3hAnevAlA AliMgana diyA / / 16 / / ar3atAlIsavIM sandhi vidhAnasahita AA jAye jaise hI laMkAnagarI meM praveza kiyA vaise hI AsAlI vidyA Akara unase aise bhir3a gaI, mAno rAta hI sUryase bhir3a gaI ho / [1] itane meM vizAla deha dhAraNakara AsAlI vidyA, hanu mAnase yuddha karaneke lie Akara jama gaI, usane lalakArA"maro-maro, jarA balapUrvaka apaneko dikhAo, merI upekSA karake kauna nagara meM praveza karanA cAhatA hai, kisakA hai itanA hRdaya ( sAhasa ) ? Agako kauna bujhA sakatA hai, AzISa sApako apane hAtha meM kauna le sakatA hai, dharatIkA apanI kokha meM kauna cApa sakatA hai, maMdarAcalake bhArako kauna uThA sakatA hai, yamake mukhameM kauna praveza kara sakatA hai ? apane bahubalase samudra kauna tara sakatA hai, talavArakI dhArapara kauna cala sakatA hai, dharaNedrake phanase maNi kauna tor3a sakatA hai| airAvata gajake kuMbhasthalako kauna vidIrNa kara sakatA hai, AkAzake prAMgaNa meM sUryake gamanako kauna roka sakatA hai, indrako yuddhameM kauna mAra sakatA hai, ( aise hI ) mujhe tRNavat samajhakara kauna, isa nagarI meM pravezakara sakatA hai / " yaha vacana sunakara pathake lobhI hanumAnane kruddha hokara AsAlI vidyAko IrSyAse vaise hI dekhA jaise pralaya zanaizcara dharatI ko dekhatA hai // 1-6 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramaparika - [2] pihubhAi-NAmaNa / manti papucchiu / 'samara-mahAbhara |kenn paDipichaTAtena tena tena citA kAle khoina |ko hakAraha / jo mahu sammuhu |gmnnu nnivaarh||ten tena tena cisAdhAra taM vayaNa suNeSiNu magaha manti / kiM tuma vi maNe ekcha bhAnsa // 3 // jaipahu~ suravara-saMtAvaNena / hiya rAmahI gehiNi rAmaNena // 4 // taDyahu~ para cala duIsaNeNa / sAheM ghaDavisihi vihIsagema // 5 // parirakSa diNNa jAma-pujaNija / gAmeNa eha mAsAla-cinca // 6 // & kyaNu suNepiNu pavaNa-pusa / romana * upa * kAhaya * gata // 7 // pacaviu 'maru malami marahu tumchu / valu balu bhAsAli dehi jhugchu // 8 // jaM sapala-kAla-galagajiyaja maM jAu marAphara-vAjibana / sA tuhu~ so hau~ ta eu raNu lAi khasa jujmahu~ eNDa khaNu' // 1 // [3] lauzi-vihatvau / samara samatthara / kaSaya-saNApaDa / kaidhaya-NAhaDa // tena tena tema citraM // // // raha-gaya-vAhaNu / khaciya-sAhaNu / sAhu va roSa dhAiya ko vi / sena sena tena citte // 2 // parihara vi seSNu khavi vimANu / ekAu para lauhi samAzu // 3 // 'balu valu' magantu ahimuDupayacha / NaM ghara-kariNi heM kesari visa // NaM mahihara-kodhiha~ kulisa-cAu / gaM dava-jAlolihU~ jala-NihAu // 5 // elthantara vayaNa - bisAliyAe~ / haNuSantu gihiDa bhAsAliyAe~ // 6 // rehA muha - kandara paisarantu / NaM Nisi - saMbha- ravi mAdhavantu // 7 // vaDaDheca laggu pacaNDa bIru / saMcUrita gaya - ghAe~hi sarIha / / 87 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahavAsIsamo saMdhi [2] taba usane pRthumati nAmake maMtrIse 'pUchA, "samarake mahAbhArakI icchA kisane kI hai, ( kisakA itanA sAhasa hai ), kAlase prerita hokara yaha kauna lalakAra rahA hai, jo mere sammukha Akara mujhe jAnese roka rahA hai|" yaha bacana sunakara maMtrIne kahA "kyA tumhAre manameM bhI itanI bar3I bhrAMti hai, jabase rAvaNa ne rAmakI gRhiNI sItA devIkA apaharaNa kiyA hai, tabhIse parabalake lie dudarzanIya vibhISaNane laMkAke cAroM ora, AsAlI nAmakI isa jana-pUjya AsAlI vidyAko rakSAke lie niyukta kara diyA hai" | yaha bAta sunakara pavanaputra, pulakase kaNTakita zarIra ho uThA, aura bolA "mara, terA bhI mAna cUra-cUra karUMgA, mur3amur3a, AsAlI vidyA, mujhase yuddhkr"| jo tumane hamezA galagarjana kiyA hai use abhimAnazUnya mata karo | vahIM tuma ho, aura maiM bhI vahIM huuN| yaha raNa hai, jarA kSAtrabhAvase hama loga eka kSaNa yuddha kara leM" // 16 // (3) sAhasI yuddha meM samartha hanumAnake hAthameM gadA thI, vaha kavadha pahane thA | rathagajakA vAhana thA usake pAsa / vaha vAnara rAja senAsahita, siMhakI taraha rukakara, garajakara, phira sAhasa pUrvaka daur3A, tadanaMtara, senA aura vimAnako chor3akara, kevala gadA lekara akelA hI vaha, "mur3o-mur3o" kahatA huA vidyAke sAmane Akara aise khar3A ho gayA, mAno siMha hI uttama ithinI ke sammukha AyA ho / yA, pahAr3akI coTIpara vanakA AghAta huA ho, yA dAvAnalakI jvAla-mAlApara pAnIkI bauchAra huI ho| usa vizAlakAya AsAlI vidyAne inumAnako nigala liyA, usake bhItara praviSTa hotA huA hanumAna aisA zobhita ho rahA thA mAno rAta honepara sUrya hI asta ho rahA ho| taba usa vIrane Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita pahale ammansara pahasaravi palla parisu jIvita avAravi / NIsariu pargavau paNi kiha mAha tAdhi phA ghi vimma miha // 3 // [ ] pariyAsAliyA je samaraNe : uhiu kalayalu haNuyahA~ sAhaNe // tena tena sena citteM // 4 // // dipAI taraI vijau padhuhau / mAnA lIlaNa kA padura // sena tena tena cioM // // 2 // jeM dikha pahaNi paisarantu / vajAuchu dhAiu 'hazu' bhaNantu // 3 // 'AsAlI vavi mahANubhAva / maru paharU paharu kahi jAhi pAva // 1 // vayoNa teNa haNuvantu bakita / NaM sIhahA~ ahimuDu sIhu caliDa // 5! / abhiSTa vai vi gaya-gahiya - hattha / riu raNa- bhara- pariyaNa- samantha // balu balahI bhirita gau gayahA~ hukkAtura yahA~ nura raha rahahoM musku / / 7 / / dhaDa dhayahA~ vimANahA~ para-vimANu: raNu jAu suragsura - raNa - samANu III pattA raha-turaya joha-gaya - vAhaNa mArUha - vijhAhara - sAhaNaI / ambhiAI ve vi sa kalayalaI NaM lakSaNa-khara-dUsaNA * bAla 6 // ve vi paroppara amarisa kubaI / ve vi raNapaNe jaya-siri lubaI / tena tena tena citteM // 4 // 1 // ghe vi haNantaI kr-prihsmaaii| dumasa-muhaI ca ai duppecchAI / tena tena tena viroM 11 * // 2 // sahi tehae raNe vansa ghora / bahu - paharA - ko painte yoreM / / 3 / / Nisiyara - dharaNa phontAvaheNa / hakAriu pihumai hayamuheNa / / 5 / / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahapAlIsamo saMdhi bhI badanA zurU kara, aura gar3hAke AghAtase usa vidyAko cUra-cUra kara diyaa| peTake bhItara ghusakara, aura balapUrSaka phailakara tathA phAr3akara vaha vaise hI bAhara nikala AyA jaise vidhyAcala dharatIko tAr3ita aura vidINaM kara nikala AtA hai / / 1-6 // [4] isa prakAra AsAlI (AzAlikA) vidyAke samarAMgaNameM dharAzAsI honepara, hanumAnanI monAmeM kala-kala dhvani hone lgii| tUrya bajAkara vijaya ghoSita kara dI gii| aba hanumAnane lIlA pUrvaka laMkAmeM praveza kiyA / use isa taraha praveza karate hue dekhakara vatrAyudha daur3A, aura 'mAro mAro' kahatA huA bolA ki "he mahAnubhAva, AsAlI vidyAkA nAzakara kahA~ jA rahe ho, mara, prahAra kara, prahAra kara / " ina vacanoMko sunakara hanumAna mur3akara isa taraha daur3A mAno siMhake sammukha siMha hI daur3A ho / hAthoM meM gadA lekara ve donoM yodhA ApasameM bhir3a gaye / ve donoM hI zatruyuddha kA bhAra bahana karane meM samartha the| senAse senA TakarA gaI / gaja gajoMke nikaTa pahu~cane lage / azvoMpara azva aura sthApara ratha chor3a diye gaye / dhvajapara dhvaja aura sthazreSThapara gthazreSTha | isa prakAra devAsura saMgrAmakI taraha unameM bhayaMkara saMgrAma hone lagA | ratha, turaga, yodhA, gaja aura vAhanoMse sahita hanumAna aura vidyAdharoM kI senAe~ kala-kala dhvani karatI huI isa prakAra bhir3a gaI mAno lakSmaNa aura kharadUSaNakI senAeM hI lar3a par3I ho // 1-6 // [5] amarSase bharI huI donoM hI eka dUsare para kupita ho rahI thiiN| yuddhaprAMgaNameM donoMke lie yazaphA lobha ho rahA thaa| donoM hAthoM meM hathiyAra lekara AkramaNa kara rahI thIM / durjanake mukha kI taraha donoM hI durdazanIya thiiN| bahu zakSAsroMse sundha usa vaise ghora yuddhake honepara nizAcarakI dhvajAvAle banAyudhake anucara -.. - . .- . - Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu 15 cala-sapamANu // 15 // 'maru thakku thaka bhiDa mai samANu / avazepparu vuDahu~ taM zisurNe vi piDumai baliu kema / mayagalahoM matta mAya jema ||6|| te siddhiya paroparu cAya denta ra rAmaNa - rAmahu~ NAmu sensa || || vijAra kararNe hi vAvaranta / jidda vijju-pua Nayale bhramanta ||8|| 68 - gha AyArmesi bhiDi bhayaGkareNa iu hayamudra haNuvahoM kiGkareNa / gaya-ghAe~hi~ pArita dharaNiyoM kiu kalayalu deveMhi gamaya // 6 // [ 6 ] jaM gayA Diu hayamuTu / kuiDa khaNalU~ ma bajAuchu // tena tena tena cileM // 4 // 1 // giT Tura pahareM hiM haNuvahA~ kera / gu ase vilu Sivarezva // tena tena tena vinseM ||4|| 2 || bhajantaeN sAhaNe ziravaseseM / iNuvantu thakku para tahi~ paseM // 3 // paJcamuha lAla raNeM dakkhavantu / 'maM bhajahoM' Niya-ballu sipakhayantu // 4 // uttharahu~ samgu jiru vidurehiM / asi kAya konta -gaya- moggArehiM // 5 // bacAuho vi daNu-dAraNehiM / varisiGa NAppA-1 - viha-paharaNehiM // 6 // tahi avasareM gajoliya bhuSaNa AyAmaiji pammukku cakku ra suNNicAru / duIriNu paNajaya suraNa // 7 // bhIsaNu Nisima dhAru ||8|| ghatA atula calu uciSNaM vi pADi lira-kamalu | te cakraNa dhAra kamdhu amariseM ghaTita dasa payae~ gampi mahiya paDhi // 6 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aDacAlIsamo saMdhi azvamukhane apane hAthameM bhAlA le liyA, aura hanumAnake mantrI pRthumatise kahA, "mara mara, Thahara Thahara, mere sAtha yuddha kara, Ao jarA eka dUsarekI senAkA pramANa samajha-bUjha leM / " yaha sunakara. pRthumati isa prakAra mur3A mAno madagajako dekhakara madagaja hI mur3A ho| AghAta karate hue, tathA rAma aura rAvaNa nAma lekara ve donoM yuddhamai rata ho gaye / vidyAdharoke AyudhAMsa ve isa prakAra prahAra kara rahe the mAno AkAzatalameM vidyutsamUha hI dhUma rahA ho / itanemeM hanumAnake anucara pRthumatine samartha hokara, bhauha Ter3hI karake azvamukhako Ahata kara diyaa| gadAke prahArase vaha dharatIpara loTapoTa ho gyaa| [yaha dekhakara ] devatA AkAzameM kala-kala zabda karane lage // 1-6 / / [6] isa prakAra gadAke AghAtase azvamukhakA patana honepara vasAyuddha Adhe hI palameM kruddha ho utthaa| apane niSThura prahAroMse vaha hanumAnakI senAko bhagnaprAya karane lgaa| sabhI senAke praNaSTa honepara bhI hanumAna akelA hI vahA~ DaTA rahA / siMhalIlAkA pradarzana karatA huA vaha mAno apanI senAko' yaha pATha par3hA rahA thA ki bhAgo mata / vaha kaThora. asikarNika, bhAlA, gadA aura mudgaroMkA lekara, vegapUrvaka uchalane lagA / asurasaMhAraka kitane AyudhoMko lekara vAyudha bhI barasa pdd'aa| taba pulakitabAhu hanumAnane samartha hokara apanA durnivAra, tIkSNa, durdarzanIya aura bhISaNa cakra mArA | usa cakrase ucchinna hokara banAyudhakA sira kamala yuddha sthalameM gira pdd'aa| phira bhI usakA dhar3a, amarSase bharakara daur3A kiMtu vaha dasa paga calakara hI dharatIpara gira par3A // 1-6 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 paThamacarita [-] aMzuvanseMNa iu bjaauho| sayalu vi sAizu bhaggu prmmuho|| vena tena tena sita // 4 // 1 // gaTa vihAphara hi~ paramesari / macchada sIlae~ lakAsundarI // tena tena tena vise // 12 // 'ki aca vi Na muhi eva vatta / bhAsAla-vija bhAharSe samatta // 3 // abhiTu suhArau jaNaNu jo vi / raNe va pahAreM Nihau so vi' // 5 // saM NipuNe vi amara-maNoharI / pAhAviu kAsundarI // 5 // 'hA maI muevi kahiM gayau sAya | hA kaluNu rUmastiha do vAya // 6 // DA tAya sayala-bhuSaNeka-bIra / para-vala * pabala - galathaNa sarIra In hA tAya samarai bhA-thava-Nisumma / sappurisa-rayaNa mahimANa-samma' / / pattA abarAe~ sa-itya luhiu muhu 'ila kAI gahiliga rumahi nuhu~ / lai dhaNuharu rahabara cadahi tuhu~ bacha cugjhahu~ juhUM seNa sahu~ Hell [-] taM pisuppiNu kuiya kisoyari / ghaTiya mahArahe lAsumdari // tena sena sena cileM // // dhazuhara-hasthiya vANuggAviri / sahu~ sura-vAghaNaNaM pAusa-siri // tena tena tena citteM // 2 // dhurai aira paridviya rahu papaTu / para-bala-viNAsu akhaliya-maraTu // 3 // tahi caDheMvi padhAiya raNe pacaN / mAyakahA~ karirINa va uddha-soNDa // 1 // sUraha saNNana va kAla-ranti / saihA~ thaka va paThamA bihatti // 5 // hakkAriu raNe hazuvantu tIe~ / bhanANaNu jiha paJcAgaNIpa // 6 // muha-kuhara-viNiggaya-kaDubha-vAya / 'balla balu dahavayaNa hA~ kuddha-pAya 1181 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anucAlosamI saMdhi 101 17] jaya hanumAnane bacAyudhakA kAma tamAma kara diyA to umakI samUcI senA naSTa hokara vimukha ho gaI / abhimAnahIna vaha vahAM pahuMcI jahA~ paramezvarI laMkAsuMdarI lIlApUrvaka vidyamAna thii| usane kahA, "tuma yaha vAta Aja bhI na samajha pA rahI ho ki buddha meM AsAlI vidyA samApta ho cukI hai| tumhAre pitA vAyudha bhI cakrake prahArase mAre gye|" yaha sunate hI laMkAsuMdarI vilApa karatI huI daudd'ii| "he tAta, tuma kahA~ cale gaye ? rotI huI mujhame vAta kro|sknn bhavanoM meM advitIya vIra he tAta! mAtra senAre maMhAraka zarIralAle he tAta, yuddha meM bhaTasa mahake saMhAraka he tAta, tatpuruSa ratna, abhimAnAtambha he tAta, tuma kahA~ ho?" taba usakI (lakAdarIkI) sahelI apirAne apane hAthase usakA maha poMchakara kahA ki halA, isa prakAra pAgala kI taraha hokara kyoM ro rahI ho| tuma bhI dhanupa le razrazreSThapara ArUr3ha ho senAko samajhA-bujhAkara yuddha kro||16|| [8] yaha sunakara laMkAsundarI krodhase bhara utthii| vaha mahArayameM jA baiMThI / dhanuSa hAthameM lekara tIra barasAtI huI vaha ainI jAna par3atI thI mAno pAksa-lakSmI indradhanuSako liye hue ho / aciga mahelI rathakI dhurApara baiThI thii| askhalitamAna aura zatrusenAnAzaka, isakA ratha cala pdd'aa| usapara baiThakara vaha bhI pracaMDa hobhAra, yuddha meM aise daur3I, mAno sUMDa uThAkara hathinI hI gajapara daur3I ho, yA kAlarAtri hI sUryapara saMnaddha huI ho, yA mAno zabdapara prathamA vibhatrita hI ArUr3ha huI ho| usane yuddha meM hanumAnako lalakArA vaise hI jaise siMhanI siMhako lalakAratI hai| usake mumbapI kuharameM kar3avI bAteM nikalane lagIM, "rAvaNake isa pApa ! mur3a mur3a, jo tumane AsAlI vidyA aura mere pitAkA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu jaM haya AsAhiya hiDa sAtha / taM jujbhu ajju khaya-kAla Au dhattA saM pisurNevi bhakSa kaDamaNa bbhindriya evaNoM jandaNa / 'osaru ma aggae~ thAhi mahu kaheM kahi bhiju [ * ] vahIM vahiM pavara dhaNuncha / hasiya sa vibhamu laGkAsundari / tena tena tena vise ||4|| 13| hau~ parimANabhitu bahu-jANau / // 4 // 2 // eNAlArSeNa Navari ayAga // tena tena tena ci 'eDa kAe~ caSi pai~ dubbiya ki jalaNa- tiDikaeN taru Na da // 3 // kiM maraharu visa- duma-chyAe~ / kiM viSkuNa khandiu NammayAe~ // 4 // kiM giri phuTTa vajjAsaNIe~ / kiMNa ziDDa kari paJcANaNI // 5 // rayaNISu pacchAe~ virAyaNa-mAsu / kiM sUrahoM sUrataNu bhangu // 6 // jai puti ma ahimANu tujku / to ki AsAliheM diSNu jujchu' // 7 // galaga jaici laGkAsundarI / sara-pAru mukku NilAyarI ||8|| 1 kaNNAe~ sahu~' // 6 // ghattA bajjAuha-saNayaeN pesieNNa pinyujalapura bihU sieNNa / sara-jAleM chA gayaNu kiha jaNavara micchanta baleNa jiha ||6|| [30] to diNa bhijAi mArui vArSNehiM / parama jiNAgamu jiha aNNA hi // tena tena tena diseM // 4 ||1|| parama-silImuha seNa vi melliya / raheM aNabhava liya / tena tena tena citteM // 4 // 2 // NArA hiM iNuvoM keraehiM / saMghale hi~ duvire sara-jAlu viivi lau tehiM / kAveri salilu jiha naravarehiM // 4 // // 3 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTacAlIsamo saMdhi badha kiyA hai, usase nizcaya hI Aja tumhArA kSayakAla A gayA hai" | yaha sunakara bhaTa-saMhAraka hanumAnane usakI bhatsanA karate hue kahA, "bhAga, mere sAmane mata Thahara / batA, kahIM kyA kanyAke sAtha bhI lar3A jAtA hai ?" // 1-6 // [6] hanumAnake vacana sunakara, praghara dhanuSa dhAraNa karanevAlI vaha laMkAsundarI, vibhrama pUrvaka hasane lagI, aura bolI, "maiM jAnatI hU~ ki tuma bahura jAnakAra ho| paraMtu isa prakArake pralApase tuma mUrkha hI pratIta hote ho, durvidagdha, tuma yaha kyA kahate ho | kyA ( AgakI) cinagArI per3ako nahIM jalA deto / kyA vipadruma latAse AdamI nahIM maratA / kyA narvadA nadIke dvArA viMdhyAcala khaMDita nahIM hotA hai kyA caprAzanise pahAr3a nahIM TUTatA, kyA siMhanI gajako nahIM mAra detI / kyA rAta gaganamArgako nahIM Dhaka detI, kyA vaha sUryakA sUryatvako bhagna nahIM kara detI / yadi tumhAre manameM itanA abhimAna hai to tumane AsAlIke sAtha yuddha kyoM kiyaa| isa prakAra garajakara nizAcarI laMkAsundarIne tIrasamUha chor3a diyaa| vahAyudhako lar3akI laMkA sundarIke dvArA preSita, paMkhakI taraha ujale puMkhoMse vibhUSita torIke jAlase AkAza isa taraha chA gayA jisa taraha mithyAtvake balase logoMkA mana Achanna ho uThatA hai / / 1-6 // [10] lekina hanumAna taba bhI cANoMse chinna-bhinna nahIM huA, vaise hI jaise paramAgama ajhAniyoMse chinna nahIM hotaa| tadanantara usane bhI pahalA tIra mArA mAno kAmadevane hI rAtake lie apanA dUta bhejA ho / hanumAnake durnivAra aura calate hue bANAne laMkAsundarIke tIra samUhako usI prakAra chinna-bhinna karake le liyA jisa prakAra loga kAberIke jalako bhagna karake le lete Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumarisa boko bA hinSu ca / NaM akhiDa marAle sAsavattu // 5 / / paM vahA~ mamsahI visAlu / timalida karAja kakahoga-dhAlu / / 6 / / saMgita maziyala parasu / meDikaTa kharupapu parayAtu saMbha ki Na sakkiA sundareNa / savalitANu gAI uNivareja | ghasA te tivasa-rupai dugjaeNNa parivavakha-maDaphphara-mAe~Na / . guzu viSNu viNAsija cAu kiha miyA miNigdAgarma biha / / // thA viSNae kuviu pahAmi / pamti patIviya muka sarAsaNi / / tena tena tena citeM || lakAsundari mAgaNa-jAleNa / bAisa mehaNi jiha dukANa // tena tena sena cileM ||2| . saM iNuyahA~ keraDa vANa-jAlu / chAyantu asesu digantarAlu // 3 // bIsahi sara hi pariSiSNu sayalu / NaM parama-biginheM moha-pAlu // 3 // aNNeko vANe kavara hiSNu / uru raksiDa kaha vi Na innuubhissnnu|5 bijjanta kadae~ harisipa-raNega / kiu kalayalu gaheM suravara-jameNa // 3 // diNadharaNa pahANu butu ema / 'mahilAe~ ji jiu hazuSantu kema' // 7 // 'saM sthaNu suNe vi pulAma muraNa / sambari padodhita maru-suena // 8 // ghattA 'baTa kAI dhutta paI divasathara jiNa-dhavala muguppizu eka para / jageM jo jo garuyaDa gajiyaDa maNu mahilae~ ko ja paraNiyau' // [12] jAma paDattara deha pahajANa / sAma visaciTa upakA-paharaNa // tena tena tena cirsa // 1 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acAlIsamo saMdhi 105 haiN| eka aura tIrase usakA chatra chinna bhinna ho gayA mAno haMsane kamalako hI chinna-bhinna kara diyA ho / yA mAno vaha bhojana karate hue sUravIrakA khaMDita karAla suvarNathAla hI ho| usa chatrako dharatI para giratA huA dekhakara laMkAsundarIne tharrAtA huA apanA khurapA pheNkaa| kiMtu hanumAna use usI prakAra nahIM jhela sakA jaise kumuni tapasyA nahIM jhela paate| zatrupakSa ke mAnakA bhaMjana karanevAle durge dasa pIle khuse iTuphAna dhanuSkI corI kaTa gaI / usakI kamAna bhI vaise hI TUTa gaI jaise jinendrake Agamase mithyAtva haTa jAtA hai // 2-6 // [ 11 ] dhanuSa TUTanepara hanumAna sahasA khinna ho utthaa| ulaTakara usane [ dUsarA ] dhanuSa le liyA aura tIroMke Alase usane laMkAsuMdarIko usI prakAra Dhaka diyA jisa prakAra duSkAla dharatI ko Acchanna kara letA hai / kintu laMkAsundarIne apane nAgase dizAoMke antarAla Dha~ka lenevAle hanumAna ke taura samUhako aise kATa diyA mAno paramajinendra ne mohapaTalako hI nae kara diyA ho| eka aura tIrase usane hanumAnakA kavacabhedana kara diyaa| kisI prakAra vakSaHsthala baca gayA, aura hanumAna Ahata nahIM huA / kavacake chinnabhinna ho jAnepara devasamUhameM kalakala dhvani hone lagI / dinakarane hanumAnase kahA ki are tuma mahilAke dvArA kisa prakAra jIta liye gye| yaha vacana sunakara pulakitabAhu hanumAnane sUryako bhartsanA karate hue kahA- "are dinakara, tuma yaha kyA kaha rahe ho / eka jinayarako chor3akara dUsarA kauna hai jo garajA ho aura sAtha hI mahilAse parAjita na huA ho" ||16|| [ 2 ] jabataka hanumAna kucha aura uttara de, tabataka laMkAsundarIne ulkA aba chodd'aa| kintu hanumAnane eka hI tIrameM usake : Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 pavamacaritra tihahaNuvamNa eka paNa / kiDa sapa-sakkara duriTa paNANeNa // tena sena tena citaM // 4 // 2 puNa mA gagAsaNi jispiropa / NaM gavAha re gA basundharI // 3 // sa sapA-mASTa kiya tihiM sarehiM / NaM dummA saMvara-Nijahi ||dhy egthantara vikuriyAharIe / pammukha pA vijjAharIe~ |5|| vidyasiu saM pi silImuhehiM / ikANu vara-buzehi // 6 // lila muka paDIvI tAe~ sAmu / NaM kuhila gaya para-parahA~ pAsu // 7 // vadhiya pavaNaaya-NandaNeNa / NaM masai su-purise diDa-maNeNa // 8 // - ghattA sara mujha gayAsaNi cakku sila aNNu vijaM ki pi mubhaha mahila / saM sayalu vi jAi pirasyu kiha ghara kiviNahA~ saskuva-vindu jiha // 6 // [15] jiha jiha mArui samareM // bhanAi / tiha tiha phaNNa NirAriu rjjaai|| tena tena tena citta // vammaha - vANe hi viddha urasthale / kaha vi tulaggahi paDiya Na mahiyale // tena tena . sena citte // 4 // 2 // 'bho sAhu sAhu bhuvaNekavIra / jayalapiDa - vaccha * lamchipa-sarIra // 3 // mo sAhu sAhu akhaliya-mara / bhaka-bhakSaNa para - pala - maiyavAda // 4 // bhI sAhu sAhu pathaksa-mayaNa / sohagga - rAsi sapurisa- rapaNa ||5|| bho sAhu sAhu kaikeya-tilaya / kandapa - dapa-mAhappa - Nilaya / / 6 / / bho sAhu sAhu saNa-teya-piNDa / diva-viyata-baccha bhuva-vapaddha-cAra || bho sAhu sAhu rija-gandhahathi / uvamijjai jai udhamANu mayi / / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlIsamo saMdhi sATukar3e kara diye| isapara usa nizAcarIne gadA mArA mAno dharatIne samudra meM gaMgA hI prakSipta kI ho / hanumAnane apane bANoMse usI prakAra usa khaNDa-khaNDa kara diyA jisa prakAra saMvara aura nirjarA durmatiko naSTa kara detI haiN| taba vaha nizAcarI tamatamA uThI aura usane cakra phakA, paraMtu hanumAnane se bhI apane tIroM se isI prakAra naSTa kara diyA jisa prakAra manISI Alocaka kukavitvako khaNDita kara dete haiN| isaphara nizAcarIne hanumAnake Upara zilA pheMkI, kintu vaha bhI pavanaputrake hAthameM usI prakAra A gaI jisa prakAra khoTI strI para-puruSake AliMganameM A jAtI hai / isa prakAra laMkA-sundarI pavanaputrase usI prakAra baMcita huI jisa prakAra kisI asatI strIko dRr3hamana puruSase vaMcita honA par3atA hai| isa prakAra nIra, gahA, agAni. jiyAno kucha bhI uma mahilAne chor3A, vaha saba hanumAna Upara usI prakAra asaphala ho gaye jisa prakAra kRSakake ghara se yAtra asaphala lauTa jAte haiM / / 1-6 // [16 | jaise-jaisa hanumAna yuddha meM ajeya hotA jA rahA thA vase. vaise vaha kanyA byAkula hone lgii| kAmake bANoMne vaha apane urameM pIr3ita ho utthii| kisI taraha daha saMyogase dharatIpara nahIM girii| vaha apane mana meM socane lagI ki he bhuvaneka-vIra hanumAna ! sAdhu-sAdhu ! tumhArA zarIra aura vakSa vijayalakSmI se aMkita hai| zatrusaMhAraka aura zatrusenAkA dhvaMsa karanevAle, askhalita mAna, sAdhu-sAdhu ! saubhAgya kI rAzi, satpuruSaratna, sAkSAt kAmadeva, sAdhu-sAdhu! kAmake darpa aura bar3appanake niketana kapiketutilaka sAdhu sAdhu ! dRr3ha vizAla vakSaHsthala, pracaMDabAhRdaMDa tatutejapiMDa, sAdhu sAdhu ! yadikoI upamA na ho taba tumhArI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 padamacarita pattA para gAha paramiya hau~ samareM vareM evahi pANiggahaNa kreN| Niya-NAma liheppiNu muka saru maM dUu visajida piyahA~ paru // 6 // [14] jhASa pahANi vAyaha aksara / tAma Nisariu hiya suhAra / tena tena tena cittaM // // 3 // teNa vi garuau geDa karepiNu / vANu visajir3a NAmu liheppiNu / / sema sena sema citteM // // 2 // saru joe~ ci pacara-dhaNucarIe~ / parimosa lakAsugdarI / / 3 / / avagUhu paNi thirathora-cAhu / parihamau vinAhara - vivAhu / / rehai sundari sahu~ sundareNa / vara-kariNi NAI sahu~ kAreNa // 5 // Na rasa samma sahu~ viNayareNa / NaM surasari sahu~ rayaNApareNa // 6 // paM. sIhiNi sahu~ paJcANaNeNa / jiyapauma gAI sahu~ lakSaNeNa ||7|| aha khaNe khaNe vaNijyanti kAI / paM puNu vi puSpa vi tAI tAI / / / ghatA purathamtara haNuvaM surica balu himmohaeNSi thammavi kiTa acalu / suravahu-jaNa -maNa-saMtAraNahA~ meM ko vi kahesaha rAvagahoM / / 6 / / [15] thambhatri para-cala parivi Niya-balu / uccArepiNa jiNavara - mAlu // tena tena sena vite || panaDu samIraNi suTcha ramAule / lajhAsundari- orae~ rAule // tena tena tena citta // 4 // 2 // rAhiM mAgeppiNu bhusya-soknu / saMghalla bihANaeM duSale dukkha / / 3 / / Aracchiya sundari sundareNa / vanamAla lAI lalIhareNa || Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acAlIsamo saMdhi 106 upamA dI jAya ! he nAtha, yuddhameM maiM tumase parAjita huii| acchA ho yadi Apa sujhase pANigrahaNa kara le| apane manameM yaha vicAra kara tIrapara apanA nAma aMkita kara isa prakAra chor3A mAno priya ke pAsa apanA dUta bhejA ho // 1-6 / / [14] jaba hanumAnane akSara par3he to zubhaMkara vaha hRdayameM nirAkula ho utthaa| usane bhI bhArI sneha jatAneke lie apanA nAma likhakara bANa bhejaa| bANa dekhate hI pravara dhanupa grahaNa karanevAlI laMkAsundarIne paritoSake sAtha pravara sthUlabAhu hanumAnakA AliGgana kara liyaa| una donoMkA vahIM para vivAha ho gyaa| sundarake sAtha sundarI aise soha rahI thI mAno sundara gaja ke sAtha hathinI hI ho / mAno dinakarake sAtha saMdhyA ho, yA mAno ratnAkarake sAtha gaMgA ho, yA mAno siMhake sAtha siMhanI ho, yA mAno lakSmaNake sAtha jitapadmA ho / aba kSaNa-kSaNa kitanA aura varNana kiyA jAya, bAra bAra. yahI kahanA par3atA hai ki unake samAna ve hI the / isI bIca meM hanumAnane samasta senAko stambhita aura mohita kara acala banA diyA, isa AzaMkAse ki kahIM koI suravara janoMke manako satAnevAle rAvaNase jAkara kaha na de||1-6 [15] isa taraha zatrusenAko mohita kara aura apanI senAko dhIraja dekara aura jinavara maMgalakA uccAraNakara hanumAnane usa laMkAsundarIke bhaSanameM praveza kiyaa| aura usane usake rAjakula meM rAtabhara ratisukhakA Ananda uThAyA / prAtaHkAla hote hI vaha bar3I kaThinAIse vahA~ se calA, usa sundarane sundarIse prasthAnake samaya usI taraha pUchA jisa taraha lakSmaNane banamAlAse Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariDa 'lai jAmi kanta rAvaNahA~ pAsu / sahu~ caleMNa karevI sandhi tAsu // 5|| kiM bhanai vihIsaNu bhAgakaN / ghaNavAhaNu mau mArIci aNNu // 6 // ki indadda kiM akkhayakumArU / kiM panAmuda raNe duNNivAra // 7 // pustiyA~ mA kA buddhi kAsu 1 ko balahA~ miccu ko rAvaNAsu / pattA puNu puzu vi bhaNebbara icayaNu lahu appi parAyau tiya-rayaNu / appaNau karepiNu dAsarahi sa I bhuhi gosAvaNa mahi' // 6 // - [46. ekkUNapaNNAsamo. sandhi ] pariNepiNa laDAsundari samareM mhaabhy-bhiisghoN| so mAruI rAmApusaNa varu pAisaraha vihIsaMgahoM / suravahu - ynnaandyru| (sa-sa - rAmA - ga-ma-ni-ni-ni-sa-sa-ni-dhA) samara-saehi nnijyuudh-bhruu| (ma-ma-gA-ma-gA-ma-ma-dhA-sa-nI s-dhaa-s-nii-s-dhaa)|| pabara - sarIrU plmb-bhudd| (sa-sa-sa-sa-ga-ga-ma-ma-ni-ni-sa-ni-dhA) lApaIsAha pkssnn-suu| (ma-ma-mA-ma-gA-ma-dhA-sa-nI dhA-sa-nI-sa-dhA) | camnmeM vi bhavaNaI rAvaNa-mibahu~ / indA - bhAzukaNa - mAribAhu // 2 // jaNa- maNa - NayamANanda - jaNeraTha / baru paisaraha vihIsaNa - keraTha // 3 // teNa vi abhutthANu kareMppiNu / sarahanu gAhAlisa veppiNu 141 mAruDa paisArita upAsaNe / NaM su-parihara jiNu jiNa-sAsaNeM ||5!! kAsi - janmeNa paripUvidhA / 'mittecabDa kAlu kahiM apila / / 6 / / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekUNapaNNAsamo saMdhi 111 pUchA thA / usane kahA, "priye, maiM rAvaNake pAsa jAtA hU~, rAmase usakI sandhi karavA duuNgaa| vibhISaNa, bhAnukarNa, meghavAhana, bhaya, mArIca aura dUsare loga kyA kahate haiM; indrajIta, akSayakumAra aura raMgameMdunivAra paMcamukha kyA kahate haiN| itanoMmeM kisakI kyA buddhi hai, kauna rAmakA anucara hai, aura kauna rAvaNakA 1 bAra-bAra maiM rAvaNase yahI kahU~gA ki tuma zIghra dUsareke strIratnako vApisa kara do| rAmake lie sItAdevI arpita kara apanI dharatIkA nirdvandva rUpase upabhoga karo / / 1-6 // C unacAsatra saMdhi isa laMkAsundarIse vivAha kara, rAmake AdezAnusAra hanumAna ne mahAbhayabhISaNa vibhISaNake ghara praveza kiyA / 1 [1] suravadhuoMke lie AnandadAyaka zatazata yuddhabhAra uThAne meM samartha pravala zarIra pralambabAhu hanumAnane laMkAnagarImeM praveza kiyaa| vaha indrajIta, bhAnukarNa aura mArIca Adi, rAvaNake anucaroke bhavanoM ko chor3akara sIdhA jan-mana aura jananetroMke lie AnandadAyaka vibhISaNake ghara jA phuNcaa| usane bhI uThakara hanumAnakA khUba AliMgana kiyaa| phira usane use U~ce Asana para baiThA diyA mAno jina hI jinazAsana para pratiSThita hue hoN| ( isake bAda ) kaikazI ke putra vibhISaNane pUchA, "mitra, itane samaya taka kahA~ the Apa? kyA Apake kula aura dvIpa meM kSema Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 paumacarita bemu kusalu ki Niya-kula-nIcahu~ / gala - gAlakAya - suggIvahu~ / / kundinda hu~ mAhinda - mahindahu~ / brampadha - gaSaya- gamakkha-Narindahu~ / / / / aGgaNa - patraNaJjayahu~ su - kheu' / puNu vi puNu vi je puchina eDa // 6 // pasaH vihasevi ghusa haNuvantaNa 'khemu kusalu samyahA~ aNaho / para kurdhahi lakSaNa-rAmeMhi akusalu ekku dasANaNahA~ // 10 // [2] puNu vi puNu ni kapaDya-bhuu / bhaNai paDovaDa pavaNa - sura / 'guDa bihAsaNa thAu maNa / tujaya hari bala honti raNe / / sumaNa- duai sumaransiyA __sahu~ chaleNa saharisa pazciyA / / 1 / / acchai rAmacandu bhAruTuu / pavAgaNu cioM muTThala // 2 // 'acchA aju kalle saMcalami / palaya - samuddha jema urathAmi ||3|| ai anju kalle Asami / gopau jiha rayaNAsaru lami / / 4 / / acchai anhu kalle balu vujhimi / harihi samau raNoM jujjhami / / 5 // acchAi ajju kalle abbhimi / dahamudda-vala - samuTu ohami // 6 // acchaha ajz2a kalle purai paisami / rAvaNa-siri-sAhAsaNe vahasami / / 7 / / acchA bhajnu karaleM. riu - kerau / vANe hi karami sephNu vivarerau / / 6 / / zramchaha ajju katale pIsesaI / lemi chatta-dhaya- cindha- sahAsaI // 6 // ghatA te kajja Au ganesau hau~ suggIvahA~ sadhyaNa / maM lakAhiSa kappabdumo ujjhau rAma huvAsaNeNa // 10 // apaNu vihIsaNa eu muNe jamvava - kerau kyaNu suNe / "pa honteNa vi cala-maNaho buddhi Na huA isaapnnhaaN| sumaNa-duaI sumarantiyA // 1 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eskUNapaNNAsamo saMdhi 113 aura kuzala to hai ! nala, nIla, mAhendra, mahendra, jAmbavanta, gavaya, gavAkSAdi rAjA, aMjanA aura pavanaJjaya ye saba kSemase to haiM ?" taba hanumAnane ha~sakara vibhISaNase kahA ki "saba loga kuzala-kSema se haiN| kintu rAma-lakSmaNake kruddha honepara kevala rAvaNakI kuzalatA nahIM hai" / / 1-10|| [2[ pulakitabAhu hanumAnane bAra-bAra duharAkara yahI bAta kahI ki vibhISaNa ! tuma to apane mana meM isa bAtako acchI taraha taula lo ki rAmake kupita hone para usakI senA ajeya hai| aura taba sumana dvipadI chandako yAda karake senA sahita hanumAna nAca utthaa| phira usane kahA ki yadi rAmacandra thoDA bhI ruSTa haiM to mAno siMha hI kupita ho uThA hai| vaha (abhI) raheM, maiM hI AjakalameM prasthAna kara rahA huuN| maiM pralaya-samudrakI taraha uchala pgaa| Ajakala hI meM maiM samartha ho uDUMgA, aura gokhurakI bhA~ti samudra lA~gha jAUMgA / vaha raheM, maiM hI Ajakala meM sArI senAko samajha lUMgA, aura berIse jUDA jaauuNgaa| vaha raheM, maiM hI Ajakala meM bhir3a jAU~gA aura zatru-senA rUpI samudrako matha DAlU~gA / AjakalameM maiM hI nagara meM praveza kAlaMgA aura rAvaNake lakSmI-siMhAsana para baitthuugaa| baha raheM, maiM hI AjakalameM tIroMse zatrukI senAko vimukha kara dNgaa| vaha raheM, Ajakala meM, maiM nizeSa saMkar3oM chatra-dhvaja aura cihnoMko le luuNgaa| isI kAraNa maiM sugrIvake Adezase khoja karaneke lie AyA hU~, ki kahIM rAmarUpI Agase rAvaNarUpI kalpadruma dagdha na ho jAya // 1-10 // [3] aura bhI vibhISaNa ! jAmbavantakA bhI yaha vacana suno aura vicAra kro| usane kahA hai-"tumhAre hote hue bhI caMcala Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 paumacarita paI honteNa vi gAri parAiya ! vAheM hariNi va rundra parAiya // 2 // paIM honteNa vi rAvaNu mUDhau / aschaha mApA - gaindArUDhau // 3|| paI hontaNa vi ghora - rauhA~ / gamu sajiu saMsAra * samuhahIM // 4 // para honteNa vi dhammu Na jANiu / rayIyara - vaMsahA~ khaDa ANiDa ||5|| paI honteNa vi Niya-kulu maliu / u cArisa sIlu gAu pAliu // 6 // paI honteNa vi lA viNA sima / sampaya riddhi viddhi vidvaMsiya // 7 // paI honteNa vi lAgummAe~ hi / cauvihehiM ubaddha - kasAhi // 8 // paI honteNa vi kiDa NivAriu ! eDa kammu lajjappaDa NirArita // 6 // ghantA jasa-hANi khANi duha-ayasahu~ iha-para-loyahA~ jampaNau / apijjau geSThiNi rAmahoM ki lajjAvahA~ appaNau // 10 // [5] aNNu para vijaya- para- valahI suNi sandesau tahA~ mlhoN| "arAvaya-kara-karayala hi~ kavaNa keli sahu~ hari-vale hi // sumaNa - dui sumamtiyA // 1 // samyukumArU jehiM viNivAiu / tisirau jehiM raNagaNa ghAiDa // 2 // jahiM viroliu paharaNa * jalayaru / khara- dUsaNa - sAhaNa-yaNAyara ||3|| rahabara - Naka - ragAha - bhayaGkara / pavA - turA - tara# - girantara // 1 vara- gaya- bhA- thaDa- velA-bhIsaNu / dhaya- kalola- bola - saMdarisaNu // 5 // tehaDa riu - samudu raNe ghohiu / sAhasaggA kappayaru palohiu // 6 // koDi- sila vi saMcAliya jehiM / kina kijjAI piggahu sahu~ tehiM // 7 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNapaNNAsamo saMdhi mana rAvaNako buddhi nahIM aaii| tumhAre hote hae parastrIko usane vaise hI avaruddha kara liyA jaise vyAdha vecArI hariNIko rurakara letA hai / tumhAre rahate hue bhI rAvaNa bhahI kAraH, aura mana rUpI gajapara baiThA huA hai / tumhAre hote hue bhI usane kevala raudra naraka aura ghora saMsAra-samudrakA sAja sjaa| tumhAre hote bhI dharma nahIM jAnA aura rAkSasarvazakA nAza nikaTa lA diyA / tumhAre hote hue bhI usane apanA kula malA kiyaa| bata, cAritrya aura zIla kA pAlana nahIM kiyaa| tumhAre hote hue bhI usane laMkAkA vinAza kiyA aura saMpadA, Rddhi-vRddhi bhI dhvasta kara dii| tumhAre hote hue bhI vaha unmAdaka cAra prakArako uddhata kaSAyoM meM phaMsa gayA / apane hote hue bhI tumane isakA nivAraNa nahIM kiyaa| yaha karma atyanta lajjAjanaka hai, isameM yazakI hAni hai, duHkha aura apayazakI khAna hai| isa loka aura paraloka meM nindAjanaka hai| isalie rAmazrI patnI sapi do| apaneko kyoM lajjita karate ho? ||1-10 // [4] aura bhI, parabalako jItanevAle usa nalakA bhI sandeza suna lo / (usane kahA hai) airAvatakI sUMDakI taraha pracaMDa yazavAle rAma-lakSmaNa ke sAtha yaha kaisI lIDA ? jisane zambukakumArakA anta kara diyA, jisane raNa-prAMgaNa meM trizirakA pAta kiyA, jisane zastroMke jala-jaMtuoMse bhare kharaduSaNake usa senAsamadrako viloDita kara DAlA, jo rathavaroMrUpI magara va grAhoM se bhayaMkara, bar3e-bar3e AzvoMkI taraMgoMse bharA, uttama hAthiyoM aura dhvajArUpI kallola-samUhase cyApta thA, aise samudrako jisane ghoMTa DAlA, jisane sahasragatikI khopar3I loTa-poTa kara dI, jisane koTizilAko bhI uThA liyA, usake sAtha vigraha kaisA ? tabataka tuma Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita 'ghattA bhappiADa sIya payasaiNa AyaSTriya-kovaNa-kara / jAma Na pAvanti raNagaNaM dujaya duddhara rAma-sara" !!! ANu vihIsaNa guNa-dhaNau sandesara gAlahoM taNau / gampi dasAppaNu ema bhANu "viruAraDa para-siya-gamaNu l jo para-dAra ramaha Naru mUhau / acchada jaraya-mahaSNava chUDha u // 2 // para-dAreNa ti-akalu viSahau / jayahu~ cira dAru-vaNe paiTTara' // 6 // paradArahA~ phaleNa kamalAsaNu / tazravaNeNa thiu so caurANazu || paradArahI phaleNa sura-sundaru / sahasa-NayaNu kiMu gabara purandaru // 5 // paradArahoM phaleya NilamchaNu / kiu sa-kalA, Navara mayasammaNu // 6 // paradArahoM phaleNa vaisANara / vara-cAhie udRdhu girantara // 7 // paradArahoM phaleNa kula-doSahA~ jIviu hiu mAyAsuggIvahA~ / / / apaNu vi kari jiha jo ummehau / bhaNu paradAre ko Na ci gahau ||6|| pattA zrappAhiu lakkhaNa-rAma hi Niya-parihava-paDa-dhovae~ hi / pekkhesahi rAvaNu paDiyau aNNe hi divasa hi thotrae~ hi" // 10 // [6] taM zisuNe vi holiya-maNa mAjhai vutta vihImaNeNa / 'Na gavesaha ja adhiDa paI sayadhArau sikvadhir3a maI // 1 // to vi mahArau Na kiu NivAriDa / pajaliyau mayaNagi pirAriu // 2 // Na gaNa jiNa-bhAsiya-guNa-trayaNa / Na gaNA indaNIla-maNi-rayaNa // 3 // Na gaNai dharu pariyaNu NAsansau / Na gaNai paNu palayahA~ jntu.||4 ga gama riddhi vidi lima sampaya / pa. gaNai galagajAta mahAgaya // 5 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNapaNAsamo saMdhi prayamase sItA unheM arpita kara do, ki jabataka unhoMne dhanuSa nahIM car3hAyA aura jaba taka tumase rAmake durdhara ajeya vIra nahIM lar3e / / 1-8 // [5] aura bhI vibhISaNa ! nIlakA bhI yaha guNadhana saMdeza hai ki jAkara usa rAvaNase yaha kaho ki parastrI-gamana bahuta burA hai, jo mUrkha parastrIkA ramaNa karatA hai vaha narakarUpI mahAsamudra meM par3atA hai| parastrIse zivajI naSTa ho gaye, unheM strIrUpa dhAraNa karanA par3A ?? parastrIke phalase brahmAke tatkAla cAra mukha ho gaye, sura-sundara indra ke parastrIse hajAra A~kheM ho gii| parastrIke kAraNa hI lAMchana rahita candramAko saphalaMka honA par3A / parastrIke phalase becArI Agako niraMtara jalanA par3a rahA hai| parastrIke phalase hI kuladIpaka mAyAsuprIya ( sahasragati) ko apane jIvanase hAtha dhonA pdd'aa| aura bhI jo mahAvatase hona madagajakI taraha hai, atAo aisA kauna parastrIse naSTa nahIM huaa| tuma bhor3e hI dinoM meM dekhoge ki apane parAbhavarUpI paTako dhonevAle rAma-lakSmaNase Ahata hokara rAvaNa par3A hai| [6] yaha sunakara vibhISaNakA mana Dola utthaa| usane hanumAna ko batAyA ki rAvaNa kucha samajhatA hI nhiiN| jo kucha Apa kaha rahe haiM, usakI maiMne use sau bAra zikSA dii| to bhI mahAsakta vaha isa bAtakA nivAraNa nahIM karanA cAhatA / kAmAgnise vaha atyanta jala rahA hai| yaha jinabhASita guNa-vacanoMko bhI kucha nahIM ginatA | indranIla maNi-ranoMko bhI vaha kucha nahIM samajhatA / naSTa hote hue ghara aura parijanako bhI vaha kucha nahIM ginatA / vaha nahIM dekha pA rahA hai ki usakI (laMkA) nagarI pralayameM jA rahI hai| yaha Rddhi-vRddhi zrIsaMpadAko bhI kucha nahIM samajhatA / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 paumacariu Na gaNa hi lihilanta haya pazcala / Na gaNai rahavara kaNaya-samujala // 6 // sagaNaI sAlaGkAra sa-geuru / maNaharu piNDavAsu bhanteuru // 7 // Na gaNai jala-kAlau ujANai / jANaI jampANaI sa-vimANa // 8 // soyaha vayaNu ekku para maNNai / bhaNami pIvara jA AyaNNA // 1 // vattA jai ema vipA kiu NivArika to AyAmiya-AivahIM / raNa haNuva tumu pekkhantahare homi sahamau rAmabahI' :. [ ] taM NisuNeppiNu pavaNa-suu sa-rahasu pulaya-visaha-bhuta / paDiNiyatta vivarammuhAu gau ujvApAhA~ sammuhau / / 1 / / paTTaNu giravasesu parisesa ci / avaloyaNiyaha baleMTa gavesa vi // 2 // rabi-atyavaNe suhRla-cUDAmagi / pavarunAzu pahiu pAvaNi // 3 // jaM suravaratarUhi saMkRNNa ! maciya-kalohi ravaNNA thA labalIlaya - savA - NAra hiM / campaya-vausa - tilaya puNNaggahi // 5 // tarala - tamAla - tAla-tAlareM hiM / mAlai - mAhuliza - mAlarahi / / 6 / / bhua-eumakkha - dakkha-khadharahi / kAma - devadAra * kaparahi // 7 // vara - kAmara - karIra-karavanta hi / elA-kakolehi sumandahi / pamdaNa-vandahiM sAhArahi / eva sarUhi aNeya payArahi // 6 // pattA sahA~ vahA~ ma haNuvamsaNa sIya gihAliya dhummaNiya / maM gayaNa-mAgeM ummijhiya canda leha vIyaha taNiya // 10 // [8] sahiya sahAlahi pariparipa NaM va-devaya avayariya / zila-mittu ga'valAsa jA giNijai kAI vaheM // // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaNavaNAsamo saMdhi vaha garajate hue madagajoMko kucha nahIM samajhatA aura na suvarNa samajjvala sundara rathako / alaMkAroM aura nUpuroMse yukta apane saMbaMdhiyoM aura antaHpura ko bhI kucha nahIM gintaa| udyAna-jalakIDAko kucha nahIM ginatA aura na yAna jampANa aura vimAnoMko hI kucha samajhatA hai| kevala eka sItAdevIke mukhakamalako saba kucha mAnatA hai| yadi maiM kucha bhI kahatA hU~ to use vaha viparIta letA hai| yaha saba hone para bhI vaha apane Apako isa kamase virata nahIM karatA to dekhanA hanumAna tumhAre sammukha hI maiM yuddha prArambha hote hI rAmakA sahAyaka bana jAU~gA // 1-10 // [7] yaha sunakara pavanaputra harSase bhara utthaa| usakI bAhuoM meM pulaka ho rahA thaa| vahA~ se lauTakara vizAlamukha hanumAna phira udyAnakI ora gayA / avalokinI vidyAse samasta nagarakI khoja samApta kara, sUryAsta hote-hote 'usane vizAla nandanavana meM praveza kiyA / vaha vana sundara kalpavRkSoMse Acchanna aura mallikA tathA kakelI vRkSoMse sundara thA / lavalIlatA, lavaMga, nAraMga, caMpA, bakula tilaka, punnAga, narala, tamAla, tAla, tAlUra, mAlatI, mAtuliMga, mAlUra, bhUrja, padmAkSa, dAkha, khajUra, bunda, devadAru, kapUra, vaTa, karamara, karIra, karavaMda, elA, kakkola, sumanda, candana, vaMdana aura sAhAra aise hI aneka vRkSoMse vaha sahita thaa| usa vanake madhyameM hanumAnako unmana sItAdevI aisI dIkha par3I mAno AkAza-pathameM dojakI candralekha hI udita huI ho // 1-10 // [-] hajAroM sakhiyoMse ghirI huI sItA aisI lagatI thI mAno vanadevI hI avatarita huI ho| (bhalA) jisameM tila barAbara bhI khoTa na ho phira usakA varNana kisa prakAra kiyA jAya / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. paTamacaritra ghara-pAya-nale paDaNAraedi / siAla-gahehiM vihi-mAra hiNpaa| ubalie hi gheliehi / baTTulie hi gupphahi golliehi // 3 / / ghara-pohari hi mAyanviehi / siri-pavaya-taNieNhi maNi hi // 4 // Urua-juguNaNippAlaeNa / kaDimaNDaleza karahAraeNa // 5 // vara-so Ni kazA keriyAe~ / taNu-NAhieNa gambhIriyAe~ / / 6 // sulaliya - puhie~ siGgAriyAe~ / piparaNiyae~ pulavariyAe~ | gharachapale manimamaesaeNa ! bhubha-sihara hi~ pacchima-desaeNa // 8 // vAramaI - kerai hiM pAhulehi / sindhava - maNivandhahi bATukAI | mANuggIva kacchAyaNeNa / usaDara gogaDiyA~ tageNa // 10 // isagAvaliyae~ kapADiyae~ / jIha kArohaNa - bAviyA // 11 // NAsauhi tuma-visaya-taNehi / gambhIrahi vara - logaNehi / / 12 // bhauhA - jupuNa umeNaguNa / bhAleNa ci cisAUdaeNa // 13 // kAsiehi kavIlahiM pujaehi / kapaNehi mi phagNAjahi // 14 // kAbholihi kesa-visesaeNa / triNaega vi dAhiNaesaeNa // 14 // dhattA aba kiM vahuNA visthA zra-NiviNaNa sundara-mahaNa / ekekAu vasdhu laeppiNu NAvai padiya pathAvaNa // 16 // rAma-vilopa dusmaNiya aMsu-jalokSiya-loNiya / mokala-kesa kavola-bhuna biSTa vilaTula jaNaya subha // 1 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emakUNapaNAsamo saMdhi kamalanAloM kI taraha uttama pAdataloM se, saubhAgyazAlI siMhalI nakhose, vikAra utpanna karanevAlI U~cI aMguliyoM va suDaula gola eDiyoMse, alaMkRtathIparvata jaisI vistRta mAyAvI udara-peziyoMse, DhalAnayukta jAMghoMse, karabha (kaiTa) ke samAna kaTiMpradezase, kAMcIpura kI uttama karadhanIse, peTakI gambhIra nAbhise, zRgArayukta sandara pIThase, elapurI gola stanoMse, majhole vakSasthalase, pazcima dezaka bhujazikharoMse, dvArAvatIke (kar3oM) bAhuloMse, siMdhudeza ke gola maNibaMdhoMse, agara deza kI saraha mana se latapIyA, vidA Anana, oSThapuTa (goggADikA ke samAna ??)se, karNATaka dezakI sundara dazanAvalise, kArohaNa kI nAriyoM jaisI jIbhase, ujjaina vAsiniyoM kI taraha donoM bhauMhoMse, cittako AkarSita karanevAle bhAlase, kAzI ke pUjya kapoloMse, kanyakubja kI striyoM ke samAna kAnoMse, paMktibaddha vinata dAhinI bora muke hue keza vizeSase, usakI racanA kI gaI thii| ghattA-athavA bahuta vistAra se kyA, sudara buddhivAle, kheda rahita vidhAtA ne eka-eka vastu lekara usakI racanA kI hai, use gar3hA he // 1-16 / / [8] (hanumAnane dekhA ki) rAmake viyoga se dumaMna sItA devIkI A~kheM bharI huI haiN| unake bAla khule hue aura asta-vyasta vyasta haiN| unake hAtha gAloM para haiN| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 pasamavasTi jANai vayaNa kamalu alahantiDa / suhu Na denti phulandhupa-pantiu // 2 // haNai to vi Na karanti Nizariu / kara kamalahi laggamti NirAriu // 3 // eva silImuha - sAsijantI / aNNu vinoa - soya - saMtatI // 4 // vaNaM aranti diH paramesari / sesa-sarIhi mameM gaM sura-sari / / 5 / / harisiu aNeu pattharatareM / dhaNyADa ekku rAmu bhuvaNantare // 6 // jo tiya eha Asi mANantaDa / rAvaNu saha marada alahantau // 7 // giralakAra vi hontI sohai / jai maNDiya to tihuaNu mohai // 8 // soyaha tagaDa rUra vaNepiNu / appaDa gaheM pacchaSNu kareppiNu // 6 // pattA jo pesiu rAhavacanne so pattiu agutthalau / ucchaGga paDiDa vaidehiha jAvada harisaha) poTTalau // 10 // [10] pekA vi rAma raghalaDa sarahasu hasiu sukomalau / dihi parivaddhiya sahi-jaNahI tiyaTae~ kahiu dasANaNahA~ // 3 // 'jIviDa sahalu tuhArau aju / ajju gabara zikaNTau rajju // 2 // jobhai ajju deva daha vayaNai / lAI aju paudaha rayagaI // 3 // umbhahi aju vRtta-dhraya-daNDa / bhulahi aAju pihimi chakkhapaNA // 4 // ana matta-gaya-yaha pasAhahi / maja tuGga tujhama bAhahi // 5|| munnau aju pahaja nuhArI / pattiya-kAlo hasiya bhaDArI // 6 // lahu devAvahi giha-gArau ! bajA majhalu turu nuhArata ||7|| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekUNapaNNAsamo saMdhi 123 sItAdevI kA mukhakamala nahIM pAnevAlI amarapaMkti sukha nahIM de rahI hai| vaha una para AkramaNa karatI hai parantu ve usako nahIM httaatiiN| vaha karakamaloMse ekadama laga jAtI hai| isa prakAra eka tomaroM dvArA jArI aura dUsare duHkha se saMtapta paramezvarI devIko vana meM baiThe hue dekhA, mAno samasta nadiyoMke bIca gaMgAnadI ho| isa bIca hanumAna ekadama prasanna ho uThA ki isa vizva meM ekamAtra vaha dhanya haiM ki jo isa strIko mAnate haiM (sItA jinakI strI hai) aura jise na parakara rAvaNa mara rahA hai / alaMkAroM se rahita hokara bhI yaha sundara hai, yadi ise alaMkRta kara diyA jAe to tInoM lokoM ko moha le| isa prakAra sItAkI prazaMsAkara aura apaneko AkAzameM chipAkara jo aMgUThI rAma ne bhejI thI, use usane nIce girA diyaa| harSako poTalIkI bhA~ti vaha jAnakI kI goda meM A girI // // 1-10 // [10] rAmako aMgUThI dekhakara sItAdevI harSAbhibhUta hokara komala-komala ha~sane lgiiN| (yaha dekhakara ) unakI saheliyoMkA bhAgya bar3hane lagA / ( basa ) trijaTAne turanta jAkara rAvaNase kahA, "Aja tumhArA jIvana saphala hai, Aja tumhArA rAjya niSkaMTaka ho gyaa| Aja tumhAre dasa mukha sArthaka haiM / Aja tumane, he deva, caudaha ratna prApta kara liye| Aja Apa apane chatra aura dhvaja-daMDa U~cA kara deN| Aja chahoM khaNDa bhUmi kA bhoga kiijiye| Aja matta gajaghaTakA prasAdhana kiyA jaay| Aja UMce azvoMpara savArI kIjiye / deva, Aja ApakI pratijJA pUrI ho gaI, kyoMki bhaTTArikA sItAdevI Aja ha~sa rahI haiN| zIghra hI apanA sukhada mAMgalika Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 paumacarikha 4. .4.. etiu mami saMdeheM / jaha bhAlimaNu deha sagaiheM | saM NimuNevi dasANaNu harisiu / sambagiDa romana parisiGa // 6 // ghattA jo vadhi cappadhi bhariyau sayala bhuvnn-sNtaavnnhaaN| so harisu dharanta-dharamhoM a Na mAiu rAvaNahA~ // 30 // [1 ] johau mandomariha muhu 'kanteM paDIcI jAhi suhuN| abbharahi dhayaraTu-bhAi mahu AlijaNu dei jai // 1 // taM NisuNevi aNAgaya - jaannii| saMcaliya mandori rANI // 2 // tAe~ samANu sa-dora sa-Neuha / saMcaliu sayalu vi aseuru // 3 // # papphugliya-paya-ayaNA / * kuMbalaya - ila-dAharaNiyAu // 4 // jaM surakari-kara-manthara-gamapAu / je para-paravara- maNa-jaravaNau ||5|| sundaru soharagugdhaviyara / je pINagyaNa * bhAroNamiyA // 6 // maNaharu taNu-majha-sarIrau / je urayaDa - Niyamba - gambhIrau // 7 // paya-NevarUdhaNa-jhakArau / jaM ralolira-mosiya-hArau // 8 // kaccI kalAva-pambhArau / jaM vimbhama-bhUbhA-viyArau // // ghattA ta hAu rAvaNa-kerau anteurU saMcaliyA / NaM sa.bhamaru mANasa-saravara kamaliNi-vaNu paraphulliyau / / 10 // [12] uNNaya-pINa-paoharihi rAvaNa-Nayaga-surihi / labhikhaya sIyAevi kiha sariyahi sAyara-soha jiha // 1 // pimmiyalamyaNa sasi-johA iva / titi-virahiya amiya-taNhA iva // 2 // NidhviyAra jiNavara-parimA iva / rai-vihi vipaNANiya ghaDiyA iva // 3 // abhayakara jIva-dayA iSa / ahiNava-komAla-vapaNa layA iva // 4 // 44 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emakUNapaNAsamI saMdhi 125 tUrya bjvaaie| maiM to nizcaya hI yaha samajhatI hU~ ki vaha Aja Apako snehapUrvaka AliMgana deNgii|" yaha sunakara rAvaNa harSita ho uThA / usako aMga-aMgameM pulaka ho aayaa| harSa aMga-pratyaMgameM kUTa-kUTakara itanA bhara gayA ki tribhuvanasantApakArI rAvaNake dhAraNa karane para bhI vaha samA nahIM pA rahA thA // 1-10 // [11] taba usane devI mandodarIkA mukha dekhakara usase kahA, 'tuma jAo / zIlaniSTha usakI abhyarthanA karanA jisase vaha mujhe AliMgana de|" yaha sunakara bhaviSya ko jAnanevAlI mandodarI clii| usake sAtha saDora aura sanUpura samasta antaHpura bhI thaa| antaHpurakI una striyoMke mukhakamala khile hue the| unake netra kuvalayadalakI bhAMti Ayata the| unakI cAla airAvatakI taraha madamAtI aura manthara, ko ko sattAlevAsI bhii| saubhAgyase bharI huI ve pIna ssanoMke bhArase jhukI jA rahI thiiN| unakA sundara zarIra madhyameM kRza ho rahA thaa| urasthala aura nitamba gambhIra the| paira nUpuroMse jhaMkRta the| ve jhilamilAte hue motiyoMke hAra pahane thiiN| karadhanIke bhArase ladI huI vibhrama dhra bhaMga aura vikAroMse yuktaM thiiN| isa prakAra rAvaNakA antaHpura calA / (vaha aisA lagatA thA) mAno mAnasarovarameM bhramarasahita kamalinI-vana hI khilA ho // 1-10 // / [12] rAvaNake netroMko zubha laganebAlI, unnata aura pInapayogharoMvAlI una striyoMke bIcameM sItAdevI isa prakAra dikhAI dI mAno nadiyoMke bIca meM samudrakI zobhA dRSTigata,huI ho| sItA devI candrajyotsnAkI taraha akalaMka, amRtakI tRSNAkI taraha tRpti rahita, jinapratimAkI taraha nirvikAra, ratividhikI taraha vijJAna-kauzalase nirmita, chahoM jIvanikAyoMko jIva-dayAkI bhAMti Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 paDamacarita sa-paohara pAusa-sohA iva 1 avicala sarvasaha vasuhA iva // 5 // kanti-samubala taDhi-mAlA iva / saba-saloNa uvahi-belA iva // 6 // Nimmala kitti va rAmahoM kerI / sihuaNu bhauSi paridviya serI // 7 // yattA aTTAraha mubaha-sahAsaha sIyaha pAsu smliyii| Na saravara siyaha NisaNaI syavattaI papphulliyaI // 8 // [13] gampiNu pAsa vaIsaravi kabar3e gaDa-sayara kareM vi / rAhava-dhariNi kisoyarie saMvAhiya mandoyarie~ // 1 // 'hale hala mA sIpa kiM mUDhI / arahi dukSa-mahaSNave chUDhI // 2 // hale hale sIe~ sApa kari buttA / laha cuDara kaNDaGa kaDisuttau // 3 // hale haleM sIe~ sA jai jANahi / lai ghastha tambolu samAyahi // 4 // hala haleM soe sAe suNu . vayaNaI ! aGga pasAhAha ahi jayaNa // 5|| ileM halai mA sI' lai dappaNa / ghUti Nibaddhahi jAhi apaNu // 6 // hale hale sAra sAe~ avibholeM hiN| caDha gayavareM hi gina-gilole hi // 7 // hale hala soe~ sIe~ uttaoN hi / cahu bahulaihi hiMsansa-turamahi // hale hale sI sI mahi bhujahi / mANusa-jammahA~ phalu aNuhi // 6 // ghattA piu icchahi paTu paDigchahi jai sambhAvaM hasiDa paIM / to lai mahaevi-pasAhANu amarithama esaDau maI // 10 // [14] saM NisuNevi videha-sua pabhaNaha puly-vish-bhu| 'saccaU imi dAvayaNu ai jiNa-sAsaNe karai maNu // 3 // icchami jai maha muha Na NihAlai / iNDami aNuvayAI jai pAlai // 2 // imi jai mA mAsu Na bhasai / irami Niyaya-sIla jai rakkhA // 3 // icchAmi jaha bhIyau mambhIsaha / indhami jaha para-dambu Na hisaha // 4 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNapaNNAsamo saMdhi 127 abhaya pradAna karanevAlI, latAkI taraha abhinava komala raMgavAlI, pAvasa zobhA kI taraha payodharoM (meghoM stanoM) ko dhAraNa karanevAlI, dharatI kI taraha saba kucha sahanevAlI aura aDima, vidyutkI taraha kAntise samujjvala, samudravelAkI bhAMti saba ora lAvaNyase bharapura, rAmakI kItikI taraha nirmala aura trilokameM sthita zobhAkI taraha sundara thIM / aThAraha hajAra yuvatiyAM Akara sItAdevIse isa taraha milIM mAno saundaryake sarovara meM kamala ho khila gaye hoM // 18 // [13] kRzodarI maMdodarI, jAkara pAsa meM baiThakara saikar3oM cApala siyoM kara, sotAse bolI-"halA halA sItAdevI, tuma mUda kyoM ho? tuma duHkha rUpI sAgarase chUTa giiN| lA lA sIte, tuma merA kahA karo, yaha cUr3A kaMThI aura kaTisUtra lo| halA sIte, tuma samajhatI ho to ye cIjeM lo aura isa pAnakA sammAna karo, halA sIte, merI bAta suno, apanA zarIra prasAdhita kro| A~khoM meM aMjana lgaao|hlaa sIte, yaha darpaNa lo, coTI bA~dha lo aura apane lie sNjoo| halA sIte,avilokita gIle gaMDasthalavAle hAthiyoM para cddh'o| halA sIte, U~ce caMcala hinahinAte hue ghor3oM para cddh'o| halA sIte, dharatI kA bhoga karo, manuSya-janma ke phala kA bhoga kro| priya ko cAho, mahAdevI-paTTa svIkAra karo / jo tuma sadabhAva se haMsI ho to mahAdevI-pada ke ina prasAdhanoM ko svIkAra karo, maiM itanI abhyarthanA karatI haiN|" [14] yaha sunakara sItA kahatI hai--(pulakita bAhuoMvAlI) "maiM sacamuca cAhatI hU~ yadi rAvaNa jinazAsana meM mana lgaaye| maiM cAhatI haiM yadi vaha merA mukha na dekhe / maiM cAhatI hUM ki vaha madha aura mAMsa nahIM khaaye| maiM cAhatI hU~ yadi vaha apane zIla kI rakSA kre| cAhatI hU~ yadi maiM vaha Dare hue ko abhaya vacana de| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu jai traJca / icchami z2aha aNudiNu jiNu aJca // 5 // parisesai / icchami jaha paramatthu gavesai // 6 // icchami para kalantu icchami jaDU kasya icchami jaha paDimA samAraha | ikchami jai punau NIsAra // 7 // icchami abhaya drANu jai desa icchami jai tatra caraNu laghusaD ||8|| icchami ja ti kAlu jiNu vandai / icchami sad maNu garaha jindai // 1 // 128 dhattA aNu mi icchami mandoyari AyAmiya-pavarAhavahI~ / sirasA calahiM vidveSpiNu jar3a bhaI appai rAhavahA~ // 10 // [15] jai puNu pASANandaNoM Na samapriya rahu-pandrahoM / NandaNavaNu to hau~ icchami u hale puri vipantI uhi jale ||1|| icchasi bhajanta / icchami paTTaNu palagrahoM jantara // 2 // icchami Nisiyara pala atyanta | icchami ghara pAyAlahoM jantara ||3 // icchami dahamuha-saru chinta / tilu nilu rAma-sare hi bhinantara // 4 // icchAma isa vi sirahU~ vidantahU~ / saraM iMsAhaba va sayavata ||5 icchami anteru rovantara kesa visanthulu ghAhAvanta // 6 // icchami dvijanta vaya- cindha / icchami NacantAi~ kabandha // 7 // icchami dhUmandhA rijanta / caDa- disu suhaDa- ciyAi~ valanta hU~ jaM jaM icchami taM taM sacAu / NaM [ so] karami ajju haru pacaDa // 1 // L || . dhattA jo AiDa rAhatra keraDa ehu arabadda asthau / mahu saddala-maNoraha- gAraja tumhaha~ mukkhahU~ pou || 10 || Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNapaNNAsamo saMdhi F maiM cAhatI hU~ yadi vaha parasrI sevanase bacatA hai| maiM cAhatI yadi vaha pratidina jinadevakI arcA karatA hai / maiM cAhatI hU~ yadi vaha kaSAyoM ko naSTa karatA hai| maiM cAhatI hUM yadi vaha apane paramArthakI khoja karatA hai| maiM cAhatI haiM yadi vaha pratimAoMkA Adara karatA / maiM cAhatI hU~ yadi vaha jinakI pUjA karavAtA hai / maiM cAhatI yadi vaha abhayadAna detA hai | cAhatI hU~ vaha pazcaraNa karatA hai| maiM cAhatI hU~ yadi vaha tIna bAra ( dinameM ) jinadevakI vaMdanA kreN| * cAhatI hUM yadi vaha apane manakI nindA karatA / he mandodarI, maiM yaha bhI cAhatI hUM ki vizAla yuddhoM meM samartha, rAmake caraNoM meM girakara vaha (rAvaNa) mujhe (sItA ko ) unheM sauMpa de / / 1-10 // [15] yadi vaha mujhe raghunandana rAmako nahIM sauMpanA cAhatA, to halA, maiM yahI cAhatI hU~ ki vaha mujhe samudra meM pheMka de| maiM cAhatI hU~ ki yaha nandana vana naSTabhraSTa ho jaay| maiM cAhatI hU~ ki yaha laMkAnagarI AgameM bhasmasAta ho jaay| maiM cAhatI hUM ki nizAcara senAkA anta ho / maiM cAhatI hU~ ki yaha bhavana pAtAla meM sa jAya / cAhatI hUM ki dazAnana rUpI yaha vRkSa naSTa-bhraSTa ho jAya / cAhatI hU~ ki rAmake tIra use tila-tila kATa DAleM / cAhatI hU~ ki rAvaNake dasoM sira vaise hI kaTa kara gira jAyeM jaise haMsoMse kulare kamala sarovara meM gira par3ate haiM / cAhatI haiM ki usakA aMtaHpura krandana kare, usakI kezarAzi bikharI ho aura dahAr3a mAra kara roye / cAhatI hU~ ki usakA dhvaja cihna chinna-bhinna ho jAya / cAhatI hU~ ki dhar3a nAca uTheM aura cAhatI hU~ ki cAroM ora subhaToM kI dhuAMdhAra citAe~ jala uttheN| halA, jo jo maiM kahatI hU~ vaha saba saca hai| maiM to vizvAsa karatI haiN| dekho yaha rAmakI aMgUThI AI hai / yaha mere saba manorathoMko pUrA karanevAlI hai, aura tumhAre lie dukhakI poTalI hai // 1- 10 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariDa _ [16] taM NisuNeSi viruddha - maNa suravara-kari-kumbhayala-yaNa / . lakhaNa-rAma-pasaMkhaNaMNa pajaliya - kova - huvAsameja // 1 // 'maru kahi taNau rAmu kahi lakkhaNu / ajnu pAI tau Udhu isANaNu // 2 // sambhara sambhala idA - devau / maMsu vihoMSi bhUbhaI devaDa // 3 // lAha lumi tuha taNayahA~ NAma / jiha Na hohi rAmaNa rAmahA~ // 4 // eu bhaNepiNu riDa - patikUleM / thAiya mandomari sahUM sUkhe // 5 // mAlAmAliNI ghisahu~ jAleM / kahAlI karAla - karavAleM // 6 // vijuppaha vijujala - yA dasaNAli satuppA . sI li7ii hRyamuhi hilihilanti ucAiya / gayamuhi gulagulanti saMpAiya 8 // taM vala NieNvi tiyaoN bhIsANahu~ / kAlu kiyantu vi mubaha pANahu~ // 3 // ghattA tehae~ ghi kAleM paTivaNNa' viNu rAmeM biNu lakkhaNaNa / vaidehihe citta Na kampiDa diva-yaleNa sIlahA~ taNeNa // 10 // [.] taM uzvasAgu bhayAyaNau aNNu visIya divasaNaDa / - pakhaMvi pulaya-visaha-bhuDa aggu pasaMsahu~ pakSaNa suru||3|| 'dhAra dhIrau hoi NiyANa vi / humantaai jIviya * zravasA vi // 2 // timahaM hoI jaM sIya, sAhasu / taM tehau purisahoM viga basu // 3 // pahA bihura * kAla vahanta / sAmi taNae~ kalane marantae~ // 4 // jaha maI appau gAhi pagAsiu / to ahimANu maraTu viNAsiu // 5 // guma bhaNepiNu laDazi - vihAdhau / ahiNava- pilara- basya- Niyasthau // 6 // Na kaNiyAri - Nivahu pAphujhiu / NaM kalahoya - pumnu saMcalika // 7 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNapaNNAsamo saMdhi [16] yaha sunakara airAvatake kuMbhasthalakI taraha pIna stanoMvAlI maMdodarIkA mana viruddha ho utthaa| rAma aura lakSmaNa kI prazaMsAse usakI krodhAgni bhar3aka uThI / vaha bolI, "mara-mara, kahA~ rAma aura kahA~ lakSmaNa, tU Aja hI rAvaNako kruddha paayegii| apane iSTadeva kA smaraNa kara le| terA mAMsa kATakara bhUtoM ko de diyA jaaygaa| tumhAre nAmatakakI rekhA poMcha dI jAyagI, jisase tU na to rAvaNakI hogI aura na raamkii|" yaha kahakara mandodarI zatruvirodhI zulaM lekara daudd'ii| jvAlamAlinI viSakI jvAlA aura kaMkAlI karAla karavAla lekara daudd'ii| vijalIkI taraha ujjvala raMgakI vidyutprabhA, raktakamalakI taraha netravAlI dazanAvalI aura azya cha; hinAhigA kara uThI : gamayuddhI garajatI huI aaii| una bhISaNa striyoMkI usa bhayaMkara senAko dekhakara kAla aura kRtAntane bhI apane prANa chor3a diye| parantu usa ghora saMkaTakAla meM, rAma aura lakSmaNake binA bhI, dRr3ha zIlake balase sItAkA hRdaya jarA bhI nahIM kAMpA // 1.10 // [17] taba usa bhayaMkara upasarga aura sItA devIkI dRr3hatAko dekhakara hanumAnakI bhujAeM pulakita ho utthiiN| vaha unakI prazaMsA karane lagA ki "saMkaTa meM jIvanakA anta A. pahu~canepara bhI isa dhIrAne dhIraja rakkhA / strI hokara bhI sItAdevIM meM jitanA sAhasa hai, utanA puruSoM meM bhI nahIM hotaa| isa atyanta vidhura samayameM bhI jaba ki svAmI rAmakI patnI mara rahI hai, yadi maiM apane Apako prakaTa nahIM karU~ to merA ahaMkAra aura abhimAna naSTa ho jAyagA", yaha socakara hanumAnane apane hAthameM gadA le liyA aura naye pIta vastra pahanakara vaha cala pdd'aa| vaha aisA laga rahA thA mAno khile hue kanera-puSpoMkA samUha ho yA phira svarNa-puMja Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita dhattA mandoparisIyAmavihi kalaha paddhi bhuvaNa-siri / paM uttara-dAhiNa-bhUmihi majma pariDiDa vidhamahari // 8 // [18] 'osarU bhosaru diva-mAha pAsahoM sIya - mahAsaiha / hau~ zrAthAmiya-para- dhalaM hi ra visajir3a hari-bahiM // 1 // hau~ so rAma * dRTa saMpAina / aGgasthalaGa laekSiNa bhAiu // 2 // paharahA~ maI samANu ahasakahA~ / sIyA - eviha pAsu ma hubahauM // 3 // taM NisuNetri vaSaNu NisiMgobhari / caSiya vikhkha kucha mandoari // // 'cAu purisa-visesu gavesiu / sAzu laevi sAhu parisesiDa ||5|| kharu saMgaheM vi tumu vajiTa / jiNu parihara vi ku devaDa adhiDa // 6 // chAlaDa dharavi gahandu vimukcha / antareNa misa suhe cukAu // 7 // eka vi ucayAra Na sambhariyara / rAvaNu muvi rAmu jaM variyaDa MER jasu NAmeNa ji hAsaDa vijaha / tAsu kema dUattaNu kijjai // 6 // ghattA jo sathala-kAlu pujjeSvau kaDaya-mau - kaDisuttae~ hi~ / so eyahi tuhu~ bandhezvara dhoru va milavi bahuttae~ hi // 10 // ne Nisuvi haNubannu kiha jhasi palisa davaggi jiha / 'pad rAmahI Ninda kaya kiha saya-khaNDa Na joha gaya // 3 // jo dhagadhagadhagantu vaisANaru / rakhasa - vaNa - tiNa-rukkha-bhayaGkaru // 2 // aNNu vi jasu sahAu bhar3a-bhakSaNu / jhalajhADanti (?) saumitti-pahala / / 3 / / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNapaNNAsamosaMdhi 133 ho| (isa prakAra) mandodarI aura sItAdevI meM kalaha bar3hanepara, bhuvana-saundarya hanumAna unake bIca meM jAkara usI prakAra khar3A ho gayA jisa prakAra uttara aura dakSiNa bhUmiyoMke madhya meM vindhyAcala khar3A ho // 1-1 [18] hanumAnane (marajakara) kahA, "mandodarI, tU dRr3habuddhi mahAsatI devIke pAsase dUra haTa / maiM zatrusenAke lie samartha rAma aura lakSmaNakA bhejA dUta hU~ / maiM unhIM rAmakA dUta hUM aura hAthakI aMgUThI lekara AyA huuN| bana sake to mujhapara prahArakara, para sItA devIke pAsase dUra htt|" yaha sunate hI nizAcarI mandodarI ekadama kruddha ho utthii| vaha bolI, "khUba acchA vizeSa puruSa tumane khojA hanumAna ! kuttA lekara (vAstavameM) tumane siMha chor3a diyA, gadheko grahaNakara uttama azvakA tyAga kara diyA / jinavarako chor3akara kudevakI pUjA kii| bakarA lekara gajavara chor3a diyaa| mitra, tumane bahuta bar3I bhUla kI hai / tumheM hamArA eka bhI upakAra yAva nahIM rahA jo isa prakAra rAvaNako chor3akara samase mila gaye (mitratA kara lii)| (usa rAmake sAtha) ki jisakA nAma sunakara bhI loga majAka ur3Ate haiM, usakA dUtapana kaisA? jo tuma kaTaka mukuTa aura kaTisUtroMse sadaiva sammAnita hote rahe, vahIM tumheM isa samaya rAjaputra milakara coroMkI taraha bA~dha leNge|"||1-10|| __ [16] yaha sunakara hanumAna dAvAnalakI taraha (sahasA) pradIpta ho utthaa| usane kahA, "tumane jo rAmakI niMdA kI, so tumhArI jIbhake sau-sau Tukar3e kyoM nahIM ho gaye ! nizAcararUpI vana-tRNa aura vRkSoMke lie atyanta bhayaMkara jo dhaka-dhaka karatA huA dAvAnala hai, aura jharajhara karatA huA lakSmaNa rUpI pavana Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pasamacariDa saI virukhaehi ko muhaha / AI NiNApaM ambara puna / kanhahA~ kiraNa parakama buddhimau / khara-cUsahi samau jeM amiu // 5 // pAliya korisisa vi avibholeM / lacchi va gaeNNa gilla-gieloleM // 6 // sAhasagai vi viyAriDa rAmeM / ko jageM apaNu see AyAmeM // 7n bhAvaha rAvaNo vi basa-lakhAu / Navara pAha-sIleNa na labUDa padA corahoM parayAriyahA~ ajjogavi(1) / tAsu sahAu hoi ki koha vi // 6 // ghasA anu vi java-komala-bAhi jasu vijaha AliGgaNau / mandIvAra tahA~sya-kantahA kiha kimAI duuattnnu'10|| [20] jaM pomAiDa dAsarahi Nindiu rAvaNa-cala-ughahi / taM mandoari kuiya manaM vijnu pagajiya jiha gayaNeM // 355 'are are iNuva haNuba vala-gAvahu~ / diddha hojAhi eyahu~ AlAvahu~ / / 2 / / jai Na vihANae paI bandhAmi / to Niya-gosa kalAu lAvami // 3 // aNNu mi ghariNi na homi NisindahoM / u paNivAda karemi jiNindahI // 4 // ema bhagevi muriTa saMcalliya / bela samuhahA~ jiha uttharilaya ||5|| paricAriya lakAhiba-pattihi / paDhama vihanti va sesa-vihatihi // 6 // jeDara - hAra - dora - pAlamvahi / suradhAgu - tArAyaNa-paDhivi hi // 7 // pasalanyi Nivanti kisoyari / gaya Niya-Nilara pata mandoyari // 8 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkUNapaNNAsamosaMdhi 135 jisakA sahAyaka hai, jisake ninAda se Aza pharasA hai. bhatA usake viruddha hone para kauna baca sakatA hai ? jisa samaya kharadUSaNase lar3AI huI thI kyA usa samaya usakA parAkrama samajha meM nahIM AyA? jinhoMne avicala koTizilAko usI prakAra vicalita kara diyA jisa prakAra mada-jharatA gaja lakSmI ko / rAmane sahasragatiko harA diyA hai / dUsarA kauna unake sammukha vizvameM samartha hai ? yadyapi rAvaNa bhI yazakA lobhI hai parantu usane sundara zIla prApta nahIM kiyaa| phira dUsare kI striyoMko ur3AnevAle rAvaNakI zaraNameM jAkara kauna usakA sahAyaka bananA cAhegA? aura bhI, tuma jisa rAvaNako nava komala vApase pUrita AliMgana detI ho usa apane patikA yaha dUtIpana kaisA ?" ||1-10 // [20] isa prakAra jaba hanumAnane rAmakI prazaMsA aura rAvaNa rUpI samudrako nindA kI to nizAcarI mandodarI usI prakAra kupita ho uThI mAno AkANameM bijalI hI camakI ho / vaha cillAkara bolI, "are are, balase garviSTha ise mAro maaro| apane zabdoMpara dRr3ha raha, yadi kala hI tujhe na baMdhavA diyA to apane gotrako kalaMka lagAU~ aura rAvaNakI patnI na kahalAUM, tathA jinendra devako namana na kruuN|" yaha kahakara mandodarI phudakakara aise calI mAno samudrakI belA hI uchala par3I ho / jisa prakAra prathamA vibhakti zeSa vibhaktiyoMse ghirI rahatI hai, usI taraha vaha rAvaNakI dUsarI patniyoMse ghirI huI thI / indradhanuSa aura tArAgaNake anurUpa napura aura hAra Dorase skhalita hotI giratI par3hatI vaha apane bhavana meM pahuMca gaI // 1-8 / / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita pattA haNuna / rahamuzAsimaga naH Ne jiNabara-eTima surindeza pamiya sIma sa yaM bhuhi // 3 // _ [ 50 paNNAsamo saMdhi] gaya mandopari bhiya-parahoM haNuvantu vi sIyahe sammuhaDa / bhaggae~ thiu ahiseya-karu NaM suravara-lanika matabhAu // [ 1 mAlUra-pavara-pIyara-thaNAeM kuvalaya-dala-dAhara-loyaNAeM / papphulliya-vara-kamalANaNAe~ haNuvantu papukhiu dira-maNAe~ // 1 // (paddhaliyA-dubaI ) 'kaha kahU~ vaccha barakhA bahu-gAmaho / kusala-vatta kiM bhakusala rAmahA~ / / 2 / / kaha kaI vaccha vaccha kamasekSaNu / kiM viNihau kiM jIvaha lakSaNu' // 3|| taM gisuNevi sirasA paNamante / avikhama kusala-batta iNuvante // 4 // 'bhAra mAra kara dhIrau Nipa-maNu / jIvaha rAmacandu sa-ajahaNu // 5 // bhAvari parihiTa loha-misesara ! tavasi va samva-sA-parilesara / / 6 / / candu va bhul-pks-khaay-khiinn| Niyaha 3 rajja-vihoSa-bihINa // 7 // rukSu va patta-rivi-paricatau / sukara va dukara kaha cintanata // 8 // taraNi vaNiya-kiraNehi pariva biu / jasaNu va toya-tusAra-pararijau // 6 // ghattA indu va cavaNa-kAla sahasira dasami bAgamaNa jema ahahi / khAma sAmu parimINa-taNu tiha tuma vibhaoe vAsarahi / / 10 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNAsa saMdhi 137 idhara hanumAnane bhI, harSase uchalate hue durdama dAnavoMkA damana karane vAlI bhujAoM se sItAdevIko usI prakAra praNAma kiyA jisa prakAra devendra jina pratimAko namana karatA hai // 6 // pacAsavIM saMdhi mandodarIke cale jAnepara hanumAna sItAdevIke sammukha aise baiTha gayA mAno abhiSeka karanevAlA mahAgaja hI devalakSmIke sammukha baiTha gayA ho / [1] tadanantara vikasita mukhakamalavAlI evaM kuvalayadalake samAna netra aura belaphalakI taraha pIna stanavAlI dRDhamanA sItAdevIne hanumAnase pUchA, "he vatsa, kaho kaho, aneka nAmavAle rAmakI kuzalavArtA hai yA akuzala / he vatsa ! batAo batAo, kamalanayana lakSmaNa jIvita haiM yA mAre gye|" yaha sunakara hanumAnate sirase praNAma karate hue rAmakI kuzala vArtA kahanA Arambha kiyA / "he mA~, apane manameM dhIraja rakhie / lakSmaNasahita rAma jIvita haiM parantu ve rekhAkI taraha hI avaziSTa haiM / tapasvIkI bhA~ti unake aMga-aMga sUkha gaye haiN| kRSNapakSake candrakI taraha vaha atyanta kSINa ho cuke haiN| nivRtti ( mAgiyoM) ke samAna rAjyopabhogase rahita haiN| vRkSakI taraha pattoM (prApti aura patra ) ko Rddhise parityakta haiM / duSkara-kathAkA vicAra karate hue kavikI taraha atyanta cintAzIla haiN| sUryakI taraha apanI hI kiraNoM se varjita hai / AgakI bhA~ti toya aura tuSArase ( A~sU aura prasvedase) varjita haiM / tumhAre viyoga meM rAma kSayakAlake indukI taraha hrAsonmukha ho rahe haiM, yA dasamIke indukI bhA~ti atyanta durbala aura azakta zarIra hai / 11-10 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 paumacariDa / [2] aNNu vi mayaraharAbatta-dharu sira-sihara-caDhAviya-ubhaya-karu / Niya jaNi vi puca Na aNusarai somiti jema paI saMbharai // 1 // ( paddhaDiyA-duvaI) sumaraha Niya gandaNu mAyA isa sumarai sihi pAusa chAyA iva // 2 / / sumarai jaNu pahu-majAyA iva // 3 // sujhAva bhinnu zusAbhidA / sumaraha karahu karAra-layA iva // 4 // sumaraha mana-hasthi ghaNarAha va / sumarai muNivaru gai-pevarA iva // 5 // mumaraha NindNu thaNa-sampatti ca / sumarai suravara ammuppatti va // 6 // sumaraha bhaviu jiNesara-mati cha / sumarai vaDyAkaraNu vihanti va 17 // sumarai sasi saMpuNNa pahA iva / sumarai buhayaNu sukA-kahA iva II siha pai~ sumarai devi jaNajhaNu / rAmahoM pAsiu so vRmiya-maNa 6 // ghasA ekku tuhArau parama-duhu agekku vi raha-taNayahA~ taNau / ekku ratti aNNeSaku diNu somittiha~ soknu kahi taNaDa' // 30 // to guNa-salila-mahANaiheM romaJca pavahira jANA / kAu phu vi saMya-khaNDa gau paM khalu bhalahantu visiha-maDa | (paddhaDiyA-duvaI) padam sarIru tAha romaciu / pacchae~ Navara visAe~ saciu // 2 // 'dukkara rAma-dUu ehu Aiu / mamchuDa aNNu ko vi saMpAisa // 3 // asthi apoya purathu . vijAhara / je NANAviha * rUva-adhAra // 3 // savA~ maI sabbhAva Nirikkhiya / camdaNahi vi ciruNAhi parikkhiya / / gaM ghaNa-devaya mANahA~ cukkI / "maI pariNahA~"pabhaNanti paTukI 6 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNAsamo saMdhi 136 [2] Apake viyoga meM lakSmaNa bhI apane donoM hAtha sira se lagAkara jitanI yAda ApakI karatA hai, utanI apanI mA~kI bhI nahIM karatA / vaha Apako usI taraha yAda karatA hai jisa prakAra baccA apanI mA~kI yAda karatA hai| mayUra jisa taraha pAvasa chAyAkI yAda karatA hai, jisa prakAra sevaka apanI prabhukI maryAdA kI yAda karatA hai, jisa prakAra acchA kiMkara apane svAmIkI dayAkI yAda karatA hai, jisa prakAra karabha karIralatAkI yAda karatA hai, jisa prakAra madagaja banarAjikI yAda karatA hai, jisa prakAra muni uttama gatikI yAda karatA hai, jisa prakAra indra jinajanmakI yAda karatA hai, jisa prakAra bhavya jIva jina bhakti kI yAda karatA hai, jisa prakAra vaiyAkaraNa vivikI yAda karatA haiM, jisa prakAra candramA sampUrNa mahAprabhAkI yAda karatA hai, vaise hai devI lakSmaNa ApakI yAda karate rahate haiN| rAmakI apekSA kumAra lakSmaNa ko eka tumhArA hI parama duHkha hai| dUsarA dukha hai rAmakA / cAhe rAta ho yA dina lakSmaNako sukha kahA~ ? // 1-1012 J [3] taba ( yaha sunakara ) guNagaNake jala kI mahAnadI sItAdevI kA romAMca bar3ha gyaa| unakI colI phaTakara so Tukar3e ho gaI, ThIka usI prakAra jisa prakAra viziSTa bhadako na pAkara khala sau-sau khaMDa ho jAtA hai| pahale to unakA zarIra pulakita huA / kintu bAda meM vaha viSAdase bhara utthiiN| vaha socane lagIM ki yaha duSkara rAmakA dUta AyA hai, yA zAyada koI dUsarA hI AyA ho / yahA~ to bahutase vidyAdhara haiM jo nAnA rUpoM meM bhayaMkara haiM, maiM to sabhI meM sadbhAva dekha letI huuN| jaise maiM bahuta samaya taka candranakhAko nahIM pahacAna sakI thii| vaha ( candranakhA ) kisI sthAnabhraSTa devI kI taraha AI aura unase kahane lagI ki mujhase vivAha kara lo / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 paDamacarita Navara NiyANe huA vivAhari / kilikisanti ghiya samhAI amari // 7 // lakSaNa-khaggu gievi paNahI / hariNi vAha-silomuha-tahI || aNNAeM kiDa gAu mayArU / u mi chaliya vicchoiu ilAharu / / 6 / / pattA kahi lakkhaNu kahiM dAsarahi bhAyahA~ dUbhataNu kA taNau / mANA-rUbai piDa kareM vi maNu joha ko vi mahu taNa son AThavami khedaDu bari eNa sahu~ peklahu kavaNuttara dei mahu / mANaveNa hovi Asakiyau kiu lavaNa-mahovahi lariyaDa' // 3 // pacAriu Niya-maNe cintantie~ / jA tuha~ rAma-cUDa viNu bhantie~ // 2 // to kiDa kamiDa bagaha pahu~ sAyaru / o lo Naka-gAha * bhayaharu // 3 // kAchava - mascha - daccha - puchAu / muMsumAra kari -mayara-saNAhata // 1 // joyaNa-saya sata jaka vithara / Nica Nigou jema bhai duttA // 5 // ekku mahovahi duppaisAro / aNNu vi bhAsAlI-pApAro // 6 // so sambahu~ dulaghu saMsAra va / anuhahu~ visamA pazcAhArU va // 7 // sahA~ pavitralu parivakhie-irisau / bajAuhu vajAuha * sarisau // 8 // aNNu mahAhaveM viSphuritAhari / kama parajiya lAsumpari / pattA AgaI sabyAha parihara vi gahu~ lakA-gapari paiDa kiha / bhaTTa vi kampaha nihale di vara-siddhi-mahApuri siddha jiha' // 10 // saM jisuNe vi vayaSNu mahandhaviu visaheppiNu aMgaNeza vik| 'paramesari bhasa vi mantri tau jAhi vasAha samara haTa // 3 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNAsamo saMdhi para vAstava meM vaha vidyAdharI thii| bAdameM vaha kilakArI mArakara hamAre Upara hI daudd'ii| parantu (kumAra lakSmaNakI) talavAra sUryahAsa dekhakara vaha baise hI ekadama trasta ho uThI mAno vyAdha ke tIroMse Ahata kuraMgI ho / eka aura vidyAdharana siMhanAda kiyA, aura isa prakAra merA apaharaNakara mujhe rAmase alaga kara diyaa| phira lakSmaNa kahA~ rAma kahA~, aura kahA~ yaha dUtakArya ! jAna par3atA hai, koI chalase merA priyakara merA mana thAhanA cAhatA hai / / 1.10 / / [4] acchA, maiM tabataka isase kucha kautuka karatI huuN| dekhU, yaha kyA uttara detA hai| (apane manameM yaha socakara) sItAdevI ne pUchA-"are manuSya hokara bhI tuma itane samartha ho ? Akhira tumane lavaNa-samudra kaime pAra kiyA ? yadi tuma niHsandeha rAmake dUta ho to tumane samudra kaise pAra kiyaa|he vatsa ! vaha (samudra) magara aura grAhoM se bhayaMkara hai, kacchapa, maccha aura dakSase yukta hai| zizumAroM, hAthiyoM aura aura magaroMse bharA huA hai, sAta sau yojanake vistAravAlA nitya nigodakI bhA~ti dustara hai| eka to usameM praveza karanA vaise hI kaThina hai, aura phira usapara AsAlI vidyA kA parakoTA hai| sacamuca hI, vaha sAre saMsArako taraha. yA apaMDitake lie viSama pratyAhArakI taraha alaMdhya hai| itanepara bhI usakA rakSaka, indra ke samAna, harSotphulla vAyudha hai| aura tumane yuddha meM kampitAdharA lekAsundarIko kisa prakAra parAjita kiyA? ina sabase bacakara, tuma usI prakAra laMkAnagarI meM praviSTa ho gaye, jisa prakAra siddha siddhapurI meM praveza karate haiM / / 1-10 // [5] ina bahumUlya vacanoMko sunakara hanumAnane ha~sakara kahA, "he paramezvarI! kyA aba bhI Apako sandeha hai ? maiMne yuddha meM vajrA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 paDamacarita jAvehi vasikiya lakAsundari / laima sA vi kuraNa va kuari // 2 // NiyAsAli mahovahi lahiu ! evahiM rAdhaNo vi bhAsaviu // 3 // evaM vi jahaNa devi patijahi / to rAhava-saneu suNeja hi // 4 // jAiyahu~ vaNa-bAsahA~ gosariyai~ / dasaura - kumvara-pura paisariyaha // 5 // Nammaya vijhu tAvi ahiNANahU~ / aruNagAma - rAmauri - payANa // 6 // jayaura - pandAvasa - zikSANaI / khemaJjali - satthala - thANaI // 7 // gutta - sugupta - jaDhAi - NivesaI / khamgu samvu candayahi paesaI // 8 // khara - dUsaNa - salAma - ekAI / sisiraya-raNa - pariyAI dahabaI / / 6 / / ghattA eyai~ cindhaI pAyabaI avarAha mi kiyaI jAI blaa| kAI Na paI azuhUAI zraSasoyaNi sIhaNAya-phalas // 10 // [6] suNi jiha jaDAi saMdhAriyau raNe rayaNakesi visthAriyau / sahasaga sarehi piyAriyaDa suggIu raja vAisAriyau' // 3 // taM NisuNevi sIya paribhosiya / 'sAhu sAhu bho' ema posiya // 2 // 'suhA-sarIra-dhIra-cala-madaho |sd bhidhu hohi valaiyahI // 3 // puNu puNu ema pasaMsa karanti / parihie agusthalaDa turantie / / 4 / / rehaha karayala samasAibara 1 NaM mahuarU mayaramda-painchau // 5 // tAva sadasyaDa paharU samAhau / lAhi viSNu jAI jama-pabaha // 6 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNAsamo saMdhi 143 yudhako mAra girAyA hai| laMkAsundarI bhI mere vazameM hai, usI prakAra jisa prakAra hathinI hAthIke vazameM ho jAtI hai| AsAlI (AsAlikA) vidyAko bhI maiMne naSTa kara diyA hai| aura isa samaya maiM rAvaNakA sAmanA karane meM samartha huuN| itane para bhI Apako vizvAsa na ho rahA ho to maiM rAghavake dUsare-dUsare saMketoMko batAtA hU~ Apa sunieN| jaba rAma vananAsake lie nikale to ve dazapura aura nalakabarake nagarameM praviSTa hue| narmadA vidhyAcala (hote hue) aura tAptI nadImeM snAna karake unhoMne sabere rAmapurI nagarIke lie prasthAna kiyaa| jayapura aura nadyAvarta nagarako unhoMne naSTa kiyaa| kSemajali aura vaMzasthala sthAnoMkA abalokana kiyaa| phira gupta-sugupta aura jaTAyukA saMniveza, sUryahAsa khaMga, madrA kumAra aura vAkhamA soza, khaMdurama saMyamakI pravaMcanA, trizirAkA raNa-caritra, tathA dUsare dasare daityoMke bhii| ye to unakI pahacAna kI svAbhAvika bAta haiM / nizAcaroMne aura bhI dUsare-dusare chala kiye haiN| kyA Apako avalokinI vidyA, aura siMhanAdake phaloMkA patA nahIM hai ? // 1-10 / / [6] sunie, jisa prakAra jaTAyukA saMhAra huA aura vidyAdhara ratnakezI parAjita huaa| sahasragati tIroMse chinna-bhinna ho gyaa| sugrIva rAjagaddIpara baiThAyA gyaa|" yaha sunakara sItAdevI ko saMtoSa aura vizvAsa ho gyaa| unhoMne kahA, "sAdhu-sAdhu, nizcaya hI tuma subhaTa-zarIra vIra rAmake anucara ho / " bAra-bAra isa prakAra hanumAnakI prazaMsA karake sItAdevIne vaha aMgUThI apanI u~galI meM pahana lii| karakamalameM lipaTI huI vaha aisI jAna par3a rahI thI mAno madhukara hI parAgameM praviSTa ho gayA ho| itane meM cauthe paharakA isa prakAra anta ho gayA ki mAno laMkAmeM yamakA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 paumacariTa gAI posai 'ahA~ ahA~ loyahA~ / dhammu karahoM dhaNa-riddhi ma joyahA~ // 7 // sadhu cavahIM para-vadhu ma hiMsahA~ / meM cukahA~ tahA~ vaivasa-mahisahA~ / / 8 // para-tiya manu mahu mahu vajahauM / je cukahA~ saMsAra-pavanahIM // 6 // ghattA maM jANejahoM paharu gar3a jamarAyahA~ kairaDa ANa karu / tivaM hi NADi kuvArahi vivaMdiva chindevau bhAu-taru' ||10 [ ] NaM puNu vi posai ghajhima-saru 'hau~ tumhahu~ guru ucaesa karu / jaggahoM jagahoM ke sira suaho mAcharu ahimANu mANu mubhahIM // 1 // kigaNa NigracchahoM Au galantAu / NAdi-pamAhiM parimivantaH // 2 // advAraha-saya-saGga-pagA hi / siddhahi sahasiehiM usAseM hiM // 3 // pADi-pamANu pagAsida ehau / tihi NADidi muhuna ta kehau // 4 // satta-sayAhiehi ti-sahAseM vi / aNNu vi tehattari-usAseM hiM // 5 // gukha muhusa-pamANu Nivau / duHmuhurohiM paharaDa pasibau // 6 // paharaddha vi sacaddha-sahAsahi / aNNu vi chAyA hiM usAsahi 17 // vihiM ahiM dikha hI addhaDa / cANavaI usAse hiM vanau // 8 // aNNu vi papaNArahahiM sahAsahi / paharU pagAsiu sokSa-NivAse hi // 9 // ghattA jAhi gADiheM kumbhu gau carasahihi kumbhaI rati-diNu' / esiDa chijjai Au-balu ta ka yuvai parama-jiNu' nou Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNAsamo saMdhi 145 DaMkA piTa gayA ho, mAno vaha yaha ghoSaNA kara rahA thA ki are logo, dharmakA anuSThAna karo, dUsaroMkI RddhikA vicAra mata karo, satya bolo, dUsareke dhanakA apaharaNa mata kro| yadi tuma yamamahiSase bacanA cAhate ho to madya, mAMsa aura madhuse bacate rho| yadi tuma saMsArakI pravaMcanAse chUTanA cAhate ho to yaha mata samajho ki yamarAjakA AjJAkArI eka prahara calA gayA, agita tImsI nAr3I rUpI kuThAroMse dina-pratidina Ayu rUpI vRkSa chinna ho rahA hai / / 1-10 // [7] mAno ghaTikA bAra-bAra apane svarameM yahI kahatI hai ki maiM tumheM upadeza kara rahI huuN| jAgojAgo kitanA sote ho ! matsara, abhimAna aura mAnako chodd'o| apanI galatI huI Ayuko nahIM dekha rahe ho ! Ayu ina nAr3iyoMke pramANameM parimita kara dI gaI hai| eka hajAra AThasau chiyAsI ucchvAsoMke barAbara eka nAr3I hotI hai| nADIkA yahI pramANa hai| phira do nAr3iyA~ eka muharta jitane pramANa hotI haiN| tIna hajAra sAta sau tihattara ucchavAsoMkA pramANa hotA hai| eka muhUrtakA parimANa batA diyaa| do muhUtoMkA AdhA prahara prasiddha hai / vaha bhI sAta hajAra pAMcasau chayAlIsa ucchvAsoMke barAbara hotA hai| do Adhe praharoM se dinake Adheke AdhA bhAga hotA hai / sukhanivAsa rUpa vaha pandraha hajAra bAnabe ucchvAsoMke barAbara hotA hai| isa prakAra hamane eka prahara prakaTa kiyA / aura isI taraha nAr3I-nAr3Ise ghar3I banatI hai| aura causaTha ghar3iyoMse eka dinarAta banatA hai / AyukI zakti isI taraha kSINa hotI rahatI hai isIlie jina-bhagavAn kI stuti kI jAtI hai| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDhamacariGa [5] nisi-pahareM cauratha tAniyaeN NaM jaga kavADe ughADiyae~ / tahi~ tehaeN kAla pagAsiyaDa tiyaDaeN siviNaDa viSNAsiyata // 1 // 'i ha labalie lahaeN bjie| sumaneM subuddhie tAra tara i // 2 // ileM kaho lie kuvalaya- loyaNeM / ise gandhAri gori goroya // 3 // halai vijaya jAma mayANi // 4 // siviNDa ajju mA taha taha samvu teja so viNiva / bhaI viu eku johu ujjANa paDUvara || 51 Akarisiu / vajeM jiha vaNa bhaGgu padarisiGa // 6 // indaha-rAe / pAva-piNDu NaM garuna kasA // 7 // veDepaNu | gau dasa sira sire pAu vepizu // hari siya-ga kiDa ghara-bha nAi~ du-kalaseM // 1 // paTTaNa pasA puzu thovansa 1 136 dhatA tAvanne garavareNa surabahua- suhAlaya khoraNiya / uppAdepizu bahi-jalai AvaTTiya laGka sa-toraNiya ||10|| [ x ] jaNu surNediti ta sahi~ eka marNe va vaNa / . 'ha cakrau siviNau diTTha paI rAvaNahA~ kaheva gampi maI // 1 // ghuDa jaM diha maNoharu uvavaNu taM vaidehi keraDa yogya // 2 // jivarama liDa jeNa so rAvaNu / jo Nivaddha so sasa bhayAvaNu // 3 // u jo dahagIvahA~ uyari padhAiDa 1 so Nismalu jasukaddimi Na mAi // 4 // jaM puhaI jayadharu visi taM para-balu dahamuhaNa diNAsi // 5 // jaM paricita laGka racaNAyareM / sA middiliya pasArima sirihareM 16 // A Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ egNAlamo saMdhi 14. [] rAtakA cauthA prahara tAr3ita honepara (aisA lagA) mAno jagake kivAr3a khula gaye hoN| taba, isI prabhAtalAmeM trijaTAne rAtameM dekhA huA apanA sapanA batAyA / usane kahA ki halA halA, sakhi lavalI, latA, lavaMgI, sumanA, subuddhi, tArA, taraMgI halA, kakkolI, kuvalayalocanA, gandhArI, gaurI, gorocanA, vidyutprabhA, jvAlAmAlinI, ilA azvamukhI, rAjamukhI, kaMkAlinI, / Aja maiMne eka sapanA dekhA hai ki eka yodhA apane udyAna meM ghusa AyA hai aura usane ( usake ) eka-eka per3ako naSTa kara diyA hai| vanakI bhA~ti usane vana-vinAzakA pradarzana kiyA hai / taba indrajItane use usI prakAra pakar3akara vA~dha liyA jisa prakAra gurutara kaSAyeM pApapiNDa jIvako bA~dha letI haiM / use gherakara nagarameM praviSTa kiyaa| parantu vaha dazAnanake mastakapara paira rakhakara calA gayA / thor3I hI derake bAda harSitazarIra usane kukalana kI taraha gharakA nAza kara ddaalaa| itanemeM eka aura narazreSThane suravadhuoMkI zobhAkA apaharaNa karanevAlI lakAnagarIko toraNasahita ukhAr3akara samudra meM pheMka diyA / / 1-10 // - [6] brijaTAke vacana sunakara eka, ( sakhI) ke manameM badhAI kI bAta uThI aura usane kahA, "halA sakhI ! tumane bahuta bar3hiyA sapanA dekhA hai, maiM jAkara rAvaNako btaauuNgii| yaha jo tumane sundara udyAna dekhA hai vaha sItAkA yauvana hai aura jisane usakA dalana kiyA hai vaha rAvaNa hai, jo baudhA gayA vaha bhayAnaka zatru hai, aura jo rAvaNake Upara daur3A vaha aisA nirmala yaza hai ki jo kahIM bhI nahIM samA sakA / aura jo pRthvIkA jayaghara dhvasta huA vaha rAvaNane hI zatru senAkA saMhAra kiyA / aura jo laGkAnagarIko samudra meM prakSipta kiyA gayA, vaha sItAko ho zrIgRhameM praveza karAyA . Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 paramaparita taM misurNevi bhajyoka poliya / gaggara - vayaNI aMsu- jalokkima // 7 // 'avaseM siviNau hoi asundaru / bahiM paThivakyAhoM pakkhiDa sumharU // 8 // muNivara-bhAsira hukku pamANahA~ / jiha laGkahe viNAsu ujjANahA~ / / 6 / / ghattA pahu siviNau sIyA~ sahalu jasu rAmahoM vi au jaNaNahA~ / sahu~ parivArai sahu~ calega khapa - kAlu pahukku dasANaNahoM' // 30 // [.] sahi avasara pANa - paoharie aruNumgameM laGkAsundarie~ / hara - aharau viNi mi pesiyau haNuvamtahA~ pAtu gavesiyaGa // 1 // jA ujjANa pariTiu pANi | sayalu- garinda- vimda-cUDAmaNi // 2 // tahi saMpatsau viNi vi juvahara 1 siva-sAsA sasiri sugaiDa // 3 // paM khama dayau jiNAgameM didau / jayakAreppiNu pAsa NiviTau // 4 // segA vi sAhiM samau piDa ampadhi / kaNTara kAlI-dAmu samappavi // 5 // puzu viSNata halIsa maNohari ! bhobhaNu tumha kema paramesari // 6 // avasaha sIya . samAraNa-puttahA~ / 'vAsara ekavIsa mai~ bhuttahA~ // 7 // jAma Na patta ghana bhasArahoM / sAma Nivikti mAmu AhArahoM // 6 // aja Navara paripuSNa maNoraha / taM jeM bhojju je subha rAmahI kaI' // 1 // pattA taM NisuNe vi pavaNahA~ supaNa avaloiDa muhu bhairahe saNa / 'gampiNu bhakNu vihIlaNahA~ bubaha sIyaheM kari pAraNau // 10 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papaNAsamo saMdhi gayA hai|" yaha saba sunakara eka aura dUsarI sakhI apanI A~khoMmeM A~sU bharakara gadgada svarameM bolI, "avazya hI yaha sapanA asundara hogaa| isameM pratipakSakA pakSa hI sundara hogaa| munivara kA kahA saca honA cAhatA hai / udyAnake vinAzakI taraha laMkAkA vinAza hogaa| yaha sapanA sItAdevIke lie saphala hai kyoMki isameM sama kA yaza aura lakSmaNakI vijaya nizcita hai| aba rAvaNakA, apane parivAra aura senAsahita kSayakAla hI A. pahuMcA hai / / 1-10 // [10] ThIka isI avasarapara pInapayodharoMvAlI laMkAsundarIne hanumAnakA patA lagAneke lie irA aura acirAko bhejA ! samasta rAjAoMmeM zreSTha hanumAna jisa udyAna meM ghusA huA thA ve donoM bhI isa prakAra vahA~ pahu~cI mAno zivasthAnameM sugati aura tapazrI pahu~ca gaI hoM, yA mAno jinAgamameM kSamA dayA dekhI gaI hoN| hanumAnane una donoMke sAtha priya AlApakara unheM kaNThA aura kAMcIdAma diyA / aura phira usane rAmakI patnI sItAdevI se pUchA, "he paramezvarI! ApakA bhojana kisa prakAra hogaa|" yaha sunakara sItAdevIne hanumAnako batAyA ki mujhe bhojana kiye hue ikkIsa dina vyatIta ho gye| merI bhojanase taba takake lie nivRtti hai ki aba taka mujhe apane patike samAcAra nahIM milte| kintu kevala Aja merA manoratha pUrA huaa| aura yahI merA bhojana haiM ki maiMne rAmakathA suna lii| pattA--yaha sunakara hanumAna ne acirA kA mukha dekhA aura (kahA), "jAkara vibhISaNa se sItA ke bhojana ke lie kho|" Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 patamaca riTa [1] ire tuhu mi jAhi paramesarihaM taM mandira laGkAsundariheM / lahu bhoSaNa AhAra jaMsa-rasa-meha jiha surau // 1 // utpati // 25 vikkhAya // 2 // taM Nisubi ve vi saMcalita maM surasari jaNa rakhu bhanchu lahu levizu AyaDa | NaM sarasai - laDi vaDDaDa bhoyaNu bhoyaNa- seAe~ / acchaeN para sakara-khaNDa khaNDaeN pe // 4 // pAyasa payaseMhiM / laDDuva-lAvaNa-guru- insurasa~ hiM // 5 // maNDA soyavati ghiyakareM hiM / mumA sUtra NANAniha kareM hiM // 6 // sAlaNa haM bahu vidhi-vicittarhi mAhaNi-mAyandehiM vidhihi~ // 7 // alaya pippali miriyAlaeNhi / lAvaNa-mAla ra hi~ komala hi // 8 // cibhiTiyA kacora bAsutarhi peDala pappaDehiM su-pahuhiM // 3 // kelya nAlikera jambIre hiM / karamara karavandehiM karIre hiM // 10 // timmaNehiM jANAviha capa hiM / sAvica majiya svahAva hiM // / 11 // aSNu mi khaNDa sola-gudasollehiM / vaDhAihi~ kArasahiM // 12 // vikSaNehiM sa-mahiya dahi-khIreM hiN| siMhariNi dhUmavanti sovIreM hiM // 13 // pattA acchau eDa (?) muharasiu aviyanhada ulhAcajau kiha / yahiM meM lamba sahi~ je tarhi guliyAra jinavara vaSaNu siMha // 114 // 2 [ 2 ] I taM te bhuvi bhoyaNa puNu kareMvi vayaNa-pazkhAlaNaDa | samalahaiM ki anu vara-candraNeNa viSNanta devi maru NanvarNe ||1|| 'baddha mahu saNae~ va paramesari / nemi setdhu jahi~ rAiva kesari ||2|| miloM ve viparantu maNoraha / phiTa jaNavae~ rAmAyaNa- kAra * // 2 // saM jisumeci devi gaozina sAhukAra kati payoya // 4 // aa 'sundara bhiya-dharu gama-guNa-bahue~ (1) ehana jitti ho kucha bahuma ||5|| - - - - T - - * Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNAsamo saMdhi [11] irA, tu bhI zIghra paramezvarI laMkAsuMdarI ke ghara jA aura vahA~mai sundara bhojana le A, aisA ki jo suratike samAna sarasa aura sasneha, aura sundara ho| yaha sunakara ve donoM isa prakAra calIM mAno gaMgA aura yamunA hI uchala par3I hoN| raMdhA huA bhAtta lekara, ve aayiiN| ve vikhyAta sarasvatI aura lakSmIke samAna jAna par3atI thiiN| unhoMne bhojanakI thAlI meM sundara cikane peyake sAtha bhojana prosaa| zakkara, khIra, dUdha, laDDU, namaka, gur3a, ikSarasa, miThAI, rasa, soyavattI (?), ghevara, mUMgakI dAla, tarahatarahake kara, vividha aura vicitra kar3hI, vicitra mAiMda aura mAiNa phala, ciramaTA, kacora, vAsuta, peua, pApaDa, kelA, nAriyala, jambIra, karamara, karauMdA, karIra, taraha-tarahakI kar3hI, khaTamiThI sADiva bhAjI tathA aura bhI khAMr3a aura khAMr3akA sorabA, baDavAiMgaNa, kAralla, mahI, dahI aura dUdha sahita vyaJjana tathA badhAre hue kAMjIra aura sauvIra usa bhojanameM the| isa prakAra, vaha ullasita aura muMhameM mIThA lagane vAlA bhojana thaa| jo bhI jahA~ use khAtA, vaha jinavarake vacanoMkI bhAMti madhuratama mAlUta hotA thaa||1-14|| [12] usa vaise bhojanako kara sItA devIne apane mukhakA prakSAlana kiyaa| aura uttama candanake avalepake bAda hanumAnane sItAdevIse kahA, "mA~, mire kandhepara car3ha jaao| maiM vahA~ le jAUMgA jahA~ zrI rAghasiMha haiN| vahIM milanese donoMke manoratha pUre ho jAyeMge, aura janapadameM rAmAyaNakI kathA bhI phaila jaaygii|" yaha sunakara sItAdevI pulakita ho utthiiN| sAdhuvAda dekara unhoMne hanumAnase kahA, "gataguNa bahake lie isa taraha apane ghara jAnA cAhe ThIka ho parantu kulavadhUke lie yaha nIti ThIka Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 paThamacariu gammai vaccha bai bi Niva kumAraka / viSNu bhattAreM gamaSu asuru // 6|| aNavata hoha dugumbaNa-solAu / khala-sahAra Niya-ciroM mAilau // 7 // ahijai anuSu sahi ja bhAsada / maNu rakSAvisako vipa sakA / / / Nihae dasANaNe upa-jaya-sae~ / maI jAeSaDa sahu~ valahareM // ghattA jAhi vaccha acchAmi i. NimmAla-dasaraha-sumbhavA / lai cUDAmaNi mahu taNau ahiNANu samapahi rAhavahA~ // 30 // - [3] aNu vi pAli vi gaNa-ghaNaDa lantesau ambu mahu taNau / vala tulya vibhoe jaNaya suSa thiya lAha-visesa Na kA vi mubha // 3 // .. koNa maya-leha gaha-hipa va / jhINa surimna-riddhi tavarahiya va // 2 // mINa kuvesa-magna vAsANi cha / jhINAvucha-muheM subaha-suvANi va // 3 // mINa divAyara-iMsaNe ti va / jhINa -jaNava jinnvr-bhtiv||4|| jhoNa dubhiksa astha-saMpati va / jhoNa budattaNana vala-satti va // 5|| mINa parisa-vihUNahA~ kikti va / jhINa ku-kulahareM kulabahu-Nitti va 6 // zraNu ci dasarA-vaMsa-pagAsahoM / pazyatyale jaya-lapi-zivAsahauM 7 / / raNe dumbAra-bahari - viNivArahA~ / sahA~ sandesara gohi kumArahI / / / / bubaha "paI homseNa pi lakSaNa / acchA sIpa syanti alakSaNa I16|| jau devahi bhAu dANahi gau rAmeM vahari-viyAraeNNa / para mArembau vanapaNu sa haiM bhu bhajubhaleNa tuhAraeNNa" // 10 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNAsamo saMdhi 153 nhiiN| he vatsa, apane kulaghara bhI jAnA ho to bhI patike binA jAnA ThIka nhiiN| phira janapadake loga nindAzIla hote haiM unakA svabhAva duSTa aura mana malina hotA hai| jahA~ jo bAta ayukta hotI hai ve vahIM AzaMkA karane lagate haiM / unake manakA raMjana indra bhI nahIM kara sktaa| isalie nizAcara dazAnanakA vadha honepara 'jaya jaya zabda' pUrvaka zrIrAmake sAtha apane janapada jaauuNgii| he vatsa ! tuma jAo maiM yahI huuN| lo, yaha merA cUDAmaNi / nirmala dazarathakula utpanna zrIrAmako pahacAna (pratIka) rUpa meM yaha apita kara denA // 1-10 // [13] aura bhI guNadhana, unakA AliMganakara merA yaha saMdeza kaha denA, 'he rAma, tumhAre viyogameM sItA devI rekha bhara raha gaI hai| kisI prakAra vaha marI bharaM nahIM, yahI bahuta hai| vaha (maiM) rAhunasta candralekhAkI taraha kSINa ho gaI hai| tapase hIna indrakI RddhikI taraha kSINa hai| kudezameM nivAsa kI taraha vaha kSINa hai| mUrkhake muMhameM kavikI suvANIkI taraha kSINa hai| sUryadarzana honepara nizAphI taraha kSINa hai| kujanapadameM jinabhaktikI taraha kSINa hai / dubhikSameM arthasampadAkI bhA~ti kSINa hai| vaha caritrahInakI kIrtikI taraha kSINa hai / khoTe gharameM kulavadhUkI taraha kSINa hai| yusameM duri vairiyoMko parAjita karanevAle kumAra lakSmaNa se bhI merA yaha sandeza kaha denA ki lakSmaNa, tumhAre rahate hue bhI sItA devI ro rahI hai| na to devoMse, na dAnavoMse, aura na cairIvidAraka rAmase rAvaNakA kA vadha hogaa| kevala tumhAre bhujayugala se rAvaNakA vadha hogA // 1-10 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [51 ekavaNNAsamo saMdhi ] saM ghaDAmaNi levi gau larica-NivAsahare bhavaliya-mANaho / rNa sura-kari kamaliNi-vaNahI mAraha valiu samuhu umANahA~ / [ ] dubaI vidhi vAhu-daNDa paricintai riu-jayaladhi-mahAlo / 'tAma Na DAmi ajnu bAma Na rosAviu ma dasANako // 1 // vaNu bhAmi rasamasakasamasantu / mahinITha-gAhu birasorasantu // 2 // NAyaula - viula -ghumbhala - valantu / rukkhuksaya-khara-khomie khalantu // 3 // NIsesa - diyantara - parimalanAtu / kali - velirubalI-lAlantu // 2 // sumana - bhiGga - gumugumugumantu / tarulamA-bhagga-dumumudumantu // 5 // elA - kolaya - kazyantu / vaDa-viTava-tADa-sastAsarantu / / 3 // karamara . karIra * karakaraparantu / AsasthAgarithya - tharaharantu // 7 // maDa-macha saya-khaNDa jantu / saptazya-kusumAmoSa dintu // 8 // vattA ummUlantu asesa tara eka muhuru etyu parisakami / / jovaNu jema vilAsiNi vaNu dasmalami amu jiha sami' // 3 // [2] duvaI puNaravi pArakAra parimantravi Niyaya-maNena sundro| NapaNa-vaNa paDada NaM mANasa-saravara amara bharo // 1 // Navari uvaNAlae telthu NijamAiyAsoga-NAra-puNyAgaNAgA lavakA piyA-viDamA samuhA sattalayA // 2 // karamara-karavanva-ratandanA dArimI-devadArUlihI-bhubhA damakha-ruksa-paDa makkha-bhaimuttayA // taru tarala-tamAla-zAlelakakola-sAlA visAlANA pakSAlA Nim-sindAra sindUra-mandamra-kRpaye sabajuSA ll Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ikyAvanI sandhi lakSmI-niketana, askhalitamAna hanumAna, sItAdevIse vaha cUr3AmaNi lekara usa udyAnase vaise hI cale jaise kamala-danase airAvata hAthI jAtA hai| [1] apanA bAhudaMDa ThokatA hubA, zatru ko vijayalakSmI kA mardana karanevAlA vaha socatA hai ki, maiM Aja taba taka nahIM jAU~gA ki aba taka rAvaNa ko krUsa nahIM karatA / rasamasAtA kasamasAtA, virasa zabda utpanna karatA huA, nAgakula vipula ziromaNiyoM ko mor3atA huAM, par3oM ke ukhane se hue khaDDoM meM skhalita hotA huA. samasta dizAMtaroM ko dalatA huA, azoka latA aura lavalIlatA se krIr3A karatA huA, U~ce AkAravAle, bhauroM se guMjAyamAna, vRkSoM se lage hue bhagna drumoM ko naSTa karatA huA. ilAyacI kakkela latAoM ko kar3akar3AtA huA, vaTavRkSoM aura tAivRkSoMko tar3a-tar3a tor3atA huA, karamara karIra vRkSoM ko kar3akar3AtA huA, azvattha aura agasta vRkSoM ko tharatharAtA huA, balapUrvaka sau-sau Tukar3e karatA huA, saptaparNI puSpoM kA saurabha luTAtA huA, kaThora mahIrUpI pIThavAle vana ko bhagna kruuNgaa| samasta per3oM ko ukhAr3atA huA maiM eka muhUrta ke lie paribhramaNa karatA huuN| vilAsinI ke yauvana kI taraha Aja maiM isa vana kA dalana kruuNgaa|" [2] apane mana meM bAra-bAra yaha vicAra karake sundara hanumAma usa upavana meM ghusa gyaa| mAno airAvata mahAgaja hI mAna-sarovara meM ghusA ho / upavanAlayameM nidhyAta, azoka, nAraMga, nAga, nAga, lavaMga, priyaMgu, viDaMga, samuttuMga saptacchada, karamara, karavanda, raktacandana, dADima, devadAru, haldI, bhUrja, dAkha, rudrAkSa, padmAkSa, atimukta, tarala-tamAla, tAlela, kakkola, zAla, vizAlAMjana, vaMjula, niMba, siMdIka, siMdUra, manvAra, kundeda, sasarja, arjuna, surataru, kadalI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita suratarU-kayalI kayambamba-ambIra ambumbarA limba-kosamva-kAvara kApUra-tArUra. mAzA-bhAsattha-NagohapA / / 5 / / tilaya-vaula-cammavA jAgabezI-cayA pippalI pupphalI pADalI keyaI mAhI malliyA mAhuliGgI-sarU // 3 // sa-phaNasa lavalI-sirIkhaNDa-mandAgarU-sinhayA putIvA sirosesthiyAri hayA koDayA hiyA NAlikobbaI // 7 // harida-hariyA-ekaracAlalAvakSayA zika-vanduka-koraNTa cANikkha-veNU-tisa kA-mirI-ajhayA uuma-citrA-mahU II kaNahara-kaNiyAri sesla karArA karakSAmalA kakuNI-kANA ebamAiti aNe vi je pAmavA keNa te bujhiyA / / dhattA Ayahu~ papara-mahaddumahu~ pahila3 pAriyAu AyAmiu / maM dharaNiha jemaNau karu uppAdepiNu pAhayale bhAmiGa // 10 // [3] duvaI surataru paridhivevi ummUliu puNu paargoh-truvrii| bhAyAmeM vi bhuehiM dahavayaNe jiha kAhalAsa-giridharI // 1 // kaliu cara pAya thararantu / gaM bahari rasAyaleM paisarannu / / 2 / / gaM zandaNa-vaNahI rasantu sAu / gaM dharaNiheM vAhA-daNDa vIja // 3 // gaM dahAvayaNahoM ahimANa-svambhu / NaM puhai-pasyam pavara gambhu // 4 // nuhanta sayala-ghaNa-mUla-jAlu / pAroha-lalamsu bisAla-DAlu ||5|| bhArata - patta - parigholamANu / tuNDara - vara - pariyamvinamANu / / 3 / / kalayaNDi - kalAyArAva - muhallu / pimmauru vi sappuriso va suhala // 7 // ghatsA so sohaha jaggoha-taru mArupa suya-bhugala vihiM lar3ayaDa / jAvai gAheM jauNa vi mama payAgu parihiu taipaDa // 8 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekvaNNAso saMdhi kadamba, jambIra, jambumbara, limba, kozambha, khajUra, kayUra, tArUra, mAlUra, azvattha, nyagrodha, tilaka, bakula, campaka, nAgacellI, vayA, pippalI, puphphalI, pATalI, ketakI, mAdhavI, saphanasa, lavalI, zrIkhaNDa, mandAguru, sihnikA, putrajIva, sIrISa, itthika, ariSTa, kojaya, jUhI, nArikela, vaI, harar3a, haritAla, kabAla, lAvaJjaya, pikka, bandhUka, koranTa, vANikSa, veNu, tisaJjhA, mirI, allakA, Dhoka, civA, madhU, kanera, kaNiyArI, sellU, karIra, karaJja, amalI, kaMgunI, kaMcanA ityAdi tathA aura bhI bahutase vRkSa the jinheM kauna samajha ginA sakatA hai| una saba bar3e-bar3e vRkSoM meM sabase pahale pArijAta vRkSa thA / usane usako, dharatI ke yauvanakI taraha, ukhAr3akara AkAzameM ghumA diyA // 1- 10 // 157 [ 3 ] pArijAtako pheMkakara usane usa vRkSako ukhAr3A, aura apane bAhuoM se use vaise hI jhukA diyA jaise rAvaNane kailAza parvatako jhukA diyA thaa| tharrAte hue usa vaTa vRkSa ko usane isa prakAra ( dharatI se ) khIMcA mAno pAtAlameM koI zatru praveza kara rahA ho yA mAno vaha, naMdanavanakI mukhara jihvA ho, yA mAno dharatIkA dUsarA bAhudaMDa ho, mAno rAvaNa kA abhimAnastaMbha ho yA mAno prasUtavatI dharatI kA vizAla garbha ho / ( AghAtase) usa mahAvRttakI jar3oMkA samUcA ghanIbhUta jAla chinna-bhinna ho gyaa| prAroha TUTa-phUTa gye| vizAla zAkhAe~ bhagna ho uThIM / lAla-lAla pattiyoM bikhara gaI / Dha~dara (rAkSasa) aura pakSI kalarava karane lage / koyaloMke AlApase vaha gU~ja uThA | jhukA huA vaha vaTa vRkSa sajjana kI bhA~ti sukhada pratIta ho rahA thaa| hanumAnakI bhujalatAoMse gRhIta vaha vadavRkSa aisA mAlUma ho rahA thA mAno gaMgA aura yamunAke bIcameM yaha tIsarA prayAga hI ho // 18 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 va-pAya vivevi ummUliu puNu kali-talbaro / ubhaya-karehiM levi NaM bAhubalinde bharaha Naravaro ||1|| Arata pata pallava-lalantu / kAmiNi karakamalahu~ anuharantu || 2 || ubhiNNa-kusuma gIracchantu / NaM mahiI aNi caci dentu // 5 // caJcariya cAru cumbijjamANu bahuviha vihaGga kaGka elli bacchu iya-guNa-vicittu / NaM dahamuha-mAzu puNu laDDa nAya-campaDa kareNa / NaM disa pAbavu ummUlita gayaNahoM aNuharantu | ali joisa cakra M paramacarita [*] dubaI - 1 - - - sevinamANu || maleSi SiSu || NakSasaer-forge 11511 -pahala- gahU- vikviNNa-paya / ugbhiNNa- kusuma so campaDa gayaNaNa samaggu / ihavayaNa-maDhappharu pAi~ bhaggu ||1|| disa- kukureNa // 6 // pariybhamantu // 7 // batA campaya- pAyava pariSiyoMki kaDDiya ula-tilaya mahi tArdaivi / gajai mata- gaindu jiha ve AhANa kharaMbha uppAdeSi // 110 // [ 5 ] dubaI campaya-tilapa-badala-DhapAyava sustara bhagga jAyeMhiM / vANapAla saMpAi galagaanta sA hi // 1 // ikAra ki jo uttara-vAroM para-bala-bala-gadhu / dAvAvaki dhAiTa lauDi- mRtyu ||2|| kvAlu / jo pasarima-asa-bhuvaNantarAlu // 3 // jo gilagaNDa-gaya- -varaTu / eDibaksa-salaNu akhakiya maraha ||al Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaNAsamo saMdhi 153 [4] kTavRkSako pheMkakara, taba hanumAnane kakelI vRkSa ukhAr3a liyA, aura use apane donoM hAthoMmeM isa prakAra le liyA mAno bAhubaline bharatako hI uThA liyA ho| lAla-lAla pallava aura pattoMse zobhita vaha vRkSa kAminIphe karakamaloko bhA~ti dikhAI de rahA thA, likhe hue phUloMke gucchoMse vaha aisA laga rahA thA mAno dharatIko kezarakA avalepa kiyA jA rahA ho, vaha azoka vRkSa taraha-tarahake pakSiyoMse sevita ho rahA thaa| aise guNAMse sahita usa azoka vRkSako hanumAnane mAno rAtraNakA mAna dalana karaneke lie hI ukhAr3akara pheMka diyaa| phira usane nAga campaka vRkSa apane hAtha meM liyA, vaise hI jaise diggajane dizAvRkSako le liyA ho / vaha vRkSa AkAzake anurUpa pratIta ho rahA thaa| ( AkAza kI bhA~ti ) vaha bhramara rUpI jyotiSacakrase gatizIla thA, aura naye pallavoMke grahasamUhase vyApta thaa| khile hue sumana hI usakA nakSatra maMDala thA / gaganAMgaNameM vyApta usa vRkSako rAvaNake abhimAna kI bhA~ti bhagna kara diyaa| isI prakAra caMpaka vRkSako phakakara, bakula aura tilaka vRkSAko khIMcakara usane dharatIko tADita kiyA / ( usa samaya ) vaha aisA pratIta ho rahA thA mAno madonmatta mahAgajane apane donoM AlAnastaMbhoMko ukhAr3a diyA ho / / 1-10 // [5] campaka, tilaka, vakula, vaTapAdapa aura pArijAnako jaba hanumAnane bhagna kara diyA to cAra udyAnapAla garajate hue sahasA usakI ora daur3e / sabase pahale zatrusenAke balako cUra karanezalA daMSTrAli hAthameM gar3hA lekara daur3A / vaha uttara dvArakA rakSaka thA, aura usakA yaza bhuvana bharameM prasiddha thA / madamAte gajoMko masala denevAlA aura zatrupakSameM halacala utpanna karanevAlA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 paumacarita so haNuvahA~ miriu palamva-bAhu ! gaGgA-bAhI aDaNa bAhu // 5 // jo teNa parmellija laDaDi-daNDa / so bhavi gaDha saya khaNDa-khapyu ! sirisailu vi pahaliu pulaiyA / 3. magahoM pIpA puha II ::ll darisAvami' ema cavantaraNa / ummUliDa tAlu turantaeNa III ku-jaNu ca sura-bhAyaNu thaGga-bhAu / dUra-halaDa bhanNu vi duSpaNAu | ghattA teNa NisAyarU AhayaNe AyAmeSi samAhaDa tAleM / paDiu dhuleppiNu dhaNiyala ghAiDa desu NAI dukAH // 10 // [6] .. dubaI jaM haNavaNa Nihara samaragaNa dAThAvali s-mcchro| dhAija ekadantu galagaje viNaM gayabarahI gapatraro // 3 // jo puNNa-bAra vaNa-raksavAla / saMpAila NaM khaya-kAleM kAlu. 112 / / dida-kAThaNa-dehu thira-thora-hatthu / para-vala-poli- bhellaya- samathu // 3 / / AyAma vi sati pamuka teNa / zaM sari sAyarahoM mahAhareNa / / 3 // sA sAmIraNihU~ parAyaNastha / asai va sappurisahA~ zrakiyastha 114 / / haNuveNa vi raNauheM duNirikkhu / upAhiu ghara-sAhAru rukva / / 6 / / kAmiNi-muha-kuharahA~ aNuharantu 1 paripaka - phalAharu kusuma-dantu // 7 // Nava - pallava - jIhA - lavalavantu / kalayaNThi - kaNTha * mahurujavantu / / 8 / / yahakamtra - viyAha va dala-Nivesu / pacchaSNa - pariTTiya- rasavisesu // 6 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekavaNAsamI saMdhi vaha svayaM askhalitamAna thA / vizAlabAhu vaha Akara, hanumAnase isa prakAra bhir3a gayA mAno gaMgAke pravAhase yamunAkA pravAha TakarA gayA ho / paraMtu usane hanumAna para jo gadA pheMkI, vaha TUTakara sau-sau Tukar3e ho gayI / ( yaha dekhakara ) hanumAna pulakapUrvaka ha~sa par3A aura yaha kahakara ki vanabhaMgake bAda aba subhaTa-vinAza dikhAU~gA, usane turanta tAlavRkSako ukhAr3a liyA / bahu vRkSa kujanakI taraha 'sura-bhAjana ( madirA aura devatvakA pAtra ) bhAva, dUraphala ( duSTase koI phala nahIM milatA aura tAlavRkSakA bhI phala nahIM hotA ) aura bar3e kaSTase jhukAne yogya thaa| aise usa tAdRvRkSase hanumAnane usa rAkSasako bhI yuddha meM Ahata kara diyaa| dharatIpara girakara vaha vaise hI bikhara gayA jaise duSkAlase grasta deza naSTa-bhraSTa ho uThatA hai // 1-10 // 16 [ 6 ] jaba hanumAnane matsarase bhare daMSTrAvaliko isa prakAra yuddhameM naSTa kara diyA, to ekadaMta garajakara uThA aura usapara aise daur3A mAno gajavara ke Upara gajavara hI daur3A ho| vaha pUrvadvArakA rakSaka thA / ( vaha aisA AyA ) mAno kSayakAla hI AyA ho / usakI deha dRr3ha aura kaThina thii| vaha zatrusenAkA prAcIra tor3ane meM samartha thaa| usane apanI zaktiko nimitakara use hanumAnapara aise chor3A mAnI parvatane samudra meM nadI prakSipta kI ho| taba buddhamukha aura durdarzanIya hanumAnane uttama sAhAra vRkSa ukhAr3a liyA / vaha vRkSa kAminIke mukhakuhara ke samAna thA, khUba pake hue phala hI usake adhara the, kusuma dA~ta the, navapallava hI lapalapAtI jillA thI, kokila kalarava hI usakI madhura tAna thI | mahAkavike kAvyakI taraha vaha vRkSa dalavizeSa ( zabdaracanA aura pattiyoM) se yukta tathA pracchanna rasavizeSase pUrNa thaa| hanumAnake karase mukta usa 11 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 paDamacarita pattA mArui-kara-pammu Na teNa * pavara-kappaDuma-bAe / ekadantu ghummantu raNe pAkhiDa ruskhu bema dumcAeM // 1 // .] dubaI tAma kayansakA AhavaM asaka shk-sm-vlo| isthi va gila-gaNDa tithasahu~ pacapadu kodaNDa-karayalo / / 3 / / jo dAhiNa - vArahoM rakkhaghAlu / kokantu padhAiDa muha - karAla / / 2 / / 'vaNu bhagA vi kadi iNuvanta jAhi / lai eharaNu ahimuhu thAhi pAhi ||3|| jiha hau dAdAvali uttharantu / aNNu vi viNiyAija ekadantu / / 5 / / tiha paharu paharu bho pavaNajAya / dAyaNahI kerA kucha pAya' // 5 // pacAra di pAvaNi dhaNudhareNa ! ghihi sareMhi bindra raNe dukhareNa // 6 // pariavi NivaDiya purau tAsu / pAmi-viNami va paDhama-jiNesarAsu // 7 // pratyantara raNa NIsandaNe / Aru? pavAhoM NandaNeya || AyAmadhi ummUliu tamAla ! NaM diNayareNa tama-timira-jAlu // // ghatA ubhaya-kara hi mAmevi taha pahaba kayantavakku daNu-dAreM / vihalahulu ghummanta-taNu giri va paloSTiMu kulisa-pahAreM // 10 // [ ] duvaI NihA~ kayantavakai aNe NisAyaru bhaya-vivajji 1 ghara-karavAla-hatthu kokantu padhAiDa mehgjibho|| so paschima-dhArahoM rakhavAlu / umar3a-bhiuDI - bhAra - karAlu / / 2 / / ratna ppala - dala - saMkAsa- jayaNu / ajha - hAsa - mesanta - vayaNu // 3 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekamavaNNAsamo saMdhi sAhAravRkSake prabala AghAtase ekadaMta cakkara khAne lgaa| durvAta se Ahata per3akI nAI vaha dharatIpara gira par3A / / 1-10 // [7] (isake bAda) zakra aura sUrya kI taraha zakti sampanna yuddha meM azakya kRtAntavaktra aayaa| vaha mada jharate hAthIkI taraha thA / trizirakI taraha apane hAtha meM dhanuSa liye hue pracaMDa vaha dakSiNa dvArakA rakSaka thaa| mukhase karAla aura garajatA huA baha AyA aura bolA--"he hanumAna, vanako ujAr3akara tUM kahIM jA rahA hai, sAmane aa| uchalate hue daMSTrAvalIko jisa taraha tumane mArA hai aura ekadaMtako mAra girAyA hai usI prakAra he pavanakumAra, o rAvaNake duSpApa, mere Upara prahAra kr|" taba durdhara hanumAnane saste, use do ho tAroM jiskAra diyA / vaha usI ke Age cakkara khAtA huA vaise hI gira par3A jaise nami aura vinami donoM, Adijina RSabhake sammukha gira par3e the| itane meM yuddha meM ratharahita hanumAnane AruSTa hokara tamAla vRkSako isa prakAra ukhAr3a liyA mAno sUryane aMdhakArake jAlako ucchinna kara diyA ho / nizAcaroMkA saMhAra karanevAle hanumAnane apane donoM hAthoMse per3a ghumAyA aura kRtAMtavaktrako Ahata kara diyA / taba apane ghUmane hue aura vikalAMga zarIrase vaha kRtAntavaka usI prakAra loTa-poTa hone lagA jisa prakAra vajUke prahArase parvata cUra-cUra ho uThatA hai||1-10|| [-] kRtAntavaktrake Ahata honera, dUsarA nizAcara meghanAda, bhayarahita hokara aura hAthameMdheSTha kRpANa lekara, garajatA huA daudd'aa| vaha pazcima dizA kA dvArapAla thaa| ubharI huI Ter3hI bhauMhoMse vaha atyanta karAla thaa| usakI A~kheM raktakamala kI taraha thiiN| mukha se vaha aTTahAsa kara rahA thaa| vaha naye jala Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 paumacariu // 5 // | saNeNa 216 || eva jalahara jhIla - samuSvahantu / khagguala vara bijula lavantu ||4|| bhauddAvali kiya dhaNuhara pavaDa | haNuvahoM abhiDiu bisu rathantareM aNilahoM NandaNeNa uppAdiu candaNu dina sampurisu jema bahu-khama-sarIru / sappurisu jema chee vi sampurie jema lIgala mahAMu | sampurisa jee sAmaNNa sappurisu jema jaNavaeN mahagghu / sappurisu jema sambar3e dhIru ||7 J - - - - ghasA teNa pavara-candana-durmeNa Ahau mehajAu baschatthale / lauDa pahAreM bAiyau paDhiDa phaNindu NAe~ mahi-maNDaleM // 10 // - [ * ] dubaI patraruANavAla khasAri vi haya haNuveNa jAya~hi / sesArakkhipUrhi dahavayajahA~ gampiNu kahiu tAyeM hiM // 1 // - * - 'bho bho bhU-bhUsaNa bhucaNa pAla / AruTu pavarAmara DAmara raNe rauDa / paravara va inda-vindra mahaNa sahAva samgagga kAmiNi-praNa-paNa cakuNa-vibaDu / laGkAlaGkAra nivibhra acchAI kAI veva / vaNu bhampu ekkeNa nareNa viruddhaeNa | parante mahAguNaDu ||5|| kunmunivara hiyau jeva // 6 // amarisa-kudraNa // 7 // uppA vi sarala - tamAla- khAla | ceyAri Si haya ujjANa pAla ||6|| vahi~ avasare bhAyokka varA / vajAuchu AsAlI samata // 6 // - 4 - - bhAu // 8 // salaghu // dui zivaNa kAla ||2sA cUDAmaNi jaya maggaNiggaya - samuha // 3 // payAva // 4 // ghattA taM jisunepaNu davayaNu kuviu davagga va sintu viSa / 'ko jama-rAeM sammariu ubavaNu bhaggu mahAraDa jeNa // 10 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkavaNNAsamo saMdhi dharoM ke samAna thaa| karavAla rUpI ujjvala vidyuta usake pAsa yo / Ter3hI bhauMheM indradhanuSa kI bhAMti thiiN| taba zaMkAmukta hokara vaha hanumAna se Akara bhir3a gyaa| hanumAnane taba dRr3hamanase candanakA vRkSa ukhAr3A / vaha vRkSa, satpuruSa kI bhA~ti kSamAzIla zarIrabAlA thA, chedana hone para bhI vaha (satpuruSakI bhA~ti) dhIraja rakhatA thaa| usakA svabhAva satpuruSakI taraha zItala thaa| satpuruSakI bhAMti vaha apane janapadameM AdaraNIya ho rahA thaa| satpuruSakI bhauti hI vaha saba logoMse prazaMsanIya thaa| usa prabara vRkSake AghAta se meghanAda vakSasthala meM Ahata ho utthaa| lAThI se Ahata sarpa kI taraha vaha dharatI para loboTa ho gayA / / 1-10 // E] isa prakAra jaba hanumAnane cAroM hI bar3e-bar3e udyAnapAloMko mAra girAyA to zeSa rakSakoMne daur3akara saba vRttAnta rAvaNako sunaayaa| (ve bole) "are are bhUmibhUSaNa, bhuvanapAla, AruSTa duSToMke lie kAla, prabala bhayaMkara, devayuddhameM atyanta raudra, narazreSTha, jayasAgara dAnavoM aura indrakA damana karanevAle, svargapathameM prathitapratApa, kAminI-stana-maNDaloMke mardanameM vidagdha, lakAke alaMkAra, mahAn guNoMse paripUrNa, he deva, ! Apa nizcinta kyoM baiThe haiM ? amarSase kupitta aura prahArazIla eka manuSyane kumuni ke hRdayakI bhA~ti samUcA udyAna ujAr3a DAlA / usane tAla tamAla aura tAivRkSoMko ukhAr3akara cAroM hI udyAnapAloMko mAra DAlA hai|" ThIka isI samaya rAvaNake nikaTa yaha khabara bhI pahuMcI viA usane AsAlI vidyAko samApta kara diyA hai| yaha sunakara rAvaNa bahuta hI kruddha huA / mAno kisIne Aga meM ghI DAla diyA ho / usane kahA, "kisane yamarAjakA smaraNa kiyA hai, kisane merA udyAna ujAr3a DAlA hai ?"||1-10 / / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 paumacarita [39] dubaI taMgisumevi gharANu mandopari pisuNai misiyo / 'kinna kamaNi deva paI bujhiTa jasu taNiya jaNaNi caDhaNakSaNa | bAraha kSetrama dhImA suDa mahindahA~ // 1 // varisas pari ||2|| sudhAridurgeSi // 3 // paNa gammU kulaharoM visabjiyA gaya vahi mi| vaNavAsa pasUya gampi kahi mi // 4 // vibAhara hi~ caudisu gavidva / giri-kuhararubhamta javara dii ||5| kiu iNuru- zevantare nivAsu / hajuvantu pAsiu nAmu tAsu // 6 // pariNAvi pahU~ vi aNakusuma / kali-laya ca umbhiNNa-kusuma // 7 // iya upacAra pakku trinAu / aSNu vi harihi~ pAiku jAu ||8|| jaM AiGa aGgutthalau levi / bhahu uDiu galagajjiDa kareSi // 1 // ghattA eka vi ubavaNe daramalie~ dahamuha- huvahu phasi patita / aSNu i puNu manvoyariMe~ ledi palAla bhAru NaM vivau // 10 // // [19] dubaI taM NisuNevi vayaNu dahavavarNe pavarANasa kirA / abaka-mi-saMka- vara vikkama paharaNa kara bhayaGkarA ||1|| so vara paNavevi / Apasu movi // 2 // pAika sAndra / dida parikararAva // 3 // sIha sva saMkuddha riu jaya-sirI luddha // 4 // " jaliya-maNi-maDaDa | visphuriya NiDDUriyaNa paNa jula / kaNTaiye bhAla | uggiNa bhU-bhahurA - udghau // 5 // evara bhua || 6 // karavAla // 7 // - - - Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 paNAsamo zodha [10] yaha sunakara, rAnI mandodarIne bhI hanumAnakI cugalI karate hue kahA, "he deva, kyA Apa kisI bhI taraha yaha nahIM samajha pAye / rAjA mahendrakI putrIkA putra vahIM hanumAna hai jisako mAMko pavanaJjayane bAraha barasake lie chor3a diyA thaa| sAsa ketumatIne bhI gupta garbhakI bAta sunakara aura duzcaritra samajhakara apane kulagRhase use nikAla diyA thA / vaha apane ghara (mAyake) bhI nahIM gaI aura vanameM kahIM jAkara usako janma diyA | taya vidyAdharoMne isake lie cAroM ora khojA kintu yaha pahAr3akI guphAmeM milA, kisI dUsarI jagaha nahIM / phira hanuruha dvIpameM isakA lAlana-pAlana huA, isIse isakA nAma hanumAna par3a gayA / Apane bhI anaMgakusumase usakA usI prakAra vivAha kiyA hai jisa prakAra azokalatAse khile hue sumanakA sambandha hotA hai| parantu isane ( hanumAna ne) ina upakAroM se ekako nahIM mAnA / pratyuta vaha hamAre zatruokA anucara bana baiThA hai / jaba yaha sItA devIke pAsa aMgUThI lekara pahu~cA to mere Upara bhI garaja uThA |" eka to udyAnake vinAzase dazAnanakI krodhAmni pradIpta ho rahI thI, dUsare mandodarIne mAno yaha saba kahakara usameM sUkhI ghAsa aura DAla dii||1-10|| [11] yaha sunakara (pracaNDa) rAvaNa ne hAthiyoMse bhayaGkara aura parAkramI arka, mRgAGka aura zaka Adi, bar3e-bar3e, anucaroM ko AjJA dii| praNAmapUrvaka AjJA lekara aura dRDha parikarase Abaddha hokara, ve (nizAcara ) apanI taiyArI karane lge| siMhakI taraha kruddha ve zatru-vijayake lAlacI the / maNimaya mukuTa camaka rahe the| aura U~ce U~ce oMTha phar3aka rahe the| unake donoM netra bhayAnaka the aura bAhue pulakita ho rahI thIM / unakA bhAla bhrabhaMgase kuTila Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDamacarita hatyi va saMkhuhiya / sUra va bahu-udaya // 8 // jalahi va ugyAla / sela vda saMcala // 3 // vaNu-deha - vAraNaI / gahiyAI paharaNaha // 10 // aNNeNa huli-lu / aNNeNa jhasa-sUla || anNeNa gaya-daNDa / aphNa kovaNDu // 12 // aNNeNa sara-jAlu / apaNa karavAlu // 13 // pattA evaM dasAppaNa-kirahu~ valu sapaNaci sayalu saMcajhiu / palaya-kAleM ucahi-jalu piya-manAya muansurathasliu / / 15 // [2] . dubaI khohiu sAyaro va laGkA-NayarI jAyA samAulA / rahabara-gayavaroha-jampANa-vimANa- turA - sakulA // 1 // vala kahi mi Na mAiu NAMsarantu / saMcallu poliya daramalantu // 2 // dhaya - cavala - mahandraya - tharaharantu / pazu-par3haha - saGga-mahala - rasantu // 3 // viNu khetre paharaga-vara-kohi / vaNu veDiTa rAvaNa-kidharehi // 2 // NaM sArA mAluM pava-SaNehi / tihaaNu tihi mi pahanagehi // 5 // 'tiha ghevi rahavaranAyavarahi / paJcAriu mAruda paravarahi // 6 // 'pAyAru palohiu jiha visAlu / bajAuhu hau raNa kodhAlu // 7 // vaNa-pAla vahiya vaNu bhaggu jema / sala khudda pisuNa maru pahara tema' // 8 taM NisurNavi dhAiDa pavaNa-jAu / kampilla-pavara - pAyava - sahA // 6 // pattA padama-bhimante mAruNa riu sAhaNu baTu-bhAya-samAriu / NaM sAheNa viruddhaeNNa mayagala-jahu disahi osArita / / 30 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkavaNyAsamo saMdhi ho rahA thaa| unakI kRpANe uThI huI thii| mahAgaja kI bhauti ce atyanta subdha the| sUryako tarakSa aneka rUpameM ve prakaTa ho rahe the| samudrakI taraha uchala rahe the / aura parvatoMkI bhA~ti cala-phira rahe the| dAnavoMke zarIrako vidIrNa karanevAle, ve hathiyAra liye hue the| kisIke pAsa hali aura huli astra the| koI jhaSa aura zUla liye thaa| koI gadA aura daNDa liye thaa| koI dhanuSa liye thA, koI sarajAla aura koI eka karapAla liye thA / rAvaNake anucaroM, kI samasta senA, isa prakAra sanada hokara cala par3I, mAno samudrakA jala hI pralayakAlameM apanI maryAdA chor3akara uchala par3A ho // 1-14 // [12] isa prakAra laGkAnagarI cundha sAgarakI taraha vyAkula ho utthii| rathavara, gajavarasamUha jammANa vimAna aura ghor3oM se vaha vyApta ho rahI thii| nikalatI huI senA kahIM bhI nahIM samA rA rahI thii| vaha galiyoMko rautI huI jA rahI thI, dhvaja aura capala mahAdhvaja phaharA rahe the / paddha, paTaha, zaka aura mahala baja rahe the| usama zastra apane hAthoMmeM liye hue, rAvaNake anucaroMne turanta usa upavanakoM se ghera liyA, mAno naye meghoMne tArAmaMDalako ghera liyA ho yA mAno tIna prakArake pavanoMne tribhuvanako ghera liyA ho / isa prakAra rathavaroM aura gajavarAMse use gherakara naravaroMne hanumAna ko lalakArA-- jaise tumane vizAla parakoTA zvasta kiyA, kotavAla vAyudhako yuddhameM Ahata kiyA, vanapAloMkI hatyA kI aura udyAna ujAr3A hai, khala, sundra, pizuna, usI taraha ana mara aura prahAra jhela / " yaha sunakara hanumAna vizAla kAMpilya vRkSa lekara daur3A / pahalI hI bhir3atameM usane zatrusenAko aneka bhAgoM meM vibhakta kara diyaa| mAnoM viruddha hokara siMhane hAthIke jhuNDako kaI dizAoM meM titara-bitara kara diyA ho / / 1-10 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 pazmacarita [13] duvaI jaDa jaDa evaNaput parisarAI tara tau balu Na thaaii| kundapa giyaya kante sukalasa va gar3a jAsaha ya dubaI // 1 // sukalasu jema aDDu jAi / su-kalatu jema bhiubihiM ga thAi // 2 // mu-kalatu jema vivariu // hoi / su-kalatta jema vayaNu vi Na joi // 3 // su-kalAtu jema TUriu mageNa su-kalantu jema tukka khaNeNa // 4 // su-kalatta jema osAra de / sukalatu jema karayala dhuNeha // 5 // su-kalattu na siMhakantu jAI / sukata jama pAseu leha // 6 // su-kalama jema roseNa valaI / sukalatu jaima sampasa khalai // 7 // su-kalasa jema saMkuhya vayaNu / mu-kalatu jema bhaDalanta-NayaNu ||8|| su-kalatu jema kiya bara-bhamuhu / mukalata jaima dhArantu samuhu // 6 // dhattA rokAI kokA dukkA vi veDhai valai dhAi paripellaG / iNuvA~ valu su-kalasa jiha piTTijanA vi maggu Na mezalaha ||30|| [14] duvaI huli-hala - musala-sUla - sara-sancala-pahisa-phaliha-konta hi / gaya-moggara-musuSiddha - masa - kontahi sUlehi parasu-cahi // 1 // haDa payaNa pustu 1 raNe uttharannu // 2 // teNa vi caleNa / diDha-bhu - valeNa // 3 // giddaliu simiru | camareNa dhamaru // 5 // chattaNa chattu | konteNa kontu || khagyeNa khaggu / dhAu dhae~ga bhAgu // 6 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 ekkavaNNAsamo sandhi [13] jahA~-jahA~ pavanasuta ghUmatA, vahA~-vahA~ senA Thahara nahIM paatii| apane kAMtake kruddha honepara sukalatrakI taraha (vaha senA) na naSTa hI hotI aura na pAsa hI pahuMca pAtI / sukalana kI taraha vaha AI-AI jAtI thIM / sukalatrakI taraha bhRkuTi ke sammukha nahIM ThaharatI thii| sukalatrakI taraha viparIta nahIM dekhatI thii| sukala kI taraha vaha mana hI mana pIr3ita thii| sukalatra kI taraha haTa jAtI thii| sukala kI taraha hAtha dhunatI thI / sukalatrakI taraha chipatI huI jAtI thii| suphala kI taraha pasInA-pasInA ho jAtI / sukala kI taraha roSase mur3a par3atI thii| sukalatrakI taraha nikaTa Ate hI skhalita ho jAtI thii| sukala kI taraha vaha atyaMta saMkucita ho rahI thii| sukalatrakI bhAMti usake netra mukulita the / sukalatrakI taraha usakI 'kuTI Ter3hI mer3hIho rahI thI / sukala kI bhAMti hI vaha senA sAmane-sAmane hI daur3a rahI thii| hanumAna use rokatA, bulAtA aura pAsa pahu~ca jaataa| kabhI use ghera letA, mur3atA, daur3atA aura use pIr3ita krtaa| kintu vaha senA poTI jAkara bhI suyAla sakI bhAMti apanA rAstA nahIM chor3a rahI thii||1-10|| [14] huli, hala, mUsala, zUla, sara, sabala, paTTiza, phalihA bhAlA, gadA, mudgara, bhusuMDi, zasa, kota, zUlI aura parazu cakrase senAne jaba yuddha meM uchannate hue hanumAnako Ahata kara diyA, taba dRtabhuja usane bhI rAvaNakI senAko capeTa DAlA / camarase camara, chabase chatra, kotase kota, khaMgase khaMga, dhvajase dhvaja, Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramacarita cindheNa cindhu / saha saraNa vivakSu // 3 // rahu rAvareNa / gau gayavareNa // 8 // hau hayavareNa / para paravareNa // 6 // hattheNa aNNu / pAeNa aNNu // 1 // papihayae~ aNNu / jayae anNu ||1|| dihAe~ bhaNmu / muTTIe~ anNu // 12 // urasA vi anu| sirasAdhipa tAleNa aNNu / taraleSa bhaNNu // 13 // sASNa aNNu / saraleNa aNNu // 15 // camdarNaNa aNu / bandaNaNa aNNu // 16 // jAgeNa aNNu / campaeNa aNNu // 7 // NigveNa aNNa / pakraNa aNNu // 1 // saoNa aNNu / aNaNa aNNu ||1|| pAilie aNNu / puSphalie aNNu // 20 // keaie~ aNNu / mAlehae aNNu // 2 // aNepaNa aNNa / i ema senNu // 22 // dhattA pavaNa - suAhA~ paharantAhA~ pANAyAma - thAma-paricatta / riusAhaNa-jandaNavaNaI veNi di raja sarisAi samAI // 23 // [5] pADiya vara-turA raha modiya jUniya masa kuArA / vesa 6 gaha-viluka thiya kevala uklama-duma-vasundharA // 1 // vaNa - valahU~ basANaNa - kraaii| suraha mi ANanda - jamerAI // 2 // mahiyala sointi pddhntaaii| jiNa-patima] paNamamtAI // 3 // haNa-calaI NisaNNaI gharaNiyala / alamaraI va sukara upAhi-jaleM // paNa-calAI su-saMtAviyAI kiha / bupute hi ubhaya-kulAI biha 15 // vaNa-calAI paroppara miisipaaii| vara-mihuNAI padIsiyaI / sAmIraNi - Nihae mutAI / raNa ramaNi miLaSi pasutAI // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkavaNNAsamo saMdhi cihnase cihna aura sarase sara viddha ho utthe| rathase ratha, gajase gaja, azvase azva aura nasvase nakha, TakarA gye| koI hAtha, koI pairase, koI piMDarI ? se, koI jAnase, koI dRSTise, koI muTThIse, koI urase, koI sirase, koI tAlase, koI taralase, koI sAlase, koI candanase, koI andhanase, koI nAgase, koI campakase, koI nIMbase, koI lakSase, koI sarjase, koI arjunase,koI pATalAse koI pumphalIse, koI ketakIse, koI mAlavIse, hanumAna dvArA Ahata ho utthaa| isa prakAra usane samasta senAko dhvasta kara diyaa| prahAra karate hue hanumAnane ucchAsa rahita ripusenA aura nandanavanako samAna rUpase naSTa kara diyA // 2-23 / / [15] uttama azva gira pdd'e| ratha mur3a gye| matta kuJjara cUra-cUra ho utthe| kevala ucchinna vRkSoMkI dharatI, nakaTI vezyAke samAna bAkI bacI thI / devatAoMko bhI Ananda pradAna karanevAlA rAvaNakA udyAna aura sainya donoM hI dharatIpara par3e hue aise pratIta ho rahe the mAno ve jinapratimA ko praNAma kara rahe hoN| dharAzAyI nandanavana aura sainya, aise lagate the mAno samudrakA jala sUkha jAnepara jalacara hI nikala Aye hoM / udyAna aura sainya usI taraha saMtapta the jaise kuputrake kAraNa anya kula duHkhI hote haiM / udyAna aura sainya ApasameM mile hue aise jAna par3ate the mAno uttama mithuna hI dikhAI par3a rahe ho| sAmIraNI ( hanumAna aura Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'DamacariDa vaNa-valai haNuva - paharAiyaha~ / NaM kAlaho pAhuNAI gayaI / / 8 / / Ahavaha gaM valahI hiyattaNeNa / vaNu bhaggu bhaggiheM kAraNeNa // 6 // dhattA samara mahAsareM ruhira-jaleM gara-sirakamalaI disahiM paDhoma vi / mAruha matta-gaindu jiha baggai sa I bhava-juala pajoe~ vi // 30 // [ 52. duvaNNAsamo saMdhi] viNivAi sAhaNe bhaggae~ uvaNe NaM hari hariha samAvaDiu / sa-turana sa sandaNu dahamuha-gandazu akkhaDa iNuSahA~ abhijita duriyANA vihuNiya * vAhubapaDao / NaM gayavarau Nimbhara-giha gnnddo|| taM dahacayaNu jayakArevi akkhyo| pIsariu garuDahA~samuhu takkhao // 1 // saMcAlanta raha-gaya * vAhaNeM / raNe paDahara devAviu sAhaNaM // 2 // kaDiya-haya - saMjottiya - sanda[ / lIlae pariu dasANapANandaNu // 3 // dhUmakeu dhaya-dapaDe thaveppiNu / kAladiSTi sArasthi karepiNu // 4 // parihiMu mAyA-kabau kumAre / rahu saMcaliu pacchima - dAre // 5 // tAva samuTTiyAI duNimittaI / jAI vizrIya-maraNa-bhayaitta // 6 // siva phevAta karanti padukAI / sukkae pAyave vuNDa bukaha // 5 // pahu chindantu sappu saMghamA / puzu padikUlu paSaNu padipellaI // 8 // rAsahu rasai kumArahoM paccha / NAvaI sajaNu laggu kahA // 6 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duvaNyAsamo saMdhi 175 havA ) ke kAraNa mAno ve yuddha aura gatameM ekAkAra ho uThe ho / pavanasuta hanumAnake prahAroMse Ahata cana aura bala aise jAna par3ate the mAno donoM hI yama ke atithi jA bane ho / rudhira jalase pUrNa usa yuddharUpI mahAsamarameM dizAoMko naroMke sirakamala upahArameM car3hAkara aura apanI bhujAoMkA prayogakara garvIlA hanumAna mattagajakI taraha garaja rahA thA // 1-10 // bAvanavIM saMdhi senAkA vinAza aura nandanavanakA patana honapara rAvaNakA putra akSayakumAra azva aura thake sAtha Akara hanumAnase bhir3a gayA, vaise hI jaise siMhase siMha bhir3a jAtA hai| [1] usakA ceharA tama-tamA rahA thA, apane donoM hAtha malate hue vaha aisA lagatA thA mAno, mada bharatA huA mahAgaja ho / rAvaNakI jaya gholakara akSayakumAra nikala par3A, mAno garur3a ke sammukha takSaka hI nikalA ho| ratha aura gajavAhanoMke sAtha, senAke prasthAna karanepara duMdubhi bajavA dI gii| azva nikala pdd'e| ratha svIMce jAne lage aura rAvaNaputra lIlApUrvaka usapara car3ha gayA / dhvajadaMDapara dhUmaketu sthApitakara, akSayakumArane kAladRSTiko apanA sArathi anaayaa| kumArane mAyAkavaca pahana liyaa| pazcima-dvArase ratha cala pdd'aa| ThIka isI samaya, viyoga aura maraNase pUrita dunimitta hone lge| zrRMgAla phechAra karatA huA AyA / kauA sUkhe per3apara baiThakara kAMva-kA~va pharane lagA | sauMpa rAstA kATakara nikala gyaa| havA uldI bahane lagI / kumArake pIche gadhA bola rahA thA, vaise hI jaise sajanake pIche durjana ho ? Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu ghattA avagaNa vi tAi mi sauNa-samAi mi duppariNAmeM chAyau / NaTyUla-paIDahA~ sAhu va sIhahA~ haNutrahoM samudu padhAiyau 660 // pusdhantare pabhaNai pavara-sArahi / samaraGgaNae~ keNa samaDa pahArahi // jAtimA nirvAH / savahammuhara raivara kAsu vAhami // 1 // taM NisuNedhi pampiu akhAu / 'jo gAsesa-Nihaya-pavivaktrau // 2 // sArahi samara sahi jasavantahoM / rahavara vAhi bAhi haNuvantahA~ // 3 // rahavara vAhi vAhi jahi rahabara / saMcUriya * saturA - saNaravara // 1 // rahavA vAhi vAhi jahi kuara / daliya-siraga 'bhagga-bhuva-pAra // 5 // rahabaru vAhi vAhi jahiM chAe~ / paDiyaI mahihiM NAI sayavasaI // 6 // rahavarU vAhi vAhi ahi cindhaI / aNNu paNayAviyaI kavannaI // 7 // rahakaru vAhi vAhi jahiM giI / pariSamaMti vasa-maMsa - pahAI // 8 // rahabaru vAhi vAhi jahi uvavaNu / NaM daramaliu viyaD. jovaNu // 3 // dhattA sArahi eha pAvaNi hau~ so rAvaNi vihi mi bhiDantahU~ eu dala / jima haNuvahA~ mAri jima mandopari mubhaha suSTupakhau aMsu-jalu' // 10 // jaM jAniyau aksara raNa-rasAhiu / rahu sArahiNa haguvahA~ samma bAhiu // chantu raNe teNa vi viTTu kehau / rayaNApareNa gamA-bAhu jehau // 1 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duvaNNAsamo saMdhi abhAgya mAno usapara chAyA huA thaa| isalie una saikar3oM apazakunoMkI upekSAkara vaha hanumAnake sammukha isa taraha daur3A mAno dIrgha pU~vAle siMhake pIche siMha daur3A ho // 1-1 177 [2] isI bIca meM usake pravara sArathIne pUchA ki yuddhake prAMgaNa meM Apa kisase ldd'eNge| maiM to azva, gaja aura dhvaja-cihna kucha bhI nahIM dekha rahA hU~ phira ratha kisake sammukha hA~ke~ / yaha sunakara, samasta pratipakSakA saMhAra karanevAle akSayakumArane uttara meM sArathI se kahA ki saikar3oM yuddhoMmeM yazasvI hanumAnake sammukha merA ratha hA~ka le clo| tuma ratha vahA~ hA~kakara le calo jahA~ cUra-cUra hue azvoM aura naravaroMke sAtha rathabara haiN| rathabarako hA~kakara ratha tuma vahA~ le calo jahA~ phUTa sira aura bhagna zarIvAle gaja haiN| tuma ratha vahA~ hA~ka le calo jahA~ chatra, kamalakI taraha dharatI para bikhare haiM, tuma rathavarako vahA~ para hA~ka le calo jahA~ para ghar3a loTa-poTa rahe haiN| tuma rathako vahA~ hA~ka le calo jahA~ majjA aura mA~sake lobhI gIdha ma~DarA rahe ho| tuma rathavara vahA~ hA~ka le calo jahA~ nandanavana isa prakAra dhvasta kara diyA gayA hai mAno vidagdhane (kisI kA) yauvana ho masala diyA ho / sArathiputra yaha hai hanumAna aura yaha hai rAvaNaputra akSaya kumAra / yuddharata donoMkI yaha senA hai / jisa prakAra hanumAnako mA~ usI prakAra mandodarI ( akSaya kI mA~ ) dukha ke AMsU girAyegI // 1- 10 // [3] jaba sArathIne yaha dekhA ki kumAra akSaya raNarasa (vIratA) se bharA huA hai to usane hanumAnake sammukha ratha bar3hA diyA | raNasthala meM pahu~cate hI hanumAnane use isa prakAra dekhA mAno samudrane gaMgA ke pravAhako dekhA ho / ratha dekhakara hanumAna 12 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 paumariDa jaM NijjhAiDa Nisiyara-sandaNu / maNe ATu samoraNa - gandaSu // 2 // valiu divAyara-cakahA~ rAhu va / rai-bhattArahA~ tihuvaNa-NAhu va // 3 // balida tivid Tu va assaggovahA~ / rAhavo kha mAyAsugAkahA~ // / // dahavayayo vya baliu sahasakhahA~ / tiha haNuvantu samuhuraNa akkhahA~ // 5 // dahamuha - pandaNeNa havakAriu / gi-TThura-kA-AlAvahiM khAriu / / 6 / / 'cADa pavana-putta paI junijhau / jiNadhara-varaNu kayAvi ga vujmiu // 7 // aNuSau guNavaDa para sikkhAvau / paradhaNa-vau suNAmu jiha sAvau // 8 // puttiya jISa jeNa saMghAriya / Na vi jANahu~ kahi yatti samAriya || pattA maI ghaI suku-lIcahA~ sahI jIvahIM kiya zivitti maarevaahoN'| para ekku parimAhu gAhiM avaggaDu paI samANu paharevAhI // 30 // [5] akSasaho vayaNu suNevi taNurveNa / pazya-muhaNa sarahasu hasiu chaNuSaNa // 'miha esiyatuM tu vi bhiDantaho / jAviu harami ettija raNe rasansaho // 1 // eva cavanta. suhADa-cUDAmaNi / bhiDiya paroparu rAvaNi-pANi // 2 // ko ghiNi mi Aiivasa visahara / NaM vipiNa mi mukachakusa kuara / / 3 / / NaM viSiNa mi sarahasa paJcANaNa 1 NaM viNi vi kulisahara-dasANaNa // 4 // NaM ciNi mi galagaliya alahara / Ne vaiSiNa vi usthaniya sApara // 5 // vipiNa vi raavnn-raaiv-kikr| ciNi vi viyara-vaha vihuNiya-kara // 6 // viSNi vi ratta-Netta isipAhara / triNi vi bahuparibaDiya-raNa-bhara // 7 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duvaNAsamo saMdhi 176 mana hI mana umar3a pdd'aa| sUryamaNDalapara rAhukI taraha yA kAmadeva para zivakI taraha, usakI ora mudd'aa| raNamukha meM pavanaputra kumAra akSayapara usI prakAra jhapaTA jisa prakAra, azvagrIvapara triviSTa, mAyA sugrIvapara rAma yA sahasrAkSapara rAvaNa jhapaTA thA / taba rAvaNaputra kumAra akSayane niSThura aura kaThora zabdImeM pavanaputrako lalakArakara use kSubdha kara diyA / usane kahA, "are hanumAn ! tumane bhalA yuddha kiyA ! jinavarake vacanako tumane kucha bhI nahIM samajhA ! aNuvrata, guNavrata aura paradhana vratameMse tumhAre pAsa kucha bhI nahIM hai, jinase ki zrAvakakA sunAma hotA hai / jisane itane itane jIvoMkA saMhAra kiyA hai ki patA nahIM vaha kahIM jAkara vizrAma pAyegA / maiMne isa samaya sabhI choTe choTe jIva-jantuoMko mAranese nivRtti grahaNa kara lI hai, kevala eka bAta ko abhI taka grahaNa nahIM kiyA aura vaha yaha ki tumhAre jaise logoMke sAtha yuddha karanA nahIM chor3A // 1-10 / / [4] kumAra akSayake bacana sunakara, hanumAnake harSapUrNa mukhakamalapara haMsI A gii| baha bolA, "jaise itane logoMkA vaise hI lar3ate bolate hue tumhArA bhI jIvanaharaNa kara luuNgaa|" yaha kahane para subhaTazreSTha kumAra akSaya aura hanumAna donoM Apasa meM aise TakarA gaye, mAno donoM hI AzIviSa sarparAja hoN| mAno . donoM hI aMkuzavihIna gaja hoM, mAno donoM hI vegazIla siMha hoM, mAno donoM hI garajate hue mahAmegha hAM, mAno donoM hI uchalate hue samudra hoN| donoM rAma aura rAvaNake anucara the| vizAla vakSaHsthalavAle ve donoM hI apane hAtha dhuna rahe the / donoMke netra Arakta the aura ve apane oMTha cabA rahe the| donoM hI, bar3hate hue yuddhabhArase dabe the| donoM hI arahaMta nAma. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 paDamacarita vipiNa vijAmu linti mrhmthaaN| tara NisiyaraNa muhahaNuvantahA~ // 8 // seNa vi tiksa-varupa hi khaNDiu / bali jiha disihi bihA vi paNDita / dhattA . puNaM muzka mahIharu sa-sA sa-kandaru lo vi paDIpaDa viSNu kiha / jaNa-gapaNANandai parama-jindai bhAsaNu bhava-saMsAra siMha // 10 // aSaNekku kira girivara mubhA jAhi / bAmA 365 - sueNa // Niya-bhuna-valaMNa mAvi jaharaphansare / sahu rahAreNa pattiu puthva-sAyare / sArahi Nihata turAma pAipa / zrAsAliyA~ mahApa? lAima // 2 // aksATa gayA magaroM uppAle vi / bhAu khaNakheM sila saMcAleM vi // 3 // kira parighivaha viparacamcha-tthaleM / haNuveM avara bhamAvi pAhayale // // atiu dAhiNa-lavaNa-mahaSNave / bhAu paDIvau bhiDiu mahAye // 5 // pumaravi ghasiDa pacchima-sAyara / sahi mi parAiDa NivisammantareM // 6 // puNa AvAdira utsara-vAseM 1 para parIvau sahu~ pIsA / / 7 // puNu sahayalahoM pitu bhAmepinu / meruheM pAsa hi bhAmari depiNu mA paca jhaNastare para gajjantaDa / 'mArui pAru paharU' pabhaNantau / / 6 / / dhattA (sa) misumevi pavoziya sura maNa hoziya 'mahA~ kaha dUbhAoM vaNiya / / dubaru jIvesaha rAmahatasaha kusaLa-vasa sIyA~ taSiya // 10 // jogaNa-saeNNa jo ghalliDa prAvai (1) / bhai-manamADa maNu kAmini gAe / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duvaNyAsamoM saMdhi 18 le rahe the| kumAra akSayane mAmale para eka vRkSa kA / hanumAnane use apane tIkhe khurapese vaise hI khaNDa-khaNDa kara diyA jaise valiko vibhaktakara dizAoMmeM chiTaka dete haiN| taba kumAra akSayane guphAoMse sahita pahAr3a phekA, yaha bhI chinna-bhinna hokara usI prakAra gira par3A jisa prakAra jananetrIko Ananda denevAle jinase chinna-bhinna hokara bhISaNa bhava-saMsAra gira par3atA hai||1-10|| [5] itanemeM kumAra akSaya eka aura pahAr3a uThAkara pheMkane lagA / parantu pavanaputra hanumAnane apane bhujabalase use AkAzameM uchAlakara rathasahita pUrva samudra meM pheMka diyA / sArathI mArA gyaa| aura donoM azvoMne AzAlI vidyAkA anusaraNa kiyaa| kintu kumAra akSaya Aghe hI kSaNameM zilA uThAkara mArane AyA / taba vizAla vakSasthalavAle hanumAnane use ghumAkara lavaNa samudra meM phaika diyA / phira bhI vaha lauTakara lar3ane lagA / taba hanumAnane use pazcima samudra meM pheMka diyA / vaha vahA~se bhI palabharameM lauTa AyA / taba hanumAnane use uttara dizAmeM pheMkA, vahA~se bho eka nizvAsameM lauTakara A gayA / hanumAnane use AkAzameM pheka diyA, vaha bhI meruparvatakI pradakSiNA dekara Adhe hI kSaNamaiM AkAzameM garjana karatA huA A gyaa| usane kahA, "prahAra karo, prahAra karo / " yaha sunakara devatA mana hI mana Dara kara bole, "are, aba to hanumAnake dautyakI gAthA hI samApta huI, aba isakA jIvita rahanA aura rAmake pAsa sItAdevIkA kuzala-sandeza le jAnA duSkara hI hai / " // 1-10 // . [6] sau sau yojana dUra pheMke jAnepara bhI yaha vApasa A jAtA thA, isa prakAra vaha kAminIke manako taraha caMcala ho rahA Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 paumarita jaM bhAiyaNa niNevi Na sahiu bharI / vimbhAvio maNe havanta kesarI // 1 // rAvaNa-taNayahA~ phuraNu pasaMsiu / 'valu baDhantareNa mahu pAsira / / 2 / / jasu sanArU murehi Na bhiu / teNa samANu kema hau~ jujikada // 3 // kiha jasu ladhu Nihau maI AhaveM / kusala-vatta kiha pAviya rAha' ||kssaa mArui marNaNa viyappai jAhiM / mandori - sueNa raNa tA hi // 5 / / sAvaTThambha bhadu volAviu / 'kiM bho pavaNa-putta cintAviu / / 6 / / NAsu NAsu jai pANahU~ bhIyA / indai jAma Avai vIyarDa' ||7|| saM NisuNevi phaann-jaae| riu vacchala vikSu NArANa mA teNa pahAreM Nisiyaru munchi / pahivau dukkha dukkhu omuchiu | ghattA tahi avasara mAjhya pAsu parAya abAvahA~ apavaya-vija kiha / devasaNaM landA kevali-siddhae~ parama-jiNindaho riddhi jiha / / 10 // [ ] paNiya bhaDaNa 'cintiu kiNNa bujjhahi / guttara kareM eNa samANu julmahi / . pahasiya - muhara gara - sura-pujna shijaae| saMbohiyau akrabAu bhakkhaya-vijae (1) 1|1|| 'aho mandoariNayaNANandaNa / laGkA - gari - NarAhiva-NandaNa // 2 // jaM pabhAha meM kAI yA immami / sirasA bajAsaNi vi padicchami // 3 // jai hau~ asvaya-vijjA rUsami / so Nivisaddhe sAyarU sosami // 1 // indo indattaNu uhAlami / meru vi vAma-karamoM TAlami // 5 // Navari ekku guru samvahu~ pAsiGa / Nau bha-pamANu hoi muNi-mAsiTa // 6 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSaNNAsamo saMdhi thA / jaba hanumAna use yuddhameM jIta nahIM pAyA to vaha apane meM Azcaryacakita raha gyaa| vaha rAvaNake putra kumAra akSayakI sphUrti kI yaha prazaMsA karane lagA ki yaha merI apekSA adhika balavAna hai / devatA bhI jisakI gatikA pAra nahIM pA sakate, usake sAtha maiM kaise yuddha karU~ ? yazake lobho ise maiM kisa prakAra Ahata karU~ aura rAma taka sItA devIkI kuzalavArtA kaise le jAU~ / isa prakAra hanumAna apane manameM saMkalpa-vikalpa kara hI rahA thA ki kumAra akSayane apane maMtrI avaSTaMbha dvArA yaha kahalavAyA, "are pavanaputra, kyA ciMtA kara rahe ho, yadi apane prANoMse bhayabhIta nahIM ho, aura dUsare, jabataka indrajIta AtA hai, usake pahale hI maiM tumheM naSTa kara detA huuN|" yaha sunakara hanumAna kuddha ho utthaa| usane zatrukI chAtImeM tIra maaraa| usake prahArase rAkSasa mUrchita ho gyaa| bar3I kaThinAIse jisa kisI taraha jaba usakI mUrchA dUra huI to usane apanI akSaya vidyAkA ciMtana kiyA / vaha usake pAsa usI taraha A gaI jisa prakAra Rddhi, devatva prApta honepara kevalajJAnI parama siddhake pAsa A jAtI hai. / / 1-10 // - [7] subhaTakumAra akSayane kahA, "ciMtana karanepara bhI tuma nahIM samajha pA rahI ho, lo isake sAtha lar3o" | taba nara aura devatAoMmeM pUjya usa vidyAne ha~samukha hokara kahA, "are maMdodarIke netrapriya laMkAnarezake putra kumAra akSaya, tumane jo kucha kahA hai use karanekI merI icchA kyoM nahIM hai / maiM apane sirapara catrako bhI jhela sakatI huuN| kumAra akSayake kupita honepara maiM Adhe hI palameM samudrakA zoSaNa kara leN| indrake indratvako dala dU~ aura meru parvatako hAthakI aMgulIse TAla dU~ / parantu ina sabakI apekSA eka bAta sabase bar3I hai, aura vaha yaha ki gurukA kahA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'paTamacarita pada mi maha miszuvamtahA~ hAye / jAeSaDa bajjADA . pandhe // 7 // ema vi bai summAhi kAju Na umahi to parivArau karahi raNu / Nimpavevi sacAhaNu mAyA-mAhaNu homi sahejjI ekku khaNu || ho jimmaviu mAyA-calu bhaNansaGa / mehaulu jiha dasa-disi-bahu bharantau // jalaM thale gayaNa bhuvaNastara kamAilo / akSara-suA) paharaNa kara [] dhAiyo | || keNa pi laiDa mahAkula-pAvau / keNa vi hubahu jaga-saMtAvau // 2 // keNa vi ummUliu vA-pAyavu 1 keNa vi tAmasu ke vi vAyaSu // 3 // keNa vi jala-dhArA-haru vAruNu / keNa vi dipAyarayu ai-dAruNu // 1 // keNa viNAga-pAsu keNa vi dhaNu / ema padhAiDa saplu vi sAhaNu // 5 // to patti-vina havante / cintipa ahiNana calu cintante // 6 // 'dai pesaNu pabhaNanti parAiya / mAyA - sAiNu kareM vi padhAya ||7|| vaSNi vi valaI parAparu bhiDiyaI / jala-thalAI gaM ekahi miliyaha // 8 // uribhaya-dhayaI samAya-tUraI / NaM kali-kAla-muhAI ai-kUraI // 6 // pattA haSNu-akhikumArahu~ viSmasAra hu~ jAu jujjhu paharaNa-dhaNau / joinA inheM sahu~ sura-binde NAvaha chAyA pekvaNau // 50 // veSNi vi valaI jaya-siri-laddha-pasaraI / pAharanti raNa jIva-bhayAva-sarai / / phuriyAharaI bhaI - bhiuDI * karAlAI / e (ke lamakahA~ pesiya-vANa-jAlaI // 3 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSaNAsamo saMdhi 185 kabhI apramANita nahIM jAtA / tuma aura maiM donoM hanumAnake hAthase vAyudhake pathapara jAyeMge itanepara bhI yadi tuma apanA hita nahIM samajhate to yuddha karo, maiM bhI vAhanasahita mAyAvI senA utpanna kara eka kSaNake lie tumhArI sahAyatA kruuNgii|" // 1-8|| [1] yaha kahakara vidyAne anaMta senA utpanna kara dI jo meghaphulakI taraha dasoM dizAoMmeM phaila gii| jala, thala, AkAza aura bhuvanAMtarameM bhI vaha nahIM samA pA rahI thii| vaha hAthameM astra lekara hanumAna para daudd'ii| kisIne mahAkula agni le lI, kisIne janasaMtApakArI, hutavaha le liyaa| kisIne vaTakA per3a ukhAr3a liyA, kisIne aMdhakAra, to kisIne pavana / kisIne jaladhArAghara vAruNa, to kisIne atyaMta bhayaGkara dinakara astra le liyaa| kisIne nAga-pAza aura kisAne megha hI le liyaa| isa prakAra yodhAgaNa daur3a par3e / taba abhinava senAkA vicAra karate hue hanumAnane bhI apanI 'paNNanti' prajJapti vidyAkA ciMtana kiyaa| yaha "AjJA do" yaha kahatI huI A phuNcii| vaha bhI vidyAmayI senA racakara daudd'ii| donoM senAe~ ApasameM TakarA gii| jala-thala donoM milakara eka ho gaye / donoMkI dhvajAe~ ur3a rahI thIM aura tUrya baja rahe the, mAno ati kara kalikAlake mukha hI ho| vikramake sArabhUta hanumAna aura akSayakumArameM zastrAMse saghana yuddha huA, indrane bho use devasamUhake sAtha aise dekhA mAno indrajAla ho // 1-1|| [] donoM ho senAoNko jayazrIke vistArakI cAha ho rahI thI, ve yuddha meM prANoM ke lie bhayaGkara tIrose prahAra kara rahI thiiN| unake aghara kA~pa rahe the aura yodhAoMkI bhauheM bhayakara ho rahI thIM / eka dUsarepara bANoMkA jAla chor3a rahe the| kahIM Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1E paumacarita marabaha yohAboli basavari / yaha ducAka gharAdhari // 2 // katyAi hulAili marAmari / katthAi kaNyAkaNi sarAsari // 3 // karayai damAdaNi paNApaNi / kapai kesAkesi haNAhaNi meil kApaDa vindAhindi luNANi / kathai kahAkani dhuNAghuNi // 5 // katthAi bhindAbhindi dalAli | sthAi musalAmusali ilAili // 6 // kalyai sevAseni pArida / kAmaha pezopelli gaindahu~ // 7 // katthaha pAhApADi turagahu~ / kanyai moDAmoDi rahAhu~ ||8|| kAyaha loTTAloTi vimANa hu~ / Ahara - jAhara garavara pANahu~ / / 6 // pattA viNi vi a-NiviSNaI mAyA-seNNahU~ tAva paroppara abhiyaI / kahiM gammi pahuI kahi miyA ke buniyA [10] umbariya para duhamavaNu-bimahaNA / saMgara-sama-gaya rAvaNa-pavaNa-NandaNA / / NaM mana gaya dhAiya eSmekaho / sahasosthariya raNa-dhava deta sakaho / / 1 / / to bhATTu samIraNa-gandaNu / cUriu raNa spAyara sandaNu // 2 // sArahi Nihau nurAma ghAiya / vahavasa-purabara-pantheM lAiyaM // 3 // akkhakumAra-haNuva ghiya kevala / vAhA-juzma bhiDiya mahA-vala || to mArukha-sueNa bhAyAmiDa / svalahilevi NisAyaru bhAmiu // 5 // tAma jAma Amezira pANahiM / kaha vi kaha vi nniy-bhiv-smaannehi|| loyaNai mi ucchaliyA~ phuTa vi / viNi vAhu-vAha gaya nuhavi / / 7 / / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | bAsama saMdhi yoddhAoM meM barAbarIkI kahAsunI ho rahI thii| dhakkA-mukkI ho rahI thii| kahIM halAhala ho rahI thI aura kahIM mArAmArI ho rahI thii| kahIM, torandAjI, kahIM laTThabAjI, kahIM ghanavAjI, kahIM kezA kezI aura kahIM mArakATa ho rahI thii| kahIM chedana-bhedana, kahIM locAloMcI kahIM khIMcatAna, aura kahIM mAracapeTa ho rahI thii| kahIM bhedAbhedana, kahIM dalanA-pITanA, kahIM musaLabAjI, kahIM halabAjI, kahIM rAjAoM meM selabAjI aura kahIM hAthiyoMmeM relapela macI huI thii| kahIM vimAna gira par3a rahe the, kahIM khoMgAMmeM mor3A mor3a mcii| kahIM ghor3oMmeM par3Apar3I ho rahI thii| kahIM, vimAna loTapoTa ho rahe the, kahIM naravaroMke prANa A jA rahe the ? isa taraha jamakara donoM mAyAvI senAe~ lar3ate-lar3ate kahIM bhI jAkara naSTa ho gaI / na to koI unheM dekha sakA aura na samajha hI sakA / / 1-10 // 180 [10] taba durdama dAnabakA mardana karanevAle hanumAna aura akSayakumAra yuddha meM samAna rUpase lar3ane lage / panavaputrane ruSTa hokara rajanIcarake rathako cUra-cUra kara diyA, sArathIko mAra DAlA, aura azvako Ahata kara diyaa| use vaizravaNake pathapara bheja diyA | aba akele hanumAna aura akSayakumAra bace / donoM mahAbaliyoMkA bAhuyuddha hone lagA / tadanantara hanumAnane jhukakara akSayakumArako pairoMse pakar3akara taba taka ghumAyA jaba taka ki apane anucaroMke tulya prANoMne use mukta nahIM kara diyaa| usake netra phUTakara uchala par3e, donoM hAtha TUTakara gira gaye, nIlakamalakI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariTa khiru pirida goluppala-komachu / kita sarIka sa hAI polu II eha kA gama maya-mArivahu~ / anteuraI asesa bhicahu~ / ghatA to Nisimara-gAhe kova-saNA himau haNevara DoipaTa / raNa-rasa-saNNadhubha pievi sa maMbhuva candahAsu avaloipara 111011 [53. tivaNNAsamo saMdhi maNa vihIsaNu 'laha bhaju ki kajuga NAsaha / rAma rAmahA~ appiyara sopa-mahAsaha // bho bhuSaNekasIha aja vi vigaya-NAmaNaM aja viNiya jANai Aja di siya mANahi bhasa visaM-sA-rae~ wor vi ubANahi aja vituhu~ rAvaNu ajha vi sambodhari mana vi se samvaNa aba vi sAhaNu bama vi kareM khAna bhaja vibhA-sAyaha mA vipaparAiTa bIsa-jIra taDa thADa paha burii| samara rAma kuNahi gampi 'saMdhI ko visa jANai dharaNimala / kula-khar3a mA''Nahi miyaya-vala // 2 // mA saMsAra' paisarahi / siviyA-jAhi saMcarahi // 3 // jaga-jUrAvaNu sA meM siy| sA manyobhari pANa-piya // 2 // garavassandaNa he surapa / gahiya-pasAhazu teji gaya // 5 // kari-sirasApaTa sNjittt| sA-jAsAyaka raNa ajaja // 3 // bAma ga sAra bhopaal| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tivaNNAsamo saMdhi taraha komala sira gira pdd'aa| usakA zarIra har3iyoMkI poTalI bana gayA / yaha khabara, zItra hI, maya, mArIca aura antaHpurake dUsare anucaroMke pAsa phuNcii| taba, apane manameM pavanasutako mAranekA saMkalpakara nizAcaranAtha rAvaNane kruddha hokara, raNarasa lubdha candrahAsa khanako apane hAthameM le liyA // 1-10 // apanI sandhi vibhISaNane rAvaNase kahA, "lo, Aja bhI apanA kAma bhava bigAr3o, mahAsatI sItA devI rAmako sauMpa do| [1] he bhuvanaikasiMha, vizrabdha jIva ! tumhArI yaha kyA mati ho gaI hai| Aja bhI, prasiddhanAma rAmake pAsa jAkara sandhi kara lo| Aja bhI jAnakIko le jaao| duniyAmeM koI bhI isa bAtako nahIM jAnegA / Aja bhI sItAkA sammAna karo, aura apanI senAmeM kulakSaya mata karo / Aja bho sandeha bhare saMsArameM mata ghUmo / Aja bhI tuma zivikA yAnameM baiThakara apane udyAnoMmeM vihAra karo / Aja bhI, tuma vizvako satAnevAle vahIM rASaNa ho, aura sItA devI bhI vahIM haiN| Aja bhI tumhArI bar3I kuzodarI mandodarI prANapriya hai / Aja bhI ve hI raya haiM, yahI naravarIkA Agamana hai / ce ho. azya haiM, vahI senA hai| ve hI prasAdhana haiN| aura ve hI gaja hai| Aja bhI tumhAre hAthameM, gajasiroMko svaNDita karanevAlA khaDna haiN| Aja bhI bhaTasamudra, yazake Akarako prApta karanevAle tuma raNameM ajeya ho| Aja bhI tuma pravara asavAle ho / taba taka, abataka ki rAma nahIM Ate, aura Aja jaba taka Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. pavamacarita PHO bhaja vi bahu-laksa jAma na lAmANu bhambhiva // 7 // vari sAma dasANaNa pavara-vasaNaNa pvr-bhubh| zapipAu rAmaha aNa-ahirAmahI jaNaya-sutha // 8 // parayAra ramantahoM kahoM vi jiyantahA~ NAhi suddh| andhahi sama chUhau Niya-maNe mUDA kA muhu~ // 3 // pattA jAma vihIsaNu dahacayaNahA~ hipau Na bhimbi| mahi aphAlevi bhaDu sAva samuhiDa indajai // 10 // "bho daNuinda-mahaNA para vihIsaNA kAi~ eSa butaM / aksa-kumAra ghAie haNue~ Aie bihAvita Na jhusa 1 // ecarhi kAI mantu mantii / jaheM visa kiM varazu rahambai // 2 // pittiya gAsu NAmu jai bhIyau / uttara sakkhi samara mahu vIyara // 3 // ekku pahucA sopadavAhaNu / thamAu mANukaSNu patrANaNu // 4 // acchaDa mau mAriSi sahomaru | mambA aNNu mi jo jo kAyaru // 5 // mahu puNu cAra avasaru vai / yo kira akza kAle ambhiAi / / 3 / / jeNA'sAla-vija kiNivAima | pazu magara aNa-pAla vighAipa // 7 // kiAra - sAdhAvAra palohiu / bhakhau mApha jena palavaSTi // 8 // somahu kA vikaha vibharibhariyaDa / sIhahA~ hariNa ama meM pariSara // dUu bhaNeppiA samarahAle jai vi.Na maarmi| to vi gharepiNu tumhaha samankhu vityArami // [ ] puNaraSi riu-Nisumma mahimAna-samma suSi kmaNu vAya vaap| jaNa dharemi sanu ra utparam tA hita samba pAya // 1 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tikSaNAsamo saMdhi huna nanaNoMse puru lamANa bhAmA nahIM lgtaa| tabataka, he rAvaNa, zreSdhanAyaka aura vizAlabAhu, tuma 'jana-abhirAma rAmako janakasutA sItA sauMpa do / parastrIkA ramaNa karate hue tumheM jIte jI kahIM bhI sukha nahIM mila sakatA / tamase mukta hoo| apane manameM mUrkha kyoM banate ho|" isa taraha vibhISaNa rAvaNake hRdayakA bheda kara hI rahA thA ki itanemeM dharatIpara dhamakatA huA subhada indrajIta uThA ||1-10 // [2] vaha bolA, "dAnava aura indrakA dalana karanevAle vibhIpaNa, tumane yaha kyA kahA ! akSayakumArake mAre jAne aura hanumAnake Anepara aba palAyana karanA ThIka nahIM / aba mantraNA karanese kyA hogA, pAnI nikala jAne para, aba cauMdha bA~dhanA kyA zobhA degaa| pitRvya ! yadi vinAzase Apa bhayabhIta haiM to mujhe yuddhameM dUsarA uttara sAkSI samajhanA ! eka toyadavAhana ( meghavAhana) hI paryApta hai / bhAnukarNa aura paMcAnana yahI rheN| bhaya, mArIca aura sahodara bhI rahe, aura bhI jo jo kAyara haiM, yaha bhI rheN| yaha mere lie to bahuta hI bhalA avasara hai / maiM Ajakala hI meM yuddha karU~gA / jisane AsAlI vidyAkA patana kiyA, jisane udyAna ujAr3akara vanapAloMko bhI mAra DAlA, anucarIko bhI Ahata kara diyA aura jisane akSayakumArako bhI samApta kara diyA, use bhAja siMhake pairoM meM par3e mRgakI taraha maiM kisI na kisI taraha naSTa kara dUMgA / dUta samajhakara yuddha-sthalameM yadi maiMne use na mArA to kamase kama pakar3akara tumhAre sAmane lAkara rakha dUMgA" // 1-10 // [3]"aura mI, zatrunAzaka, abhimAnastambha he tAta ! mere vacana suno, yadi maiM raNameM uchalate hue zatruko na pAhU~ to Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita aiyA lasara ki paramesara yAMsariu / aigahu~ surasundara gAMma purandareM . utthariu // 2 // tahagahu~ terayastara kasa-Nirantara dhavala-dhae~ / sindUruppari gijAhira mattagae~ // 3 // saMjottiya rahabareM hiMsiya-hayabareM pvr-thaa| dhaNa-guNa-rakAra kAlapAlanajara kuiya-bhA bhAmezilaya-paripara kaviya saravareM . gaaNv-phreN| paDu-pAramA lie saha-samAli gahira-sare // 5 // riva-jaya-siri lukhae amarisa kunda jhujm-mreN| sambala-huli halahi satti-tisUla hiM vAparaNe // 6 // tAhi teie sAhaNa iva-gapa-pAhaNa abhidhi| sAhema vavara-kari dhariu purandAra rahe paravi // 7 // tahi imbai ghosita mAmu pagAsiTa suravara hiN| vijAhara-aksAhi gandhava-sakheM hi viSNarahi // 8 // to eka haNuvaM aNu vi maNubai ko gahaNu' / rA~ cariDa surantara apa-kArantaDa parama-jiNu // pattA hari dhura deppiNu dhaeN vijau jahA~ pekvnthaaN| jiggau imbA - bandhamArU haNuvantahoM // 10 // pameN mohavAhaNo gahiya-paharaNo pigamo surmto| jubha-sae~ saNirucaro bhariya-matharo ahara-viSphuranso // 1 // so vi padhAiDa rahabareM ghaDipaDa / Na kesari-kisoru piriyaDa // 2 // saMcAlantae~ topadavAhaNa / sUraha iya asesa vi sAhaNe // 3 // saSNajamamti vi rasanIyara / para * sogara - pANa-dhaNuvara-kara ||shaa Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tivaNNAsamo saMdhi 163 dekhanA ? maiM tumhAre caraNa chUtA huuN| he laMkezvara paramezvara ! kyA tuma vaha bAta bhUla gaye jaba surasundara indrapara Apane AkramaNa kiyA thaa| usa yuddhameM chatra aura dhavala-vajAMkI no koI ginatI hI nahIM thii| hAthI siMdara aura gItAse maMkRta ho rahe the, ratha jute hue the / ghor3eM hIMsa rahe the| sainyaghaTA pravala ho rahI thI / dhanuSakI DorakA daMkAra ho rahI thI / kalakala zabda ho rahA thaa| sainika kupita the| parikara chor3akara, aura unama tIra lekara sainika tamatamA rahe the / vijayazrIke lAlacI aura amapase bhare hue unakA mana yuddha ke lie ho rahA thaa| sabbala, hUli, hali, zakti aura trizUlase senA Akramaga kara rahI thI, vaha azva, gaja aura vAhanoMse bharapUra thI, aise usa bhayaMkara yuddha meM sthapara ArUr3ha lar3ate hue maine indrako usI taraha pakar3a liyA thA jaise siMhavara gajako pakar3a letA hai / aura tabe, suravaroM, vidyAdhara, yakSa, gaMdharva, rAkSasa aura kinnaroMne merA nAma indrajIta ghoSita kiyA thA ? to eka hanumAna aura anya manuSyoMko grahaNa karanameM kauna-sI bAta hai|" yaha kahakara, vaha manameM jinakI jaya bolanA huA turaMta rathapara car3ha gyaa| rathakI dhurAmeM ghor3e jotakara, vijayazvaja lekara logoMke dekhate-dekhate indrajAta aise nikala par3A mAnA hanumAnako pakar3anevAlA hI ho // 1-10|| [4] usake pIche, astra lekara meghavAhana bhI turaMta nikala par3A mAno yugakA kSaya honepara matsarase bharA kampitAdhara zanaizcara hI ho| vaha bhI rathapara car3hakara daur3A mAnI siMhazAvaka hI nikala par3A ho / meghavAhanake calate hI senAmeM tUrya banA diya gaye / kitane hI nizAcara saMnaddha hone lage, unake hAthameM badiyA tUNIra, bANa aura dhanuSa the / unake hAthoM meM khulI huI painI talavAra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariu tri tikkha svagguSasya hatthA ke vi guruhoM viDiya hiMsanta-tura hi~ ke 1 tri ke virahehi ke visidiyA-jANeMhi / ke ci parihiya Aucchanti ke viziya kanta ko vi NivAri kaMNa vikatubhiriGa / 'ekku su- sAmi-kAju parche icchiu // 6 I ra pasanta ||8|| 2 ghattA 134 jAmiya-mayA // 5 // rasanta-manta-mAyaMhiM // 6 // pavara-vimArge hi // 7 // aggae~ indaha pacchaeN ramaNIyara sAha | zrIyA-yantroM alaggu NAI tArAyaNu ||10| [ 5 ] puui yiya-sAra'ne sahArAhI dilAI ja kahi kesiya anyaI raNahA~ satya rahe caDhAvayA // 1 // to pAnvareM pabhAr3a sArahi / 'atyai~ asthi deva chu paharahi ||2|| kaI paJca satta dara- cAvaI / isa asavara aNiyi gAMva // 3 // bAraha jhasa paSNAraha moggara | solaha lauDi-daNDa ra sundara // 5 bIma para caDavAMsa timUla konta tIsa sattu paDikUla // 5 // aNa paNatIsa cAla vasundAvAvanAsa tikkha arddhandA // 16 // laI sadvi svaruppa satari / aSNu viSNaya ca jiya caDahatari // 7 // asI tisa va susuNDi / jAu diveM ni raNa-rasa- yadi // sarAya jaM parimANami / aha~ puNu parimANu Na jANami // 6 // dhattA w bAraha piyalAI solaha vijaya rahU~ vaDiya / jahi~ dharijar3a samaraNa indu vi bhiDiyava // 10 // [6] laM NisuNevi rAvaNI jethu pAvaNI tatdhu raheM payaTTo | NaM majjAya bhello puhai-rello sAtaro viso // 1 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tivaNNAsamo saMdhi thiiN| koI bhArase mastaka jhukAye hue the, kAI hIMsate hue ghor3Ipara .aura koI mada bharate hue unmatta hAthiyoMpara, koI ratha aura zivikA yAnapara, aura koI pravara vimAnoMpara ArUr3ha hue / koI apanI paniyoMse mila rahe the, koI raNameM jAnese roka liyA gyaa| kisAne apanA pako yaha kahakara DA~Ta diyA, "kevala eka svAmI ke kAryakI icchA kro|' Age indrajIta thA aura pIche nizAcara kI senA / mAno dojake candra ke pIche tArAgaNa lage hIM // 1-10 // E5] mAse pAyA, "are mAmI dada ho gaye ? kaho kitane astra haiM, raNake saba hathiyAra sthapara car3hA liye haiM na ? isapara sArathIne uttara diyA "deva ! zIghra prahAra kIjiye, pA~ca cakra aura sAta uttama dhanuSa haiN| anirdiSTa garvavAlI, dasa sundara talavAra haiN| bAraha jhasa aura pandraha mudgara haiN| raNamaM durdhara solaha gadA hai| bIsa gar3hA aura caubIsa trizUla haiM, zatru-virodhI tIsa bhAle haiM / paiMtIsa ghana phAruka, bAvana tIkhe ardhendu, sATha sele, sasara khurupA aura caudaha kaNapa car3he hue haiM / assI trizakti, nabbe bhusuMDhi sau-sau bANoMke parimANako jAnatA hU~ / aura kisIkA parimANa maiM nahIM jAnatA : bAraha nigaDa aura solaha vidyAe~ bhI rathameM haiM, ye ve hI vidyAe~ thI jo yuddha meM indrase jA bhir3I thIM / / 1-10 // [6] yaha sunakara indrajItane usa ora ratha bar3havAyA jahA~ hanumAna thaa| (vaha ratha aisA laga rahA thA) mAno dharatIko -- Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 pAmacari paridheviu mAha dumahi / kebalu ra mavahi maNapajjaeNhiM // 2 // jambU-dIva 5 rayaNAyarahi / pANaNo va kukSara-carahiM // 3 // loyantau va ti-pahANehiM / divasAhira va NaheM Nava-dhaNehi // 4 // ekalaDa suhaDu aNantu valu / papullu to vi tahA~ muha-kamalu // 5|| parisakkada yaha ullalai / hakkAraha pahAi daNu dalai // // ArokkA tukkaI uttharaha / paviyambhai rumbhA vistharai // 7 // Na vi chijjai bhijA paharaNa hiN| jiha jiNu saMsArahoM kAraNahi // 8 // haNuvahIM pAsa hiM paribhamaha valu / mandara-koDihiM upahi-jala // 6 // ghaptA - - dharavi sakkA balu sayalu vi uklaya-paharaNa / meruhe pAsahi paribhamai mAI tArAyaNu // 10 // [.] ghAiu pavaNa-gandaNo dazu vimaDayo balahA~ pulajhyahI / iu rahu rahavareNa gaDa gapavareNa turaeNNa va turako / / 111 suraI suhahu kabandhu kavandhe 1 ghase ghana cinya hau cimdhe // 2 // vANe vANu cADa vara - cAye / khagmeM khaggu aNidviya - gagAveM // 3 // ca cA tisUlu tisUleM / muggara bhuggareNa huli huleM // 4 // kANae~ kagaDa musalu vara-musaleM / konte komsu raNapaNe kusaleM // 5 // seThe sella khuruppu khuruppa / phalihe phalihu mama pi gaya-hAye // 6 // janta jantu grantu pahiskhaliyau / balu ujANu jema daramaliyau // 7 // mAsada layaloNAmiya - matpaGa / giggaindu misarata NisthA // viSarAmuhu bohulisama - ayaNa / bhagga-masaphara mauliya-NayaNa // // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tivaSNAsamo saMdhi ThelatA huA maryAdAse hIna samudra ho / durjeya unase hanumAna usI prakAra ghira gayA jisa prakAra kevalI avadhi aura manaHparyaya jhAnase, jamyUdvIpa samudroMse, siMha goMse, lokAMta tIna prakArake pavanoMse, dinakara naye jaladharIse ghire rahate haiM / yadyapi vaha subhaTa akelA thA, aura zatrusenA anaMta thI, phira bhI usakA mukhakamala khilA huA thA / vaha kabhI calatA, ThaharatA, chalAMga mAratA, hu~kAratA, prahAra karatA, kucalA, amhAI letA, asa hotA, phailatA, dikhAI de rahA thA / prahAroMse vaha vaise hI chima-bhinna nahIM ho rahA thA jaise sAMsArika kAraNoMse jina chinna-bhinna nahIM hote| hanumAnake cAroM ora senA aisI ghUma rahI thI mAno maMdarAcalake Asa-pAsa samudrakA jala ho / zastra uThAye hue bhI vaha sainyasamUha hanumAnako pakar3anemeM asamartha thA / mAno meruke cAroM ora tArA gaNa ghUma rahe ho // 1-10 // [7] taba rAkSasasaMhAraka pavanaputra pulakita hokara, senApara jhapaTA / rathavarase rathako usane Ahata kara diyA, gajavarase gajako, azvase azvako, subhaTase subhaTako, kabaMdhase kabaMdhako, chatrase chatrako, cihnase cihnako, bANase bANako, varacApase varacApako, anirdiSTa garvavAlI ? talavArase talavArako, cakase cakra ko, trizUlase trizUlako, mudgarase mudgarako, hulise huliko kanakase kanakako, musalase musalako, raNake AMganameM kuzala kAMta se kotako, selase selako, khurupAse khurupAko, phalihase phalihako aura gadAse gadAko aura yaMtrase Ate hue yaMtrako mkhalita kara diyA / senAko usane udyAnakI taraha dhvasta kara diyA / stha aura azvoMse hona, ve mAthA mukAye hue the| unakA mukha Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 paumacariu ghattA viliya-paharaNu NAsantu NieNvi Niya - sAhaNu / rahavara vAhavi vir3a aggae~ toyadavAhaNu // 10 // [ ] rAvaNa rAma-kikA raNa bhayabharA bhiDiya vipphurnt|| viDasuggIvAhavA vijaya-lAhavA gAI 'iNu' bhaNantA // // ve vi payaNTa ce vi vinAhara / veSNi vi asvaya-toNa dhaNudhara // 2 // veNi vi viyata-vaccha pulaiya-bhubha / veNNi vi bhajaNa-mandoyari subha // 3 // veSiNa vi pakSaNa-isANaNa-jandaNa / veti yi duhama - dANava- mahaNa // 4 // veNi vi para * vala-paharaNa-pahiya ! veNi vi jy-siri-bhu-avrunnddiy||5|| veNi vi rAhava-rAvaNa- pakkhiya / ceNi vi suravahu-NayaNa kvksiyaa||6|| veNi vi samara-sAhi jasavantA / veNi vi pahu-sammANu sarantA // 7 // veNi vi parama-jiNindahA~ bhattA / veNi vi dhIra dAra bhaya - cattA HIt veNi vi atula mahala raga duddhara / veNi vi rassa-Nesa phuriyAhara // 6 // ghattA vihi mi mahAhavu jo asura-surendaM hi dosai / rAvaNa - rAmaheM so tehau dukaru hosai // 10 // amarisa-kuddharaNa jasa-luddhaeNa jayasiri-pasAhaNeNaM / pesiya viza haNuvaho mahavAhI mehavAhaNeNaM // 1 // 'gampiNu NiNaya-paracama darisahi / jiha sai tiha uppari parisahi // 2 // taM NisuNeppiNu vima ciyambhiya ! mAyA - pAusa - lolArambhiya // 3 // kahi ji meha-duggayaM / surAuhaM samuggayaM // 4 // kahiM ji vigju-gajjiyaM / dhaNehi kaM visajjiyaM // 5 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsamo.saMdhi pIlA, aura. netra malina the / samUcI senA naSTa ho rahI thI / apanI senAko isa prakAra prahAroMse khaMDita hote dekhakara, meghavAhana sabase Age bar3hA / vaha bar3hiyA rathapara ArUr3ha thA / 1-10| [8] taba yuddha meM bhISaNa, samatamAte hue, rAma aura rAvaNake ve donoM anucara bhir3a gye| mAno vijayake lie zIghratA karanevAle mAyAsumova aura rAma hI 'mAro mAro' kaha rahe hoN| donoM hI pracaMDa the, donoM hI vidyAdhara the, donoM hI akSaya tUNIra aura dhanuSa dhAraNa kiye hue the| donoMke vakSaHsthala vizAla the aura bhujAe~ pulakita thIM / donoM hI aMjanA aura maMdodarIke putra the / donoM hI pavanaMjaya aura rAvaNake lar3ake the| donoM hI durdama dAnavoM kA mardana karanevAle the| donoM hI zatrasenApara vijayalakSmI rUpI vadhUko balAt lAnevAle the| donoM hI kramazaH rAma aura rAvaNake pakSake the| donoMko hA sura-bAlAe~ dekha rahI thiiN| donoM hI saikar3oM yuddhoMmeM yazasvI the| donoM hI prabhuke sammAnako nibAhanevAle the| donoM hI parama jinendrake bhakta the| donoM hI dhIra-vIra aura bhayase rahita the| donoM hI atula malla, raNameM durdhara the| donoM hI Arakta netra aura sphuritAdhara the 1 deva aura asuroMmeM jo mahAyuddha dekhA jAtA hai, rAma aura rAvaNameM vaha baisA hI duSkara yuddha hogA // 1-10| [ ] amarSase Rddha, yazake lobhI jayazrIkA. prasAdhana karanavAle meghavAhanane hanumAnake Upara meghavAnI vidyA chor3I aura kahA-"jAkara apanA parAkrama batAo, jaise saMbhava ho vaise usake Upara brso|" yaha sunakara vidyA bar3hane lagI, aura mAyAvI meghoM ko lolA usane prAraMbha kara dI | kahIM meghoMse durgamatA thI, kahIM indradhanuSa nikala AyA, kahIM bijalI tar3aka rahI thI, kahIM meghoM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janapariSa samant :mAniyala kAhiM mora kehayaM / balAba - pamti - saiyaM // 7 // isa saba-pAusa-sIla parisiya / yira-bhorahiM jala-bAraha parisiya // 6 // bAya-sueNa vi vAyavu pesiDa / teNa paNAmu payalu viNAsiu ||3|| pattA sa-dhaja sasArahi sa-turakhA moDija sandaSu / para enja gau pAvi bahamuha-gambaNu 1100 [1 ] bhamAeM mehavAhaNe Niya-sAhaNe indaI bilyo / masa gainda-gandharNa maya samidraNa kesari ma do // 1 // makaI yAhi pAhi kahiM gammai / siraI samAvi raNa-patu sammai 12 // rahacara nuraya-sAri - saMgharaNa hi / mata - mahamgaya - pAsA bahaNa hiM // 3 // kara-sira-cheda paharaNa-drAe~ hi / maraNa-gama hi khaga-para-saMghAehi // 4 // suravaDaNa-sahiM . paricahiDa / ambara eu mugma-patu maNDira // 5 // jo ghihi jiNaha tAsu lii dinaI ! jANai - dharaNau mehAvinA // 3 // jima rAmaNahA~ hou jima rAmaha) / hau~ puNu kuI laggau Niya rAmahIM // 7 // jiha umANu bhagna haDa asvau / pAru paharu siha Au kula-pakhAu' // 8 // ema maNetri samIraNa-pusaho / indaha bhiDiu samara haNuvansaho // 6 . pattA gaNi-pArvANa sakAma paroppara bhiriyA / uttara-AhiNa gaM disa-gahanda ammiDiyA ||10il [1] paDama bhiDantagaNa asahantaNa dahavaSaNa-gandageNaM / sara cayAri muka ahi vilucha umANa-mahageNaM / / 1 / / jaM vAhi~ vANa vikhaMsiya / bhASi bhIma gayAsaNi pesiya // 2 // dhAiya yuvanti hvnthoN| karapalaM lagma sukanta / kantahoM // 3 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tivaNNAsamo saMdhi se pAnI gira rahA thA / kahIM pAnIsa dhUlarahiIM bhUsala yahAM jA rahA thaa| kahIMpara mora zabda kara rahe the aura kahIM para bagulAkA vega dikhAI de rahA thA / isa taraha usane naI pAvasa lIlAkA pradarzana kiyA, sthira aura sthUla jaladhArAe~ dhrsiiN| taba pavanasutane bhI, cAyanya tIra bhejA / usase samasta dhanAgama naSTa ho gayA / dhvaja sArathI aura turaMgasahita ratha mur3a gayA, paraMtu eka akelA gavaNaputra hI mArA gayA / / 1-10 // [..] meghavAna aura apanI senAke isa prakAra naSTa hone para indrajIta ekadama viruddha ho uThA mAno matta gajarAjakI madaHbharI gaMdhase siMha hI kruddha ho uThA ho / usane kahA, "hanumAna, Thaharo-lahage, kahA~ jAte ho / apanA sira sajAkara rathapaTa sjaao| bar3e-bar3e ratha aura ghor3e hI usameM pAsa hoNge| mahAgajAMkA calanA hI pAsoMkA calanA hogaa| hAtha aura sirakA chedana, prahAra, maraNa, gamana aura pakSi saMghAta hI usameM phUTabUta hoge| yaha yuddhapaTa isa prakAra maMDita hai / bhAgyase jo isameM jIte, sItA aura bhUmi usake lie hI pradAna kI jaay| jisa taraha tumana udyAna ujAr3A, kumAra akSayako mArA, se hI mujhapara prahAra karI, prahAra karo, maiM tumhAga kulakSaya A gayA huuN"| yaha kahakara indrajIta yuddhameM hanumAnase bhir3a gyaa| pavanaputra aura rAvaNaputra isa taraha ApasameM bhir3a gaye mAnA uttara aura dakSiNake dimAja hI lar3a par3e ho // 1-10 // [11] asahanazIla gavaNaputrane pahalI hI bhiDantameM cAra bANa chor3e, paraMtu udyAnako ujAr3anevAle hanumAnane ATha vANAMse unheM lupta kara diyaa| jaba bANAse bAga vizvasta ho gaye to usane bhISaNa gadA ghumAkara pheNkii| cU-dhU karato vaha daur3akara hanumAnake Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . paumadhariu puNu vi paDijhAu bheliu moggaru / kiu haNuveNa so vi saya-sakaru Hen puNu vi Nisindai cAku viplajiu / baM sajAma-saeNhiM a-parsajau // 5 // kaha biNa laggu paddhiya-harisahA~ / dujaNa-bayaNu jema sapyurisaho // 6 // jaM meM indA paharaNu pattai / taM taM gaM sayavara pavasai / / 7 / / rahamuha - sueNNa NiratyAhUe / hasiu sa-vimbhamu rAmahI dUra cakrau bhai~ samANu molagaDa / pahahi * uvavAsahiM bhaggau' // 6 // pattA haNuvahIM vayahi so indai jhati palitA / bhaya-bhIsAvaNu sihi NAI siNinheM sisaDa // 10 // [12] maru maha kAI eNa raNa NipphaleNa sayavAra-gajieNaM / kiM laggUla-dAhaNa pavara-sAheNa Naha - vivajieNaM // 1 // NisviseNa kiM pavara-bhubho / kimadanteNa mata . mAyale // 2 // ki jala-virahieNa paheM mheN| kiM NAsabhAveNa saNehe // 3 // ki dhukta-yaNa * majmeM duvithaI / kavaNu mahaNu kira ku-purisa-sapaDheM / / / jai paharami to ghAe mArami / kira tuI duDa seNa Na biyArami' ||5|| eva bhaNeci bhuvaNe jasavantahA~ / meliu gAga-pAsu haNuvantahoM / / 6 / / tehae~ aghasare teNa vi cintaDa / 'anami riu saMghArami keniu // 7 // to bari ghandhAvami apANaDa / je bolAma rAvaNeza samANa // 8 // ema bhaNevi paDimichaDa entau / NAI sahoyara sAiDa dentaDa // 3 // ghattA raNa rasiyaDeNa kausallu kareppigu zruteM / sai mu va-pAru veDhAviu paraNahIM putte // 10 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sivaNNAsamo saMdhi karatalameM aise lagI mAno sukAMtA apane kAMtase hI jA lagI ho / taba usane mudgara mArA, hanumAnane usake bhI sau Tukar3e kara diye / taba nizAcarane yaha cakra chAr3A, jo saikar3oM yuddhoMmeM ajeya thaa| atyanta harSita hanumAnako vaha kahIM bhI nahIM lagA vaise hI jaise durjanake vacana sajanako nahIM lgte| indrajIta jo-jo astra chor3atA, vaha sau-sau Tukar3oM meM ho jaataa| rAvaNaputrake aMta meM nirala honapara rAmake dUta hanumAnane vilAsapUrvaka ha~sate hue kahA-"acchA huA jo tuma mujhase lar3e, prahAra karo, mAno upavAsoMse bhagna ho gaye ho ?" usake vacanoMse indrajIta zIghra bhar3aka uThA mAno AgameM dhI par3a gayA ho / / 1-10|| [12] usane kahA, "mara-mara, yuddhameM isa taraha vyartha bArasagaramA gA; naranina hAvI mane pravara siMhase kyA / binA viSake vizAla sarpase kyA, binA dautake hAthIse kyA, vinA sadbhAbake nahase kyA, AkAzamai nirjala meghase kyA, dhUrtajanAMke bIca durvidagdha se kyA. kupuruSasamUhake dvArA kisI bAtake ahaNase kyA, yadi prahAra kara to eka ho AghAtameM mAra DAlU parantu tuma dRta ho isalie vidIrNa nahIM krtaa|' yaha kahakara usane bhuvanama yazasvI hanumAnake Upara nAgapAza phakA / isI avasarapara hanumAnane apane manameM socA ki maiM kitanA aura zatrusaMhAra karu / to ucita yahI hai ki maiM apane Apako ba~dhavA huuN| jisase rAvaNake sAtha bAtacIta kara sakeM / " yaha vicArakara usane Ate hue usa nAgapAzakA sage bhAIkI taraha AliGgana kara liyA / raNarasase bharapUra kuzala hanumAnane kauzalapUrvaka apane Apako viravA liyA // 1-10|| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [54. cauvaSNAsamo saMghi] haNuSanta * kumAru payara - bhuaGgomAliyA / dahavayaNahoM pAsu malayagiri gha saMcAlipau // [ ] Nava-gAlappala-jayaNa-juya soeM Niru saMtasa / 'pavaNa-putta paI virahiyau kavaNu parANai vatta // 1 // so akSaNa - patraNajhayaha suu / airAvaya - kara - sArincha - bhuu // 2 // saMcAlita lapaheM sammuhau / NaM Niyala - Nivadau matta - gaDa // 3 // Nivisaddha purai pahasAriyau / Niya * NAsu gAI hakAriyau ||1|| gusdhantara pANa - poharihi / calagehiNi - laGkAsundarihi ||5|| ira-erau jAu pavesiyau / haNuvannahoM vakta .. gasiyau // 6 // AyAu tAu sasi - vayaNiyai / kuvalaya- dala- dohara- pANigrau // 7 // jANAviu riyau ira- ireM hiM / pagalanta- aMsu - gaggara - gira hi~ // 8 // 'suNu mAe~ kAI dvATaNa kiu / ja misiyara - NAhahA~ pANa-piDa // 6 // taM gannaNa - vaNu saMcariyaDa / kikkara - sAhaNu gusumUriyau // 10 // akSayahA~ joDa vidhaMsiyau / ghaNavANa - balu saMtAsiyau // 11 // indaiNa gavara atramANu kiMda / bandhevi dahavayaNahA~ pAsu giu' // 32 pattA taM vayaNu muvi gIlupapalaI va ddorilyh| mIya jayagAi viNi mi asu-jalolliyA // 13 // [2] jaM jasu diu aNNa-bhave jIvahA~ kahi mi thiyAsu / nAsu ki gAsavi sakiyaha kAmahoM pula - kiyAsu // 1 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauvanavIM saMdhi kumAra hanumAna, malayaparvatakI taraha pravara bhujaMgose mAlita (nAga-pAzase ba~dhA huA aura nAgoMse lipaTA huA) rAvaNake pAsa claa| [1] yaha dekhakara navanIla kamalakI taraha netravAlo zokase saMtapta sItAdevI apane manameM socane lagI ki "pavanaputra, tumheM chor3akara aba kauna merI kuzalavArtA le jA sakatA hai / " udhara vaha airAvatako taraha sUighAlA hanumAna laMkAke sammukha aise le jAyA gayA mAno sA~kaloMse ba~dhA huA mattagaja hI ho / Adhe hI palamai use laMkAnagarImeM praviSTa karAyA gyaa| isa taraha mAno unhoMne apane vinAzakA hI lalakArA ho| isI bIcameM pInapayodharA sItAdevI aura laMkAsundarIne jo irA aura acirAko hanumAnakI khabara leneke lie bhejA thA, ve donoM lauTakara A gaI / zIghra hI una donoMne Akara jharate hue A~suoM aura gadgada svarameM caMdramukhI aura kamalanayanI una logoMko turaMta kahA, "mA~, suno / usa dUtane kyA-kyA kiyA / laMkAnarezakA jo prANapriya udyAna thA vaha usane ujAr3a diyA hai, aura samasta anucarasenAko masala diyA hai / kumAra akSayake prANa haraNa kara liye aura ghanabAhanakI senAko saMtrasta kara diyA hai| kevala indrajIta hI use apamAnita kara sakA hai / vaha use bA~dhakara rAvaNake pAsa le gayA hai|" yaha sunakara sItAdevIke netra nIlakamalako bhA~ti hila uThe aura unase A~suoMkI dhArA pravAhita hone lagA / / 1-13|| [2] vaha apane manameM vicAra karane lagI ki jIva cAha kahIM hI, usane pUrvabhavameM jo kiyA hai, usake pUrvabhavameM kiye gaye Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 paumacarita puNu ruSai sa-dukkhau jaNaya-subha / mAlai - mAlA - sAriccha- bhubha // 2 // 'khala khudda pisuNa hya dA vihi / pUrantu maNyAraha hou dihi // 3 // dasaraha - kuDumbu jaM chattariu / vali jiha isa-disAha jAyakhAreja aNNahi~ hau~ apahiM dAsarahi / aNNahi lAvaNu antara uhi // 5 // ehae vi kAleM vasaNAvatie~ / bahu- iTsa- vioma- sAya- bharie // 6 // jo kira NicUddha - mahAivahA~ / sandesau sai rAhavahIM // 7 // paI samareM so vi vadhAviyaH / valahaho pAsu Na pAviya ll ahavaha kiM tuhu mi kahi chalaI / yaha dukiya - kammo phalaI // 6 // pattA asala - kyaNehi~ sIya vi laGkAsundari vi| NaM ravi-kiraNehi tappai jauNa vi sura-sari vi||10|| [3] mArui-pAndaNa bhaNami paha kula-vala jAi-vihINa / tAbasa je phala - bhoyaNA te paI seviya dINa' ||6|| puttaheM vi muhara - pANaNahA~ / gita mArui pAsu dasANaNahA~ // 2 // vaisArai vi kajAlAva kiya / 'he sundara kAI du-buddhi thiya // 3 // caGgA kusalasaNu simbiyau / aha uttama kulu Na parikkhiyau // 4 // sura-DAmaru rAvaNu mue~ ci maI / pariyariu barAyau rAmu paI / paJcANaNu meslavi dhariu gau 1 jiNu mueNdhi pasaMsiu para-samaU / / 6 / / jo jasu bhAyaNu so maM dharaha / kaha gAliyareNa kAi~ karai / / 6 / / jo sayala-kAla supahuttahi / maNi kAya - mauTha-kaSThimuttahi / / 8 / / pujinahi so eahi dhariu / lampika jema jaNa - parivariu / / 6 / / . pattA maI mue ci su-sAmi mArui kiyai~ jAI chalai~ / iha-loga ja tAI patu ku.sAmi-satra-phalai / / 10 / / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 cauvaNAsamo saMdhi karmakA nAza kauna kara sakatA hai ? janakasutA isa prakAra phUTaphUTakara rone lagI / unakI bhujAe~ mAlatI mAlAkI taraha thIM / vaha bolI, "he khala kSudra pizuna kaTAravidhi, tuma bhAgyavaza apanA manoratha pUrA kara lo| dazaratha-kuTumbako tumane titara-bitara kara diyA hai,| balikI taraha tumane use dazau dizAoMmeM bikhara diyA hai| maiM kahIM hU~, gama kahIM haiN| bIca meM ( itanA bar3A samudra) hai| apane iSTa logoMke biyoga aura zodhase pUrNa ApattikAlameM jI mahAyuddhAMmeM samartha gamake pAsa merA saMdeza le jAtA, tumane yuddha meM use bhI ba~dhaghA diyA / athavA kyA tuma bhI chala kara sakate ho, nahIM kadApi nahIM, yaha mere pApakarmAkA phala hai| [3] idhara, ve loga ( indrajIta Adi ) hanumAnako subhaTazrena rAvaNake pAsa le gaye / usane baiThAkara usase vArtAlApa kiyA / aura kahA, "he hanumAna, maiM tumase kahatA hU~ ki jo kula, bala, jAtise vihIna hai, jo phalabhojI dIna-hIna tApasa hai, tumane usakI sevA kii| he muMdara, Akhira tumheM yaha durbuddhi kyoM huI / tumane acchA dUtapana sIkhA yaha / athavA are tumane kula sakakI parIkSA nahIM kI / devabhayaMkara mujha rAvaNako chor3akara tumane usa abhAge rAmakI zaraNa grahaNa kI / ( sacamuca ) tumane siMha chor3akara gadheko pakar3A / jinavarako chor3akara tumane para-siddhAntakI prazaMsA kI / phira jo jisake pAtra hotA hai, usameM vahI vastu rakhI jAtI hai| batAo, nAriyala ( isakI khopar3I )kA kyA hotA hai| jo ( tuma ) sadaiva prabhutAke guNoM cUr3AmaNi, kadaka, mukuTa aura kaTisUtroMse sammAnita kiye jAte the vahI tuma gherakara logoMke dvArA corakI bhA~ti pakar3a liye gaye / mujha jaise uttama svAmIko chor3akara he hanumAna, tumane jo kucha kiyA hai / tumane kusvAmIko sevAphe usa kalakA yahIM prApta kara liyA hai / / 1-12 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 pajamacarita rAvaNa muhu bhuJjantAha lakAuri jiha NAri / ANiya sAya ga ha pa. Niya-kula-vaMsahI mAri' / / 1|| ava mi jo duggai-gAmiga hi / kuzalasa - kumanti kumAmie~ hi / / 2 / / pariyaNa kunti kusevAe~ hi~ / kunitha * kuthamma * kudevAe~ hiM // 3 // ApameM asahi bhAviyada / so kavaSNu Na Avai pAzriyara' / / 4 / / naM vayaNu suNevi kain Na / Nimacchiu bahAviddhAna / / 5 / / 'kira kAI imANaNa hasahi maI / appaNu salAdhu kiTa kAI pa / / 6 / / paramAha hoi cilisAvaNau / NANAviha - bhaya - daripAvaNA ||7|| dubahu pAhala kula lar3achaNau / ihaloDa - paratta * triNAsaNaDa IIEI dujaNa - vikAra - pahicchaNau / ghara ayasahI jammahA~ lamchaNau ||9 ghattA saMsAraho bAru di kavADa saasy-ghrhoN| laha vi viNAmu akusala aNNa-bhavantarahoM // 30 // joThavANu jIviu dhaNiya gharu sampaya-riddhi garincha / bhAvatri guha Nica nuhu~ paTTavi sIya Nisinda / / 1 / / para-dhaNu para-nAru manavamaNu / Ayarai ko tri jo mUDha-maNu // 2 // nahu~ ghaI sayAlAgama kala-kusalu / muNi-subbaya * ghasaNa-kamala-masalu // 3 jANantu Na appahi jaNaya sua / avadhuva aNunemva kAi~ subha ||4|| ko kAmu sanbu mAyA nimiru / jala bindu jema jIviu a-dhiru ||5|| sampatti samuha - taraGga - miha / siya cacala vijula-laha jiha // 6 // jovaNu giri-pAi pavAda-sarimu / pemmu vi suviNaya-iMsaNa-sarisu // 3 // dhaNu sura-dhaNu-riddhi] aNuharai / khANe hoi khaNaddha osarai // 8 // jhisaha sarIru Ausu galai / jiha gau jala-Nicahu Na saMbhavada // 6 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caDavaNNAso saMdhi [ 4 ] hanumAnane taba uttarameM kahA, "tuma laMkA nagarIkA nArIkI taraha sundara bhoga kro| kintu yaha tuma sotA devI nahIM, kintu sAkSAta apane kulako mAro ( vinAza ) lAye ho / " yaha sunakara rAvaNane kahA, "aura jo durgatigAmI, kukalana, kumaMtrI, kusvAmI aura kupaoNraMjana, kumaMtrI, kusevaka, kutIrtha kudharma, aura kudeva ina sabako bhAvanA karanevAlA hotA hai, kaho use kaunasI Apatti nahIM hotI / " taba kruddha hanumAnane usakI niMdA karate hue kahA, "parastrI ghRNAjanaka aura nAnA prakAra ke bhayoM ko dikhAne vAlI hotI hai / vaha dukhakI poTalI aura kulakI kalaMka hai / ihaloka aura paralokakA nAza karane vAlI hai| vaha durjanoM ke dhikkArase bharI huI hotI hai. vaha ayazakA ghara, jIvanakA lAMchana hai / vaha saMsArakA dvAra aura mokSakA kivAr3a hai| vaha laMkAkA vinAza aura janmAntarakA akalyANa hai / / 1-1 [ 5 ] he rAjan yauvana, jIvana, dhana, ghara, sampadA aura Rddhi ina sabako tuma anitya samajha kara sItAko vApasa bheja do| koI mUrkha jana bhI para dhana, paradvArA aura madya vyasanakA Adara nahIM karatA / numa to phira sakala Agama aura kalAoM meM nipuNa ho / munisuvrata bhagavAnake caraNakamaloM ke bhramara ho / jAnate hue bhI sItAkA arpaNa nahIM kara rahe ho| kyA tumane anitya utprekSA ko nahIM sunA / kauna kisakA hai, yaha saba mAyAkA aMdhakAra hai / jIvana jalakI bU~dako taraha asthira hai| sampatti samudrako laharako taraha hai / lakSmI bijalokI rekhAkI taraha caMcalA hai| yauvana pahAr3I nadIMke pravAhake samAna hai| prema bhI svapradarzanakI taraha hai| dhana iMdradhanupake samAna hai / vaha kSaNa meM hotA hai aura kSaNa meM vilIna ho jAtA hai | zarIra kauna rahA hai aura Ayu gala rahI hai / 14 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ battA gharu pariyaNu ruju sampaya jovita siya pavara / evaI a-thirAi~ ekku supuSpiNu dhammu para // 10 // [6] 1 'rAvaNa a-saraNu sambhavi pavi rAmahoM sIya / paNaM to sampai sayala suba paIM tambArahoM gAMva // 6 // aho kekasi rayaNAsa suya | asaraNa aNutreva kA Na suya // 2 jAveMhiM jIvoM dukkar3a maraNu / tAhiM jaga nAhiM ko vi saraNu // 3 kvija jara vi bhayaGkareMhi~ / asi laDaki bityahi kiGkarahiM // sahi / kamalANa * mAya turaGgama jama-varuNa kubera purandarehiM gaNa-jaya mahAraMga paisaraha jai raNa varNe liNe vi pAyAlaya | giri-guhile huA hayale sura-bhavaNaM / rayaNappahAr3a majUsa kUva ghara pAe~ / kahina ghattA * - paumacariu T tarhi asaraNa - para rakkha - - * - vajana // 5 - chipaNa rahi // 6 unahiM jaleM // 7 V gamaNa | - duggaI to vi svaNantarae~ // 6 kAle jAbo avaNa Na kA kidhara / ekku ahiMsA- lakkhaNu dhammu para ||1013 [ ] rAvaNa gama ghaDa bhaDa- Nivahu gharu pariyaNu khuhi rajju / ma esiDa bajA tuhu~ para suhu dukkhu sahejju || 1 || ahIM rAvaNa Nava kuvalaya-dalakkha / kiM Na suiya ekatAyukkha // 2 jage jIvoM pAsthi sahAu ko viraha vandhai moha-yaseNa to vi // 3 " gharu iDa parikSaNu iu kalata" / gAu vujjhahi jiha sayalehiM catta // ekke kagya bidura kArle ekkeNa vasemvara jala-bamAle // 5 ekkeNa vaseNDa sahi~ Nigoe~ / ekkeNa rupagvaDa piya-bioeN // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cauvaNNAsamo saMghi gata jala-samUhakI taraha bahU, tumhArA nahIM hotA / ghara, parijana. rAjya, sampadA, jIvana aura pravara lakSmI ye saba asthira haiM / kevala eka dhamakI chor3akara / -1) [6] hai rAvaNa, tuma azaraNa utprekSAkA ciMtana kara sItAko bheja do| nahIM to tumhArI saMpadA aura samasta sukha nAzako prAma ho jAyeMge | are kaikazI aura ratnAzravake putra, kyA tumane azaraNa anuprekSA nahIM sunI / jaba jIvako mRtyu pAsa A jAtI hai. taMtra use koI zaraNa nahIM milatI cAhe talavAra aura gadA hAtha meM lekara bar3e-bar3e bhISaNa kiMkara, gaja, azva, ratha, ama: viSNu, maheza, cama. varuNa, kubera, purandara, gaNa, yanna, nAgarAja aura kinnara bhI isakI rakSA kreN| cAhe vaha pAtAlatala, giri-guphA, Aga, samudrajala, raNavana tRNa nabhatala,surabhavana, durgatigAmI ratnAbha naraka.majUpA kuA yA ghararUpI piMjar3e meM praveza kare, eka kSaNameM use nikAla liyA jAtA hai| azaraNa kAlamai jIvakA aura koI nahIM hotA hai| kevala eka ahiMsAmUlaka dharma (jina) hI rakSA karatA hai||1-10|| [7] rAvaNa, gajaghaTA, bhada samUha, ghara-parijana, paMDita aura rAjya ye saba tujhe chor3a deNge| kevala eka na ho sukha-dukha sahanA / o navanIlakamalanayana rAvaNa, kyA tumane ekatva anubhAko nahIM sunaa| mohake vazase koI kitanI bhI rati kare, parantu isa saMsAra, jIvakA koI bhI sahAyaka nahIM haiN| yaha ghara, ye parijana yaha strI, nahIM dekhate, inako sabana chor3a diyaa| vidhurakAlamai akele krandana karoge, vAlamAlAmeM akele basoge / nimAMda meM akele rahoge, priya viyogameM akele hI rooge, karmasamUha aura mAike Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 paumacarita prazkeNa bhavencau bhava- samuha 1 kammoha- moha - jalayara - rau // 7 // ekahIM ja duvAkhu ekahIM ja sukkhu / ekahI ja vandhu ekaho ja moknu mA! ekaho jai pAu ekahI ja dhammu / ekkahA~ jeM maraNu ekahoM meM jammu / / 6 / / ghattA tahi nehA vihure sayaNa-sayA // dukkiyaI / para vepiNa sayA i jIvahA~ duliya-sukkiyaI // 10 // 'rAvaNa julAjutta tuha~ cinteM tri Niyaya - maNeNa / aNNu sarIru vi aNNu jiu bihaDa eDa khaNeNa' / / 1 / / puNu vi par3IbaDa ubavaNa mahaNu / kahA hiyattagaNa maru - gandaNuH / / 2 / / aNNasANuvaiksa dahagIvahA~ / aNNu sarIru 'aNNu guNu jIvahA~ / / 3 / / aNNahi taNau dhaSNu dhaNu jonvagu / aNNahi taNau sayaNu gharu pariyaNa / / 4 / / adhyahiM tagaDa Rlasa laijjai / aNNahi taNau taNa uppajjar3a // 5 kA vi divasa gaya melAva / puNu vihanti marante ekke // 6 // agaNahi jIu sarIru vi ayaNahi / ahiMgharu dhariNi vi aNNaNNahiM / / 7 / / aNNahi nusya mahaggaya rahavara / aNNahi ANa - pahicchA garavara / / 811 pahae agNa - bhavantara - bntr| attha - viDAvi hoi svaNantara 11611 ghattA jaNu kAjavaseNa muha - rasiyau piya - jampaNau / jiNa dhammu mupati jIvahIM ko vi Na appaNaH / / 10 / / [3] sAu-gai-sAyara duha-paura jammaNa- maraNa- rau / appahi siya ma gAu~ kari ma pani Naraya-samunda / / 1 / / bho bhuvaNa - bhayaGkara duNNiriksa / suzu caugai saMsArANuvekkha // 2 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NNAso saMdhi 213 7 jalacaroMse bhayaMkara bhavasAgara meM akele hI bhaTakoge / jIvako akele ho dukha, akele hI sukha bhoganA par3atA hai, akele hI use bandha aura mona hotA hai| akele hI usako pApa dharmakA bandha hotA hai| akele usIkA hI maraNa aura janma hotA hai / usa saMkaTa ke samaya meM koI bhI svajana nahIM Ate, kevala do hI pahu~cate haiM, ve haiM jIvake sukRta aura duSkRta // 1-10 / [ 8 ] hai rAvaNa, tuma apane manameM ucita aura anucitakA vicAra karo, yaha zarIra alaga hai aura jIca alaga | yaha eka kSaNa meM naSTa ho jaaygaa| bAra-bAra upavanako ujAr3anevAle hanmAnane hRdayase rAvaNako anyatva-anuprekSA batAte hue kahA --- "zarIra anya hai aura jIvakA svabhAva anya hai, dhana-dhAnya, yauvana dUsareke haiN| svajana, ghara, parijana bhI dUsareke haiN| strI bhI dUsarekI samamanA | tanaya bhI dUsarekA utpanna hotA hai| yaha saba kucha ho dinAMkA milApa hai, phira marakara saba ekAkI bhaTakate phirate haiM / jIba aura zarIra bhI anyake ho rahate haiM, ghara bhI dUsarekA, gRhiNI bhI dUsare kI turaMga, mahAgaja aura rathavara bhI anyake ho jAte haiM / AjJAkArI naravara bhI dUsareke hI rahate haiN| isa dUsare janmAMtara meM jIvakA arthanAza eka kSaNa meM hI ho jAtA hai| loga kAryake yazase ( apane matalacase ) mu~ha mIThe aura priya bolanevAle hote haiM, paraMtu jinadharmako chor3akara, isa jIvakA aura koI bhI apanA nahIM hai ||1-11 // [ 6 ] sItAko arpita kara do| use grahaya mata karo, nahIM to, dukhase bharapUra, janma aura maraNase bhayaMkara cAra gatiyoMke samudra, aura naraka-sAgarameM par3oge / he bhuvanabhayaMkara aura durdarzanIya Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjada jala - thala * pAyAla - NahaGgaNehiM / sura-garaya- tiraya - maNuasaNehi // 3 // papara - gAri - puMsaya - rUpaehi / visa-meseM hiM mahisa- pasUAehi // mAyA - turana - vihamamehiM / paJcAgaNa - mora - bhumahiM / / 5 / / kimi kAMDa - payakrendindirahi / visa-bahasa- gahanda (1) majahi / / 6 / / hammantu haNantu marantu jantu / kaluNa rubhantu khajjantu khannu / / 7|| geNhantu muantu kalevarAI / aguhavai jAu pAkahA~ phalAI / / / dhariNA vi mAya mAyA vi dhartiNa 1 bhaiNI vi dhAya dhIyA vi maNi It !! putto tri pu bappo vi putta / satto vi mitta mitto vi sattu ||10!! ghattA ehae~ saMsAre rAvaNa sokvu kahi taNau / ariejasIya sIlu ma khaNDahi appaNau' // 1 // [10] caudaha rajjuga dahavayaNa bhuvi sokkha- sayAI / to i Na vaiya titti tara appahi sIya paNa kAi~ // 1 // ahA~ sura-samara sahi savaDhammuha / tailokAguvekSa suNi dahamuha // 2 // OM taM giravasesu AyAsu vi 1 tihuvaNu samjhe pariTTiu nAsu vi // 3 // bhAi NihaNu gAu keNa vidhariyau / acchA sayalu vi jIva bhariyau // 4 // pahilA vezAsaNa-aNumANe / thiyaTa satta-rajua-parimANe / / 5|| vAyau mahari-ruvAmAreM / thiyau eka rajjuba-visthAe~ / 6 / / tayau bhuvaNu murava-aNumANe / dhiyau patra-rajjua parimANe / / 7 / / moknu vi vicariya-banAyA thiyau eka rajjua-cithAreM iya caudaha-rajjara hi givaDara / tihuaNu tihiM pakSaNe hiM uhA // // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaDavaNAso saMdhi rAvaNa, tuma cAragativAlA saMsAra anuprekSA suno| jala-thala pAtAla aura AkAzatala meM svarga naraka tiyaMca aura manuSya ye cAragatiyA~ haiM, nara-nArI aura napuMsaka AdirUpa, vRSabha, mepa, mahipa pazu, gaja, azva aura pakSI siMha, mora aura sA~pa, kRmi, kITa, pataMga aura jugunU, vRpa, vAyasa, gayaMda aura maMjarI ( ina saba pa ) jIva utpanna hotA hai| vaha mAratA hai, piTatA hai, maratA hai, jAtA hai, karuNa rotA hai, khAtA hai, khAyA jAtA hai, zarIroMko chor3atA hai, mahaNa karatA hai| isa prakAra jIva apane pApakA phala bhogatA hai| kabhI strI mA~ banatA hai, aura mA~ strI, bahana lar3akI banatI hai, aura lar3akI bahana / putra bApa banatA hai aura bApa putra banatA hai| zatru bhI mitra banatA hai aura mitra zatru / isa saMsAra meM, 'he rAvaNa' sukha kahA~ hai| sItA sauMpa dI. apanA zIla khaMDita mata karo || 1 - 14 // 11 215 [ 1 ] he rAvaNa, caudaharAjU isa vizva meM tumane saikar3oM bhogoM kA anubhava kiyA hai| phira bhI tumhe tRti nahIM huI / sAMtA kyoM nahIM sauMpa dete ? aho saikar3oM devayuddhoM meM abhimukha rahanevAle rAvaNa, triloka-anuprekSA suno| yaha jo niravazeSa AkAza haiM, usake bIca meM tribhuvana pratiSThita hai, anAdinidhana vaha kisI bhI vastupara AdhArita nahIM hai| sabakA saba jIvarAzise bharA huA hai, pahalA, vetrAsanake samAna sAta rAjU pramANa hai, dUsarA loka bhArIke AkArakA eka rAjU vistAravAlA hai, aura tIsarA loka, pA~carAjU pramANa mRdaMgake AkArakA hai, mokSa bhI chala aura AkArase rahita, eka rAjU vistAravAlA hai| isa prakAra caudaharAjuAMse nivaddha, tInoM loka tIna pavanoMse ghire hue haiN| usIke Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacarita pattA tahI mAjhe asesu jala thallu ayaNa-kakkhiyau / taM kavaNu paesu jaM Na vi jAdhe bhakkhiyau / / 10 / / [1] ksa vi philidila deha-ghara khaNe bhaDaguram asAra / rAvaNa sIyaheM sudhu tu jiha bhAu cAra / / aho ahA~ sayala-bhuvaNa-saMtAvaNa / asuisANuvekSa suNi rAvaNa / / 2 / / mAgusa-dehu hoi ghiNi-viTTala 1 sirehi Nivau haha pohalu // 3 // calu ka-jantu mAyamA kuddha u / malahoM puju kimi-kIhu~ mUDau // 4 // puagandhi gahirAmisa-bhaNDau | camma ruknu duggandha-karaNDau / / 5 / / antaI poddala pakkhihi bhoyaNu / bAhihiM bhavaNu masANahI bhAyaNu // 6 // AyaehiM kalusiDa jarjAI aGgAu / katraNu papasu sararaho vAu / / 7 / / suNNAya suNNAharu va duppechau / kaliyalu panchAhara-sAricchau / / 8 / / joravaNu gaNDahIM aNuharamANau / siru NAliyara-pharaka-samApaDa ||6|| pattA eha asuite ahA~ layAhipa bhuvaNa-ravi / sAyaheM cari to vi hau viratAMbhAu Na vi / / 10 // [12] pazca-payAre hi dahavayaNa jIvahA~ hukara pAu / suhu duHkhaI ja mema Thiya taM bhujevau sAu // 1 // bho surakari kara-saMkAsa-bhuna / Asava-aNuveksa kAI Na subha // 2 // veTijaha jAu moha-mae~ hi / paJcANaNu jema mala-gae~ hi // 3 // rayaNAyaru jiha sari-vANi hi / paJca-viheM hiM pANAvaraNie~ hi // 4 // zava-IsaNehi vihiM veyahi / aTThAvIsahi cAmohahiM 5 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. caupapaNAsamo saMdhi bIca meM samasta jala-thala dikhAI dete haiM, isameM aisA kauna-sA pradeza hai jisakA jobane bhakSaNa na kiyA ho / / 1-10 // [11] isa ghinaune kSaNabhaMgura aura asAra sItAke deha rUpI gharameM tuma usI taraha lubdha ho jisa taraha kuttA mAMsameM lubdha hotA hai ? are are sakala bhuvanasaMtApakArI rAvaNa, tuma azuci-anuprekSA suno, yaha manuSyadeha ghRNAkI gaTharI hai | haDDiyoM aura nasA~se yaha poTalI baMdhI huI hai| caMcala kujantuoMse bharI, kutsita mAMsapiMDavAlI, nazvara malakA Dhera, kRmi aura kIr3Ase vyApta, popase durgandhita, rudhira aura mAMsaka pAtra, rUkhe camar3evAlI aura durgandhakI samUha hai| antama yaha poTalI, pakSiyoMkA bhojana, vyAdhiyoMkA ghara aura pramazAnakA pAtra banatI hai / pApase isakA eka-eka aMga kaluSita hai, bhalA batAo zarIrakA kauna-pradeza amara hai| sUne gharako taraha vaha sUnA aura adarzanIya hai / isakA kaTitala pacchAhara' ? ke samAna hai, yauvana RNake anurUpa hai, aura sira nAriyalako khopar3I kI taraha hai / are vizvaravi laMkAnareza, zarIrake itanA apavitra hone para bhI, sItAke Upara tumhArA viraktibhAva nahIM ho rahA hai / / 1-10 // [12] he dasamukha ! jIvako pA~ca prakArake pApa lagate haiN| jo jisa taraha sukha-dukha meM hotA hai, use vaisA bhoga sahana karanA par3atA hai / are airAvatakI guMr3akI taraha pracaMDavADhu gavaNa, kyA tumane Asava-anuprekSA nahIM sunI / yaha jIva, moha-madase vaise hI ghera liyA jAtA hai, jaise matta gaja siMhako ghera lete haiM, yA nadiyoMkI dhArAe~ samudrako ghera leto haiM, / pA~ca prakArakA jJAnAvaraNIya, nau prakArakA darzanAvaraNIya, do prakArakA vedanIya, aTThAIsa Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 paumacariDa cau-vihi Au-parimANae~ hi / te gaDai-payAra hiM gAmahi // 6 // vihiM gAttI mahala-samujhalahiM / paJcahi mi ansarAiya-khale hi // 7 // chAijai hijai bhiujai vi ! mArijai vajaha pijjai bi // 8 // piSTijjA vAmada mubaha vi / jantehi dalisaha manai vi / / 1 / / pattA priya kamma-baseNa . jammaNa-maraNodvaddhaeM ga / visahevau dukkhaM jema gaiveM vaDANa ||10|| [13 bhaNami saheM dahazayaNa jANevi eu asAra / saMvaru mA vi Niyaya-majijau parayAra // 1 // bho sayala-bhuaNa-laghamI-NivAsa 1 saMvara-aNuvekSA suNi dasAsa // 2 // ravivajAi jIDa sarAgu kema / i hukara ayasa-kAlA jema ||3 / / dinaI rakkhaNu jo jAsu malla / kAmahA~ a-kAmu sallahA~ a-sAlu // 3 // dambhaho a-dambhu dosaha) a-dosu ! pAvahA~ a-pAva rokhahI a-rosu // 5 // hiMsaho ahiMsa mohahA~ bha-mohu / mANahA~ a-mANu lohahA~ a-loDa // 6 // NANu tri aNNANahI viTha-kazAhu / maccharahoM a-maccharu dappa sAhu // 7 // a-viou viyaha duNivAra / jamu aya sahA~ duppaisAru vAru III micchttahoM diDha-sammatta-payaru / bhesliAi jema pa - daha-aru / / / pattA pariyANavi eDa Nava-luppala- jayaNa-juya / pari rAmahI gampi kara lAijar3a jaNaya-suya // 10 // rAvaNa pijara bhAvi nahu~ nA daya-dhamma muulu| to pari jANavi pariharahi kijA tahA~ bhaNukUlu // 1 // lAhiva daNu - duggAha * gAha 1 hijara - aNucekkhA NisuNi mAha // 2 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caDavaNNAsamo maMdhi 216 prakArakA mohanIya, cAra prakArakA Ayukarma, nau prakArakA nAmakarma, do prakArakA gotrakarma aura zubha-azubha pA~ca prakArakA antarAya karma / ina saba karmoM se jIva Ananna hAtA, chojatA, miTatA, mArA, khAyA aura piyA jAtA hai| janma-maraNase bace hue isa jIvako apane karmoM ke vazIbhUta hokara usI prakAra dukha uThAnA par3atA hai jisa prakAra baMdhanameM par3A huA gaja uThAtA hai // 1-10 / / [13] rAvaNa ! maiM snehapUrvaka kaha rahA huuN| tuma ise asAra smjhii| apane mana meM saMghara-tatvakA dhyAna karo, aura parakhAsa baco so vibhuSAlalAyo ni eka-1, dula saMbara-anu. naMjJA sunii| rAgarahita hokara isa jIvako isa taraha rakhanA cAhie ki ise kisI tarahakA kalA na lage / jo jisakA pratidvaMdvI hai usakI usase rakSA karo, kAmase akAmako, zalyase azalyakA, dambhase adambhako, doSase adoSako, pApase apApako, ropase agepako. hiMsAse ahiMsAko, mohase amohako, mAnase amAna kA, lAbhase alobhako, ajJAnase dRr3ha jJAnako, matsarase darSanAzaka amatsarako, viyogase durnivAra aviyogako, apathase duSpraveza dvAra pathakA, aura mithyAtvase bar3ha samyakatvake samUhako bacAo jisase deharUpI nagara naSTa na hI jAya, haM navanIla kamalanayana rAvaNa, yaha saba jAnakara, tuma jAkara rAmako janakasutA apina kara do" / / 1-10 // [11] rAvaNa, tuma nirjarA-tatvakA dhyAna karo jo dayAdharmakI jar3a hai / acchA ho tuma sItAko chor3a do aura usake anusAra AcaraNa kro| he dAnavarUpI grAhIse agrAma laMkAdhipa rAvaNa 'tuma nirA anuprekSA suno / ghaNTo, aSTamI, dazamI, dvAdazIko Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacamacarita chahadama - dasama - tuvArasehiM / bahu - pANAhArahiNIrasehi 12 // ghauhi~ tirattA - toraNehi / pakkhekacAra kiya - pAraNehi // mAsovAsa - candAyahi / aparehi mi daNDaNa - muNDaNehiM // 5 // bAhira sayaNe hi asAvaNehi / taru - mUla hi ghara * vIrAsahi // 6 // sAmAya - mANa-ma-khaJcahi / vandaNa - pujaNa * devazahi~ // 7 // saMjama-tava-Niya meM hiM dRsahahiM / ghora hi ghAvIsa * parIsaha hi // 8 // cArisa-NANa - vaya - dasaNehi / acarehi mi daNDaNa - khaNDaNe hi // 6 // ghattA jo jamma-NAeNa saciTa dukhyi-kamma-malu / / so galai asesu baraNa du- varSe jema jalu // 10 // [15] dhammu ahiMsA dahavayaNa jANahi muhu~ daha-bheu / to vi Na jANai pariharahi kAha mi kAraNu eu | // 1 // ahA~ jiNavara-kama-kamalinvindira / dasadhammANuvekkha surNe dasa-sira // 2 // ehisau eu tAma cubhebbau / jISa - dayA - ghareNa hoelvaDa // 3 // vIyaDa mahavata darisencau / tajhyau ujaya : cita karavA // 1 // cauthau puNu lAhaceMNa jidembara 1 paJcamaDa vi tava-caraNu carebau // 5 // chau saMjama - car3a pAlelvau / sattamu kimpi NAhi mAgevara // 6 // bhaTama bambhacera svaskhembau / Nayamau saca-vayaSNu bollebvA // 7 // dasamau maNa paricADa karaNyau / machu isa-bheu dhammu jANebvara // 8 // dhamma hontaeNa suhu kevala / dhammeM hontaraNa cintiya-phalu // 6 // ghattA dhammeNa dasAsa ghara pariyaNu sabaDammuhaTa / viNu ma teNa sabalu vi thAi parammuhaDa // 10 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pauvANAsamo saMdhi 221 nIrasa upavAsa karanA cAhie / pakSameM cAra tIna ? yA eka bAra pAraNA karanI caahie| eka mAhake upavAsa vAlA cAndrAyaNa vrata, tathA aura bhI daNDana-muNDana karanA cAhie ! bAhara sonA yA per3oMke mUlameM yA AtApinI zilApara vIrAsana lagAnA cAhie | sudhyAta dhyAnase manako vazameM karanA, vandanA, pUjana aura devArcA karanA, duHsaha saMyama, tapa aura niyamako pAhA: nera pAIsa parISaha sahana karanA, cAritra jJAna, prata aura darzanakA anuSThAna tathA anya daNDana-khaNDana karanA cAhie / isa prakAra jo saikar3oM janmoMse pAparUpI karmamala saMcita haiM, ve saba vaise hI gala jAte haiM jaise bA~dha khola denese pAnI baha jAtA hai / / 1-10 // [15] he rAvaNa ! tuma ahiMsA dharmake dasa aMgoMko jAnate ho / phira bhI sItAkA parityAga nahIM karate / Akhira isakA kyA kAraNa hai| jinavarake caraNakamaloMke bhramara darzAzara rAvaNa, dasadharma-anuprekSA muno / pahalI to yaha bAta samajho ki tumheM jIvadayAmeM tatpara honA cAhie / dUsare mArdava dikhAnA caahie| tIsare saralacitta honA cAhie / cauthe atyanta lAghavase jInA cAhie / pA~cava tapazcaraNa karanA cAhie / chaThe saMyama dharmakA pAlana karanA cAhie / sAtaveM kisIse yAcanA nahIM karanI cAhie | AThave brahmacaryakA pAlana karanA cAhie / nave satya vratakA AcaraNa karanA cAhie / dasaveM manameM saba bAtakA parityAga karanA caahie| tuma ina dharmoko jaano| dharma honese hI kevala sukhakI prApti hotI hai, aura dharmase hI cintita phala milatA hai| he rAvaNa ! dharmase hI gRha, parijana saba abhimukha ( anukUla ) hote hai, aura eka usake binA saba vimukha ho jAte haiM / / 1-13 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 paumacariu * ] [ | 'mAi maNa zrANandayara yi kula sasi a-kalaGka | jANai jANiya sayacha : jA~ kaha bhaya-bhIeM su // 1 // aNu vi dahavayaNu maNeNa muNe NAmeNa vohi aNuvekkha surNe // 2 // cintevvau jIva rapti-diNu / " bhava bhava mahu sAmiDa parama-jiNu // 3 // bha bha labha samAhi-maraNu / bhava bhaveM hou mumbai-gamaNu // 4 // saNa NANeNa sahu~ ||9|| ma bhabhatra jiNa guNa sampatti mahu | bhane~ bhane bhane marne sammata hou za sa bha 10 mahanta dihni / bhava bhaveM uppajjau dhamma-nihi" // 7 // bhava bhava sambhava aNutresTa rAvaNa eyAu / jiNa sAsaNa bAraha- bhaiyAu ||8|| jo paDhai suNai ma sahahaha / so sAsaya sAMbakha sayadeM lahaI' // 6 // * . - ghattA sundara vayaNAI labhAI maNe sarahoM / sa hU~ bhu va jucaleNa kriu jayakAra jiNesara hoM // 10 // 55 paJcavaNNAsamo saMdhi 1 'eka dulaha dhammu esa virahaggi garUSata / Ayaha~ kavaNu lami' dahavayaNu dutakkhIhU // [+] 'esa jinavara cayaNuNa khukka / ettaha~ yammahu vammahoM etaha~ bhava-saMsAra biruva / eva viraha- paravasiMhUa kA // 1 // ||2 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ panavaNNAsamo saMdhi 223 [16] manake lie Anandakara, apane kulakA kalaMkahIna candra hanumAna jAnatA thA ki jAnakI samasta vizvameM bhaya aura bhItise mukta hai| phira bhI usane kahA, "he rAvaNa apane manameM guno, aura bhodhi anuprekSA suno / jIvako dinarAta yahI socanA cAhie, tAnoM se banAlI sama ki hoM. vanya mujhe samAdhimaraNa prApa ho, janma-janmameM sugati gamana ho, janma janmameM jinaguNoMkI sampadA mile, janmajanmameM darzana aura hAnakA sAtha ho, bhakbhavameM acala samyaka darzana ho, bhavabhavameM maiM karmamalakA nAza karUM / janma-janmameM merA mahAn saubhAgya ho, janma-janmameM mujhe dharmanidhi utpanna ho| he rAvaNa, jinazAsanameM ye bAraha prakArako anuprekSAe~ haiM, jo inheM par3hatA, sunatA aura apane manameM zraddhA karatA hai, yaha zAzvata zatazata sukhoMko pAtA hai| ye sundara vacana rAvaNake manameM gar3a gaye aura usane apane hAtha jor3akara jinakA jayakAra kiyA // 1-10 // pacavanI sandhi. rAvaNake sammukha aba bahuta bar3I samasyA thI; eka ora to usake sAmane durlabha dharma thA aura dUsarI ora vipula-virahAgni / ina donoM meM vaha kisako le, isa socameM vaha vyAkula ho utthaa| [1] eka ora to vaha jinavara ke upadezase nahIM cUkanA cAhatA thA to dUsarI ora, usake marmako kAma bheda rahA thA, eka aura cirUpita bhavasaMsAra thA, to dUsarI ora vaha kAmake pazI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 paDamacarita esaha Nara' paDembau pANe hiM 1 etaha bhiNNu aNAhA~ vAhiM // 3 // ettaha~ jAu kasAe~ hi rummA / ettaha~ suraya-soksyu kahi labbhA // 1 // esaha dukkhu TukammahI pAsiDa / ettahe jANai-kyaNu sudAsiu // 5 // eta iya-sarAru cilimAyaNu / etaha sundaru sIyaha jobdhaNu / / 6 // eptaheM dulahaI jiNa-guNa-vayaNaI / etaha muddhaI sIyaha payagaI // 7 // etahe jiNavara-sAsaNu sundaru / esaha jANai-vayaNu magAharu // 8 // esaha asuI kammu Niru bhAvaH / ettaraM sAMya-bhaharU ko pAvaha // 6 // ettahe Nindiu uttama-jAhoM / putaheM kesa bhAra varu soyaha // 10 // esa. garaDa raundu duruttaru / esaha sIyaha kantu su-sundara // 31 // etaha gAraiyahu~ gira maru maru' / etaha sAmahe maNaharu thaNaharu // 12 // guptaheM jama-gira lai lai dhari dhri'| esaha jAgA lAha-kisoyari // 13 // etta dukkhu aNannu duNiyaru / etsaheM sIyaha ramaNu sa-vidharu // 14|| pasaheM jammantareM suhu ghiralau / esaha sulaliya-Uruna-juvalau // 15|| ettaheM maNuba-jammu aD-virala3 / etaha baMdhA-jualaga sarala u / / 16 / / etaha eDa kammu Na vi vimalau 1 etaha sIyaha varu kama-juala // 17 // ettaha~ pAu aNotramu paujhai / etaha visa hi maNu parirujhiha // 18 // ettaheM kuviu kayanna su-bhAsaNu / ettahe dusaru mayaNahA~ sAsaNu // 16 // kavaNu laemi kavaNu parisaMsami / to vari vahi~ garae paDesami // 20 // pattA jANami jihaNa ghi soknu para-tiya para-dava layantahA~ / jaM rupA ta hou tahA~ rAmahA~ sIya a-dentahA~ // 21 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patravaNAsamo saMdhi bhUta thA, idhara yadi prANa narakameM par3eMge to udhara kAma ke bANose aMga chinna ho jAyeMge, idhara kaSAyoMse vaha avaruddha ho jAyagA to udhara suratasukha use kahA~ milegA, idhara TuSkAkA Tumna nA hai, to udhara ha~satA huA jAnakIkA mukha hai| idhara ghinaunA Aita zarIra hai. udhara sItAkA sundara yauvana hai, idhara durlabha jina guNa aura vacana haiM, udhara sItAke mundha nayana haiM. idhara sundara jinavara zAsana hai aura udhara, manohara sItAkA mukha hai| yahA~ atyanta azubha karma manako acchA laga rahA hai aura udhara sItAke adharoMko kauna pA sakatA hai, idhara uttama jAtiko nindA hai, udhara sItAkA uttama kezabhAra hai, idhara dustara raudra naraka hai, aura udhara sItAkA sundara kaNTha hai, idhara nArakiyoMkI 'mAro mAro" vANI hai aura idhara sItAke sundara stana haiM / idhara yamakI "lA lo pakar3A-pakar3o" vANI hai aura udhara sundariyA meM sundarI sItA hai / idhara ananta dustara dukha hai aura udhara sItAkA savistAra ramaNa hai | yahA~ janmAntarameM bhI sukha virala hai aura vahA~ sundara Uru yugala haiM / idhara virala mAnava-janma hai, aura udhara sarala sundara jaMghA yugala hai| idhara yaha karma milakula hI pavitra nahIM hai udhara sItA kA uttama caraNa-yugala' hai, yahA~ anupama pApakA bandha hogA udhara tripoMmeM mana avaruddha ho jAyagA / idhara subhISaNa kRtAnta kupita ho jAyagA aura udhara madanakA dustara zAsana hai / kise svIkAra karU~ aura kise chor3a duuN| acchA, isa samaya narakameM par3anA hI ThIka hai| maiM jAnatA hU~ ki parastrI aura paragavya lemameM kisI bhI taraha sukha nahIM hai, phira bhI usa rAmako sItA nahIM dUMgA, phira cAhe jo rucaM vaha ho / / 1-21 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 pAmacarita [2] jaI apAma to lanchaNu NAmahau~ / jaNu vosalesaha "sakiu rAmaho" // 1 // maNe paricita jy-siri-maanngu| haNucahA sammuha palita dasANaNu ||2|| 'are govAla vAla dhI-vaJjiya / vaddhau jhasahi kAi~ alajjiya // 3 // lavaNu samuhahA~ pAhuddha pesahi ! sAsaya - pANe suhAI gasahi // 4 // meruha kaNaya - daNDa darisAvahi / diNayara - maNDala dIvau lAvahi // 5 // jopahAvaiheM joNDa saMpADhahi / loha * piNDa saNNAhu mamADahi // 6 // indahA~ deva - lou aSphAlAI / mahu agae' kahAu saMcAlahi // 7 // saM NisuNevi payokliu sundaru / papara- bhubhaGga- ghaca- mujha - paaru |8| pattA 'rAvaNa tujhu Na dosu laba dukAu muNiyara - bhAsira / aNNahi kAhi dichi khaDa dIsaha sIyaheM pAsiu' // 6 // [3] dunvayaNahi bahavayaNu palitau / kesari kesaraNa NaM vittaDa // 1 // 'maru maru lehu lehu siru pAuhA~ NaM to lahu vicchou~ vi dhAvahA~ // 2 // kharai vahasArahI siru muNDAvahA~ / vellae~ bandhavi dharai ghara dAvahIM // 3 // saM NisuNevi padhAiya Nisiyara / asi-masa-parasu-satti-paharaNa kara // 1 // tahi avasare sarIrU bihugeppiNu / pavara - muana - bandha toDeppiNu // 5 // mAraha bhaDa bhAstu samuhiu / sami avaloyaNe NA parihiu // 6 // jau jau de dihi parisakAi / taDa tara ahimuhu ko bi yaha // 7 // bhagai basANaNu 'saI saMghArami ! besaha jAi taM je maru mArami' // 8 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaSaNNAsamo saMdhi 227 [2] yadi maiM arpita kara dUMgA to nAmako kala lagegA, loga kaheMge ki rAmake Darase aisA kiyA !" jayazrIke abhimAnI gavaNa apane manameM yaha saba vicAra karake hanumAnake sammukha mur3A, aura colA, "are buddhihIna bAla gopAla, ba~dhA huA bhI vyartha kyA baka rahA hai / lavaNa-samudra meM patthara pheMkanA cAhatA hai| zAzvata sthAna meM sukha khojanA cAhatA hai / merukA lonekA daNDA divAnA cAhatA hai| sUryamaNDalako dIpaka dikhAnA cAhatA hai| candramAmeM cA~danI milAnA cAhatA hai / lopiNDapara nihAIko ghumAnA cAhatA hai / indrase devaloka zrInanA cAhatA hai| mere kAno kanAnI pAdapa pAhata hai." yaha gunA gudara pavanaputra ( nAgapAzase donoM hAtha jakar3e hue the) ne kahA, "rAvaNa, isameM tumhArA kucha bhI doSa nahIM hai, asalameM munivara kA kahA satya honA cAhatA hai, kucha hI dinoMmeM sItAse tumhArA nAza dikhAI detA hai / / 1-6 // [3] ina durvacanAse rAvaNa bhar3aka uThA, mAno siMha siMhako zundha kara diyA ho / usane kahA, "mAro-mAro, pakar3I yA sira giga do, nahIM to isakA dhar3a alaga kara do / ise gadhepara baiThAo, sira mur3avA do, rasmIse bAMdhakara ghara-ghara dikhaao"| yaha sunakara rAkSasa daur3e, unake hAtha meM talavAra, jhasa, pharasA aura zakti zastra the / usa avasarapara hanumAna bhI apane zarIrako hilAkara nAgapAzako tor3akara aura bhaToMkA saMhAra karatA huA uThA | dekhane meM vaha aisA lagatA mAno zanIcara hI pratiSThita huA ho, jahA~jahA~ usakI dRSTi jAtI vahA~-vahA~ sammukha AnemeM aura koI samartha nahIM pA rahA thA / taba rAvaNane kahA, "maiM svayaM mArUMgA, jahA~ jAyagA, vahIM ise maaruuNgaa| isa prakAra hanumAna, usa vidyAdhara Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22ma paumacAreu ghattA vavi semNu asesu vigjAhara-bhavaNa- paIvahA~ / muha masi-kubaDa deSi gau upari dahIvahA~ // 6 // [] thiGa balu sapala maDapphara-mukara / joisa * cakku va thANahA~ cukAu // 1 // kamala-baNu va hima-vAeM davau / duvilAsiNi- kyaNu va duciya[u // 2 // raNihi vara-bhavaNu va pichIvau / kira uvaNu ko pIvau // 3 // bhaNai sahoaru 'jAu ku-dRzara / esaDeNa kiM uttimu huau // 4 // girivara upari bihAmu jantA / to kiM so meM koI balavantau ||5 // ema bhaNevi NivAriu rAvaNu / saNajhantu bhuvaNa-saMtAvaNu // 6 // tAsaha vi teNa haNuvante / NAI vihare Nahayala ante // 7 // cintiu eSaku vaNantara thAeNvi / koba * davaggi muhasupapAe~ vi // 8 // ghattA 'lakSaNa-rAmA? kiti jagaNIsAvaNNa bhamADami / dahamuha-jIviu jema vari yamahi gharu umpAdami' // 6 // cintiNa sundaraNa sundaraM / bhubhabaleNa dahavaraNa - mandiraM // 3 // sa - siharaM sa - mUlaM samukkhayaM / sa-valiyaM (1) sa-jAlA-gakSayaM // 2 // sa - kusuma sa - vAraM sa - soraNa / maNi- kabADa - maNi - manavAraNaM // 3 // maNi - tavA - samana - sundaraM / palahi - candasAlA . moharaM // 4 // hora- gahaNa- sala- unma- khambhayaM 1 gumagumansa - ruNTanta * chappayaM // 5 // viSphuranta - NAsesa - maNimayaM / sUrakanta - sasikanta - bhUmayaM // 6 // invIla - veruliya - pimmalaM / pomarAya - maragaya - samujalaM // 7 // ghara - pavAla * mAlA - palambiraM / motieka , bhumbuka - ambiraM // 8 // ghasA saM ghara pavara-bhuehiM rasakasamasamtu miliyaa| aNuva-biyA pAlA jogvaNu varamajhiyaDa / / / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavanAsamo saMdhi dvIpakI samasta senAko vaMcitakara, aura unake mukhapara syAhIko kUcI pheraneke lie rAvaNake Upara jhapaTA // 1-|| [4] sArI senA ahaMkArazUnya hokara aise raha gaI, mAno jyotiSacakra hI apane sthAnase cyuta ho gayA ho, yA kamalavana himase dhvasta ho uThA ho yA durvilAsinIkA mukha hI phalakti ho gayA ho yA ratnoMse uttama bhavana hI uddIpta nahIM ho rahA ho| vaha bAra-bAra uThanA cAha rahI thii| itanemeM vibhISaNane rAvaNase kahA, "yaha kudUta hai, itanese kyA yaha uttama ho jaaygaa| pahAr3ake Uparase panI nikala jAtA hai, to kyA isase vaha usako apekSA balavAna ho jAtA hai, yaha kahakara usane rAvaNakA nivAraNa kiyaa| itanepara bhI, hanumAnane AkAzameM jAte hue pakSIkI bhauti, eka kSaNa rukamA para krodhAgnise bhar3akakara apane manama socA ki maiM rAma-lakSmaNakI asAdhAraNa kIrtiko saMsArameM ghumAU~, aura dazamukhake jIvanakI taraha isa gharako hI ukhAr3a dUM // 1-6|| [5] tatra hanumAnane apane bhujabalase zikhara aura nIMva sahita usake prAsAdako kasamasAte hue dalita kara diyaa| mAno hanumAnane laMkAkA yauvanahI masala diyA thaa| vaha rAjaprAsAda, jAlagokhoM, kusumadvAra, toraNa, maNibhaya phivAr3a aura chanose sahita thA / maNiyoMke tavAMga ? se sundara tathA balamI aura candrazAlA se manohara thaa| usakA sala hIroMse jar3A thaa| aura donoM ora khambhe the| jinapara bhramara gunagunA rahe the| samasta bhUmi camakate hue maNiyoM tathA sUryakAnta aura candrakAnta maNiyoMse jaDisa thii| indranIla aura vaidUryase nirmala padmarAga aura marakata bhaNiyoMse usama mUgoMkI mAlAse lambamAna aura motiyoMke mUmaroMse mumbira thA vaha bhavana // 1-- / / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 paDamacarita tahA~ sarisAI AI annulaagii| patra sahAsaI gahu~ bhaggaI // 1 // kiu kAmahaNu pavaNANandai / sarapara paisaravi gainheM // 2 // puNu vi sa - icchae parisakanne / pADiya pura - paohi NigganteM // 3 // saha samAraNi Nahayale jantAu / lakaha jIu pAI uhatau // 4 // sahi avasara suravara - pavANaNu / bandahAsu kira leha dasANaNu // 5 // mantiAha vara karachAe~ dharithau / 'ki pahu-Nisi deva vIsariyau // 6 // jaha pAsai siyAlu vivarAyaNu / to ki tahA~ rUsai vaJcANaNu' 17 // evaM bhaNeSi NivAriu Ave hi / jANaha maNe pariosiya tA hi // ghattA je ghara-siharu dalevi haNuvantu pAvaDa Ahaha / sIyaheM rAhaDa jema paribhose aMjaNa mAija |18 / / [.] jaM jai payaTTu samuha kikkindhahI 1 pavarAsIsa diSNa kacindhahA~ // 1 // 'hohi vascha jayavantu pirAusu / sUra- payAya- hAri jiha pAusu // 2 // lamkI. saya- sahANu- biha saravara / siya-taravaNa-amukku jiha hlhru||3|| teNa vi dUratyeNa samicchyi / siru NAmeM si AsIsa pauimizya // 4 // puNu puchalla - vIra jaga kesari / rAhu AucchaSi laDAsundari // 5 // miliu gampi Niya- khandhAdhAraNa / thiu vimANa dhaNTA * kAraNe // 6 // turaI hayaI samuTThira kalayalu / sArAvaha - puru patra mahAbalu 17 // Nigaya ajaya sahu~ pappaM / apaNa vi Niva Niya-Niya-mAhappe HEE Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacavaNNAsamo saMdhi 230 [6] usIke sAtha lage hue pA~ca sau makAna aura bhI dhvasta ho gaye / pavanake Ananda hanumAnane una sabako aise dala-mala kara diyA mAno gajendrane ghusakara sarovarako hI rauMda DAlA ho / phira bhI svecchAse ghUmate hue usane jAte- jAte, purapratolIko girA diyaa| AkAzatalameM ur3atA huA hanumAna aisA soha rahA thA mAno laMkAkA 'jIva' hI ur3akara jA rahA ho| usa avasarapara, suravara siMha rAvaNa apane hAthameM candrahAsa talavAra lekara daur3A | parantu mantriyoMne bar3e kaSTase use rokvaayaa| unhoMne kahA, "deva ! kyA Apa rAjAkI maryAdAko bhUla gaye / yadi zRgAla guphAkA mukha naSTa kara de, to kyA usase siMha rUTha jAtA hai" / jaba use yaha kahakara rokA to huI zikharako dalakara hanumAna jaba lauTakara AyA to sItA hI kI taraha rAma Ananda se apane aGgoM meM phUle nahIM samAye // 1-6 // [ 7 ] jaise ho hanumAna kiSkiMdhanagarake sammukha AyA to vAnaroMne use pravara AzIrvAda diyA, "he vatsa ! tuma cirAyu aura jayazIla bano, pAvasakI taraha sUryake pratApako haraNa karo, sarovara kI taraha lakSmI aura zacIse sahita bano / balabhadrakI taraha lakkhaNa ( lakSmaNa aura guNa ) tathA priya ( sItA aura zobhA ) se amukta raho / " usane bhI dUrase AdarapUrvaka una saba AzIrvAdoM ko grahaNa kiyaa| usake anantara jagasiMha advitIya vIra vaha, laMkA sundarI se pUchakara apane skandhAvArameM ghaMTAdhvanise mukharita apane vimAnameM sthita ho gyaa| taba tUrya baja uThe aura kala-kala zabda hone lagA, jaba vaha mahAbalI sumIvake nagarameM pahu~cA to kumAra ana aura aGgada apane pitA ke sAtha nikale / anya rAje bhI apane apane amAtyoM ke sAtha bAhara Aye / ve saba milakara use bhItara Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 paThamacariu tehiM mileM ghi paisArijAtaH / lakkhir3a lAvaNa-sameM hiM entaH ||6| pattA hiparanta hi vaNa-bAla o vihi-pariNAmeM padau / * so puNNodaya-kAla jasu NAI paTTIbar3a vivau // 10 // tahA~ tailoka - caka - mmbhiishoN| mAruGa calahi paDiu halIsahI // 1 // siru kama-kamala-NisaNNu padAsiGa | NaM NIluppala paraya - mIsiu // 2 // calega samuhAviDa saha hAtheM / kusalAsIsa diNNa paramArthe // 3 // kapaThau kaDada mauDDu kaDisukhar3a / sayaplu samappavi maNa pajalansau // 4 // sAsama vasA nAya / jo paMsiDa sAbarSa sUDAmaNi // 5| ne ahiNANu samujjala - gAmahoM / vAhiNa - karaala asiDa rAmahA~ // 6 // maNi pekkhavi sambara gu paharisiu / uraNa mantu romanyu parisiu // 7 // jo parimosu tezru saMbhUbhasa / dukkara sIya - viSAha~ vi hUyau HII chattA pabhaNai rAhazcandu 'mahu aja vi hiyau ga gIvai / mArui akkhi iti kiM muina kansa kiM jIvaI // 6 // [ ] jiNa-calaNAravinda - bala-sevahA~ / mAruD kahara bata balavahA~ / / 'jANai didu deva jIvansI / aNudiSu numhara NAmu layantI // 2 // jahi avasarai Nisiyara hi gilijji| tahi tehae~ vi kA paritraca // 3 // iha-loyahA~ tuhu~ sAmi piyArau / para-loyahA~ arahantu mahArau / / 4 / / mAyai sAhu jema paramappaDa / uvavAsehi sahasApaDa appaDa // 5 // maI puNu gampi gipantahu~ tiyasahu~ / pArAviya vAvasaI divasa? // 6 // ariyalau Navevi samappira / tAhi mahu cUDAmaNi appiu // 7 // aNu vi va era ahiNANu / jaM liu gusa-suguruha~ dANu // 6 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ panavaNNAsamo saMghi 235 le gaye / taba rAma lakSmaNane bhI Ate hue use dekhaa| vanavAsameM ghUmate hue, daivake pariNAmase unakA jo yaza naSTa ho gayA thA aba puNyodayakAlase vaha phirase unheM lauTatA huA dikhAI diyA / / 1-10 // [8] taba trilokacakrako abhaya denevAle rAmake caraNopara hanumAna gira pdd'aa| unake caraNakamalopara usakA sira aisA jAna paSTa rahA thA mAno nIlakamalameM madhukara hI baiThA ho| rAmane use apane hAthoMse uThAkara, kuzala AzIrvAda diyA / kaNThA, kaTaka, mukuTa aura kaTisUtra saba kucha dekara, rAma apane manameM uddI ho uThe / hanumAnako unhoMne apane Adhe Asanapara baiThAyA / sItAne jo cUr3AmaNi bhejA thA, vaha hanumAnane pahacAnake lie ujjvalanAma rAmako dAI hathelIpara rakha diyaa| usa samaya jo paritopa rAmako huA vaha zAyada sItAke vivAhameM bhI kaThinAIse huA hogA / taba rAmane kahA-"Aja bhI merA hRdaya zAntiko prApta nahIM ho rahA hai, hanumAna tuma zIghra kaho ki vaha mara gaI yA jIvita hai // 1-6 // [.] taba, jina-caraNakamalake sevaka rAmase hanumAnane kahA-"he deva, jAnakIko maiMne pratidina tumhArA nAma lete hue.jIvita dekhA hai| jisa samaya nizAcara unheM satAte, usa pratikUla avasarapara mI, tumhI usake isa lokake svAmI ho aura paraloka ke bhaTTAraka arahaMta sAdhukI taraha vaha paramAtmAkA dhyAna karatI hai, upavAsa Adise Atmakleza karatI rahatI hai / maiMne jAkara khiyAke bIcameM bAIsa dina meM unheM pAraNA kraaii| jaba maiMne praNAma karake a~gUThI dI to unhoMne mujhe yaha cUr3AmaNi arpita kiyA / aura bhI deva, yaha pahacAna hai ki Apane gupta aura sugupta muniyoMko dAna Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAmacarita ghattA Nivadriya dharai pasu-hAra Nisupiu bhakkhANa jakhAi / . aNNu mi taM ahiNANu ku lamgu deva jaM bhAiha // 6 // [10] naM pNimurNaM ci valu irisiya-mattau / 'kaha haNuvanta kema sahi pattata' // 1 // ehA bhavasara gayaNANandeM / hasiu NiyAsoM thiena mahindaM // 2 // 'eyahA~ kerau bahuu DhaGgasu / NisuNe bhaDArA jaM ki sAimu // 3 // NA NAmeNa andhi pavaNAu / pahalAyayahA~ puzu ra dujaH // 5 / / sAsu diNNa maI akSaNasundari / gau ukhandhe varuNahoM upari // 5 // vAraha-barisAha(hai) ekkAra vArae~ / vAsau devi miliu khandhArae // 6 // pA-jaNe gare e majA kA lADa lAeNvi ||7 // mai~ vi tA paisAru Na digaNau / vaNe pasaviya tahi~ aiMhu uppaNNaDa || naM ji vairu sumarevi haNuvante / tara Ayuse dUrNa jane // 6 // Nayara mahAraeN kiDa kaDamaTTaNu / hau mi dhariu sa-kalattu sa-gandaNu // 10 // pattA bhaggara suhada-sayA gaya-jUhahU~ disaMhi pappaTa / eyahA~ raNa-cariyAI putiyA deva maha dihAI // 11 // [] saM NisuNevi ti-kaNa sahAeM / puNu pomAiDa dahimuha-rAeM // 1 // 'a'puNu jai vi purandaru Abai / eyahA~ taNau pariu ko pAvai // 2 // veNi mahArisi paDimA-joeM / ava divasa thiya Niyaya-Nioe // 3 // aNNekanA acAsaNau / mahu dhAyau imAu ti-kaSNa // // tAma huAsaNega saMdIviDa / vaNu cAudisu jAlAlo viu // 5 // dhagadhagadhagadhaganta * dhUmantapa / chaha aDa' garur3he pAsa dukAnta // // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patravaNNAsamo saMdhi kiyA thaa| gharapara vasuhAra barase aura Apane jaTAyukA AlyAna sunA thA / aura eka pahacAna yaha bhI hai ki deva, Apa bhAIke pIche gaye the" ||1-6 / / [10] yaha sunakara, rAma harSita zarIra ho uThe, unhoMne pUchA, "are hanumAna, batAo tuma vahA~ kaise phuNce| isa avasarapara apane Asanapara baiThe hue, netrAnandadAyaka mahendrane hasakara kahA, "are isakA nAdAsa pachuta bhArI hai. AdaraNIya Apa suneM. isane jo-jo sAhasa kiyA hai| rAjA mahAdakA putra, raNameM ajeya payanaJjaya hai, use maiMne apanI lar3akI aMjanIsundarI dI thI, vaha varuNake Upara car3hAI karane ke lie gayA thA, vaha bAraha barasameM eka bAra, skandhAvArase vAsa dekara usase milA / parantu pavanakA mAtAne IrSyA ke kAraNa kalaMka lagAkara aMjanAko gharase nikAla diyA, maiMne bhI use praveza nahIM diyA, vaha vanameM calI gaI / vahIM yaha utpanna huA / usI vairakA smaraNakara, Apake dUta kAryake lie AkAzamArgase jAte hue isane hamAre nagarako dhvasta kara diyA aura mujhe bhI isane strI aura punake sAtha pakar3a liyaa| saikar3oM subhaTa bhagna ho gaye aura hAthiyoM kA jhuNDa dizAoMmeM bhAga gyaa| isakA itanA raNacaritra, he deva maiMne dekhA" ||1-10 // [11] yaha sunakara, tIna kanyAoMke sAtha, dadhimukha rAjAne usakI prazaMsA karate hue kahA-"svayaM yadi purandara bhI Aye, parantu isake caritrako kauna pA sakatA hai| do mahAmuni pratimA yogase apane dhyAnameM ATha dinase sthita the / atyanta nikaTa, eka aura sthAnapara ye merI tInoM lar3akiyAM baiThI huI thii| itane meM vanameM Aga laga gaI, aura vaha cAroM orase AgakI lapaTImeM A gayA / dhaka-dhaka karatI aura dhuAtI huI, dhIre-dhIre vaha Aga guruoM ke Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padamacarika tahi avasara haNuvanteM cAeM vi / mAmA - pAluM pAhe uppAe~ vi // 7 // so hAvANalu pasamiTa jaay| hara mi teldhu saMpAi tAhi~ // ghattA tahi kaNNAe~ samA-Su maI sumhahu pAse bisajeM vi / appuNu lA samuhu gau sIhu ama galaganeM vi // 6 // [2] dahimuha-vayazu suNe vi goliu / pihumaha haNuvahIM mamti pavoniu // 1 // NisuNa bhavArA mahayale jante / paDhamAsAlI haya iNuvan // 2 // puNu banAuhu Naravara-kesari / kalAvi pariNiya laGkAsunvari // 3 // garuva-saNeI viDu bihIsaNu / teNa samANu kareMvi saMbhAsaNu // 3 // kadudhAlAva * kAla zravaNIyahu~ / antara thiu mandobhari-sIya // 5 // NandaNa-baNu mi maggu hau akkhAu / indaha kiDa paharantu vilakkhau // 6 // paNa vi bandhAviDa zrappANau / kira usamai basANaNa-rANa // 7 // pari biruddhe kaha vina ghAiu / sahA~ ghara siharu dalepiNu Aiu // 8 // pattA iya pariyAI sumevi ghara-duma-pAroha-visAlahiM / avaruNDira haNuvastu rAhaveNa sa I bhuSAlahi // 6 // [56 chappaNNAsamo sandhi] haNuvAgama viSasayaruggameM dasaraha-vaMsa-jasumbhaveNa / gAja vi vahathaNoM upari dinu payANau rAhaveNa / / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ippaccAsamo saMtri pAsa pahu~cane lgii| usa avasarapara hanumAnane AkAzameM mAyAke gAdala utpannakara, bAyA kara dI / jaba capha vaha dAvAnala zAnta huA tabataka hama loga bhI vahA~ pahu~ce / yahIMpara kanyAoMke sAtha mujhe Apake pAsa bheja diyA, aura svayaM siMhakI taraha garajakara laMkAkI ora gayA / / 1-6 // [12] dadhimukhake vacana sunakara, pulakita hokara, hanumAnake mantrI pRthumatine kahA, "suniye deva, sabase pahale AkAza mArgase jAte hue hanumAnane AsAlI vidyA naSTa kara dI, phira naravarasiMha vAyudhako mAra diyaa| tadanantara yuddha karake laMkAsundarIse vivAha kiyA, bhArI snehase vibhISaNase bheMTa kI aura usake sAtha bAta-cIta kI / avinIta mandodarI aura sItA devAkI kaTu bAtoMke prasaGgameM vaha bIcameM jA khar3A ho gayA / nandana vana ujAr3a DAlA aura akSayakumArako bhI mAra diyaa| prahAra karate hue indrajItako vyAkula kara diyA / phira apane Apako baMdhavA diyaa| rASaNa rAjAko upadeza diyA / viruddha hone para use kisI taraha mArA bhara nhiiN| usakA gRhazikhara naSTa karake ye cale Aye / " yaha saba caritra sunakara rAmane, vaTa-per3ake barohakI taraha vizAla apanI bhujAoMse hanumAnakA AliGgana kara liyA / / 16 / / chappanavIM saMdhi hanumAnake Ane aura sUryodaya honepara dazaratha-kula utpanna rAmane garajakara rAvaNake Upara abhiyAna kiyaa| Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumacariTa [.] hayANanda-bherI dahI diNNa laDhA / kara phAliyANeya-tUrANa lakkhA | arya gandaNaM NandidhosaM sulo ra sundaraM moharNa devaghosa / / 2 / / carama pariha gahIraM pahArma / ajANandra-sUraM sirIyalamA // 3 // sighaM santiyatthaM sukamANa-dheyaM / mahAmajhAlarathaM parindAhiseyaM // 3 // pasapaNajsuNI dumduhI mandisaI / pavitra pasatyaM ca bhaI subhaI / / 5 / / vivAhappiyaM pasthivaM pAyarIya / payANutamaM vakSaNaM puNDarIyaM // 6 // mAla-sUrA gAmeM hiM ehi / puNu aNNaNNA apahi bhee~ hiN||7|| uu~dau~-u~uu~-umA - sAIhi / taraDaka - sarahaka-taraDA -jahi // 8 // dhummuku-dhummuku-zumbhuku - tAhi / ru-ru- - anta - bamAle hi // sakisa-taksi-sare hi maNohi / duNikiTi cunikiTi-dharimadi - vahi // gegga-geggadu - gemgadu-dhAe~ hi / emANeya - bheya - saMdhAe~ hi // pattA taM tUrahU~ sadu suppiNu rAhaba-sAhaNa saMmilA / sari-sohi mAvi Adi salilu samuha jiha mikai / 12 / / [2] saNNadhu kAvya-pavara-rAGa / sampAdana bhaI ajayansahAu // 1 // saNNadhu haNuu pairisa-cisaTTu / rAvaNa - NandaNavaNa - mAyabaTTu // 2 // saNNadhu gavara bhANu vi gavakhkhu / jamcuNNau dahimuDa duNirikasu // 3 // khaNNA virAhiDa sIhaNAu / samNadhu kundu kumue sahAu || samNadhu golu jalu parimiyanu / saNNadhu suseNu i raNe zrama // 4 // saNNadhu sIharahu rayaNakesi / sampAdakSu vAli-sura candarAsi / / 6 / / sapaNA sa-saNaDa mahindasau / manTu lariSabhuti piDumaha-sahAu / / 7 / / candappahuM badarIthi aNNu / laNNana asesu vi rAma-seNNu // 8 / / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pappaNyAsamo saMdhi 23 // : haNDoMne janama kA okha rAjane lage aura lAkhauM tUrya hAthoMse AsphAlita ho utthe| unameM maGgala tU ke nAma the-jaya, nandana, nandighoSa,sughoSa,zubha, sundara, sohana, devaghoSa, varaja, variSTha, gambhIra, pradhAna, janAnanda, zrIvardhamAna, ziva,zAnti, artha, ?? sukalyANa, mahAmaGgalArtha, narendrAbhiSeka, prasannadhvani, dundubhi nandIghoSa, pavitra, prazasta, bhadra-subhadra, vivAha priya, pArthiva nAgarIka prayANottama, vardhana aura puNDarIka / inake sivA aura bhI saraha-tarahake tUrya the| Dau~-Dau~-Dau~, Damaru zabda, taraDaka-taraDaka nAda, ghummuka dhummuka tAla, ru-ma- kala-kala, kisasakisa manohara svara, duNikaTi, duNikidi, vAdya aura geggadugeggadu-ghAta ityAdi aneka bheda saMghAtoMse yukta tUyaM baja utthe| una tUryoke zabdako sunakara rAghaSakI senA vaise hI ikaTThI hone lagI, jaise nadiyoMke srota Akara samudra meM milate haiM // 1-12 // [2] kapidhvaja nareza sugrIva taiyAra hone lgaa| agadake sAtha aGga bhI sanaddha ho gyaa| vizeSa harSase rAvaNake nandana vanako ujAr3anevAlA hanumAna bhI taiyArI karane lagA, gavaya aura gavAkSa sannaddha hone lage, jAmbavaMta aura dudarzanIya dadhimukha bhI taiyAra hone lage / virAdhita aura siMhanAda bhI taiyAra hone lge| kumuda sahAya kuMda taiyAra hone lage, parimitA nala aura nIla taiyAra hone lge| siMha ratha aura ralakezi taiyAra hone lage / bAli putra bhI taiyAra hone lgaa| apane putrake sAtha rAjA maheMdra taiyAra hone lgaa| lakSmIbhukti aura pRthumati bhI taiyAra hone lage, aura bhI candraprabha, candamarAMcI Adi taiyAra hone lge| isa taraha rAmakI azeSa senA samaddha ho utthii| eka ora taiyAra Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F00 paramaparira pattA mAvi samNamAsaTa uppari ap-siri-maannho| rUklii lasaNu kAra NaM khava-kAlu dasANaNahA~ In bhAgeraka suhaNa saNNava ke vi / Niya karataha mAliGgaNaDa devi // 1 aNmekaho paNa tambolu deha / maSNeSaku samappiyau vipa leI / / 2 / / 'maI kanta samANembaDa balehi / gaya-paNe hiM rahavara-poSphalehi // 3 // garavara - saMcUriya - cumNaeNa / riu-jaya-siri-bahuae viSNaema' // 3 // bhaSpokahIM jAe~ sa-santa deha / boharAI phulaha jaru , leI / / 5 / / "Na samicchami hau~ hu laihi bhaneM ! esiDa siru NivaimAma kamje // 5 // bhaNNekahA~ dhaNa bhUsapau deha / aNNeSataM pi siNa-samu goha // 7 // 'ki gandhe kiM candaNa raseNa / maI agu pasAhebaDa use // 8 // dhattA aNNekahA~ vaNa adhyAhai 'hima-sasi-sAsamujjalA / kari kumbhaI gAi daleppiNu bhANejahi muttAphalaI ll [5] anyakkesaha vi suhArA / saniyara vimANaha sundarAI // 1 // ghanTA - kAra - maNoharAI / haTanta - masa - mahubhara-sarAI // 2 // sasi - sUrakanta- kara* NibbharAI / bahu- indIla- kiya- seharAI // 3 // pavalaya - mAlA - rajotirAI / maragaya- rijhokti- pasohirAI // // maNi - paumarAya - vaSNujalAI / vaDuma - baja - paha- himmalAI / / 5 / / musAhala - mAlA - dhavaliyAI / kiriNi-dhampara-sara- muiliyAI ni dhUvata - dhavala - dhubha - dhayabaharAI / basanta - sA- saya- sAhAI // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chappaNNAsamosaMdhi hotA huA kucha lakSmaNa aisA jAna par3atA thA, mAno jayazrIke bhabhimAnI rASaNake Upara jayakAla hI A rahA ho // 1-6 / / [3] koI-koI subhaTa apanI patniyoMko AliGgana dekara sanaddha ho gye| kisI ekako usako dhanyA pAna de rahI thI, koI eka arpita bhI use prahaNa nahIM kara rahA thaa| usakA kahanA thA ki Aja maiM sainyadaloM, gajavarI, rathavaroM, pophaloM aura vijaya lakSmIrUpI vadhU dvArA diye gaye, naravaroMse saJcUrNita cUrNakase apane Apako sammAnita kruuNgaa| kisI ekako usakI patnI khile hue phUloMkI mAlatI mAlA de rahI thI, parantu vaha yaha kahakara nahIM le rahA thA, ki maiM isako nahIM cAhatA / Arye, tumhI ise le lo, merA yaha sira to Aja svAmIke kAmameM hI nipaTa jaaygaa| kisI ekako usakI patnI AbhUSaNa de rahI thI, parantu vaha use tRNake samAna samajha rahA thA / usane kahA, 'kyA gaMdhase aura kyA rasase ? maiM yazase apane tanako maNhita kruuNgaa|' kisI ekakI panIne yaha icchA prakaTa kI ki he nAtha, tuma gaja-kumbhoMko phAr3akara hima, candra aura zakhakI taraha ujjvala motiyoMko avazya lAnA // 1-6 // [4] eka ora zubhakara sundara vimAna sajane lage, jo ghaNTAkA TaMkArase sundara, rana-muna karate hue bhaurAkI jhaMkArase yukta the| candrakAnta aura sUryakAnta maNiyoMkI kiraNoMse vyAta the| unake zikhara indranAla maNiyoMke bane the| laTakatI huI mAlAoMse jo Andolita, hAroMkI paMktiyoMse zobhita, padmarAga maNiyAse ujjvala, baidUrya aura vana maNiyoMko prabhAse nimala, motiyoMkI mAlAse dhavala, kiMkiNiyoMkI ghara-ghara dhvanise mukharita the| kampita patAkAe~ unake Upara phaharA rahI thI / saikar3oM Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 pabamacarita suggiiryshumjovinaaii| vihi viNi vimANAI dohgaaii|| ghattA dhandiNa-jaNa-aya - jayakAraNa sapakhaNa - rAmArUva kiha / sura-parimiya-pavara-vimANahi veNi vi inda-padinda jihA [5] . aNeka - pAse kiya sAri - samma / suvisAlA sughaNTA-suvAla-geja // 1 // ali - mAriya gaya - ghara payaDa / vihalArU Nimbhara-maya-visaSTa / / 2 / / sindUra - paGka - pazyi - sarIra / sikAra - phAra- gajaNa - gahIra // 3 // ummeha girasa jAi thAha / mahasti bhaNohara besa pAI // 4 // aNNeka - pAse raha rahima - thaTTa / curanta paropapharU paheM pabaha // 5|| sa-turaGga sasArahi sa-kacindha / NANAbiha-vara- paharaNa- sami // 6 // zraNecha - pAsa bala * drisgaaii| janta - sUra - sara - mIrayAI // 7 // 'AyaDiya - cAva - mahAsarAI / uggAmiya-bhAmiya - asivarAI / / ghattA zraNepAseM hiMsantaDa hapavara sAhaNu nniisrh| . - sukalattu jemba mukuloNau paya-saMcAru Na vIsarai // 6 // [6] maNNekottara aNNeya vIra / gajanti samara - saMghaSTa - dhIra // 1 // ekkeNa vuna 'sosami samudhu' / aNNevaka maNai 'mahu Nisiyarindu // 2 // aNNokku bhagai 'hau~ dharami sephNu' / amaraku bhaNai 'mahu kumbhayaNNu // 3 // aNNezaku bhaNai 'mahu mehaNA' / aNNezakumamA 'mahubhava-NihAu // 5 // bhaNNekku bhaNaha 'bho NisuNi mitta ! hau~ calahoM sa-itthaM pemi kamta' // 5 // akku bhagaha "kiM gajiSaNa ! bhaja vi salAma - vismiema // 5 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chappaNNAsamo saMdhi 243 zaMkha baja rahe the| isa taraha sugrIva .ratnAse dIpta do vimAnoMmeM rAma aura lakSmaNako le gyaa| bandiyoMke jaya-jayakAra zabdake sAtha, vimAnameM baiThe hue rAma aura lakSmaNa aise mAlUma hote the mAno devoMse ghire hue pravara vimAnoMke sAtha, indra aura pratIndra hA / / ?-6|| [1] kitane hI ke pAsa, aMbArIse sajI huI, suvizAla sundara ghaNTAyugalase gAtI huI vaTA ! : jo nauroja maMDapa. vikalAMga aura paripUrNa madase viziSTa thI / siMdUrake paMkhase usakA zarIra paMkila thA aura jo zItkArake sphAra aura garjanase gambhIra thI / mahAvatase rahita aura niraMkuza vaha vezyAkI bhaoNti sundara rUpase malhAtI huI jA rahI thii| kaIke pAsa ratha aura rathiyoMke samUha eka dUsareko cUra-cUra karate hue cala pdd'e| ve azvoM, sArathI kapidhvaja aura taraha-taraha ke astroMse samRddha the / kaIke pAsa paidala senA thI, jo bajate hue tUNIroM aura bANoMse bhayaGkara thii| mahA dhanuSoMse sahita thI / vaha, usama khagoMko nikAlakara ghumA rahI thI | kaIke pAsase hIMsatI huI uttama azvoMkI senA niklii| vaha sukalatrakI taraha sukulIna aura padasaMcArako nahIM bhUla * rahI thIM ||1-6 // [6] eka ora, samarakI bhiDantameM dhIra, vIra yodhA garaja rahe the / ekane kahA "maiM samudra sokha luuNgaa|" eka aura ne kahA, "maiM nizAcararAjakA zoSaNa karU~gA / " eka aurane kahA, "maiM senAko pakar3a lU~gA / " eka aurane kahA, "maiM kumbhakarNako pkdd'egaa|" eka aurane kahA, "maiM meghnaadko"| eka aurane kahA"maiM bhaTasamUhako pakaDgA " eka aurane kahA, "he mitra! suno| maiM apane hAyase sItA samake hAthameM duuNgaa|" eka aurane kahA, Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paumariTa sapalu vi jANijaha tahi ji kAleM / para cala oSadiyaeN sAmi-sAle' !!! aNNekku vIra Niya-maNe visaNu / 'mahaM sAmiha avasara kAI diSNu // 8 // pattA ayamevaku suhahu ovaggai amgam gAe~ vi halaharahA~ / "jaM vUdau maha siru san Na ta hosaha pahu avasaraho' // // aNNeka - pAseM suvisAliyA3 1 vijau vijJAhara - pAliyA // 1 // paNatI bahuva - virUviNI / veyAlI gayala * gAmiNI 12 // ___ ambhaNiyAkarisabhi mohaNI // 1 // sAmudI rur3I kesI / bhuvaindI khandI vAsavI pA pambhANI raDarava - vAruNI / risI cAyava - vAruNI // 5 // candI sUrI bahasANarI / mAyani mayandI vANarI // 6 // hariNI bArAhi surtmii| basa - sosaNi garuDa - bihAmI // 7 // pavai mayaradaya - rUviNI / zrAsAla - vija bahu- rUpiNI // 8 // ghasA saNa asesu vi sAhaNu rAmahI suggIyahA~ saNau / NaM jambUdIu payaSTaDa lavAdIyahA~ pAhuNaDa // 6 // [-] saMcoM Niya . surubhaveNa / vidyA su-NimittaI rAhaveNa // 2 gandhobaDa dhamvazu siddha - sesa / jiNa pu vi bAhu suvesa veza // 2 // dappaNaDa su-sakhu su - sahasabasu / Niggantha - rUTa paNDuraGa basu // 3 // pappurau hasthi paNDaraTha mamaha / paNdurau surau paNDarau camaru // 3 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chappaNNAso saMdhi RA "are abhI se saMgrAmake binA hI garajane se kyA, yaha saba usI samaya jAnA jAyagA, jaba svAmizra eSTha rAma zatru senAko vighaTita kareMge / " eka aura vIra yaha socakara apane mana meM khinna ho gayA, ki maiMne svAmIke lie avasara kyoM diyA / eka aura subhaTa, rAmake Age khar3A hokara garaja uThA, "jaba merA sira yuddhameM ur3a jAyagA, tabhI prabhukA avasara pUrA hogA" || 1-6 // [7] eka aura subhaTake pAsa vidyAdharoM dvArA sAdhita vidyAe~ thIM / paNNattI, bahurUpiNI, vaitALI, AkAzatalagAminI, stambhinI, AkarSaNa, mohinI, sAmudrI, rudrI, kezadhI, bhogendrI, khandI, vAsavI, brahmANI, raugvadAriNI, nairRti, vAyavI, vAruNI, candrI, sUrI, vaizvAnarI, mAtaMgI, mRgendrI, vAnarI, hariNI, vArAhI, turaMgamI, balazoSaNI, gArUr3I, paJcaI ??, kAmarUpiNI, bahurUpakAriNI aura AzAlI vidyA / isa prakAra rAma aura sugrIvako senA samraddha ho gii| mAno jambUdvIpa hI laMkAdvIpakA atithi honA cAha rahA thA // 1-6 // [] apane kulameM utpanna honevAle rAmake calate hI, zubha zakuna dikhAI diye / jaise gandhodaka, candana, siddha, zeSa ( . nAga ), jinapUjA karake vyAdha ? aura uttama vaizavAlA darpaNa, zaMkha, sundara kamala, namna sAdhu, sapheda chatra, sapheda gaja, sapheda bhramara, sapheda azva aura sapheda camara saba alaMkAroMko pahane Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pavamacari sambAdhara pavita NAri / dahi-kumbha- vihasthI vara- kumAri // 5 // NidhUmu jalaNu aNukUla vAu / piyamelAbau kulaguru kAu // 6 // suNimisa gieNTi jasuSNapuNa / balapu vRtta 'ghaNo'si deva ta sahasra gamaNu / Aya su-nimitta 213 [*] sAhaNeNa / saMghi rahavareNa / iseNa tusAmu jaru nareNa / calageNa saMca zahaba cinbheNa bindhu rahU - . dhattA 1 sepiNubuvA rAmeNa saha su-nimi ansAI / 1 jaga- lagguNa-khambhu bhArau jiNavaru hiyae~ bahantAhu~ // 6 // - - surapUNa balu raNa rahasaDiDa garheNa mAha / saMcali 9 thovantare diDu mahA samuddu / suMsuara bhayara - jalayara - rauchu || macchohara paka gAi ghoru | kalloLAvantu taraka thoru // 6 // velA vaDantu pavahaNastu | pheNujala toya tahA~ ubAre payau rAmasejNu / pAM meha-jAlu susAra dentu // 7 // hayale nilamNu // 8 // - - - jambuSNapUrNa // 7 // lahai kavaNu // 8 // - cAdaNu chata u calaNu karayatu kareNa // 3 // devagaNu NA // 4 - vAija // 1 // gayavareNa // 2 // - ghasA vibhANArU hi laGgiDa haSaNa samuSu kie / siddha hiM siddhAu jasa hi caugar3a-bhava-saMsAru jiha // 6 // [to] yovantara nahIM sAyaroM majjheM / belambara-pureM tiyasaha asaj ||1 dAruNu jujnu devi ||2|| vivAhara seu samuha ve vi / thiya bhaggae~ 'maru tumha kuiDa kayantu aJju / ko sakai ko pahaha bhIsaNe jaLaNa jAleM / ko jIva sakar3oM ivira || 3 || tue~ palaya kA - Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chappaNjAsamo saMdhi hue pavitra naarii| hAthameM dahIkA ghar3A liye hue uttama kanyA, nirdhUma Aga, anukUla pavana, aura priyase milAne vAlA, koekA kA~va-kA~va zabda / inheM dekhakara yazase unnata jAmbavantane rAmase kahA, "he deva ! Apa dhanya haiM, ApakA yaha gamana saphala hai, bhalA itane sunimitta kise milate haiN| taba rAmane ha~sakara kahA, "vizrake AdhAra stA mahAraka jinako hameM bhAgakara yAtrA kAnase hI ye sunimitta apane Apa hue" ||1-6 / / [6] gamako senAke prasthAna karate hI, vAhanase vAhana TakarAne lage, cihnase cihna, rathavarase ratha, channase chatra, gajavarase gajavara, turagase turaga, narase nara, caraNase caraNa, karatalase karatala bhir3ane lage / raNa-sase bharI huI senA AkAzameM nahIM samA sakI, vaha devAgamanake samAna jA rahI thI ! thor3I dUrapara unheM mahAsamudra dIkha par3A / vaha zizumAra, magara aura jalacaroMse raudra thA / macchadhara, naka aura grAhase ghora, aura sthUla taraMgoMse taraMgita thA / phenase ujjvala toya aura tuSArase yukta usakA bahuta bar3A taTa thA ?? rAmakI senA usapara Thahara gaI mAno megha jAla hI nabhatalameM Thahara gayA ho| vimAnoMpara ArUr3ha rAjAoMne lavaNa samudra usI taraha lA~gha liyA jaise siddhAlayako jAte hue siddha pAra gatiyoM vAle bhava-saMsArakA atikramaNa kara jAte haiM // 1-6 / / [10] usa sAgarake madhyameM thor3o dUrapara, devoMko bhI asAdhya velaMdhara nagara thA, usameM rahane vAle setu aura samudra nAmake donoM vidyAdhara bhayaMkara yuddha karaneke lie Age Akara sthita ho gye| unhoMne kahA, "maro, tumapara Aja kRtAMta kruddha huA hai| indrakA rAjya kauna haraNa kara sakatA hai, bhISaNa jyAlamAlAmeM kauna Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 paumacarita ko sesa phaNA-maNi - ramaNu leha / ko lAha mahimuhu para videha' // 5 // cacAriya samaya vi amariseNa ! 'sAta kihindhAhiva bhahA~ suseNa / / 6 / / ahA~ kumua kumda suNi mehaNAya / gala gIla virAhiya pavaNa-jAya // 5 // dahimuha mAhida mahinda-rAya / avara vi je garavara ke vibhAya // 8 // yattA lai klahA~ balahA~ jA sakahIM devAiya pArahi / kahiM lA-uvAra payANau seu-samuihi thae~ hi // 6 // [1] musyantare dayasiri - lAhaveNa / suggIu papusliDa rAhavena // 1 // 'pae je daNu dIsamti ke vi / kasu kerA thiya paharaNa levi // 2 // taM vaSaNu suNevi pamiya-sireNa / puzu puNu thotugIriya - gireNa // 3 // sugIce paNiTa rAmacancha / hu seu bhaDArA eNhu samundu / / daivayaNahA~ kerau NAmu lekhi / pAikAbAreM yA ve vi||5|| Aya? pahima ko vi samareM / mai dinti jujja la-NIla nnvr||6|| taM NisuNevi rAmaho hiyau bhiSNu / NibiseNa vihi mi mApasu viSNu // 7 // paNiyAu koppiNu te payaha / romaJca - ucca - kAma - visada | pattA lu dhAiDa samuhu samudar3o seuhAlu samAvarikha / gau gayahA~ mahamdu mahanmahA~ jiha orAlavi abhiDiu // 6 // [12] te mihiya paroppara raNa rauha / vijAhara veNi vi Nala-samuha || viSNAhi~ karaNehi kararahehiM / abhyahiM maseseMhi bhArahiM // 2 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chapaNNAsamo saMdhi 246 praveza kara sakatA hai| pralayake Anepara kauna baca sakatA hai| zeSanAgake phanase maNi kauna tor3a sakatA hai / laMkAke sammukha kauna paga bar3hA sakatA hai|" amarSase bharakara saba logoMko sambodhita karate hue unhoMne aura bhI kahA-"are kiSkidhA-nareza, are suSeNa, are kumuda, kunda, meghanAda, nala, nIla, virAdhita, pavanajAta, dadhimukha, mahendra, mAhendrarAja, suno, aura bhI jo-jo narapati haiM ye bhI suneM / yadi sambhava ho to zatrujanoMse namra hokara Apa lauTa jAya / setu aura samudra ke rahate hue ApakA laMkAke prati prasthAna kaisA?" ||16|| [11] isI antarameM jayazrIke lie zIghratA karanevAle rAmane sugrIvase pUchA-"ye jo rAkSasa hathiyAra liye hue dikhAI de rahe haiM, ve kisake anucara haiM ?" yaha sunakara natamastaka sugrIvana stuti-vacana pUrvaka rAmase kahA--"AdaraNIya, ye setu aura samudra vidyAdhara haiM, ye yahAM rAvaNakA nAma lekara, sevAvRtti meM niyukta haiN| yuddha meM inakA pratidvaMdvI koI nahIM hai| kevala nala aura nIla inake prati yuddha kara sakate haiN|" yaha sunakara rAmakA hRdaya khinna ho gyaa| unhoMne tatkAla una donoMko Adeza diyaa| ve bhI rAmako namaskAra karake, pulakake kAraNa UMce kaMcukoMse viziSTa hokara lar3ane lge| nala samudra ke sammukha daur3A aura nIla setuse jA bhir3A, base hI jaise gajarAja gajarAjasaM garaja kara bhir3ate haiM / / 1-6 / / [12] raNameM bhayaMkara ve Apasa meM bhir3a gaye, donoM vidyAdhara aura donoM nala tathA samudra / vijJAnakaraNa kararuha tathA aura bhI dUsare samasta AyudhoMse ve prahAra karane lge| donoMke cehare Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 paumacarikha paharamti dharita viSphuriya-cayaNa / rasumpala-dala - sArincha - NayaNa // 3 // pusthantareM rAvaNa-kikaraNa / merilaya mayaraharI vigja teNa // 4 // dhAiya ganti pagulagulanti / velA kasaloluslola denti // 5 / / esaha ghi galega viruddhaeNa / samAja jayasiri-lupuNa // 6 // AyAmavi mahihara-vigja muka / alu sabalu ghi paDiparanti huA / / / taM mAmA-sAyaru daramalevi / viujAhara-karaNe usalalevi mA dhattA pAlu upari DINu samuhahA~ pAlu vi seu sir-kmleN| vihiM venisa mi maNDa ghareppiA ghaniya rAmahI paya-jumaleM // 1 // [3] seDa-samuha me vi saM bhANiya / Nala-gola hi samANu sammANiya // 1 // tehi mi pavara pasAivi kabhaNaDa / tahA~ chakkhaNahA~ sa-hatya diu // 2 // sabasirI kamalaricha visAlA / aNNa vi rayaNasUla guNamAlA / / 3 / / patra bikAu devi kumaarhoN| thiya pAdaka sIya-bhattArahIM // 4 // eka rayaSi gaya kA vi vihANau / muzu bharuNubhagameM diNNu emANa // 55 // sAhaNu pasu suvelu mahIharu / sahi mi subelu mavara vijAharu / / 6 / / dhAiDa jiha gahandu orAlaMdhi / bhosaNu kareM dhaNuharu apphAvi // 7 // bhijana bhiDa raNane jAhi / seu-samuhAhi pAriu tAhi // ghacA ee~ hi samANu jhumbhanta baha para-jaNaSae~ jampaNau / paDa pAe~ hi rAhava candahA~ maM mArAyahi appaNau // 3 // [1] balaevahA~ pamiu sA suvellu / NaM parama-ziNahA~ semaMsa-dhavalu // 1 // Nisi ekaka basavi saMcAlu sekSu / pApa-vaNu zunagAya-aNNu // 2 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chappaNNAsamI sadhi . 251 tamatamA rahe the aura netra rakta kamalakI taraha Arakta the| isI bIcameM rAvaNake anucarane makaraharI (sAmudrI) vidyA chodd'ii| vaha garajatI, gula-gula karatI aura taTapara naragoMkA samUha uchAlatI huI daur3I, tatra idhara yuddhake prAMgaNameM jayazrIke lobhI, nalane viruddha hokara, sAmarthya ke sAtha nahIdhara vidyAkA prayoga kiyaa| vaha samasta jalako samApta karatI huI pahu~cI / isa prakAra usa mAyA samudrako naSTakara aura vidyAdharakaraNase use unmUlana kara nalane samudrake Upara aura nIlane setuke Upara ur3akara, unake sira-kamalako balapUrvaka pakar3akara, rAmake caraNoM meM rakha diyA // 1-6 // [13] jaba unhoMne setu aura samudrako lA diyA to rAmane una donoMkA samAna rUpase Adara kiyaa| unhoMne bhI prasanna hokara apane hAthase kumAra lakSmaNako apanI satyazrI, kamalAkSI, vizAlA, ratnacUlA aura guNamAlA, ye pA~ca kanyAeM dekara sItApati rAmakI sevA svIkAra kara lI / eka rAta bItanepara jaise hI prabhAta huA, sUryodaya hone para rAmane kUca kara diyA / taba unakI senAko subela pahAr3a milaa| usa para bhI subela nAmaka eka vidyAdhara thaa| vaha gajakI taraha garajakara, apane bhayaMkara dhanuSako TekArakara daudd'aa| lekina jaba taka vaha yuddha-prAMgaNa meM lar3e yA na lar3e, taba taka setu aura samudrane usakA nivAraNa kara diyaa| unhoMne kahA, "jo dUsare janapadameM jAkara isa prakAra yuddha kara rahe haiM, una rAmake pairoM meM gira par3o / apanA bAta mata karo" ||1-6 // [14] saba subela rAmake sammukha jhuka gayA mAno prathamajina (AdinAtha) ke sAmane zreSTha zreyAMsa jhuka gayA ho| eka rAta Thaharakara senA cala dI, mAno bhramaroMse Acchanna kamalavana ho, mAno Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 paumarisa gaM lIlae jiNa-samasaraNu jAi / puNuruttahi devAgamaNu NA // 3 // thovantaru balu cikkamaha jAma / lakkhiAi lANapari tAma || ArAmahi sImahi sarabarahi / bahu-NagvaNavAha maNohi / / 5 / / pAyAra-bAra * goDara - dharehi / raha-sikka-caukahiM parehi // 6 // zAmiNi-mandirahiM suhAvamehi / cauhA~hi TeNTahiM bhASaNehi / / dIhiMga-vihAra - ceya - irehiM / dhumvantehi cinhaM dohareki // 8 // pattA dhaya-NivA pavaNa-patikUlaTa daratyehi vihAdhiyau / NaM lakSaNa-rAmAmaNaNa rAmaNa-maNu DokalAviyaTa // 6 // - jaM diha lA vijAharehiM / kiTa haMsIve AvAsu tehiM // // haMsarahu raNANe Nijjinevi / NaM thiya riu-sira asi NikkhaNevi // 2 // AvAsiya bhara pAse igA: / raha bhekliya ujjosiya turA / / 3 / / vadhipaI vibhAga va goNa / saNNAha vimukka sa-kavaya-toNa // 4 // jANAviha-vijAhara * samUhu / NaM haMsadIya thiu haMsa-jUhu // 5 // sahu~ bambha ko kesaNa / paM mukku payApAra ghAsaveNa / / 6 // tahi surake vi pabhaNanti eva / 'apabhembara sundara ajju deva // 7 // anku bhaNai 'bho bhIru-pisa / utAvalihUna kADhU misa // 'laa aroka ke viNiya-bhadhaNehi samau kahatahi suhu smahi / bhArAhaSi adhi pujavi jiNu paNamanti saI bhu eNhi // sundara kaNDaM samattaM Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chappaNNAsamo saMdhi 253 lIlApUrvaka jinendra kA samavasaraNa jA rahA ho aura usameM bArabAra devAgamana ho rahA ho, jasahI thor3I dUra sainya calA hai ki itane meM lakAnagarI dikhAI dI hai jo ArAmoM, sImAoM, sarovaroM, aneka sundara naMdanavanoM, prakAzadvAroM, gopurI, gharoM, rathyAoM, tigaDDoM, caukoM-caurAhoM, suhAvane nArInivAsoM, cAra taraha ke rAstoM, dyUtoM, bAjAroM, lamce bisAroM, caityagharoM aura ur3ate hue dIrgha cinhoM ke dvArA jo (zobhita thaa)| havA se pratikUla ur3ate hue dhvajasamUha dUra se aise mAlUma hote the mAno rAma aura lakSmaNa ne rAvaNake manako DagamagA diyA ho // 6 // [15] jaba vidyAdharoM ne laMkAdvIpako dekhA to unhoMne haMsadvIpa meM apanA DerA ddaalaa| haMsaratha ko yuddhake AMganameM jItakara aura mAno zatru ke sirapara talavAra rakhakara ve loga sthita ho ge| pasInese lathapatha sainika ThaharA die ge| ratha chor3a die gae aura ghor3e khola die ge| vimAna ThaharA die gae, baila bA~dha die ge| kavaca sahita tUNIra aura yuddha sajjA chor3a dI gii| nAnA vidyAdhara samUha aise mAlUma ho rahe the mAno haMsaddhIpa para haMsoMkA samUha ThaharA ho / mAno brahmA, rudra, aura kezavake sAtha indra ne apanA prayANa sthagita kara diyA ho| isa avasara para koI subhaTa isa prakAra kahate haiM "he deva, Aja maiM suMdarayuddha kruuNgaa|" eka aura subhaTa kahatA hai-"he bhIruhRdaya mitra, utAvalI kyoM kara rahe ho ?" / pattA-kitane hI dUsare apane bhavanoM aura striyoM ke sAtha sukha se ramaNa karate haiM tathA ArAdhanA-pUjA aura arcAkara, apanI bAhuoM se praNAma karate haiN|