Book Title: Jain Dharm Varso ane Vaibhav
Author(s): Narendra Jain
Publisher: Jaybhikkhu Sahitya Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005440/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma vAraso ane vaibhava | DaoN. narendra jaina For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma vAraso ane vaibhava DaoN. narendra pI. jaina (pUrva rAjadUta) Elecy narabhi, zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhu mArga, pAlaDI, amadAvAda-380007 * phona naM. : 26602675 For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JAIN DHARMA : VARASO ANE VAIBHAV Author : Dr. N. P. Jain Publisher : Shri Jaybhikhkhu Sahitya Trust First Edition : September, 2008 (c) DaoN. ena. pI. jaina mUlya : rU. 200/ prakAzaka : zrI jayabhikhkhuM sAhitya TrasTa 13/bI, caMdranagara sosAyaTI, jayabhikhkhuM mArga, pAlaDI, amadAvAda-380007 phona naM. : 26602675 prAptisthAna : # insTiTyUTa oNpha jainaoNlojI # gUrjara ejansIjha bI-101, samaya epArTamenTa, ratanapoLa nAkA sAme, AjhAda sosAyaTI, gAMdhI mArga, amadAvAda-380 015 amadAvAda-380 001 phona : 2676 2002 phona : 2214 4673 navabhArata sAhitya maMdira jaina derAsara pAse, gAMdhI mArga amadAvAda-380 001 phona : 2213 2921 # kusuma prakAzana 222, sarvodaya komarziyala senTara rilIpha roDa, amadAvAda-380 001 phona : 2550 1832 mudraka : navaprabhAta prinTiMga presa jUnI novelTI sinemA pAse, ghIkAMTA, amadAvAda 380 001 For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzIrvacana darzana e cakSu che, jenA dvArA satyane joI zakAya che. aneka dRSTA thayA che ane darzananI aneka dhArAo che. jainadarzana vItarAganI vANIthI udbhuta che. je vItarAga nathI hotA, emanuM jJAna nirAvaraNa nathI hotuM, e sarvajJa nathI hotA, kevaLI nathI hotA. vItarAganuM vaktavya che - kaSAyane upazAMta karo, e ja satyanA avabodhano mArga che. satyanAM aneka rUpa che - koI saikAlika ane koI sAmayika, koI pAramArthika ane koI vyAvahArika. A badhAM rUponuM saMkalana anekAMta dRSTi dvArA karI zakAya che. DaoN. ena. pI. jene "jaina dharma : vAraso ane vaibhavamAM AvuM saMkalana karyuM che. enA AdhAre jainadarzananI prAsaMgikatA paNa pramANita thaI che. DaoN. narendra jaine jaina dharmane sAmayika samasyAonA saMdarbhamAM prastuta karyo che. AmAM hiMsA ane ahiMsAnuM paNa vizleSaNa maLe che. sAmAjika prANI mATe azakya kakSAnI hiMsA na karavAnuM saMbhava nathI hotuM, paraMtu Aje zakya kakSAnI hiMsA paNa vadhI rahI che e ciMtAno viSaya che. DaoN. ena. pI. jene ahiMsAnI anivAryatAnuM samyagU vivecana karyuM che. emane sAmAjika, Arthika ane rAjanaitika jIvanano anubhava che enA AdhAre je vizleSaNa karyuM che, te bahu ja upayogI ane prAsaMgika che. AnAthI vAcakane mAtra jaina dharmane samajyAno avasara maLaze eTaluM ja nahIM, enI sAthe sAthe vartamAnanI samasyAonA ukelano ane naitika mUlyonA vikAsano avasara paNa prApta thaze. - AcArya zrI mahAprajJA III For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaizvika darzanano anubhava DaoN. narendra jaina eTale jaina samAjanI ja nahIM, balake samagra rASTranI eka AgavI pratibhA. bhAratanA rAjadUta tarIke saMyukta rASTra saMgha, yUropiyana yuniyana ane anya keTalAya dezomAM yazasvI kAmagIrI bajAvanAra DaoN. narendra jainanuM kAryakSetra rAjakIya bAbato uparAMta sAMskRtika ane AdhyAtmika bAbato sAthe paNa saMkaLAyeluM che. AthI emaNe je je dezomAM kAmagIrI karI te dezomAM bhAratIya saMskRtinI ane jaina dharmanI bhAvanAo prasarAvI che, jeno anubhava AMtararASTrIya saMmelano samaye emane maLatAM vyApaka Adara ane sanmAnamAM satata dRSTigocara thato rahyo che. emanI pratibhAnAM aneka pAsAM che jemAM vyApaka saMdarbho dharAvatA lekhaka, zrotAone potAnI vAta barAbara ThasAvI zakatA prabhAvaka vaktA temaja arthakAraNa ane paryAvaraNa jevA viSayonA tajjJa che. jaina dharma : vAraso ane vaibhavamAM jaina dharmanI prAcInatAthI AraMbhIne arvAcIna samayamAM jaina siddhAMtonI prastutatA sudhInA viSayone emaNe AvarI lIdhA che. AmAM dezavidezanA pratyakSa anubhavonI suvAsa, anubhavonI maheka anubhavavA maLe che. A graMthamAM emaNe jaina dharmanI virATa saMskRtinA staMbharUpe ahiMsA, aparigraha, anekAMta, paryAvaraNa ane zAkAhAra jevI bAbatonuM mahattva darzAvyuM che. vizeSe to ahiMsA dvArA vartamAna vizvamAM kaI rIte parivartana sAdhI zakAya enAM pratyakSa udAharaNo maLe che. emanA zAkAhAranA anubhavo atyaMta hRdayasparzI che ane te darzAve che ke pazcimI dezomAM paNa zAkAhAra tarapha UMDI niSThA dharAvanArA mAnavIo maLe che. ahiMsAne vyavahArika rIte vartamAna samayamAM prayojI zakAya enI vAta emaNe "ahiMsA yAtrAmAM karI che. A rIte A lekhomAM jaina tIrthakaro, jaina dharmanA siddhAMto ane AjanA yugamAM enI prastutatA ema traNeya bAbato para lekhake prakAza pADyo che. A lekhono gujarAtI anuvAda ApavA mATe jainadarzananA abhyAsI ane dharmanAM aneka pAsAMonA jANakAra zrI javAhara zAha ane zrImatI haMsA zAhe apAra jahemata uThAvI che ane tene pariNAme AvuM eka mUlyavAna pustaka gujarAtI vAcakone prApta thAya che. tA. 1-9-2008 - kumArapALa desAI For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA vartamAna yugamAM jainadarzananI prAsaMgikatA ane AvatIkAlanA vizvane tenI AbhAthI paricita karAvavAnA hetuthI A pustakanI racanA karI che. jaina dharmano mAtra mokSagAmI dharmapaMthanA rUpamAM paricaya karAvavAnA uddezathI A pustaka lakhavAmAM AvyuM nathI, paraMtu tenI dArzanika paraMparAne samasta mAnavasamAjanA vyApaka, vistRta, vaizvika parimANano khullA AkAzamAM uDDayana karAvavAno prayatna karavAmAM Avyo che. dharmAvalaMbI bhale banae paNa koI dharma potAnI rUDhino gulAma nathI raheto. saMsAranA vibhinna dharmothI vibhinna saMskRtio ane sabhyatAo prerita, aMkurita ane vikAsa pAmI che. A saMskRtioe mAnavatAnA itihAsamAM abhUtapUrva yogadAna ApyuM che ane mAnavasamAjane sarvAgINa unnatino mArga cIMdhyo che. AjanA vaijJAnika yugamAM e hakIkata bhArapUrvaka kahevAmAM Ave che ke sthAyI rUpe kalyANakArI ane zAMtipoSaka pragatine mATe mAnavasamAje adhyAtma ane vikAsa, paryAvaraNa ane vijJAnanAM kSetro vacce saMtulana sAdhavuM paDaze. A dizAmAM jainadarzana viziSTa yogadAna ApI zake tema che ane te darzAvavAno A pustakano hetu che. jaina dharma vize vistRta jANakArI ane siddhAMtonuM vivecana vartamAna yuganI paristhitio ane vAtAvaraNane dRSTimAM rAkhIne karavAmAM AvyuM che. bhaugolika rIte Aja sudhI jaina dharma bhAratamAM sImita rahyo che ane have te A yugamAM bhAratanI bahAra prasAra pAmI rahyo che kema ke AphrikA, eziyA, yUropa ane amerikA tathA keneDAmAM keTalAya jaina parivAro vasyA che. pazcimanA vAtAvaraNamAM rahevA chatAM paNa jaina dharmanA pAlanamAM temaNe utsAha ane AsthA darzAvyAM che. Thera Thera jaina maMdironuM nirmANa ane saMsthAgata rIte jainonI gatividhio satata vadhI rahyAM che. A vaizvikIkaraNanI prakriyAmAM eka AkarSaka saMbhAvanA UpasIne AvI che. samagra jainadarzanane mAnavasamAja samakSa rajU karavAmAM Ave ane darzAvavAmAM Ave to ahiMsA, aparigraha, anekAMta tathA paryAvaraNIya jaina siddhAMto AjanI mAnavajAti For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe atyaMta upakAraka ane mArgadarzaka banI zake tema che. hiMsA sAme ahiMsAnI zakti, bhautika parigrahanI AMdhaLI doDa sAme aparigraha, ekAMta vicAradhArAne badale samanvayAtmaka anekAMtadarzana ane aniyaMtrita upabhogane badale saMyama ane paryAvaraNa tarapha, mAMsAhArane badale saMtulita AhAranI tarapha, ahambharI asahiSNutAne badale udAra sahiSNutA tarapha, dhRNAthI prema tarapha, atyAcArathI karuNA tarapha gati karI zakAya che. A pustakamAM darzAvavAmAM AvyuM che ke tIrthaMkara paraMparAnI kaDImAM bhagavAna mahAvIrano saMdeza koI saMkucita samudAya athavA saMpradAya mATe na hoI samagra mAnavatA mATe hato, jemAM liMga, varga, varNa, raMga ane jAti athavA deza-bhedane koI sthAna na hatuM. bhagavAna mahAvIre saMsArane jaina dharmanAM samatAno, samarasatAno, sahayogano, samanvayano, mitratAno, pArasparika nirbharatAno ane zAMtimaya sahaastitvano zAzvata saMdeza Apyo ane A saMdeza mAtra mAnava-mAnava vaccenA saMbaMdho sudhI maryAdita na rahetAM saMpUrNa prANIjagata ane prAkRtika vAtAvaraNa sAthe pragADha saMbaMdhothI gUMthAyelo che. jainadarzanamAM samyagdarzana, jJAna ane cAritra traNe tattvo Avazyaka che ane ekabIjA sAthe avibhAjya rUpathI joDAyelAM che. mAtra vivekapUrNa jJAna ane darzana pUratAM nathI, A siddhAMtonuM jIvanavyavahAramAM ApaNe pAlana ka2vuM joIe. samyag AcaraNa upara mUkela bhAra jaina siddhAMtonI vistRta jANakArI ApI zake che. dRSTAMta rUpe mahAtmA gAMdhInA satyanA prayoga ane ahiMsAnI sAdhanA jaina siddhAMtothI prerita samyak AcaraNanA pAyA para racAyelAM hatAM. emaNe ahiMsAne rAjanaitika kSetramAM eka vyAvahArika ane prabhAvazALI sAdhana banAvIne zaktizALI briTiza sAmrAjya pAsethI lohI reDyA vinA bhAratane svataMtratA apAvI, paraMtu teo mAtra ahiMsAnA masIhA ja nahIM, potAnI sAdAImAM dekhAtA aparigrahavratanA paNa avatAra hatA ane emaNe mitratAbharyA sumeLanI taraphadArI karIne anekAMtanI saMskRtino saphaLa prayoga karI batAvyo. zAkAhArano prasAra paNa evo prabhAvazALI upAya siddha thayo che ke jenAthI ahiMsAnI bulaMdI ane zaktimAM lokono vizvAsa vadhato rahyo che ane pratidina VI For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanamAM mahadaMze sahiSNutA ane sahaastitvano bhAva dRDha thato jAya che. hiMsApoSaka athaDAmaNa, alagatAvAda, saMgharSa ane ugra thaI rahelA AtaMkavAdathI mAnavatA bhayabhIta che. zAkAhAra e paheluM pagaluM che, je saMsArane ahiMsAnA vyApaka hitakArI rUpa vize hAma baMdhAvI zake. jaina dharmAvalaMbIo mATe ahiMsAnI saMskRtine vizva stare phelAvavAmAM zAkAhArano pracAra-prasAra khUba lAbhadAyI banI zake che ane AnI vibhinna saMbhAvanAo tathA saphaLa prayogono ullekha A pustakamAM ka2vAmAM Avyo che. e ullekhanIya che ke A pustaka mArA janmajAta jaina saMskAro ane bALapaNamAM mAtA-pitA pAsethI maLelA sAdagIbharyA naitika mArgadarzananuM pratibiMba che. mArA pitA bhAIjI pannAlAlajI tathA mA phatehadevInI satata preraNAthI yuvAvasthAmAM ja jaina dharmagraMthonuM vyavasthita adhyayana karavAnuM sadbhAgya maLyuM. pitAzrIe e samaye cAlatA svAtaMtryasaMgrAmamAM gAMdhIjInI pratyeka pravRtti sAthe ene joDI batAvyuM. tyAra pachI mArI patnI rAnI jaine paNa varSo sudhI videzamAM rAjanaitika vAtAvaraNamAM rahevA chatAM mArI AdhyAtmika rucine satata uttejana ApyuM. chatrIsa varSa sudhI meM phorena sarvisa (AI.epha.esa.)mAM rahIne keTalAya dezomAM bhAratanA rAjadUta tarIke kAmagIrI bajAvI. A samaye mane vizvazAMti prerita bhAratIya videzanItimAM satata jaina anekAMtavAda ane ahiMsAnI jhalaka dekhAtI rahI. aMtima tabakkAmAM sacivapada para rahyo tyAre mAro bhAratanA jaina samAja sAthe gADha saMparka thayo. e pachI jyAre huM 15 dezIya yuropIya saMghamAM bhAratIya rAjadUta nimAyo, tyAre iMglaeNnDanA lesTara zahe2mAM yuropamAM nirmANa pAmelA prathama saMyukta jainamaMdiranA udghATana-samArohamAM mukhya atithi rUpe bhAga levAnI taka sAMpaDI. enI pUrve jyAre huM nepALamAM bhAratano rAjadUta hato tyAre AcArya suzIlakumArajIne meM jaina saMskRti vize nepALamAM vyAkhyAna ApavA mATe nimaMtraNa ApyuM. e varSomAM gaNAdhipati tulasI ane AcArya mahAprajJajI sAthe paNa najIkano saMbaMdha thayo. rAjanaitika pravRttionI sAthe AdhyAtmika cetanAnA gatizIla vikAsano 1970mAM nyUyaoNrkamAM gurudeva citrabhAnujI sAthe saMparka thavAthI prAraMbha thaI cUkyo hato. VII For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyArathI Aja sudhI ane chellAM 14 varSomAM rAjadUta padethI sevAnivRtta thayA pachI vizvamAM phelAyelA sarva saMpradAyI jaina samAja sAthe mAro paricaya thayo ane keTalAMya AMtararASTrIya dhArmika, AdhyAtmika, paryAvaraNIya ane sAMskRtika saMmelanomAM mane jainadarzanane vyApaka rIte 2jU ka2vAno avasara maLyo. brAjhilanA riyoDi jAnero zahe2mAM 1992mAM Ayojita saMyukta rASTrasaMghanA zikhara pRthvI saMmelanamAM AcArya suzIlakumArajI ane mane vizeSa atithi rUpe AmaMtrita karavAmAM AvyA. tyAM ja samAnAMtara cAlI rahelA prathama sekreDa artha gedhariMga' (Sacred Earth Gathering) ane vizvanA AdhyAtmika netAo ane saMsada sadasyonA saMyukta zikhara saMmelanamAM jainadarzananI vistRta prastuti karavAno abhUtapUrva AnaMda paNa prApta thayo. A prasaMganuM vaktavya 'Non-violence, Environment & Peace' pustaka rUpe prakAzita thayuM che. 1993mAM zikAgo (amerikA)mAM barAbara eka so varSa pachI 'varlDa pArlAmenTa oNpha rilijiyansa'mAM 7000 pratinidhiomAM 25 pratinidhi jaina samAjanA hatA, emaNe prabhAvazALI rIte jaina dharmanuM samarthana karyuM. A aitihAsika AMtararASTrIya saMmelanamAM ApavAmAM AvelAM badhAM bhASaNono saMgraha mArI vistRta prastAvanA sAthe 'Global Perspectives of Jainism' pustaka rUpe prakAzita thayo. e ja varSomAM mane jaina dharma para kaeNpaTAuna (dakSiNa AphrikA), siMgApora, laMDana, zikAgo, sAnaphrAnsisko, nyUyaoNrka, braselsa, eNnTavarpa, vaoNziMgTanamAM potAnA vicAro rajU karavA mATenI taka maLI. I. sa. 2001mAM bhAratIya vidyAbhavana dvArA nyUjarsI, amerikAmAM mukhya saMsthAonA sahayogI saMpanna virATa ahiMsA saMmelanamAM mArA pustaka 'Ahimsa - the ultimate winner'nuM vimocana thayuM. sAthe ja mArA dvArA racAyelA 'Declaration on Ahimsa'no sarvasaMmatithI svIkAra karIne hajAro hastAkSaro sAthe te saMyukta rASTrasaMghane mokalavAmAM AvyuM. A badhI ghaTanAone meM upalabdhi mAnI nathI, paraMtu mArI sAdhanAnI kaDI mAnI che ane huM niraMtara gahana UMDANathI jaina dharma ane darzananA vyApaka svarUpane samajavAno ane samajAvavAno prayatna karato rahuM chuM. e ja zRMkhalAmAM A pustaka lakhavAnI sAhijaka bhAvanA ane UrjA aMtaramAM jAgI. VIII For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mane prasannatA che ke mArA parama mitra DaoN. kumArapALa desAInA hArdika sahayogathI mAruM A pustaka "jaina dharma : vAraso ane vaibhava' gujarAtI bhASAmAM prakAzita thaI rahyuM che. mane AzA che ke gujarAtI samAjamAM mArA pustakanuM svAgata thaze ane vizvanA vyApaka pariprekSyamAM jainadarzana saMbaMdhI mArA vicAro vAcakone prApta thaze. hAlamAM ja AcAryazrI mahAprajJajI dvArA nIkaLelI aitihAsika ahiMsA-yAtrA daramiyAna mane jalagAMva (mahArASTra) tathA iMdora ane ratalAma (madhyapradeza) temaja udayapura cAturmAsamAM emanuM atipreraka sAnnidhya maLyuM. huM kRtajJa chuM ke A pustakane mATe emanA AzIrvacana sAMpaDyAM che. tA. 25-8-2008 - DaoN. narendra jaina IX For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka-paricaya bahumukhI vyaktitva dharAvatA DaoN. narendra jaina muMbaI yunivarsiTI ane kembrija yunivarsiTImAM zikSaNa meLavIne inDiyana phorena sarvisa (I.ES.)mAM ucca hoddAo para dIrgha samaya sudhI potAnI sevA ApatA rahyA. 77 varSanA DaoN. narendra jaine cAlIsa varSanI yazasvI rAjakIya kArakirdI daramiyAna keTalAMya dezo ane AMtararASTrIya saMmelanomAM bhAratanuM pratinidhitva karyuM che. saMyukta rASTra saMgha (UNO), yUropiyana yuniyana, nepALa, meksiko ane beljiyamamAM bhAratanA rAjadUta tarIke tathA bhArata sa2kA2nA videza maMtrAlayamAM sacivapade kAmagIrI bajAvI che. Arthika ane paryAvaraNa bAbatonA niSNAta vizeSajJa, kavi, lekhaka, kaoNlama lekhaka, prabhAvaka vaktA tathA jaina dharma ane saMskRtinA prakAMDa vidvAna gaNAya che. meksikonI vikhyAta akAdamI oNpha inTaranaeNzanala apheyarse I. sa. 1984mAM DaoN. jainane DaoNkTareTanI mAnada padavI ApI temaja akAdamInA sthAyI sabhya tarIke niyukta karyA. beljiyamanI phrAya yunivarsiTIe I. sa. 1988mAM DaoN. narendra jainane mAnada prAdhyApakanI padavI enAyata karI. I. sa. 1993thI DaoN. narendra jaina pArlAmenTa oNpha varlDa rilijiyansanI AdhyAtmika esemblInA sabhyapade birAje che. teoe emanAM vidvattApUrNa, vyApaka dRSTikoNa ane Adhunika saMdarbhayukta vaktavyo dvArA AgavI oLakha UbhI karI che. emAMnAM keTalAMka AMta22ASTrIya stare ApelAM mukhya vaktavya A pramANe che : * ahiMsA ane jaina dharma para atithivizeSa tarIke iMglaeNnDanA lesTara zahe2mAM yojavAmAM AvelI prathama vizva jaina kaoNMgresa (I. sa. 1988). * siMgAporamAM yojAyeluM prathama eziyAI jaina saMmelana (I. sa. 1989). amerikAmAM I. sa. 1991, 2000, 2003 ane 2005mAM yojAyeluM 'jainA'nuM dvivarSIya adhivezana. * X For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brAjhilanA khAsa AmaMtraNathI yojAyeluM saMyukta rASTranuM pRthvI saMmelana (I. sa. 1992). nyUyaoNrkamAM saMpanna saMyukta rASTrasaMghanuM mileniyama zAMtizikhara saMmelana (I. sa. 2000). * laMDananA vikhyAta vikToriyA enDa AlbarTa myujhiyamamAM bhagavAna mahAvIranA 200mA janmakalyANaka saMdarbhamAM Ayojita samArohamAM (I. sa. 2001). * nyUjarsI (amerikA)mAM bhAratIya vidyAbhavananA tattvAvadhAnamAM yojAyeluM ahiMsA varSa saMmelana (I. sa. 2002). * yunivarsala pIsa pheDarezana koriyA, AMtararASTrIya saMmelana (2005). * AMtararASTrIya jaina saMmelana nAirobI (2005). teonAM pustakomAM 'unmukta gaganameM' tathA eka anUThA upavana' jevA hiMdI kAvyasaMgrahono samAveza thAya che. enI prastAvanA anukrame pUrva pradhAnamaMtrI zrI aTala bihArI vAjapeyI ane pUrva pradhAnamaMtrI zrI narasiMha rAve lakhI che. jainadarzana para darbai yirls 'Wale of Bliss' (9662), 'Non-Violence, Environment and Peace' (1993) ane "Ahimsa - The Ultimate Winner(2002 tathA punaH 2004mAM prakAzita) temaja hiMdImAM "vartamAna yugameM jainadarzana' (2005) vizeSa ullekhanIya che. 105 varSathI kArya karatI samagra jaina samAjanI agraNI saMsthA "bhArata jaina mahAmaMDaLe' varSa 2004 mATe DaoN. narendra jainane "jaina gauravathI alaMkRta karyA che. hAla teo varlDa jaina kanphaDarezananA pramukhapade birAje che. namra, saujanyazIla ane vidvAna evA DaoN. narendra jainanA ciMtanazIla vyaktitvano paricaya "jaina dharma : vAraso ane vaibhava' pustakamAMthI maLe che. teo dvArA jainadarzananI ane mAnavatAnI sevA aharniza aviratapaNe cAlatI raheze, tevI pUrNa zraddhA che. XI For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. on sm x T of iss anukrama vibhAga - 1 : aitihAsika pariprekSyamAM jene dharma ane darzana 1. jaina dharmanI prAcInatA 2. zramaNa saMskRtinI AdhArazIlA 3. tAraka tIrthakaro 4. prathama tIrthakara RSabhadeva 5. anya tIrthakara bhagavaMto aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmI 7. zramaNa paraMparA 8. saMpradAyanI paraMparA vibhAga - 2 H virATa saMskRtinA staMbha 9. ahiMsA saMskRti 10. aparigraha saMskRti 11. anekAMta saMskRti 12. paryAvaraNa saMskRti 13. zAkAhAra saMskRti 14. mULabhUta adhyAtma saMskRti 15. satya ane saMyama 13. namokAra maMtranuM mahAbhya 17. paryuSaNa parva vibhAga - 3H Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma 18. Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma 19. ahiMsAnuM palluM kaI rIte bhAre bane? 20. mahAvIra vANInI prAsaMgikatA 21. ahiMsA yAtrA : eka navI daSTi - eka navI dizA 22. upasaMhAra 99 11 2. 1 29 151 163 171 183 203 205 2 2 2 2 23 230 238 XII For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 1 aitihAsika pariprekSyamAM jaina dharma ane darzana For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammo maMgalamukkiTTha ahiMsA saMjamo tavo / devA vi taM namasaMti jassa dhamme sayA maNo / / dazavaikAlika sUtra, 1 - 1 dharma utkRSTa maMgala che. ahiMsA, saMyama ane tapa enAM mukhya aMga che. jenuM mana hamezAM dharmamAM lAgeluM rahe che, tene to devo paNa namaskAra kare che. - dazavaikAlikasUtra, 1-1 For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmanI prAcInatA bhAratIya itihAsanA prAraMbhakALamAM jaina dharmano udbhava thayo. e to have nirvivAda che ke jaina dharma bhArata ane vizvanA prAcIna dharmonI agrima haroLamAM che. yugayugAMtarathI bhAratanI sabhyatA ane saMskRtinI prajJA-paraMparAmAM jaina dharma dvArA samarthana pAmelA ahiMsAnA svarUpa, samanvayI anekAnta dRSTi, saMyama ane aparigraha vRtti tathA AtmaUrjA-jAgRtinA tattvajJAnanuM bahumUlya ane sthAyI pradAna rahyuM che. jainadarzana niraMtara bhAratIya vicAradhArAne - hiMsAthI ahiMsA tarapha, vaimanasyathI kSamA tarapha, tRSNAthI tyAga tarapha, dhRNAthI prema tarapha ane asahiSNutAthI sahiSNutA tarapha - prerita kare che. 6 , jaina dharmanA prAraMbhanA pravartaka hatA enA prathama tIrthakara RSabhadeva. ahaMta avasthAnI prApti bAda ja tIrthaMkara dharmano upadeza Ape che. joke arihaMta dvArA pravartana thavAthI ene "AhaMdu dharma" evuM nAma maLyuM. "AhaMtunI sAthe sAthe prAcIna nAmo che - "zramaNa (samaNa)" ane "nigaNya'. "nigaTha" zabda "nigraMtha'nuM prAkRta-pAlI bhASAnuM rUpAMtara che. vedomAM jaina dharmano For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma H vAraso ane vaibhava "vAtya dharma', "paramahaMsa dharma' ane "yati dharmanA nAmathI paNa ullekha Ave che. tyArapachI jaina dharma' nAmakaraNa "jinathI thayuM, jeno artha che jAtane jItavI. Ano ullekha vedo pachInAM hiMdu zAstro, zrImad bhAgavata, viSNupurANa, padmapurANa vageremAM paNa maLe che. "zrImad bhAgavatamAM zramaNa dharma ane zramaNonA mahimA vize kahevAyuM che ke te zAMta, nirmaLa, saMpUrNa parigrahathI sanyasta brahma-padane prApta kare che. "jayatIti jinaH' arthAt karmo para vijaya meLavanAra "jina" thayA. tIrthakaro dvArA pravartita dharma jaina dharma" kahevAyo, tyArathI ja jaina samAjamAM lokapriya ziSTAcAranA zabda "jaya jinendrano prAraMbha thayo. jaina dharmanI sthApanA vaidika kALa pUrvenI che. jaina zramaNa saMskRti, siMdhu saMskRti, misara saMskRti, bebilona saMskRti tathA romanI saMskRti karatAM ghaNI prAcIna che. "manusmRti anusAra RSabhadevano janma manunI pAMcamI peDhIe thayo hato. e kALa prathama satayuganuM aMtima caraNa hatuM ane Aja sudhI 24 satayuga vItI cUkyA che. enAthI RSabhadevanA janmanI prAcInatAno spaSTa khyAla Ave che. vaidika dharmamAM satayuga, dvAparayuga, tretAyuga ane kaLiyuga - A cAra yugonI kALaparaMparA che. A rIte jaina dharmanA kALa mukhya be bhAgomAM vibhAjita che : (1) utsarpiNI kALa ane (2) avasarpiNI kALa. "Rgvada' ane 'yajurvedamAM jaina dharmanA prathama tIrthaMkara RSabhanAthano ghaNe sthaLe ullekha che je jaina dharmanuM vaidika kALa pUrve astitva hovAnuM siddha kare che. Rgvada, yajurveda, atharvaveda ane sAmaveda tathA pachInAM hiMdu purANomAM mAtra sAmAnya rUpathI zramaNa paraMparA ane vizeSa rUpathI jaina paraMparA sAthe joDAyelA ahaMta, vAtya, muni, zramaNa vagere zabdono ullekha maLe che eTaluM ja nahIM, paraMtu at paraMparAnA ArAdhya vRSabhanuM vaMdanIya varNana vAraMvAra thayuM che. RSabhadeva dvArA prAraMbhAyelI jaina zramaNa saMskRti to AjanA saMdarbhamAM 5,000 varSathI ya vadhu prAcIna che. keTalAka vidvAnonI mAnyatA che ke jaina dharma lagabhaga 10,000 varSa purANo che. For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmanI prAcInatA potAnA pustaka 'inDiyana philaoNsophI'mAM DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNana lakhe che ke zrImad bhAgavata purANe e matane samarthana ApyuM che ke RSabhadeva jaina dharmanA saMsthApaka hatA. teo vizeSamAM lakhe che "upalabdha pramANo darzAve che ke I.sa. pUrve prathama zatAbdInI pUrve evA loko hatA jeo prathama tIrthaMkara RSabhadevanA bhakta hatA. emAM koI paNa prakArano saMdeha nathI ke vardhamAna athavA pArzvanAthanA ghaNA samaya pahelAMthI jaina dharma pracalita hato. yajurvedamAM RSabhanAtha, ajitanAtha tathA ariSTanemi e traNa tIrthaMkaronA ullekha Ave che. bhAgavata purANa paNa e vicAranuM samarthana kare che ke RSabhadeva jaina dharmanA pravartaka hatA." (pR. 278) Ama anAdikALathI cAlI AvatI jaina paraMparAmAM RSabhadevane 'AdinAtha' paNa kahevAmAM Ave che. siMdhu khINanI sabhyatAnuM vivaraNa ApatAM vikhyAta itihAsakAra DaoN. rAdhAkumuda mukharajI potAnA pustaka 'hiMdu sabhyatA'mAM lakhe che ke e samayanA sikkAmAM dhyAnastha jaina muni aMkita che je dvitIya zatAbdInA mathurA myujhiyamamAM saMgrahAyelI RSabhadevanI mUrti jevA jovA maLe che ane mUrtinI nIce baLadanuM cihna paNa dekhAya che. moheM-jo-daronA utkhanana samaye paNa 'nigraMtha' mUrtio maLI AvI che. evI rIte harappAmAM paNa thayuM. hiMdu vizvavidyAlaya, kAzInA prophesara prANanAtha vidyAlaMkAra siMdhu khINamAM maLelI kAyotsarga pratimAone RSabhadevanI mAne che ane emano dAvo che ke emaNe to sIla kramAMka 449 52 'jineza' zabda paNa vAMcyo che. zrI viSaMbharasahAya premIe potAnA pustaka 'himAlayamAM bhAratIya saMskRti'mAM A vicAranI puSTi karatAM lakhyuM che, "zuddha aitihAsika draSTithI e mAnavuM ja paDe ke bhAratIya sabhyatAnA nirmANanA prAraMbhakALathI ja jainonuM yogadAna hatuM ane jaina dharma jJAna ane lalitakaLAmAM agrima haroLamAM hato." 5 For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava prasiddha itihAsakAra vinsenTa smitha lakhe che : "A zodhakhoLothI jaina paraMparAne vadhu samarthana maLyuM che. A e vAtanuM spaSTa ane nizcita pramANa che ke jaina dharma prAcIna che. IsavIsananA prAraMbhamAM paNa covIsa tIrthaMkara potapotAnAM cihno sAthe nizcayapUrvaka mAnavAmAM AvatA hatA." A saMbaMdhamAM vikhyAta vicAraka ane hiMdInA mahAna kavi rAmadhArIsiMha dinakara potAnA pustaka "saMskRtinA cAra adhyAyamAM lakhe che : "moheM-jo-daronA khodakAmamAM yoganAM pramANa maLe che ane jaina mArganA prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva sAthe yoga ane vairAgyanI paraMparA vaNAI gaI che; je kALAMtare zivanI sAthe zaktirUpe saMyojita thaI. A dRSTie keTalAya jaina vidvAnonuM mAnavuM atizayoktivALuM nathI ke RSabhadeva vize vedomAM lakhAyeluM hovA chatAM te vedathI paNa pUrve thayelA che." potAnA pustaka "bhAratIya dharma evaM saMskRtimAM DaoN. buddhiprakAze lakhyuM che ? mahAbhAratamAM viSNunAM sahastra nAmomAM zreyAMsa, anaMta, dharma, zAMti ane saMbhava nAma Ave che ane zivanAM nAmomAM RSabha, ajita, anaMta ane dharma maLe che. viSNu ane ziva baMnamAM eka nAma "suvrata' ApavAmAM AvyuM che. A badhAM nAmo tIrthakaronAM che. lAge che ke mahAbhAratanA samanvayapUrNa vAtAvaraNanA samayamAM tIrthakarone viSNu ane zivanA rUpamAM sAbita karIne dhArmika ekatA sthApita karavAno prayatna karavAmAM Avyo haze. AnAthI tIrthakaronI paraMparA prAcIna hovAnuM siddha thAya che." mejara janarala phlemiMga potAnA pustaka "dharmo kA tulanAtmaka itihAsamAM lakhe che : jyAre Arya loko bhArata AvyA tyAre emaNe jaina dharmano vyApaka prabhAva joyo." orisAnI prasiddha khaMDagiri ane udayagirinI hAthI-guphAomAM 2100 che For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmanI prAcInatA varSa prAcIna zilAlekho maLI AvyA che. jemAM evo ullekha che ke magadhano rAjA naMda I. sa. pUrve 423mAM kaliMgamAM jIta meLavI RSabhadevanI mUrti uThAvI gayo hato. te pratimA khAravele magadha para caDAI karIne pAchI meLavI hatI. khAravelanA zilAlekhanA avazeSothI e paNa jaNAya che ke udayagirimAM prAcIna arihaMta maMdira hatuM. paMDita bAlagaMgAdhara tilake kahyuM : "graMtho tathA sAmAjika abhyAsa vaDe jANI zakAya che ke jaina dharma anAdi che. A viSaya nirvivAda tathA matabheda rahita che. A viSayanI itihAsamAM dRDha sAbitIo che. bauddha dharma pAchaLathI thayo ane bauddha dharmanAM tattvomAM jaina dharmanAM tattvonuM anukaraNa che." potAnA pustaka "jaina dharma aura darzanamAM muni zrI pramANasAgarajI mahArAje RgvadamAM kezInI stutine RSabhadeva sAthe joDI che, kAraNa ke emanA jaTAdhArI hovAno ullekha padmapurANa ane harivaMza purANa vageremAM to che ja, paNa enI sAthe sAthe keTalIya prAcIna pratimAomAM emane jaTAdhArI darzAvavAmAM AvyA paNa che. TvedamAM "kezInA guNono ullekha RSabhadevanA arihaMta pada sAthe meLa khAya che. kezI agni, jala, svarga ane pRthvIne dhAraNa kare che. kezI samasta vizvanAM tattvonuM darzana karAve che. enI jJAnajyoti kevaLajJAnarUpa che. A saMbaMdhamAM paM. nIlakaMTha zAstrIe svaracita graMtha "uDIsA meM jaina dharmamAM jaina dharmane prAcIna gaNAvI draviDone jaino sAthe joDyA che. teo lakhe che : "jaina dharma saMsArano maulika adhyAtma dharma che. A dezamAM vaidika dharma Avyo te pahelAMnA ghaNA samayathI ahIM jaina dharma pracalita hato. saMbhava che ke prAnvedika kALamAM kadAca draviDomAM A dharma hato." ahIM e paNa ullekhanIya che ke siMdhu khINanA lokonI bhASA prAkRta hatI, je janasAmAnyanI bhASA hatI. jeno ane hiMduomAM bhASAno moTo taphAvata che. jenonA badhA prAcIna graMtho prAkRtamAM che, mukhyatve ardhamAgadhImAM; jyAre hiMduonA For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma H vAraso ane vaibhava badhA graMtho saMskRtamAM che. prAkRta bhASAnA prayogathI evuM lAge che ke jaino prArvedika che ane siMdhu khINanI sabhyatA sAthe emano saMbaMdha hato. siMdhu khINanI sabhyatAnAM keTalAMya pramANo jaina saMskRti sAthe sAmya dharAve che. A rIte purAtattvIya, aitihAsika ane sAhityika upalabdha sAmagrIthI spaSTa thAya che ke jaina dharma anAdi kALathI eka svataMtra ane maulika darzanaparaMparAnA rUpamAM vikasita thayo che ane jaina dharma vaidika dharma viruddha koI vidroha che athavA bauddha dharmano samakAlIna rahyo che e bhrAmaka ane nirAdhAra vAta che. A mAtra jainono ja abhiprAya nathI. keTalAya hiMduo tathA pAzcAtya jainetara vidvAno paNa ghaNI zodho ane samIkSA pachI A nirNaya para pahoMcyA che. jaina dharma ane darzanamAM kevaLa AdhyAtmika UMDANa ja nathI paraMtu sAthe tenuM paryAvaraNIya pAsuM ane naitika jIvanakaLAno pakSa tene Adhunika yugamAM mAnavatAnA sahiyArA vArasA(Common heritage of humanity)nuM abhinna aMga banAve che. jethI jaina dharma ane darzana AjanA yugamAM vaizvika stare aitihAsika bhUmikA adA karI zake. For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa saMskRtinI AdhArazilA jaina dharma zramaNa saMskRtinI AdhArazilA che. bhAratIya saMskRtimAM zramaNa saMskRtinuM agrima sthAna rahyuM che. je saMyamapUrvaka zrama kare tene zramaNa kahe che. A paraMparAnI prAcInatA RgvadamAM AvatA zramaNa zabdanA prayogathI siddha thAya che. zramaNa saMskRtimAM darzana, siddhAMta, tenA pravartaka tIrthakaro tathA emanI paraMparA mahattvanA sAMskRtika ghaTako che. zramaNa saMskRtinA vikAsamAM A covIsa tIrthaMkaro preraka rahyA che. dareka tIrthakare potAnA samaye caturvidha tIrthanI sthApanA karI : sAdhu-sAdhvI tathA zrAvaka-zrAvikA. teo tIrthaMkara kahevAyA kAraNa ke "tIrtham rotIti tIrcara' - teo svayaM mAtra arihaMta banyA eTaluM ja nahIM, emaNe samAjane mATe paNa preraNAmaya "dharma tIrtha sthApita karyuM, je sarvAgINa sarvodayanuM sopAna hatuM. muni-saMgha paraMparAnA pAchaLanA AcAryoe be tIrthakaro vaccenA lAMbA samayagALA daramiyAna zramaNa saMskRtine suvyavasthita ane sugaThita rAkhI. emanI niSThA, vidvattA, tyAga, tapasyA ane sAdhanAe zrAvaka samAja samakSa Adarza udAharaNa pUruM pADyuM ke kaI rIte potAnAM jJAna, saMyama, saMkalpa, manobaLa, satata prayatna ane kaThora sAdhanAthI mAnava AtmakalyANano rasto For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava prApta karI zake. kema svecchA ane umaMgathI karavAmAM AvatA aparigraha, anekAnta dRSTi, ahiMsaka vicAra-vyavahAra ane vadhatI viraktinI bhAvanA jIvanamAM dharmajAnata utkRSTa maMgaLa lAvI zake ? zramaNatva dhAraNa karIne koI janmatuM nathI. sAdhu "janmathI sAdhu nathI hotA. te to sAdhanApatha para jaIne "karmaNA' banI jAya che. satata sAdhanAthI ja manuSya A AdhyAtmika UMcAI para pahoMce che. zramaNa saMskRtimAM zramaNa AtmaguNonA vikAsathI mArgadarzaka bane che; temaNe aMdarathI ane bahArathI atizaya mRdu, sarvajanahitaiSI, AtmakalyANamAM lIna, samabhAvathI saMpanna ane uccatama mAnavIya AdarzonI mUrtirUpe ghaDAvuM paDe che. dharmagurunA svarUpe teo janamAnasane potAnA anubhavo batAvIne AtmauddhArano rasto batAve che. e spaSTa che ke vadhatA bhautikavAdI vAtAvaraNamAM potAnI AcArasaMhitA vItarAgI sva-anuzAsana tathA zramaNasaMghanA pUrNa saMyama ane anuzAsananI maryAdAmAM rahIne sarvAze nibhAvavI muzkela hovA chatAM e khUba jarUrI che. emaNe janamAnasane mAtra bhaktimArgamAM ja nathI laI javAnuM, paraMtu eTaluM ja jJAnamArgamAM paNa laI javAnuM che. AjanA yugamAM zramaNa saMskRtinuM mahattva ghaNuM vadhI gayuM che, kAraNa ke samAjamAM tyAga ane saMskArone daDha karavAnI khAsa jarUrata che. tAtparya e che ke zramaNa varge potAnA AdhyAtmika vikAsa tarapha dhyAna rAkhavuM joIe, sAthe emanA udAharaNarUpa jIvanano samyapha ane hakArAtmaka prabhAva janamAnasa para paDavo paNa jarUrI che. svaAtmAnI mokSaprAptinI sAthe sAthe emanI sAmAjika javAbadArI paNa vadhI che, tethI samAjane bhautikavAdanA sakaMjAmAMthI bacAvIne mAnavatA tarapha laI jaI zakAya. jaina dharma mULathI ja AtmavAdI rahyo che ane enuM samagra ciMtana AtmAne kendramAM rAkhe che. zramaNa saMskRtinI mukhya vAta e che ke ApaNuM dharmacakra ApaNA potAnA AcaraNanA patha para calAvavAnuM che ane tethI puruSArtha vaDe potAnA jIvanano uddhAra karavAno che. dareka manuSyanuM potAnuM dharAtala hoya che. jo kaMI ugADavuM hoya to enA para ja ugADavuM paDaze. zramaNa saMskRti A darzAve che ane zikhavADe che ke bhautikatAnI bhIDamAMthI bahAra AvIne manuSya svadharmanuM pAlana For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa saMskRtinI AdhArazilA karavuM joIe. tyAre ene jIvananuM rahasya samajAze. potAnI nirbaLatAo tathA kaSAyo sAmenuM yuddha AdaravuM ane tenA para vijaya meLavavo e teno svadharma che. jaina dharmamAM paramAtmA banavAno adhikAra, pAtratA ane zakti badhA ja jIvAtmAone prApta che. jaina dharmanI AtmavidyA AtmA ane anAtmAnA pArasparika saMbaMdho ane enA pRthakkaraNanI vaijJAnika prakriyAnAM sUkSma rahasyo para prakAza nAkhe che. vizva cha dravyothI baneluM che : jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza ane kALa. jIva cetana che ane bAkInAM dravyo acetana. paramANuonA saMyogaviyogathI A bhautika jagatanI racanA thaI che. jIva ane pugalanA saMparkathI pedA thayeluM karmabaMdhana jIvasRSTinI vividhatA lAve che ane AtmA mokSa na pAme tyAM sudhI janma-maraNanI agaNita yonionA bhavacakramAM nAkhI de che. jyAre AtmA karmabaMdhanathI svataMtra thaI jAya che, tyAre te janma-maraNanA cakramAMthI mukti pAmIne sarvajJa-sarvadarzI banI jAya che. mAyAnI mRgatRSNAmAM manuSya bhaTakI jAya che. icchAonI snigdha ane caLakatI jALamAM phasAI jAya che. AtmabodhathI ja ApaNe svayaMnA satya svarUpane oLakhIzuM ane bhautika jIvananI vedanAmAMthI mukta thaI jaIzuM. zramaNa saMskRti eka evI jIvaMta AdhyAtmika vicAradhArA che, jemAM jIvananAM nItinirmANa ane svabaLe AtmoddhAra mATenI sajjatA haMmezAM rahI che. zramaNa saMskRti eka evo anupama bAga che, jemAM bhaktiyoganI bhavyatA, jJAnayoganI garimA, karmayoganI sAdhanA, adhyAtmayogano prakAza, tattvajJAnanI gahanatA ane guNonI divyatA che. bhale ne jaina dharmAvalaMbI bahu ochA hoya (Aje AkhA jagatamAM Azare doDha karoDathI vadhu saMkhyA nathI), paraMtu jaina siddhAMtoe samagra bhAratIya samAjane vibhinna kALa ane badalAtI paristhitimAM hiMsA ane zoSaNanA mArgathI vimukha karIne paraspara abhaya ane zAMtimaya sahaastitvanI tarapha doryA che ane manuSyane aMdhazraddhA ane khoTI mAnyatAonI saMkaDAmaNathI ugAryo che. prAguvaidika kALamAM zramaNa saMskRti ane zaiva saMskRti tathA vaidikakALamAM zramaNa saMskRti ane vaidika saMskRti samAMtara cAlI che ane parasparanI pUraka banI 11 For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava che. prakAMDa vidvAna DaoN. lakSmImalla siMghavI lakhe che ke baMne paraMparAomAM cAlatA tAtvika AdAnapradAna ane khullA samAvezaka saMparkathI samAnatAo ane matabhedo spaSTa thatAM gayAM che. jaina zramaNa saMskRtinI kaThora sAdhanA ane kaThina tapasyA ane zramaNa saMgaThananA anuzAsane upaniSadakALanA dArzanika ane AdhyAtmika saMvAdone mUlyavAna digdarzana ApyuM. nivRtti, trigupti, pravrajyA, saMsmAraka ane saMllekhanAonI prakriyA ane siddhAMto tathA karmabaMdhanathI chuTakAro meLavavAnA upAyoe hiMdu dharma upara ghaNo prabhAva pADyo. draviDa saMskRti pachI vratasAdhanA zramaNa kahevAI ane vaidika paraMparAne sajIvana karanArI kahevAI. brAhmaNa bhAratIya saMskRti, zramaNa saMskRti ane vaidika saMskRtinuM samanvita rUpa che. vaidika saMskRtimAM bAhya zucitA, saMpannatA ane samRddhine protsAhana ApavAmAM AvyuM che, jyAre zramaNa saMskRtinuM lakSya aMtaraMga pavitratA, vikArabhAvonuM zamana, AtmalInatA ane AtmaguNono vikAsa che. eka sAragarbhita TippaNImAM sthAnakavAsI jaina zvetAMbara tRtIya paTTadhara AcArya zrI devendra munie lakhyuM che : "vaidika saMskRtinuM mULa prakRti che to zramaNa saMskRtinuM mULa svAtmA che. eka bAhya ane bIjuM AMtara. prakRtinAM vividha pAsAMo, ghaTanAone nihALIne samaye samaye RSioe je kalpanAo karI, emAM brahmanuM svarUpa vyakta thayuM che, paraMtu zramaNa saMskRti Atma-cetanAnI tarapha vadhu jhUkI che. eno spaSTa mata che ke dareka prANImAM eka cinmaya jyoti chupAyelI che. pachI te kIDI hoya, kuMjara hoya, pazu hoya ke mAnava ke pachI narakano jIva hoya ke svarganA adhIzvara devarAja indra hoya. badhAmAM e akhaMDa jyoti ekasarakhI jhagamage che. koIe e jyotino vikAsa karyo che to koImAM e jyoti rAkhathI bhArelA agni jema supta che. vaidika saMskRtimAM parataMtratA, IzvarAlaMbana ane kriyAkAMDanuM mahattva che to zramaNa saMskRtimAM svAtaMtrya, svAvalaMbana ane vizuddha AtmAnI sarvocca zaktino saMkalpa rahyo che. zramaNa saMskRtinI mAnyatA che ke tathAkathita Izvara tAraNahAra nathI ke sRSTinA kartA-dhartA ane saMhartA nathI. dareka prANI potAnAM satkAryo, zrama ane sAdhanAthI mukti prApta karI zake che." 12 For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa saMskRtinI AdhArazilA jaina dharmae haMmezAM samanvayAtmaka ane hakArAtmaka dRSTikoNa rAkhyo. RSabhadevanA samayathI jaina zramaNa saMghoe janamAnasa samakSa vadhatAM jatAM karmakAMDo, mAMsAhAra, pazubali ane asahiSNutAthI dUra rahevA mATe potAnI ati saMyamazIla anuzAsita ane vItarAgI jIvanaprakriyAnuM udAharaNa rajU karyuM. sadIo sudhI zramaNa saMskRti aMtargata muninI paTTaparaMparAmAM e rIte maukhika rUpe tIrthaMkara prarUpita tattvajJAnanuM saMrakSaNa ane prasAra cAlatAM rahyAM, jene dvAdazAMga zruta kahevAmAM Ave che. aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIre potAnA caturvidha saMghane sakSama, samarpita, saMtulita tathA anuzAsita karavA uparAMta khUba sakriya ane gatizIla paNa banAvyo. AthI bhagavAna mahAvIrano yuga zramaNa saMskRtino krAMtikArI suvarNayuga gaNAya che. bhagavAna mahAvIranA zramaNa saMghamAM vibhinna vargonA pratiSThita ane prakAMDa vidvAno emanI kevaLajJAnanI AbhAthI prabhAvita thaIne joDAyA. AmAM agiyAra gaNadharo prakAMDa vedazAstrajJAtA brAhmaNo hatA. enA mukhya gaNadhara indrabhUti gautame bhagavAna mahAvIranA divya dhvanine vidhivat tArkika ane AsthAprerita maukhika pATha paraMparAmAM surakSita karyo ane janamAnasamAM prasAra karyo. emaNe potAnA sAthIonA sahayogathI bAra aMgonI maukhika racanA karI ane jaina dharmanA vistRta tattvajJAnane aMtata: prAkRta ane ardhamAgadhI bhASAnAM zAstrono AkAra Apyo. ApaNe have pachI joIzuM ke bhagavAna mahAvIranA nirvANa bAda 980 varSe jaina Agamo ane zAstrone lekhita rUpa maLyuM. digaMbara ane zvetAMbara saMpradAyoe potapotAnI paraMparA anusAra Agama vAMcanAo karI. jaina Agamo ane zAstro darzana, nIti, dharma, tarka, vijJAna, jyotiSa, gaNita, bhUgoLa, aMtarikSa jJAna, paryAvaraNa, prANIzAstra vagere anekavidha viSayono bhaMDAra che. 13 For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 tAraka tIrthaMkaro jaina dharmanI ajoDa vizeSatA che, enI tIrthaMkara paraMparA. jaina paraMparAnA covIse tIrthaMkarone jJAna, zakti, guNa ane rUpamAM manuSyomAM sarvotkRSTa mAnavAmAM AvyA che. DaoN. nemicaMda jaine lakhyuM che ke vAstavamAM tIrthaMkara paraMparA satyanI zodhanI eka vaijJAnika paraMparA che. je rIte satyanI zodhamAM kALanA pravAhamAM eka vaijJAnika bIjA vaijJAnikanA hAthamAM potAnA saMzodhana ane sAdhananAM saMpUrNa sUtro soMpI de che, evI ja rIte RSabhadeva bhagavAnathI mahAvIra svAmI sudhI banyuM che. A rIte jaina siddhAMta mULamAM acaLa rahIne paNa yugane anurUpa rahyo. gahana sAdhanAthI upArjita zuddha cetanA ane saMkalpathI tIrthaMkaroe prabhAvahIna thaI 2helA dharmatIrthano bhavya punaruddhAra karyo ane tethI teo tIrthaMkara kahevAyA. tIrthaMkaro svargathI avatarita thatA nathI. e to mAnava jevA mAnava hoya che je sarvaprathama pote dharma paMthe cAlIne mahAmAnava banI potAnA nirvANa pahelAM mAnavIne sukha ane zAMtino rasto batAve che. emanI vANI pahelAM emanI karaNI haMmezAM vANImAM baLano saMcAra kare che. 14 For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAraka tIrthakaro pAMca hajAra varSothI paNa vadhu samayathI bhagavAna RSabhadevathI prAraMbha karIne bhagavAna mahAvIra svAmI sudhInA covIsa tIrthakaroe itihAsanA vibhinna samaya khaMDamAM ane samAjanI badalAtI paristhitiomAM jainadarzana ane dharmane akhaMDa rAkhI enA siddhAMto vyApaka pariprekSyamAM vANI ane vicAra vaDe pracAra ane prasAra karyo ane enI sArthakatA darzAvI. jaina vidvAna paM. balabhadrajIe kahyuM che : "badhA tIrthakaro samAna rUpathI pUjya che, paraMtu emAM RSabhadeva, neminAtha, pArzvanAtha ane mahAvIranuM jIvanacaritra adbhuta che. tIrthakaronAM alaukika vyaktitve potAnA yugamAM saMpUrNa lokamAnasane badalIne eka navI dizA cIMdhavAmAM nirNAyaka bhAga bhajavyo. tIrthakaroe darzAvyuM ke jIvana bahAra nahIM, ApaNI aMdara che. bAhyabhAvo ke mithyAtvarUpI paDachAyAthI mukta thaIne bhItaramAM jaI AtmatattvanI khoja karo ane temAM lIna thaI jAva. dareka yugamAM jaina dharmanA saMpUrNa ane vyApaka ahiMsAnA saMdeze saMskRtine navI preraNA ApI che ane bhAratIya samAjamAM naitikatAnA saMskAronuM poSaNa ane saMvardhana karyuM che; ema belAzaka kahI zakAya. tIrthakaroe jaina dharmanI prastuti mokSa-mArganI prApti mATe zruta ane cAritranA mArga rUpe karI. mATe naitika jIvanazailInuM pAlana paNa Avazyaka darzAvyuM. A jIvanazailImAM saMpUrNa jIvajagata ane prakRtinAM tattvo pratye saMvedanA ane zAMtimaya sahaastitvanI bhAvanAnuM UMDANa jovA maLe che. nizcaya ane vyavahAradharma baMnenI aMtaraMga karIne samajAvatA AcArya zAMtisAgara mahArAjasAhebe kahyuM che : "jevI rIte phUlamAMthI phaLa utpanna thAya che, evI rIte vyavahAradharmamAMthI nizcayadharma utpanna thAya che. je vyavahAradharmamAMthI nizcayadharma utpanna nathI thato e vyavahAradharma adhUro che." jaina dharmAvalaMbIomAM atipriya "merI bhAvanA' (le. 5. jugalakizorajI)nA prathama chaMdamAM tIrthakarono sAragarbhita mahimA kahevAmAM Avyo che : 15 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene dharmaH vAraso ane vaibhava "jisane rAga dveSa Adika jIte saba jagata jAna liyA, saba jIvoM kA mokSa mArga kA nispRha ho upadeza diyA / yuddha, vIra, bina, harihara, vra yA 3o svAdhIna , mamiva che prerita ho yada vitta 3sImeM tIna raho !" zrI covIsI pUjanamAM paNa tIrthakaro pratye praphullita aMta:karaNathI dararoja pUjAmAM jaina bhakta gAya che : "covIsa ninandA, manaMdra vaMA, pApa-nintI, subrerI | jina pada-yuga-caMdA, udaya amaMdA, vAsava - vaMA, hitArI !" sarvavyApI ahiMsA dharmanA pravartaka covIsa tIrthaMkaro rAjavaMzI kSatriya hatA. AmAMthI dharmanAtha ane kuMthunAtha kuruvaMzanA, suvratanAtha harivaMzanA ane bAkInA 21 tIrthakaro ikvAkuvaMzanA hatA. badhA tIrthakara samRddha vaibhavasaMpanna rAja parivAramAM janmyA, UcharyA ane moTA thayA temaja niraMtara rAjavaibhava ane bhautika sukha-suvidhAothI gherAyelA rahyA. potAnuM rAjavI tarIkenuM kartavya paNa yogya rIte bajAvyuM, paraMtu jyAre ghaTanAcakre emanA hRdayamAM saMsAra asAra hovAnI yathArthatA pragaTa karI to teo adamya sAhasa, saMkalpa ane AsthAthI, mAyAjALathI mukta thavA ane jIvananA rahasyane zodhavA aparigrahI banI, vItarAgatAnA sAdhanApaMthe cAlI nIkaLyA. kaThora tapasyA, dIrghakAlIna dhyAna, AtmaciMtana, vicAramaMthana, indriyadamana, moha, mAyA, lobha, ahaMkAra ane asatyanA tyAga tathA vrata ane tapasyAe emanA AtmAnA saghaLA kaSAyo dhoIne emane nirmaLa, vimala, vItarAga banAvI dIdhA ane aMte teone kevaLajJAnanI prApti thaI. je varSo sudhI sAMsArika jIvanamAM ucca koTinA karmavIra ane jananAyaka rahyA hatA, emanI dharmavIra ane AdhyAtmika patha-pradarzakanA rUpamAM pariNati thaI. temanI A siddhie samAja ane vyApaka janamAnasa mATe preraka daSTAMta pUruM pADyuM. saMsAramAM rahIne kaI rIte saMyata, niyaMtrita, saMtulita, vivekapUrNa jIvanamAM AtmoddhArano rasto khUlI zake che, A saMdarbhamAM zrI kuMdakuMdAcAryae lakhyuM che : 16. For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAraka tIrthakaro "jo du:khothI parimukta thavAnI icchA hoya to, pUrvokta prakArathI jJAnatattva-prajJApananI prathama traNa gAthAo anusAra vAraMvAra siddhone, jinavara vRSabhone tathA zramaNone praNAma karIne zramaNyane aMgIkAra karo." (pravacanasAra : gAthA 20) - dareka tIrthakare kevaLajJAnanI prApti pachI paNa dezabharamAM varSo sudhI agaNita kaSTa ane muzkelIo sahIne pagapALA bhramaNa karyuM ane pravacanomAM dararoja tyAgamayI jIvanazailIthI prema, karuNA, tyAga, sahiSNutA, AtmaniyaMtraNa ane ahiMsAno pracAra karyo ane samAjamAM pracalita mithyAtvapUrNa vikRtionuM nirasana jaina dharmAvalaMbIo tIrthakaronA jIvananI pAMca mukhya ghaTanAone mAnavakalyANano strota mAnIne emanA avana-kalyANaka, janma-kalyANaka, dIkSAkalyANaka, kevaLajJAna-kalyANaka tathA nirvANa-kalyANakane UMDI zraddhAthI manAve che. zAstromAM paNa A kalyANakonuM vistRta ane rocaka vivaraNa maLe che. hAlamAM ja bhagavAna mahAvIranA 2600mA janma-kalyANakane samagra vizvamAM khUba Adara ApavAmAM Avyo. evI mAnyatA che ke dareka tIrthakaronI mAtAne garbha rahe tyAre 19 svapna (digaMbara paraMparA) athavA 14 svapna (zvetAMbara paraMparA) Ave che. "kalpasUtra' anusAra RSabhadevanI mAtAe pahelA svapnamAM RSabha joyo. mahAvIra tathA bAkI 22 tIrthakaronI mAtAoe pahelA svapnamAM hAthI joyo. A svapno eka mahAna AtmAnA zubhAgamananuM pratIka mAnavAmAM Ave che. svapnonA krama A pramANe che: (1) sapheda hAthI (2) sapheda vRSabha (3) sapheda siMha (4) kamaLanA siMhAsana para birAjelAM lakSmI (5) be sugaMdhita mALA (9) pUnamano caMdra (7) sUrya (8) be suvarNa kaLaza (9) be mAchalIo (digaMbara paraMparA), dhvaja (zvetAMbara paraMparA) (10) padma sarovara, (11) kSIrasamudra (12) ratnajaDita siMhAsana (phakta digaMbara paraMparA) (13) deva vimAna (14) phaNA phelAvelo sApa (mAtra digaMbara paraMparA) (15) ratnarAzino Dhaga (17) nidhUma agni. 17 For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava A svapno pratibhAsaMpanna putrano janma thaze tenuM pratIka che. hAthI jevA baLavAna, vRSabhanI jema karmaTha, siMha jevA pratApI, anaMta lakSmInA dhAraka, phUlo jevA komaLa, caMdra jevA zItaLa, sUryanI jema aMdhakAra dUra karanAra, suvarNakaLaza jevA maMgalamaya, pANImAM krIDArata mAchalI jevA, jJAnAnaMda sAgaramAM magna rahenAra, kamaLa jevA khIlelA, sAgara jevA gaMbhIra, siMhAsana darzAve che saMpUrNa AtmAnuzAsana, vimAnarUpamAM bhAvi tIrthaMkaranuM Agamana, sarparUpamAM avadhijJAnanA dhanavAna, ratnarAzi jevA daidIpyamAna tathA agnizikhA jevA jAjvalyamAna. ahIM e noMdhavuM joIe ke tIrthaMkaronAM pratIka cihnomAM pazupakSIo ane naisargika tattvonuM pramANa vadhu che. A mahattvapUrNa saMketa che, jaina dharmanI mULabhUta dhAraNA 'parasparopagraho jIvAnAm'. Ano artha che mAnava ane samasta prANIjagata tathA prAkRtika tattva ekabIjA para nirbhara che ane A badhAMnuM zAMtimaya sahaastitva kalyANakArI che. prAcInakALathI pratIka cihna - lAMchana - dareka mUrtinI nIce kotareluM hoya che, je tIrthaMkaranI oLakha Ape che. tIrthaMkara jaina dharmanA zikharasamA AdhyAtmika mahAmAnava ane pathadarzaka rahyA che. jyAre paNa koI nUtana jinAlayamAM emanI mUrtinI pratiSThA thAya che, tyAre e prasaMgane paMcakalyANaka kahevAmAM Ave che. paMcakalyANaka tIrthaMkaronA jIvananA pAMca zubha daivI prasaMgonI yAda apAve che. pAMca zubha prasaMga che : garbha, janma, dIkSA, kevaLajJAna ane nirvANa. dharmagraMthomAM varNavavAmAM AveluM tIrthaMkaranA samovasaraNanuM dRzya divya ane dharmatattvathI saMpanna hoya che. AmAM tIrthaMkarano divyadhvani kevaLajJAnanI prApti pachI vahe che. tIrthaMkaranA prathama pravacanano dharmalAbha levA deva, mAnava, pazu, pakSI vagere badhAM prANIo vartuLAkAramAM bese che. azokavRkSa nIce maNijaDita siMhAsana para tIrthaMkara birAjamAna thAya che. bhagavAnanA svarNima dehanI baMne tarapha viMjhAtA ujjaLa cAmara hoya che. tIrthaMka2nA mastakanI upara traNa chatra zobhatAM hoya che. traNe chatro arihaMtanA traNa 18 For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAraka tIrthakaro lokavyApI aizvaryanAM pratIka hoya che. devaduMdubhi jemAM devagaNa AkAzamAM duMdubhi vagADIne udghoSaNA kare che, je sAMbhaLIne nara, nArI, pazu-pakSI bhagavAnanAM darzana mATe UmaTI paDe che. AkAzamAMthI devagaNa aneka prakAranAM puSpa ane sugaMdhita jalanI vRSTi kare che. A puSpavRSTi jANe bhagavAnanA mukhethI vacanarUpI phUla varasI rahyAM na hoya ! A vacanapuSponA samUha ja dvAdazAMgI che. bhagavAnanuM biba cAre dizAomAM "AbhAmaMDaLa" sAthe dekhAya che. bhagavAnano divya dhvani sAMbhaLIne badhAM prANIo dharmanuM rahasya grahaNa karI le che. samavasaraNanuM atisuMdara varNana 11mI zatAbdImAM AcArya mAnatuMga dvArA bhaktAmara stotramAM karavAmAM AvyuM che. eno eka zloka che : " pavanama - mArca - vimAnee: saddharmatattva kathanaika - paTustrilokyA: / divya-dhvanirbhavati te vizadArtha sarva - bhASA mAva - rAmakuLa prayojya sArUkA" arthAt - "he bhagavAna, Apano divya dhvani badhA jIvone svarga ane mokSano mArga batAvavAmAM sakSama che, badhAM prANIone satyadharmanuM rahasya samajAvavAmAM sakSama che. vaLI te gaMbhIra arthavALo hovA chatAM atyaMta spaSTa che ane jagatanA badhA jIvono potapotAnI bhASAmAM pariNata thavAnA vilakSaNa guNavALo che." eka rasaprada bAbata e che ke covIsamAMthI vIsa tIrthaMkaronuM nirvANa sametazikhara parvata para thayuM che. AthI jaina paraMparAmAM sametazikhara siddhakSetra tarIke viziSTa mahattva dharAve che. bIjI vAta e che ke vadhu tIrthakaro vartamAna bihAra ane uttarapradezanA vistAranA hatA, jemAM traNa tIrthakaro to hastinApuranA hatA. badhAe samagra dezamAM pagapALA bhramaNa karIne bhAratavarSamAM jaina dharmano prasAra karyo. AthI uttara bhArata, pazcima bhArata, pUrva bhArata ane dakSiNa bhAratamAM Thera Thera prAcIna maMdironA avazeSa maLe che ane mukhya jaina tIrtho AkhA dezamAM ja 19 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava vistarelAM che. badhA tIrthakaronI keTalIya prAcIna mUrtio Aje paNa maMdiromAM pUjAI rahI che. jaina tIrthakSetromAM AvelAM prAcIna maMdiromAM tIrthakaronI pratimAo pavitratA ane vItarAgatAnuM pratibiMba che. bihAramAM sametazikhara ane pAvApurI; dilhInI najIka hastinApura; gujarAtamAM zatruMjaya, tAraMgA, zaMkhezvara, giranAra; rAjasthAnamAM Abu-delavADA, rANakapura, nAkoDA pArzvanAtha, kezariyAjI, jesalamera; karNATakamAM zravaNabelagoDA, halebIDa, hampI, belerI; madhyapradezamAM devagaDha, khajUrAho, nainAgiri, khaMDAragiri, caMderI, sonAgiri, kuMDalapura; mahArASTramAM ilorAnI guphAo; orisAmAM khAravela maMdira vagere utkRSTa jaina kalAnAM pratIko che. covIsa tIrthaMkaranI mUrtio jainadarzananA aparigraha, ahiMsA ane jIvadayAnA siddhAMtonI sAkSAta pratimAo che. jaina tIrthoe tIrthaMkara paraMparA jIvaMta rAkhI che. e jaina dharmane mATe UrjAbharyo preraNAstrota che. keTalIya khaMDita mUrtio deza-paradezanAM saMgrahAlayomAM jovA maLe che. iMglenDamAM khAsa karIne laMDananA vikToriyA ane AlbarTa myujhiyamamAM tathA jarmanImAM barlinanA DAhalema myujhiyamomAM Ano bahumUlya saMgraha che. 20 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sn hir aalo @ ma famesh A. bIjI 22 Disembara 2004nA roja bhAratanA uparASTrapatizrI bherosiMha zekhAvata dvArA jaina alaMkaraNathI sanmAna Earth Pledge Recognizing that peoples detumstowards Ying damage to the environment and remarcat met baie I PLEDGE to to the best of o u bly yako na I. sa. 1992mAM yunonI artha samITamAM AcArya zrI suzIlakumArajI sAthe For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GUINEA INDIA 10 oNgasTa, 1972nA roja amerikAnA nyUyaoNrka zaheramAM yunAiTeDa nezansanI salAmatI samitine saMbodhita karatA DaoN. narendra jaina 1987mAM yuropiyana yuniyana ane beljiyamanA rAjadUta tarIke braselsamAM beljiyamanAM rAjA ane rANI sAthe For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 60 brAjhilanA riyo-DI jAneronA jaina senTaranA agraNIo ane AcArya suzIlakumArajI sAthe AJWA. nepALamAM bhAratanA rAjadUta tarIke kAThamaMDumAM madhara TeresA sAthe For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1964mAM raziyAnA moskomAM inTaranaeNzanala presa kaoNnpharansamAM vaDAMpradhAna zrImatI indirA gAMdhI sAthe LA NOVIOLENCE UNSTN LOS TOMBR PERMANECERA LA ES LA ANUNCIADO DE LAP MUND NUESTRA LUCRA LENE POR PROPOSITO LA AMISTAD CON ILONDO ENTERO meksikomAM bhAratanA rAjadUta hatA te samaye meksikomAM senTrala pArkamAM AvelI mahAtmA gAMdhIjInI pratimA pAse % For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama tIrthakara RSabhadeva jaina dharmanA prathama tIrthakara RSabhadeva e rAjA nAbhirAya ane rANI marudevInA putra hatA. emano janma saMdhiyugamAM thayo hato jyAre bhogayugano aMta ane karmayuga prAraMbha thaI rahyo hato. jaina zAstromAM AdikAlanI yugalika sabhyatAnI kramaza: pragati, vikAsa ane saMgaThana cauda kulakaronA netRtvamAM thayelAM ema mAnavAmAM Ave che. rAjA nAbhirAya aMtima caudamAM kulakara hatA. emanA pratibhAzALI putra ane uttarAdhikArInA zAsanakALamAM mULabhUta sAmAjika ane Arthika parivartanano prAraMbha thayo. jaMgalomAMthI nIkaLIne mANase khetI zIkhavAnuM, samAjane saMgaThita karavAnuM ane nAnA samUhomAM vasavATa karavAnuM zarU karyuM. rAjA RSabhadeve dIrghadRSTithI karmanA AdhAre samAjanuM vargIkaraNa ane cAra varNanI vyavasthA karI, jeno ullekha cANakyanA arthazAstramAM Ave che. laukika jIvanane saMgaThita ane Ayojanabaddha karavA mATe emaNe samAjanI AjIvikA mATe cha mukhya kAryakSetra nirdhArita karyA : (1) asi (kSatriya karma ane zastravidyA) (2) kRSi (3) masi (vAMcavuM, lakhavuM), (4) vidyA (judI judI lalitakalAo) (5) vANijya (dravyonuM kharIdavecANa) (6) zilpa (bhavana, vastra vagerenuM nirmANa). 21 For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava potAnA sAMsArika jIvananA prathama caraNamAM rAjA RSabhadeva saMgaThana yuganA praNetA banyA. emaNe samAjanA badhA vargone karma-puruSArthamAM prerita karyA. samAjamAM navI phUrti ane pragatizIla ane karmaThatAno saMcAra thayo. hiMdInA suprasiddha kavi suradAse zrImad bhAgavatnA pAMcamA adhyAyamAM RSabhAvatAranA prasaMgathI preraNA laIne lakhyuM che : "bahuro risabha baDe jaba bhaye nAbhirAja de vana ko gaye; risabha rAja parajA sukha pAyo jasa tAko saba jaga meM chAyo." kahevAya che ke jyAre te garbhamAM hatA, tyAre temanI mAtA marudevIe prathama svapnamAM eka vRSabha joyo ane A rIte emanuM nAma RSabhadeva paDyuM. kRSikarmanA janaka hovAthI paNa emanuM A nAma yuktisaMgata thaI gayuM. tIrthaMkara banyA pachI emanuM pratIka cihna (lAMchana) paNa "vRSabha" banI gayuM. rAjA RSabhadevane brAhmI lipi ane gaNitazAstranA praNetA paNa mAnavAmAM Ave che. eziyA mahAdvIpanI lipiomAM je samAnatA jovA maLe che enuM kAraNa e che ke eno uddabhava brAhmI lipimAMthI thayo che. DaoN. rAmadhArI siha "dinakara' saMskRtinA cAra adhyAyamAM lakhe che : dakSiNa bhAratamAM pracalita draviDa bhASAomAM badhI lipio brAhmIthI nIkaLI che. jaina paraMparA anusAra brAhmI RSabhadevanI moTI putrInuM nAma hatuM. RSabhadeve aDhAra prakAranI lipionI zodha karI jemAMthI eka lipi kannaDa thaI." prajApati RSabhadeve potAnI putrI brAhmI ane suMdarIne vidyAnuM mahattva darzAvyuM hatuM. emane kahetA hatA ke "tamArA baMnenuM A suMdara zarIra, avasthA ane anupama zIla jo vidyAthI vibhUSita thaI jAya to tamAruM jIvana saphaLa thaI jAya.' rAjA RSabhadevane gaMdharvavidyAnA prathama upadezaka paNa mAnavAmAM Ave che. emanA baMne putro - bharata ane bAhubaline emaNe sarvAgI zikSaNa ApyuM. emane rAjasaMcAlana ane samAjavyavasthAmAM pAraMgata karyA, eTaluM ja nahIM paNa arthazAstra, lalitakalA, azva ane gajavidyA, ratnaparIkSA, zastra-vidyA tathA adhyAtmajJAnamAM paNa nipuNa banAvyA. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama tIrthaMkara RSabhadeva samaya jatAM baMnee dIkSA laIne jaina dharmanI sAdhanA karI. dakSiNa bhAratamAM beMgalora zaheranI najIka bAhubalisvAmInI vizALa mUrti vikhyAta che. jainatIrtha zravaNa belagoDA sadIothI bAhubalinA vilakSaNa vyaktitvanI yAda apAve che. kahevAya che ke rAjA RSabhadevane be rANIo dvArA kula 100 putra ane 2 putrIonI prApti thaI hatI. temaNe dIkSA letA pUrve potAnA putrone dUra-sudUra sudhI phelAyelA sAmrAjyamAM bhinna bhinna rAjyonA rAjA banAvI dIdhA hatA. AvA mahAna karmavIra zAsakanA jIvanamAM eka prasaMga banyo. emaNe najara samakSa nRtyAMganA nIlAMjanAnuM nRtya karatAM kSaNamAM ja mRtyu thatuM joyuM ane A kSaNabhaMgura jIvanathI emane vairAgya thaI gayo. moTA putra bharatane siMhAsana ApIne purimatAla udyAnamAM akSayavaTanI chAyAmAM temaNe saMsAranAM saghaLAM mohabaMdhana, lAlasAo, vastra-AbhUSaNo ane adhikAro choDI dIdhAM. "OM nama: siddhezya:'nA uccAraNathI prAraMbha karI kalAsa parvata (aSTApada parvata) para temaNe kaThora tapazcaryA ane aDaga sAdhanA karI. aMtamAM temaNe kevaLajJAnanI prApti parimatAlanA e ja vaTavRkSanI chAyAmAM karI. jaina zAstromAM tIrthakara RSabhadeve samavasaraNamAM ApelA divya dhvaninuM varNana che, jemAM emaNe ahiMsA, saMyama ane tapane dharmanA mukhya staMbha kahyA. eka kIrtimAna karmavIre guNatIrtha dharmavIra banIne mAnavatAne jaina dharmano zAzvata zAMti saMdeza Apyo. vairAgya, kaThora tape, sAdhanA ane kevaLajJAnanI prApti pachI ahiMsA ane aparigraha-vRttinA jIvaMta pratIkarUpe tIrthaMkara RSabhadeva dezanA judA judA bhAgomAM bhramaNa karIne upadeza ApatA rahyA. emanuM nirvANa aSTApada parvata para thayuM. 11mI sadImAM AcArya mAnatuMgasUrIzvarajIe tIrthaMkara bhagavAna RSabhadevano mahimA darzAvatuM "bhaktAmarastotra' racyuM. te jaina samAjanuM ati lokapriya dharmastotra banI rahyuM. pratidina zrAvakagaNa eno pATha kare che. zloka ekamAM mAnatuMgasUri lakhe che ke : "AstAM tavasta vanamasta samasta doSa tavatsaMkathApi jagatAM duritAni haMti / dU re sahasakira NaH gurute prabhava, padmAkare su jala jAni vikAsa bhAMti" 23. For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava (je rIte aruNodayanA samaye sahasarazmi sUrya to bahu dUra rahe che, paraMtu enAM komala kiraNonA prakAzano sparza ja sarovaramAM mUrajhAyelAM kamaLone vikasita karI de che, e ja rIte he jinezvara deva, samasta pApono nAza karavAvALI ApanI zakti vize to kahevuM ja zuM? zraddhA ane bhaktipUrvaka uccAraNa athavA jApa kareluM ApanuM nAma jagatanA jIvonAM pApono nAza karIne ene pavitra banAvI de che.) mArkanDeya purANa, vAyupurANa, nAradapurANa, skaMdapurANa, liMgapurANa jevAM vividha hiMdu purANo zrImad bhAgavata tathA jinasenanA mahApurANa, jaMbudvIpapaNati, vasudeva hiMDI, kavi cakravartI pampanA kannaDamAM AdipurANa jevA jainagraMthomAM lakhyuM che ke A ja RSabhadeva bhagavAnanA jyeSThaputra bharata bhAratanA samrATa banyA ane emanA nAmathI ja dezanuM nAma "bhAratavarSa" paDyuM. - AcArya baladeva upAdhyAye potAnA graMtha "purANavimarza'mAM spaSTa karyuM che ke RSabhadevanA pitA nAbhirAyanA nAma para dezanuM nAma "ajanAbha varSa paDyuM, je RSabhadevanA putra prathama cakravartI samrATa bharatanA rAjyamAM parivartita thaIne bhAratavarSa" tarIke oLakhAvA lAgyuM. teo daDha rIte mAne che ke je itihAsakAro duSyata-zakuMtalAnA putra bhAratanA nAma parathI bhAratavarSanuM nAmakaraNa batAve che, emaNe pramANabhUta aitihAsika tathyonI upekSA karI che. tIrthakara RSabhadevanuM vyaktitva vilakSaNa hatuM ane emanuM samanvayavAdI vicAradarzana eTaluM prabhAvI hatuM ke vaidika dharmanA covIsa avatAromAM paNa RSabhadevano AThamA avatAranA rUpamAM ullekha Ave che. kartavyaparAyaNa, karmaTha ane karmayuganA pravartaka tarIke rAjA RSabhadevanuM prabhAvazALI vyaktitva jovA maLe che, jyAre bIjI bAju eka parama vItarAgI, tyAgI tIrthaMkaranA rUpamAM emanI chabI UpasI Ave che. emanA jIvananAM A baMne pAsAM potapotAnA kSetramAM adbhuta, anupama ane anukaraNIya banI rahyAM. 24 For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya tIrthakara bhagavaMto RSabhadeva pachInA 23 tIrthakaroe jaina dharmacakrane gati ane gahanatA ApI tathA ene sAmayika ane yogAnurUpa banAvI rAkhavAnI javAbadArI saMpUrNa niSThA ane sAdhanAthI nibhAvI. jaina zAstro anusAra bIjA tIrthakara ajitanAtha RSabhadevanI jema ayodhyAmAM janmyA. emanA samayamAM zramaNa saMskRtinI pragati thaI ane munio tathA ArthikAo jaina dharmano pracAra-prasAra karatA hatA. trIjA tIrthakara saMbhavanAtha zrAvastImAM janmyA ane emane gherAyelAM varasatAM vAdaLo joIne nazvara saMsAranI mAyAnuM rahasya samajAyuM ane tene pariNAme emaNe dIkSA dhAraNa karI. emanA samaye 105 gaNadhara, be lAkha pacAsa hajAra muni ane 32000 ArthikAo jaina dharma phelAvI rahyAM hatAM. emanI janmanagarI zrAvastImAM saMbhavanAthanAM keTalAMya maMdironA avazeSa maLe che. jeno nirmANakALa I.sa. pUrva cothI zatAbdIthI bAramI zatAbdI sudhI che. zrAvastino ullekha "harivaMza purANa" tathA "kAThamAMDu caritra'mAM paNa Ave che. cothA tIrthakara abhinaMdanasvAmInA saMbaMdhamAM mAnyatA che ke emaNe 18 varSa sudhI mauna rahIne tapa-sAdhanA karyA. emanuM nirvANa 25 For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava sametazikhara para thayuM. pAMcamA tIrthaMkara sumatinAtha kevaLajJAna prApti pachI dezabharamAM bhramaNa karIne upadeza ane sArvajanika kalyANakAryane preraNA ApatA rahyA. chaThThA tIrthaMkara padmaprabhu kauzAMbInA rAjA hatA tyAre emanA priya hAthInA mRtyuthI emane ghaNo AghAta lAgyo ane saMsAra choDavAno emano saMkalpa daDha thayo. temaNe ahIM pravrajyA lIdhI ane kevaLajJAnanI prApti karI. emanuM nirvANa paNa sametazikhara para thayuM. prayAga vizvavidyAlaya dvArA karAvelAM khanana ane zodhathI kauzAMbImAM keTalIya mUrtio, kIrtistaMbho tathA prAcIna maMdironA purAvA maLyA che. kauzAMbI sAthe pachInA tIrthakarono paNa nikaTano saMparka hato. mahAvIra bhagavAnanAM ziSyA caMdanabALAe mahAvIrasvAmIne A nagarImAM AhAra vahorAvyo ane e AhAra (gocarI) svIkAratAnI sAthe enI gulAmInI beDIo tUTI gaI. sAtamA tIrthaMkara supArzvanAtha kAzI rAjaparivAranA hatA. emanuM zubha cihna svastika bahu lokapriya banI gayuM. moheM-jo-daro ane lothalanA khodakAma daramiyAna svastika Alekhano maLyAM che ane keTalAyamAM emanI sanmukha najara jhukAvato hAthI che. . AThamA tIrthaMkara caMdraprabha caMdrapurImAM rAjakuTuMbamAM janmyA. emaNe rAjapATa choDIne dIkSA dhAraNa karI ane dharmasAdhanA karI. navamA tIrthaMkara puSpadaMta kAkandImAM janmyA. kAkandInA khodakAmamAM jaina maMdira ane mUrtio maLI AvyAM che. vizeSa karIne pAMca phUTa UMcI tIrthakara mUrti ane mAnastaMbha tathA brAhmI lipimAM zilAlekha paNa maLyAM che. dasamA tIrthaMkara zItalanAtha bhaddalapura (vartamAna bhoMDala)nA hatA, je gAma atyAre bihAranA hajArIbAga jillAmAM che. 1901mAM DaoN. ema. e. sTonanI zodha anusAra A kSetramAM maLI AvelI mUrtio ane maMdiranA avazeSo jaina dharmanAM hatAM. keTalAka vidvAnono mata che ke zItalanAtha evA samaye thayA jyAre vaidika AryonI A kSetramAM prasaravAnI zarUAta thaI. A mujaba to aitihAsika dRSTithI zItalanAtha ane mahAvIra vacce 2000 varSanuM ja aMtara thAya. * 26 For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya tIrthaMkara bhagavaMto agiyAramA tIrthaMkara zreyAMsanAtha vArANasI najIka AvelA siMhapurI sAranAthanA hatA. Aje ahIM eka zikharabaMdhI jaina maMdiramAM kALA paththaranI sADA pAMca phUTa UMcI zreyAMsanAthanI mUrti che. sAranAtha bauddhadharmanuM pramukha kendra paNa rahyuM che. bAramA tIrthaMkara vAsupUjya caMpApurInA hatA, jyAM emanAM cyavana, janma, dIkSA, kevaLajJAna ane nirvANa thayAM. teramA tIrthaMkara vimalanAtha kampilAnA hatA. je Aje pharUkhAbAda (uttarapradeza) tarIke jANItuM che. caudamA tIrthaMkara anaMtanAtha ayodhyAnA hatA. emanA samayathI anaMta caturdazInuM vrata rAkhavAnuM zarU thayuM. paMdaramA tIrthaMkara dharmanAtha ratnapurInA hatA. soLamA tIrthaMkara zAMtinAtha hastinApuranA hatA. Aje e eka prasiddha jaina tIrtha che. ahIM traNa jaina tIrthaMkara zAMtinAtha, kuMthunAtha ane aranAtha janmyA hatA. A sthAnamAM tIrthaMkara RSabhadeve pahelI gocarI lIdhI hatI ane e divasane akSayatRtIyA tarIke UjavavAmAM Ave che. A kauravo ane pAMDavonI rAjadhAnI paNa hatI. itihAsanA kALacakramAM ahIM maMdiro banyAM, jIrNa thayAM ane pharI banyAM. have ahIM maMdirono moTo parisara vikasita thaI gayo che. sattaramA tIrthaMkara kuMthunAtha ane aDhAramA aranAtha hastinApuranA hatA. ogaNIsamA tIrthaMkara mallinAtha mithilApurInA hatA. mithilA janaka rAjAnI rAjadhAnI hatI. vIsamA tIrthaMkara munisuvratasvAmI rAjagRhanA munisuvratanAthanA samayamAM zalAkApuruSo rAma ane lakSmaNa thaI gayA. hatA. ekavIsamA tIrthaMkara naminAtha paNa mithilAnA hatA. hiMdu paurANika paraMparAmAM emane janaka rAjAnA pUrvaja kahevAmAM AvyA che. 'zrI uttarAdhyayana sUtra'mAM emanA 'anAsakti yoga'nuM vizada varNana che ane emanA AdhyAtmika jhokanA kAraNe emano vaMza ane rAjya 'videha' kahevAyAM. bAvIsamA tIrthaMkara neminAtha yaduvaMzI hatA ane kRSNa bhagavAnanA kAkAnA dIkarA bhAI hatA. teo zaurIpuranA hatA. enA aitihAsika purAvA upalabdha che. emanI vizeSa prasiddhi eTale thaI ke jyAre potAnA vivAha mATe teo rathamAM jatA hatA, tyAre bhojana mATe baMdhAyelAM pazuo joyAM ane emanI AkraMdabharI cIsothI dravita thaIne emaNe vairAgya dhAraNa karyo. rAgamaya vaivAhika vAtAvaraNa vairAgyamaya 27 For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava banI gayuM. teo dvArakA pAchA pharyA ane giranAra parvata para ghora tapazcaryA karI, tIrthaMkara banyA. emanAM vAgadattA rAjule paNa saMsAra choDIne giranAra parvata para dikSA laI lIdhI. tIrthaMkara neminAthano ullekha hiMdu purANo ane bauddha graMthomAM paNa Ave che. vaidika sAMdhyopAsanAnA zAMtimaMtramAM "ariSTanemi zAnirbhavatu' Ave che. tIrthaMkara neminAthanA samayamAM emanI preraNAthI pazurakSaNa AMdolana jUnAgaDha najIkathI zarU thaIne samagra saurASTra ane bhAratamAM phelAI gayuM. gujarAtamAM zAkAhAranA saMskAra prabaLa hovAnI pAchaLa neminAtha bhagavAnanI divya preraNA rahelI che. neminAthano vairAgyaprasaMga atyaMta hRdayasparzI che ane temanA vize racAyelAM keTalAMya stavano, citro ane nATyakAvyonuM varNana jaina dharmagraMthomAM maLe trevIsamA tIrthaMkara pArzvanAtha paNa aitihAsika puruSa hatA. teo kAzInA hatA ane prasiddha nAgavaMzamAM pedA thayA hatA. emanA saMbaMdhamAM pracalita mAnyatA che ke jyAre emanA nAnA sAdhuvezamAM paMcAgni tapa karI rahyA hatA, yuvA pArzvanAthe saLagelA agninI vacce eka nAga-nAgaNanuM joDuM saLagatuM joyuM. emaNe tarata lAkaDI phADIne emane ardhA saLagatA bacAvI lIdhA. (zvetAMbara mAnyatA pramANe kamaTha nAmano saMnyAsI paMcAgni tapa karato hato. tenA saLagatA yajJamAM eka nAganAgaNInuM joDuM pArzvakumAre joyuM. temaNe temane bacAvI lAkaDuM phaDAvI nAkhyuM). A nAga-nAgaNa marIne dharaNendra-padmAvatI banyAM. jyAre pArzvanAtha kevaLajJAna-prApti pUrve sAdhanAmAM dhyAnastha hatA, tyAre emanA pUrvajanmanA verI saMvara nAmanA deve emanI upara paththara, pANI, karA varasAvyAM. A samayanI kiMvadaMtI evI che ke nAga-nAgaNe emanI upara potAnI phaNA phelAvI dIdhI, eTale moTAbhAganI pratimAomAM pArzvanAtha bhagavAnanI oLakhANa emanA mastaka upara phelAyelI sarpanI phaNAthI thAya che. jarmana itihAsakAra DaoN. yAkobIe ane DaoN. garinoTe jaina dharmane bauddha dharmathI prAcIna pramANita karyo, eTaluM ja nahIM paNa buddhathI 250 varSa pUrve thayelA bhagavAna pArzvanAthane paNa aitihAsika puruSa pramANita karyA. orisAnI hAthIguphAthI prApta thayelo khAravelano zilAlekha paNa AnuM samarthana kare che. 28 For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya tIrthakara bhagavaMtA zrI pArzvanAthe ahiMsAnA siddhAMtane vyavasthita rUpa ApyuM. emaNe satya, asteya ane aparigrahanI sAthe ahiMsAne sAMkaLIne ahiMsAne sAmAjika ane vyAvahArika jaina rUpa ApyuM. AcArya suzIlakumArajIno mata che ke "ahiMsAnA sarvaprathama itihAsasiddha vyAvahArika prayogadRSTA pArzvanAtha ja hatA." emaNe kevaLajJAnanI prApti pachI lagabhaga 70 varSa sudhI ahiMsAno dezavyApI pracAra ryo. emaNe keTalIya jaMgalI jAtione ahiMsaka banAvI. emanuM nirvANa sametazikharanI pAvanabhUmi para thayuM, je pArasanAtha parvata tarIke paNa oLakhAya che. rAjA prasenajita para thayelA krUra AkramaNanA samaye kAzI-kozala rAjyo taraphathI teo ekalA pratipakSamAM gayA ane ahiMsA temaja sahiSNutAnA saMdezathI duzmanAvaTa dUra karIne maitrI ane zAMtinI sthApanA karI. pArzvanAtha bhagavAne vaidika yajJomAM prANIonI Ahuti rokavA mATe aneka saphaLa prayatna karyA. pArzvanAthano prabhAva baMgALa, bihAra, orisAmAM phelAyelI jaMgalI ane bhIla janajAtio para paDyo, je Aje paNa temane pUje che. teo zAkAhArI che ane rAtribhojana karatA nathI. pArzvanAthano rAjakulomAM paNa sAro evo prabhAva hato. emanA samayamAM jaina dharma pArzvanAtha dharma tarIke paNa oLakhAvA lAgyo hato. jaina purANo anusAra pArzvanAthano nirvANakALa I. sa. pUrve 777 mAnavAmAM Ave che. dezanA itihAsakAroe maLatA aitihAsika purAvAnA AdhAre moTA bhAge RSabhadeva, neminAtha, pArzvanAtha ane mahAvIrasvAmIno ullekha karyo che. aMtima tIrthakara mahAvIrasvAmInA AyuSya, janma-nirvANa vagerenI nizcita tithio vize sahamatI che ane prathama tIrthakara saMbaMdhI hiMdu purANomAM Thera Thera thayelA ullekho tathA utpanana daramiyAna maLelI mUrtionA avazeSo maLe che. anya tIrthakaro vize hajI vizeSa zodha bAkI che. emanA kuLanA rAjaparivArono itihAsa tathA viziSTa sthAnoe thayelA khodakAma daramiyAna maMdiro, mUrtio ane mAnastaMbho vagerenA avazeSo emanI yazagAthA jIvaMta karI de che. jaina purANo, bhaktigIto ane pUjAomAM paNa A badhAno ullekha che. darekanA pUrvabhavono paNa ullekha che. udAharaNa tarIke RSabhadevanA 13 bhavo ane mahAvIranA 27 bhavonI vistRta jANakArI jaina zAstromAM maLe che. muzkelI e che ke jaina zAstromAM dareka tIrthaMkaranuM For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava AyuSya ane kada vagere lAMbA ane virATa batAvavAnA kAraNe daMtakathArUpa lAge che. keTalAMya lAkha varSothI vadhu AyuSyano artha zuM thAya ? eno samaya keTalo kahevAya e to zodha ja batAvaze. tIrthaMkaronA vyaktitvanA virATarUpanuM gauravapUrNa varNana enI jagyAe yogya che, paraMtu keTalAya itihAsakAro ene itihAsanA rUpamAM svIkAratA acakAya che. eka vAta nizcita che ke 24 tIrthaMkaronI eka atUTa paraMparA rahI che ane vizeSa rIte RSabhadeva ane mahAvIranA vaccenA kALano gALo mAtra 5000 varSa paNa mAnI laIe to e 50 zatAbdI athavA 5 sahasrAbdI thAya. bhAratIya saMskRti, kalA ane dharmaviSayaka aDhaLaka vArasAnuM aitihAsika lekhana pUruM ane vyavasthita maLatuM nathI. kAraNa ke prAya: maukhika sAmagrI rUpe te peDhI dara peDhI UtaratuM rahyuM. A kAraNe ja tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra pUrve thayelA tIrthaMkaro vize nizcita aitihAsika sAmagrI upalabdha nathI. tIrthaMkaroe samagra bhAratamAM vihAra karyo ane potAnI divya vANIno saMdeza cota2pha phelAvyo. vizeSa karIne aMtima tIrthaMkara mahAvIre aMga, baMga, kaliMga, magadha, mathurA ane dUra mahArASTra ane karNATaka sudhI pracAra karyo. zrutakevaLI bhadrabAhusvAmI baMgALamAM janmyA ane dharmapracArane mATe madhyabhAratamAM ujjaina AvyA, jyAre emanA samayamAM dIrghakAlIna bAra varSano duSkALa paDyo tyAre teoe potAnA ziSya mauryasamrATa caMdraguptane muni-dIkSA ApIne bAra hajAra digaMbara munio sAthe dakSiNa bhAratamAM zravaNa belagoDA pahoMcyA. tyAMthI teo samagra dakSiNa bhAratamAM phelAI gayA. dakSiNa bhAratamAM jaina maMdironuM nirmANa thayuM ane gomaTezvara, helebiDa, mUDabidrI, veNura, kArakkala jevA kuMdakuMda-veDa, kaDalaurabAdAmI guphAo, sintalavAsala guphAo jevAM prAcIna sthaLomAM jaina maMdironA avazeSoe jaina kalAtIrthonI yazagAthA jIvaMta rAkhI che. uttara bhAratamAM jaina Agama ane TIkAo lokabhASA prAkRta, apabhraMza athavA ardhamAgadhImAM lakhAyAM. dakSiNa bhAratanA AcAryoe kannaDa, telugu, tamila, mahArASTrI prAkRtamAM vipula jaina sAhityanI racanA karI. adhyAtma purANa, itihAsa, lalitakalA, zilpa ane vAstukalA, mUrtikalA, samAjazAstra, jyotiSa vijJAna, aMtarikSa jJAna, 30 For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya tIrthakara bhagavaMto purAtattva, gadya, padya, nATaka, gaNita vagere keTalAya vaividhyapUrNa viSayo para jaina sAhitya maLe che. jaina tIrthakSetro (nirvANakSetra, kalyANaka kSetra, atizaya kSetra ane kalAtIrtha) samagra bhAratamAM phelAyelAM che. nirvANakSetromAM mukhya che kailAsa parvata (aSTApada), caMpApurI, giranAra, pAvApurI ane sametazikhara; uttara pradezamAM zaurIpura ane kAkaMdI; orisAmAM khaMDagiri, udayagiri; bihAramAM paTaNA, rAjagRhI, guNAvA; madhyapradezamAM sonAgiri, droNagiri, cUlagiri, pAvAgiri, citrakUTa, nainAgiri, kuMDalapura; gujarAtamAM tAraMgA, pAlItANA, pAvAgaDha; mahArASTramAM gajapathA, mAMgatuMgI, kunthalagiri, muktAgiri paNa prAcIna siddhakSetra rahyAM che. zrAvastI, kiauzAmbI, kAzI, caMdrapurI, kAkandI, bhadalapura, siMhapurI, caMpApurI, kampilA, ratanapurI, hastinApura, mithilA, rAjagRha, zaurIpura, kuMDagrAma (vaizAlI)mAM vikhyAta kalyANakatIrtha che. A rIte tIrthaMkara paraMparAe jaina dharmane samagra bhAratamAM phelAvIne eno amITa prabhAva bhAratIya saMskRtinA AdhyAtmika jJAna, vijJAna, kalAthI saMpanna vArasA para pADyo che. 3] For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima tIrthakara bhagavAna mahAvIrasvAmI covIsamA tIrthaMkara mahAvIrasvAmIno jIvanakALa I. sa. pUrve pa99thI I. sa. pUrve para7no rahyo. eprila 2001thI eprila 2002nA varSamAM mAtra bhAratamAM ja nahIM paNa vizvanA badhA mukhya dezomAM tIrthakara bhagavAna mahAvIrasvAmIno 2000mo janmakalyANaka samAroha bhavya rIte UjavavAmAM Avyo. bhagavAna mahAvIra jaina dharmanA covIsamA tIrthakara ja nahIM, paraMtu vizvanA mukhya haroLanA AdhyAtmika guru thaI gayA. emano ahiMsA, zAMti, karuNA, viveka, sahiSNutA ane samAnatAno zAzvata, avismaraNIya ane AcArayukta saMdeza chellI 25 zatAbdIothI guMjato rahyo che ane AjanI viSama ane azAMta sthitimAM mAnavInA manane sukha ane zAMti Apato Avyo che. jaina zAstranA graMtha zrI "sUtrakRtAMga'mAM kahyuM che : "je rIte hAthIomAM airAvata sarvocca che, pazuomAM siMha, nadImAM gaMgA, pakSIomAM garuDa, e rIte jJAtaputra mahAvIra mokSamArgano rasto batAvanAra pathapradarzakomAM sarvocca che." mahAvIrano jIvanakALa 72 varSano hato. teo rAjasI vAtAvaraNamAM janmyA, UcharyA ane moTA thayA. For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra svAmI potAnA jIvananAM 30 varSa emAM vyatIta karyA. trIsa varasanI uMmare dIkSA lIdhA pachI lagabhaga 12aaaa varSa (bAra varSa, pAMca mAsa ane paMdara divasa) sudhI kaThora sAdhanA karI. e pachI kevaLajJAnanI prApti bAda potAnA prathama samavasaraNanI dezanA ApyA pachI 30 varSa sudhI samagra dezamAM pAdavihAra karIne ahiMsA, aparigraha ane anekAMtanA dharma ane darzanano nirvANaprApti sudhI pracAra-prasAra karyo. abhUtapUrva saMgaThanazakti, athAga parizrama, samarpaNa, niSThA, laganI, sUjhabUjha ane anAsaktithI AtmakalyANano patha darzAvatA rahyA. bhagavAna mahAvIrano janma thayo tyAre licchavI gaNarAjya samRddhinA zikhare hatuM. emanI rAjadhAnI vaizAlI vaibhavasaMpanna hatI. mahAvIranI mAtA trizalA licchavI gaNarAjyanA pramukha cetakanI bahena hatI ane kuMDagrAmanA jJAtRvaMzI rAjA siddhArthanI rANI hatI. jyAre mahAvIra garbhamAM AvyA tyAre rANI trizalAne cauda adbhuta svapno AvyAM. je AvanAra bALakanI devI pratibhAnAM pratIka mAnavAmAM AvyAM. digaMbara paraMparAmAM 16 svapno ane zvetAMbara paraMparAmAM 14 svapno mAnavAmAM Ave che. bALapaNamAM mahAvIranuM nAma vardhamAna hatuM. vardhamAna nAma e vAtanuM sUcaka hatuM ke mahAvIranA janma pachI rAjA siddhArthanA parivAramAM samRddhi vadhatI gaI. bALapaNathI ja mahAvIra khUba guNavAna, jJAnavAna, dhIra, gaMbhIra ane sAhasika hatA. rAjamahelamAM AvanArA saMta emanI pratibhAthI prabhAvita thaIne emane "sanmati' kahIne bolAvavA lAgyA. jJAtRvaMzanA hovAnA kAraNe "jJAtaputra" paNa kahevAyA. emanI bahAdurI, zaurya ane sAhasanI pratibhA joIne emanuM nAma vIra', "ativIra" ane aMtamAM "mahAvIra' paDyuM. bALapaNathI ja emanI vRtti Atmastha hatI. digaMbara paraMparA anusAra teo avivAhita rahyA. zvetAMbara paraMparAnI mAnyatA che ke emanA vivAha rAjakumArI yazodA sAthe thayA, paraMtu teo bhogavilAsamAM Asakta na thayA ane kramaza: emanI vairAgyavRtti prabaLa banI. teo mAtra 28 varSanA hatA, tyAre emanAM mAtA-pitAno svargavAsa thaI gayo ane vairAgyathI bhAvita thaI dIkSA levAno 33 For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava nirNaya karyo. moTAbhAI naMdivardhananA Agrahane mAna ApIne teo be varSa gRhasthayogI tarIke rAjamahelamAM rahyA. trIsa varSanI uMmaramAM mahAvIra dIkSAnA paMthe AgaLa vadhyA. rAjavaibhava, saMpannatAnAM sukha-sAdhana ane bhoga-vilAsanI sAmagrI ane saghaLA bhautika vaibhavano tyAga karyo. jaina AgamomAM emanA lagabhaga sADA bAra varSanA dIrgha sAdhanAkALanuM vistRta varNana darzAve che ke emanI tapasyA kaThora ane apUrva to hatI, paraMtu emaNe aneka upasargo dhairya ane samatAthI sahana karyA. te samayanA lADha dezanA anArya loko tathA caMDakauzika sarpa, gozAlaka, saMgama deva, zUlapANi yakSa vagere dvArA karavAmAM AvelA upasargo emaNe samyaka kSamAbhAva ane sahiSNutAthI sahyA. emaNe sAdhanAkALamAM sAbita karI ApyuM ke teo sAcesAca "mahAvIra' che. mahAvIrano sAdhanAkALa aparigraha, tyAga ane vItarAgatAnuM jvalaMta udAharaNa che. jaina AgamomAM kahevAmAM AvyuM che ke sADA bAra varSamAM emaNe che mAsa nirAhAra ane nirjala vitAvI dIdhA ane sADAbAra varSamAM kula maLIne 349 divasathI vadhu AhAra lIdho nahoto. AcArya zrI samaMtaprabhasUrie mahAvIra pratye zraddhA abhivyakta karatAM lakhyuM che : "namaH zrI vardhamAnAya ni ta kalilAtmane sAlokAnAM trilokAnAM yaddhidhA darpaNAvate." "zrI vardhamAnane saMpUrNa Adara sAthe namana vaMdana. jemaNe potAnA AtmAne badhAM karmabaMdhanothI mukta karI dIdhA che ane jemanA gahana AtmajAgaraNamAM saMpUrNa traNe loka pratibiMbita thAya che." jaina Agama "kalpasUtra'mAM lakhyuM che : "sarvottama jJAna, sarvottama viveka, sarvocca sAhasa, sarvocca sUjha-bUjha, sarvocca zairya, sarvocca tRpti, sarvocca aMtaradRSTi sAthe paramAtmA mahAvIre sADA bAra varSa sudhI tapasyA ane sAdhanA karI ane satya, ahiMsA, saMyama tathA samyapha cAritranA baLe AtmoddhAranA sarvocca patha para agresara thaI gayA." 34 For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIrasvAmI kaThora sAdhanA ja emanA jIvanano mahAna yajJa hato. potAnA mukhya ziSya gautamasvAmIne temaNe kahyuM : savA yajJa "tavo joI jIvo joIThANaM, jogA suyA sarIraM kArisaMga / kammehA saMjama jogasaMtI, homaM huNAmi isiNaM pasatya / / " ArAdhyayana 12, gAthA 44 "he gautama, tapa agni che, jIva jyoti sthAna che. mana, vacana, mAyAnA yoga kaDachI che, zarIra kAriSAMga che, karma baLataNa (iMdhaNa) che, saMyama yoga zAMti pATha che. evA ja homathI huM havana karuM chuM. RSioe Avo ja homa prazasta kahyo A hato mahAvIrano zaktizALI ahiMsaka javAba. yajJamAM pazubalino mahimA hato tyAre ene aTakAvavA emaNe jIvadayA, karuNA ane ahiMsAno saMdezo Apyo. e yugamAM enI atyaMta AvazyakatA hatI, kAraNa ke dharmakriyAne nAme ghora hiMsA pravartamAna hatI. mahAvIrano saMdeza hato ke jo kaSTa ApavuM hoya to jAtane Apo, bIjAne na satAvo, emanuM dila na dubhAvo, emanA jIvananI evI ja rakSA karo, jevI potAnA jIvananI karavA iccho cho. mahAvIre spaSTa kahyuM : 'imeNa ceva jujjhAhi, kiM te jujheNa baco ' AcArAMga sUtra, 1-5-31 (svayaMnI nabaLAIo ane doSo sAme saMgharSa karo, bIjAne herAna karavAthI ke bIjA sAthe laDavAthI tamane zuM prApta thaze ?) sADAbAra varSanI sAdhanA pachI jyAre bhagavAna mahAvIra svAmIne kevaLajJAnanI prApti thaI tyAre teo bihAramAM sametazikhara tIrthathI 15-20 kilomITara dUra jAMbUka gAmanI najIka RjuvAlikA nadInA kinAre upavanamAM zAli vRkSanI chAyAmAM svaccha sphaTika jevI zilA para samavasaraNanA kendramAM dhyAnastha hatA. 90 divasanA mauna pachI iMdrabhUti gautama emanA prathama gaNadhara banatAM bhagavAna mahAvIranI divya vANI guMjI UThI. samavasaraNanI chaTA ja 35 For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma vAraso ane vaibhava nirALI hatI. kahe che ke badhI jAtionA mAnavasamUha tathA pazu-pakSI paNa emanI AdhyAtmika zakti pratye saMvedanazIla thaIne ahIM ekatrita thayAM hatAM. emanI upasthitithI naisargika vAtAvaraNa paNa divya banI gayuM. samavasaraNanI racanA tathA enuM samasta naisargika vAtAvaraNa parasparopagraho jIvAnAm sUtrane caritArtha karI rahyuM hatuM. bhagavAna mahAvIranA bhavya samavasaraNanI kalpanA karIne brahmacArI harilAlanA kavihRdayamAMthI kavitA racAI : (covIsa tIrthaMkara purANa) "vIra prabhu ke jJAna gagana se barase amRtadhArA pivulagiri para divya dhvani kI hotI jaya jayakAra / ratnatraya kI khilI vATikA AnaMda kA saurabha hai karate nijakalyANa jIva jina zAsana kA gaurava hai / samavasaraNa ke madhya birAje vIra nAtha bhagavAna harSita ho sura-nara-muni karate prabhujI kA gunngaan|" divya dhvaninA prathama pravacanamAM bhagavAna mahAvIre kahyuM, "je pRthvI, jaLa, agni, pavana ane prakRtinA astitvanI upekSA kare che te vastutaH svayaMnA astitvanI upekSA kare che, kAraNa ke vyakti sAthe e sarva tANAvANAthI gUMthAyelAM che." A saMdezAmAM jaina dharmanI paryAvaraNa dRSTi pragaTa thAya che ane tene ahiMsA dharmanA pAlananI eka mahattvapUrNa AdhArazilA banAvI. kevaLajJAnanI prApti pachI 30 varSa sudhI bhagavAna mahAvIre samagra jIvana jaina siddhAMtonA pracAra-prasAra mATe samarpita karI dIdhuM. emanAM udAtta kAryomAMthI pragaTelAM bahumUlya guNatattvo Aje bhagavAna mahAvIranA vArasA rUpe ApaNI pAse che, je vartamAna yugamAM paNa atyaMta mahattvanAM che. bhagavAna mahAvIre zramaNasaMskRti ane saMgaThanamAM navI skUrti, gati, maulika vicAraNA ane abhinavA saMgaThana-zaktino saMcAra karyo. emaNe jaina siddhAMtone darzana ane naitikatAnI sAthe sAthe jIvanazailI ane jIvanavijJAnanA rUpamAM rajU karyA. 36 For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIrasvAmI sarva prathama bhagavAna mahAvIre dezanA judA judA pradezomAM pagapALA vihAra karyo ane vyApaka janasaMparkamAM AvyA. teo lokapriya thayA kema ke emaNe pahelAM potAnI Atmazuddhine mATe parama tyAga ane kaThora tapasyA karI ane kevaLajJAnanI prApti pachI ja bIjAone dezanA ApI. samAjanA jAtibheda, vargabheda, varNabheda ke liMgabhedane teo mAnatA nahotA. teo haMmezA kahetA ke dareka prANI athavA mAnavano, te nAno hoya ke moTo, kALo hoya ke goro, nara hoya ke nArI, badhAMno AtmA sarakho che. e yugamAM varNabheda ane jAtibheda, tene kAraNe janmatA bIjA bhedabhAvo pragaTa thavAnI zarUAta hatI, tyAre bhagavAna mahAvIre sAmAjika samatA ane samAnatAnI ghoSaNA karI. jaina dharma badhA vargo mATe hato. mahAvIrano AdhyAtmika samAjavAda ane samatva mAtra vicAra, vANI ane dRSTi sudhI sImita nahotA, paraMtu e saghaLuM emanA AcaraNamAM pragaTa thatuM hatuM. teo kahetA ke mAnavInA manamAM samatAbhAva haze, to te samAjajIvanamAM ApoApa pragaTaze. mahAvIre potAno upadeza e samayanI lokabhASA ardhamAgadhI bhASAmAM Apyo, saMskRtamAM nahIM; AthI teo saraLatAthI sAmAnya janatAnA hRdayane sparzI zakyA ane janahRdayamAM emaNe AgavuM sthAna meLavyuM. lokabhASAmAM upadeza ApavAthI emanA vicAro lokonA hRdayamAM barAbara UtarI gayA. bhagavAna mahAvIra viSamatAmAMthI pragaTatA sAmAjika zoSaNanA pakSakAra nA hatA. bhagavAna mahAvIre moTA Atmika sAhasathI rAjamahelanI bahAra nIkaLIne, badhAM bhautika sukho tajIne mAnavakalyANa mATe kaThora sAdhanA karI. bhagavAna mahAvIre nAta-jAtanA bhedabhAvone bhUlIne eka sarvasulabha dharmavyavasthA sthApita karI. emanA saMghamAM kSatriya, brAhmaNa, vaizya, aspRzya manAtA varganAM nara-nArI badhAM sAmela hatAM. emanA dharmadhvaja nIce kheDUta, 37 For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava mAchImAra, vyavasAyI, dArzanika, rAjA, raMka badhA hatA. vastuta: potAnA yugamAM bhagavAna mahAvIre eka mahAna sAmAjika krAMtino udghoSa karyo. janmajAta jAtivAdane sthAne emaNe guNakarmanA AdhAra para samAjavyavasthAnuM pratipAdana karyuM. bhagavAna mahAvIranA dharmasiddhAMtomAM mAnanArAmAM e samayanA moTAbhAganA rAjavIo hatA, jevA ke licchavI gaNarAjyanA ceTaka, kuMDagrAmanA rAjA siddhArtha, magadhanA rAjA zreNika biMbisAra, siMdhu-sauvIranA rAjA udayana, vatsanA rAjA zatAnika, hemAkuMDa (hAlanuM karNATaka)nA rAjA jIvanadhara, polAzapuranA rAjA vijayasena, caMpAnA rAjA ajAtazatru, kAzInA rAjA jItazatru vagere. potAnA yugamAM bhagavAna mahAvIre mahilA kalyANa para paNa vizeSa dhyAna ApyuM. caMdanabALAno prasaMga bhagavAna mahAvIranI sahRdayatA ane karuNAno prasaMga che. emaNe gulAmInI jaMjIromAM jakaDAyelI caMdanabALA pAsethI aDadanA bAkaLAno svIkAra karyo. AhAra ApatAM ja caMdanabALAnI beDIo tUTI gaI. pAchaLathI te bhagavAna mahAvIranA saMghamAM sAdhvIonA pravartakapade pahoMcI. emanA saMghamAM 36000 sAdhvIomAM e pramukhA hatI. bajAramAM vecAyelI eka dAsIno uddhAra karIne caMdanabALAne jJAnI, guNasaMpanna ane taponiSTha banAvIne ane zramaNa saMghanI ucca haroLamAM lAvIne nArI samAjane abhuta preraNA ApI. saMta vinobA bhAvenA zabdomAM kahIe to, "mahAvIra prabhu evA prathama dharmAcArya thayA ke jemaNe samAjanI rUDhione toDIne nArIne potAnA dharma, saMgha temaja saMpradAyamAM AdarapUrNa sthAna ApyuM." 2 aMtakRtadazAMga sUtra anusAra rAjA zreNikanI dasa vidUSI rANIo (kAlI, mahAkAlI, sukAlI, kRSNA, sukRSNA, mahAkRSNA, vIrakRSNA, rAmakRSNA, pitRsenakRSNA ane mahAsena kRSNA) virakti laIne potAnA jIvananA aMtima samayamAM bhagavAna mahAvIranA zramaNa saMghamAM tyAgamUrti sAdhvI banI hatI. e ja rIte mahAvIranA caturvidha saMghamAM brAhmaNI devAnaMdA, mRgAvatI, prabhAvatI, padmAvatI, zikhAdevI, sulasA devI, rANI celaNA jevI strIo 38 For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIrasvAmI judA judA rAjaparivAranI athavA agraNI parivAranI nArIo tarIke prasiddha hatI. bhagavAna mahAvIre virala sAhasa ane spaSTatAthI karmakAMDa, aMdhavizvAsa bharelI dhArmika kurItio ane dharmamAM ghUsI cUkelI hiMsaka pravRttionI viruddhamAM avAja bulaMda karyo. teo kahetA ke svargamAM koI bhagavAna birAjamAna nathI, je prArthanA sAMbhaLavAthI dayA, karuNA athavA AnaMda varasAvaze. paramAtmA to potAnA AtmAmAM ja samAyelo che. samyak jJAna, darzana ane cAritranI upalabdhimAM ja AtmoddhAranI cAvI rahelI che ane te ja sahuthI mahAna dharma che. ahiMsA krAMtinA praNetA bhagavAna mahAvIra vastuta: evA yugamAM thayA jyAre hiMsA e dharma ane prabhutvanuM mAdhyama banI gaI hatI. bhagavAna mahAvIranA AvA krAMtikArI pradAnanA kAraNe keTalAka itihAsakAroe jaina dharmane hiMdu dharmanI "Reformation movement" - sudhArAvAdI AMdolananI saMjJA ApI dIdhI hatI ! bhagavAna mahAvIre samyaku vicAra ane AcArane ja mAnavInI guNavattAno mApadaMDa mAnyo. koI viziSTa vargamAM janmavAthI ke sAdhu samAjamAM sAmela thaI javAthI mAnavIne koI upalabdhi hAMsala nathI thaI zakatI. teoe kahyuM, "na ki muMDieNa samaNo, na auMkAreNa baMbhaNo, na muNI raNmavAseMNaM, musacIreNa na tAvaso. samayAe samaNo hoI, baMbha cereNa baMbhaNo, nANeya ca muNI hoI, taveNaM hoI tAvaso." (mAtra mAthuM muMDAvavAthI vyakti bhikSu nathI banI jato, mAtra maMtroccAraNathI brAhmaNa thavAya nahIM, jaMgalomAM rahevAthI muni thavAya nahIM, ghAsanAM vastro paheravAthI yogI thavAya nahIM. bhikSu bane che, saMtulita vivekapUrNa mAdhyastha bhAvanAthI, brAhmaNa bane che brahmacaryathI, muni thAya che jJAnathI ane jogI bane che aparigraha tathA tapazcaryAthI.) bhagavAna mahAvIranI saMgaThanazakti ane netRtva-preraNA adbhuta hatAM. emanA samayamAM emano caturvidha saMgha (sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA) 39. 39 For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava vizALa thato gayo ane emAM jJAnI, bhakta, tapasvI, sevAsamarpita guNasaMpanna keTalIya vyaktio sAmela thaI. emanA saMghamAM 14000 sAdhu hatA jemAM mukhya agiyAra gaNadhara hatA. emanA saMghamAM 36000 sAdhvIo hatI, 159000 zrAvaka ane bIjI 318000 zrAvikAo hatI. bhagavAna mahAvIre prAraMbhathI ja vAtacIta, carcA, vicAra-vimarza ane paraspara saMvAda para bhAra Apyo ane kyAreya koI para potAnA vicAro lAdyA nahIM. emanI AsthAmAM aMdhavizvAsa nahIM, balka tarka hato, jJAnano prakAza hato. teo kahetA ke je manuSyo jAte potAnA saMdehone jANI le che, te saMsArano sAra samajI jAya che. emaNe jinazAsanane AsthAnA saMvidhAnanuM rUpa ApI dIdhuM. bhagavAna mahAvIre jaina dharmanI gatizIlatA ane caitanya darzAvyAM. dharmane atyaMta jIvaMta banAvI dIdho ane yuganI samasyAonA saMdarbhamAM enI jarUrata sthApita karI. emanA dvArA karavAmAM AvelI dharmanI vyAkhyAmAM anubhavothI rasAyelI maulikatA hatI. dharmapracAranI pAchaLa vyavasthita Ayojana hatuM. ahiMsA dharma phelAvavA mATe adamya utsAha, sAhasa ane sAmarthyabharI AsthA hatI. bhagavAna mahAvIranA netRtvamAM jaina dharmanuM eTaluM virATa, spaSTa ane vyApaka rUpe pragaTa thayuM ke keTalAya itihAsakAroe bhUlathI emane jaina dharmanA saMsthApakanI ja saMjJA ApI dIdhI ane itihAsanI dRSTie jaina dharma ane bauddha dharmane samakAlIna batAvyA ! hakIkatamAM jaina dharma atyaMta prAcIna dharma che ane bauddha dharmano prAraMbha bhagavAna mahAvIranA yugamAM gautama buddha karyo. gautama buddha svayaM jaina dharmathI ghaNA prabhAvita thayA hatA. bhagavAna mahAvIre samAjamAM ahiMsA pratye mAtra jAgRti na lAvatAM enuM vyavahAramAM pAlana karAvavAnuM taMtra UbhuM karyuM. emaNe haMmezAM ahiMsAne vironuM hathiyAra batAvyuM. emaNe Dara, aham, vaimanasya ane rAgadveSathI mAnavaAtmAne svataMtra karavAnuM saMkalpa sAthe bIDuM upADyuM. emaNe haMmezAM 40 For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIrasvAmI kahyuM ke krodhane kSamAthI jIto, ghamaMDane vinayathI ane lobha-lAlacane saMtoSathI. bhagavAna mahAvIrane kevaLajJAnaprApti pUrve karelI dIrghakAlIna kaThora tapazcaryA ane sAdhanA daramiyAna keTalAya upasargo sahana karavA paDyA hatA. e ja rIte kevaLajJAnaprApti pachI 30 varSa sudhI samagra bhAratamAM vihAra ane upadeza samaye paNa rastAmAM keTalIya muzkelIo ane takalIpho AvI. jyAre bhagavAna mahAvI2 anArya dezomAM gayA tyAre e lokoe emane apazabdo kahyA, lAThIprahAra karyo, paraMtu A badhuM samabhAva, zAMti, saumyatA, dhairya ane kSamAbhAvanAthI sahana karyuM. sUtrakRtAMga sUtra 1-6mAM bhagavAnanI stuti karatAM kahevAmAM AvyuM che pUDhovame ghuNaI vigayage na siNihiM kuvvan Asunne / tarikaM samudaM va mahAbhavadhaM abhayaM-kera vIra aNaMta cakkhU / : (jema pRthvI para koI maLa-mUtra ane kacaro nAkhe che athavA ene khode che to pRthvI samabhAvapUrvaka badhuM sahana karI le che, koInI para gusse nathI thatI. e ja rIte bhagavAna paNa badhAM prANIo 52 samabhAva rAkhe che, gusse nathI thatA.) bhagavAna mahAvIrano udaya lokazaktino udaya hato. dharmanA kSetramAM tarkasaMgata ane vaijJAnika ciMtana pratiSThita thayuM; rAjataMtra vadhu mAnavIya banyuM; samAjamAM samatAbhAva phelAyo ane janamAnasamAM zoSaNarahita AtmodayanI preraNA ane umaMga UchaLavA lAgyAM. 30 varSa sudhI pRthvI para avirata ahiMsA, anekAMta ane aparigrahano pracAra karyA pachI 72 varSanA AyuSyamAM pAvApurImAM mahAvIra bhagavAnanuM aMtima kalyANaka thayuM ane teo I. sa. pUrve 527mAM nirvANa pAmyA. tyArathI jaina paraMparAmAM emanA nirvANa divasane divALInA tahevAranA rUpamAM UjavavAmAM Ave che. 41 For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 zramaNa paraMparA jaina dharmanA lAMbA itihAsamAM covIsa tIrthaMkaroe potapotAnA yugamAM AdhyAtmika tattvajJAna tathA dhArmika sAdhanAone jIvaMta karI ane samagra janasAdhAraNane eno kalyANakArI lAbha Apyo. asaMkhya jaina AcAryo, upAdhyAyo, sAdhu-sAdhvIoe dharmano dhvaja pharakato rAkhyo che. jaina sAdhanAnI AdhArabhUmi che sAdhu ane sAdhvI. sAdhuthI AgaLanuM sopAna che upAdhyAya. upAdhyAyathI upara Ave che AcArya. AcAryathI arihaMta ane arihaMtathI siddha. jo sAdhu sAdhanAnuM dharAtala hoya to siddha enuM zikhara. aMtima covIsamA tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra pachI jaina siddhAMto ane dharmasAhityanuM sarjana ane saMrakSaNa emanA uttaravartI zramaNo ane upAsakoe karyuM che. prAcIna tIrtho, maMdiro, mUrtio, zAstra, Agama-purANa ane anya smRtirUpa ke sAMskRtika vArasA para ane zrutadharAcAryo, sArasvatAcAryo tathA maMdiro para vighnasaMtoSI tattvo dvArA keTalIya vAra humalA thatA rahyA ane mUrtio khaMDita thatI rahI. bhagavAna RSabhadevanA samayathI ja zramaNa saMghanA For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paraMparA vyavasthita saMgaThananI zarUAta thaI hatI. jaina purANo anusAra emanA caturvidha saMghamAM 84 gaNadhara (prathama gaNadhara emanA ja putra vRSabhasena), 84000 munirAja, 350000 AyikAo (jemAM mukhya hatI emanI be putrIo - brAhmI ane suMdarI), 380000 zrAvaka ane 500000 zrAvikAo hatAM. bhagavAna mahAvIra sudhI AvI ja zramaNa saMghanI paraMparAe tIrthakaronI divya vANIne dvAdazAMga zrutanA kaMThastha pravAhamAM sadIo sudhI jIvaMta rAkhI. tethI dareka tIrthakaranA jIvana-anubhavathI jaina tattvajJAna vikasita thatuM gayuM. zramaNa paraMparAmAM viziSTa sthAna 33 zalAkA puruSonuM che. AmAM 24 tIrthakara sivAya 12 cakravartI, 9 nArAyaNa, 9 pratinArAyaNa, 9 balabhadrano samAveza thAya che. enI sAthe rahyA che rudra, yakSa, yakSiNIo ane hajAro munirAjo. emAMthI keTalAMya nAmo hiMdu zAstro sAthe sAmya dharAve che. bharata, sAgara, maghavA, vAlI, praphlAda, rAma, kRSNa, balarAma vagere. baMne dharmomAM maLatAM nAmo e sUcave che ke jaina saMskRtinA vyApaka prasAra ane prabhAvathI hiMdu iSTadevo paNa aLagA nathI rahyA. jo ApaNe RSabhadeva ane mahAvIra vacceno samayagALo ochAmAM ochAM 2500 varSano mAnI laIe to 25 zatAbdInA lAMbA samayagALAmAM muni saMpradAyano peDhI dara peDhI smRtithI dharmasAhitya jIvaMta rAkhavAmAM moTo phALo che. vaLI hiMdu dharma khUba jhaDapathI vyApaka banato hato, tyAre jaina siddhAMtone vyApaka janasamAjanA badhA vargomAM jIvaMta rAkhavA mATe jaina munivarga samartha rahyo. dareka yugamAM mAnavasvabhAva anusAra virodhI tattvo avAja uThAvatA rahyA. ema kahevAya che ke tIrthaMkara mahAvIranA samayamAM paNa lagabhaga 363 vAdo hatA. kahe che ke bhagavAna mahAvIranA saMghamAM sAta nihnavoe tirADa pADavAno prayatna karyo hato, paraMtu emAM teo asaphaLa rahyA. anekAMta prerita samanvayavAdI dRSTikoNathI jaina dharmano pAyo prAraMbhathI ja majabUta rahyo che. jaina saMskRtino mULa guNa samanvaya hovAthI bhale jainanI saMkhyA ochI-vattI rahI hoya, paNa jaina siddhAMto vikasita thaI rahelI bhAratIya saMskRti dvArA samagra bhAratane prabhAvita karatA rahyA che. For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava brahmacArI harilAla jaina dvArA likhita "covIsa tIrthaMkara purANamAM AcArya jinasena guNabhadrasvAmInA AdipurANa tathA vibhinna 80 purANo ane 30 vividha zAstro (jemake jaya dhavalA, samayasAra, SakhaMDAgama, dhavalA vagere)nA AdhAre evI saMbhAvanA vyakta karI che ke RSabhadevathI AraMbhIne caMdraprabha svAmI sudhInA ATha tIrthakaro sudhI jaina dharma nirvighna cAlyo, paraMtu navamA tIrthaMkara puSpadaMta ane paMdaramA tIrthaMkara dharmanAtha sudhImAM thoDI zithilatA AvI, paNa soLamA tIrthaMkara zAMtinAtha pachI bhagavAna mahAvIra sudhI dharma pharI prabhAvazALI banyo. tIrthakara mahAvIre jaina dharmanA pracAra-prasAramAM navo prANa, navI dizA, phUrti, ajoDa prabandhana ane gahanatA umeryA. vadhatAM jatAM karmakAMDa, hiMsaka pravRtti, bhedabhAva, dhArmika harIphAIo joIne jaina siddhAMtone saMgaThita, suniyojita ane virATa saMpUrNa dvAdazAMga grutanA rUpamAM karyo. potAnA mukhya gaNadhara iMdrabhUti gautamane ardhamAgadhI bhASAmAM pUchelA praznonA uttaro, vyAkhyAo ane dezanA ApyA. iMdrabhUti gautama sAthe kula 11 gaNadharo hatA ane emanA 14000 ziSyo hatA. zrata dvAdazAMga anya Agamo ane purANonI gaMgotrI banI gayo ane tArkika dRSTithI emanuM vizuddha AdhyAtmika rUpa ja nahIM, paraMtu vaijJAnika, vyAvahArika ane tArkika rUpa paNa pragaTa thayuM. jaina darzane khUba UMDANathI AkhIya sRSTinAM badhA pAsAMonAM mULabhUta tattvonI gaveSaNA karI. phakta naitikatA ane adhyAtma ja nahIM, paraMtu pRthvIvijJAna, aNu-paramANu siddhAMta, dravya, UrjA, pudgala, prakAza, dhvanisiddhAMta, gaNita, jyotiSa, yogadarzana tathA dhyAnasAdhanA para jaina zAstromAM vipula jANakArI maLe che, je AjanA vaijJAnika anusaMdhAno sAthe sumeLa dharAve che. jaina zAstromAM itihAsa, bhUgoLa, mAnavasaMskAra, manovijJAna upara paNa vizALa vyAkhyA ane mAhitI maLe che. jaina dharmanA karma-siddhAMta pudgalanI baMdharacanA, AkAzadravya, kAladravya vagerenI vicAraNAo vaijJAnika pAyA para ghaDAI che. tAtparya eTale ke jaina dharma niraMtara saMkucita aMtarmukhI dharmapaMthanA rUpamAM nathI rahyo. 44 For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paraMparA eno jIvananAM badhAM pAsAo sAthe jJAna-sampanna saMparka rahyo che ane jainadarzana prajAkIya AsthAne ahiMsAnI akhilAI tarapha dorI rahyuM che. ghaNAM varSo pachI Agamo lakhavAmAM AvyA. dvAdazAMga gruta saMpUrNa surakSita na rahyuM, te nisaMdeha che. 12 aMgomAMthI 11 aMga upalabdha che. 12muM aMga "dRSTivAda bhagavAna mahAvIra nirvANa pachI 150-200 varSanA gALAmAM lupta thaI gayuM. jaina dharmagraMtho anusAra je divase bhagavAna mahAvIranuM nirvANa thayuM, e rAtre enA mukhya gaNadhara gautamasvAmIne kevaLajJAna prApta thayuM. 12 varSa bAda, je divase gautamasvAmIne nirvANa prApta thayuM, tyAre gaNadhara sudharmAsvAmIne kevaLajJAna thayuM. 20 varSa pachI jyAre emanuM nirvANa thayuM tyAre bUsvAmIne kevaLajJAna prApta thayuM. jaMbusvAmI bhagavAna mahAvIrasvAmInA nirvANa pachI 14mA varSe mokSe gayA. sudharmAsvAmIne zruta paraMparAmAM mahAvIravANInA prathama upadezaka mAnavAmAM Ave che. jaMbusvAmIe e paraMparAne AgaLa vadhArI, paraMtu emanA pachI kevaLI paraMparA baMdha thaI gaI. jaMbUsvAmI sudhI digaMbara-zvetAMbara paraMparAnuM eka rU5 rahyuM. tyAra pachI baMnemAM bheda thayo. digaMbara paraMparAmAM nadi, nanTimitra, aparAjita, govardhana ane bhadrabAhu e pAMca zrutakevaLIono ullekha che. zvetAMbara paraMparAmAM prabhAva, zayaMbhava, yazobhadra, saMbhUtivijaya ane bhadrabAhu che. baMne paraMparAoe zrutakevaLI bhadrabAhusvAmIno svIkAra karyo che. emanuM vyaktitva sarvatomukhI hatuM. enA pachI saMpUrNa 14 pUrvothI jJAnasaMpanna koI thayuM nathI. teo iMdrabhUti gautama gaNadharanA AThamA paTTadhara hatA. bhadrabAhu svAmI bhagavAna mahAvIrasvAmInA nirvANa pachI 170mA varSe mokSe gayA. zvetAMbara mAnyatA anusAra enA pachI AcArya sthUlibhadra kevaLa 10 pUrvonuM arthapUrNa jJAna prApta karI zakyA. kramazaH pUrvonuM jJAna lupta thatuM gayuM ane Ama dRSTivAda nAmanuM bAramuM aMga saMpUrNa lupta thayuM. agiyAra aMga mukhaparaMparA rUpe surakSita rahyAM. bihAramAM 12 varSano ghora duSkALa paDyo, tyAre bhadrabAhusvAmI I. sa. pUrve 39mAM samrATa caMdragupta (jemaNe bhadrabAhu pAsethI muni dIkSA lIdhI hatI) ane For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava 12000 digaMbara munione laIne dakSiNa bhAratamAM zravaNa belagoDA cAlyA gayA. teo potAnA saMghane mULa saMgha kahevA lAgyA. A saMghe dakSiNa bhAratamAM jaina dharmane phelAvyo. uttara bhAratamAM pAchA pharatA sudhImAM to zvetAMbara paraMparA alaga thaI gaI ane munioe dhAraNa karavAnAM vastro, AhAra ane AcAraprakriyA, rahevAnAM sthAna vageremAM pheraphAra AvI gayo hato. mukhyataH vibhAjana acelatva (vastra rahita muni) aura sacelatva (zveta vastra dhAraka muni)mAM thayuM. zvetAMbara mAnyatAmAM alpa vastro para ane digaMbara mAnyatAmAM avastra para bhAra mUkavAmAM Avyo che. digaMbara saMpradAyanI mAnyatA anusAra aparigraha ane vairAgyanuM pratIka che acelatva, je prAraMbhathI ja jaina dharmanI viziSTatA rahI che. zvetAMbara saMpradAya aparigraha ane vairAgya sAthe pUrNa sahamata che, paraMtu sacelatvano taraphI rahyo che kAraNa ke emanI mAnyatA mujaba jo AtmazuddhinI pavitratama bhAvanA AcAra ane vicAranA uccatama zikhara para pratiSThita hoya to sacetatva hovAthI vairAgya ocho nathI thato. dharmaguruomAM vikhavAda ane matabheda AvavAthI zramaNa saMghomAM zithilatA paNa vadhI ane baMne paraMparAomAM aneka saMgha, gaNa, gaccha vagere bheda UbhA thayA. zvetAMbara mAnyatA pramANe duSkALa pachI AcArya sthUlibhadranA netRtvamAM pATalIputramAM AcAryonuM saMmelana thayuM. AmAM AgamonI jALavaNI para gaMbhIra vicAra thayo. sthUlibhadra samasta pUrvonI jJAnaprApti mATe potAnA guru AcArya bhadrabAhu pAse nepALa paNa gayA jyAM teo mahAprANa dhyAna karI rahyA hatA. mahAvIra nirvANanAM lagabhaga 800 varSa pachI bIjuM saMmelana bIjA 12 varSanA duSkALa pachI mathurAmAM thayuM ane trIjuM gujarAtamAM valabhIpura (saurASTra)mAM bhagavAna mahAvIranA nirvANanA lagabhaga 900 varSa pachI thayuM. A saMmelanamAM badhA Agamo ardhamAgadhI bhASAmAM lakhavAnI zarUAta thaI. digaMbara paraMparAmAM IzunI prathama zatAbdImAM kaMThastha Agamone zaurasenI prAkRtamAM lipibaddha karanArA AcArya puSpadaMta thayA jemaNe 1,20,000 46 For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paraMparA zlokavALuM "pakhaMDAgama sUtra racyuM. AmAM vastuta: jaina zrutajJAna samAyeluM che. teo AcArya dharasenanA ziSya hatA. AcArya bhUtabalie pakhaMDAgamano zeSa bhAga ane mahAbaMdha lakhyA. pakhaMDAgamanI pUrNAhutinI smRtimAM zrutapaMcamI UjavavAnI paraMparAno prAraMbha thayo. e Agama cha khaMDomAM lakhavAmAM AvyuM tethI enuM nAma pakhaMDAgama thayuM. A samaye AcArya gaNadhare kasAya pAhuDa sUtra (16,000 pada tathA 233 gAthAo) lakhyuM. A pachI vidvAna zrutAcAryonI paraMparA jvalaMta rAkhanAra ati viziSTa kuMdakuMdAcArya thayA. teo karNATakamAM janmyA ane digaMbara paraMparAmAM sarvopari sthAna meLavyuM. Aje paNa digaMbara saMpradAyamAM pratyeka maMgala kAryamAM mahAvIra ane gautama gaNadhara pachI emane vaMdana karavAmAM Ave che. "maMgalaM bhagavAn vIro, maMgala gautama gaNI, maMgalam kuMdakuMdAcArya, jaina dharmo'stu maMgalam / " AcArya kuMdakuMde 23 dharmagraMtho lakhyA jemAM mukhya che samayasAra, paMcAstikAya, pravacanasAra ane niyamasAra, aSTapAhuDa, rayaNasAra, vagere. digaMbara paraMparAnA anya prasiddha AcAryo ane emaNe racelA graMtho A pramANe che : AcArya umAsvAti (tattvArthasUtra) (IzunI bIjI zatAbdI); AcArya laMgovADigrAsa (zilaptadikaTama - tamila mahAkAvya), AcArya samatabhadra (ratnakaraMDa zrAvakAcAra, yujyanuzAsana, stuti - vidyA, svayaMbhU - srota vagere); devanaMdi pUjyapAda AcArya (IzunI chaThThI zatAbdI), sarvArtha siddhi, iSTopadeza, vaiyAkaraNa, samAdhitaMtra vagere); AcArya akalaMkadeva (AThamI zatAbdI : tattvArtha vArtika TIkA, aSTazatI vagere); AcArya virasena (navamI zatAbdI - dhavalA, jayadhavalA TIkA vagere); AcArya jinasena (navamI zatAbdI - AdipurANa, harivaMzapurANa); AcArya vidyAnaMda (navamI zatAbdI - tattvArtha zlokavArtika, aSTasahasrI, satyazAsana parIkSA vagere); AcArya ravisena (padmapurANa); AcArya guNabhadra (uttara purANa) ane AcArya nemicaMdra siddhAMta cakravartI (dasamI zatAbdI - 41 For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava gomaTasAra, jIvakAMDa, karmakAMDa, trilokasAra vagere). AcArya nemicaMdra gomaTezvara bAhubalInI jagavikhyAta pratimAnA pratiSThAcArya paNa hatA. digaMbara paraMparAmAM zrAvako ane upAsakonA AcAravicAra para adhika ciMtana thayuM che. AcArya kuMdakuMda dvArA pAhuDa (44 gAthAo) vikrama prathama zatAbdInuM che. 84 pAhuDomAMthI have mAtra 20 upalabdha che. AcArya kuMdakuMda dvArA racita - "rayaNasAra'mAM kula 167 gAthAo che, jemAM 72 gAthAomAM zrAvaka dharmanuM varNana karavAmAM AvyuM che. A vize hiMdI ane marAThImAM vidvAnoe vyAkhyAo prakAzita karI che. bIjI zatAbdImAM AcArya samatabhadra svAmIe prasiddha "ratnakaraMDa zrAvakAcAra' (150 gAthAo) lakhyuM ane anekAMta siddhAMtanuM prathama vAra vizada vivecana karyuM. AcArya samatabhadranA ziSya AcArya zivakoTie "ratnamAlA' graMthanI racanA karI. AThamI-navamI zatAbdImAM AcArya raviSeNe "padmapurANa' (jaina rAmAyaNa) graMtha lakhyo, AcArya jayasiMha nanTie "varAMgacarita' mahAkAvya lakhyuM. A zatAbdImAM ja AcArya jinasena dvArA lakhAyeluM "harivaMzapurANa' prasiddha che ane e rIte 9mI zatAbdImAM dvitIya AcArya jinasena dvArA lakhavAmAM Avela mahApurANa" jANItuM che. dasamI zatAbdImAM AcArya amRtacaMdrasUri potAnI racanA "puruSArtha siddhayupAya mATe prakhyAta banI gayA. 11mI zatAbdImAM sAmaMtadevasUri racita "upAsakAdhyayana' tathA vikrama 11mI zatAbdImAM AcArya amitagati racita "amitagati zrAvakAcAra', AcArya cAmuMDarAyanuM "cAritrasAragata zrAvakAcAra', 19mI zatAbdImAM AcArya brahmanemidattano "dharmopadeza jImUSavarSa zrAvakAcAra' prasiddha graMtho che. 11 thI 15mI zatAbdImAM prasiddha digaMbara jainAcAryo thayA jemAM 48 For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paraMparA zubhacaMdrAcArya, AcArya vAdirAja, padmanandi, brahmadevasUri, narendrasena, jayasena, vasunanti, goviMdAcArya, inandi, sakalakIrti ane somadeva mukhya che. 16thI 20mI zatAbdI sudhImAM prasiddha digaMbara jainAcArya AcArya siMhanandi, kSemacaMdrAcArya, mahIcandra, zAMtisAgarajI, vIrasAgarajI, zivasAgarajI, dharmasAgarajI, ajitasAgarajI, AdisAgarajI, mahAvIrakIrtijI, jJAnasAgarajI, samaMtabhadrajI, zreyAMsasAgarajI vagere thaI gayA. zvetAMbara paraMparAmAM AcArya bhadrabAhunA ziSya AcArya sthUlibhadra hatA. emane AcArya bhadrabAhu svAmI pAsethI dvAdazAMgInuM jJAna maLyuM. A kramamAM aMtima pUrvadha2 AcArya vajasvAmI che. AcArya devarkiMgaNi kSamAzramaNe AgamavAcanA karI. emanI vAcanA vallabhI nagaranA saMmelanamAM vIra nirvANa 980(arthAt vikramanI prathama zatAbdI)mAM thaI. tyAra pachI siddhasena divAkare (vIra nirvANa 11mI zatAbdI) kalyANa maMdira stotranI racanA karI. AcArya haribhadrasUrie 1444 graMthonI racanA karI ane AcArya hemacaMdre sADA traNa karoDathI vadhu zloka racyA ane 358 sUtravALuM prasiddha vyAkaraNa 'siddhahema' racyuM. baMne paraMparAomAM AcArya umAsvAti mAnya che ane emanA dvArA racita 'tattvArthasUtra' prathama zatAbdIthI trIjI zatAbdI vaccenuM mAnavAmAM Ave che. 'tattvArthasUtra' jainadarzanamAnya tattvo tathA padArthone sUtra zailImAM rajU karato prathama saMskRta graMtha che. enA dasa adhyAyomAM jIva vagere tattvonA mAdhyamathI jJAnanA prakAro, jIvanuM svarUpa, naraka tathA nArakIo, svarga tathA devonI racanAnuM varNana, zrAvakAcAra paddhati tathA vidhinuM varNana tathA aMtamAM kevaLajJAnanA svarUpa upara prakAza pADavAmAM Avyo che. prAcIna ane Adhunika kALamAM 'tattvArthasUtra' upara keTalAya bhASyo ane TIkAgraMtho lakhavAmAM AvyAM che. 'tattvArthadhigama bhASya' ane 'zrAvakadharma vijJapti graMtha' paNa AcArya umAsvAtijIe lakhyAM che. cothI zatAbdInA pUjyapAda AcArya devanaMdie tattvArthasUtra 52 'sarvArthasiddhi' nAmanI vikhyAta TIkA lakhI che. Ane digaMbara jaino prathama TIkA 49 For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma vAraso ane vaibhava mAne che. sAtamI zatAbdImAM vidvAna bhaTTa akalaMka deve tattvArtha rAjavArtikanI racanA karI, jemAM anekAMta siddhAMtane spaSTa rUpe samajAvavAmAM Avyo che. AThamI zatAbdImAM AcArya vidyAmaMdie tattvArtha zlokavArtika racyo. A zRMkhalAmAM zrutasAgarasUrie tattvArthavRttinI racanA karI. 20mI sadImAM tattvArthasUtra para paMDita sukhalAla saMghavI, phUlacaMda siddhAMta zAstrI, kailAzacaMdra zAstrI, pannAlAla sAhityAcArya, kAnajIsvAmI ane nathamala TAMTiyAjIe vivecana lakhyuM. navamI zatAbdImAM AcArya haribhadrasUrie "zrAvakadharma biMdu prakaraNa' lakhyuM, jemAM gRhastho ane zramaNonA sAmAnya tathA vizeSa AcaraNanA niyama spaSTa karavAmAM AvyA che. A graMtha para vi. saM. 1181mAM municaMdrasUrie hastalikhita TIkA lakhI jeno anuvAda gujarAtI tathA hiMdImAM thaI gayo che. potAnA graMtha "zrAvakadharma samAsa'mAM AcArya haribhadrasUrie 120 prAkRta gAthAo sAmela karI - jenI upara vi. saM. ke I. sa. 1548mAM bhAnadevasUrie TIkA lakhI che. 11mI zatAbdImAM AcArya jinezvarasUrie SasthAna prakaraNa lakhyuM jemAM vrataparikarmatva, zIlatva, guNatva, RjuvyavahAra, gurusevA para vivecana che. upAdhyAya jinapAle A graMtha para teramI zatAbdImAM bhASya lakhyuM. caudamI zatAbdImAM AcArya devendrasUrinI racanA "zrAddha dinakRtya sUtra" ane emanA dvArA lakhAyelI TIkA prasiddha che. paMdaramI zatAbdImAM AcArya zekharasUrie zrAvako mATe mArgadarzaka evo "vidhikaumudI' graMtha lakhyo. zvetAMbara sthAnakavAsI paraMparA anusAra kula Agama sAhitya 32 che. 11 aMga, 12 upAMga, 4 cheda, 4 mUla ane 1 Avazyaka. zvetAMbara mUrtipUjaka (derAvAsI) paraMparA 45 Agama graMtha mAne che. keTalAka Agamono krama 84 sudhI laI jAya che. 14 pUrvomAM tIrthaMkara pArzvanAthanA samayanuM sAhitya hatuM, je smRtimAMthI lupta 50 For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paraMparA thaI gayuM. smRtimAM rahelA ane lipibaddha thayelA 11 aMga AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, samavAyAMga, vyAkhyAprajJapti (bhagavatI), jJAtadharmakathA, upAsaka dazAMga, aMtakRddhazAMga, prazna vyAkaraNa, vipAsUtra che. ' enI sAthe ja vidvAna zvetAMbara sAdhuoe niyukti, bhASya, cUrNi, TIkA, vRtti, vyAkhyA vagere rUpamAM Agamo para vizada TIkAo lakhI che. ghaNuM lupta thavA chatAM paNa jaina sAhitya ghaNuM vizALa ane gahana che ane zramaNa saMskRtinA vyApaka pUrNatattvanuM pratibiMba pADe che. badhA jaina AcAryo ane dharmaguruoe bhAratIya saMskRtinA AdhyAtmika nirmANamAM bahumUlya phALo Apyo, jenA kAraNe emane samAjamAM tamAma vargomAM Adara sAthe yAda karavAmAM Ave che. emaNe samanvayavAda para bhAra Apyo. potAnI vAta spaSTa ane prabhAvaka bhASAmAM kahI, paraMtu bIjA dharmapaMtho upara kyAreya AkSepa karyo nathI ke kIcaDa uchALyo nathI. emanI sahiSNutAnI paraMparAne vartamAna yuganA jaina saMto, AcAryo ane vidvAnoe atyaMta kuzaLatAthI adbhuta zailImAM darzAvI che. , zrI hemacaMdrAcAryanI preraNAne kAraNe gujarAtanA samrATa kumArapALe ahiMsA ane zAkAhAranI dizA potAnA rAjyane mATe nakkI karI ane tenI ghoSaNA karI. e ja rIte dakSiNa bhAratamAM vijayanagara rAjyamAM ahiMsAnI pratiSThA tathA bihAra ane mathurAmAM ahiMsA phelAvavAnuM zreya paNa jainAcAryone jAya che. vakIlAtanA abhyAsa mATe mahAtmA gAMdhI laMDana jaI rahyA hatA tyAre jaina saMta becarasvAmIe emane magha, mAMsa ane parastrIgamanano tyAga karAvyo hato ane tyAra pachI zrImad rAjacaMdrajIe emane pUrNa ahiMsaka banAvI dIdhA. vyApaka bhAratIya tathA vizva samAjane mATe lADanU vizvavidyAlayathI ghaNuM sAhitya prakAzita thatuM rahyuM che ane gaNAdhipati tulasI ane AcArya mahAprajJanI nizrAmAM ahiMsA ane aNuvrata para keTalAMya AMtararASTrIya saMmelana thaI gayAM che. AcArya mahAprajJajIe ghaNA maulika, vizleSaNAtmaka paraMtu sahaja rUpathI jaina For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava dharmanA vibhinna siddhAMto para keTalAMya pustako lakhyAM che, emaNe jaina dharma ane darzana sAhityanAM pustako sAdhAraNa loko mATe spaSTa, saraLa ane sahaja banAvyAM zrI kAnajIsvAmI ane zrImad rAjacaMdrajIne anusaranArA mATe hiMdI tathA gujarAtImAM ghaNuM, gaMbhIra ane vivecanAtmaka Atmabodhaka sAhitya pragaTa thayuM che. be varSa pUrve zrImad rAjacaMdrajInI janmazatAbdInA avasara prasaMge vizvabharamAM samAroha ane vicAragoSThInuM Ayojana karavAmAM AvyuM hatuM. emanA jIvana ane sAhitya viSe lokomAM ghaNI ruci jAgrata thaI. prAraMbhathI atyAra sudhI cAlatI AvatI guruparaMparAnA keTalAya kIrtimAnonuM A pUrNa vivaraNa nathI. A vivaraNa e vAtanuM ghAtaka che ke Aje ane kAle AvanArA yugamAM dharmaguru paraMparAe jaina dharmane mAnavadharma banAvavAnA avasarano pUro lAbha uThAvavo joIe. A mATe varga, saMpradAya, jAti, jJAti vagere kuMDALAthI para thaIne navA avasarano lAbha uThAvavo atyaMta Avazyaka che. zikSita jaina samAja para eTalI ja javAbadArI AvI jAya che. e jaina dharmanA marmane grahaNa kare ane enI prAsaMgikatA vyApaka janamAnasamAM sthApita kare. 52 For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpradAyanI paraMparAo I. sa. pUrvanI zatAbdInA chellA tabakkAmAM ane prathama zatAbdInA prAraMbhamAM jaina dharma be mukhya saMpradAyomAM vaheMcAI gayo : (1) digaMbara (2) zvetAMbara. Aje jyAre ApaNe saMpUrNa jaina samAjane ekatrita ane sugaThita karavA icchIe chIe, tyAre jhINavaTathI samajavAnI vastu che e ke AvuM vibhAjana kema thayuM ane dareka paraMparAmAM bIjAM vadhu vibhAjana kema thayAM, enAthI jaina samAjanI oLakhane zuM nukasAna thayuM che ane A gUMcane vadhu ulajhAvavAne badale kaI rIte eno ukela AvI zake. e smaraNIya che ke bhagavAna mahAvIranA nirvANanAM Azare 150 varSa pachI bAra varSanA duSkALamAM munivarga vikharAI javAthI virodhAbhAsa utpanna thayo jeNe saMpradAyavAdane janma Apyo. mukhya aMtara hatuM sacetatva ane acalatva vize. digaMbara paraMparA digaMbaratva athavA acalatvane vizuddha jaina paraMparA mAne che, ane ene mULa paMtha kahe che. digaMbara paraMparAnI mAnyatA che ke mULa jaina dharma digaMbaratva para ja AdhArita rahyo che ane zvetAMbara For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene dharma: vAraso ane vaibhava paraMparA dukALanA samaye mukhya dhArAthI dUra thaI. digaMbaratva eTale tyAga ane vItarAganI tarapha pUrNata: vadhavuM. DaoN. hukamacaMda bhArila potAnA pustaka "tIrthakara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrthamAM lakhe che : digaMbara koI veSa nathI, saMpradAya nathI, vastunuM svarUpa che; aMdarathI badhuM chUTI gayuM che, deha chUTavAno thoDo samaya lAgI zake che. paNa te paNa chUTavAno che, kAraNa ke enA pratye rAga hato, te tUTI gayo che. deha rahI gayo che to bhale rahyo, jyAre chUTaze tyAre chUTI jaze, paNa enI paravA chUTI gaI che." zvetAMbara paraMparAmAM nigraMtha eTale graMthirahita eTale ke badhA parigrahothI mukta. zvetAmbara paraMparA Atmazuddhi, aparigraha, vItarAgatAmAM eTalI ja AsthAvAna che, paraMtu munizarIra para zveta vastra hovuM, e bhautikatA ke parigrahamAM samAveza pAmatuM nathI. zvetAMbara mAnyatA che ke dravya, kSetra, kALa, bhAvanA mahattvane jotAM vastra vagere upakaraNonI AvazyakatA che ane phakta jUja pramANamAM zveta vastro dhAraNa karavAnI maryAdA nirdhArita karavAmAM AvI che. sthAnakavAsI zvetAMbara AcArya suzIlakumArajIe potAnA pustaka "jaina dharma" (pR. 39)mAM potAno mata A rIte vyakta karyo che : "mahAvIre mahAvrata ane pratikramaNAtmaka aMta:zuddhi para jeTalo dRDhatApUrvaka bhAra mUkyo che eTalI daDhatA sacela athavA acalanA ekAMtika pakSa para nathI mUkI. A kAraNathI emanA samayamAM to samanvayAtmaka siddhAMtothI ane pApAyiko tathA mahAvIra saMghamAM samajaNanA dRSTikoNathI ane premathI kAma cAlatuM rahyuM, paraMtu jaMbUsvAmI tathA bhadrabAhujInA sarvatomukhI vyaktitvanI khoTathI sacela ane acelano jUno vivAda zvetAMbara ane digaMbara nAmathI bahAra Avyo. eTaluM nakkI che ke bhagavAna mahAvIre jyAre gRhatyAga karyo tyAre eka vastra dhAraNa karyuM hatuM, kramaza: emaNe hamezAne mATe e vastrano paNa tyAga karI dIdho ane pUrNata: acela (nirvastra) thaI gayA." prasiddha itihAsakAra Ara. sI. majamudAra potAnA pustaka "prAcIna bhAratamAM(pR. 149)mAM lakhe che : 54 For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jyAre AcArya bhadrabAhunA anuyAyIM dakSiNa bhAratathI magadha pAchA pharyA to eka moTo vivAda Ubho thayo. niyama anusAra jaina sAdhu nagna rahetA hatA paraMtu magadhanA jaina sAdhuoe durbhikSa kALamAM sapheda vastra dhA2Na ka2vAno prAraMbha karyo. dakSiNa bhAratathI pAchA pharelA jaina sAdhuoe Ano virodha karyo kAraNa ke teo pUrNa nagnatAne mahAvIranA upadezano Avazyaka bhAga mAnatA hatA. virodha zAMta thavo asaMbhava hato. A rIte zvetAMbara (jenA sAdhu sapheda vastra dhAraNa kare che) ane digaMbara (jenA sAdhu ekadama nagna rahe che) saMpradAya utpanna thayo." saMpradAyanI paraMparA vastuta: jaina dharmanI AdhyAtmikatA, karmavAda, ahiMsA, anekAMta, aparigraha siddhAMta athavA samyakdarzana, samyajJAna ane samyaritrathI mokSaprAptinA tattvajJAnamAM baMne paraMparAomAM koI alagapaNuM nathI, koI matAMtara nathI. paraMtu emanA dhArmika vizvAsa, rItirivAja ane anuSThAnomAM matamatAMtara maLe che. zvetAMbara paraMparAnuM tIrthaMkara mallinAthane mahilA tIrthaMkara mAnavAnuM paNa A matAMtaranuM phaLa che, kAraNa ke digaMbara paraMparAnI mAnyatAmAM mAtra digaMbara puruSamuni ja tIrthaMkara pada prApta karI zake che. digaMbara-zvetAMbara bheda aMgenI atyaMta rocaka mAhitI joIe. zvetAMbara paraMparA kevaLI bhojana kare che. kevaLIne nihAra hoya che. savastra mukti thaI zake che. strI mukti prApta karI zake che. tIrthaMka2 mallinAthanuM strI hatA. gRhastha vezamAM mukti saMbhava. bharata cakravartIne bhavanamAM ja kevaLajJAna. digaMbara paraMparA nathI karatA. nathI hoto. mukti mATe digaMbara hovuM jarUrI che. nathI karI zakatI. strI tIrthaMkara nathI thaI zakatI. mallinAtha puruSa tIrthaMkara hatA. nA. sAdhu hovuM jarUrI che. asaMbhava. 55 For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava zvetAMbara paraMparA digaMbara paraMparA marudevI hAthI para caDavA sAthe ja muktigamana. asaMbhava vastrAbhUSaNathI susajja pratimAnuM pUjana. pUrNata: digaMbara tathA vItarAga pratimA ja pUjanayogya. munionAM vastra, pAtra vagere 14 upakaraNa. muni koI paNa prakAranA vastrano upayoga nathI (pAtra, pAtrabaMdha, pAtrathApana, pAtra pramArzanika, karatA ane haMmezAM digaMbara rahe che. AhAra paTala, rajasANa, gucchaka, be cAdara, unanuM hAthamAM le che ane koI pAtra vagereno upayoga vastra, rajoharaNa, mAtraNa, colapaTTaka tathA nathI karatA. kevaLa eka pIchikA rAkhe che. eka lAMbo daMDa vagere rAkhe che.). bhagavAna mahAvIranA garbhanuM parivartana thayuM. e asaMbhava. bha. mahAvIrano vivAha ane eka kanyAjanma. mahAvIre vivAha karyo ja nahoto. munigaNa aneka vAra bhojana le che. eka sthAna para UbhA rahI potAnA hAthamAM le che. munionuM aneka gharethI bhikSAgrahaNa. eka divasamAM eka ja vAra. mahAvIra bha.no tejovezyAno upasarga. nahIM. agiyAra aMgonI maujUdagI. aMga jJAna lopa thaI gayuM che. tIrthakaronA garbhamAM AvavAnA samaye emanI digaMbara paraMparA pramANe 19 svapna che. mAtAone AvanArAM svapna 14 che. paryuSaNa parva mAtra 8 divasanA hoya che, dazalakSaNa paryuSaNa parva 10 divasanA hoya che ane aMtima divasa saMvatsarI (kSamApanA) parva zvetAMbara parva samApta thAya tyAre zarU thAya che. 10 hoya che. divasa pUrA thayA pachI kSamAvANI Ave che. jo ApaNe 21mI sadI ane tyArapachI jaina dharmane mAtra surakSita ja na rAkhavo hoya paraMtu enA prabhAvane vadhAravo hoya to ApaNe jaina siddhAMtomAM rahelAM anekAMta ane samanvayanI bhAvanAno svIkAra karIne A bheda hovA chatAM ekatAnI kaDIne majabUta karavAnI raheze. jaina dharmano mULa guNa vividhatAmAM 56 For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpradAyanI paraMparA ekatA (Unity in Diversity) che, kAraNa ke mULabhUta siddhAMtomAM koI matabheda nathI. ApaNAM kriyAkAMDa, pUjana-arcananI prakriyA, munisaMhitAmAM thoDo bheda che. vastuta: saMsAranA badhA dharmomAM AvuM thayuM che. saMsAranA badhA dharmomAM vibhAjana thayAM che paraMtu sadbhAgye digaMbara-zvetAMbaromAM aMtaranI evI dIvAlo nathI UbhI thaI gaI jevI anya dharmomAM thaI che. tyAM dharmayuddhomAM lohInI nadIo sudhdhAM vahI che. jaina samAje badhA vargo ane saMpradAyono Adara karIne enI saMkIrNa mAnasikatAmAMthI bahAra AvavAno samaya AvI gayo che. zAMtimaya sahaastitva ane udAra sahiSNutAthI ApaNe vadhatI jatI asamAnatAne rokI zakIe chIe. ApaNA paMtha bhale alaga-alaga hoya, paraMtu tAttvika dharma to eka che. A mAnyatAne samagra jaina janajIvanamAM AtmasAt karavAnI AjanA yuganI jaina samAjanI prAthamikatAomAM sarvopari jarUriyAta che. tyAre ja ApaNe eka sUtramAM baMdhAIne, sAcA arthamAM eka thaIne vizvamAM ahiMsAno dhvaja pharakAvavAmAM samartha ane saphaLa thaIzuM. bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI Azare 100 varSa pachI jaina dharma digaMbara ane zvetAMbara - ema be paraMparAomAM vaheMcAI gayo tyAra pachI baMne paraMparAomAM paNa alaga paMtha phUTI nIkaLyA. AnuM kAraNa che tatkAlIna saMto ane munio. emaNe potAnI alaga vicAradhArA pramANe dharmagraMthonuM vizleSaNa karIne potAnA paMthanI oLakha ane astitva sthApita karavAnI koziza karI. digaMbara paMthaH digaMbara paraMparAmAM vibhAjana (1) bIsapaMthI, (2) terApaMthI, (3). taraNapaMthI, ane Adhunika yugamAM (4) kAnajIsvAmI paMthanA rUpamAM thayuM che. digaMbara vIsapaMtha digaMbara bIsapaMthI bhaTTArakone dharmaguru mAne che. potAnAM maMdiromAM tIrthakaro sivAya teo kSetrapAla, padmAvatI ane anya devatAonI 57 For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava : pratimAone paNa rAkhe che ane pUje che. pUjA karatI vakhate teo UbhA na rahetAM besI jAya che. pUjAmAM lIlAM phaLa, phUla vagere caDhAve che. teo rAtre AratI paNa kare che ane prasAda vaheMce che. mahArASTra, karNATaka ane dakSiNa bhAratanA moTAbhAganA digaMbara jaino bIsa paMthI che. digaMbara terApaMthI : I. sa. 1596mAM mukhyatve bhaTTArakonA prabhAvane haTAvavA mATe terApaMtha zarU thayo. terApaMthI maMdiromAM phakta tIrthaMkaronI pratimAo rAkhe che paNa kSetrapAla, padmAvatI, vagerenI nahIM. teo pUjAmAM kyAreya phaLa, phUla ke lIlI bhAjIno upayoga nathI karatA kAraNa ke A padArtha 'sacitta' che. mATe pUjAmAM akSata, caMdana, badAma, sUkAM nAriyeLa jevAM dravyo ja kAmamAM levAmAM Ave che. teo maMdiromAM prasAda paNa nathI vaheMcatA ane pUjA UbhA rahIne kare che. terApaMthI moTebhAge uttarapradeza, madhyapradeza ane rAjasthAnamAM jovA maLe che. digaMbara terApaMthI, zvetAMbara terApaMthIthI judA che. zvetAMbara terApaMtha, digaMbaratva ane mUrtipUjA baMnene svIkArato nathI. digaMbara terApaMthanA prasiddha mahApuruSa AcArya kalpa paM. ToDaramala hatA, jeo 18-19mI zatAbdInA kALamAM jaina dharmanA prakAMDa vidvAna hatA ane emanI 'gommasAra' para TIkA ane lagabhaga 12thI vadhu maulika racanAo ane vyAkhyAtmaka TIkAo prasiddha che. digaMbara taraNapaMtha : digaMbara taraNapaMtha mUrtipUjA ane bAhya dhArmika prakriyAone nathI mAnato ane dharmatattva para AdhArita sAdhanA para bhAra Ape che. A paMtha ane sthAnakavAsI zvetAMbara paMthamAM ghaNI samAnatA jovA maLe che. joke baMnene ekabIjA sAthe koI saMbaMdha nathI. A paMthano prabhAva madhyapradezanA keTalAka pradezo sudhI ja maryAdita rahyo che jyAM enA anuyAyIo Aje paNa jovA maLe che. paraMtu emanI saMkhyA khUba ja ochI che. kAnajIsvAmI paMtha : 20mI zatAbdImAM digaMbara paraMparAmAM kAnajIsvAmIno 58 For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpradAyanI paraMparA paMtha Ubho thayo che. kAnajIsvAmI zvetAMbara sthAnakavAsI hatA paraMtu digaMbara AcArya kuMdakuMdanA nizcayanaya prarUpaNAthI khUba prabhAvita thayA ane vyavahAranaya choDIne pUro bhAra nizcaya para ApavA lAgyA. chellA dasakAmAM AnA anuyAyI gujarAta, madhyapradeza ane rAjasthAnamAM vadhI gayA che. A paMthanAM mukhya kendro saurASTramAM sonagaDha ane rAjasthAnamAM jayapuramAM che. dhIre dhIre bhArata ane videzomAM teo potAnAM maMdiro sthApavA lAgyA che ane potAnA vicArone anurUpa ghaNI dharmasAmagrIno pracAra-prasAra karI rahyA che. 20mI zatAbdImAM mukhya digaMbara AcArya svargIya zAMtisAgarajI (187ra1955), sva. AcArya AdisAgarajI (1869-1943) tathA vartamAnamAM AcArya vidyAnaMdajI, AcArya vimalasAgarajI, AcArya vidyAsAgarajI, AcArya puSpadaMta sAgarajI, AcArya vidyAnaMdajI thayA che. taruNa muniomAM vizeSa vikhyAta rahyA che munizrI taruNasAgarajI ane ArthikA jJAnamatI mAtAjI. zvetAMbara paMtha : zvetAMbara paraMparA vaheMcAI gaI che mukhya traNa paMthomAM. (1) mUrtipUjaka athavA derAvAsI, (2) sthAnakavAsI, (3) terApaMthI. uparAMta vIrAyatana saMpradAya ane zrImad rAjacaMdra svAdhyAya saMgha paNa emanI janmazatAbdI jayaMtinA samayathI gujarAtamAM ane gujarAtI samAjomAM vadhu sakriya thaI gayo che. mUrtipUjaka athavA derAvAsI : zvetAMbara mUrtipUjaka ane derAvAsanI saMkhyA vadhu che ane temanI sarvAdhika saMkhyA gujarAtamAM jovA maLe che. Ama to teo have bhAratamAM badhA bhAgomAM ane videzamAM paNa phelAI gayA che. mUrtipUjaka samAja pUjA samaye phaLa, phUla, kesara vagere caDhAve che ane tIrthakaronI mUrtione ratna, puSpa vagerethI sajAve che. paryuSaNa parvanA ATha divasamAM AkarSaka AMgInI prathA ghaNI pracalita che. samayAnukrame mUrtipUjakomAM paNa upazAkhAo banI. emanAmAM vividha gaccha 59. For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava thaI gayA. kharatagaccha saMpradAyanA ghaNA anuyAyI vizeSa karIne madhyapradeza tathA rAjasthAnamAM che. A gaccha AcArya jinezvarasUri dvArA pravartita che ane zAstrasammata zramaNa paraMparA kahIne ene varNita karavAmAM Ave che. AmAM atyAra sudhI cAra dAdA guru thayA che : zrI jinadattasUrijI (12mI zatAbdI), maNidhArI jinacaMdrasUrijI (13mI zatAbdI), jinakuzalasUrijI (14mI zatAbdI) tathA jinacaMdrasUrijI (17mI zatAbdI). A gacchanI viziSTatA e che ke bhAratamAM keTalAMya sthAnomAM suramya vAtAvaraNamAM dAdAvADInI sthApanA thaI che, jemAM dAdAguruonAM pAdacihna rAkhavAmAM AvyAM che ane tenI pUjA karavAmAM Ave che. caityavAsI paraMparAnA munioe vihAra choDIne maMdiromAM rahevAnuM zarU karyuM hatuM ane teo yati-jati kahevAyA. A paraMparA have ghaNI kSINa thaI gaI che. sthAnakavAsI : A paMthano prAraMbha I. sa. 1474mAM lokAzAha dvArA thayo hato ane AnuM mukhya tattva hatuM maMdironI jagyAe sthAnakomAM sAdhanA, bhakti ane upAsanA karavI ane mUrtipUjA na karavI. A eka adhyAtmapradhAna saMpradAya che mATe ene hUMDhiyA tathA sAdhumArgI kahIne paNa bolAvavAmAM Ave che. A paMtha potAne zramaNasaMskRtinI krAMtikArI paraMparA rUpe jue che. teNe sAdhanA, bhakti ane upAsanAne prAdhAnya ApyuM. temAM muni ane mahAsatIjIo moM upara Akho samaya muhapattI (paTTI) bAMdhe che ane zveta vastro pahere che. sthAnakavAsI 45 zvetAMbara zAstro (Agamo)mAMthI mAtra 32ne maulika mAne che. sthAnakavAsI moTAbhAge gujarAta, paMjAba, hariyANA, rAjasthAna ane madhyapradezamAM jovA maLe che. paNa have dezanA keTalAya bhAgomAM phelAI gayA che. A saMpradAye 1952mAM zramaNa saMghanI sthApanA karI ane atyAra sudhImAM AcArya AtmArAmajI (prathama), AcArya AnaMdaRSijI (dvitIya), AcArya devendramunijI (tRtIya) tathA vartamAnamAM AcArya DaoN. zivamuni (cothA paTTadha2) thayA che. paTTadharonA pUrva vikhyAta AcArya amarasiMhajI, tulasIdAsajI, sujAnamalajI, jJAnamalajI, pUnamacaMdajI, jeThamalajI, puSkaramunijI thaI gayA che. AcArya devendra munijI prakAMDa vidvAna hatA ane emaNe 60 For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpradAyanI paraMparA jaina dharma para lagabhaga 300 jeTalAM pustako ane zAstro para TIkAo lakhyAM che. A saMpradAyamAM keTalIya viduSI sAdhvIo paNa thaI gaI che. - terApaMthI : I. sa. 1760mAM svAmI bhikanajI mahArAje A saMpradAyanI sthApanA karI. Ane terApaMthI nAma eTalA mATe maLyuM ke AmAM 13 dhArmika siddhAMto para bhAra mUkavAmAM Avyo che. (pAMca mahAvrata - aNuvrata, pAMca niyama ane 3 jAtanA saMyama). AnuM kAraNa e paNa mAnavAmAM Ave che ke mukhya zvetAMbara saMpradAyamAMthI 13 sAdhuoe alaga thaIne A paMthanI zarUAta karI. A paMthano viziSTa vikAsa ane khyAti AcArya tulasI (1914-1997)nA netRtvamAM thayAM. emaNe aNuvrata AMdolanano 1949mAM prAraMbha karyo ane sAthe ja prekSAdhyAnano pracAra-prasAra karyo. rAjasthAnamAM lADanUmAM emaNe vizvavidyAlayanI paNa sthApanA karI, jenA dvArA jaina dharma vize vipula sAhitya prakAzita karyuM che. gaNAdhipati tulasI ane emanA pachI emanA uttarAdhikArI AcArya mahAprajJajIe dezavidezamAM ahiMsA dharmanI khyAti khUba phelAvI ane keTalAMya AMtararASTrIya saMmelana Ayojita karIne jaina siddhAMto para gahana vivecana paNa karyuM che. AcArya mahAprajJajI prakAMDa vidvAna che ane gahana ciMtaka paNa. emaNe jaina dharmanAM vibhinna pAsAMo para mUlyavAna pustako lakhyAM che. vartamAna AcArya mahAprajJajI I. sa. 2001thI zarU thayelI ahiMsA padayAtrA para rAjasthAna, gujarAta, mahArASTra, madhyapradeza thaIne punaH rAjasthAnathI chelle dilhI pahoMcI gayA che. A vyApaka sarvadharma janasaMparkathI ahiMsAnI cetanA ane naitika mUlyonA vikAsane sArI evI gati maLI che. virAyatana : upAdhyAya amaramunijI (1901-1992)nI mukhya ziSyA AcArya caMdanAjIe vIrAyatananI sthApanA bhagavAna mahAvIranA nirvANa sthaLa para bihAramAM rAjagIrI pAse karI ane ahiMsA saMskRtine anurUpa zikSaNa ane svAthyanA kSetramAM anupama sevAkAryo karyA che. Ane jaina dharmanuM jvalaMta pratIka For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava mAnavAmAM Ave che. puNe (mahArASTra)mAM navala vIrAyatana nAmanI AnI zAkhA che ane vIrAyatananI zAkhAo amerikA, keneDA, IMglenDa, siMgApura ane keniyAmAM paNa cAlI rahI che. zrImad rAjacaMdra svAdhyAya saMgha : tyAgamUrti zrImad rAjacaMdrajIno jIvanakALa mAtra 33 varSano hato. (1897-1901). paraMtu emanI khyAti mahAtmA gAMdhInA preraka dharmagurunA rUpamAM khUba phelAI. emanA nAma para svAmI AtmAnaMdajI gujarAtanA kobAmAM zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika sAdhanA kendra calAvI rahyA che. zrImad rAjacaMdrajInA anuyAyIo mukhyatve gujarAtamAM che ane emane (zrIma) zraddhAthI kRpALudeva kahIne bolAve che. emanA dvArA lakhAyelI mokSamALA ane AtmasiddhizAstra vizeSa rUpe prasiddha che ane bhaktomAM lokapriya ~~ For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 2 virATa saMskRtinA staMbha For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | . jo sahassaM sahassANaM saMgAme dujjae jiNe / egaM jiNejja appANaM esa me paramo jao / / - uttarAMcana sUtra, 6-34 durrIya saMgrAmamAM dasa lAkha zatruone mANasa harAve tenA karatAM potAnA AtmA upara vijaya meLave e ja parama vijaya che. - uttarAdhyayana sUtra, 9-34 For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 ahiMsA saMskRti aitihAsika saMdarbha : prathama tIrthaMkara RSabhadevanA samayathI ja jaina dharmanI AdhArazilA ahiMsAno siddhAMta rahI che. A eka ja evo dharma ke AsthA che, ke jeNe yuge-yuge badalatA aitihAsika, sAmAjika, sAMskRtika pariprekSyamAM paNa kyAreya ahiMsAnA saMbaMdhamAM koI bAMdhachoDa nathI karI. dareka tIrthaMkare potAnA jIvanakALamAM vadhatI jatI hiMsA ane hiMsaka pravRttino sAmano karyo che. dareka tIrthaMkaranuM jIvana darzAve che ke emaNe ahiMsAnI saMskRtine pratyeka pagale majabUta karI, ene jIvaMta rAkhI ane hiMsaka vyavahAra rokavA mATe keTalIya muzkelIo ane avarodho pAra karavAmAM vItarAgI zakti, atula manobaLa, asIma dhairya ane adamya sAhasa darzAvyAM che. A saMdarbhamAM bhagavAna mahAvIrano yuga paDakAra samo hato, kAraNa ke hiMdu dharmanI rojiMdI prakriyAmAM mAtra karmakAMDa ja chavAyo nahoto, paraMtu pazunI Ahuti vinA yajJa ane havana adhUrA manAvA lAgyA hatA. prANIjagata pratye AvA hiMsaka asahiSNu vyavahAre janasamAjamAM roSa ane kSobhanI svAbhAvika pratikriyA 65 For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava pedA karI hatI. rAjA ane raMka baMnene mahAvIra dvArA sthapAyelI ahiMsAnuM mahattva samajAvA lAgyuM. mahAvIre to mAnavajIvananI tarAha ja badalI nAkhI. teo ene hiMsAthI ahiMsA, verathI kSamA, dhRNAthI prema, tRSNAthI tyAga, asahiSNutAthI sahiSNutA, nirdayatAthI karuNAnI tarapha laI gayA. mahAvIre manuSyane adbhuta AtmabaLa ApyuM. ahiMsAnA saMdezano janajIvana para ane enA rItarivAja para gADha prabhAva paDyo. jaina vidvAna nAthulAlajI zAstrI potAnA pustakamAM lakhe che ke "gobhilla gRhyasUtra'nA anusAra prAcInakALamAM vivAhamAM baLadanI hiMsA karI, enA lohIthI bhIMjAyeluM vastra vara-vadhUne oDhADavAmAM AvatuM hatuM, paraMtu ahiMsaka samAje emAM parivartana karIne lAla raMganuM kapaDuM vivAhamAM oDhADavAno rivAja zarU karyo. A samayathI prANIhatyA baMdha thaI gaI ane lAla raMga e maMgala ane anurAganuM pratIka banI gayo. kiMvadaMtI pramANe evA utsava vakhate devatAne bali caDAvavA mANasanI khoparI laIne vara cAlato hato, paraMtu enA sthAne mAMgalika rUpamAM evA AkAranuM zrIphaLa calaNamAM AvI gayuM ane ahiMsaka maMgaLanuM pratIka banI gayuM. gautama buddha svayaM jaina darzanathI atyaMta prabhAvita ane prerita hatA ane keTalAya bauddha dharmagraMthomAM jainono ahiMsAdarzana pratye zraddhA ane Adara sahita ullekha che. ahiMsAnA amalamAM bauddha dharmamAM keTalIka chUTachATa ke bAMdhachoDa hoya, paNa e to spaSTa che ke samrATa azokanI pahela ane prayatnothI bauddha dharma videzamAM phelAyo ane karuNA, dayA ane ahiMsAno saMdeza enA mULa AtmA banI rahyA. AthI kaliMganA yuddha bAda yuddhamAM thayelI hRdayadrAvaka hiMsAne joIne samrATa azokanuM dila dravI UryuM ane emaNe yuddhano rasto choDIne zAMtino mArga apanAvyo. emanI prakhyAta ukti che : "yuddhanI jItathI zAMtinI jIta keTalIya vadhu sthAyI ane gatizIla hoya che." bhAratIya itihAsamAM samayanI sAthe keTalIya UthalapAthalabharI ghaTanAono krama cAlyo. eka sAmrAjya AvyuM, lupta thayuM; bIjuM sAmrAjya sthapAyuM ane pharI naSTa thayuM. bahAranA Akramaka humalAoe bhAratane lUTyuM. mogala sAmrAjya ane briTiza sAmrAjyanA lAMbA gulAmakALamAM bhAratIya raheNI-karaNI, kalA-saMgIta, 66 For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMskRti sthApatya-zilpa, bhASA-vyavahAramAM keTalAya navA saMskAra paDyA, paraMtu bhAratIya sabhyatA para jaina dharmanI ahiMsAno vAraso jIvaMta rahyo che. mahAvIre IsavIsana pUrve chaThThI zatAbdImAM ahiMsAne bulaMda karI ane enA lagabhaga 2500 varSa pachI mahAtmA gAMdhIe emAM navI sphUrti, navI saMjIvanI ane abhinava gatizIlatA umerI. samrATa caMdragupta mauryae AkhA bhAratamAM jaina siddhAMtono prasAra karatAM svayaM munijIvanamAM padArpaNa karyuM. emanA pautra samrATa azoke samagra saMsAramAM ahiMsAno dhvaja laherAvyo, paraMtu bALapaNathI jaina guruthI prabhAvita ane jaina saMskAromAM UcharelA mohanadAsa karamacaMda gAMdhIe to ahiMsAnA mAdhyamathI bhAratane zaktizALI briTiza sAmrAjyathI svAdhInatA apAvI dIdhI, je aMgreja zAsana mATe kahevAtuM ke sUrya kyAreya paNa DUbato nathI. rAjanaitika ane sAmAjika sudhArakSetromAM ahiMsAnA mAdhyamathI AmUla parivartana lAvIne bhagavAna mahAvIra pachI mahAtmA gAMdhI mAnavatAnA itihAsamAM ahiMsAnA masIhA banI rahyA. bhagavAna mahAvIre Atmabodha jagAvyo, to mahAtmA gAMdhIe samAjabodha. eka vicArakanuM kahevuM che ke 'jo mahAvIra ane gAMdhIne joDI daIe to A bahAra-aMdaranI virodhI bAbato samApta thaze ane manuSya ahiMsAno sAco yAtrI banI zakaze.' bhAratIya sabhyatAnAM vikAsa ane pragatimAM ahiMsA saMskRtinI saMgIna bhUmikA rahI che, AthI vizvamAM bhAratane pAraMparika rUpathI zAMtipriya deza mAnavAmAM Ave che. Aje jyAre AkhuM vizva saMparkothI najIka AvI gayuM che, tyAre ahiMsA saMskRtine vizvanI vicAradhArAmAM sthAyI rUpe lAvavAno sonerI avasara AvI gayo che. A saMdarbhamAM jaina dharmane mATe eka aitihAsika kSaNa AvI gaI che, jyAre te samagra vizvane ahiMsA saMskRtithI abhibhUta kare ane ahiMsAne mAnavajIvanadarzananuM mULabhUta aMga banAvavA mATe prayatna kare. 21mI zatAbdImAM athavA enAthI paNa AgaLa dIrghadraSTithI hAla prAraMbha thayelI tRtIya sahasrAbdI (mileniyama)mAM ahiMsA saMskRtino vizvamAM prasAra thAya; janamAnasa, vibhinna dharmaguruo, vibhinna rASTrazAsano dvArA svIkAra ane 67 For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene dharma: vAraso ane vaibhava amalIkaraNa thAya, te jarUrI che. 21mI zatAbdIno prAraMbha ja bhayAvaha AtaMkavAdathI thayo che. atyAra sudhI to rASTranI sarakAro yuddha zarU karatI hatI. have to ugratama rUpathI nirmama alakAyadA ane lazkare toyabA jevAM gerasarakArI AtaMkavAdI saMgaThano dharmAdhatAthI mAsUma janatA para hiMsAno kera varasAve che. ApaNe paNa ahiMsA phelAvavA mATe khUba makkama saMkalpa karavo paDaze. hiMsAne protsAhana ApavuM khUba saraLa che. mAnavI Aje azAMta vAtAvaraNamAM jIvI rahyo che. jIvanamAM pratyeka kSetramAM ane dareka stare hiMsA aDDo jamAvIne besI gaI che, kAraNa ke ene duniyAnA sattA-dalAlo zaktipradarzananuM tatkALa ghAtaka zastra mAne che. hiMsAne samApta karavA mATe vadhu hiMsA karavAmAM Ave che ane pachI kahevAya che ke A ja zAMtino mArga che. eka sAragarbhita amerikana riporTa "Vision, 2000 revisited'mAM kahevAyuM che : "AvanArI sahasrAbdamAM saMsAramAM janasaMkhyA vadhIne bhIDanuM rUpa laI leze, pradUSaNa atyaMta vadhI jaze, rAjanaitika ane sAmAjika asthiratA vadhaze ane Arthika temaja paryAvaraNIya kSetromAM mAnavI vadhu hiMsaka pravRttiono zikAra banavAnA aNasAra che." kaSTa sahana karavAnI ApaNI kSamatA ghaTI gaI che. bIjA upara kaSTa ane krUratA lAdavAnI manovRtti vadhI gaI che. sahanazIlatA ane sahiSNutA lagabhaga lupta thavA lAgI che. eTalA mATe hiMsAnuM sAmrAjya roja navI vibhISikAthI vakarI rahyuM che. hiMsaka manovRttinuM damana hiMsAnA kITANune jaDamULathI dUra karavA jevuM che. jevI rIte takalIthI sUtara kAMtI zakAya che ane sUtarathI kapaDuM bane che, je zarIrane DhAMke che; paraMtu hiMsaka pravRttivALo manuSya takalI vaDe sUtara na kAMtatAM ene koInI AMkhomAM khosIne ene AMdhaLo paNa banAvI zake che. ahiMsAnI vyApaka paribhASA : jaina dharmamAM ahiMsAnI kaI rIte vyAkhyA karavAmAM AvI che, te ApaNe joIe. sarvaprathama ahiMsA bhASAkIya dRSTie hiMsAno virodhI zabda bhale hoya, ahiMsAne sUkSma rIte ane vyApaka saMdarbhamAM jovI jarUrI che. bIjuM, A mAtra 68 For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMskRti ja zAstromAM lakhAyela pAThanuM mAtra paThana ke pUjana-arcana nathI. jaina darzane prAraMbhathI ja ahiMsAne vistRta rUpamAM joI che kAraNa ke jIvananuM pUrepUruM vAtAvaraNa ahiMsAmaya hoya to ja te zAMti ane kalyANanI cAvI banI zake. sAthosAtha mAtra AsthA ja nahIM, paraMtu rojabarojanA jIvanavyavahAramAM ahiMsA sthAnika samAja ane vyakti-stara 52 hovAthI ahiMsAnA saMskArano pAyo UMDo ane majabUta banaze. jyAre ApaNe ahiMsAnA viSayamAM vicArIe tyAre jema aMgrejI bhASAmAM kahevAya che ke "We must think globally, but act locally' ApaNe vicArIe vizva stara para, paraMtu e kAryano amala karIe sthAnika stare. arthAt ApaNI vicArasRSTi vizvavyApI hoya, paraMtu ApaNuM AcaraNa to sthAnika vyaktigata rIte thatuM hoya che. eka mArmika TippaNImAM prasiddha amerikana vaijJAnika - dArzanika kArla segane kahyuM che : "mAtra jaina dharma sivAyanA saMsAranA koI dharmae 'jIvavAnA adhikAra (Right to life)nA siddhAMtane naitikatAnA sarvocca zikhara para pratiSThita nathI karyo." bhagavAna mahAvIre kahyuM che : "ahiMsA eka paramANu jeTalI sUkSma ane saMvedanazIla che ane AkAza jeTalI vyApaka ane vistRta che." 'dazavaikAlika sUtra'mAM kahyuM che : savve jIvA vi icchanti, jIvIU~ na marijjiu~ tanhA pANivahaM ghora, niggaMthA vajjayaMti NaM / (badhA jIva jIvavAnI icchA dharAve che, koI paNa maravA nathI icchatuM. tethI nigraMtho prANIvadharUpI ghora pApano tyAga kare che.) 'nigraMtha pravacana'mAM mahAvIrano upadeza che : jIvanane kSaNabhaMgura samaje e manuSya vivekazIla ane vidvAna che ane te nAnAMmoTAM badhAM prANIone potAnA jeTalo ja Adara Ape che. jaina dharma ahiMsAne sarvocca dharma mAne che. jaina dharma mAne che ke ahiMsAnA mULatattvamAM jaina dharmanAM satya, acaurya, brahmacarya ane 69 For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava parigrahatyAga jevA anya siddhAMto aMtaraMgarUpe samAviSTa che. jaina dharmanA mukhya staMbho che ahiMsA, aparigraha ane anekAMta. aparigraha ane anekAMta ahiMsA tattvamAMthI ja pravAhita thAya che ane emAM ja samAI jAya che. ahiMsA saMpUrNa jIvajagatanA jIvavAnA adhikAra, aparigraha pArasparika nirbharatA tathA anekAMta AcAra ane vicAramAM sahiSNutA ane sahaastitvane pratiSThita kare che. A traNe tattvo samarasa thaIne ahiMsA saMskRtino vistRta, gahana ane vyApaka niyata mArga darzAve che ane zAMti, taTasthatA tathA sauhArdanA pAyAne majabUta kare che. vastuta: ahiMsA ane hiMsA sArA ane kharAbanAM pratIka che. ahiMsA samyakatva che to hiMsA mithyAtva. AcArya zrI rajanIza 'AcAryadarzana'mAM lakhe che : "AtmAnI zuddha pariNati ahiMsA che, azuddha pariNati hiMsA che. te vyavahAranI nahIM, mukhyatve satyanI sUcanA che. pahelAM satyazuddhi karavAnI hoya che. vyavahAra to ApameLe badalAI jAya che. jJAna parivartita hoya to AcAramAM parivartana thaI jAya che." bhagavAna mahAvIre kahyuM che ke ahiMsAnuM AcaraNa mAtra bIjA prati kRpA, yA athavA dAnanA guNa darzAvavAnI icchAthI nahIM, paraMtu enAthI ghaNI vadhu svayaMnI Atmazuddhi ane kalyANane mATe che. A bhAvanAthI ApaNe ahiMsaka AcaraNa karIzuM to ApaNI niSThA vadhu dRDha thaze. AmAM svahita ane 52mArthavRddhino suMdara sumeLa thAya che. ahiMsAnuM mukhya tattva AtmaniyaMtraNa che. kAraNa ke ApaNo aniyaMtrita Aveza ja ApaNI vRttio ane vicArone hiMsaka banAve che. jaina dharmanI ahiMsA e eka sakriya tattva che. e kahevA mATe ke punarAvartana mATe nathI, kiMtu AcaraNa mATe che. jaina Agamo ane dharmagraMthomAM lakhyuM che ke vyaktie bIjAM prANIo pratye pApavardhaka hiMsaka vyavahAra karavo nahIM, karAvavo nahIM ke koI kare to tene anumodana ApavuM nahIM. ahIM "ahiMsAnuM sAmAjika anuzAsana (Social discipline of non-violence) darzAvyuM che." ahiMsA mAtra hiMsAthI bacavA mATe nathI. ahiMsA mAMge che bIjA pratye prema ane udAratA. gAMdhIjInuM priya bhajana 'vaiSNava jana to tene kahIe je pIDa parAI jANe re, 52du:khe upakAra kare toya mana abhimAna na ANe re' A spaSTa darzAve 70 For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMskRti che. maMdira jaIne mAtra japa karavo ke "prabhu bacAvo - mArI bhava-bAdhA haro" ethI ahiMsA dharma nathI cAlato ane na to mukti maLe che. AhAramAM hiMsA dUra karavI ane zAkAhArI banavuM jarUrI che, paraMtu paryApta nathI. enI sAthe jo ApaNe ApaNI hiMsaka, zoSaka ane rAgadveSabharI manovRtti nahIM badalIe to ApaNe pUrNa rIte ahiMsaka nahIM banI zakIe. ahiMsA dharmIne mAtra bhakti, bhojana ane bhAvanAmAM gherIne hiMsAthI pIcho choDAvavo hoya, to prabhu mahAvIranA saMdezAne ApaNe samajyA nathI. ahiMsAnA vyApaka rUpane jIvanavyavahAramAM, vyApAramAM, sAmAjika paripATI ane raheNIkaraNImAM lAvavAnI jarUra che. mArA svargIya mitra ane sarvodayI jaina zrI mANeka kaTAriyAe lakhyuM che : "kyAMya evuM to nathI ne ke nAnI nAnI hiMsAothI to ApaNe jAtane bacAvI lIdhI ane moTI moTI vinAzakArI hiMsAo sAthe ApaNe joDAtA gayA? huM khUba mamatA sAthe gAyane ghAsa to khavarAvuM chuM paNa pagamAM narama kaoNpha zU (vAcharaDAnA mulAyama cAmaDAthI banelA jUtA) paheruM chuM. pIvAnuM pANI gALIne lauM chuM ane mArA kArakhAnAnA jherI pANIthI mAIlo sudhI mAchalIo maratI jAya che. huM anAja ane bhAjInI zuddhimAM lAgelo chuM, paNa mArI kITanAzaka davAoe abajo kITa ane pataMgiyAMone naSTa karI dIdhAM." yogazAstramAM AcArya hemacaMdra ahiMsA vyavahAranI vyApaka vyAkhyA karatAM lakhe che : "ahiMsA sarvocca dharma che. prANIjagatane koI AghAta na pahoMcADavo, sarvocca naitikatA che; jIvanane bhayathI mukta karavuM e ja sarvocca dAnazIlatA che; ahiMsA sarvocca tapanI sAdhanA che." jaina Agama "zrI AcArAMgasUtra' A guNatattvane vadhu spaSTa kare che ke bIjA pratye karAyelI hiMsAe svayaMnA AtmA parano hiMsaka humalo che. "zrI AcArAMga sUtra'mAM lakhyuM che : "e vyakti je bIjAM prANIonI upekSA kare che, emane du:kha pahoMcADe che athavA emanA prANono ghAtaka hoya che, e vastuta: svayaM potAnI ja upekSA kare che. potAnI jAtane ja duHkha pahoMcADe che athavA potAnA AtmAne UMDo AghAta Ape che. jenI para tame yAtanA ThokI besADo cho te to aMtamAM tame pote ja cho. 71 For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava jyAre tame koI bIjAne du:kha pahoMcADo cho athavA haNo cho, to tame svayaMne paNa jakhI karo cho." "praznavyAkaraNa sUtra'mAM mahAvIra kahe che : "ahiMsA samasta jagatane mATe pathapradarzaka dIpaka che. DUbatA prANIne sahAro ApavA mATe dvIpa che, rakSaNa che, zaraNa che, gati che, pratiSThA che. A bhagavatI ahiMsA bhayabhIto mATe zaraNa che, samudramAM jahAja samAna che, rogIo mATe auSadha samAna che. A pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati, bIja, lIlotarI, jalacara, sthaLacara, sthAvara vagere badhAM prANIo mATe maMgaLamaya che. ahiMsA amRtano akSaya koza che, ane hiMsA jherano bhaMDAra che." bhagavAna mahAvIre kahyuM che : "je huM pAchuM ApI zakto nathI, e huM kevI rIte khatama karI zakuM? koI paNa jIvanane pAchuM meLavI zakAtuM nathI, mATe ApaNane koInA jIvane duHkha pahoMcADavAno athavA eno aMta ANavAno adhikAra nathI." jJAnArNava dharmagraMthamAM zrI zubhacaMdrAcAryae ahiMsAno AsthA-vardhaka mahimA gAyo che : "ahiMsA hI jagata kI rakSikA mAtA hai, ahiMsA hI AnaMda kA srota hai, ahiMsA hI avinAzI lakSmI hai, ahiMsA hI uttama gati hotI haiM, ahiMsA hI mokSa-sukha detI hai, ahiMsA hI parama hitakArI hai; ahiMsA hI sarva ApadAoM kA nAza karatI haiM." (chaMdra rU.8) tapasyA, zAstrajJAna, mahAvrata, AtmajJAna dharma dhyAna, dAna Adi zubhakarma, satya, zIla, vrata, Adi kI mAtA ahiMsA hai. ahiMsA hone para hI yaha saba yathArtha hai. (chaMda rUrU.8) For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMskRti AnI sAthe ahiMsAnI vyAkhyA karatAM zubhacaMdrAcArya AgaLa kahe che : abhayaMyacchabhUteSu kuru maitrImaninditAm, pazcAtmasahazaM vizva jIvalokaM carAcaram. (chaMda 2.8) arthAt badhAM prANIone abhayadAna Apo, emanA prANonI rakSA karo, badhAM sAthe maitrI saMbaMdha rAkho. jagatanAM badhAM sthAvara ane traNa prANIone potAnA samAna juo. chaMda 48.8mAM mArmika rUpe teo lakhe che : "je manuSya potAnA zarIramAM taNakhaluM vAgavAthI paNa potAnI jAtane du:khI mAne che, te nirdayI thaIne bIjAnA deha para zastra calAvIne kaI rIte anartha karI zake ?" jaina dharmamAM samarthana pAmelI ahiMsAnI vyAkhyA pratibiMbita che prasiddha pAzcAtya dArzanika AlbarTa thAilbaranA A vaktavyamAM - "je dharma jIvavAnA adhikAra para AdhArita nA hoya e sAco dharma ja nathI. jyAM sudhI manuSya potAnI dayA ane karuNAnuM sAmrAjya saMpUrNa jIvajagata sudhI nahIM lAve, to te kyAreya zAMti nahIM meLavI zake." gurudeva citrabhAnujIe raceluM priya gujarAtI gIta che : "maitrI bhAvanuM pavitra jharaNuM muja haiyAmAM vahyA kare, zubha thAo A sakala vizvanuM evI bhAvanA nitya rahe." ahiMsAnuM saMpUrNa svarUpa jaina dharmamAM ahiMsAnA saMpUrNa svarUpane hiMsAne spaSTata: paribhASita karIne jovAmAM AvyuM che. hiMsAne bhAvahiMsA ane dravyahiMsAmAM vibhAjita karavAmAM AvI che. bhAvahiMsA vicArahiMsA che, jyAre manamAM ApaNe koInA vize kharAba vicArIe athavA ene yAtanA pahoMcADavAno vicAra karIe, tyAre bhAvahiMsA pedA thAya che. rAga-dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, vaimanasya, dhRNA, pratikAra, 73 For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena dharmaH vAraso ane vaibhava ahaMkAra ApaNA manamAM kaSAya bharI de che ane bhAvahiMsA thAya che. jyAre dravyahiMsAmAM pratyakSa yAtanA pahoMcADavI athavA ghAtaka humalo karAya che, je bhAvahiMsAthI prerita hoya che. AthI manamAM ahiMsAnA saMkalpane sudaDha karavo Avazyaka che. vizeSa karIne gRhasthone mATe jaina dharmamAM ahiMsAne tarkasaMgata ane vyavahArika rUpa ApavAmAM AvyuM che. hiMsAnA prakArone spaSTa dRSTikoNathI jovAmAM AvyA che. temAM vyAvahArikatAno aMza paNa che. hiMsA cAra prakAranI hoI zake : (1) irAdApUrvaka thayela - saMkalpI, (2) AraMbhI athavA Akasmika, (3) udyamI, (4) virodhI. - saMkalpI (irAdApUrvakanI) hiMsA jANIbUjhIne karavAmAM Ave che. dharmanA nAme yajJamAM pazubali caDAvavo, mAMsAhAra karavo ke jIbhanA svAdane mATe pazuonA prANa levA. AtaMkavAdInuM hiMsaka abhiyAna, bIjA deza para yuddhanuM elAna ane baoNbavarSA athavA hirozimA para aNuboMba visphoTa e saMkalpI hiMsA che. te dRDha nizcaya ane sAhasathI karAya che. saMkalpI hiMsAe dhIre dhIre eTaluM vikarALa rUpa laI lIdhuM che ke ene samApta karavA mATe ahiMsAnI pUrI zakti janamAnasamAM jagAvavI paDaze. Akasmika ane AraMbhI hiMsAmAM mukhya saMkalpa koI bIjo che, paraMtu sAthe Akasmika hiMsA banI jAya che. ene ochAmAM ochA stara para rAkhI ane dUra karavA prayatna karavo joIe. udyamI vyakti jyAre khetIvADI kare che, kArakhAnAM calAve che, vANijyakarma kare che, zilpa ane nirmANa kArya kare che, to jIvahiMsA thAya che. e ja rIte deza para athavA vyakti para AkramaNakhorono humalo thAya, tyAre surakSA mATe virodhI hiMsA thaI zake che. pratyakSa jIvanamAM AvA anubhava vyApakapaNe Ave che. bhAmAzAhe mahArANA pratApane potAnA dezanI svataMtratA bacAvavA mATe potAnA jIvanabharanI kamANI yuddhahetu mATe ApI dIdhI. bhArata-pAkistAnanA yuddha samaye lokoe dhana, AbhUSaNa samarpI dIdhAM hatAM. paurANika gAthAmAM eka 74 For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMskRti majAnuM udAharaNa che, jyAre eka dhanADhya munirAja para jaMgalamAM eka siMhe humalo karyo, eka jaMgalI sUvara munirAjane bacAvavA siMha para trATakyo ane ene mArI nAkhyo. paraMtu siMhe maratAM maratAM sUvarane mArI nAkhyo. jaina zAstromAM siMha narakamAM gayo ane sUvara svargamAM. siMhano uddeza mAravAno hato, sUvarano uddeza bacAvavAno hato. mAravuM sahaja hiMsaka pravRtti che, bacAvavuM e moTA sAhasanuM kAma che. gRhastha dharmamAM evI jogavAI rAkhavAmAM AvI che ke hiMsAnI mAtrA nyUnatama hoya ane te koI paNa dRSTithI saMkalpI na thaI jAya. paraMtu ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane parigrahatyAganAM pAMca mahAvrato rAkhanArA zramaNo tapamAM lIna rahe che, emanI jIvanacaryAmAM AraMbhI hiMsAnuM sthAna nathI ane emanI AcArasaMhitAmAM A saMbaMdhamAM kaThora anuzAsanano prabaMdha che. AcArya, upAdhyAya ane muni mATe ahiMsApAlana, samyakdarzana, samyakajJAna ane samyaphacaritranA vartuLamAM rahevAnuM zAstromAM vAraMvAra doharAvavAmAM AvyuM che. prANIjagatanI vividhatA tathA parasparopagraho jIvAnAm : ahiMsAnA saMdarbhamAM jaina dharmamAM prANIjagatanuM varNana bahu vistRta ane vizada rUpe karavAmAM AvyuM che. AnAthI e paNa spaSTa thAya che ke jainomAM samarthana pAmelo dRSTikoNa vaijJAnika ane gADha adhyayanazIla che - teo mAtra bhAvanAtmaka pravAhamAM taNAyA nathI. jaina zAstromAM badhA jIvonI cAra gati batAvavAmAM AvI che : tiryaMcagati, manuSyagati, narakagati, devagati. jIvAtmAnI yAtrA potAnAM zubha athavA azubha karmo anusAra janma-maraNanA cakramAM tiryaMcagatithI manuSyamAM janmajanmAMtara sudhI cAlatI rahI che. pUjyapAda svAmI sarvArthasiddhimAM kahe che : "atra jIvA anAdi saMsAreDanaMtakAla nAnAyoniSa du:kha bhoga bhoge paryaTanti" (A jagatamAM jIva anAdikALathI anaMtakALa sudhI aneka yonionAM du:kha bhogavatA bhramaNa karyA kare che.) jainono ahiMsAdharma koI paNa jIva, sUkSmatama athavA moTo - badhA AtmAone samAna darajjo Ape che. jo mAnavajIvana pAmIne paNa mAnava YYY 15. For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava jIvanamAM anaitika, hiMsaka tathA durAcArI kAma kare ane anya jIvone du:kha pahoMcADe - to ene punaH tiryaMcagatimAM javuM paDaze. badhA jIvonA AtmA eka staranA che. eka arthamAM Ane jaina dharma dvArA samarthita AdhyAtmika samAjavAda (spiritual Socialism) kahI zakAya. AnI pAchaLa samAnatA, sahiSNutA ane pArasparika nirbhayatAnI bhAvanA chupAyelI che. samagra saMsAramAM jIvono phelAvo sarvavyApI che. jaina dharmamAM kahevAmAM AvyuM che ke tiryaMco evA prakAranA jIvarUpo che, jenI saMvedanazIlatAno Adara karavo ahiMsA dharmanuM mULatattva che. (1) ekendriya sthAvara : jemAM pRthvIkAya, jalakAya, vAyukAya, agnikAya tathA vanaspatikAya. A badhA sacitta dazAmAM havA para jIve che. vRddhi pAme che ane havA na maLavAthI nAza pAme che. jIvasahitanA sacitta padArthonAM udAharaNa che, khetaranI mATI, kUvA, vAva, nadInuM pANI, saLagato agni, bhejavALI havA, phaLaphUla, pAMdaDAM-DALIo ane hariyALI. ekendriya jIva sparzanI anubhUti karI zake che. (2)beindriya : jema ke zaMkha, chIpa, aLasiyuM, agninI jhALa - A badhAMne sparza ane svAda, ema be indriya hoya che. (3) treindriya : jema ke maMkoDA, vIMchI, dhaneDuM, jU, mAMkaDa vagere - A badhAMne sparza, svAda ane gaMdha ema traNa indriya hoya che. (4) caurendriya : jemake macchara, bhamaro, pataMgiyuM, mAkhI vagerene sparza, svAda, gaMdha ane dRSTi ema cAra indriyo hoya che. (5) paMcendriya : manarahita asaMglI : jemake pANImAM pedA thanArA sarpa, ene sparza, svAda, gaMdha, dRSTi ane zravaNa ema pAMca indriyo hoya che. (9) paMcendriya : manasahita saMjJI : jemAM cAra pagavALAM gAya, bheMsa, haraNa, kUtaro, bilADI, hAthI, gheTA, UMTa; be pagavALAM pakSI jemAM mora, kabUtara, samaDI, haMsa, menA, popaTa vagere; peTathI cAlanArAM nAga tathA pANImAM rahevAvALI mAchalI, magara, kAcabo vagere. A badhAMnI aMdara mana eka sUkSma hRdayAvasthAmAM 1 76. For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMskRti kamaLanA AkAranuM hoya che. jenI zaktithI prANI saMketa samajI zake che, zIkhI zake che ane vicArI zake che. manuSyamAM A mAnasika zakti ghaNI jAgrata che. jaina dharmamAM jIvajagatanuM AkhuM varNana manuSyane pratikSaNa yAda apAve che ke svayaMnI unnati, sukha ane Arogyane mATe sRSTinA tamAma jIvo sAthe sahaastitva jarUrI che. vikhyAta jaina dharmagraMtha "tattvArthasUtramAM Ane parasparopagraho jIvAnAm"nI saMjJA ApavAmAM AvI che. A che ahiMsAnA vyApaka kSetranuM darpaNa. jaina dharmamAM ahiMsAnuM sakArAtmaka rUpa hiMsAne janma ApatA doSone dUra karavAnuM kahe che. ahiMsAno mana, vacana ane kAyA traNethI saMbaMdha joDAyelo che. kAyika athavA zArIrika hiMsAno uddabhava dUSita, lUSita mana ane vacanathI thAya hiMsAbhAva, hiMsaka uttejanA ane hiMsaka pravRttinuM kAraNa che krodha, mAna, mAyA, lobha, ahaMkAra, chaLa-kapaTa, IrSA, harIphAI, badalAnI bhAvanA, nirmamatA, rAga-dveSanI jaMjALa. jyAM sudhI enuM sthAna samatAbhAva, tyAga, saMyama, ahamanuM visarjana, ImAnadArI, udAratA, dayA, karuNA, prema, sahAnubhUti, icchAdamana ane aparigraha nahIM le, tyAM sudhI hiMsA mULathI nAbUda nahIM thAya ane vAraMvAra eka yA bIjA svarUpe pragaTa thaze. ahiMsAbhAva vadhAravA mATe jaina dharmamAM vyAvahArika rUpe A guNone rojabarojanA jIvanamAM utAravA mATeno rasto batAvAyo che. te mATe preraNA ApavAmAM AvI che. A vAtane 21mI zatAbdInA yugamAM ApaNe samajavAnI ane jIvanamAM utAravAnI AvazyakatA che. kAraNa ke vyaktigata stare, sAmAjika stare, rASTrIya stare athavA vizvastare sthAyI zAMti A ahiMsaka saMskRtithI AvI zakaze. "vasudhaiva kuTumbakam'no bhAva paNa ahiMsAnI A dharI para ja Takelo che. ahiMsA ane sahiSNutA ? ahiMsA bhAvanI vRddhi sahiSNutA vadhavA ane vadhAravA sAthe che. sahanazIlatA hovAthI ja sahiSNutA sahaja hoya che. sahanazIlatAno guNa mananI aMdara rahelA ahiMsaka saMskArothI ja pedA thAya che ane emAM tyAga ane karuNA For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava baMnenA aMzo rahelA hoya che. jo kaSTa, vyathA, tyAga sahana karavAnI zakti ghaTI jAya to hiMsAnI pravRtti UpasI Ave che. A hiMsAnI pravRtti mAnasika ane zArIrika baMne hoI zake che. eTale jaina dharmamAM saMyama, tyAga, vrata, upavAsa, dhyAna, sAmAyika, svaniyaMtraNa tathA aparigraha para vadhu bhAra ApavAmAM Avyo che. jo ApaNe potAnA AtmAne anuzAsita rAkhIe, icchAzaktine niyaMtrita rAkhIe to, hiMsApravRtti kSINa thaze ane ahiMsA AMtarika UrjA ane zaktino vikAsa karI deze. jainadarzanamAM bhAra apAyo che ke pahelAM jAte potAnA pratye ahiMsaka bano ane pachI bIjA pratye. kAraNa ke A rAgadveSanA kolAhalathI bharelI duniyAmAM duHkha ane vyathAnI evI thapATo Ave che ke keTalAya manuSya AtmahatyA karI de che. ApaNA AtmAnA ahiMsaka saMskAra ApaNane Aveza ane AvegamAM AvavAthI rokaze. ApaNo vadhato jato AtmavizvAsa ane satata prayatno ja ApaNane ahiMsAnI zaktino paricaya karAvaze tyAre ahiMsAno sUryodaya thaze. eka gujarAtI kavie yogya ja kahyuM che : "ravi ravi karatA re rajanI nahIM Take re jI, paNa aMdhAruM ho arka UgyAthI re jAye." AcAryapravara mahAprajJajI lakhe che : "jo sukhazAMtithI jIvavuM hoya to ahiMsAnI AsthA pedA karavI paDaze. ahiMsAnI AsthA pedA karavI hoya to suvidhAkArI ane padArthavAdI dRSTikoNane badalavo paDaze. A khUba "sAMkaDI galI" che, paNa AmAMthI nIkaLyA vagara ApaNe sAmAjika mUlyonA vikAsanI vAta athavA zAMtipUrNa jIvana jIvavAnI vAta vicArI paNa nahIM zakIe, mATe ApaNe sahiSNutA athavA vairya-vikAsa karavo ja paDaze." jaina dharmamAM "ahiMsA paramo dharma:' kahevAmAM AvyuM che. ahiMsAne zikharanI upara mahAdharma rUpe pratiSThita karavAmAM Avyo che. uccatama zikhara upara pahoMcavuM saraLa nathI; keTalIya muzkelIo che, keTalAya viccheda che; manuSyanA stare karmabaMdhana che; sAmAjika stare sAmUhika, naitika uttaradAyitvanI khoTa che eTale ahiMsAnA '* For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMskRti saMskArane vikasita ane pallavita karatA rahevAnA satata prayatno jarUrI banI jAya che. hiMsAno sAmano kaI rIte karavo ? hiMsA sAthe Takkara levA mATe ane enA para aMkuza mUkavA mATe AkhI vastusthiti spaSTa hovI joIe. hiMsAne ApaNe pUrI rIte to bhAgye ja miTAvI zakIe. agAunAM bAMdhelAM karmabaMdhanonA kAraNe mAnavasvabhAvamAM koI ne koI kasara rahe che ane vadhu hiMsaka pravRttivALA manuSya sAthe saMbaMdhamAM Ave tyAre moTAbhAge koI pratikriyAnA rUpamAM UpasI Ave che. vAtAvaraNa ane paristhiti paNa hiMsAne bhaDakAve che ane keTalAya zAMta svabhAvavALA paNa uttejanAmAM AvIne hiMsA karI bese che. sAmAjika stare athavA rASTrIya stare paNa hiMsAnI vAstavikatA dezo vaccenI hathiyAronI spardhAmAM dekhAya che. zAMti ane samAdhAna zodhavAne badale ApaNe vadhu saMhAraka astra-zastra banAvavAmAM lAgI jaIe chIe. hiMsAne miTAvavA mATe samAjamAM hiMsaka pravRttine dhIme dhIme ochI karavI paDaze ane e tyAre thaze jyAre vyaktigata stare ane samAjanA stare ahiMsAnI zaktine samajavAmAM Ave ane samajAvavAmAM Ave. ahiMsA mATe samAjamAM prazikSaNa icchanIya che ane sAthe zAMtivardhaka dRSTikoNa ane manovRtti paNa jarUrI che. Akhare jaina darzana anusAra ahiMsA vikasaze, tyAre ApaNe badhA AtmAnuzAsana tarapha AgaLa vadhIzuM, svArthanI vRttine ochI karIzuM ane adhikAdhika sahiSNu ane udAra thavAnuM zIkhIzuM. hiMsA ane ahiMsAno yuga-yugAMtarathI saMgharSa cAle che. jyAre jyAre zAMti chavAyelI rahI ane ahiMsaka vAtAvaraNa rahyuM, tyAre sadeva sabhyatA, saMskRti ane lalitakaLAo unnata thaI che. Aje hiMsAe ugra rUpa dhAraNa karyuM che, tyAre ahiMsAnA saMdezane hiMmata, dhIraja ane sUjhabUjhathI khUba suniyojita rUpe phelAvavo paDaze. jaina dharmano zAzvata saMdeza e che ke ahiMsA dharma badhe vyApta bane. emAM mAnavanuM, prakRtinuM, prANI jagatanuM ane samagra paryAvaraNanuM kalyANa che. 79. For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava hiMsAnA vadhatA visphoTaka humalAothI jo ApaNe hatAza thaI jaIzuM to e kAyaratA kahevAze. hiMsAno sAmano saphaLatAthI karI zakAya che, enAM keTalAMya preraka ane jvalaMta udAharaNa che : mahAtmA gAMdhIe bhAratane saMpUrNapaNe ahiMsaka AMdolana dvArA AjhAdI apAvI. e samaye zaktizALI briTiza sAmrAjya sAme koNa Takkara levAnI hiMmata karI zakatuM hatuM ! bhAratIya dezabhaktonI hiMsaka pravRtti nAkAmayAba rahI. bhagatasiMha ane caMdrazekhara AjhAda jevA krAMtikArIne phAMsInI zULI para caDhAvI devAmAM AvyA. 1857nI AjhAdInI laDAIne eka viplava jAhera karIne kacaDI devAmAM AvI. paraMtu jyAre gAMdhIe potAno satyAgraha zarU karyo to e ja briTiza zaktizALI sAmrAjyanI pAyAnI IMTa halI gaI. jamInadAronA kheDUto ane bhUmihIno para thayelA atyAcAro ane anyAyanI gAthAo sarvatra jANItI che. keTalIya navalakathAo lakhAI che ane keTalAMya citrapaTo banyAM che. gAMdhIjInA sAthI vinobA bhAvee A zoSaNanI samasyAnuM ahiMsaka samAdhAna vAtacIta ane samajAvaTamAM zodhyuM. phaLasvarUpe jamInadAroe pote paDAvI lIdhelI jamInano ghaNo moTo bhAga "bhUdAna AMdolana'mAM kisAno ane bhUmihInone svecchAe ApI dIdho. A ahiMsA, pyAra ane sabhAvanAnI jIta hatI. caMbala ghATImAM lUMTaphATanI samasyA jaTila banI gaI ane DAkuono AtaMka bhayAnaka banI gayo tyAre 1980nA dazakAmAM madhyapradezanI rAjya sarakAre eno zAMtipUrNa masalatothI ukela ANyo. kukhyAta DAkurANI phUlanadevIe keTalAya nirdoSa vyaktionA jAna lIdhA hatA, eNe potAnI jAta samarpita karI dIdhI, ane mukhyamaMtrIne rAkhaDI bAMdhI lUMTaphATane alavidA karI. pAchaLathI phUlanadevI saMsadamAM lokasabhAnI sabhya banI gaI. AMtararASTrIya stare ahiMsA dharmanA saMdarbhamAM eka atyaMta Adhunika rAjanaitika udAharaNa che. I. sa. 1990mAM pUrva ane pazcima jarmanInuM ekIkaraNa khUnakharAbI sivAya pUrNa sadbhAva ane sauhArdathI thaI gayuM. 80 For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMskRti enAthI paNa mahattvapUrNa saMyoga e rahyo ke jarmana saMsade yahUdIonI kSamAyAcanA karI. sAITha lAkha yahUdIonI 'konsenTrezana kaeNmpasa'mAM hatyA thaI hatI. emaNe kahyuM ke 'ame jarmana itihAsanA bojAno svIkAra karIe chIe. du:kha ane zarama anubhavIe chIe. ame yahUdIonA mAnasika ane bhautika AghAtone ochA karavAnuM icchIe chIe.' A hatuM ahiMsAnuM sAhasa ane ahiMsAnI zakti. A hatI hiMsAthI ahiMsAnI tarapha eka haraNaphALa. vizva dharma saMsada (Parliament of World's Religions)nA dakSiNa AphrikAnA kepaTAuna zahe2mAM thayelA AMta22ASTrIya saMmelananuM udghATana karatAM dakSiNa AphrikAnA rASTrapati nelsana maMDelAe svIkAra karyo ke jyAre raMgabheda zAsane emane varSo sudhI jelamAM goMdhI rAkhyA, tyAre temaNe gAMdhIjInA ahiMsA ane satyAgrahanA saMdezAmAM atUTa zraddhA rAkhI hatI ane temane e vizvAsa hato ke eka divasa teone nyAya maLaze ane vijaya thaze. lAMbA ane yAtanAmaya jelajIvana daramyAna nelsana maMDelAe potAnA hRdayamAM ahiMsaka sahanazIlatAnI zakti TakAvI rAkhI ane chevaTe emano vijaya thayo ane gorA lokonA prabhutvavALA dezamAM teo sarvasaMmatithI rASTrapati tarIke cUMTAyA. amerikAmAM mArTina lyUthara kiMge gAMdhIjI pAsethI preraNA laIne raMgabhedanA virodhamAM potAnI laData zAMtimaya banAvI. monTagomarImAM azvetonI eka vizALa sabhAmAM teoe nIcenA cirasmaraNIya zabdo uccAryA : "pacAsa hajAra azvetoe raMgabheda virodhI saMgharSamAM ahiMsAnA siddhAMtone AtmasAt karI lIdhA ane potAnA adhikArone prApta karavA mATe emaNe saphaLatAthI premanuM zastra ajamAvyuM ane A saMgharSakALamAM emane potAnI mAnavIya garimA samajAI." A udAharaNonI tulanAmAM ApaNe hirozImAmAM eNTamabaoNmbathI thayelA narasaMhArano vicAra karIe athavA kamboDiyAmAM paoNla paoNTa (Pol Pot) 81 For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava zAsana dvArA kukhyAta hatyA kSetro (Killing Fields)mAM hajAro nirdoSa mAnavIone daphanAvAyelA joIe ke dvitIya mahAyuddhamAM nAjhIo dvArA yAtanA-chAvaNImAM thayelA atyAcArono hisAbakitAba joIe tyAre hRdaya dravI jAya che. jo e badhI jagyAe mahAtmA gAMdhI jevA koI zAMtidUta hota to kadAca itihAsa ja badalAI jAta. A ghaTanAo darzAve che ke hiMsA durjano ane kAyaronuM hathiyAra che. nepALamAM bhAratIya rAjadUtanI kAmagIrI bajAvato hato, tyAre eka vakhata madhara TeresA rAjadhAnI kAThamAMDumAM AvyAM hatAM. prasiddha pazupatinAtha maMdiranI pAse eka vRddhAzramamAM huM emanI sAthe gayo. teo be kalAka sudhI vRddha maraNonmukha mAnavIonI sevA-zuzruSA karatAM rahyAM. meM pUchyuM ke 'kamanasIbe A badhA evI avasthA ane sthitimAM che ke emane koI davAo bacAvI zake tema nathI, tyAre madhara, ApanI A sevAthI emane zuM lAbha maLe ?" khUba sahaja mamatvathI madhara TeresAe kahyuM, "mane khabara che A koI paNa kSaNe AMkha mIMcI deze. paraMtu A loko mAtra zArIrika bImArInAM dardI nathI; emanA parivArajanoe emane asahAya banAvIne ahIM bhagavAnanA zaraNamAM mokalI dIdhAM. A to hRdayahiMsA thaI kahevAya. A loko premanA bhUkhyAM che. emane bIjI koI lAlasA nathI. juo vAtsalyabhera paMpALavAthI emanA caherAnI karacalIomAM haLavuM hAsya phUTavAnI taiyArI karI rahyuM che. basa A ja mArI sevAno uddeza che ke aMtima samaye emanA hRdayamAM ema lAge ke jANe koI premanI jyota pharIthI jagAvI gayuM. " A che ahiMsAnuM udAtta ane kruNAmaya rUpa. A anupama kSaNomAM mane yAda AvI gayo saMta kabI2no eka duho : "pothI paDha paDha jaga muA, paMDita bhayA na koya, DhAI akSara prema kA, paDhe so paMDita hoya." jaina AcArya mahAprajJajIe gujarAtamAM ahiMsAyAtrA karIne emanAM pravacano ane vihArathI hiMsA ane zatrutAnA vAtAvaraNa vacce zAMti ane 82 For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA saMskRti bhAIcArAnA saMdezane saphaLatApUrvaka prasArita karyo hato. rAjya sarakArane komI tophAnonI dahezata hatI, paraMtu emanA dvArA nIkaLelI zAMtiyAtrAmAM badhA saMpradAyo sAmela thayA ane komI bhAIcAro jaLavAI rahyo. ahiMsAnuM prazikSaNa : saramukhatyAronA niraMkuza zAsanamAM damananuM mukhya zastra hiMsA che ane dayA, karuNA bAjumAM haDaselAI jAya che; jyAre lokazAhI vyavasthAmAM jo hiMsA, hatyA, khUnakharAbA ane bombavisphoTa avAranavAra thayA kare, to evuM lAge che ke janatAne ahiMsAnuM zikSaNa nathI maLyuM. ethI hiMsAnA saMskAra vadhatA jAya che. jaina dharmamAM ahiMsAnuM mahAbhya e che ke te ahiMsAnAM anuzAsana, pAlana ane saMskArane manuSyamAM svecchAe pragaTAve che ane ene zIkhave che ke ahiMsAdharmanuM AtmakalyANa jeTaluM ja uttaradAyitva sAmAjika che. ahiMsAdharmane jIvanavijJAna (Science of living)nA rUpamAM skUlo, kaoNlejo tathA prauDha zikSaNa kendro ane lazkaramAM zIkhavavAthI manobaLa, zarIrabaLa ane icchAbaLa vadhaze. teo ahiMsApAThathI kAyara nahIM, paraMtu vadhAre saMkalpI banI zakaze. ahiMsAnA vyavasthita prazikSaNa tarapha mAtra rASTrIya sarakAra nahIM, paraMtu UNESCO jevI AMtararASTrIya saMsthAoe gaMbhIratApUrvaka pahela karavI joIe. A kSetramAM jaina aNuvrata AMdolane dezavidezamAM bahumUlya kAryano prAraMbha karyo che ane enAM ghaNAM protsAhaka pariNAmo maLyAM che. jagatamAM vadhatA jatA hiMsAnA pracAra ane asaMyamane jotAM A pagaluM sAgaramAM eka buMda samAna che. paraMtu enI zarUAta thaI che ane vaizvika jaina samAje ene navA jIvanadarzananA rUpamAM phelAvavo joIe. 83. For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparigraha saMskRti 10. aparigrahanuM ahiMsAdharmamAM mahattva : ahiMsAdharmanI saMpUrNatAmAM aparigraha saMskRtine vizeSa sthAna ApavAmAM AvyuM che. saMyama, tyAga, AtmaniyaMtraNa, iMdriyadamana ane icchAo para aMkuza manuSyane saMtoSI, udAra ane paropakArI banAve che. saMgrahapravRtti manuSyamAM mRgatRSNA, ahaMkAra, mithyAtva, asamAnatA ane hiMsaka AcAra-vicAra lAve che. "deva-zAstra-gurupUjana'mAM gavAtA eka gItamAM yogya kahyuM che : "vahumUlya gati vaza vaimA yaha, kyA hamako sukhI banA sakatA ? are pUrNatA pAne meM isakI kyA hai AvazyakatA ? maiM svayaM pUrNa hU~ apane meM, prabhu hai anarghya merI mAyA, bahumUlya dravyamaya arghya lie, mA detu vinA mAthA " parigrahanI paribhASA : aparigraha parigrahanI samApti che. parigrahano zAbdika artha "graha" arthAt grahaNa athavA saMgraha ane pari" arthAt enAthI gherAI javuM. saMgrahapravRttinI 84 For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparigraha saMskRti pAchaLa lobha, lAlaca ane bhautika bhoganI bhAvanA rahe che. parigrahane koI sImA nathI. emAM satata vRddhi thatI rahe che ane manuSya asaMyamI 2he to mAyAjALa ane karmabaMdhanomAM sapaDAto jAya che. Ano artha e nathI ke A pragatiyugamAM ApaNe abhAvagrasta banIne jIvIe athavA potAnI yogyatA pramANe jIvanastara na rAkhIe. mahattvanI vAta e che ke ApaNe je koI jIvanadhoraNa dharAvatA hoIe, kiMtu jIvanadarzananA rUpamAM ApaNe anAsakti (amUrchA)no dRSTikoNa niraMtara ApaNI samakSa rAkhavo joIe ane kyAreya aniyaMtrita icchAonA gulAma na banavuM joIe. kuMdakuMdAcArya 'samayasAra'mAM lakhe che : " kitanA bhI bhoga karo, cAha kI dAha kabhI nahIM miTatI, jaise joMka vikArI khUna ko tRSNAvat pItI rahatI haiM, aura aMta meM mara jAtI haiM / " cAhe keTalAya bhogone bhogavyA karo, lAlasAno agni bUjhaze nahi, jema jU tRSNAthI satata lohI cUsyA kare che ane marI jAya che. svAmI samaMtabhadrae jaina zAstra 'ratnakadaMDazrAvakAcAra'mAM kahyuM che: "jema IMdhaNathI Aga tRpta thatI nathI, hajAro nadIo samudrane tRpta karI zakatI nathI, e rIte mAnavInI icchAo kyAreya tRpta thatI nathI." jaina zAstromAM parigrahane bAhya ane AMtarika rUpe samajAvavAmAM Ave che. bAhya parigraha nava jAtanA hoya che. khetIvADI, sthAvara jamIna ane makAna, dhanarAzi, ghareNAM AbhUSaNa, pazusaMpadA, gRhasajAvaTanI cIjavastu, vividha saMpatti, dhAnya, udyogadhaMdhA ane kArakhAnAM, cala-saMpatti (moTaragADI vagere). AMtarika parigrahanuM rUpa che kaSAya, avirati, pramAda, zoka, krodha, mAna, mAyA, lobha, bhogavilAsa bhAva tathA mithyAtva bhAva vagere. bAhya hoya ke atyaMtara baMne prakAranA parigrahamAM kevaLa saMgraha parigraha nathI, paraMtu enAthI adhika evI saMgrahavRtti athavA saMgraha-Asakti che. 'zrI dazavaikAlika sUtra'mAM kahevAmAM AvyuM che ke jyAM sudhI e vastunA mohano tyAga na thAya, tyAM sudhI koI vastuno mAtra tyAga pUrato nathI. 85 For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava A sarva prakAranA parigrahonI pAchaLa asImita ane aniyaMtrita tRSNAnI bhAvanA rahe che. jaina purANomAM yogya ja kahyuM che : "7 nagI, vacameca nI" arthAt manuSyanuM AyuSya pUruM thaI jAya, paraMtu enI tRSNA pUrI thatI nathI. vizleSaNAtmaka dRSTie jaina dharmamAM parigrahanA traNa prakAra batAvavAmAM AvyA che : (1) karma upadhi (2) zarIra upadhi ane (3) bhaMDopakaraNa upAdhi. (1) badhAnI pAse koI ne koI mAtrAmAM karma hoya ja che ane karmabaMdhanothI chuTakAro meLavavAno rasto jaina dharmamAM darzAvavAmAM Avyo che. manuSyanA jIvana sAthe joDAyelo A eka prakArano mULabhUta parigraha che. (2) zarIra sarvane prApta thayuM hoya che. mAnavI jIve che, tyAM sudhI eno AtmA zarIramAM vase che. jyAre mRtyu Ave che ane AtmA UDI jAya che, tyAre ApaNe mRta zarIrano agnisaMskAra karI daIe chIe ane enAthI zarIrano parigraha chUTI jAya che. (3) bhaMDopakaraNa upadhimAM tamAma prakAranI sAMsArika moha-mAyAno saMgraha AvI jAya che. jIvanamAM A parigraha vadhato jAya che. emAMthI chUTavA mAMgatA hovA chatAM chUTato nathI. A paristhitimAM aparigrahane vyavahAramAM lAvavo eka. daDha saMkalpa ane niSThApUrNa AdhyAtmika vicAra mAge che. e spaSTa rIte samajAya ke vastuono saghaLo bhaMDAra mRtyu pachI potAnI sAthe laI javAno nathI, to manuSya aparigrahanI tarapha AgaLa vadhI zake. parigraha jaDa athavA cetana vastuthI, rUpI ane arUpI vastuo athavA vicArothI athavA skUla ane sUkSma vastuothI thaI jAya che. mAtrA athavA prakAra nAnA hoya ke moTA, parigraha e parigraha che. e samajavuM jarUrI che. aparigrahI gAMdhI : ativyasta rAjanaitika ane sAmAjika jIvanamAM rahIne paNa mahAtmA gAMdhI sAdI, saraLa ane saMyamita jIvanazailI para cAlyA. e dRSTithI teo aparigrahane mATe eka rola-moDela banI gayA. emanAM "sAduM jIvana ane ucca vicAra' joIne vaijJAnika albarTa AinsTAine kahyuM ke, "bhaviSyamAM koI vizvAsa nahIM karI zake For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparigraha saMskRti ke AvI mahAna vyakti mArA-tamArA jevuM jIvana laIne dharatI para AvI hatI." gAMdhIjIe mamatAne tyajI dIdhI ane tRSNA para aMkuza mUkyo. aparigrahanI tarapha kaI rIte AgaLa vadhavuM ? Asakti ane moha tyAgIne anAsakti tarapha javA mATe jaina purANomAM aneka sthaLoe rasto batAvavAmAM Avyo che ane aparigrahI banavAne mATe icchAzakti ane manobaLa vadhAravAnuM AhvAna karavAmAM AvyuM che. nigraMtha munie brahmadatta cakravartIne khUba suMdara rIte samajAvyuM : "savva vilaviyaM gIyaM sav narse viDiviya, sarve mamarA mArA, sarve vAma kuTIva (arthAt A badhAM gIta vilApa che, badhAM nATaka viDaMbanA che; badhAM AbhUSaNa bhArarUpa che; badhAM kAmabhoga duHkhone AmaMtraNa karavAvALA che.) jyAre ApaNane nIcenAM dharma-satyo samajAI jAya tyAre... (1) vAstavika sukha, tRpti ane zAMti to AtmAnI aMdara che - bahArathI meLavI zakAtI nathI. je bahArathI meLavAya che te to mAyA che. (2) jIvanamAM bhautika sukha-suvidhAno saraMjAma upayoga mATe che, mamatva pedA karIne enI aniyaMtrita saMgraha karavA mATe nahIM. je kaMI paNa A saMsAramAM che enuM svAmitva aMte to prakRtinuM che - mAruM-tamAruM nahIM. (3) dareka manuSyamAM pradatta UrjA, zakti, pratibhA, guNasaMpadA ane netRtvanA guNatattvo rahe che, je bAhya sAmagrI athavA saMpattinA hovA yA na hovA para AdhAra rAkhatA nathI. rastAnI sTrITalAiTanI nIce bhaNanArA nirdhana parivAranA lAla bahAdura zAstrI potAnA guNo ane yogyatAnI zaktithI bhAratanA pradhAnamaMtrI pada sudhI pahoMcI gayA. evAM keTalAMya udAharaNa dareka dezanA itihAsamAM jovA maLe che. (4) jaina dharma samajAve che ke krodha, IrSA, ahaMkAra, mAyA, lobha, dagAbAjI, AsaktinA bhAva aMtarAtmAnA nathI paraMtu pedA thatA bAhya padArthonA AkarSaNa ane mohane kAraNe AvI jAya che. A durguNone dUra karI zakAya che, mAtra svaicchika anuzAsana, svaniyaMtraNa ane saMyamathI. 87 For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava (5) dharmanI mAnyatA che ke jIvana kSaNabhaMgura che, niraMtara yAtrA karatA AtmAnuM te virAmasthAna mAtra che. eTale jarUrI che ke parigrahanI jALamAMthI nIkaLIne karmabaMdhanothI mukta thavAnA prayatno manuSya karavA joIe. te mATe jena dharmamAM munione mATe nirdhArita pAMca mahAvrato ane sAmAnya zrAvakone mATe nirdhArita pAMca aNuvratomAM aparigrahane sAmela karavAmAM Avyo che. A vrato che - satya, ahiMsA, acaurya, aparigraha ane brahmacarya. spaSTa che ke A vratonA pAlanamAM zramaNa varge adhika tyAga, sAdhanA, upAsanA ane tapasyAno mArga apanAvavo paDe. sAdhuoe to pAMca bhAvanAothI satata bhAvita rahevuM paDe. A bhAvanAmAM eTale zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparzamAM parigraha na rAkhavo, tyAre badhI indriyo para kAbU rahe che. saMtonuM jIvana vadhAre aparigrahI hoya che ane enI AcArasaMhitA khUba muzkela hoya che. sAdhAraNa gRhastha enA jIvanamAM vyAvahArika ane sImita rUpe A vratone pALI zake. zramaNAcAra ane zrAvakAcAra para jaina zAstromAM vistRta rUpe samajAvavAmAM AvyuM che ane niyama tathA anuzAsana nakkI karavAmAM AvyAM che. (6) iMdriyadamana, icchA-niyaMtraNane mATe jaina dharmamAM parigraha parimANa vrata tathA anya vrato, upavAsa, pratikramaNa ane sAmAyikanuM mahattva che. vrata tathA upavAsathI zarIra upara niyaMtraNa Ave che ane icchA ane AvazyakatAnI vacce spaSTa bheda paDI jAya che. tapa ane vrata-upavAsathI icchAono nirodha thAya che ane parigraha ocho thato jAya che. munionAM tapa vadhu sAdhanAmaya ane tyAgamaya hoya che. gRhastha potAnI zakti mujaba potAnI jAta para niyaMtraNa lAvavAno prayatna kare che. tapa 12 prakAranAM hoya che. cha aMtaraMga ane cha bAhya. aMtaraMga tapomAM Ave che prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya (sevAbhAva), svAdhyAya, vyutsarga (zarIra ane anya vastuonA mamatva ane Asaktino tyAga karavo) ane dhyAna. bAhya tapa che upavAsa. uNodara (bhUkhathI ochuM khAvuM-pIvuM), vRtti saMkSepa, rasa-parityAga, vivikta zavyAsana ke saMlInatA (ekAntamAM dharmadhyAna, sUvuM, besavuM) tathA kAyakleza (zArIrika takalIpho samabhAva ane khuzIthI sahana karavI.). 88 For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparigraha saMskRti jaina dharmamAM upavAsanuM vrata mAtra sAdhuo mATe nathI, gRhastho mATe paNa che. vizeSataH cAturmAsamAM gRhastha paNa sAmAnya rIte 1 divasa, 2 divasa, 3 divasa, 8 divasathI laIne eka mahinAthI vadhu divasa sudhInA upavAso kare che. AnAthI zarIra ane mana baMne nirmala, vimala, parigraha-rahita thaI jAya che. hAlamAM sapTembara 2002mAM "TAimsa opha inDiyA'mAM chapAyelI eka khabara anusAra amadAvAda (gujarAta)mAM eka 14 varSanA jaina enjiniyara sajjane annarahita 411 divasanA upavAsa karyA ane teo mAtra ukALelA pANI ane surajanAM kiraNo para jIvita rahyA. emanA udAharaNane joIne amerikAmAM saMzodhana thavA lAgyuM che ke kaI rIte khAdhA sivAya lAMbA samaya sudhI jIvI zakAya che. mana ane zarIramAM kyA prakAranuM navuM saMtulana upavAsanA mAdhyamathI sthApita karI zakAya che? niyamita sAmAyikathI paNa mAnasika saMtulana sakArAtmaka ane nirAsakta thavA lAge che. enA mAdhyamathI zarIra ane AtmA baMne para anuzAsana vadhe che, Atma-tRptino ahesAsa thavA lAge che ane parama zAMtinI anubhUti thavA lAge che. vrata-upavAsa sivAya rAtribhojana tyAga, khAdya, pINAM athavA upabhogya padArthano tyAga thoDA samaya mATe athavA kAyama mATe paNa karavAmAM Ave che. be ghaDI (48 miniTa), cAra athavA cha ghaDI ema divasamAM traNa vAra cinmaya banIne nizcala avasthAmAM karelA AtmadhyAnane sAmAyika kahevAya che ane A mananI caMcaLatA ane vyarthanI halacalane niyaMtraNamAM lAvIne aparigrahI banavAnI mAnasika ane AdhyAtmika taiyArIno nirdeza kare che. dAnanuM mahattvaH dAna, paropakAra paNa aparigraha tarapha javAmAM sahAyaka bane che. keTalAya jeno AkhA jIvana mATe keTalAya padArtha svecchAe choDI de che jemake cAmaDAnI vastuono upayoga na karavo, kAMdA, baTAkA, kaMdamULano haMmezane mATe tyAga karavo, AjIvana rAtribhojana na karavuM, kapaDAMnI amuka ja joDa rAkhavI vagere. keTalAMka dAnazIla dhaniko ane UMcI Avaka dharAvanArAo niyama kare ke Avakano keTaloka hisso emanA potAnA mATe ane parivAranA upabhoga mATe jarUrI che, ane enA uparanI AvakanuM teo dAna kare che. aparigrahano siddhAMta kahe che ke jeTaluM Apazo eTaluM vadhu maLaze ane A krama cAlato raheze. arthAt 89. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava parigraha choDavAthI sAmAnya sukha-suvidhAothI vaMcita nathI thaI javAtuM. jo aparigrahanuM A vyAvahArika rU5 samAjamAM AvI jAya, to parigrahano kramaza: tyAga AsAna thaI jAya che. parigrahathI chuTakAro meLavavA mATe dharmazAstromAM dAnanI mahattAno ullekha che. dAna kRpA karavAnI ke yaza kamAvavAnI dRSTithI ApavAmAM Ave to te parigraha ja raheze kAraNa ke emAM aham ane ahaMkArano aMza che. dAna ApanArAnA hRdayamAM zraddhA, vinamratA, saMtoSa, sevA, nirlobhapaNuM ane pIDita lokone mATe karuNA hoya to dAna sArthaka thAya che ane jIvanamAM aparigrahanI guNavattA vadhe che. dAnanA cAra prakAra kahevAmAM AvyA che : (1) AhAra dAna, (2) auSadhi dAna, (3) jJAna dAna ane (4) abhaya dAna. tattvArthasUtramAM kahevAmAM AvyuM che : "anudIrtha sthAti vAnama rUTa vidhi dravya dAtR pAtra vizeSAntadvizeSa / / 39 / / " arthAtu potAnA ane bIjAnA bhalA mATe svArtha ke phaLanI apekSA vinA tyAga karavo e dAna che. AvA dAnamAM dravya, dAtA, pAtra ane vidhinI vizeSatAthI vizeSa phaLa maLe che. gAMdhIjIe potAnA TrasTIzIpa siddhAMtathI dAna ane aparigrahanI kaDIne majabUta karI dIdhI. emaNe dhanavAnone kahyuM tame samagra samAjanA hita mATe ke tamArI pAsenI jarUriyAtathI vadhArAnI milakatanA TrasTI banI raho. e milakata mATenuM mamatva choDI do ane ene paropakAranAM kAryomAM vAparo. dAna ane dAnazIlatA puNyakArya mAnavAmAM AvyAM che. paNa e tyAre ke ApaNe ene bIjAnA para karavAmAM AvelI maherabAnInA rUpamAM na joIe ke mUlavIe. ApaNI dAnazIlatA ane svayaMnI upabhoga pravRttimAM saMyama ane niyaMtraNanI mAtrA sAthe jeno meLa khAya, te dAna sAcuM. potAnA aniyaMtrita upabhoga para vyAjabI niyaMtraNa mUkyA sivAya dAna ApanArA lokonuM bhaluM bhale kare, eno guNa dAna denAranA jIvanane asara nahIM kare. 90 For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparigraha saMskRti aparigrahI vyaktimAM AtmazAMti, Atmazakti, AtmavizvAsa ane AtmanirbharatAnI mAtrA UMcA stare pahoMcI jAya che ane te jIvanamAM AvatAM zArIrika athavA mAnasika saMkaTo ane vyAkuLatAono sAmano zAMti, madhyasthatA, saumyatA ane vairyathI karI zakavA mATe samartha hoya che. kabIre A saMdarbhamAM sAcI dizAmAM mArga batAvyo che : "sAMI itanA dIjie, jAmeM kuTuMba samAye / mai bhI mUtrA ra, sAdhu mI mUtrA ra gAye !" dharmazAstromAM aparigrahanI tarapha AgaLa vadhavA mATe durbasanono tyAga karavo e mahattvanuM gaNavAmAM AvyuM che. durvyasanomAM (1) mAMsAhAra, (2) madirApAna, (3) zikAra, (4) corI, (5) parastrIbhoga, () vezyAgamana ane (7) jugArano ullekha Ave che. kharAba Adato maphatamAM parigrahanI jALa vadhArI de che ane pApa-karmone vadhAravAmAM sahAyaka thAya che. parigrahanI mAnasikatA : parigrahathI mAnavI eTalo TevAI jAya che ke e eka Adata banI jAya che. bhoga ane saMgrahapravRtti parigrahano bhaMDAra vadhAre che. ApaNI pAse saghaLuM hovuM joIe e bhAvanA sarvopari thaI jAya che, bhale pachI ApaNane e vastuonI jarUra na hoya. parigrahane choDavo eTale manathI moha, mAyA, lAlaca ane pUMjI - mAlamilakatanI mamatva-pravRttine haTAvI devI. jaina dharma kahe che ke parigraha choDavo jarUrI che paraMtu enA mATe manobaLathI saMkalpa karavo khUba muzkela che. e muzkelIono sAmano karIne icchAo para jo ApaNe kAbU meLavI laIe to AtmazAMtinI sAthe ja paropakAra tarapha eka nirNAyaka kadama uThAvI zakIzuM. AnaMda, icchAzakti ane saMkalpathI ja parigraha-tyAga : jaina dharmamAM aparigrahanI tarapha manuSya saphaLatAthI tyAre AgaLa vadhI zake che jyAre ApaNe svecchA, harSa ane saMkalpathI potAnI mAMgaNIo ane icchAo para niyaMtraNa mUkIe ane koI prakArano kheda manamAM na lAvIe. gRhasthone mATe aNuvrata temaja munione mATe mahAvrata e kaThina vrata che paraMtu teno pAlana 91 For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava karanAra tyAga karatI vakhate AnaMdano anubhava kare; pIDA, du:kha ke kasaka na anubhave tyAre te AsAna banI jAya che. parigrahanA tyAga para vadhu bhAra ApavAnA kAraNe samAjanI sAmAnya dhAraNAmAM jaina dharma samajavAmAM kaThaNa ane pIDAdAyaka dharma mAnavAmAM Ave che. paraMtu jo jaina dharmanA aparigraha anuzAsanano ApaNe saharSa svIkAra karIe to ApaNuM jIvana vadhu saMtulita, niyaMtrita ane vyavasthita thaI jAya che. keTalAka AMtararASTrIya anubhava : amerikAmAM eka amerikana mahilA suzrI berilano jaina dharma sAthe saMparka thayo tyAre ene lAgyuM ke teNe dhIre-dhIre paNa icchAonA niyaMtraNanI tarapha AgaLa vadhavAno prayatna karavo joIe. eNe zAMtithI AtmaciMtana karyuM tyAre ene lAgyuM ke enA gharamAM badhA ja rUmomAM (oraDAomAM) TI.vI. che paraMtu te mAtra eka beThakarUmanA TI.vI.no ja upayoga kare che. eNe eka TI.vI. rAkhyuM ane jemanI pAse eka paNa Telivijhana nahotuM temane traNa Telivijhana vaheMcI ApyAM. emanI pAse aneka AkarSaka paheraveza hatA jemAMthI keTalAka to te bhUlI paNa gaI hatI kAraNa ke kabATamAM laTakAvyA pachI eka athavA be vAra upayogamAM lIdhA pachI te emanA ema ja paDyA rahyA hatA. eNe keTalAMya vastro vaheMcI dIdhAM. potAnAM ghareNAM ane jamIna vecIne devuM cUkavI dIdhuM. pachI temaNe bhojana upara kAbU meLavavAnuM zarU karI dIdhuM. pahelAM mAMsabhakSaNano tyAga karyo pachI dhIre dhIre mAchalI-sevana choDI dIdhuM. ene lAgyuM ke phaLa, zAkabhAjIthI bhojana vadhu sAttvika ane zAMtiprada banI gayuM che. A mahilAe mAtra jaina dharmanA marmane jANyo ja nahIM paraMtu AtmasAt karI lIdho. bhale te kyAreya jaina maMdira (derAsara) gaI na hoya paraMtu te eka sArI jaina banI gaI. eNe potAnA mitrane eka patramAM potAnA udgAro lakhyA : "I do not want things, I want freedom from Karma; No clinging, No heaviness, No desire, no demands, no frustrations." (mAre vastuonI jarUra nathI; mAre karmabaMdhana toDavuM che; have vadhu Asakti - For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparigraha saMskRti ane mamatvano bhAra ane icchAo ane mAMgaNIo tathA vadhu nirAzA mAre nathI joItI, nathI joItI.) madhara TeresAno paropakArI aparigraha : mane yAda Ave che ke jyAre huM nepALamAM bhAratano rAjadUta hato tyAre eka vAra "bhArataratna' madhara TeresA kAThamAMDu AvyAM. huM emane havAI aDDA para levA gayo. badhA yAtrIo havAI jahAjamAMthI UtarI gayA. e besI rahyAM e jida laIne ke badhA yAtrIonuM eThuM ekaThuM karIne emane ApavAmAM Ave. Akhare emaNe eMThAMnuM pekeTa lIdhuM ane UtaryA. huM emane sIdhAM rAjadUtanivAsa laI javA icchato hato, paraMtu teo bolyAM "pahelAM garIba vastImAM jaIne A vaheMcI daIe." vaheMcatI vakhatanA samayanI emanA caherA para ullAsanI AbhA huM kyAreya visarIza nahIM. emaNe sAmUhika aparigrahanI javAbadArI pAra pADI. eTaluM ja lo jeTalAnI tamAre jarUra che, vadhu laIne nakAmuM pheMko nahIM. jene tame phogaTanA rUpamAM pheMkI rahyA cho te anya mATe jIvanadAyI thaI zake che, jene peTa bharavA roTI nasIbamAM nathI. A vAta emaNe pachIthI rAjadUtanivAsamAM rakhAyelI janasabhAmAM karI. svaniyaMtraNa ane paropakAra tathA samAjasevA baMne sAthe sAthe cAlI zake che; jo mAnavI svArtha ane lobha-lAlacano parigraha choDIne bIjAnI jarUriyAto ane paDAomAM bhAga paDAve. " sikaMdaranI vArtAmAM tyAgInI zakti : aparigrahathI Atmika AnaMdanI anubhUti thAya che tathA apAra zaktinI UrjA vadhe che. A saMdarbhamAM ullekhanIya che - sikaMdaranI eka jaina muni sAthenI ghaTanA. jyAre sikaMdara potAnA sAmrAjyanA vistAra mATe bhArata pahoMcyA tyAre emanI najara siMdhu nadInI pAse dhyAnamAM lIna eka jaina muni upara paDI. emaNe nirdhana samajIne munine kahyuM ke je tame mAMgazo te tamane huM ApIza.' munivara bolyA, "bAdazAha, huM sukha vaheMcuM chuM; zAMti phelAvuM chuM. mAre kazuM nathI joItuM." krodhe bharAIne sikaMdare munine jelamAM nAkhI dIdhA. bIjA divase emane manamAM thayuM ke emaNe barAbara nathI karyuM. emane lAgyuM ke A vyakti koI abhAvagrasta bhikhArI nahoto. e jelamAM gayA ane muninI kSamA mAgI ane kahyuM, "bolo zuM joIe che ? je mAMgo te ApavA 93 For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava mATe taiyAra chuM." munivara bolyA, "rAjana, huM Apano Agraha joIne eka cIja mAguM chuM. "jene tame laIne pAchuM na ApI zako te na lo." koInuM jIvana laIne te pAchuM nathI ApI zakatA to lokone lUMTavA-mAravAnuM baMdha karI do, jene tame zaktisaMcaya samajI rahyA cho, te mAtra tRSNA che." sikaMdarane tyAganI zaktino ahesAsa thayo ane emAM emaNe joyo bhAratIya sabhyatAno sazakta AtmA. potAne vizvavijetA mAnavAvALo sikaMdara bhAratane jItI na zakyo ane svadeza pAcho pharI gayo. manuSya ane cakalInI vArtAH eka vAra gAmamAM pUra AvyuM. jIva bacAvavA mATe eka mANasa jhADa para caDhIne besI gayo. enI pAsenI ja DALa para eka cakalI beThI hatI. nIce bhayAnaka pUrano prakopa hato. e mANasa salAmata sthAna para pahoMcIne paNa Darato hato. jo kadAca A DALa tUTI jaze to pUramAM taNAI jaIza. cakalI kalarava karI rahI hatI. jo DALa tUTaze to te UDIne anya koI ThekANuM zodhavA mATe potAnI jAte samartha hatI. mANasa te DALanI zakti para nirbhara hato. A khUba ucita udAharaNa che ke mANasa icchAonA parigrahanI DALa para besIne AtmanirbharatA khoI bese che ane enuM jIvana tanAvagrasta banI jAya che. eka meksikana lokakathA : jyAre huM meksikomAM bhAratano rAjadUta hato, tyAre jaina dharmanI aparigrahI saMskRtino sAra mane meksikonI prAcIna mAyAsaMskRti sAthe saMbaMdhita eka kissAnI lokakathAmAM najare paDyo. vArtA A pramANe cheH jyAre speniza upanivezavAdI meksiko AvyA tyAre potAnuM sAmrAjya sthApIne tyAMnAM sonuM ane cAMdInI khANonI apAra saMpatti lUMTIne spena laI gayA. khANonA pradezamAM eka speniza jillAdhikArInI navI nimaNUka thaI. ene mAluma paDyuM ke gAmamAM 70 varSanA eka vRddha che ane mAtra emane ja bAjunA jaMgalamAM sonAnI khANonI khabara che. emaNe e vRddhane khUba anurodha karyo ke e emane khANano rasto batAvI de. vRddha puruSe khUba dabANa thavAthI eka zarate rasto batAvavAno svIkAra karyo ke tyAM javAmAM speniza adhikArIe AMkho para AkhA raste pATo bAMdhavAno raheze. baMne potapotAnA ghoDA para ravAnA thayA. adhikArI 94 For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparigraha saMskRti AgaLa ane vRddha meksikana pAchaLa. khANa para pahoMcIne speniza adhikArInI paTTI kholatAM sonAno bhaMDAra joIne te Azcaryacakita thaI gayo. eNe moTA thelAmAM khUba sonuM ekaThuM karyuM ane ghoDA para bAMdhI dIdhuM. kAraNa ke adhikArIne mAtra eka vAra laI javA mATe vRddha vAyado karyo hato, bIjI vakhata mATe nahIM. adhikArI khuzI thato pAcho pharyo ane gAmamAM pAchA AvyA pachI eka sabhA bharIne eNe e vRddha meksikananuM sanmAna karyuM. sanmAnano puraskAra meLavIne vRddha meksikane dhanyavAdanA be zabdo kahIne potAnA khissAmAMthI eka poTalI kADhI ane speniza adhikArIne bheTa ApI. speniza adhikArIe kholI to emAM makAInA dANA joyA. vRddha meksikane kahyuM ke, "tame A dANA rastAmAM nAkhatA jatA hatA ane huM te uThAvato jato hato. eNe dANA veryA eTalA mATe ke pAchA pharIne te khANano rasto vRddhanI madada sivAya svayaM zodhI zake. pRthvIputra meksikane e lAlacane pakaDI pADI. mohamAyAnI jALamAMthI chUTavA mATe ApaNe A rIte bIjAne prerita karI zakIe athavA pATha zIkhavI zakIe chIe. uparokta vizleSaNa tathA AMtararASTrIya anubhavo ane ghaTanAonA AdhAre e to nizcita kahI zakAya ke aparigraha e vyakti ane samAja baMnemAM sukha-zAMti ane saMtoSanuM kImatI pradAna karI zake che. aparigraha koI saMkIrNa dhArmika prakriyA athavA anuSThAna nathI; te to vyakti mAtrano dharma che. A to jIvanazailInI evI cAvI che je samAjanA Arthika, sAmAjika paDakAro ane vyaktinI pArivArika ane sAmAjika samasyAo, muzkelIo ane viSamatAone dUra karI zake che. Akhare to aparigrahamAM tyAga ane paropakAranI ekIsAthe gUMthAyelI bhAvanA sAmela che. upabhoktAvAda : AjanA saMsAramAM sarvatra upabhoktAvAda chavAyelo che. upabhoktAvAdamAM keTalIya vAra saMsAdhanono durupayoga thayA kare che. dhanADhya dezomAM ane dhanika vargomAM A sAmAnya thaI gayuM che. saMsAranI 2/3 janasaMkhyA abhAva, nirdhanatA ane vikAsaNInatAthI grasta che jyAre 1/3 samRddha pradezomAM apAra saMsAdhano ochI janasaMkhyAnI sukhasuvidhA ane vilAsitAmAM sameTAI gayAM che. samRddha dezomAM saMsAranI samagra vastIno mAtra 25 TakA bhAga vase che. paraMtu emaNe samagra mon For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava saMsAranI Upajano 80 TakAthI vadhu hisso jhaDapI lIdho che. vikAsazIla ane avikasita dezomAM karoDo lokone dararoja pUrato ane poSaka khorAka ane Azraya mATe chata-gharanuM chAparuM maLatuM nathI. bImArI, bhUkhamaro, dukALa, pUra ane mAnavIya zoSaNa nirdhana vargane nirAMta levA detAM nathI ane dara varSe asaMkhya vyaktio motanA moMmAM AvI jAya che. yUneskonA DAyarekTara janarala pheDeriyo meyare yogya ja kahyuM che : "AkhA saMsAranI vastIne uttara amerikAnA upabhoga stare pahoMcADavA mATe traNa pRthvI jeTalAM saMsAdhanonI jarUra paDe." eka tarapha atyaMta Adhunika ane vinAzakArI hathiyAro ane yuddhasAmagrI mATe dara varSe 80,000 karoDa DaoNlarathI vadhu kharca karavAmAM Ave che. jyAre saMsAranA moTAbhAganA avikasita pradezomAM pIvAnA pANInI taMgI che, prAthamika zikSaNa mATe zALAo nathI ke Arogya mATe DaoNkTara ke haoNspiTalo nathI. ApaNA deza ane samAja tarapha ja najara karo. rojabarojanA jIvanamAM khAvA-pIvAmAM, paheraveza ke sAja-zaNagAramAM binajarUrI ADaMbaranI Adata ke phezana keTalI vadhI gaI che ! vivAha ane bIjA evA prasaMgoe thatA moTA bhojanasamAraMbhomAM ApaNe keTaluM badhuM eThuM khAvAnuM kacarApeTImAM pheMkI daIe chIe, jyAre ApaNA ja paDosamAM aneka parivAro eka-eka roTI mATe tarase che. vAstavamAM joIe to "ADaMbara'no parigraha ApaNA samAjamAM kensaranA roganI jema phelAI gayo che ane emAM saMsAdhanonI barabAdI ane durbhaya ApaNe hAthethI ja karI rahyA chIe. puNya mAtra maMdiramAM pUjA karavAthI bheguM nathI thatuM. jaina dharmamAM rojabarojanA jIvanamAM viveka, saMyama ane aparigrahane eTalA mATe sarvopari sthAna ApavAmAM AvyuM che. Atmazuddhi mAtra jApathI nahi, jIvanazailImAM naitikatA ane saMyama lAvavAthI prApta thaI zake che. tethI 21mI zatAbdImAM ApaNe aparigrahane eka sAmAjika javAbadArI ane paDakAranA rUpamAM jovo paDaze. aparigrahathI vyaktinuM AtmakalyANa to thAya che ja, paraMtu sAthe sAthe aparigraha saMskRti sAmAjika kalyANa ane pragatimAM For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aparigraha saMskRti kImatI pradAna ApI zake. A mATe Avazyaka che aparigrahane eka sAmAjika sAmUhika saMskAranA rUpamAM vadhAravAnI ane nibhAvavAnI. aparigraha ahiMsA dharmanuM "raDAra aparigraha vyakti athavA samAjane UMce jatA jIvanastaranA upabhogathI vaMcita rAkhavAnI prakriyA nathI. paraMtu evA saMskAra che je jIvanane anuzAsanayukta ane upabhogane saMyamita ane saMtulita banAve che. saMsAramAM sthAyI zAMti sukha meLavavA hoya, tanAvone dUra karavA hoya to manuSyae dareka vastu hAtha karI levAnI ke saMgraha karavAnI Adata ane lobhane bhulAvavAM paDaze. aparigraha A yugane mATe saMyama prerita samatAbhAvathI bharelI sAmAjika krAMtino sUtradhAra banI zake che. eka vicArake kahyuM che : "aparigraha ahiMsA dharmanuM raDAra' (dizAdarzaka) che je manuSya toDI nAkhyuM che. jene maLyuM che e paNa saMgrahamAM lAgyo che ane jenI pAse nathI te paNa e ja kare che. dhana ane vastunI puSkaLatAne ApaNe sahuthI vadhu pratiSThA ApI che." eka sakArAtmaka guNa : manuSya saMgrahanI lAlaca para jarUriyAta pUrI thayA pachI lagAma rAkhavI paDaze. jenAthI prakRti ane prANIjagatanuM svArthabharyuM zoSaNa na thAya ke mAnavanuM mAnava dvArA zoSaNa na thAya. parigrahanI pazutAne jaDamULathI ukheDavI te ja aparigraha che. aparigraha eka udAratAbharyo sakArAtmaka guNa che. anaitika mithyAtattvanI jALamAMthI ApaNe bahAra nIkaLavuM ja paDaze. vastuta: aparigrahanuM mULa samAdhAna tathA saMtoSamAM che ane vyakti ane samAja baMnee pragati ane unnatinA rastAne choDyA sivAya, ene apanAvavo paDaze ane eno abhyAsa karavo paDaze. ADaMbarano ke uparachallo aparigraha jaina dharmano mArga nathI. aparigraha TukaDAomAM nahIM cAle, enI saMpUrNa saMskRtino vikAsa karavo paDaze; jenAthI te eka samagra dharmanA rUpamAM pragaTa thaIne mAnavasamAjane sAcI dizAmAM laI jAya. manuSyanuM samagra jIvana bAhya ane AMtarika rIte badalavA mATe aparigraha saMskRti For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava samartha che. ekaThuM karavAnuM choDI, vaheMcavAnuM zIkho; zoSaNano tyAga karI samAnatAne apanAvo; lepAva nahIM, nirlepa rahetA zIkho; ahaMkAra choDI, premano phelAvo karo; tRSNA ane lAlacamAM na phasAtAM karuNA ane sahayoganA rastAne pasaMda karo; dharmanA svarathI vANIvilAsamAM na rAcatAM, sAco dharma saMyama, maryAdA ane dayAnAM kAryomAM juo. A ja aparigraha che; A ja ahiMsA dharmanI AdhArazilA che; A ja adhyAtmanI saMvedanazIlatAno sAra che; A ja jaina dharmanI virATa saMskRtino eka camakato tAro che. 98 For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta saMskRti anekAMta daSTi e jaina dharmanI mAnavatAne adbhuta bheTa che. A eka satya-jJAnavardhaka ane samyadRSTipUraka anekAMtAtmaka sarvodaya svarUpano siddhAMta che. anekAMta ane svAdvAde ahiMsA dharmane saMpUrNa banAvyo che. anekAMta dRSTikoNa ane vicAra manuSyane ekAMgI athavA ekataraphI thatA roke che. ahiMsAnA AcAra ane vicAra evA be pakSo che. eka che zArIrika mAdhyamathI jIvahiMsA na karavI ane bIjo pakSa che vaicArika mAdhyamathI anekAMta ane enA mAdhyamathI samanvaya bhAvanAne zaktizALI banAvavI. jyAre samanvaya ane sahaastitva majabUta thaze tyAre vaicArika ane vyavahArika hiMsA tenI jAte ja ochI thatI jaze. koI paNa vastu athavA paristhitinA badhA pAsAo, mato, dRSTikoNone jANyA pachI ja satyanI zodha vivekazIla, samyapha ane sAcI haze. e ja sAcuM ane vizuddha jJAna che je virodhAbhAso, tarka ane vibhinna mata-matAMtaronI agniparIkSAmAMthI pasAra thaIne potAne yathArtha sAbita karI zake. jo ApaNe mAtra ApaNA mata athavA dRSTikoNane ja saMpUrNa satya mAnI laIe to saMbhava che ke ApaNe vastu athavA sthitino 99 For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava mAtra eka aMza athavA aMga ja joI zakIe ane aMdhavizvAsa, pUrvagrahayukta vicAradhArA ke ahamanA AdhAre potAno kakko ja sAco TheravIe. manuSya adhyAtmadRSTithI mukti zodhavAno rasto potAnA jIvanamAM zodhe che ane enA mATe kArya kare che. jainadarzanamAM zuddha bodhane muktinuM sAdhana mAnavAmAM AvyuM che. paraMtu A eka bedhArI talavAra jevuM che. zuddha bodhanA sthAne jo ApaNe mithyA bodhane ja zuddha bodha samajI besIe to ApaNe geramArge doravAI jaIzuM. potAnA pustaka "jaina dharmamAM (pRSTha 238) gurujI AcArya suzIla munie Ane khUba suMdara rIte A pramANe samajAvyuM che : "jJAnanI sAthe jo namratA hoya, udAratA hoya, niSpakSatA hoya, sAttvika jijJAsA hoya, sahiSNutA hoya, to ja jJAna, AtmavizvAsanuM sAdhana banI zake che. enAthI viparIta jJAnanI sAthe jo uddeDatA, saMkIrNatA, pakSapAta tathA asahiSNutA utpanna thaI jAya to te adha:patananuM kAraNa banI jAya che. mAnavIya nabaLAIthI utpanna A anicchanIya vRttio amRtane paNa viSa banAvI de che. jaina dharme kalAno AviSkAra karyo che. e kalA jJAnane satya, ziva ane suMdara banAve che. e kalAne jaina darzane anekAMta dRSTinuM nAma ApyuM che. A dRSTi paraspara virodhI vAdo vacce samanvaya karanArI, paripUrNa satyanI pratiSThA karanArI ane buddhimAM udAratA, namratA, sahiSNutA ane sAttvikatA utpanna karanArI che. dArzanika jagatane mATe anekAMta eka mahAna varadAna che." anekAMtanAM jIvanadRSTAMta : - sUryanAM kiraNo : satyamAM sUryanAM kiraNonI jema keTalAMya kiraNo hoya che. satyanuM ekAMgI varNana bhale eka ke be vRkSa oLakhe, paraMtu AkhA jaMgalane oLakhavAnuM bhUlI jAya che athavA saMpUrNa satyanI upekSA karI de che. kAraNa e che ke vastu athavA sthitino svabhAva anekAMtAtmaka che. enA saMbaMdhamAM tathya ekathI vadhu anaMta paNa hoI zake che. aMtano matalaba che vastuno guNa. pArivArika saMbaMdha : e saraLa udAharaNa che kAraNa ke manuSya eka ja samaye potAnA pArivArika tANAvANAmAM putra, pitA, pati, dAdA, nAnA, kAkA, mitra 100 For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta saMskRti che. A badhAM satya che - paraMtu A satya alaga-alaga vibhinna saMbaMdhonA dRSTikoNathI che. A anekAMta che ane emAM saMdeza che ke vibhinna dRSTikoNo vacce takarAra ane saMgharSa karavAnA badale samabhAva, sauhArda, samaja ane sahiSNutA zodho. Akhare eka vyaktine eka ja samaye sAro putra, pati ane pitA thavuM paDe che ane A badhAM satya nibhAvavAne mATe eNe sAmaMjasya, saumyatA ane samatA sAthe saMbaMdhanA vibhinna guNatattvo vacce samatolana pedA karavAnuM hoya che. TrAphika polIsanuM kAma ane anekAMta saMskRti TrAphika polIsanuM kAma paNa anekAMta dRSTinuM sahaja udAharaNa che. polIsa potAnA saMketothI judI judI dizAmAMthI AvatAM-jatAM vAhanone paraspara athaDAvAthI bacAve che ane darekanI icchita dizAmAM surakSita rIte javA mATe sUcita kare che. barAbara e ja prakAre anekAMta vibhinna vicAronA virodhane dUra kare che. tAtparya e ke nyAyocita, saMtulita ane sahiSNu lokavyavahArane mATe anekAMta daSTi khUba sahAyaka che. A ja vAta vibhinna dharmo athavA rAjanItika vAdomAM cAlatA matamatAMtarone lAgu paDe che. aMgrejImAM kahevata che ke "All Roads Lead to Rome' arthAt badhA rastA tamane 'roma" zahera pahoMcADI de che. arthAt koI eka ja rasto pUrNa satya nathI. indrabhUti gautamanuM udAharaNa : jyAre prakAMDa vedajJAtA indrabhUti gautama bhagavAna mahAvIranI pAse emanA divya samavasaraNamAM potAnA 500 ziSyone laIne AvyA tyAre emanA magajamAM AtmAnA svataMtra astitva vize saMdeha hato. emane potAnA vaidika jJAnano aham paNa hato ane teo zAstrArthane mATe taiyAra hatA. paraMtu jyAre mahAvIre potAnA divya dhvanimAM jainadarzananI mImAMsA karI ane tarkano javAba tarka ane jJAnabodhane bhegA karIne Apyo to emaNe vizvAsa ane vinamratAnI sAthe svIkAra karyo ke A saMpUrNa satya che ke teo atyAra sudhI 101 For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma vAraso ane vaibhava pUruM joI zakyA nahotA. gautamane bhagavAna mahAvIrano samanvayAtmaka dRSTikoNa khUba jacI gayo. vizva dharma pariSadano anubhavaH jyAre 100 varSa pachI varlDa pArlAmenTa oNpha rilijiyansa (vizva dharma pariSada)nuM dvitIya saMmelana amerikAnA zikAgo zaheramAM I. sa. 1993mAM thayuM tyAre ApaNe badhA je vizva naitikatA upara ghoSaNApatrano musaddo taiyAra karI rahyA hatA, emane lAgyuM ke vibhinna dharmonA pratinidhio vacce kaI rIte nyUnatama ane tyAra pachI mahattama matanI ekatA zodhAya ? keTalAya saMtamaharSi, pAdarI, imAma, potAnA dharmane ja "aMtima satya manAvavA para daDha hatA. matamatAMtaranuM ajaba pradarzana hatuM. A samaye jaina pratinidhimaMDaLano "anekAMta' dRSTikoNa lokone pasaMda paDI gayo. ame badhA dharmonA mULa siddhAMto zodhI kADhyA ane ema nakkI karyuM ke jenA para ekatA che enI upara badhA dharmo vacce racanAtmaka sahayoga (creative engagement) keLavavAmAM Ave jethI mAnavatA, samasta prANIjagata ane prakRtine ApaNe sauhArda, sahaastitva, samabhAva, sahayoganI dizAmAM AgaLa vadhArI zakIe. A vizada carcAno sAra e nIkaLyo ke vyApaka stare AdhyAtmika janajAgaraNa mATe ApaNe dharma, naitikatA ane vijJAnanI vacce meLa Ubho karIe ane vadhArIe. e sarvamAnya nirNaya thaI gayo ke ahiMsA ja vizva-naitikatAnI AdhArazilA hovI joIe ane ahiMsaka vyavahAra mAtra mAnavo vacce ja nahIM AkhI sRSTi pratye lAgu paDavo joIe. badhA dharmoe sAthe maLIne paryAvaraNasaMrakSaNa mATe kAma karavuM joIe. A mAtra ahiMsAnI ja nahIM, paraMtu ahiMsA sAthe vaNAyelI anekAMta saMskRtinI jIta hatI. rAjanaitika anubhava : mArA potAnA rAjakIya jIvanano eka prasaMga yAda Ave che jyAre mAre saMyukta rASTrasaMghamAM bhAratanA rAjadUtanI hesiyatathI 1970-71mAM bAMglAdezanI sthApanAnA muddA para keTalAya rAjadUto sAthe carcA karavI paDI. eka Araba rAjadUte kahyuM ke pUrva pAkistAna, pAkistAnanuM vidhivat aMga che ane mATe pAkistAnathI ene alaga karavAno virodha yuktisaMgata che. meM kahyuM ke pAkistAnanI dRSTithI A satya hoya, paNa badalAyelI paristhitiomAM A 102 For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta saMskRti pUrNa satya nathI rahyuM. svayaM pAkistAnanA damanane kAraNe pUrva pAkistAnanA baMgALI loko potAno svataMtra deza icche che. emane mATe e pUrNa satya che kema ke emano pAkistAna parano vizvAsa UThI gayo. samasta saMsAre enuM samarthana karyuM. anekAMta dRSTithI jUnA satya ane navA satya vacce samAdhAna e ja nIkaLyuM ke AMtararASTrIya ekatA joIne pAkistAnane svataMtra sArvabhauma rASTrarUpe bAMglAdezane mAnyatA ApavI paDI. A rIte ApaNe rAjanaitika saMbaMdho ane AMtararASTrIya praznomAM paNa anekAMta dRSTi rAkhIe to saMgharSa ke yuddha sivAya paNa keTalIya samasyAonAM samAdhAna zodhI zakAya che. anekAMta dRSTimAM sApekSa siddhAMta (Theory of relativity) chUpAyelo che. te anekAMta satyanuM saMyojita rUpe pragaTa kare che. tIrthakara mahAvIra ane anekAMta : jaina dharmanI khUbIne saraLa bhASAmAM kahIe to te vyavahAramAM ahiMsA, AcAramAM aparigraha ane vicAramAM anekAMtanI vAta kahe che. A traNe guNatattva judAM judAM satya nathI, eka ja satyanAM ekabIjA sAthe gUMthAyelAM tattvo che. jyAre bhagavAna mahAvIre potAnA yugamAM 363 mata-matAMtaro vacce vadhatI viSamatA joI, to emaNe samanvayavAda para bhAra Apyo. emaNe bIjAnA mata upara kyAreya kAdava na uchALyo, enI niMdA na karI, ene vakhoDavA lAyaka na kahyuM. emanI mAnyatA hatI ke vicAronuM AdAnapradAna karo ane emAM potAnI vAta zraddhA, daDhatA ane tArkika rIte sAme rAkho to zakya che ke anya matavALA loko samaje ke AmAM satyanuM pratibiMba che, je teo atyAra sudhI samajyA nahotA, athavA e ke A "paNa" satyanuM eka aMga che, ane mAtra emanI mAnyatA "ja" ekamAtra satya nathI. mahAvIranA samayamAM hiMdu samAjamAM karmakAMDa ane aMdhazraddhA tIvratAthI sarvatra phelAI gayAM hatAM. dharmanA nAme yajJomAM pazubali ucita gaNAvA lAgyA hatA. purohitoe to tyAM sudhI kahevAnuM zarU karI dIdhuM hatuM ke "vaidika hiMsA hiMsA na bhavati'. evI mithyA mAnyatA phelAvA lAgI hatI ke pazubalithI ApaNe pazuno paNa uddhAra karI rahyA chIe ane eno puNya-udaya che ke ene pazubali mATe pasaMda karavAmAM Avyo che. 103 For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava AvA vAtAvaraNamAM mahAvIre ahiMsAne sarvocca dharma banAvavAnI vAta uccArI paraMtu ahiMsA dharmanA satyane jANavA mATe emaNe pote gahana sAdhanA karI, rAjapATano vaibhava choDyo, yAtanAo sahana karI. tyAre bIjAone lAgyuM ke mahAvIra koI pothI vAMcIne upadeza nathI ApI rahyA. teo aMdhazraddhALu ke rUDhicusta nathI. teo koI pUrvagrahathI pIDAtA nathI. teo je kaMI karI rahyA che te 'sarvodaya mATe che. badhAMnAM kalyANane mATe che ane emano dRSTikoNa samanvayI anekAMtano che. itihAsanI 2500 varSanI UthalapAthala pachI paNa mahAvIrano ahiMsAno saMdeza jIvaMta che. A che "anekAMta" dRSTikoNanuM maMgaLa pariNAma. A joIne jainAcArya samantabhadrasvAmIe yujyanuzAsanamAM lakhyuM : "sarvAntavattadaguNamukhyakalpaM, sarvAnta zUnyaM ca mithoDanapekSaM, sarvA padAmantakaraM nirantaM sarvodayaM tIrthamidaM tavaiva." (arthAt vastu anaMta dharmAtmaka che. anekAMta vastunAM tamAma (paraspara virodhI paNa) pAsAM para dRSTi nAkhe che, badhAMne prakAzita kare che, enI sattAno svIkAra kare che. virodhI svabhAvone gauNa karIne mukhya rUpe syAdvAda zailIthI sAbita kare che. je dRSTi sarvadharmI na hoIne koI eka bAjune mAnya kare che, anya virodhI bAjuonI upekSA kare che, te mithyA che. A anekAMta rUpa sarvodaya tIrtha bhagavAna mahAvIranI bheTa che. AnAthI tamAma Asaktiono nAza thAya che - A ja zAzvata che.). vibhinna matono Adara karatA mahAvIre viSamatA, jAtivAda, bhASAvAda, IzvaravAda ane hiMsaka pravRttionA virodhamAM ahiMsaka krAMtinuM AhavAna karyuM. emanA vicAromAM te samyakajJAnanuM pratibiMba hatuM jeNe emane vizuddha nisvArtha mAnavatAvAdI ane karuNApradhAna dRSTi ApI. "anekAMtanA mAdhyamathI emaNe prema, samatA, maitrI, samanvaya, karuNA ane parasparopagraho jIvAnAma'no zAzvata saMdezo Apyo. 104 For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta saMskRti anekAMtanI vyAkhyA : jaina dharmanI mAnyatA che ke vastusvarUpa ja dharma che ane jo samyakajJAna tarapha AgaLa vadhavuM hoya to vastusvarUpa ke je anekAMtAtmaka che, samajavA mATe enA vibhinna pakSone jANavAno ane samajavAno prayAsa manuSyoe jijJAsAbhAvathI karavo joIe, jethI te mithyAtvanA gherAmAM phasAI na jAya. e spaSTa che ke anekAMtamAM satyano jUTha sAthe meLa nathI, A to saMpUrNa satya zodhavAnuM eka mAdhyama che. ekAMtika dRSTi te nizcayakAMta hoya athavA vyavahArakAMta; te aparyApta che kAraNa ke tulanAtmaka dRSTithI enA guNa-doSa spaSTa thavAno moko raheto nathI. itihAsa sAkSI che ke sImita jJAna ane ekAMgI anubhavo aMtargata karavAmAM AvelA prayAso ane enAM pariNAma pUrNa satyanI zodhamAM apUrNa rahyAM ane sarvamAnya na thaI zakyAM mATe samatvapUrNa ekatAnA abhAvamAM vizvamAM navA-navA matamatAMtaronI dareka kSetramAM vRddhi thatI rahI che ane Akho mAnavasamAja vibhinna dharmomAM, rAjanaitika vyavasthAomAM ane sAmAjika saMpradAyavAdamAM pIMkhAto rahyo che. rAjanItimAM ja juo, keTalA prayoga thatA rahyA. pUMjIvAdI zikhara para pahoMcyo, ene pADIne sAmyavAda Ubho thayo. e paNa khatama thaI gayo. upanivezavAda gayo, sAmrAjyavAda khatama thayo. dareka vAda potAnA samayamAM potAnI jAtane pUrNa satya mAnavAno daMbha karato rahyo. Aje ApaNe vaizvikakaraNanI vAta karI rahyA chIe ane mAnavanuM mAnava pratye zoSaNa cAlu ja che. vikasita ane vikAsazIla dezo vaccenuM aMtara vadhatuM rahyuM che. asalI satya to upekSita thaI gayuM ane ApaNe kahevAtAM satyonA bhramamAM AvIne prayoga para prayoga karI rahyA chIe. tethI itihAsa potAnI bhUlo doharAve che, yuddho thatA rahe che, tanAva satata rahe che ane zAMtinI zodha mRgatRSNA banI rahe che. AvI ja vastusthitine potAnA samayamAM joIne bhagavAna mahAvIre samadaSTi' protsAhita karavAno upadeza Apyo, jenAthI saMsAranAM du:kho je bhUmabuddhi (mithyAdarzana), ajJAna (mithyAjJAna) ane asaMyama (miththA-caritra 105 For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava durAcAra)thI che te dUra thaI zake ane manuSya mohamAyA ane svArthabharyA karmabaMdhanothI jJAnapUrvaka chUTakAro meLavI zake. dharmagraMthomAM vastunA sarvAgINa jJAnane pramANa kahe che tathA ekAMgI aMzAtmaka jJAnane naya kahe che. A naya pramANano aMza hovAthI vastuno ja aMza aMzarUpamAM yathArtha jJAna karAvavAmAM sahAyaka thaI zake che; paraMtu nayonA kathanamAM paraspara sApekSatA hovI joIe, kAraNa ke vastunAM guNatattvomAM paraspara sApekSatA rahyA kare che. saraLa bhASAmAM koI paNa vastu athavA vastusthitine ApaNe A sapheda che ane A lAla che ema nathI joI zakatA. emAM je virodhAbhAsa raheze te saMgharSane janma Apaze. jaina dharma zIkhave che ke vibhinna nayoMnI vacce keTalI hada sudhI sarvamAnya samabhAva zodhI zakAya che. anekAMta darzana vastu athavA sthitinA pArasparika virodhI matonA maMthananI zakti rAkhe che ane samanvaya karIne ene ekatAnA sUtramAM joDavAnI kSamatA rAkhe che; jyAre matamatAMtara ekabIjAnA mata athavA dRSTikoNane asatya TharAvIne svayaMbhU satyanA tathAkathita ThekedAra banIne paraspara vivAda ane bhedabhAvanI divAlo UbhI karatA rahe che. kAtrizikAmAM anekAMtanI samanvayazaktine khUba ja suMdara zabdomAM vyakta karavAmAM AvI che : - "ghA vivaMsarvasighavA, samuvIsamI sAthe kRSTa: ___ na ya tAsu bhavAn pradRzyaMtai, pravibhaktAsu saritatsvivodadhiH / / " (arthAt aneka nadIo samudramAM maLe che. e prakAre aneka dRSTio (mata) anekAMtarUpI paramezvaramAM maLe che. alaga alagamAM anekAMta (paramezvara)nAM darzana nathI thatAM.). kuMdakuMdAcAryanA samayasAranI "AtmakhyAti' TIkAmAM AcArya amRtacaMdra samajAvyuM che : vastunA anekAMta svarUpane samajanArI sApekSa kathanapaddhatine sAdvAda kahe che. anekAMta ane syAdvAdamAM ghotya ane dyotaka saMbaMdha che. syAdvAda badhI vastuonA svarUpane siddha karanAra ahaMta sarvajJano nibaMdha upadeza che. syAdvAda 106 For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta saMskRti kahe che ke anekAMta svabhAvavALI hovAthI badhI vastuo anekAMtAtmaka che. je vastu tat che e ja ata che. je eka che te ja aneka che, je sat che te ja asat che, je nitya che te ja anitya che. A rIte eka vastumAM vastutvanI utpAdaka paraspara virodhI be zaktionuM pragaTIkaraNa hovuM anekAMta che." potAnA pustaka "tIrthaMkara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrthamAM vikhyAta jaina vidvAna DaoN. hukamacaMda bhArie eka mArmika TippaNImAM kahyuM che : "dareka vastumAM anaMta dharma che. e badhAnuM kathana ekasAthe to saMbhava nathI, kAraNa ke zabdonI zakti sImita che. te eka samayamAM eka ja dharmane kahI zake che. tethI anaMta dharmomAM eka vivaNita dharma mukhya mAnIne enuM pratipAdana karavAmAM Ave che. bAkI anya badhA dharma gauNa banI jAya che kAraNa ke enA saMbaMdhamAM atyAre kaMI kahevAmAM AvatuM nathI. A mukhyatA ane gauNatA vastumAM vidyamAna guNonI apekSAe nathI, paraMtu vaktAnI icchAnusAra hoya che. vipakSA ane avivakSA vANInA bheda che, vastunA nahIM. vastumAM to badhA dharma dareka samaye potAnI pUrI hesiyatathI vidyamAna rahe che, emAM mukhya-gauNano koI prazna ja nathI. kAraNa ke vastumAM to A paraspara virodhI dharmone potAnAmAM dhAraNa karavAnI zakti che." A rIte e spaSTa thaI jAya che ke anekAMta ane svAvAdamAM eka vastunI badhI saMbhAvanAo ane nayone dRSTigata rAkhIne vibhinna ekAMtonI vacce virodha samApta karavAnuM sAmarthya che, kAraNa ke virodha vastumAM nahIM, ApaNA ajJAna athavA adhUrA jJAnamAM che. jevI rIte eka hAthIne keTalAka AMdhaLA sparza karIne jANavAnI koziza kare to eka hAthInA pagane aDIne kaheze ke te staMbha che, bIjo kAnane sparza karIne kaheze ke A to sUpaDuM che, trIjo peTane aDIne kaheze ke A to polI polI dIvAla che. sUDha pakaDanArane lAgaze ke A te kyA prakArano sApa che. A badhAM kathana saMpUrNa hAthInI bAbatamAM sAcAM nathI kAraNa ke dareke joyo che mAtra eka aMza ane enAthI e pUrNa vastunI kalpanA karI rahyo che je khoTI che, mithyA uparokta vyAkhyAthI spaSTa thAya che ke anekAMta syAdvAdanA siddhAMtane 107 For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava gahanatA ane jhINavaTathI samajavo jarUrI che, nahIM to e vize khoTI dhAraNA UbhI thaI zake. zaMkarAcAryae Ane saMzayavAda kahIne bAtala karI dIdho. keTalAya vidvAnoe Ane "saMzayavAda' athavA "saMbhAvanAvAda' kahIne saMkucita banAvI dIdho. anekAMtanuM to vyApaka rUpa che kAraNa ke te pratyeka vastusthiti athavA paristhitinI tapAsa ane vizleSaNa A vastunAM badhAM guNatattvone dRSTimAM rAkhIne kare che. vartamAna yugamAM Theory of relativity (sApekSatAno siddhAMta) paNa anekAMta dvArA satyanA anveSaNano ja AdhAra le che. AkhI sRSTinuM anekAMta siddhAMta para saMcAlana thAya che kAraNa ke vibhinna cetana ane acetana padArthonAM vibhinna guNatattvo saMvAdita thaIne potAnI racanAtmaka zakti vikasAve che ane enAthI pRthvI para jIvana niraMtara pragati kare che. anekAMtanuM mahattva : bhAratanA pUrva rASTrapati DaoN. zaMkaradayAla zarmAe saraLa bhASAmAM anekAMtanuM mahattva potAnA eka bhASaNamAM I. sa. 1996mAM khUba ja sAragarbhita rUpe samajAvyuM. teo zvetAMbara jainAcArya zrI jayaMtasUrine "anekAMtaratna'nI padavI eka vizeSa samArohamAM pradAna karI rahyA hatA. emaNe kahyuM : vastuta: anekAMtavAda jIvana tathA vastunI pratye udAra dRSTikoNanuM ja bIjuM nAma che. A darzana vyaktitvanA mAnasika tanAvane dUra karavAnuM tathA bIjAnI sAthe thatI binajarUrI Takkarone TALavA mATe mahattvapUrNa kAma kare che. AnAthI nizcita rUpe evA samAjanI sthApanAmAM madada maLaze je potAnI zaktino upayoga racanAtmaka kAryomAM kare." Aje ApaNe lokazAhItaMtramAM vasI rahyA chIe. A rAjanaitika praNAlI mULa rUpathI sattApakSa ane virodhapakSanA sahaastitva ane sumeLa para AdhArita vyavasthA che. ApaNI rAjanaitika praNAlImAM anekAMtanA A mahAna aitihAsika vicAranuM yogya rUpe pAlana karI ApaNe lokonI sAme eka ucca Adarza prastuta karI zakIe." 108 For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta saMskRti "anekAMta siddhAMta virodhapakSanA vicAro pratye ApaNuM dhyAna AkarSita kare che. jyAM sudhI virodhapakSa nahIM hoya tyAM sudhI eka sthApita vicAranA viSayamAM bIjA vicArane sthAna nahIM maLe. eka rIte anekAMta siddhAMta vikAsanI saMbhAvanAono mArga paNa che." DaoN. zarmAnA uparokta kathanathI e vAta spaSTa thAya che ke anekAMtavAdane jIvananA dareka kSetramAM apanAvavAnI jarUra che. alaga alaga rAjanaitika praNAlIvALA dezo vacce sArA saMbaMdha TakAvI rAkhavAmAM paNa A siddhAMta upayogI bane che. vAstavamAM jIvananuM koI paNa kSetra hoya ke gatividhi hoya, anekAMtavAda sumeLa sthApita karavAnI mahattvapUrNa bhUmikA adA karI zake che. anekAMtamAM vizvAsa thavAthI 'vividhatAmAM ekatA' (Unity in diversity) sthApita karI zakAya che. anekAMta ane videzanIti : anekAMtavAde bhAratIya saMskRti 52 potAnI amITa chApa upasAvI che. paMDita javAharalAla neharue cInanI sAthe saMbaMdha sudhAravA mATe paMcazIla samajUtI para hastAkSara karyA te zuM hatuM - anekAMtano baMne dezo dvArA Adara. e samajUtIthI bhale Aja sudhI sImA-vivAdano ukela na Avyo hoya paNa sImA para pharIthI yuddha to nathI ja thayuM. A anekAMta darzananI to bheTa che. bhAratanI vizva zAMtivardhaka videza nItimAM niraMtara 'zAMtimaya sahaastitva'nI vAta kahevAmAM AvI che. 'zAMtimaya sahaastitva' to A yuganA AMtararASTrIya rAjanaitika saMbaMdhomAM paNa eka mahattvapUrNa uddeza tathA saMbaMdhonI vyavasthA banI AgaLa AvyuM che. 'zAMtimaya saha astitva' anekAMtavAdanuM ja bIjuM nAma che. 'sahiSNutA' ane 'kSamAbhAva' paNa anekAMta darzananAM ja mULabhUta guNatattva che. 'khullo niSpakSa ane udAra dRSTikoNa' paNa anekAMtavAdanuM bIjuM rUpa che. anekAMtavAda bIjAnA dRSTikoNane samyak rUpathI samajavAno pUro prayatna kare che. AmAM samatAbhAva ThAMsI ThAMsIne bharelo che. vibhinna dharma, dRSTikoNa, jIvanapraNAlImAM paNa UMDANathI jovAno prayatna karIe to kaMI ne kaMI to sAruM maLaze ja. jyAre ApaNe doSomAM paNa kaMIka sAruM 109 For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava hovAno aMza anephAMtanA prayogathI joIzuM tyAre maitrI ane sauhArdane zatrunA hRdayamAM paNa pragaTa karavA samartha thaIzuM - aMgrejImAM eka kahevata che : There is something bad in the best of us; There is something good in the worst of us.. anekAMta darzana ApaNane e dRSTikoNa Ape che ke ApaNe saMsAramAM sAra5 (guNo) zodhIe ane oLakhIe. pUrNa satya phelAIne saMsAramAM sadbhAvanA ane sauhArda phelAvaze. anekAMta sAthe joDAyelo mahAvIrano saMdeza paNa A ja hato : mittI meM saLamUAsu, veraMmajJA ja veLarUM ' (arthAt mArI saMsAranAM badhAM prANIo sAthe mitratA che, mAre saMsAramAM koI sAthe vera nathI.) anekAMta eka samagra saMskRti : anekAMtavAda jaina dharmanA mukhya AdhArastaMbhomAMthI eka che, kAraNa ke A ahiMsA dharmanuM ja aMtaraMga guNatattva che. paraMtu jaina dharmano saMdeza jaina dharmAvalaMbI mATe ja sImita nathI, e to pUrI mAnavatAnA mATe che. jaina dharma eka phakta AdhyAtmika AsthA nathI, e to naitikatAthI otaprota jIvanazailI che. anekAMta ane syAdvAda evA dRSTikoNa che jene jIvananA dareka kSetramAM apanAvI zakAya che. tanAva, manabheda, bhedabhAva dUra thaI zake che. saMkucitatAthI chuTakAro meLavIne mAnavajIvanane vyApaka phalaka maLI zake che. vastuta: jaina dharmamAM anekAMta koI eka khUNAmAM dabAIne beThelo vicAra mAtra nathI. A to vicAranA dizAdarzana mATe eka samagra saMskRti che je ahiMsA ane aparigrahathI poSaNa pAme che ane ene poSaNa Ape che. Avazyaka e che ke jaina samAja A siddhAMtanI saMpUrNa saMskRtine enI sArI ajoDa, jJAnavardhaka, kalyANakArI saMbhAvanAonI sAthe vizva samAjane jANa karAve. AjanA yugamAM anekAMta ane sAdvAdanI A saMgharSarata, kolAhalabharyA, pradUSita, vaimanasyathI vibhAjita saMsArane jarUra che. Akho saMsAra Aje AtaMkavAdanA ugra rUpane joIne dahezatamAM che. dharmomAM 110 10 For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMta saMskRti (Fundamentalism) ugravAde potAnuM mAthuM UMcuM karyuM che. AnAthI asahiSNutAnuM viSa phelAIne mAnava-samAjane azAMta, udvigna ane asthira karI rahyuM che. mAnavasamAjanA agaNita sAMskRtika ane AdhyAtmika kIrtimAno dhUMdhaLA thaI rahyA che. mAnavatAnI sAme eka niraMkuza ekAMgI vicA2nA vadhatA du:sAhasano gaMbhI2 paDakAra che ene ahiMsA prerita anekAMta saMskRtithI dUra karI zakAya che. anekAMta dRSTikoNa ApaNA sahunA hRdayamAM mAtra vizvAsa jagAvaze eTaluM ja nahIM, paNa sAthe sAthe sAmUhika sauhArdabharyA pragatinAM dvAra paNa kholaze. mAtra eka ja phUla khIlavAthI bagIco virAna lAge che. jyAre hajAro raMgaberaMgI phUla eka sAthe khIlaze tyAre dekhAva bIjo ja haze. enI sAmUhika sugaMdha ane enI vividhatAmAM chupAyelI sauMdaryanI lahera A saMsArane eka upavana banAvI deze ane dareka phUlano potAno adbhuta raMga ane potAnI alaga sugaMdha paNa janamanane harSa ApatAM raheze. Aje jyAre Arthika kSetramAM ApaNe vaizvikIkaraNane apanAvI lIdhuM che ane vaijJAnika pragatie aMtarane ghaTADI dIdhuM che ane saMcAra saMparka khUba vikasita karI dIdhA che tyAre ApaNe sAMskRtika, AdhyAtmika ane sAmAjika kSetromAM paNa zA mATe ekatA sUtrane majabUta na banAvIe ? A kAryamAM anekAMta saMskRti niraMtara preraNAno srota bane ane pragatizIla tathA majabUta mArgadarzaka paNa bane. anekAMta jaina dharmanI virATa saMskRtinuM avibhAjya ane sauhArdapoSaka guNatattva che jenI A yugamAM vizvastare mAMga che. 111 For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa saMskRti paryAvaraNa pratye vadhatI jatI cetanA : vartamAna samayamAM paryAvaraNa bahucarcita viSaya banI gayo che. chellAM 30 varSomAM vizeSa karIne paryAvaraNanI bAbatamAM samagra mAnavasamAjamAM cetanA ane jAgRti phelAyelI che. saMyukta rASTrasaMgha, vibhinna rASTrIya sarakAro tathA keTalAMya lokasevA-saMgaThano vacce paryAvaraNanAM saMrakSaNa ane saMvardhana para vistRta vicAravimarza thayo che. 197ramAM saMyukta rASTrasaMghanA nejA heThaLa svIDananI rAjadhAnI sTokahomamAM prathama paryAvaraNa zikhara saMmelana yojAyuM jemAM vibhinna dezonA pramukho, pradhAnamaMtrIoe bhAga lIdho. paryAvaraNanA mULabhUta muddAo para 1992mAM brAjhilanA zahera riyo DI jAneromAM virATa zikhara saMmelana yojAyuM jene prathama vizva zikhara saMmelana tarIke oLakhavAmAM AvyuM. dasa varSa pachI dvitIya vizva zikhara saMmelana dakSiNa AphrikAnI rAjadhAnI johAnisabargamAM sapTembara 2002mAM saMpanna thayuM. DAmADoLa prAkRtika samatolana : agni, bhUmi, jala, havA, jaMgala athavA AkAza koI paNa prAkRtika vistAranuM kSetra laIe, paryAvaraNa dUSita, vikRta, jherI thaI rahyuM che. pradUSaNanI mAtrA UMDI ciMtAno viSaya banI gaI che. UMDANathI joIe ane 112 112 For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa saMskRti vicArIe to sRSTinuM prAkRtika samatolana manuSyanAM zoSaNa, unmAda, lAparavAhI, dakhalaaMdAjI, siddhAMtahIna tathA anaitika dRSTikoNanA kAraNe DAmADoLa thaI gayuM che. prakRti ApaNuM poSaka ane rakSaka tattva che paraMtu ApaNe ene bhogya mAnI lIdhuM che, samajI lIdhuM che. vikAsanA mArge paryAvaraNIya praznonuM mahattvapUrNa ane saMtoSaprada samAdhAna khAsa karIne vikAsazIla dezomAM nathI maLI zakatuM. na to vikAsa yogya rIte thaI rahyo che ane na paryAvaraNanI yogya saMbhALa levAmAM Ave che. vikasita dezo potAnI jUnI pradUSaNavardhaka TekanIkanI nikAsa karIne vikAsazIla dezomAM vAyu, dhvani, jala, sthaLa, pradUSaNa vadhArI rahyA che. zrImatI iMdirA gAMdhIe sTokahoma zikhara saMmelanamAM kahyuM hatuM ke vikAsazIla dezomAM garIbI sahuthI vadhAre pradUSaNa phelAve che. mATe vikAsa ane paryAvaraNamAM Arthika ane naitika dRSTie samatolana karavAnI tAtI jarUra che. samagra saMsAranA vidvAno, rAjanItijJo, samAjasevako, prakRtipremIo ane dharmaniSTha lokomAM e dhAraNA jora pakaDatI jAya che ke paryAvaraNane bacAvavA mATe dhArmika, vaijJAnika, Tekanikala, paryAvaraNa-samarpita ane vikAsakAryomAM joDAyelA lokoe ekasAthe maLIne eka suyojita kAryayojanA ane dRSTikoNane mUrta rUpa ApavuM paDaze. ApaNe AgaLa A adhyAyamAM joIzuM ke vizva stare A samasyA keTalI muzkela, ciMtAjanaka ane moTA vistAramAM phelAyelI che. paryAvaraNa - jaina dharmanuM prANatattva : AvI paristhitimAM ApaNe jaina dharmanA siddhAMtomAM samAyelA ane svIkArAyelA paryAvaraNIya dRSTikoNa ane tattvajJAnane spaSTa rUpe samajIe; enI upayogitA, sAmayikatA ane prAsaMgikatAno jhINavaTathI hisAba laIe ane saMsArane saceta karIe. 21mI zatAbdImAM A eka mahattvapUrNa muddo che jenA dvArA ApaNe vizva sAme jaina vicAra ane AcAranI vyavahArikatA, upayogitA darzAvIe ane jaina dharmanI paryAvaraNIya mAnyatAnuM samarthana karI zakIe. paryAvaraNa jaina dharmanuM prANatattva che. "pari'no artha che cAre bAjuthI ane "AvaraNa'no artha che AvaranAra (DhAMkanAra). prakRti, puruSa ane prANIjagata vacce aMtaraMga kaDInA rUpamAM paryAvaraNa eka sAmUhika oLakha che. A traNe vacce pArasparika avalaMbana ane sahaastitvathI prerAyela ane nirmANa pAmela samatolanane judA judA dharmomAM divya saMbaMdhanI saMjJA ApavAmAM AvI che. 113 For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma H vAraso ane vaibhava pRthvI, prakRti, prANI ane puruSa : anaMta ane vistRta brahmAMDamAM ApaNI pRthvI eka ratnamaNi jevI che. mAtra A eka ja evo graha che jenA para AkarSaka vividhatAvALA prANI-jagata, phaLadrupa jamIna, saMpanna bhUgarbha, gheghUra jaMgalo, sarovaro, nadIo, samudro ane khullA AkAza jevuM jIvaMta vAtAvaraNa che. eTale ahIM jIvana UcharyuM che, sabhyatA banI che ane manuSya potAnI sUjhabUjha ane sAhasathI potAnA jIvanastarane vaijJAnika pragatinA mAdhyamathI ati Adhunika, ArAmadAyaka ane suvidhAprada banAvI dIdhuM che. - sUrya, caMdra ane tArA ane pRthvInA jalAvaraNa, bhU-AvaraNa ane jIvaAvaraNa sAthe pRthvIno aMtaraMga saMbaMdha che. ikaoNlojI (paryAvaraNavijJAna), jIvajagata ane enI AsapAsanI A sRSTi vacce pArasparika saMbaMdhanI saMskRti che. sahayogI pArasparika nirbharatA, zAMtimaya sahaastitva ane abhuta naisargika samatolana para tenI AdhArazilA che. Ane jaina zAstranA tattvArthasUtramAM parasparopagraho jIvAnAmunI saMjJA ApavAmAM AvI che. bhagavAna mahAvIre kahyuM che, "sarva sarvemAM sattvam' arthAt saMsAramAM rahelI samasta jIvita ane nirjIva vastuo ekabIjI sAthe saMtulita cakramAM joDAyelI che. khUba ja mArmika zabdomAM AcArya mahAprajJajIe lakhyuM che : "pazu-pakSI, kIDI-makoDA vagere tathA pRthvI, pANI, agni, havA tathA vanaspatinA sthAvara jIvonI sAthe ekatA sAdhavI e ahiMsAnI ja upAsanA che. vizvamAM je kaMI che ane e ja rIte rahevA devuM, enI sAthe cheDachADa na karavI te ahiMsA che. vizvanI saMracanA paraspara evI rIte tANAvANAthI vaNAyelI che ke eka tArane aDavAthI AkhuM brahmAMDa jhaNajhaNI UThe che. saMsAramAM jovA maLatI samasta jIvita tathA nirjIva vastuo paraspara e rIte joDAyelI che, jevI rIte mALAnAM motI." pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati A badhAMnI svataMtra sattA che. teo haze, raheze, bacaze to manuSya jIvI zakaze. A mAtra manuSyanA upayoga athavA durupayogane mATenuM enA hAthamAMnuM ramakaDuM athavA sAdhana mAtra nathI jenuM te 114 For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa saMskRti potAnI marajI mujaba zoSaNa karyA kare. manuSyanI hiMsaka, ullaMghanabharI ane TUMkI najaravALI pravRttionA kAraNe ja paryAvaraNa ATaluM pradUSita thaI gayuM che. naisargika zRMkhalA ane samatulA chinnabhinna thaI gaI che ane ApaNe vinAzanA Are pahoMcI gayA chIe. A vinAzathI bacavA mATe mAtra vaijJAnika athavA sarakArI kAryavAhI pUratI nathI. sarvaprathama manuSya potAno mithyA dRSTikoNa badalavo paDaze ke te A sRSTino mAlika che. samyapha ane vivekapUrNa dRSTikoNane apanAvavo paDaze. jaina dharmamAM AvA ja samyak dRSTikoNanI vizada vyAkhyA che. manuSyanA vicAra ahiMsaka, sahiSNu, sahakArI, ahamavihIna ane sahayogI thaI jAya to manuSya punaH prakRti ane prANIjagata sAthe manabhAvana lekhAMjokhAM ane sumeLa sthApI zake che. jainadarzana ane anya keTalAMya darzanomAM samajAvavAmAM paNa AvyuM che ke mAnava, prakRti ane prANIjagata pRthvIne saMbhALIne rAkhanArA barAbaranA bhAgIdAra che. manuSyane koI vizeSa athavA niraMkuza adhikAra bApadAdAe ke paTTa paraMparAe kAyadesara rIte ApyA nathI. Adhunika bhASAmAM pRthvInuM saMcAlana AdhyAtmika samAjavAda (spiritual socialism)nA nirIkSaNa heThaLa che ane paryAvaraNa mAnavathI laIne prAkRtika tattvonuM sAmUhika saMcalana che. vaLI bhAratIya dharmomAM pRthvIne dharatImAtAnuM pada ApavAmAM AvyuM che. vedomAM dharatImAtAnI stutimAM kahevAmAM AvyuM che : "samudra tamArI kaTimekhalA che, pahADa tamArAM vakSasthaLa che, o dharatImAtA, mArA praNAma svIkAra karo ane mane kSamA karo ke huM tamArA para paga rAkhIne cAlavAnuM du:sAhasa karI rahyo chuM." bhagavAna mahAvIre kahyuM che : "je pRthvI, jala, agni, pavana ane vanaspatinI upekSA kare che te potAnA astitvanA AdhAranI upekSA kare che kAraNa ke te A badhAnI sAthe tANAvANAthI vaNAyelo che." sukha hoya ke du:kha, khuzI hoya ke zoka - samagra prANIjagatane ApaNe 115 For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava ApaNA jevuM mAnavuM joIe. je yAtanA ane pIDA ApaNAthI sahana nathI thatI evI koIne pIDA karavAthI ApaNe dUra rahevuM joIe. ApaNe samasta prANIjagata ane prakRtinAM tattvonI sAthe mAdhyacyabhAva vadhAravo joIe. A ja vAta suprasiddha pAzcAtya dArzanika TI. eca. haksale eka zatAbdI pUrve uccArI hatI. "The question of all questions for humanity is the determination of man's place in nature and his relation to the cosmos. Whence our race came, what sort of limits are set to our power over nature and to nature's power over us, to what goals are we striving, are the problems which present themselves afresh with undiminished interest to every human being of earth." arthAt "prakRtimAM manuSyanA sthAna ane sRSTinA paryAvaraNa sAthenA enA saMbaMdhanuM nirdhAraNa mAnavatA mATe bahu moTo savAla che. mAnavajAtino udbhava kevI rIte thayo. manuSyanI prakRti uparanA adhikAranI ane e ja rIte prakRtinI manuSya upara prabhAvanI kaI maryAdAo che ane ApaNe kayA dhyeyane siddha karavA mathI rahyA chIe - A badhI samasyAo evI che je A dharatI para janma lenAra dareka manuSyanI sAme jvalaMta khaDI thaI jAya che." dasa varSa pUrve prakAzita potAnA pustakamAM ahiMsAnA prabaLa samarthaka saMyukta rASTrasaMghanA pUrva upa-sekreTarI janarala raoNbarTa mUlare A vastu-sthitine khUba sahajatAthI A rIte vyakta karI che : "Know this planet; love this planet; Care for this planet For you come from Mother Earth You are made of her elements You are the earth became conscious of her self, her mind and heart." 116. For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa saMskRti (arthAtu potAnI dharatIne oLakho, ene pyAra karo, enI saMbhALa lo, kAraNa ke tame svayaM dharatI mAtAnA ja saMtAna cho. tamArI racanA enAM tattvothI to thaI che; tame ja cho jIvaMta pRthvInA cetanarUpa enuM mastiSka ane hRdaya.) paryAvaraNa viSe jaina Agama : paryAvaraNa prakRtinuM anuzAsana che. paryAvaraNa-saMrakSaNa mATe prAkRtika ane bhaugolika bane tathyo para dhyAna rAkhavuM jarUrI che. jevI rIte bhU-vaijJAnikoe bhaugolika dRSTie paryAvaraNanuM vizleSaNa karyuM che, enAthI keTalAMya gaNuM vadhu sAragarbhita, tAttvika, sUkSma, gahana ane vizada vivecana jaina Agama sAhityamAM jovA maLe che. jaina dharmamAM vyApaka phalakamAM prakRtine jIvana ane jagatanuM poSaka tattva mAnavAmAM AvyuM che. jaina AgamomAM to pRthvIkAya, apakAya, agnikAya, vAyukAya ane vanaspatikAya A pAMce sthAvara jIvonI bAbatamAM vistAra ane UMDANathI nirUpaNa thayuM che. tathA mAnavIya jIvana sAthe paraspara ghaniSTha saMbaMdha tathA upakArya upakAraka bhAva paNa batAvyo che. jaina dharma prANImAtranI upekSAthI prANIvinAza ane jIvanasRSTinI mAnahAninI dRSTithI ahiMsA ane saMyamano vicAra rajU kare che. jaina dharmamAM paryAvaraNane AdhyAtmika dRSTikoNathI jovAmAM AvyuM che. jaina dharmano rasto chezArIrika, mAnasika, AdhyAtmika ane paryAvaraNIya Arogyano ane sAcA samyapha bodhilAbhano. e "jIvo ane jIvavA do'nA siddhAMtamAM samAI jAya che. jIva be prakAranA hoya che : trAsa ane sthAvara. be indriyothI laIne pAMca indriyovALA jIvo trasa kahevAya che tathA pRthvIkAya, vAyukAya, vanaspatikAya, tejasa-kAya, apakAya - A sthAvarakAya che. paryAvaraNano A badhA jIvo sAthe UMDo sabaMdha che. paryAvaraNanAM mULa tattva che : (1) jIvamaMDaLa, (2) sthaLamaMDaLa, (3) jaLamaMDaLa, (4) vAyumaMDaLa, (5) dhvanikSetra, (6) agnikSetra, (7) vanaspatikSetra. (1) jIvamaMDaLa: jIvamaMDaLamAM manuSya uparAMta AkhuM prANIjagata Ave che je 117 For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava badhAM prAkRtika sAdhano vaDe phUlephAle che. eTale badhA jIvonI prajAtionuM ja rakSaNa thAya te pUratuM nathI paraMtu sAthe sAthe prAkRtika saMsAdhanonuM paNa rakSaNa thavuM joIe. AjanA hiMsaka yugamAM jIvonI keTalIya prajAtio lupta thaI gaI che ane thatI rahe che. (2) sthaLamaMDaLa : sthaLamaMDaLamAM Ave che pRthvI jenA garbhamAM vividha prakAranA khanIja padArtha ane jaLasaMpatti rahe che. enI sapATI para mATI, parvata, medAna, jaMgala, nadIo, sarovara, taLAva vagere hoya che. pRthvI para aneka jalacara, sthaLacara, khecara prANI ane pakSI vicaraNa kare che. pRthvI ane enI sAthe sAthe saghaLA paryAvaraNanuM sAcA arthamAM saMrakSaNa karavuM e khUba jarUrI che. pRthvInA aniyaMtrita ane dIrghadRSTipUrNa vicAranA abhAvanA kAraNe binajarUrI thaI rahelA durbayathI bhUgarbha saMpatti (khanija, kolaso, sonuM, cAMdI vagere) khalAsa thatA jaI rahyA che. jaMgalono nAza thato jAya che, jamIna verAna thatI jAya che ane raNano vistAra vadhato jAya che. bArUta dvArA thatA aneka visphoTonA kAraNe jamIna nIce khasatI jAya che ane A kAraNe bhUkaMpa, pUra vagere vadhAre (bhAre) pramANamAM AvavA lAgyAM che. bhagavAna mahAvIre AjathI 2600 varSa pahelAM kahyuM hatuM, "sagruhastha lokoe sphoTaka karma na karavuM joIe ke na karAvavuM joIe. manuSya pRthvIkAya jIvonI hiMsA karavAnI sAthosAtha manuSyanI ja nahIM paraMtu aneka saMbaMdhita prANIonI hiMsA kare che." (AcArAMga 1-1-34) (3) jaLamaMDaLa : jaLamaMDaLamAM Ave che pRthvI para ane ene gherI rahelA jaLanA strota, jenuM saMrakSaNa ahiMsAdharma thaI jAya che kAraNa ke jo jaLa pradUSita thAya ke jalano abhAva thaI jAya to manuSya ane prANIjagatanI sAme eka jaTIla samasyA UbhI thaI jaze. pANIno vyartha vyaya na karavo, ene gALIne pIvuM, ene dUSita, jherI ke vikRta na thavA devuM e mAnavanI jiMdagIne mATe mahattvapUrNa che. jaina dharmanI dRSTie pANI paNa eka sajIva tattva che. emAM apakAyika sthAvara jIva jovA maLe che. eTaluM ja nahIM, jaLakAya jIvonA Azraye 18. For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa saMskRti vanaspatikAyanA tathA be ane traNa indriya dharAvatA prANIo vagere jIvajaMtuo Uchare che. jyAre manuSya pANImAM gaMdakI, kacaro, jherI rAsAyaNika padArtha vagere. nAkhIne ene meluM kare che tyAre emAM keTalAya hAnikAraka kITANu pedA thaI jAya che. jarmanInI rAina nadImAM jaLapradUSaNanA kAraNe lAkho mAchalIo marI gaI. ApaNA dezanI gaMgA, yamunA, narmadA, kAverI ane badhI nadIo jene ApaNe mAtA samAna pUjIe chIe, te Aje ApaNI audyogika nItinA kAraNe atyaMta pradUSita thaI gaI che. bhagavAna mahAvIre kahyuM hatuM : "je A nAnA prakAranA (pradUSaNavardhaka kacaro, maLamUtra vagere) zastrothI jalakarma-samAraMbhanA mATe hiMsA kare che, teo jaLanI ja nahIM, tenA Azrita anekAneka prANIonI hiMsA kare che." (AcArAMga - 1-1-3-25)" zahera ane gAmanI gaTaromAM rahelA pANInA bhayaMkara pradUSaNe jIvanane durgadha ane durgadhajanya rogono zikAra banAvI dIdhAM che. eka kavi lakhe che : "mArA gharanI pAchaLa, eka nALuM che, nALAmAM kIDA che, kIDA killola kare che. A paNa kaMI jIvana che?" (4) vAyumaMDaLa : vAyumaMDaLa jaLanI jema ja mahattvapUrNa che. vAyu ane vanaspati paNa sajIva hoya che. AcArAMgasUtramAM jaLa, agni, vAyunI sajIvatA siddha karavAmAM AvI che ane enA saMrakSaNanuM mahattva darzAvavAmAM AvyuM che. Aje vAyu pradUSaNa eka gaMbhIra samasyArUpe ApaNI sAme che. kArakhAnAMonA dhumADA, moTarakAra, relave enjina, skUTara, eroplena - A badhAM peTrola ke DIjhalathI cAle che, jeno dhumADo vAyumaMDaLane jherI ane pradUSita kare che. chellI zatAbdImAM havAmAM kArbana DAyoksAiDanI mAtrAmAM 16 TakAno vadhAro thayo che. enAthI jarUrI prANavAyu (oksijananuM pramANa ghaTI rahyuM che, pariNAme zvAsaroga, dama, hRdayaroga, blaDaprezara, kensara, netraroga, tvacAroga ane kSayaroga vagere vadhI rahyA che. 119 For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava kudaratI zuddha havA pradUSita thaI gaI che. kolaso, lAkaDuM vagere baLataNa, gesa cImanIo, DIjhala ane peTrolathI cAlatAM vAhana vagereno dhumADo havAne pradUSita karIne aneka bImArIo phelAve che. jaina zAstromAM vAyune sacitta-sajIva batAvIne vAyunA pradUSaNathI vAyukAya jIvo tathA tenA AzrayanA jIvono nAza ane enA pradUSaNathI thanArA nukasAna vize kahevAmAM AvyuM che : "je vividha prakAranA zastro (sAdhano)thI vAyukAyanI hiMsA kare che, ene Azrita aneka jIvonI paNa sAthe hiMsA kare che. A jANIne buddhimAna sAdhake vAyukAyanI svayaM hiMsA na karavI joIe, na bIjA pAse karAvavI joIe ke na karanArAone samarthana ApavuM joIe. kAraNa ke A hiMsA ahitakara ane samyaka bodhathI rahita karanArI che." (5) dhvanikSetra : saMsAramAM dhvani pradUSaNamAM paNa vadhAro thayo che ane tIvra dhvaninA pariNAme manuSyanI zravaNazakti ane AMtarika UrjA kSINa thaI rahI che. AvAgamanano kolAhala, mazInono khakhaDATa, vimAnano karNabhedI svara, visphoTaka dhvaninI tIvratA manuSyanA svAthya para hAnikAraka asara karI rahyA che. jaina dharmanA graMtha "AcArAMga" (1-1-7-57)mAM kahevAmAM AvyuM che : "je satya yA samatvane jANe che, samyakadaSTithI bole che, te ja maunanuM mahattva jANI zake che." - dhvani pradUSaNathI bacavA mATe bhagavAna mahAvIre vApha-saMyama, vacanagupti, bhASAsamiti, caturvidha vikathAtyAga vagere para bhAra Apyo che ane vinayazIlatA ane saumyatAne protsAhita karI che. (ka) agnikSetra : agnikAyathI thanArA pradUSaNa paNa vAyu-pradUSaNa sAthe saMbaMdhita che. baLataNa ane vAyu pradUSaNathI vAyumaMDaLano ojhonano stara khalAsa thaI rahyo che je pRthvI paranA jIvana mATe atyaMta hAnikAraka che ane jenAthI pRthvI para garamIno vyApa (Global warming) vadhI rahyo che ane jalavAyumAM ajabagajaba parivartana AvI rahyuM che. kahe che ke eka Tana kolaso bALavAthI eka 120 For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa saMskRti manuSyane AkhA varSa mATe jarUrI hoya eTalo oNksijana naSTa thaI jAya che. dhUmrapAna, tamAku, guTakA sevanathI kensara, mAthAnA roga, indriya-nabaLAI ane vivekamAM ochapa Ave che. mATe jagatanAM badhAM sArvajanika sthaLo, havAI yAtrAo vageremAM dhUmrapAnano niSedha pharamAvavAmAM Avyo che. dhUmrapAnathI tejasUkAyanI hiMsA tathA vAyu pradUSita thAya che. A mAtra hiMsA nathI, AtmahatyA samAna che. dhImA mRtyune nimaMtraNa ApavA barAbara che. AcArAMga (1-1-4-3ra)mAM kahevAmAM AvyuM che : "je agnikAya jIvonA astitvanI avagaNanA kare che te potAnA astitvanI paNa avagaNanA kare che." "je vyakti agni, zastranA svarUpa tathA enAthI thanArI bhayaMkara hAnine jANe che, te saMyamane jANe che ane je saMyamane jANe che, te agnikAya zastranA svarUpane jANe che." (7) vanaspatikSetra vanaspatikAyanI hiMsAthI paNa oNksijanano nAza thaI rahyo che tathA bhUrakSaNa ane bhUkhkhalana vadhatAM gayAM che. jhADa-choDa, zAkabhAjI, anAja, phaLa-phUla, dALa, vanauSadhio, sUko mevo, marI-masAlA vagere badhA vanaspatijanya che. vanaspatimAM jIva che evuM jaina dharmamAM spaSTa kahevAmAM AvyuM che. 2500 varSa pahelAM lakhAyelA AgamonI A vAta jIva vaijJAnika jagadIzacaMdra bojhe zodha rUpe vIsamI zatAbdImAM kahI. emaNe sAbita karI ApyuM ke vanaspatimAM jIva che, anubhUti che, saMvedanA che. jhADa-choDa kApavAne kAraNe manuSya ane pazuonAM jIvana prakRtithI dUra jaI rahyAM che. emAM kRtrimatA Ave che ane paryAvaraNanuM saMtulana bagaDI jAya che. jaina Agama "AcArAMga' (1-1-5-44)mAM kahevAmAM AvyuM che : je vyakti vividha prakAranAM zastro (khAtara, jherI rasAyaNa, jaMtunAzaka davAo vagere)thI jIvono nAza kare che, teo enAthI Azrita vividha prakAranA jIvono paNa ghAta kare che." jaina dharmagraMthomAM paryAvaraNa-saMrakSaNa ane pradUSaNa-nivAraNa mATe jIva ane ajIva baMne padArtho pratye 17 prakAranA saMyama batAvavAmAM AvyA che : 121 For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava ja (1) prathvIkAya saMyama (2) apakAya sayama (3) tejasukAya saMyama (4) vAyukAyasaMyama (5) vanaspatikAya saMyama (6) beiMdriya jIvasaMyama, (7) treindriya jIvasaMyama (8) caurendriya jIvasaMyama (9) paMcendriya jIvasaMyama (10) ajIvakAya saMyama (11) prekSA saMyama (12) upekSA saMyama (13) apahatya saMyama (14) pramArjana saMyama (15) manasaMyama (16) vacanasaMyama (17) kAyasaMyama. 1thI 14 sudhInA saMyamano artha che dareka vastu letI vakhate, uThAvatI vakhate, rAkhatI vakhate athavA vAparatI vakhate dhImethI uThAvo, sAvadhAnI rAkho, hiMsaka pravRtti na AcaravA do jenAthI koI paNa prANIne koI paNa prakAranI pIDA athavA darda na thAya ane na enA prANa upara humalo thAya. mAnasika, vaicArika, zAbdika ane kAyika pradUSaNa : mAnasika pradUSaNa : hiMsAno phelAvo mAnasika, vaicArika, zAbdika ane kAyika pradUSaNathI thAya che. ahiMsAnA saMskArane sthira ane gatizIla banAvavA mATe A pradUSaNo dUra karavA upara jainadarzanamAM bhAra mUkavAmAM Avyo che. A pradUSaNane dUra karavA mATe uparanA saMyama khAsa karIne 11thI 17 prekSAsaMyama, upekSAsaMyama, vacanasaMyama ane kAyasaMyama jarUrI mAnavAmAM AvyA che. vaicArika pradUSaNa : manuSyanA manamAM kadAca kharAba, lobha-lAlaca, dhRNA, krUratA, corI, hiMsA, IrSAnA vicAra Ave to enuM magaja to asaMtulita ane aniyaMtrita thaI ja jAya che, sAthe sAthe evA vicAra tIvra taraMga banIne enI AsapAsanA parivArajano, mitro, sagAM-saMbaMdhIonA vicArane paNa pradUSita kare che. jainadharma anusAra sadvicAra, maMgalabhAvanA vAyumaMDaLane zuddha kare che. maMtrajApa, maMgalapATha, sAmAyika, pratikramaNa, svAdhyAya, zAMtacitte dhyAna, bhajanakIrtana, maMDalavidhAna ane AvI dhArmika prakriyA vagerethI vAyumaMDaLamAM dUra sudhI taraMgo pravAhita thAya che ane nirmala-vimala paryAvaraNa nirmANa kare che. zAbdika pradUSaNa : kharAba vicAronI jema kharAba, apriya, kaThora zabda, niMdA, krodha athavA ahaMkAramAM bolAyelAM vacana paNa vAyumaMDaLane pradUSita kare che tathA hRdayane uttejita (udvigna) karI durbhAvanA phelAve che. jaina AgamomAM 122 For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa saMskRti AhvAna karavAmAM AvyuM che : 'karkazakArI, kaThorakArI, chedakArI, bhedakArI, parajIvone pIDanArI, klezakA2I bhASA na bolo.' (mUlAcAra gA. 353) kAyika pradUSaNa H zarI2 upa2 saMyama paryAvaraNa mATe khUba icchanIya che. uttejita thaIne ane AvezamAM AvIne, sAmAnya manuSya paNa koI koI vAra hiMsA para AvI jAya che. asahya bhIDa, saraghaso ane jhaghaDAnA viSayamAM keTalIya vAra loko mArAmArI upara UtarI Ave che. AjakAla to AvA dekhAvo durbhAgyavaza ApaNA dezanI saMsada ane vidhAnasabhAomAM paNa jovA maLe che. jorajorathI nArAbAjI karavAmAM dhvanipradUSaNa to thAya che ja, paraMtu enI sAthesAthe uttejanAmAM ekabIjA upara Tebala, khurazI, pepara-veiTa, bUTa-caMpala pheMkavAnuM zarU thaI jAya che. A AjubAju ane dUranA vAyumaMDaLane pradUSita kare che. Telivijhana para AvA dekhAvo jo bALako athavA yuvako jue to enAthI khoTI rIte prerAIne potapotAnA kSetramAM AvuM ja pradUSaNa phelAvIne samAjanA naitika anuzAsana ane saMyamane hiMsaka Thesa pahoMcADI zake che. jaina tattvajJAnano paryAvaraNanA saMbaMdhamAM A ja sAra ane ukela nIkaLe che ke badhA prakAranA bAhya ane AMtarika pradUSaNane rokI zAMti sAthe samAjanA ghaTaka banIne jIvavuM e badhAMnuM kartavya ane javAbadArI che. aMte to te ja mAnavatA che e ane emAM ja mAnavatAnI garimA che. mAnavasamAjanuM uttaradAyitva : uparokta vizada vivecanathI e spaSTa thaI jAya che ke jaina dharma paryAvaraNadharma che. jaina AcAra-vijJAna, jJAna ane cAritra, darzana ane mananamAM sarvopari bhAvanA che ke AkhA paryAvaraNanuM saMrakSaNa ane saMvardhana jaina dharmanA samyakpAlananuM avibhAjya aMga che. saMsAranA badhA prANIjagatamAM mukhyatve manuSya sahuthI vadhAre caitanyavALuM, sarjanazIla, karmaTha, sakSama, sAhasika, saMvedanazIla, jJAnavAna ane vivekasaMpanna che. enAmAM UMDANa che ane enA ciMtanamAM niraMtara AkhI sRSTinI sAthe ekatAnuM dhyAna che. eTale to mAnavasamAje pRthvI 52 vibhinna sabhyatAo, saMskRtio ane AsthAono vikAsa karyo che. 123 For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava paraMtu eno bIjo cahero viparIta dizAmAM che. eNe dharmane aMdhavizvAsa ane kurItinI kALI koTaDImAM baMdha karI dIdho che. mAnava mAnava vacce dhRNA, raMgabheda, jAtibheda, vargabheda, dharmabheda, amIra-garIba bheda - vagerenI dIvAlo UbhI karI dIdhI che. evI dIvAlo jemaNe hiMsaka manovRttione protsAhana ApyuM che ane itihAsa, yuddho, saMgharSo ane avAranavAra thatI laDAIothI bharelo che. mAnavanA aham ane svArthe enA aMtarane kaSAyathI bharI pradUSita karI dIdhuM che. potAnAM sukha-suvidhAonA gulAma banIne mAnave prakRti ane jIvajagatanuM berahama zoSaNa karyuM che ane samagra prAkRtika samatolana ane devatAI kaDIone vikherI nAkhI che vinAza tarapha AgaLa vadhI rahyo che. jaina dharma e darzAve che ke mArga bhUlelo mAnavI potAnI saMcetanA, jAgRti ane icchAbaLathI vyavasthita rasto meLavIne potAnuM AMtarika ane bAhya paryAvaraNa sudhArI zake che. ene ekasAthe karmavIra ane dharmavIra thavuM paDaze. eNe e samajavuM paDaze ke te prakRtino sevaka che, svAmI nahIM. jo manuSya paryAvaraNa para prabhutva sthApita karavA icchato hoya to eNe prakRtinA niyamo ane paryAvaraNanA siddhAMto para cAlavuM khUba Avazyaka ane icchanIya che. saMsAranI vastI 600 karoDathI upara pahoMcI gaI che. manuSyanI mAgaNIo vadhI rahI che, paraMtu dUSita paryAvaraNe prakRtine kamajora banAvI dIdhI che ane ApaNI vadhatI jatI mAMgaNIono bhAra prAkRtika saMsAdhano bhAgye ja uThAvI zake kAraNa ke saMsAdhano ghaTatAM jAya che, khatama thaI rahyAM che athavA to pradUSita thatAM jAya che. mAtra AdhyAtmika dRSTithI nahIM paraMtu Arthika dRSTie paNa paryAvaraNamAM sudhAro khUba Avazyaka che. dareka manuSyae navI phUrti ane AdhyAtmika utsAha ane niSThA sAthe evAM kAmomAM lAgI javuM joIe jenAthI pradUSaNa rokAI zake ane paryAvaraNa svAthyavardhana ane vikArano nAza karavAnA paMtha upara AgaLa vadhI zake. jo te jaina vicAra anurUpa AtmajayI ane AtmadarzI thaI zake, to eno mArga saraLa thaI jaze kAraNa ke enA hRdaya ane AkhA vyaktitvamAM sahiSNutA, karuNA ane badhAne joDavAnI bhAvanA majabUta thaI jaze. 124 For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa saMskRti parasparopagraho jIvAnAm : jaina siddhAMta "parasparopagraho jIvAnAm' - manuSyane preraNA Ape che ke te prakRti ane prANIjagata sAthe manameLa banAvI potAnA aMgata svArtha tyaje ane AkhA saMsAranA svastha astitvano rakSaka tathA saMrakSaka bane. eka aMgreja kavie khUba suMdaratAthI A bhAvane nIcenI kavitAmAM vyakta karyo che : We live in all things, all things live in us, We live by the sun, We move with the stars, We eat from the earth, we drink from the rain We breathe from the Air, we depend on the forest. arthAt ApaNe badhA padArthothI jIvita chIe, badhA padArtho ApaNAmAM jIvita che. ApaNI sUrajanI sAthe jIvanakaDI che, ApaNane tArAono sAthe che. pRthvI ApaNane khAvAnuM Ape che, varasAdathI ApaNane pIvAnuM pANI maLe che. pavanathI ApaNe zvAsa laIe chIe, ane vanaspati para ApaNe nirbhara chIe." ApaNe to prakRtinI kSamA mAgavI joIe ke ApaNe ene ATalI lUMTI, satAvI ane barabAda karI. ApaNe ApaNA dRSTikoNa ane rItabhAtamAM parivartana lAvavuM joIe jethI prakRtinI sAthe punaH svAbhAvika krama prApta thAya. vizvamAM phelAyelA jaina samAjane A eka paDakAra che; sAthe avasara paNa che ke te paryAvaraNIya kSetramAM AMtararASTrIya sahayoganuM samarthana kare ane ahiMsApUrvaka paryAvaraNanA upayoga mATe saMkalpa kare. A paDakAra sahelo nathI kAraNa ke pahelAM to ApaNe potAnI jAtane dharmanA naitika rastA para pAchI vALavI paDaze, ApaNe prakRtino Adara karatAM zIkhavuM paDaze, ane jIvadayAne preraNAstaMbha banAvavAnI che. ApaNI zoSaNanI rItabhAtoe gaMbhIra saMkaTa UbhuM karI dIdhuM che. kavinA zabdomAM : Now the land is barren The waters are poisoned 125 For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava The Air is polluted The forests are dying The creatures are disappearing. arthAt "have dharatI verAna thaI gaI, jala jherI banI gayuM, jaMgala mRtyunA kinAre pahoMcyuM, prANIjagata nAmazeSa banI rahyuM. Ane sudhAravAmAM samaya lAgaze. ApaNe jeTalo vadhu vilaMba karIzuM athavA upekSA karIzuM, teTaluM saMkaTa vadhatuM ja jaze. vilaMba karavAne badale ApaNe prakRtinI sAtheno ApaNo bhAvanAtmaka saMbaMdha puna: jaldIthI joDI levo joIe. emAM ja jainadarzana AtmakalyANa ane paropakArano saMgama jue che. gurudeva citrabhAnunA eka amerikana ziSyae A bhAvanAne eka kavitAmAM khUba saMvedanazIlatAthI vyakta karI che : The trees were dancing gaily in the breeze. "Why do you so dance O tree!' I asked, Nodding their foliage merrily, they replied, 'We bore the searing heat of the sun giving shade to the weary traveller and the drooping bird. We readily offered our fruit to the hungry. Should we not dance now, happy in the fulfillment of fortitude and compassion?' arthAt vRkSa havAmAM khuzIthI nAcI rahyAM hatAM, meM priya vRkSone pUchyuM, "Ama zA mATe ?" potAnI DALIone harSathI halAvIne vRkSoe uttara Apyo, "ame sUryanAM kiraNonI garamI sahana karIne, thAkelA mAMdA rAhadArIo ane thAkelAM paMkhIone chAMyaDo Apyo. ame saharSa potAnAM phaLothI bhUkhyAonI bhUkha miTAvI, have ame zuM kAma na nAcIe. ame potAnA pairya ane dayAnA guNonA phaLane pAmIne khuza chIe." manuSya Avo vyApaka paryAvaraNIya dRSTikoNa vRkSo, anya prAkRtika tattvo 126 For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAvaraNa saMskRti ane prANIjagata pAse zIkhavAnI vinayazIlatA ane sahiSNutA potAnAmAM jAgrata kare to Atmabodha to thaze ja, paraMtu e kalyANanI gaMgAmAM paryAvaraNa DUbakI lagAvIne nirmaLa vimaLa thaI jaze. A saMdarbhamAM potAnA pustaka 'Life force - The world of Jainism'mAM vikhyAta amerikana jaina vidvAna mAikala TobAyase khUba UMDANathI lakhIne jaina dharmanI zaktine saMjIvanI ApI che : "ApaNe A peDhImAM mAtra ApaNuM sukha nathI meLavavAnuM paraMtu AkhA saMsAranA sukhane joDavAnuM che. jyAM sudhI dareka prANI zAMtithI sUI na zake, tyAM sudhI ApaNe paNa sUI na zakIe. anya prANIone poSaka bhojana na maLe tyAM sudhI ApaNe bhojana nahIM laIe. je pRthvIno ane enA uttama guNatattvono durupayoga kare evI nirdayatAno virodha karIzuM." "ApaNI aMdara A jIvanazakti vidyamAna che. ApaNe janma laIne marIe chIe, punarjIvana pAmIe chIe, prema karavAnuM ane ekabIjAne samajavAnuM paNa zIkhIe chIe. A na hoya to jIvana zUnya thaI jaze ane jyAM sudhI A jIvanazakti ane vikAsanuM svAtaMtrya ApaNe dareka jIvatattvamAM AropI zakIe nahIM tyAM sudhI ApaNe saMtoSa nahIM meLavI zakIe. eka kSaNa paNa thobhavAno samaya nathI." sAra e nIkaLe che ke vartamAna paryAvaraNa-saMkaTa manuSyanA AdhyAtmika saMkaTanuM pratIka che. manuSya khoTA raste bhaTakI rahyo che ane ene have potAnI muzkelIo 52thI bodha laIne svastha ane saMtulita jIvanapatha para pAchA pharavuM joIe. dareka manuSyanI sAme A eka javAba mAgato paDakAra che ke te aMdhakArano tyAga kare ane AtmaprakAzanI tarapha AgaLa vadhe. manuSyae potAnA dRSTikoNa ane naitika mApadaMDamAM jaDamULathI parivartana lAvavuM joIe. A tyAre ja thaze jyAre ApaNAM kAryomAM ApaNe prakRtinA niyamo pratye punaH Adara, zraddhA ane sAthe sAthe ApaNI bhAvanAo jAgrata karI daIe. A ja jaina dharmano saMdeza che je gaNAdhipati tulasInA aNuvrata gItamAM samAyelo che : 127 For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava "saMyama jIvana ho naitikatA kI sura-saritA meM, jana jana jana pAvana ho maitrI bhAva hamArA sabase; pratidina bar3hatA jAye samatA, sahaastitva, samyak nIti saphalatA pAye." zAMtimaya ane ahiMsaka paddhatione protsAhana ApIne paryAvaraNanAM saMrakSaNa ane saMvardhananI alakha ApaNe AkhA saMsAramAM jagADavAnI che. jaina dharma e ja zIkhave che ke pahelAM ApaNe ApaNuM jIvana ane paryAvaraNa sudhArIe. te ApaNane AkhA saMsAra ane samagra mAnavasamAjanA paryAvaraNane sudhAravA mATenI zakti, sAhasa ane preraNA Apaze. jema vasaMta AvatAM vRkSanI eka DALa lIlI thavA lAge che ane lIlAM pAMdaDA UgavA lAge che tema A zarUAta che. jaldIthI AkhuM vRkSa haryuM-bharyuM banI jAya che. vizvamAM phelAyelA jaina samAja mATe 21mI zatAbdImAM AkhI sRSTine harIbharI banAvavAnuM bIDuM jhaDapavA mATeno gaMbhIra paDakAra ane sonerI avasara che. ApaNe baherA-bobaDA samAna rahIne ApaNA potAnA AtmakalyANa aMge ja vicAra nathI karatA. e to moTI bhUla kahevAya. samagra prANIjagata, mAnavasamAja ane prakRtine sAthe rAkhIne cAlIzuM to badhAMnuM kalyANa thaze ane jyAre badhAMnuM kalyANa ane maMgaLa thaze tyAre ApaNuM jIvana sArthaka thaI jaze. mATe jaina dharmanI virATa saMskRtimAM paryAvaraNa-saMskRtinI mahattvapUrNa bhUmikA che. paryAvaraNanAM saMrakSaNa ane saMvardhananA abhAvamAM A virATa saMskRti adhUrI ane apaMga jevI raheze. ~ | 128 For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 zAkAhAra saMskRti AhAracaryA : ahiMsA tathA aparigrahanA udAtta siddhAMtone pratyakSa rojabarojanA jIvanamAM utAravA mATe jaina dharmamAM AhAracaryA ane AhAra-saMyamane mahattvapUrNa sthAna ApavAmAM AvyuM che. jaina zAstromAM zramaNa varga ane zrAvaka varga baMne mATe AhAramAM niyaMtraNa ane saMyama kevI rIte vadhArI zakAya tenuM vistRta varNana che. AhArane mAtra udarabharaNa na mAnatAM, ene saMskAra ane svAsthyavardhaka mAnavAmAM Avyo che, tathA emAM tana-mana baMnenI svastha mAvajatanuM dhyAna saMtulita rIte rAkhavAmAM AvyuM che. ahiMsaka AhAracaryAmAM jIvadayA mahattvapUrNa sthAna dharAve che. mATe jaina dharmamAM ekendriyathI laIne paMcendriya jIvonI surakSA karavA mATe ane enI sAthe hiMsaka vyavahAra na karavA mATe spaSTa jogavAI che. mAMsa, madha, magha ane maryAdAthI bahAranI vastuone abhakSya kahevAmAM AvI che. khAsa karIne mAMsAhAra karavAnI vastuone aneka anarthonuM mULa mAnavAmAM AvyuM che. bhojana ahiMsaka ane sAttvika hovA 52 bhAra mUkavAmAM Avyo che. rAjasika bhojana duSpAcya 129 For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava ane ahaMkAravardhaka tathA tAmasika bhojanane vikAronuM mULa kahevAmAM AvyuM che. abhakSya padArthanA pAMca prakAra batAvyA che. (1) jenA sevanathI be indriyothI laIne paMcendriya sudhInA jIvonI hiMsA thAya e mAMsAhAra. (2) jenA sevanathI anaMta sthAvara (ekendriya) jIvono ghAta thAya je khAsa karIne eTalA mATe ke e jamInanI aMdara Uge che. jema ke kaMdamULa, baTAkA, gAjara, aLavI, sUraNa, Adu, DuMgaLI, lasaNa vagere. A "sAdhAraNa vanaspati kahevAya che. jemAM vanaspatirUpe eka zarIramAM anaMta jIva rahe che. (3) evA padArtho je tAjA hoya to khAI zakAya che paraMtu maryAdAthI bahAra jatAM saDavA, bagaDavAthI emAM keTalAya sUkSma jIvonI utpatti thaI jAya che. jema ke saDelA-gaNelAM phaLo, jUno vAsI loTa, besana tathA anya daLeluM anAja (ThaMDInA divasomAM 7 divasathI vadhu samaya bAda; garamImAM pAMca divasathI vadhu divasa ane varasAdamAM 3 divasathI vadhu divasanuM), e ja rIte dahIM paNa mAtra 2 kalAka sudhI khAvAlAyaka mAnavAmAM AvyuM che. (4) evA khAvAlAyaka padArtha je vyaktinA potAnA svAthyanI dRSTie hAnikAraka hoya kevI rIte khAMsInA dardIne mATe khaTAza, azuddha ane vAsI khAvApIvAnuM vagere. (5) evA padArtha - jema ke maLa-mUtra je sevana karavA yogya nathI. "jaina zAstromAM 22 prakAranI abhakSya cIjonuM varNana maLe che." karA, gholavaDA, rAtribhojana, bahubIja, rIMgaNa, saMdhAna, vaDa, pIpaLa, umara, kaThaumara, pAkara, phaLa je hoya ajANa, kaMdamULa, mATI, viSa, mAMsa, madha, mAkhaNa ane madirA pAna. phaLa ati tuccha, tuSAra, calita rasa A bAvIsa abhakSya bAbata. zAkAhAranI sAthe sAthe gALeluM athavA ukALeluM pANI pIvuM, tAjuM bhojana khAvuM ane rAtri-bhojana na karavuM e paNa ahiMsaka vRttinAM aMga mAnavAmAM Ave che. A rIte jaina dharmamAM zAkAhArane khUba vistRta rUpamAM jovAmAM Avyo che ane 130 For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti jIvadayA ane svayaMnI svAsthya rakSA ane saMyamita maryAdApAlana enA mahattvapUrNa pAsAM che. mAnavanuM svAbhAvika bhojana : AhAracaryAnuM eka vaijJAnika tathya e paNa che ke zAkAhAra mAnavanuM svAbhAvika ane prAkRtika bhojana che. manuSyanA zarIranI racanA zAkAhArI pazuo jevI che. manuSyanI pAcanazakti, cAmaDI ane zArIrika aMgabanAvaTa paNa zAkAhArI pazuo jevI che. zAkAhArI pazuonAM jaDabAM goLa hoya che, dAMta nAnA, dhAra vagaranA ane bAjubAjumAM lAinamAM hoya che. e pANI hoTha aMDADIne pIve che ane enA nakha capaTA hoya che. mAMsAhArI pazunA nakha tIkSNa, jaDabAM lAMbAM, dAMta aNIdAra teja ane kaThaNa hoya che ane te pANIne jIbhathI cATI cATIne pIe che. manuSyanI zAkAhArI za2I22canA sAthe enA hRdayamAM UbharAtI karuNA ane jIvadayA joDI daIe to AhAracaryAmAM jaina dharma dvArA zAkAhAra 52 sahuthI vadhu bhAra tarka ane bhAvanAtmaka ema baMne dRSTikoNa dvArA samajamAM AvI jAya. zAkAhAra eka saMpUrNa saMskRti : zAkAhArane jaina darzana ane cAritra baMnemAM sarvopari sthAna ApavAmAM AvyuM che. A mAtra khAvA-pIvAno abhyAsa athavA pasaMdagI nathI, zAkAhAranI pAchaLa jIva-dayAno guNabhaMDAra che. mATe vizALa ahiMsA saMskRtinuM aMga hovA chatAM paNa zAkAhAra alagathI eka saMpUrNa saMskRti che, jenI sAthe dhArmika, AdhyAtmika, naitika, bhAvAtmaka, poSaNa ane svAsthya vagere pAsAM joDAyelAM che. A badhAM pAsAMone AjanA yuganI jIvanazailImAM mUlavavAnI jarUra che. jethI zAkAhAranA pracArathI ahiMsaka vicAradhArAne gatizIlatA maLe. eka zAkAhArI mAtra potAnuM ja bhaluM nathI karato. ApaNe AgaLa joIzuM ke prAkRtika saMsAdhanonA saMtulita dohanamAM paNa zAkAhAra mukhya bhUmikA bhajave che. dhArmika ane AdhyAtmika pakSa : jaina dharmamAM nirdhArita zAkAhArI niyamone ApaNe atyaMta muzkela, custa - 131 For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava zAstrIya ane AjanA gatizIla jIvanamAM avyAvahArika kahIne ApaNI jAta sAthe ApaNe chetarapiMDI karIe chIe. rAtri-bhojanatyAga athavA gALelAM pANI pIvAno niyama athavA sUryAsta pachI mAtra bhojana nahIM paNa jala paNa grahaNa nahIM ka2vAno niyama, avAranavAra tapa, upavAsa, vAraMvAra khAvuM, keTalAka padArthono tyAga karavo ityAdi dharmanI koI adITha prakriyA pAchaLa vivekaguNanuM tattva che, saMyama ane saMtulananI bhAvanA che. sUkSmamAM sUkSma jIvajaMtuonI surakSAnuM dhyAna che. A badhAM jIvadayA, sAmUhika, zAMtimaya sahaastitva ane prakRtie ApelI pArasparika nirbharatAnAM jIvaMta ane khUba vyAvahArika pratIka che. jaina dharmagraMtha 'AcArAMga sUtra' kahe che : (1) 'saMti vALA puddho siyA lagnamALA puTTo pAsa' arthAt saMsAramAM aneka prANavAna jIva che; te alaga-alaga che, emane zaramAtA juo, teo sacetana che, enAmAM paNa prANa che; enuM saMrakSaNa prANImAtranuM saMrakSaNa che. (2) badhAM zvAsa letAM, jIvatAM ane spaMdanazIla prANIone na to mAravA joIe, na emanA pratye hiMsaka vyavahA2 ka2vo joIe, na enuM zoSaNa karavuM joIe, na trAsa Apavo joIe ke na emane apamAnita karavAM joIe. A eka pavitra ane zAzvata niyama che jene badalI na zakAya. A vicAronI pAchaLa bhAvanA e paNa che ke AdhyAtmika dRSTie bIjA pratye AcaravAmAM AvelI hiMsA aMte to potAnA AtmA pratye hiMsA che kAraNa ke AvI hiMsA hRdayamAM dhRNA, zoSaNa, asahiSNutA ane krUratAnI vRtti jagAve che ane AvI hiMsA potAnAmAM kluSita ane kaSAyabharI bhAvanAonA kAraNane janma Ape che. AhAra saMbaMdhI AdhyAtmika dRSTikoNamAM jaina vicAradarzana sAthe saMsAranI bIjI saMskRti, dharma ane gahana ciMtako paNa sahamata che. zAkAhAranA vizvastaranA prasAramAM Avo abhiprAya ane abhivyakti khUba sahAyaka banI zake. amerikAmAM zAkAhAra-prasAranA prabaLa samarthaka jona robinsana potAnA pustaka e DAyeTa phora e nyU amerikA' (A diet for a new America)mAM lakhe che : 132 For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti "ahiMsaka saMsAranuM mULa ahiMsaka bhojanaprakriyAmAM ja samAyeluM che." jisasa krAisTe paNa kahyuM che : "je bIjAnA prANa le che te potAnI jAtane mArI rahyo che. je marelA jAnavaranuM mAMsa khAya che te mRtyunA zarIrane khAya che." manusmRtimAM manue paNa je jAnavarone mAre che temanI ja mAtra niMdA karI nathI paraMtu sAthe sAthe ja AvuM karavA mATe protsAhana Ape che athavA AvuM karavA mATe nirdeza kare che temanI tathA AvA mAMsano vepAra karanAranI temaja rasoI ke bhakSaNa karanAranI paNa niMdA karI che. vikhyAta sAhityakAra jyaoNrja barnArDa zo (je svayaM eka zAkAhArI hatA)nI TIkA khUba asarakAraka che ane zAkAhArInI dareka carcAmAM teno ullekha karavAmAM Ave che : "huM eka manuSya chuM, nahIM ke mRta jAnavaronuM kabrastAna." eka mArmika kAvyAtmaka TippaNImAM teo AgaLa kahe che : "kA kA karatA kAgaDAonI jema, ApaNe mAMsa khAIne peTa bharIe chIe ane jIvIe chIe; ApaNane khabara nathI paDatI ke ApaNe, prANI jagatane keTalI pIDA pahoMcADI rahyA chIe. jo ApaNe jAnavaro pratye A nirdayatAthI vyavahAra ApaNA lAbha athavA khelakUdano AnaMda meLavavA karIe chIe, to ApaNe kevI rIte A saMsAramAM e zAMti lAvI zakIzuM jenA mATe ApaNe badhA ATalA Atura chIe." AvA ja vicAra vyakta karavAmAM AvyA che. prAcIna jaina dharmagraMtha "puruSArtha siddhapAya'mAM AcArya amRtacaMdra lakhyuM che : 'na vinA prANividhAtA tmAMsasyotpatti rizyate yasmAta / .mAMsaM bhajatastastamAt prasaratyanivAritA hiMsA / / 5 / / 133 For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava yadapi kila bhavati mAMsaM svayameva ma tasyamahizava rAbhAdeH / tatrApi bhavati hiMsA tadAzrita nigota nimarthanAta / / 66 / / AmA svapi pakkAsvapi vipacmAnAsu mAMsa pezIzu / sAtatyeotpAdasta jjatInAM nigotAma / / 60 || AmAM vA pakvAM vA khAdati yaH rUpa zati va zitapezIma / hinti satat nicitaM piMDa bAhujIva koTInAma / / 68 / / arthAt jAnavarone mAryA sivAya mAMsa nathI maLI zakatuM, eTalA mATe eka mAMsAhArIne mATe hiMsA karavI jarUrI banI jAya che. svAbhAvika motathI marelAM pazuonuM mAMsa hiMsA nathI ema kahevuM kyAreya nItisaMgata nathI. kAraNa ke mRta pazunA mAMsamAM asaMkhya jIvajaMtuo rahe che. te mAMsa khAIne te dvArA temanI hatyA kare che. koI paNa A mAMsa kAcuM ke pakavIne khAya te keTalAya jIvonA prANa le che. jyAre jyAre saMsAramAM kyAMya paNa manuSyane nirdayatAthI satAvavAmAM Ave athavA zoSaNa karavAmAM Ave che athavA eno prANa levAmAM Ave che tyAre mAnavaadhikAro mATe keTalo hobALo macI jAya che. mAnavano mAnava pratye hiMsaka vyavahAra ghRNAspada to che ja. hiTalarayugamAM yahUdIonI sAthe Concentration campsmAM thayelA nirdayI vyavahA2ne avAranavAra karuNAnA pravAhamAM ApaNe yAda karIe chIe. avAranavAra ApaNe doSa daIe chIe hirozImA para thayelA eNTama baoNmba visphoTane athavA bhopAlanA gaeNsa kAMDane jemAM seMkaDo vyaktionA prANa gayA ane jIvatA rahelA lokone laMgaDA, lUlA, AMdhaLA ane apaMga banAvI dIdhA. AvI phaLa-phUla ane zAkabhAjIthI saMpanna dharatImAM ApaNe pazuo, pakSIo ane mAchalIone mArIne potAnI bhUkha miTAvIe e mATe Avo apAra karuNAbharyo aMtarAtmA ApaNane kaI rIte maMjUrI Ape ? A eka nikRSTa ane vikRta mAnasikatA che je ApaNane anaitikatAnI ta2pha dhakele che: zAkAhAranI pAchaLa e jaina siddhAMta che je vikhyAta prAcIna jaina zAstra 'tattvArthasUtra'mAM ullekhita che : 'parasparopagraho jIvAnAm'. saMsAramAM badhAM prANI nAnAM athavA moTAM paraspara avalaMbananI kaDImAM baMdhAyelAM che. A kaDIne toDavI 134 For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti athavA koI paNa pazuonA prANa laIne prAkRtika samatulAmAM vikSepa karavo e akSamya pApa che. barAbara A ja bhAvanA amerikAnA reDa inDiyana saradAra siyeTale so varSa pahelAM nIcenA zabdomAM vyakta karI hatI. "pazuo vagara manuSya kyAM raheze ? jo pazuono saMhAra thAya to manuSya paNa khalAsa thaI jaze. pazusaMhAra manuSyanA AtmAne bhAvanAhIna - verAna banAvaze. pazuone je kaMI thAya te AgaLapAchaLa manuSyane paNa bhogavavuM paDe che. saMsAramAM badhI vastuo barAbara A rIte ekabIjI sAthe joDAyelI che, jema lohI ke raktanA saMbaMdho ApaNA parivArane joDe che. manuSyae sRSTimAM jIvananA tANAvANA nathI racya, e to tANAvANAno eka kaNa mAtra che. je manuSya A tANAvANAnI cheDachADa kare che te potAnI jAta mATe musIbatane notaruM Ape che." koIe barAbara ja lakhyuM che ke manuSya zizuo pAsethI zIkhavuM joIe. jo eka zizune enA pAraNAmAM eka sapharajana ane eka sasaluM ApavAmAM Ave to enI svAbhAvika pratikriyA haze sasalA sAthe ramavAnI ane sapharajana khAvAnI. manuSyanI svAbhAvika manovRtti zAkAhArI che. jyAre manuSya mAMsAhArI banI jAya che tyAre enI pAzavika vRttione protsAhana maLe che. zAkAhAra saMskRtinuM AdhyAtmika pAsuM e kahI zakAya ke manuSya mAtra hADakAM-piMjaranuM zarIra mAtra nathI je bhUkha zamAvavAmAM ja rata rahe. te to cetanAmaya AtmA paNa che. mATe AhAra evo hovo joIe ke je enI bhUkha zamAve ane sAthe sAthe ene AtmatRpti Ape, enA vivekane jAgrata rAkhe ane hRdayane karuNAthI bharyuM rAkhe. sakArAtmaka AdhyAtmika vikAsamAM zAkAhAranuM viziSTa mahattva che kAraNa ke te manuSyane mATe prAkRtika bhojana che. mAMsAhAranI sAthe prANIhiMsAnI krUratA ane aviveka joDAyelAM che. evo vaijJAnika mata che ke AhArathI posAtA nyUro TrAnsamITara ApaNA AcAra-vicArane prabhAvita kare che. AhArane dharma, adhyAtma ane naitikatAnA dRSTikoNathI jovAnuM mAnavasamAjane mATe atyaMta jarUrI che. aMgrejImAM bahucarcita kahevata che : "Man 135 For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava does not live by bread alone" arthAt manuSya mAtra roTI khAvAne mATe nathI jIvato. jIvavA mATe jarUrI mAnasika saMskArono AkAra zAkAhArI bhojananA mAdhyamathI baMdhAya che. mAMsAhAre vizvabharamAM mAnavavyavahAramAM hiMsAjanya vikRtio utpanna karI dIdhI che. mATe Azcarya nathI ke pAchalAM keTalAMka varSomAM zAkAhArano pracAra pazcimanA dezomAM kaMIka vega, utsAha ane vizvAsathI thavA lAgyo che. jaina dharmathI prabhAvita ane prerita thayelI eka viduSI amerikana mahilA klayara sojenaphIlDanA hRdayamAM zAkAhArI banyA pachI kevA AdhyAtmika saMskAra jAgyA e A saMkSipta paNa arthapUrNa TippaNImAM pratibiMbita thAya che : zAkAhArI jIvanapaddhati apanAvavAthI ApaNe hiMsaka vRttiothI dUra thaI jaIe chIe ane asahAya prANIjagata pratye upekSA, tucchatA ane rUkSa vyavahArano bhAva dUra thaI jAya che. eTaluM ja nahIM, zAkAhArI banavAthI jIvanamAM eka navo sahajahUrta dRSTikoNa vikase che. mane AkhI duniyA sAthe ekatAno bhAva mahesUsa thavA lAgyo che. bIjAM prANIonI sAthe saMbaMdhanI bhAvanAmAM vRddhi thavA lAgI che; kAraNa ke ApaNe badhA sAthe maLIne A dharatI para jIvI rahyA chIe. mane evuM lAge che ke jANe eka jIvaMta UrjAe mArA jIvananAM vividha kSetromAM saMjIvanI chAMTI na hoya !" naitika ane bhAvanAtmaka pakSaH dhArmika ane AdhyAtmika pakSathI joDAyelo che zAkAhArano naitika ane bhAvanAtmaka pakSa. saMsAranA samagra prANIjagatamAM manuSyanuM sthAna sauthI upara che kAraNa ke enAmAM viveka, ciMtana, samajaNazakti, kalpanAbhAvanA, AkAMkSA, jijJAsA, saMvedanazIlatA ane vyApaka dRSTikoNanI mAtrA bIjAM prANIo karatAM ghaNI vadhu che, pariNAme to mAnavasamAje potAno gauravazALI itihAsa A pRthvI para racyo che, sabhyatAonuM nirmANa karyuM che ane pragatinA navA vikramo sthApyA che. dArzanika erisToTalanuM kahevuM hatuM ke "badhAM pazuonI tulanAmAM enA kada pramANe manuSyanuM magaja sauthI moTuM che. dArzanika oviDe potAnI amara racanA 136 For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti meTemAraphasisa'mAM lakhyuM che ke "Izvare mAtra manuSyane upara joI zake tevo cahero Apyo che, jenAthI te haMmezAM sIdhA UbhA rahIne svarganI tarapha joI zake, enI sarakhAmaNImAM bAkInAM badhAM copagAM pazu nIce dharatI tarapha ja jotA rahe che." A badhAM guNatattvono nirdeza e che ke manuSya prANIjagatanI moTA bhAI athavA saMrakSaka athavA moniTaranA rUpe rakSA kare, na ke ene khatama karI potAnI kSaNika bhUkha miTAve. mahAvIra vAraMvAra potAnAM pravacanomAM kahetA hatA ke jyAre ApaNe koIne prANa ApI nathI zakatA to ApaNane zuM adhikAra che enA prANa levAno ? prANIjagatane trAsa Apavo ke enA prANa levA e to batAve che ke sabhya ane susaMskRta mAnavInuM keTaluM naitika patana thaI gayuM che ! enA lobha, zoSaNa ane ahaMkAra keTalA aniyaMtrita ane niraMkuza banI gayA che, te prANIjagatanuM bhakSaNa evI rIte karavA lAgyo che ke jANe te AtmArahita jaDa padArtha hoya. A vAta para jaina dharmamAM, ApaNe agAunA adhyAyamAM joyuM te pramANe samagra jIvajagatanA astitvanuM ane sAthe ja AtmAnI samAnatA ane pArasparika nirbharatAnuM vistRta vivaraNa maLe che. A saMdarbhamAM mAnavI potAnI naitika pravRtti sAthe samajUtI karIne mAMsAhAra mATe prANIjagata para kevA kera vartAve che ! katalakhAnAmAM keTalI nirdayatA, nirmamatA ane kaThora yaMtravat prakriyAthI prANInI cIso - citkAranI upekSA karIne ene mArI nAkhavAmAM Ave che. asahya vedanA, hatAzA, krodha ane yAtanAmAMthI pasAra thaI rahelAM pazuonuM mAMsa khAvAthI manuSyanA mAnasamAM paNa evI ja bhAvanAo janma leze ane ene vadhu asahiSNu banAvaze. thoDA samaya agAu mArA amerikAnA pravAsa daramiyAna meM talakhAnA upara eka amerikanano lekha vAMcyo hato. eno eka hRdayadrAvaka aMza ahIM ApI rahyo chuM: gAya, vAcharaDA, bheMsane eka sAMkaDI galImAM nIce pheMkavAmAM AvatAM hatAM. eka pachI eka baMdha thatAM kANAmAMthI nIce paDI rahyAM hatAM. emano eka paga doraDAthI bAMdhelo hato ane bIjo laTakI rahyo hato. teo behoza banI gayAM hatAM 137 For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava ane asIma yAtanAmAMthI pasAra thatAM hatAM. eka mANase emanAM gaLAM lAMbA charA vaDe kApyAM ane lohInI nadI vahevA lAgI. teonA prANa nIkaLI gayA ane manuSyane mATe bhojana taiyAra thaI gayuM." eka bAju AkhI duniyAmAM pazuo pratyenA nirdaya vyavahArane rokavA mATe keTalIya saMsthAo AMdolana calAvI rahI che. paraMtu je gatithI katalakhAnAMomAM pazu-saMpattino vinAza thaI rahyo che, e joIne lAge che ke keTalAMya prakAranAM viziSTa pazuo, jaMtuo ane prANIo sRSTimAMthI sadaMtara nAbUda thaI jaze. meksiko dezanA vizvavikhyAta paryAvaraNavid honsa Arajhese lakhyuM che ke "ApaNe pRthvInA jIvananA adbhuta prakArone mArIne pArasparika nirbharatA ane sahaastitvanA tANAvANA khatama karI rahyA chIe." agraNI jaina AcArya zrI vidyAsAgarajIe pAchalAM keTalAMka varSothI bhAratamAMthI thatI mAMsanI nikAsane rokavA mATe eka ugra AMdolana UbhuM karyuM che jenAthI nikAsa mATe mAravAmAM AvatAM mUMgAM prANIo bacI zake. A abhiyAna "jIvadayA" ane "jIvarakSA"nuM abhinna aMga che. jemAM keTalAMya agraNI jaina saMgaThano katalakhAnAMo baMdha karavA ane navAM katalakhAnAMone anumati na ApavA sarakAra para janamata dvArA dabANa karI rahyA che. mAMsanI nikAsa je 1973-74mAM mAtra 10,000 meTrika Tana hatI je 2001mAM vadhIne 2,00,000 meTrika TanathI paNa AgaLa vadhI gaI che. kahevAya che ke 2000 karoDa rUpiyA kamAvA mATe 1,70,000 bheMsonI katala karavAmAM Ave che. A bheMso jo vadhu pAMca varSa paNa jIvatI rahI hota to enuM chANa 19 karoDa Tana thayuM hota. je khAtara banIne 7 karoDa Tana vadhu anAja pedA karavA mATe sahAyaka thAta. jIvadayA' vize vizeSajJa jaina mahilA zrImatI zilpA zAha lakhe che : "dara varSe gRhaupayoga ane sajAvaTanI vastuo mATenA saMzodhanamAM 1.4 karoDa jAnavarone trAsa ApavAmAM Ave che ane keTalAMya marI paNa jAya che. daMtamaMjana (TUthapesTa), lipasTika, vAsaNa sApha karavAno sAbu, pharnicara paoNliza, AvA badhA padArthono pahelA sasalAM ane kUtarAM para prayoga karavAmAM Ave che. AMkhomAM nAMkhavAmAM AvatI davAono jyAre sasalAM upara karavAmAM Ave che 138 For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti tyAre enA dardathI bacavA mATe bhAgavAnA prayatnamAM keTalIya vAra te potAnI garadana maraDI nAkhe che. AvA prayogomAM keTalAMya pazuo marI paNa jAya che athavA aMdha thaI jAya che." hAlamAM ja zrImatI menakA gAMdhI ane anya saMgaThano jevAM ke "pIpala phaoNra enimalsa' vageree thaI rahelI zodho mATe jAnavaronI dayanIya ane bImAra dazA thatI hovAthI tenA upayoga mATe ghora virodha karyo che. paryAvaraNIya pakSa : - manuSyanI mAnasikatAnuM dRSTAMta juo. zastra ane gAMjA-aphINanA vizvavyApI gerakAyadesara vyApAra pachInA naMbare Ave che evI bahumUlya pazusaMpatti jevI ke durlabha jAtinA vAnara, siMha, samudrI kAcabA, rIMchanuM baccuM, citto, geMDA, hAthI, kUtarA vagere pazuonAM mAMsa, nakha, cAmaDA athavA zIMgaDAMno gerakAyadesara vyApAra. lagabhaga 1000 karoDa DaoNlarathI vadhu vyApAra dara varSe thAya che. ziyALa, sasaluM ane bIjA durlabha pharavALAM pazu nirdayatAthI mArI nAMkhavAmAM Ave che. manuSya mATe phara koDa, phara jUtA ane phara TopI athavA suMvALI zAla banAvavA mATe uttarapradeza ane uttarAMcalamAM dara varSe 2 lAkhathI vadhu noLiyA ane khisakolIne mArI nAkhavAmAM Ave che. beMglora najIkanA eka gAmamAM ziyALonuM moTuM sIvIne, kAna kApIne AkhA gAmamAM pheravavAnI prathA che, jethI indra deva khuza thaIne varasAda Ape. janasevI saMgaThana "peTA' (pIpalsa phaoNra dha TrITamenTa oNpha enimalsa)e chellAM keTalAMka varSomAM jAnavaronAM motanA pariNAme pragati karatA udyogo sAme ugra AMdolana cAlu karyuM che. jaina AcArya vidyAsAgarajIe paNa lokone kahyuM che ke "teo cAmaDAnI vastuono upayoga karavAnuM baMdha kare." mAMsAhAranA kAraNe saMsAranI ajoDa ane bahumUlya jaivika vividhatA hiMsAno bhoga banI che. (Biological diversity). lagabhaga 25 TakA vividhatA nAza pAmI che. kahevAya che ke lagabhaga 1000 jIvajaMtunI prajAti dara varSe nAza pAmI rahI che. eka tarapha mAnava janasaMkhyA dara varSe eka karoDathI vadhIne have 600 karoDathI 139 For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava vadhu thaI gaI che; bIjI bAju pazu-pakSI ochAM thatAM jAya che. kahevAya che ke mAchalInI 85 jAti tathA sApanI 21 jAtiono lagabhaga nAza thaI cUkyo che. mAMsAhAre to pazu-khetarone tAjAM karyA che jyAM pazu mAMsa mATe ja pedA karavAmAM Ave che. viDaMbanA e che ke eka ekara jamIna upara lagabhaga 10000 kilothI vadhu baTAkA pedA karI zakAya che. paraMtu eTalI ja jamIna para pALavAmAM AvatAM jAnavaronuM mAMsa mAtra 9 kilo jeTaluM hoya che. e ja rIte aDadho kilo mAMsa banAvavA mATe cokhAnI sarakhAmaNIe 10 gaNuM pANI joIe che. A rIte mAMsAhAra prAkRtika saMsAdhanonA durupayogane protsAhita kare che, enI kSamatAno vinAza kare che ane enuM bhayaMkara zoSaNa kare che. tAtparya e che ke je jIvajagatanA divya tANAvANA che ene UMDo ghA lAgyo che ane parasparanI nirbhayatAne AghAta pahoMcADI manuSya paryAvaraNa sAthe majAka karI che je AvanArI mAnavapeDhIne saMkaTamAM mUkaze ane pRthvI para azAMti phelAvI deze. jaina dharma anusAra paryAvaraNanA saMtulana ane vibhinna jIvonA sahaastitvamAM kRtrima ane hiMsaka vinAzakArI dakhala prAkRtika tANAvANAne vikherI de che. naitika dRSTie A manuSya dvArA prakRtinI sAthe corI ane lUMTaphATa jevo vartAva che. mAnavInI hiMsaka DakhalagIrI pRthvI ane enA prAkRtika srotonI susaMbaMdha svAyattatAno nAza karanArI che. tethI Adhunika yugamAM ahiMsAnA masIhA mahAtmA gAMdhI kahetA hatA ke - pRthvI pAsethI mAtra jarUriyAta pUratuM ja lo, lAlacamAM AvIne enuM All431 + $21. (live by need and not by greed)." paryAvaraNIya dRSTikoNa e che ke manuSya anya stroto ane jIvatattvonI pAsethI udAratA ane dariyAdilI zIkhe. dAkhalA tarIke nadI kyAreya potAnuM pANI nathI pItI, gAya kyAreya potAnuM dUdha nathI pItI, vRkSa kyAreya potAnuM phaLa nathI khAtAM. teo haMmezAM bIjAnI sudhA zAMta kare che. zAkAhArano rasto apanAvIne manuSya e dizAmAM mahattvapUrNa ane khUba sakArAtmaka vRttine gatizIla banAvI zake che. jo Ama thAya to sRSTi para jIvananuM vaividhya vikasaze ane te sAthe vadhatI mAnavavastInI jarUriyAto saMtoSI zakAze. 140 For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti poSaNa ane Arogya : - zAkAhArano pracAra poSaNa ane Arogya sAthe paNa joDAyelo che. A guNatattvathI paNa jaina dharmano "zAkAhAra'nI anivAryatA ane mAMsAhAra niSedhano nirdeza ghaNo prasaMgocita che. e paNa dhyAnamAM rahevuM joIe ke mAMsAhAranI vRttithI loko dUra rahe ane judA judA dharmAnuyAyIomAM zAkAhArane lokapriyatA apAvavAmAM saphaLatA maLe. jaina dharma kyAreya koIne jaina dharma aMgIkAra karavA mATe vivaza nathI karato. paraMtu jyAM sudhI mAMsAhArathI zAkAhAra tarapha laI javAnI vAta che - e mATe hRdayaparivartana jainadarzanamAM lAbhadAyaka ane atyaMta jarUrI mAnavAmAM Ave che. mukhya zAkAhAranA prakAro : zAkAhAra zabda aMgrejI bhASAmAM "vejiTeriyana leTina bhASAnA "vejiTsa' zabdathI banelo che, jeno mULa artha che saMpUrNa, UrjAyukta ane tAjagIdAyaka. zAkAhArIomAM have mukhya cAra prakAranA loko cheH (1) zAkAhArI -Lacto-ovo-vegetarian, je dUdha tathA enA padArtho tathA IMDAnuM sevana kare che. (2) zAkAhArI - Lacto-vegetarian, je dUdha tathA enA padArtho le che paraMtu IMDAM nahIM. (3) zAkAhArI - Vegans, je zAkabhAjInI sAthe koI paNa pazujanya padArtha nathI letA. tyAM sudhI ke teo dUdha sudhdhAM nathI letA. (4) ativizuddha jaina zAkAhArI je jamInanI aMdara jaMtuothI gherAyelAM zAkabhAjI jevAM ke baTAkA, kAMdA (DuMgaLI), kaMdamULa vagere nathI khAtA ane varasAdanA divasomAM lIlAM zAkabhAjI paNa choDI de che. keTalAya jeno kobIphalAvara paNa nathI khAtA kAraNa ke enI aMdara khAsa karIne varasAdamAM iyaLo ane jIvajaMtu pedA thaI jAya che. sAmAnya rIte moTA bhAganA zAkAhArI loko zAka tathA phaLonI sAthe dUdha tathA dUdhanA padArtha le che. paraMtu pazcimamAM ane mukhyatve bhArata bahAra vaselA jaina 14 For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava samAjamAM 'vegana'nI saMkhyA vadhI rahI che. zAkAhAranA prabaLa samarthaka menakA gAMdhI paNa "vegana' zAkAhAranA pakSamAM che ane emaNe tyAM sudhI kahyuM che dUdha pIvuM pazunA lohI pIvA samAna che. "vegana' pakSanI mAnyatA che ke dUdha tathA dUdhanA padArthanuM sevana nahIM karavAthI kaoNlesTrola, blaDaprezara ane hRdayaroga kAbUmAM AvI jAya che. vegana pakSanuM kahevuM che ke gAya athavA bheMsanuM dUdha enAM vAcharaDAMo mATe hoya che. koI paNa prANI anya koI prANInuM dUdha kyAreya nathI pItA ane vaLI AjakAla to vadhu Adhunika DerIomAM gAyonuM dUdha mazIna dvArA dohavAmAM Ave che ane emAM pazune bahu vedanA thAya che. ene kRtrima rIte gAbhaNI karavAmAM Ave che jethI vadhu dUdha meLavI zakAya. sAmAnya rIte eka gAyanuM sarerAza jIvana 15 varSa che, paraMtu 4-5 varSa pachI enI dUdha utpAdana-kSamatA ghaNI kSINa thaI jAya che ane tyAre ene tarata katalakhAne mokalavAmAM Ave che. vegana lokono e paNa mata che ke svAthyane mATe dUdha ane enAthI banelA padArtho jarUrI nathI. balka dUdha pIvAthI kaoNlesTrolanI mAtrA vadhI jAya che. zrI pravINa zAha, je northa kerolInA, amerikAmAM jaina sTaDI senTaranuM saMcAlana karI rahyA che, 199pathI pAkA vegana banI gayA che. I. sa. 2000mAM zikAgomAM temanI sAthe mArI mulAkAta thaI tyAre emaNe jaNAvyuM ke vegana banyA te pUrve emanuM kaoNlesTrola 205 hatuM je be varSa pachI 1997mAM ghaTIne 170 thaI gayuM. svAstha pakSaH pAzcAtya dezomAM karavAmAM AvelAM saMzodhanothI spaSTa thaI gayuM che ke mAMsAhArano zArIrika ane mAnasika svAthya para pratikULa prabhAva paDe che. mAMsAhArI vyaktione kensara, hRdayaroga, akALe vRddhatva AvavuM, ane nyUrolaoNjikala takalIpha saMbaMdhI gaMbhIra bImArIo vadhu mAtrAmAM thAya che. mAMsAhArIomAM khAsa karIne peTanuM kensara moTA pramANamAM jovA maLe che. mAMsamAM kaoNlesTrolanI mAtrA vizeSa che je nIce darzAvelI sUcimAM spaSTa jovA maLe che. 142 For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti 0 0 300 0 chaO 0 0 mUrgA GO 0 0 pazuAhAra (Animal Food) PULSIEL (Plant Food) kaoNlesTrola mAtrA 100 grAmamAM miligrAma kaoNlesTrola mAtrA 100 grAmamAM miligrAma IMDAM papa0 badhAM anAja 0 gAya kiDanI 375 badhAM zAkabhAjI gAya lIvara badhA sUkA mevA bIpha sToka 70 (jemake badAma, sIMga, kAju vagere) gheTA mAMsa 70 badhAM bIyAM sUvara mAMsa 70 badhAM phaLa badhI lIlI bhAjI AisakrIma 45. badhAM vanaspati tela mAkhaNa 250 malAI, panIra (krIma cIja) 120 ema paNa mAnavAmAM Ave che ke zAkAhArInI jIvanamaryAdA vadhAre hoya che ane ene mAnasika tANa, DAyAbiTIsa vagere bImArIo mAMsAhArIonI sarakhAmaNIe ochI jovA maLe che. hRdaya ane hRdayasaMbaMdhI rogomAM paNa mAMsAhAra hAnikAraka che. mAMsAhArIomAM maeNgenIjhanI ochapanA kAraNe gaMbhIra bImArIo ghara karI jAya che. - zAkAhArI bhojanamAM keroTina ane enTi oksiDaMTa, viTAmina "sI" ane 'I' hovAthI kensarathI bacavAmAM madada thAya che. evuM paNa jovA maLyuM che ke jeTalAM vadhu pazu proTina levAmAM Ave eTalI kiDanImAM patharInI bImArI thavAnI zakyatA vadhe che. svAthyanI dRSTie zAkAhArI bhojana sAttvika ane svAthyavardhaka hovAnI sAthe sAthe vadhu zuddha ane tAjuM rahe che, jyAre mAMsAhArI bhojanamAM keTalAya vikAra pedA thAya che. vegana pakSanuM kahevuM che ke dUdhamAM paNa pradUSita tattva khUba hoya che je svAthyane mATe hAnikAraka che kAraNa ke gAya, bheMsanA AhAramAM levAtA 143 For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava ghAsa vageremAM pesTisAIDanI mAtrA hoya che ane gAya-bheMsa gaMduM pANI pIe che jemAM sAbu, rAsAyaNika padArtha, khAvAnuM tela vagere koI ne koI mAtrAmAM hoya che ane dUdhanAM guNatattvane prabhAvita kare che. vadhu paDatA ThaMDA pradezomAM zarada RtumAM tAkAta mATe mAMsAhAra Avazyaka che e mAnyatA have bebuniyAda sAbita thaI cUkI poSaNa pakSa saMzodhanothI e sAbita thaI cUkyuM che ke zAkAhArI bhojana poSaNa-nyUTrizananI dRSTie mAMsAhAranI sarakhAmaNImAM jarA paNa UtaratuM nathI. sAmAnya rIte bhArata jevA garama pradezamAM to khorAkane saMtulita karavA mATe paNa mAMsAhArI loko niyamita zAkAhArI khorAka le che. zAkAhArI khorAkamAM badhAM Avazyaka viTAmina, minarala padArtha, kArbohAiDreTa, proTIna ane carabI tathA khAdya phAibara hoya che je mAMsAhArI khorAkamAM eTalA saMtulita pramANamAM nathI maLatAM. nIcenI sarakhAmaNI rocaka che : (1) zAkAhArI puruSanI sarerAza samaya hAni 3 TakA (AverageTimeLoss) (2) mAMsAhArI puruSanI sarerAza samaya hAni 7 TakA (3) zAkAhArI strInI sarerAza samaya hAni 18 TakA (4) mAMsAhArI strInI sarerAza samaya hAni 35 TakA svAthya ane poSaNanI dRSTie proTInanuM pUratA pramANamAM hovuM jarUrI mAnavAmAM AvyuM che. mAMsa, IMDAM ane mAchalImAM proTIna mAtra 10 TakA rahe che. paraMtu tenI sarakhAmaNIe pasaMda karavAmAM AvelI dALo, phaLo ane sUkA mevAmAM te pUratuM hoya che. joke cokhA ane ghauMnuM pramANa khorAkamAM pUratuM hovAnA kAraNe proTInanI UNapanI mAtrA eTalI gaMbhIra nathI. IMDAMmAM sahuthI vadhAre NPU [Net Protein Utilisation] rahe che, paraMtu khAvAmAM mAtra IMDAMthI to kAma cAlI zake nahi ane IMDAMmAM kolesTrola paNa khUba hoya che. enI sarakhAmaNImAM tAjuM dUdha ane breDa maLIne pUratuM proTIna Ape che. dALamAM paNa lAisina bhale ochuM hoya paNa emAM methioninanuM pramANa ghaNuM rahe che. have to mAMsAhArI dezomAM paNa IMDAM khAvAnuM pramANa ghaNuM ochuM thatuM jAya che. 144 For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti Mad Cow ane Foot in the month bImArIo phelAyA pachI iMDAM paNa eTalA upayogamAM nathI rahyAM jeTalo eno agAu vaparAza hato. zAkAhArI khorAkamAM vanaspati tela ane vanaspati ghImAM 100 TakA carabI maLe che. pUratI carabInI mAtrA zAkAhArI khorAkamAM proTInanI UNapane dUra karI zAkAhArI khAdya padArthonA poSaka guNatattva maga vagere phaNagAvIne vadhArI paNa zakAya che. phaNagAvavAthI emAM poSaka viTAminonuM pramANa ghaNuM vadhI jAya che. zAkAhAra abhiyAna : atyAra sudhI kaTTara mAMsAhArI mAnavAmAM AvatA pAzcAtya dezomAM zAkAhAranI lahera phelAvA lAgI che ane dhIre dhIre e tarapha samAjanI rUci vadhavA lAgI che. joke huM bhAratIya rAjadUta tarIke ane e pUrve anya pado para bhAratIya rAjadUtAvAsamAM lagabhaga 40 varSa vibhinna dezomAM rahyo, meM A parivartanano jAtaanubhava karyo che. jo ApaNe zAkAhArI rahIne lokone zAkAhArI banAvavAno saMkalpa ane sAhasa karIe ane zAkAhAranAM guNatattvo videzI loko samakSa rajU karIe to vadhu ne vadhu loko zAkAhAra tarapha kheMcAze. Ama to A abhiyAna bhAratamAM paNa jozapUrvaka calAvavAnI jarUra che, kAraNa ke phezana athavA nakalanA nAme keTalAya zAkAhArI parivAronAM yuvakayuvatIo mAMsAhArI banI rahyAM che. bhAratamAM A bAbatamAM jAgRti lAvavAnuM vAtAvaraNa taiyAra karavuM muzkela nathI, paraMtu samarpita ane suniyojita prayAso vagara A phaLIbhUta nahIM bane. A abhiyAnamAM dharmaguruo vizeSa ruci le to zAkAhArI saMskAranAM bIja samAjamAM vadhu sahelAIthI Ucharaze. lAMbA samayathI mAro anubhava rahyo che ke ahiMsA saMskRtinAM mULa AkhA saMsAramAM majabUta karavA "zAkAhAra' eka prabhAvaka AMdolana banI zake che. zAkAhArI banI gayA pachI jIvadayA, karuNA, ahiMsaka pravRttinI bhAvanAo ApoApa hRdayamAM ghara karavA lAge che. deza hoya ke videza; dareka zAkAhArIe dara varSe 1, 11, 21, 101 zAkAhArI banAvavAno saMkalpa laIne ene pUro karavo 145 For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava joIe, jema utsAhathI koI vratano saMkalpa laIne ApaNe ene pUro karIe chIe. ApaNe te manovRtti haTAvavI paDaze ke mAMsAhArI duniyAmAM zAkAhArano pakSa nabaLo che ane ApaNane koNa sAMbhaLaze vagere. Akhare te yAda rAkhavAnI jarUrata che ke zAkAhAra-premIomAM keTalIka vizvavikhyAta pAzcAtya hastIono paNa samAveza thayelo che jevI ke dArzanika lUTArka, pleTo, sokreTisa lekhaka ane kavi jevA ke liyo TaoNlsTaoNya, elekjhAMDara popa, jyorja barnArDa zaoN; kalAkAro jevA ke liyonArDo da viMcI, zopena hAvara; DaoNkTara jevA ke AlbarTa thAiljhara. bhAratanA bhUtapUrva rASTrapati DaoN. abdula kalAma paNa varSothI zAkAhArI che. AMtararASTrIya anubhava : jyAre 1982-84nI vacce huM meksikomAM bhAratano rAjadUta hato, to rAjadhAnI meksikothI dUra eka zaheramAM meM traNa-divasIya bhAratIya sAMskRtika samArohanuM Ayojana karyuM, jemAM bhAratanATyam, lokanRtya, gIta, saMgIta prastuti, bihAranA prasiddha madhubanI citronuM pradarzana ane bhAratIya sAMskRtika vAraso vize mAruM bhASaNa paNa sAmela hatuM. zaheranA meyare mArA sanmAnamAM moTA bhojana samAraMbhanuM Ayojana karyuM hatuM. jyAre meM huM ane mAruM AkhuM sAMskRtika daLa zAkAhArI hovAnuM jaNAvyuM to pahelAM to emane lAgyuM ke A mAMsAhArI dezamAM kaI rIte A baMdobasta thaze. paraMtu jyAre emaNe potAnI dAdI sAthe carcA karI tyAre emane prAcIna keTalAya meksikana zAkAhArI vyaMjano maLI gayAM je meksikana janatA spenanA upanivezavAdI prabhAvamAM mAMsAhArI banavAthI lagabhaga bhulAI javA pAmyA hatA. jyAre ame bhojana mATe pahoMcyA tyAre khabara paDI ke badhA ja 200 loko mATe mAtra zAkAhArI bhojana banAvavAmAM AvyuM hatuM. potAnA bhASaNamAM meyara alabarTo gonsAlvise kahyuM ke teo bhAratIya rAjadUtanA AbhArI che ke emaNe lIlAM zAkabhAjI ane vividha phaLo utpanna karatA meksikone enI zAkAhArI saMpattinI yAda apAvI. AvA ja eka anya jAtaanubhave mArAmAM zAkAhArI banI rahevAno ane bIjAne tevA banAvavAnA sAhasane mULamAMthI pakaDI rAkhavAno anurodha karyo, tyAre huM beljiyamamAM bhAratIya rAjadUta (1986-89) hato. eka vakhata mArA 146 For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti ane mArI patnInA sanmAnamAM briTiza rAjadUte bhojananuM Ayojana karyuM. be divasa agAu mArA para phona Avyo ke eka videzI mahilA je eka variSTha rAjanetAnI patnI che te mArA Tebala para mArI pAse besavA icche che. mane zuM muzkelI hoI zake ? paraMtu meM pUchyuM ke A prazna zA mATe pUchavAmAM Ave che ? tyAre rAjadUtanA sacive kahyuM ke te to Apane bhojana samaye ja samajAI jaze. banAva evo banyo hato ke nATo(NATO)nA sekreTarI-janarala je briTiza phojanA janarala rahI cUkyA hatA, enI patnI mArI pAse eTalA mATe besavA icchatI hatI ke teo zAkAhArI khAvAnuM khAI zake. e samaye nATo sAthe bhAratanA rAjakIya saMbaMdha nahotA. mane sukhada Azcarya thayuM ke te zAkAhArI hatI ane bhAratIya saMskRti vize vAMcyA pachI tene mAMsAhArathI glAni thatI hatI. amerikAmAM saphaLa abhiyAna : amerikAmAM 1970thI prAraMbha karAyelA zAkAhAra abhiyAne ochAMmAM ochAM 2500 amerikana strI ane puruSone svecchAe zAkAhArI banavAmAM saphaLatA meLavI che. gurudeva citrabhAnue amerikAmAM keTalAMya mukhya zaheromAM jaina yoga ane dhyAna kendro sthApita karIne ahiMsAno pracAra karyo eTaluM ja nahIM paraMtu sAthe emanAM patnI pramodAbahene paNa aMgrejImAM pAzcAtya khAnapAnane mATe upayogI zAkAhArI rasoInI rIta vizenAM pustako lakhyAM che ane pote keTalAya amerikana parivArone zAkAhAra mATe prerita ane utsAhita karyA che ane upayogI mArgadarzana paNa ApyuM che. amerikana loko kaI rIte prabhAvita thayA ane temane keTalo lAbha thayo eno aMdAja emanA keTalAka patromAM vyakta thayelAM vicAro ane bhAvanAo dvArA Ave che. enuM vistRta varNana meM mArA pustaka 'Wave of bliss' (veva oNpha blisa)mAM ApyuM che. kaeNneDAnA zrI zrevena gurudeva citrabhAnune lakhe che : "Ape mArA ajJAnanA aMdhakAramAM prakAzanAM kiraNothI ujAsa phelAvI dIdho che. mane samajAI gayuM che ke kaI rIte mAtra jIbhanA svAda khAtara ane potAnI 147 For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma? vAraso ane vaibhava bhUkhane saMtoSavA khAtara jemAM katala thayela pazuonI, mAchalIonI, maraghAMonI cIso, darda, yAtanAo ane trAsa chupAyela che evAM zokhIna ane pUrvagrahayukta bhojana ApaNe ArogIe chIe." amerikana prophesara phleyara rAjenaphIlDa je svayaM zAkAhArI banI gaI che te eka mArmika udgAramAM lakhe che : "A mAMsAhArI manovRtti, je hajAro jAnavarono jAna dararoja laI le che, e to eka DagaluM AgaLa jatAM hajAro manuSyonA prANa levAmAM paNa kadAca na khacakAya. jo ApaNe atyaMta asahAya, mUka, surakSAvihIna pazuone svAda ane lAbhane mATe mArI nAkhIe to ApaNe eka divasa ApaNA suMdara putra ane putrIone yuddhamAM mokalI daIzuM te mATe navAI nahIM lAge. manuSya hathiyAronI doDa ane sazastrIkaraNanI viruddhamAM avAranavAra avAja uThAve che, paraMtu bhojananA Tebala upara bhUlI jAya che ke ApaNI bhUkhane mATe keTalA prANa kurabAna karavAmAM AvyA che ? kyAM khovAI gaI che ApaNI saMvedanazIlatA ? ApaNe to behozImAM doDI rahyA chIe - upabhoktAvAdanA gulAma banIne ApaNI indriyonI vicitrane bephAma icchAonI pUrtine mATe." nyUyorka zaheranI elijhAbetha keTala kahe che : "huM prasanna chuM ke meM zAkAhArI banIne potAnA aMtaratamanI hArdika icchAone saMtoSa Apyo che. zAkAhAre mArA hRdayamAM ahiMsAbhAvane pUrNa rUpe pratiSThita karI dIdho che." amerikana mahilA nensI grAso je jaina dharmathI prabhAvita thaI gaI che, teNe potAnuM navuM nAma zAMti rAva rAkhyuM che ane varSothI zAkAhArI che - lakhe che : - "mane apAra harSa che ke huM aMte mArA AkhA parivArane zAkAhArI banAvavA mATe saphaLa thaI chuM. have amArA gharamAM badhAMe mAMsAhArano tyAga karyo che, kAraNa ke sAcA arthamAM badhAMnuM dila mAMsAhArathI UThI gayuM che ane ame ene eka vivekahIna, hRdayahIna khAvAnI paraMparA mAnavA lAgyA chIe." vejiTeriyana sosAyaTInA ceramena eDavarDa kiravIe zAkAhAra paranA eka lekhamAM lakhyuM che ke : 148 For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAkAhAra saMskRti "zAkAhAra nItinuM pAlana karavAthI ja pRthvI para sthAyI zAMti, prema ane AnaMda phelAI zake che." AjhAda bhAratanA prathama rASTrapati DaoN. rAjendraprasAde eka ahiMsA samArohamAM kahyuM hatuM ke : "jo saMsAramAMthI yuddhone dUra karavAM hoya to mAMsAhArane sahuthI pahelAM dUra karavo anivArya che." iMglenDanI eNnimala phrenDjha vImA kaMpanIe zAkAhArIo mATe ochuM prImiyama levAnuM zarU karyuM che kAraNa ke mAMsAhAranI sarakhAmaNImAM zAkAhArImAM riska phaeNkTaranuM pramANa ghaNuM ochuM hoya che. hAlamAM briTanamAM pazuomAM meDakAu, khurapakA ane muMhapakA bImArIo pachI lokone zAkAhAranI kImata samajAvA lAgI che. sana 2000-2001mAM skoTalaeNnDanAM khetaromAM bIbhatsa dekhAva hato. AvAM rogagrasta jAnavarone jANe ghAsanI gaMjI bALI mUkatA hoya te rIte bALI mUkavAmAM AvyAM hatAM. have to jAnavarone soyAbInano khAdya padArtha pazu khAdya padArthanI jagyAe ApavAmAM Ave che kAraNa ke te vadhu svAsthavardhaka, sApha ane rogarahita che. zAkAhAra : navI jIvanasaMskRti : jIvanamAM maLelA anubhavo utsAhavardhaka che ane ApaNA sAhasamAM vadhAro kare che ApaNe zAkAhAra abhiyAna koI paNa khacakATa ke saMkoca vagara jorazorathI calAvavuM joIe. jyAre ApaNe ahiMsAnA pracAranI vAta karIe chIe tyAre lagabhaga te siddhAMtonI vAta sudhI ja maryAdita rahI jAya che. tyAga, saMyama, icchAniyaMtraNa e sAcI dizAmAM paDelAM pagalAM che, paraMtu zAkAhArI banavuM, rahevuM ane bIjAne paNa banAvavA e khUba nirNAyaka pagaluM che je manuSyanA hRdayanuM parivartana karI ane ahiMsA, karuNA ane jIvadayAnA rastA para laI jaze. jema jema zAkAhAra phelAze, janasamAjanI manovRttimAM pheraphAra thaze tema te vadhu saumya ane karuNAmaya banaze. sAra e ke zAkAhAra mAtra mAMsAhArane choDavo e ja nathI paraMtu eka navI jIvana-saMskRtinAM dvAra kholavAM e che. jyAM badhA jIvonI vacce maitrIbharyuM sahaastitva ane premabhAva haze, tyAM sahiSNutA, samAnatA ane naitika nyAya 149 For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava gatizIla haze. prANIjIvanamAM bhojananI khUba nirNAyaka bhUmikA rahe che. yogya bhojana ApaNAM mana tathA pravRttione sAcI dizAmAM ane yogya mAtrAmAM protsAhana Ape che. zAkAhAra sAcuM bhojana che, je ApaNane ahiMsA pratye vadhu jAgrata, tatpara ane samarpita banAve che. 21mI zatAbdIno saMdeza che ke saMsAramAM zAkAhArano phelAvo thAya ane enAthI vyApaka janakalyANa thAya. A kAma saMsada athavA korTomAM levAtA nirNayothI nahIM thAya, A thaze mAtra sakriya prayatnothI. A rIte vizva stare jaina samAjanA khabhA upara gaMbhIra javAbadArI AvI jAya che. mAtra zAkAhArI thaI javAthI ApaNe pUrNa rIte ahiMsaka nathI banI jatA. hiTalara paNa zAkAhArI hato chatAM paNa keTalo nirdayI hato ? enA mATe zAkAhAra eka bhojana mAtra hatuM je enI zArIrika hAlata mATe upayogI hatuM. hiMsAthI trAselI mAnavatA mATe zAkAhAra ahiMsAnA mAdhyama ane prabhAvane jIvanamAM vadhAravA mATenuM prathama caraNa che. jyAre zarIra ahiMsaka banI jAya, tyAre mana, mijAja, vyavahAra ane svabhAvane paNa e dizAmAM laI javA mATe prayatno karavA jarUrI che. kAraNa ke jo manamAM hiMsA tattva UcharatuM rahe to ghRNA, dveSa, vera, krodha, ahaMkAra manuSyane nIce dhakelatA jaze ane enA mATe zAkAhAra eka mahoruM mAtra banIne rahI jaze. e pUratuM nathI ke uparachallA ApaNe ahiMsaka banIe; kaMdamULa, baTAkA, kobI-phlAvara khAvAmAM paNa hiMsA mAnIe, paraMtu hRdayamAM hiMsAne pravezavA daIe. zAkAhAra eka ahiMsaka saMskRti tyAre banaze jyAre ApaNe ene mAtra zarIrane hiMsAthI bacAvanArI nakArAtmaka prakriyA na mAnIe. ahiMsA-saMskRti che bIjAnA prANa na lo, ene duHkha na Apo, paraMtu sAthe sAthe be pagalAM AgaLa vadho ane ene prema Apo, maitrI Apo. jaina dharmanI virATa saMskRtimAM zAkAhAranuM bahumUlya pradAna che kAraNa ke A ahiMsA saMskRtinI ta2pha eka saMskArapreraka pagaluM che. 150 For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULabhUta adhyAtma saMskRti 14 agAunA adhyAyomAM jaina dharmanA mukhya AdhArastaMbho ahiMsA, aparigraha ane anekAMta vize vistRta rUpe carcA karI che. A siddhAMtone vyApaka rUpamAM jovAmAM AvyA che kAraNa ke dharma eka vyaktimAM samAIne nathI rahI jato; samAjano dharma, dezano dharma, vizvano dharma ane yuga dharma badhA ekabIjA sAthe gUMthAyelA che. jaina darzanane saMkucita dharmapaMthanA vartuLamAM na bAMdhatAM ApaNe e yAda rAkhavAnuM che ke te kayA prakAre saMpUrNa mAnavatAne samyaka kalyANano rasto batAvI zake che. AjanA yugamAM eka tarapha alaga alaga dharmonI harIphAI cAlI rahI che, bIjI bAju saMsAramAM adharma phelAI rahyo che tyAre e jarUrI che ke ApaNe jaina dharmanA mULabhUta adhyAtmanA UMDANane samajIe ane jaina adhyAtma saMskRtine AtmasAt karIe. enAthI ApaNane ahiMsA, aparigraha ane anekAMtanA bhAvArtha ane sAra paNa spaSTa thaI jaze ane ApaNe vadhu AtmavizvAsa ane saMkalpathI bIjAne samajAvI zakIzuM. jaina adhyAtma saMskRtimAM mukhyatve be pravAho che. eka che karmavAda ane bIjo che ratnatrayano rasto. samyapha darzana, samyaka jJAna ane samyaka caritra vizuddha 151 For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava Atmabodhane mATe ane karmabaMdhanathI chuTakAro meLavavA mATe khUba Avazyaka che. 'AcArAMga'mAM mahAvIra kahe che : "je AyAse vinnAyA, je vinnAyA se AyA" arthAt je AtmA che, te vijJAnavAna che. je vijJAnavAna che, te ja AtmA che. saMsAranI badhI bhautika pragatinI pAchaLa AtmavijJAna che. AtmA ane vijJAnanA abheda saMbaMdhane bhUlavo na joIe. baMne sAthe maLIne mAnavajIvana mATe hitakArI saMtulana banAvI de che. jaina karmavAda : jaina dharma AtmAnA svAvalaMbananI AdhArazilA para rahelo che. saMsAranA saMpUrNa jIva jagatamAM badhA sarakhA che - te manuSya hoya, pazu hoya, pakSI hoya, kIDo-makoDo hoya athavA sUkSma jIvaMta 52mANu. dareka AtmAne sudharavAnI athavA bagaDavAnI svataMtratA che. kAraNa ke pratyeka prANI potAnA bhAgyano svayaM nirmAtA che. jaina dharmanI spaSTa mAnyatA che ke upara svargamAM besIne koI Izvara ApaNA bhAgyanuM saMcAlana nathI karatA. mATe e dhAraNA sAcI nathI ke bhagavAnanI kRpA, anukaMpA, udAra hRdaya ane karuNAthI ApaNAM badhAM pApono nAza thaze, athavA te koI camatkAra karIne sukhasamRddhinAM dvAra kholI nAkhaze. jainadarzana spaSTa che ke paramAtmA koI evuM advitIya tattva nathI je jIva jagatathI alaga hoya. jaina dharma dareka AtmAne paramAtmA banavAno adhikAra pradAna kare che ane AtmAnA anaMta vikAsanI saMbhAvanAone ApaNI sAme mUke che. pratyeka nara nArAyaNa banI zake che, pratyeka bhakta bhagavAna banI zake che. manuSyanuM mUlyAMkana mAtra sadguNa ane sadkarma para H jaina dharmanI viziSTatA e che ke te mAnava mAnava vacce jAti, kuLa, vaMza, liMga, janmasthAna raMga athavA saMpattinA AdhAra para UMca-nIca svIkAra nathI karato. jaina dharmamAM varNavyavasthAne sthAna nathI. guNa ane karmanA AdhAra para ja manuSyanuM mUlyAMkana thAya e tenI mAnyatA che. nigraMtha pravacanabhASyamAM pRSTha 289mAM kahevAmAM AvyuM che 152 For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULabhUta adhyAtma saMskRti "eka vyakti kuzIla, ajJAna ane prakRtithI tamoguNI hovA chatAM paNa keTalAka varNamAM janma levAne kAraNe samAjamAM UMcI ane pUjya samajavAmAM Ave che jyAre bIjI vyakti suzIla, jJAnI ane sadguNI hovA chatAM paNa amuka kuLamAM janma levAne kAraNe nIca ane tiraskRta samajavAmAM Ave che - A vyavasthA samAjane mATe ghAtaka che. AvuM mAnavAthI tathA AvI bhedabhAvapUrNa vyavasthAmAM saguNa ane sadAcArano anAdara thAya che ane AkhA samAjanuM apamAna thAya che. durAcAra, sadgaNa ane sadAcArathI UMcuM sthAna pAme che. ajJAna jJAna para vijayI dekhAvA lAge che. A evI sthiti che je guNagrAhI vivekazIla lokone sahya banatI nathI." A vicArane vadhu spaSTa bhASAmAM zramaNavarganA saMdarbhamAM paNa vyakta karavAmAM Avyo che. jaina Agama sUtrakRtAMgamAM (1 zra. a. 13, gAthA 9-10-11) ane uttarAdhyayana (a-25)mAM : mastaka maMDAvAthI koI zramaNa nathI banI jatuM. omakAranA jApa karavA mAtrathI koI brAhmaNa nathI banI jatuM. kuza-cIranA paheraveza mAtrathI koI tapasvI nathI banI jatuM. samabhAvanA kAraNe zramaNa, brahmacaryanA pAlanathI brAhmaNa, jJAnanI upAsanA karavAthI muni ane tapasyA-sAdhanAmAM rata rahevAthI ja tapasvI kahevAya che." prANIjagatanI vividhatA ane karmabaMdha : saMsAramAM prANIjagatamAM khUba vividhatA ane vicitratA jovAmAM Ave che. dharmagraMtho anusAra saMsAramAM cAra gati ane coryAzI lAkha yonio che. A yoniomAM jIva bhramaNa karato rahe che. vibhinna dazAomAM manuSya, pakSI, pazu ke kIDI-makoDA banavA chatAM AtmAno mULa svabhAvamAM eka ja che to pachI A bheda zA mATe che ? eno javAba che : = no citra arthAt jIvomAM jovA maLatI vicitratA ane viSamatAnuM kAraNa karma che. saraLa bhASAmAM kahevAmAM Ave to jyAre koI prANI rAga, dveSa, kaSAya, 153 For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava ahaMkAra, lobha, lAlaca, krodha, harSa, zoka, ciMtA, udAratA vagerethI prerAIne manamAM kaMIka vicAre che athavA kaMIka bole che athavA kaMIka kare che to AtmAmAM eka spaMdana jevuM thAya che. A lokamAM karma banavAnI kSamatA rAkhanArA sUkSma pudgala paramANu AvI AvIne AtmA sAthe joDAIne vibhinna zubha athavA azubha saMskAra pedA kare che, te karma che. karma jIvanI sAthe maLavAthI rAsAyaNika prakriyA zarU thAya che je karmanI sAthe baMdhana pedA karI de che. vaijJAnika dRSTie AtmA ane karmavargaNAono samUha baMne ja sUkSma che. paraMtu A sUkSmamAM aNunI jema anaMta zakti ane UrjA rahe che. indriya agocara karmazakti adbhuta kAma kare che. jo azubha karma hoya to te anaMta zaktivALA AtmAnA anaMta ane samyakajJAna, darzana, caritra vagere guNo para AvaraNa nAkhI de che. karmanA pugala paramANu AtmA sAthe dUdhamAM pANInI jema maLI jAya che. kArtikeyAnuprekSAmAM AcArya kArtikeya pudgala paramANuonI zaktinuM A pramANe varNana kare che : kApi apuvvA dIsadi puggala davvasa erisI sattI / kevalaNANa sahAvo viNAsido jAi jIvassa / / 211 / / arthAt pudgala dravyanI evI apUrva zakti che ke jIvamAM kevaLajJAna svabhAva hovA chatAM paNa ene kamajora banAvIne vikAra tarapha laI jAya che. AvA karmabaMdhanathI chuTakAro tyAre ja maLI zake che jyAre AtmA potAnI anaMta zaktine saMyama, sAdhanA, tapa karIne oLakhe ane ene sajIvana kare. saMkalpayukta AtmA karmajALa kApavA mATe paNa samartha thaI zake che. dareka AtmAne mATe mArga khullo che; sArAM karma karIne unnati karI zake che, kharAba karma karIne patana tarapha paNa jaI zake che. karmabaMdhanAM kAraNa ? karmabaMdhanAM pAMca kAraNa mAnavAmAM Ave che : (1) mithyAtva (2) avirati (3) pramAda (4) kaSAya ane (5) yoga. mithyAtva : jyAre zraddhA, ruci athavA vicAra ghara karI le ane jIva mithyA 154 For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULabhUta adhyAtma saMskRti buddhinA kAraNe tattva ane atattvamAM vivekazIla bheda na karI zake; athavA potAnI dhAraNA khoTI hovA chatAM paNa e sAcuM hovAno haThAgraha kare; athavA sArA-kharAba guru, deva, dharmamAM viveka na karI zake; athavA satya jANavA chatAM paNa AvezamAM bahekI jAya; athavA jinavANI pratye saMzaya bhAva rAkhe tyAre mithyAtva lAge che. avirati : avirati bAra prakAranI hoya che je pApothI virAma nathI thavA detI; jevI ke hiMsA, jUTha, corI, abrahmacarya, parigraha vagere. pramAda : ALasane pramAda kahe che. sAthe ja zarAba, bhoga, nidrA, niMdA vageremAM lAgyA rahevuM ane temAM AnaMda manAvavo paNa pramAda che. kaSAya : kaSAya AtmAnA sadgaNono nAza kare che. IrSA, vaimanasya, virodha, dhRNA, AtmAnA zatru che. krodha, mAna, mAyA ane lobha cAra mukhya kaSAya che. yoga : yogano artha che mana, vacana ane kAyAnI gatividhi ane pravRtti. jo pravRtti zubha hoya to zubha karma udaya pAmaze, azubha haze to azubha karma vadhaze. karmabaMdhananAM uparanAM pAMca kAraNothI bhAvakarma ane dravyakarma pedA thAya che. karmapudgalone dravya karma kahe che ane mithyAtva vagerenA kAraNe AvelA bhAvone bhAvakarma kahe che. bhAvakarmanI tIvratAthI dravya karmano tIvra baMdha thAya che. karma jaDa che paraMtu AtmA sAthe maLIne ekarasa banIne te potAno prabhAva evI rIte batAve che je rIte eka davA manuSyanA zarIrano tAva utArI de che athavA garama UkaLatA pANIthI zarIra dAjhI zake che. jaDa karmomAM zubha athavA azubha phaLa ApavAnI zakti cAra rIte rahelI hoya che : (1) prakRti baMdha (2) sthiti baMdha (3) anubhAga baMdha ane (4) pradeza baMdha. prakRti baMdhamAM karma-paramANuno svabhAva Ave che. sthiti baMdhamAM sthiti; anubhAga baMdhamAM phaLa ApavAnI zakti tathA pradeza baMdhamAM saMdarbha athavA paristhiti jemAM jIvanI sAthe karma AvIne joDAI jAya. e jarUrI nathI ke karmanuM sAruM ke kharAba phaLa tarata maLI jAya. keTalIya vAra phaLa pachInA janmamAM paNa maLI zake che. e na vicAravuM joIe ke durAcArI prabhAvazALI rahevAno baMdobasta karI le to pachI kharAba karmonuM phaLa ene maLe ja 155 For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava nahIM, dareka prANIne sArAM athavA kharAba karmonuM phaLa avazya maLe che bhale pachI emAM vilaMba thAya. AtmAnA ATha mULa guNothI viparIta karma paramANu paNa ATha hoya che : (1) jJAnAvaraNa (2) darzanAvaraNa (3) vedanIya (4) mohanIya (5) Ayu (9) nAma (7) gotra ane (8) aMtarAya. jJAnAvaraNa karma : vastunA svarUpane yathArtha rUpathI jANavuM e jJAna che. jJAna AtmAno svAbhAvika guNa che. jyAre azubha karma e jJAna para paDado nAkhI de tyAre ene jJAnAvaraNa karma kahevAmAM Ave che. darzanAvaraNa karma : A karma AtmAnA darzanaguNane DhAMkI de che. vedanIya karma : vedanIya karmanA kAraNe jIvane sukha ane du:kha baMne maLe che paraMtu ene alaga sukha nathI maLatuM. emAM du:khano aMza paNa hoya che. jevI rIte madhathI lepAyelI charIthI (mIThI chUrI) madhanA AsvAda sAthe jIbha kapAvAno bhaya rahe che. mohanIya karma : AtmAne mohamAM nAkhI vikRta kare che ane tethI te hitaahitamAM viveka karI zakato nathI. mohanIya karma darzana mohanIya ane cAritra mohanIya e be prakAre hoya che. Ayu karma : Ayu karmamAM janma ane maraNa vacceno kALa te AyuSya che. te karmanA udayathI jIva cAra gatimAMthI koI eka gatimAM rahe che. e cAra prakAre hoya che : devAyu, narakAyu, tiryaMcAyu ane manuSyAyu. nAma karma : nAma karma jIvanA vibhinna yonimAM tathA prakAranAM rUpa ghaDe che tathA zarIranI AkRti, racanA vagere banAve che. badhAM karmomAM nAmakarmanI prakRtino vistAra vadhu che. te savizeSa dehajanya che. gotra karma : gotra karmamAM ucca gotra ane nIca gotra be bheda che. sArAM karma karavAthI ucca gotramAM janma maLe che. nIca gotranA udayathI jIvano halakA kuLamAM janma thAya. AtmAne gotra nathI, A karma AtmAnA agurulaghu guNane roke che. aMtarAya karma : aMtarAyano artha che bAdhA, rukAvaTa athavA vipna. je 156 For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULabhUta adhyAtma saMskRti jIvananA dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIrya(zakti)nA pragaTa thavAmAM bAdhaka hoya che. A ATha karmomAM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya ane aMtarAya ghAtI karma che ane bAkI aghAtI karma che. ghAtI karma AtmAnA mULa svAbhAvika guNono nAza kare che. aghAtI karmanI prakRti zubha ke azubha hoya che. uparokta vivecana parathI ApaNe e sArAMza para pahoMcIe chIe ke jaina dharmano karmasiddhAMta AtmAnI muktino siddhAMta che. A puruSArthano siddhAMta che, koro bhAgyavAda nathI. prANImAM puruSArtha jagAvavo eTale Atmazaktine majabUta karavI. AtmabaLa vadhAravAnuM che ane svabhAvane pedA karavAno che. AtmAmAM karmothI pedA thayelA vikArothI chuTakAro samyakudRSTi vikasita karavAthI thaI zake che. samyakajJAna, samyakdarzana ane sammacAritryanI prAptinA mArge agresara thavAthI samyakdRSTimAM manuSyano viveka pUrNarUpe jAgrata, jIvaMta ane zaktivaMta banI jAya che. ratnatrayanI sAdhanA : samyakdarzana, samyaphajJAna ane sammacAritra jaina dharmanAM "traNa ratna' (ratnatraya) che; saMpUrNa jainadarzanano mULa pAyo che ane jaina saMskRtinI pAvana triveNI che. ahiMsA, aparigraha, anekAMtanA AdhyAtmika ane sAthe vyAvahArika guNatattvono pUro lAbha maLe tyAre jyAre vyaktine vizuddha Atmabodha thaI jAya che. Atmabodha sAdhanA, vItarAgatA ane tattvArthanAM ciMtana-manana ane pAlanathI thAya che. manuSya potAnA jIvanamAM samyaSTinI sAdhanA karavAnI che. samyadarzana vivekazIla tarka ane AsthA vacce svastha saMtulana, mAdhyasthabhAvanA ane anekAMta vicArapravRttithI AkAra le che. ApaNe mAtra zvAsa levA mATe jIvI rahyA nathI. jIvananuM rahasya zuM che, jIvananuM prArabdha zuM che, jIvanano hetu zuM che, ApaNe kyA prakAranuM sukha, tRpti ane AnaMda zodhI rahyA chIe. e mULabhUta prazno che. mahAvIre kahyuM che : "gautama ! je jANe che te ja baMdhanone toDe che. jJAnanI sArthakatA aMdhakArane dUra karIne Aloka (prakAza) prApta karavAnI che ane cAritradharmanI AvazyakatA A 157 For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma H vAraso ane vaibhava prakAzamAM dRSTigocara thatA doSone dUra karIne Alokita sthAnane pAvana ane nirmaLa banAvavAmAM che." jenAthI tattvArthano yathArtha bodha thAya che, te samyakajJAna kahevAya che. jenAthI tattvArtha para parama zraddhA thAya che ene samyakradarzana kahevAya che, ane je AcArapraNAlI dvArA AtmAnI vRttione niyaMtrita karavAmAM Ave che ane jIvananA aMtaraMga ane bAhya svarUpane svastha ane zuddha rAkhavAmAM Ave, ene sammacAritranuM nAma ApavAmAM AvyuM che. A ratnatrayane meLavavAno prayAsa paNa sAMsArika mAyAnA kAdavamAM kamaLa khIlavavAmAM madada kare che. jaina dharma AdhyAtmika uddezo ane vyAvahArika jIvanano suMdara samanvaya kare che. Atmamukti ane mokSa tarapha agresara thavA mATe manuSya A traNa IzvarIya guNo samyaphadarzana, samyajJAna ane samyakyAritrathI saMpanna thAya te Avazyaka che. samyakajJAna sivAyanA koI paNa prakAranAM karmakAMDa, kriyAkalApa, tapa, jApa vagerethI manuSyano uddhAra nathI thaI zakato. samyakdarzana paNa vastusvabhAvane sAcA rUpamAM samajavA mATe jarUrI che ane A baMnethI paNa vadhu mahattva rAkhe che samyakUcAritra. jyAM sudhI ApaNe ApaNA satyadarzana ane jJAnane uttama cAritramAM pariNata nahIM karIe tyAM sudhI na to vartamAna jIvana sukhI thaze ane na AgaLa muktino rasto khUlaze. A "ratnatraya" ekabIjA sAthe gUMthAyelAM che ane manuSyane jIvana vitAvavAno ane jIvana pachI muktino rasto batAve che. AnA vagara manuSya mithyAtva, aMdhavizvAsa ane karmakAMDanI sAMkaDI keDIonI bhulabhulAmaNImAM bhaTakato rahe che. samyakdarzana : samyakdarzanathI manuSya jIvananA sAcA raste jAya che ane ene zuddha AtmasvarUpanI jhalaka maLI jAya che. tattvajJAna ane tattvazuddhi ja samyakdarzana che. samyakdarzanano virodhI guNa mithyAtva che, je mAnavane vivekano rasto bhulAvI de che ane keTalAya parigraho ane pUrvagrahanI mAyAjALamAM phasAvI de che. samyakdarzanano sAra eTale je vastu jevI che, je rUpamAM sthira che, enuM evuM ja 158 For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULabhUta adhyAtma saMskRti darzana karavuM. samyakdarzana naisargika rUpamAM AMtarika bhAvo ane saMskArothI utpanna thAya che ane adhigama dvArA arthAt upadeza, zAstra athavA svAdhyAyathI prApta thAya che. sAcA deva-zAstra-gurunI zraddhA samyakdarzana che. samyakdarzana muktimArganI prathama sIDI che. Adhyayana sUtra (28-30)mAM kahevAmAM AvyuM che : ___"nAMda saNissa nANaM, nANeNa binA na huMti caraNa guNA / " arthAt samyakdarzana rahita jIvane samyakajJAna nathI hotuM ane jJAna vagara sammacAritra nathI hotuM. AgamomAM saMzaya, vibhrama ane viparyAya rahita jJAna samyajJAna kahevAya che. jaina zAstromAM samyakdarzananAM ATha aMga batAvavAmAM AvyAM che. te che : ni:zaMkita, niHkAMkSita, nirvicikitsA, amUDhadRSTita, upavRMhaNA, sthirIkaraNa, vAtsalya ane prabhAvanA.' samyakdarzana ni:zaMkita hoya che. jyAre manuSya sAcA deva, zAstra ane gurunA divya upadezomAM aTala AsthA ane zraddhA rAkhe che tyAre ene sAta prakAranAM bhaya athavA tattvomAM saMzaya nathI raheto. ni:kAMkSita hovAnuM tAtparya - dharmAcaraNa karatAM enAM phaLa mATe sAMsArika dhana, saMpatti, pada, pratiSThA, bhogavilAsanI icchA na karavI athavA ADaMbaromAM na phasAvuM athavA paradravyonI lAlasA na rAkhavI. nirvicikitsA aMtargata muni ane zrAvakanA guNone jovA ane enA malina zarIra vagere pratye glAni rahita AcaraNa rAkhavuM. amUDha dRSTimAM kudeva, kudharma, kugurunI camatkArika vAtomAM AvIne ane bhramita thaI potAnI dhArmika zraddhAthI vicalita na thavuM. upabRhaNA aMgano sAra che guNagrAhI thavuM, guNIjanono Adara karavo ane bIjAnA doSa na joIne emanA guNo upara dhyAna ApavuM, paraMtu pAkhaMDI lokonI svArthI bhAvanAthI saceta rahevuM. sthirIkaraNano artha che samyadRSTinA mArgathI vicalita na thavuM, dharmamArgamAM sthira rahevuM ane anyone rAkhavA. vAtsalya eTale prANIjagata pratye maitrIbhAva rAkhavo, sAthe guNIjano ane dharmaniSTha loko pratye Adara rAkhavo tathA kapaTa ane abhimAnane potAnI pAse pharakavA na devAM. prabhAvanA eTale dharmano prabhAva vadhe tevuM kAma karavuM tathA 159. For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava dharmanA samyakumArgathI bhraSTa athavA vicalita lokone dharmanuM sAcuM jJAna nisvArtha bhAve karAvavuM ane emano bhrama ane saMdeha dUra karavA. samyakdarzana prAptimAM ATha prakAranA mada bAdhaka che ane enAthI dUra rahI manuSya dharmapatha para daDha rahI zake che : (1) jJAna mada (2) pratiSThA mada (3) kuLa mada (4) jAti mada (5) zakti mada () dhana mada (7) tapa mada ane (8) prabhutA mada, samyakdarzananI prApti mATe traNa mUDhatAothI paNa bacavuM jarUrI che. deva mUDhatAno artha che mithyAtvabharyA, rAgadveSathI gherAyelAM devI-devatAone iSTa deva mAnavAM mUrkhatA che. A rIte kurItio, kurUDhio ane aMdhavizvAsomAM dharma samajavo lokamUDhatA che. pAkhaMDI mUDhatA pAkhaMDI sAdhu-saMtonI jALamAM phasAvuM te che. mukhya tattva e ke mAyAcArathI dUra rahIne AtmakalyANane mATe svayaMnI Atmazakti ane sAdhanAthI rasto zodhavo. e jaina dharmanI vizeSatA che. kudeva, kuguru ane kudharma para zraddhA tathA enA anuyAyIonI prazaMsA athavA stuti karavI e che bAdhaka kahevAya che. A rIte samyakdarzananA mArgamAM 25 saMbhavita doSa che. (1) ATha aMgonA viparIta ATha doSa, (2) traNa mUDhatA, (3) cha anAyatana (4) ATha mada. samyakdarzananuM mukhya ane mULatattva che ke sRSTisaMbaMdhI sAte tattvonuM jJAna prApta karavuM ane potAnA vicAra, AcAra ane vyavahAramAM ene utAravuM. A tattva che : (1) jIva (2) ajIva (3) Asava (4) baMdha (5) saMvara (6) nirjarA (7) mokSa. jIva-ajIva tattvano sAra che ke AtmA jIva che ane zarIra - jemAM te vAsa kare che te jaDa che ane AtmAthI bhinna che. AtmAthI zarIrano mAtra saMyoga saMbaMdha che. Asavano artha che rAga-dveSa ane anya vikRta ane vikArI vicAronI AtmA upara khoTI - avaLI asara paDavI. baMdhano artha che ke luSita ane vikArayukta bhAvonuM karmarUpamAM pariNata thaI javuM ane karmabaMdhanI jALa phelAvavI. saMvarano artha che karmonA Asavane rokavo ane samabhAva rAkhIne navA karmono Asavane na thavA devo. nirjarAno artha che sAdhanA, tapa, dhyAna, ciMtana, mananathI 160 For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULabhUta adhyAtma saMskRti zuddha bhAvone AtmAmAM jagADavA ane pUrva karmabaMdhanone dUra karavA. mokSatattva e darzAve che ke nirjarA dvArA karma-baMdhanono kSaya karI AtmAthI alaga karIne AtmAne svataMtra karavo evo AtmA mokSa patha para manuSyane agresara kare che. uparokta vivecanathI spaSTa che ke jaina dharmamAM samyaka darzanane yathArtha rUpe samajavA ane ene jIvanamAM utAravA mATe khUba ja vyAvahArika, tArkika ane sAthe ja saiddhAMtika rIte mArgadarzana ApavAmAM AvyuM che. samyakdarzananA mahimAnuM hRdayasparzI varNana AcArya samatabhadra "ratnakaMraDa zrAvakAcAra'mAM karyuM che. emaNe lakhyuM che "ra samyakatva samaM viMcit kaivajo trinatya | ecaDazeyarazya mithyAtva samaM nAcatUna mRtApa tArUDhA' arthAt "jIvone traNa loka ane traNa kALamAM paNa samyakdarzana samAna kalyANakArI bIjuM kazuM nathI, sAthe ja mithyAtva samAna ahitakArI ane du:khadAyaka paNa koI nathI." samyakajJAna : samyakajJAna-prAptine mATe samyakdarzananI upalabdhi nitAMta Avazyaka che, nahIM to te mithyA jJAna thaI jaze. samyakajJAna saMzaya, vimoha, vibhrama ane aspaSTatA rahita hoya che. samyaphajJAna yathArtha bodha che je jJAnAvaraNa karmathI mukta che. samyakajJAnano AdhAra syAdvAdanI bhASAmAM varNavelo anekAMtAtmaka vastusvarUpano vicAra che. temAM aMdhazraddhAne sthAna hotuM nathI. samyakajJAnanA pAMca bheda che : (1) matijJAna (2) zrutajJAna (3) avadhijJAna (4) mana:paryavajJAna (5) kevaLajJAna. AmAMthI pahelA be parokSa che ane aMtima traNa pratyakSa che. matijJAna : matijJAna indriyajanya ane manojanya hoya che. AmAM mati, mRti, saMjJA, ciMtA ane abhinibodha (anumAna) Ave che. zrutajJAna : zrutajJAna sAMbhaLeluM jJAna che jenI pahelAM matijJAna Avazyaka che. avadhijJAna : avadhijJAna sAdhanAthI prApta thAya che. 161 For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava mana:paryavajJAna : mana:paryava jJAna viziSTa sAdhakane ja prApta thAya che je utkRSTa saMyamanuM pAlana kare che. kevaLajJAna : kevaLajJAnamAM jJAnanI parAkASThA che je maLe che kaThora sAdhanA, tapasyA ane gUDha dhyAna pachI. kevaLajJAna vizuddha AtmajJAna che ane manuSyanI sAdhanAnuM aMtima phaLa che. tattvArthajJAna pramANa (pUpha), naya (tarka) ane nikSepa (vizleSaNa)thI prApta thAya che. bodhapAhuDamAM kuMdakuMdAcArya lakhe che : saMjama saMjuttassa ya sujhANa joyassa mokarava maggassa / NANeNa lahadi lakkhaM tamhA NANaM ca NAyavyaM / / 20 / / arthAt saMyamathI yukta ane dhyAnane yogya je mokSano mArga che enuM lakSya to zuddha AtmAnuM svarUpa che, te samyakajJAnathI ja prApta thAya che. mATe jJAnanuM svarUpa jANavuM jarUrI che. 'tattvajJAna taraMgiNI'mAM jJAnabhUSaNa bhaTTAraka lakhe che : "jene zraddhA che ke sarva vastu satrUpa che ane je syAt zabdanI sAthe vANI bole che arthAt je anekAMta padArthane samajavA mATe bhinna bhinna apekSAthI eka eka svabhAvane vadhAre che tathA jene e zraddhA che ke jJAna potAnA viSayanI apekSAe jagata vyApI che. tene samyadRSTi ane samyakajJAnI kahevAya che." samyaphacAritra : jo samyakdarzana dharmanuM mULa che to samacAritra dharma che. zAstromAM kahevAmAM AvyuM che ke "vAritta stranu ghammo'. samyak cAritramAM nizcaya ane vyavahAra baMne Ave che. zrAvakanA aNuvrata ane muninA mahAvrata vyavahAracAritra kahevAya che. samyaphacAritramAM samyaktvAcaraNa cAritra ane saMyamAcaraNa cAritranAM be rUpa maLe che. samyaphacAritrathI ja muktinAM dvAra khUle che. badhAM kaSAya, parigraha ane mohanIya karma naSTa thaI jAya che ane manuSya sAcA arthamAM puruSArthI bane che. tattvArthasUtra anusAra samyaphacAritranI prApti mATe nIcenAM guNatattvo 162 For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULabhUta adhyAtma saMskRti Avazyaka che : (1) saMyama (2) svaniyaMtraNa (3) sakArAtmaka vicAro (4) naitika dRSTikoNa (pa) karmo upara vijaya (ka) aparigraha ane tyAga. saMyama : saMyamamAM mana, vacana ane kAyA traNenI pravRttimAM samyaka maryAdA nakkI karavAnI hoya che. svaniyaMtraNa : svaniyaMtraNamAM cAlatI vakhate sAvadhAnI ane satarkatA, lobhanuM saMvaraNa karIne mAtra AvazyakatAonI pUrti karavI, hiMsA na thAya te mATe vastuo ane padArthono dhyAnathI upayoga karavo tathA vastuono durupayoga karavAthI bacavuM, ene nakAmI na thavA devI ane enI para hiMsAno prayoga na karavo athavA bIjAne karavA na devo. naitika dRSTikoNa : naitika dRSTikoNamAM kSamAbhAva, vinamratA, satyapriyatA, svaanuzAsana, tyAga, aparigraha, indriyadamana ane vikAra rahita icchAzakti jevAM guNatattvo Ave che. sakArAtmaka vicAra : sakArAtmaka vicAramAM nIcenI mukhya bAbato Ave che: (1) dharmano rasto ja jIvanano sAco saMskAra che. (2) jIvana eka saMkramaNa che ane jIvane keTalIya yoniomAM bhramaNa karavuM paDe che. mATe zarIrazuddhine badale Atmazuddhi tarapha vaLavAthI ja janmamaraNanA cakrathI chUTI zakIe chIe. (3) AtmA zarIrathI juduM tattva che ane zarIra nazvara paraMtu AtmA amara che. (4) parigraha vadhatAM karmabaMdhana vadhI jAya che. (5) karmabaMdhano kaI rIte na thAya te jovuM. (9) karmakALanI kaI rIte nirjarA karavI te jovuM. aparigraha ane tyAga : aparigraha ane tyAgamAM vyavahAranI nIcenI bAbato khAsa karIne Ave che. (1) lobha, lAlaca ane mohano tyAga; (2) vrataupavAsa; (3) saMyamita ane niyaMtrita AhAra tathA pINAM; (4) khAvA-pIvAnI tathA anya upabhoganI vastuone nakAmI javA na devI; (5) AtmasaMyama, indriyadamana, icchAo para aMkuza; (9) bhogavilAsathI bacavuM; (7) kharAba kAmonuM prAyazcitta, (8) dharmaguruonuM sanmAna (9) saMtonI sevA (10) dharmagraMtho 163 For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava ane anya sArA saMskArI graMthonuM adhyayana; (11) ArAdhanA ane dhyAna; (12) jaina zAstromAM batAvAyelI yoga-prakriyAonuM pAlana. "mUlAcAra samayasAramAM var3hakara svAmI kahe che ke - "zAstrano nAno ke moTo jANakAra hoya, je cAritrathI saMpanna che te ja saMsArane jIte che. je cAritrathI rahita che, ene bahu zAstro jANavAthI zuM lAbha che ? sAcA sukhanuM mukhya sAdhana AtmAnubhava che." thovahima siknide jiNaI, bahusudaM jo caritta saMpuNNo / / jo puNa caritta hoNo, kiM tassa sudeNa bahueNa / / ratnatrayanI prAptithI ja sAMsArika mAyAjALa ane karmabaMdhanathI chuTakAro maLI zake che. dainika jIvanamAM naitikatA vadhAravA mATe ratnatrayanI vivekadRSTi mukhya phALo ApI zake. AdhyAtmika ane dhArmika dRSTie mokSaprAptine mATe AnuM mahattva dharmagraMthomAM spaSTa jaNAvavAmAM AvyuM che. jenI prApti Adhunika yugamAM mAtra munio ke saMtone ja thAya che tene ApaNe khAlI saiddhAMtika ke aspaSTa dharmatattva samajavuM na joIe. ratnatrayane aMgIkAra karavAthI ApaNane sAcuM jJAna ane sAcI bhaktinA sumeLano jIvanamAM anubhava thaze. enI vistRta vyAkhyAmAM vyAvahArika jIvananA badhA saMzaya, muzkelI, maryAdA ane bAdhAone samajI tenAthI chuTakAro kema thAya te darzAvyuM che. eka bIjI vAta ApaNe ratnatrayathI zIkhIe chIe ane te e che ke darzana, jJAna ane cAritra ekabIjA sAthe abhinna rUpathI joDAyelAM che. jo ApaNuM darzana ane jJAna zuddha che, mithyAtva dUSita nathI to ApaNI pravRttio ane cAritramAM paNa ApaNe mithyAtvane AvavA daIzuM nahIM. samyakdarzana, samyakajJAna ane samyaphacAritra ApaNA jIvananA evA raDAra (niyaMtraNayaMtro) banI zake che je ApaNane jIvanamAM dareka pagale bhraSTa, vikRta ane kaSAyayukta thavAthI bacAve. jaina dharmanI adhyAtmasaMskRtino sAra e che ke karmavAdanA rahasyane samajavAne mATe ane jIvana-maraNanA A cakrathI mukti meLavavAne mATe samyaka dharmano mArga anusaravo atyaMta Avazyaka che. jaina dharma gahana tattvajJAnathI 164 For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULabhUta adhyAtma saMskRti chalochala che, paraMtu samyakdarzana, samyakajJAna ane samyakjhAritranI dizAmAM gayA vagara manuSya pAra na pAmI zake. jaina dharmanI virATa saMskRtinA AbhAmaMDaLano lAbha vyakti ane samAjane laukika ane lokottara kalyANane mATe tyAre maLaze jyAre te AtmAne anuzAsita karIne "dharma'ne pUrNa AsthA ane vizvAsa sAthe jIvanamAM kendrabiMdu banAvaze. dharmamAM AsthA vagara saMskRti adhUrI che ane saMskRtino dRSTikoNa rojabarojanA dhArmika jIvanane vyAvahArika rUpa Ape che. kavie kahyuM che : dharmanI vAta hitakara che, dharmanI vAta suMdara che; dharmamAM zAMtinI UrjA, muktino samaMdara che. jemaNe dharmane dhAryo, maLyo emane kinAro che; jagatamAM prANIone basa dharmano ja sahAro che. 165 For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya ane saMyama jaina dharmanA traNa mukhya staMbho - ahiMsA, aparigraha ane anekAMtano AdhAra satya ane saMyamanAM guNatattvo para rahelo che. satyano ullekha jaina dharmanAM pAMca mahAvratomAM Ave che : ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha. sAmAnya rIte ahiMsAno AtmA satya che ane asteya, brahmacarya ane aparigrahano AtmA saMyama che. satya ane saMyama cAritraguNanAM nirmala paryAya ane dizAo che. cAritra sAkSAta dharma che jemAM satya ane saMyamanI mahattvapUrNa bhUmikA che, paraMtu enAM mULa samyagadarzana ane samyakajJAnamAM che. mithyAdarzana ane mithyAjJAna sadeva satya ane saMyamathI dUra karIne mAnavane mithyA, bhaya, lobha, daMbha ane ISyanI tarapha laI jAya che ane ApaNe satya ane saMyamanA vizuddha virATa rUpathI vikhUTA paDI jaIe chIe. (1) satya : satya dharma mAtra satya vacana sudhI sImita nathI. jainadarzanathI preraNA meLavIne mahAtmA gAMdhIjIe satyano vacanathI, sImAthI upara svIkAra karyo ane haMmezAM kahetA rahyA ke teo satyane IzvaranA rUpamAM jue 166 For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya ane saMyama che. (Trust is God). emaNe potAnI AtmakathAnuM zIrSaka "satyanA prayogo ApyuM. zikAgomAM 1993mAM yojAyelI aitihAsika vizvadharma pariSada (varlDa pArlAmenTa oNpha rilijiyana)mAM ghaDAyelA vizvanaitikatAnA ghoSaNApatramAM jaina DeligezananA prayatnothI satya vacana ane satya AcaraNano mAnavatAne mATe Avazyaka cAra dizA-nirdezaka siddhAMto (Guiding Principles)mAM samAveza karavAmAM Avyo che. bIjA emAMnA traNa ahiMsA, imAnadArI ane ekabIjA pratye sneha ane Adara. ghoSaNApatramAM kahevAyuM che ke : "ApaNA badhA saMbaMdhomAM ApaNe apramANikatA, takavAditA ane vikhavAdanA sthAne satyane poSaNa ane saMvardhana ApavuM joIe. satyanI sAdhanA nirbhayarUpe karavI joIe. jIvanamAM takavAdI samAdhAna karavAne badale ApaNe haMmezAM vizvAsapAtra ane bharosAmaMda banavuM joIe. nirbhIkatA, niHsvArtha, niHsaMkoca ane sApekSabhAva satya AcaraNa mATe jarUrI guNatattva ane vRtti che. anubhUti, abhivyakti ane AcaraNa traNemAM satya pUrI nirmAtA sAthe pratibiMbita thavuM jarUrI che." jaina AcAryoe vANInI saccAI ane vANInA saMyamane jIvanamAM utAravA mATe cAra sthAnomAM vaheMcyAM che. (1) satyANuvrata (2) satya mahAvrata (3) bhASAsamiti ane (4) vacanagupti. sAmAnya rIte sthULa jUThuM na bolavuM - satyANuvrata che. sUkSma jUThuM paNa na bolavuM ane kAyama satya ja bolavuM - satya mahAvrata che. satya paNa kaThora, apriya, aniyaMtrita na bolIne hitakArI priyavacanomAM bolavuM - bhASAsamiti che. bolavuM ja nahIM - vacanagupti che. AnuM tAtparya samajAvatAM jaina vidvAna DaoN. hukamacaMda bhArila lakhe che ke jo vagara bole cAlatuM hoya to bolo ja nahIM. nA cAle to madhura ane priya vacana bolo ane te paNa pUrNataH satya. jo sUkSma asatyathI nA bacI zako to dhULa asatya to kyAreya na bolo. AcArAMga sUtramAM kahevAmAM AvyuM che, "huM na to mithyA athavA 167 For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava jUThANAvALo vyavahAra karIza, na bIjAne AvuM karavA mATe samarthana, majabUra ke protsAhita karIza." asatya vyavahAra, vicAra ane vacanathI ApaNe mAtra ApaNI jAtane ja dago nathI karatA paraMtu sAmAjika saMbaMdhomAM aviveka ane kaDavAza lAvIe chIe. sAdhu ane sAdhvIo mATe to tyAM sudhI kahevAyuM che ke emaNe evuM ja satya bolavuM joIe ke jenAthI koIne koI prakAranuM nukasAna na pahoMce. apriya asaMgata satya bolavAnA badale mauna rahevuM hitakara che. jaina dharma kahe che ke tana ane mana baMnene saMvedanazIla, svastha, saMtulita, praphullita ane zAlIna rAkhavAne mATe satya mArga para aDaga rahevuM Avazyaka che. jaina dharmamAM vyavahArasatyanI sAthe sAthe uttama satya (satya dharma)nI vyAkhyA paNa ApavAmAM AvI che. vastunuM svarUpa ja dharma che ane jyAM sudhI ApaNo AtmA Atmatattvane tenA satyasvarUpamAM nathI samajato, tyAM sudhI satyadharmanI utpatti ja saMbhava nathI. vAstavamAM asatya vastumAM nahIM, ene jANanArA jJAnamAM, mAnavAvALI zraddhAmAM athavA kahenArI vANImAM hoya che. jyAre jJAna ane vANI vastune anurUpa haze tyAre te satya haze. jyAre AtmA satasvabhAvI ane anAsakta banIne vItarAgatAnuM dhyeya prApta karaze tyAre te satyadharmathI saMpanna banaze. mATe jaina dharmagraMthomAM uttama satyane samyagdarzana ane samyagujJAna sahita vItarAgabhAvanI paribhASA ApavAmAM AvI che. satyanI prApti mATe svayaMmAM nimajjana karavuM jarUrI che. paraMtu satyanA pracAra mATe ene bIjA sudhI pahoMcADavuM e naitika ane sAmAjika pharajano hisso che. satyanI prApti ane satyano pracAra baMne sat saMskRtinA vistAra mATe Avazyaka che. vibhinna sabhyatA ane saMskRtiomAM haMmezAM e jovAmAM AvyuM che ke satya-AcaraNa, manana ane vacanathI - sadA mAnavanuM ja nahIM, samasta prANIjagata ane vasudhAnuM kalyANa thayuM che. gAMdhIjIe rAjanItimAM "satyAgrahanAM mahimA ane garimAne pratiSThita karIne ahiMsAnA mAdhyamathI bhAratane AjhAdI apAvI. satyAgrahamAM samAyelAM hatAM satyanI sAdhanA ane sAhasa. aMtamAM kaTutArahita vijaya meLavIne zatrune paNa mitra banAvyo. gAMdhIjIe satyanA prayogo dvArA to saphaLatA darzAvI, sAthosAtha sAmUhika ane sAmAjika jIvanamAM paNa darzAvI. 168 For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya ane saMyama (2) saMyama : mahAvIra vANImAM saMyamane icchAonA damana tathA sva-anuzAsananA rUpamAM AtmabaLa ane UrjA vadhAravAnuM mAdhyama mAnavAmAM AvyuM che. mahAvIra kahI gayA: varaM meM appA daMto, saMjameNa taveNa ya / / ma'haM parehiM dammaMto, baMdhaNehiM vahehi yA / / arthAt huM svayaM saMyama ane tapa dvArA potAnA AtmA, iMdriyo ane icchAone vaza karuM, tema karatAM bIjA loko baMdhana athavA vadha dvArA mAruM damana kare. icchAo anaMta che ane kaSAyanI jema vadhatI jAya che. jeTalI icchAo pUrI karo, eTalI ja atRpti vadhatI jAya che. mATe dharmamAM ahiMsA ane tapanI sAthe saMyamane trIjuM aMga mAnavAmAM Ave che. AgAmomAM kahyuM che : dhammo maMgala mukkiTuM, ahiMsA saMjamo tavo / devA vi taM namasaMti, jassa dhamme sadA maNuA / / arthAt dharma utkRSTa maMgaLa che. ahiMsA, saMyama ane tapa enAM mukhya aMga che. jenuM mana kAyama dharmamAM rame che, ene devatA paNa namaskAra kare che. digaMbara paraMparAmAM dharmanAM dasa lakSaNomAM uttama saMyamane uttama kSamA, mRdutA, saraLatA, satya, zaurya, tapa, tyAga, ArkiMganya tathA brahmacaryanI sAthe pratiSThita karavAmAM Avyo che. uttama saMyamadharmamAM chakAya jIvonI rakSA tathA pAMca iMdriyo ane manane vaza karavAnI vAta kahevAmAM AvI che. vAca kada pratipAta, paMndriya mana vaza varo ! rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabdanI iMdriyonI jALamAM phasAIne mAnavI je sukhano anubhava kare che te vAstavika sukha nathI. saMyamathI ja iMdriyo para niyaMtraNa rahI zake. pU. gAMdhIjI kahetA hatA ke ApaNe AvazyakatAone anukULa ane lobhalAlacathI pratikULa saMyamita jIvana vitAvavuM joIe. Man should live by need and not greed. pravacanamAM AcArya kuMdakuMda lakhe che : 169 For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene dharmaH vAraso ane vaibhava atthi amuttaM muttaM adidiyaM iMdiyaM ca atthe su / NANaM ca tahA sosavaM jaM tesu paraM ca taM NeyaM / / arthAt je rIte jJAna mUrta-amUrta ane indriya-atIndriya prakAre hoya che, e rIte sukha paNa mUrta-amUrta ane indriya-atIndriya hoya che. AmAM indriyajJAna ane indriyasukha heya che, ane atIndriya jJAna ane atIndriya sukha upAdeya che. jaina darzanamAM saMyamane be rUpomAM jovAmAM Avyo che : (1) prANIsaMyama ane (2) iMdriyasaMyama. cha-kAyanA jIvonA ghAta tathA ghAtanA bhAvonA tyAgathI prANIsaMyama ane paMcendriya tathA mananA viSayonA tyAgane indriyasaMyama kahevAmAM Avyo che. A rIte saMyamanA AcaraNanA baMne pAsA mahattvanA che. mAnavanI sAmAjika, Arthika, AdhyAtmika ane paryAvaraNIya pharajo mAtra mAnavasamAja pratye ja nathI paraMtu samasta prANIjagata tathA prakRti pratye paNa che. saMyamamAM bIjA pratye karuNA, sahAnubhUti, saMvedanazIlatA, sneha ane sahaastitvanI bhAvanA samAyelI che. bIjAnuM zoSaNa na karavuM, bIjAne duHkha na pahoMcADavuM, bIjA pratye hiMsaka pravRtti, dhRNA, pratikAra ane IrSAnI bhAvanAnuM damana karavuM saMyama che. e ja rIte svayaMne anuzAsita ane niyaMtraNamAM rAkhavuM e paNa saMyama che. AthI mAnavI bhogavilAsa, lobhalAlaca ane ahaMkArathI dUra rahI zake. saMyamanA A vyApaka rUpane samajavuM atyaMta Avazyaka che. jo ApaNe saMyamane mAtra rAtribhojanatyAga, zAkAhArI banavA athavA vrata-upavAsanI prakriyAo sudhI ja sImita rAkhIzuM to ApaNe potAnI iMdriyone vazamAM nahIM rAkhI zakIe ane bhautikatAnI mAyAjALamAM phasAI jaIzuM. saMyamapAlana mAtra dhArmika prakriyA ja nathI, naitika jIvana jIvavAnI eka zailI che. saMyamathI ja ahiMsA, aparigraha ane anekAMtane jIvanavyavahAramAM yogya rUpe lAvI zakAya che. 170 For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 namokAra maMtranuM mahAtmya namokAra maMtra namo arihaMtANaM namo siddhANaM namo AyariyANaM namo uvajjhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukkAro, savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havaI maMgalaM. namaskAra ho arihaMtone, namaskAra ho siddhone, namaskAra ho AcAryone, namaskAra ho upAdhyAyone, namaskAra ho saMsAranA badhA sAdhubhagavaMtone, A pAMca namaskAra badhAM pApono nAza kare che, sarva maMgaLa pAThomAM A maMtra sarvottama che, jenA paThanathI maMgaLa ja maMgaLa thAya che. namokAra maMtra jaina darzananI gahanatA, vyApakatA, samyaktva, pAradarzitA ane saMpUrNatAnuM darpaNa che. A mahAmaMtra eTale jaina dharmano sAra ane samasta zruta jJAnanuM navanIta. pUjApIThikAmAM maMgala vidhAnamAM jaina bhakta gAya che : 171 For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava " he ajeya vighnoM kA hartA, NamokAra yaha maMtra mahA, saba maMgala meM prathama sumaMgala, zrI jinavarane sadA kahA ! saba pApoM kA hai kSayakAraka, maMgala meM sabase pahalA namaskAra yA NamokAra yaha maMtra jinAgama meM pahalA / " Ano divya dhvani, saMtulita zabdono laya tathA saMpUrNatA hRdayamAM Atmazakti, samabhAva ane sahiSNunA saMskAra, sAhasa ane saMkalpa jagAve che. mahAmaMtrano saMdeza sakArAtmaka che je nakArAtmaka prayojano, vicAro ane kRtyone hatotsAhita kare che. jyArathI jaina dharmanI zarUAta thaI ane tIrthaMkara vANIe mAnavatA ane kalyANano rasto batAvyo, tyArathI A mahAmaMtra pratyeka jaina dharmAvalaMbIone mATe jainatvanI UrjAnuM pratIka banI gayo che. jainatvamAM vyaktinI nahIM paraMtu guNanI pUjA thAya che ane mahAmaMtra guNapUjAnuM pratIka che. anokhA layamAM pUrI manobhAvanAthI kareluM enuM smaraNa hRdayamAM atUTa vizvAsa jagAve che ane mAnavane naitika ane vivekapUrNa jIvana vyatIta karavA mATe AnaMda ane zraddhAthI prerita kare che. navakAra maMtrano niyamita pATha, smaraNa ane emAM AsthA manamAM AdhyAtmika AnaMda ane jAgarUkatA pedA kare che. jene eka sAdhAraNa vyakti maMtrano camatkAra mAne te sAmAnya rIte A mahAmaMtranI gUDhatama zakti, gatizIlatA tathA naitika saMvedanazIlatA che. AcArya siddhasene mahAmaMtrane 'phiga musmi saumma vAmadhu' arthAt laukika tathA pAralaukika sukhone ApanA2I kAmadhenu jaNAvI che. A mahAmaMtranA pAThathI Atmika guNa vikasita thAya che, vinayabhAva vadhe che ane aham ogaLI jAya che. eka kavitAmAM meM lakhyuM che : mukta kaMTha se bolo maMtra NamokAra aMtara ke paTa kholo; mila rahe samyak saMskAra Atma kalyANa kA sAra; 172 For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namokAra maMtranuM mahAbhya zraddhArata cittalIna mahAmaMtra kA uccAra; tana-mana meM le AtA AsthA apAra; manobala kA upahAra NamokAra kA ciMtana uccAraNa, anusaraNa, prasAraNa hara pala smaraNa; hai sadA maMgala karaNa karatA sAre vighna haraNa / jaina dharmanI keTalIya sadIothI cAlI AvatI yAtrAnI pazcAdbhUmAM namokAra maMtrano vizeSa prabhAva rahyo che. Agama lakhAyA te pUrve keTalIya zatAbdIothI jaina dharmanI maukhika paraMparAne pravAhita rAkhavAmAM A maMtrano bahumUlya phALo rahyo che ane satata parivartanazIla 21mI sadImAM ApaNe rahIe chIe, tevA samaye jaina dharmane sazakta banAvavAmAM A mahAmaMtra mukhya bhUmikA bhajavavAnI kSamatA rAkhe che. A mahAmaMtramAM dharmano marma samAyelo che. aitihAsika saMdarbhamAM namokAra mahAmaMtranuM pradAna apUrva rahyuM che ane AvatI kAle paNa AnuM pradAna apAra ane zAzvata raheze jo ApaNe tene samyakraSTithI samajIe, ApaNA vyAvahArika jIvanamAM AnuM AsthAthI anusaraNa karIe ane AnI mahattAno lAbha bIjA sudhI pahoMcADIe. have ApaNe A mahAna paMca maMgalAtmaka maMtranA artha, tAtparya, vicAratattva ane naitika preraNA zuM che te joIe. mahAmaMtra pAMca parameSThInuM puNyasmaraNa che. paMca parameSThImAM Ave che arihaMta (tIrthakara), siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhu - e maMtrano AdhAra che siddha bhagavAna, upakAra che arihaMtono ane saMskAra che AcArya, upAdhyAya ane sAdhuno. bhaktanI jApanI mALAmAM 108 maNakA hoya che. A paMca parameSThInA kula guNonAM pratIka che : arihaMtanA 12, siddhanA 8, AcAryanA 36, upAdhyAyanA 25 ane sAdhunA 27. Ama kula 108 guNonuM pratIka che. 173 For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma H vAraso ane vebhava namo arihaMtANaM : maMtramAM sarvaprathama arihaMtone namaskAra karavAmAM AvyA che. A padano ekAgratAthI uccAraNa athavA jApa karavAthI arihaMta-svarUpanI sAthe tAdAsyabhAvano anubhava thAya che. arihaMta evA mAnava che jemaNe potAnA mAnavajIvanakALamAM badhA parigrahono tyAga karI, vitarAgI banI kaThora ane lAMbI sAdhanA karI ane kevaLajJAnanI prApti karI. "arino artha che AMtarika vikArarUpI zatru. "haMta'no artha che A zatruo para Atmavijaya. kula ATha prakAranAM karmo jIvAtmAnA zatru che. arihaMta cAra upara vijaya meLave che. te che mohanIya, aMtarAya, jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNa. mohanIya karma jevA ke rAgadveSa, lobha, aham, mAyA, krodha, moha AtmAnA sahuthI baLavAna zatru che ane karmonA rAjA che. aMtarAya karma : aMtarAya karmathI AtmAnI zaktino vistAra ane vikAsa rUMdhAI jAya che. jJAnAvaraNa karma : jJAnAvaraNa karmathI jJAnanI zakti ochI thaIne mithyAjJAna satyajJAna upara AvaraNa thAya che. darzanAvaraNa karma : darzanAvaraNa karmathI sAmAnya vivekapUrNa bodhamAM avarodha AvI jAya che. jIvananA AdhyAtmika rahasyano pAra pAmavAthI arihaMtonI dRSTi samyaka ane vivekapUrNa thaI gaI ane ene samyajJAna, samyakdarzana ane samyaphacAritrano khajAno maLI gayo. A divya dRSTinI prApti pachI emaNe potAnA nirvANa sudhI AkhA dezamAM bhramaNa karIne ahiMsA, anekAMta ane aparigrahano upadeza Apyo ane dharmano srota vahevaDAvI lokone tattvabodha ane dizA ApI. svayaMnI AtmaupalabdhinA udAharaNe emanAM pravacanone grahaNa karavA yogya banAvyAM. AvA covIsa tIrthaMkaro thayA jeo arihaMtonI zreNImAM Ave che. teo karmanAM baMdhanothI mukta thaI gayA. emane AtmakalyANa ane sarvArthasiddhino mArga maLI gayo che emaNe bIjAne jJAna, darzana ane cAritranI AbhAthI batAvyo. jo ApaNe paNa 174 For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namokAra maMtranuM mahAtmya arihaMta thavA icchIe to banI zakIe chIe kAraNa ke jeone arihaMta pada prApta thayuM te emanI satata ane atUTa sAdhanAthI mAnavajIvananA adhikALamAM ja thayuM. arihaMta ApaNA evA Adarza che je A saMsAramAM janmyA ane potAnI sAdhanAnuM kAryasthaLa banAvI ane ahIMthI ja nirvANa prApta karIneM jIvana-maraNanA cakkarathI chuTakAro meLavIne siddha thaI gayA. namo siddhANaM : e badhA siddha paramAtmAone namaskAra jemaNe nirvANaprApti bAda baMdhA karmabaMdhanothI mukta thaIne potAnA AtmAnuM amaratva meLavyuM. sAMsArika jIvanamaraNanA kramathI mukta thaI jemaNe tyAga, sAdhanA tathA aMtamAM AtmavijayanI upalabdhi karI teo mAnava samAjane dhruvatArAnI jema camakIne yugo yugo sudhI preraNA ane dizA darzana ApatA raheze. siddha, janmamaraNa rUpa saMsArathI sarvathA ane sarvadA mukta thaI jAya che. eka kavie kahyuM che : " siddhA jaisI jIva hai, jIva sohI siddha hoya; karma-mailA AMtarA, bujhe biralA hoya." siddhAtmA saMsAramukta thaIne lokanA sarvocca agrasthAna para ardhacaMdrAkAra siddhazilA para jyotirmaya rUpamAM pratiSThita thaI jAya che. A padanuM uccAraNa karIne zrAvakanI zraddhA siddhanA jyotirmaya rUpa para kendrita thAya che. siddhapada prApta karavA mATe covIsa tIrthaMkarone keTalIya yoniomAMthI gujaravuM paDyuM. yAtanAo, duHkha ane muzkelIono sAmano karavo paDyo. arihaMtanA rUpamAM cAreya ghAtIkarmo 52 vijaya meLavIne ane siddhanA rUpamAM cAreya aghAtIkarma (vedanIya, nAma, gotra ane AyuSya)nuM pUrNa damana karIne teo siddhapada pAmyA. AThe karmonA vinAzathI ATha AtmaguNo khIlI UThe che. te che anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha, anaMta cAritra, anaMta kAryazakti, arUpitva (nirAkAra rUpa), agurulaghu (samabhAva) ane avyayatva (avinAzIrUpa). saraLa bhASAmAM kahIe to arihaMta hoya che 52mAtmAnI za2I2 sahita jIvanamukta avasthA ane siddha hoya che zarIrarahita ke dehamukta avasthA. 175 For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava namo AyariyANaM : e badhA AcAryone namaskAra je saMsAramAM potAnA jIvanakALamAM variSTha dharmagurunA rUpamAM mAtra svaAtmazuddhi mATe satata sAdhanAmAM na lAgI rahyA paraMtu sAthe sAthe potAnAM jJAna, saMcetanA, Atmazaktino lAbha samagra samAjane ane potAnA saMghADAnA ziSyone dizAdarzananA rUpamAM ApatA rahe che. dharmanAM tattvo 52 emanI vyAkhyAo ane spaSTIkaraNa siddhAMtone samajavA ane pAlana karavAmAM saphaLatA Ape che. sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikArUpa caturvidha saMghane dharmano upadeza Apavo, sadAcAra, saMyamaniyama, AtmAnuzAsananuM pAlana karavuM tathA karAvavuM e AcAryonI javAbadArI che. AcArya dharma saMghanA agraNI staMbha che. AcAryomAM 36 guNa Avazyaka mAnavAmAM AvyA che. (1-5) pAMca indriyo para saMyama. (6-14) nava guptio sAthe brahmacaryapAlana. (15-18) krodha, mAna, mAyA, lobha cAra kaSAyo para vijaya meLavavo. (19-23) pAMce mahAvratonuM pAlana karavuM. (24-28) jJAnAcA2 Adi pAMca AcAronuM pAlana. (29-33) iryAsamiti vagere pAMca samitionA dhAraka. (34-36) manogupti vagere traNa guptinA dhAraka. A guNo sivAya AcAryomAM samayajJatA, prabhAvaka pravacanazakti, jinazAsana prabhAvanA vagere aneka viziSTatAo paNa hoya che. A padanA uccAraNathI hRdayamAM sadAcArano dRDha saMkalpa ane dhArmika vRttinuM manobaLa jAgrata thAya che. namo uvajjhAyANaM : e upAdhyAyone namaskAra je AdhyAtmika variSTha gurujana che ane je munio, sAdhvIo, sajjanone potAnI satata cAlatI sAdhanA ane jJAnadarzanano lAbha Ape che ane emane zAstronI vyAkhyA tathA dharmanuM tattvajJAna 176 For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namokAra maMtranuM mahAtmA zIkhave che. agiyAra aMga ane bAra upAMga Adi zrutajJAna (gaNipiTaka) jaina dharmanA jJAnano mUlAdhAra che. upAdhyAyanuM uttaradAyitva che A jJAnanuM UMDuM adhyayana karavuM ane udAratAthI bIjAne adhyayana karAvavuM. A padanuM uccAraNa | jApa jJAna tathA vidyAno alakha jagADe che. namo loe savva sAhUNaM : e badhA sAdhuo, saMto ane munione namaskAra je sAMsArika moha-mAyAnAM baMdhanono tyAga karIne AtmasAdhanAnA patha para cAlI rahyA che ane je zrAvaka samAjane mATe sahuthI najIkanA AdhyAtmika puruSa che, je satata tapasyA, vrata, saMyama ane dharma adhyayanamAM lIna banIne kramaza: upAdhyAya ane AcAryapada tarapha jaI rahyA che. muni athavA sAdhvI banatI vakhate pAMca mahAvrata dhAraNa karavAM paDe che. ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya tathA aparigraha. zAstromAM sAdhunA 27 guNa batAvavAmAM AvyA che. (1-5) pAMca mahAvratonA dhAraka (9-10) pAMca indriyo para saMpUrNa saMyamadhArI (11-14) cAra kaSAyone jItanArA (15) bhAvasatya - bhAvomAM sadA satyanI niSThA (13) karaNa satyakriyA - vyavahAramAM sadA satya AcaraNa (17) yogasatya - vAcika | kAyika kriyAmAM ekarUpatA (18) manaH samadhAraNatA - manathI sadA samAdhiyukta saMtoSa (19) vacana-samadhAraNatA - vacanathI sadA saMyamI ane vivekapUrNa (20) kAya-samadhAraNatA zarIrathI saMyamamAM pravRttimAna (21) kSamAzIla (22) vairAgyabhAvanA yukta (23-25) samyakajJAna, darzana tathA cAritranI sAdhanAmAM tallIna (23) vedanA ane pIDAne samabhAvapUrvaka sahana karanAra (27) mRtyu-bhayathI mukta - nirbhaya manavALA T For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava A padanuM uccAraNa karatA manamAM satya-parAyaNatA, caritra-nirmANa, saMyama, sahiSNutA, karuNA, kSamA, dhairya, dayA vagerenA bhAva jAgrata thAya che. ahIM e ullekhanIya che ke namokAra maMtramAM jaina dharmane alaga paMthanA rUpamAM nathI jovAmAM Avyo. tethI jaina dharmano ke jaina AcAryo, upAdhyAyo athavA sAdhuono viziSTa ullekha nathI. e darzAve che ke prAraMbhathI ja tIrthakaroe jaina dharmane mAnavadharmanA rUpamAM ja joyo ane samagra mAnavajAti ane samAjanA hitavardhaka kalyANa ane Atmika sukha emanA uddeza rahyA. nizcayAtmaka dRSTie kahevuM kadAca saraLa nathI ke bhagavAna mahAvIranA jIvanakALamAM paMcamAMgalika navakAra maMtra pracalita hato ke nahIM, paraMtu uttarAdhyayana sUtrathI jaNAya che ke dIkSA letI vakhate mahAvIre siddhone namaskAra karyA hatA ane uttarAdhyayananA vIsamA adhyayananA prAraMbhamAM siddha ane sAdhuone namaskAra karavAmAM AvyA che. e ja rIte mahAnizItha sUtra anusAra navakAra maMtra sAmAyika sUtra jeTalo jUno che. kAraNa ke sAmAyika prAraMbha karatAM pahelAM pAMca parameSThIone namaskAra karavAmAM Ave che. jo gautama gaNadharane "sAmAyika'nA sarjanahAra mAnavAmAM Ave to teo navakAra maMtranA vidhivat prayoganA paNa prAraMbha karanAra gaNI zakAya. ullekhanIya che ke khAravelano zilAlekha je I. sa. pUrve 15rano che, temAM "namo arihaMtANaM, namo savya siddhANaM'nuM varNana maLe che. AcArya zrI mahAprajJa potAnA pustaka "eso paMca namukkAro'mAM lakhe che : "namaskAra mahAmaMtramAM camatkAra ane Atmazodhana baMne prakAranAM zaktibIja samAyelAM che. AtmazodhananI dRSTithI Ano japa karavAmAM Ave che tyAre enI sAthe bIjAkSaro joDavAmAM AvatA nathI. siddhinI dRSTie japa karavAmAM Ave che tyAre bIjAkSaro joDavAmAM Ave che. bIjAkSara rahita namaskAra mahAmaMtranA AdhAre bIjA maMtro nIce pramANe bane che." 35 akSarano Akho navakAra maMtra 7 akSara maMtra - namo arihaMtANaM, namo AyariyANaM, namo uvakjhAyANaM 5 akSara maMtra - namo siddhANaM 9 akSara maMtra - namo loe savvasAhUNaM 178 For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namokAra maMtranuM mahAbhya hemacaMdrAcArya ane zubhacaMdrAcAryae mahAmaMtramAMthI SoDazAkSarI vidyA" (soLa parama akSarovALA) maMtra uddhAryo che. "arihaMta - Ayariya - vijhAya - sAhU A 16 akSarovALo maMtra atyaMta jyotirmaya che. AcArya mAnatuMga lakhe che ke ekAgradhyAnamAM arihaMtano raMga sapheda, siddhano lAla, AcAryano svarNa, upAdhyAyano nIlamaNi samAna ane sAdhuono zyAmavarNa kalpanAmAM dekhAya che. zAstromAM mahAmaMtra sAdhanAnI keTalIya vidhionuM varNana thayeluM che. emAM mukhya che AtmazuddhimaMtra, zuddhimaMtra, AtmarakSAmaMtra, lakSmI prApti maMtra, manokAmanA pUrtimaMtra, vidyAprApti maMtra, vazIkaraNa maMtra, zatru, bhUta, bhayanivAraNa maMtra, roganivAraNa maMtra, baMdIkhAnA mukti maMtra, sukha-saubhAgya prAptikAraka maMtra, saMkaTanivAraNa maMtra, premabhAvavardhaka maMtra, vijayakArI maMtra, sarva sukha saubhAgyakArI maMtra tathA siddha vizeSa maMtra ("OM a si A u sA nama:') AcAryazrI mahAprajJae potAnA pustaka "namaskAra mahAmaMtra" para dhyAna prayogamAM khUba ja sAragarbhitarUpe namokAra maMtranA mahAbhyanuM vivecana karyuM che. namokAra maMtranAM cAra mukhya tattvo : zabda, dhvani, saMkalpa-zakti tathA zraddhA para ciMtana A mahAmaMtranA UMDANa sudhI laI jAya che. "zabda ane arthamAM thoDuM aMtara hoya che. dhvani arthanI kaMIka najIka jAya che. paraMtu jema jema saMkalpazakti dRDha thAya che, bhAvanAno prayoga thAya che, dhvani sUkSma thato rahe che tyAre zabda ane arthanuM aMtara ochuM thatuM jAya che. jyAM zabda, dhvani ane saMkalpazakti traNeno yoga thAya che, tyAM maMtranI zakti jAgrata thAya che, maMtrano pUro prabhAva pragaTa thAya che. jyAre maMtra pratye ApaNA hRdayamAM akhaMDa zraddhAbhAva hoya tyAre citta ekAgra banI jAya che, zraddhA ciMtanane vizvAsamAM badalI nAkhe che ane Atmika UrjA tana, mana, mastiSka, hRdaya - ApaNA pUrA vyaktitvane caitanyamaya banAvI de che. A mahAmaMtra dvArA icchAonI pUrti thatI nathI, balka icchAono srota ja sukAI jAya che. maMtra ApaNane kAmanAnA dharAtalathI UMce uThAvI le che. videzIone maMtranA anupama anubhava thayA che. prastuta che be udAharaNa : jaina dharmathI prabhAvita paeNrisa (phrAnsa)nA zrI ane zrImatI simonina jyAre gurudeva citrabhAnujInI sAthe 1970mAM jainatIrthayAtrA para AvyAM tyAre "namokAra 179 For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava maMtranA pAThathI emane carama zAMti ane Atma-tRptino anubhava thayo. emanA ja grUpanA suzrI rozitA (razmi) lakhe che : namokAra maMtrane layathI ane saMpUrNa AlApathI uccArita karavAthI hRdaya adbhuta prema ane AnaMdathI bharAI jAya che. huM mArI jAtane sadbhAgI mAnuM chuM ke mane A prAcIna ane zaktidAyaka mahAmaMtrane gAvAno ane ene rekorDa karavAno apUrva avasara maLyo. gAyana samaye mane saMpUrNatvano - Avo bhAvodrekapUrNa anubhava kyAreya thayo nahoto. pachIthI meM jyAre A maMtrane giTAra para vagADyo to mane ane mArA sAthI saMgItakArane lAgyuM ke amArA aMtaramAM divya dhvani guMjI rahyo che. mATe meM namokAra maMtranA mArA AlbamanuM zIrSaka "prakAzanuM kiraNa ApyuM che." amerikAnI suzrI jena hAina (jAgRti) kahe che : "huM dararoja bhavya namokAra maMtrano pATha karuM chuM. enAthI mane Atmika anubhUti thAya che ane mane lAge che ke pAzcAtya duniyAmAM ApaNe zA mATe bhautika saMpattinI pAchaLa doDa lagAvIe chIe ? maMtra ApaNane e saMsAramAM laI jAya che jyAM zAMti ane tRptinuM sAmrAjya che ane jyAM anaMta AnaMda che." AcArya suzIlakumArajI kahetA ke "namokAra maMtranA mULa rUpamAM dhvani ane vicAra baMne ekabIjAnA aMtaraMgamAM lIna che. jo sAttvika bhAvanA tathA dhvanivijJAnanuM anusaraNa karIne namokAra maMtrano uccAra karavAmAM Ave to te adbhuta Atmika UrjA pedA karI zake che." 1992mAM meM Ano pratyakSa prayoga joyo. AcArya suzIlakumArajI ane mane brAjhilanA zahera riyo Di jAneromAM saMyukta rASTrasaMghanA dvitIya vizva paryAvaraNIya zikhara saMmelanamAM samAjanI cUMTelI 60 pratiSThita vyaktiomAM AmaMtrita karavAmAM AvyA hatA. e samaye e saMmelananI sAthe saMsadIya netAo ane AdhyAtmika saMto ane vidvAnonuM eka zikhara saMmelana brAjhila saMsadanA vizALa haoNlamAM rAkhavAmAM AvyuM hatuM. UMcA guMbajavALA A haoNlamAM jyAre AcArya suzIlakumArajIe saMmelananA prAraMbhamAM namokAra maMtrano dhvani prabhAvaka vANImAM karyo tyAre jANe sarvatra parama zAMti vyApI gaI, Akho zrotAgaNa maMtramugdha banI gayo ane evuM lAgyuM ke AdhyAtmika UrjAnI gaMgA jANe vahI rahI che. 180 For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namokAra maMtranuM mahAbhya namokAra maMtrano artha khUba gahana ane AdhyAtmika che. "namo" arthAt namana', "namaskAra', "praNAmamAM, ahaMnA tyAganI bhAvanA ane udAtta pratye AdaranI abhivyakti samAyelI che. jyAre ApaNe arihaMto, siddho, AcAryo, upAdhyAyo ane sAdhuone namana karIe chIe, tyAre ApaNe aparigraha ane vItarAgane namana karIe chIe. e badhAe moha, mAyA, ahaMkAra badhAno tyAga karyo ane anusaraNIya banI gayA. emanuM dhyAna karavAthI tana-mananA badhA kaSAya kSINa thAya che. mamatva ane rAga-dveSanuM visarjana thAya che, cetanA jAgrata thAya che, AtmasaMkalpa vadhe che, sAdhakanuM AtmabaLa gatizIla thaI jAya che ane indriyadamana vaDe mAnasika zAMti maLe che. maMtranuM uccAraNa athavA jApa ApaNane potAnA aMta:karaNanA UMDANa sudhI pahoMcADavAmAM samartha banI ApaNI AMtarika zaktinA vikAsamAM bahumUlya sahAyatA pradAna kare che. cittanI caMcaLatA thaMbhI jAya che ane AtmaniyaMtraNane mATe mananuM dhyAna atyaMta kendrita banI jAya che. jaina samAjanI yuvApeDhImAM "namokAra maMtra'nA mahattvane sucAru rUpe samajAvavAnI jarUra che, jenAthI maMtra dvArA emanA hRdayamAM prAraMbhathI ja maMgaLavANI sAMbhaLavAnI vRtti ane icchA baLavAna thAya ane sAttvika saMskAranuM mULa dharabI zakAya. Ama paNa namokAra maMtra AkhA jaina samAjane ekatAnA sUtramAM bAMdhI rAkhavAmAM atyaMta sArthaka siddha banI zake che. sAthe ja jainetara samAjamAM namokAra maMtranI jANakArI enA mAhAbhyane vyApaka rIte prasiddha karaze. AjanA jhaDapI yugamAM sAdhAraNa vyakti kadAca dharmagraMthonAM adhyayana mATe samaya na paNa phALavI zake paraMtu jo te "namokAra maMtrane dhyAna ane niSThAthI sAMbhaLe, raTaNa kare ane AtmasAt karI le to enA aMtaramAM jaina dharma ane darzananAM mULa tattvo khIlI UThaze ane ene bhautika jIvananI bhIMsa ane kolAhalamAM paNa AdhyAtmika UrjA maLatI raheze. zvetAMbara sthAnakavAsI paraMparAnA tRtIya paTTadhara AcArya zrI devendramunie eka pravacanamAM kahyuM : sAcesAca namokAra padanA dIrghakALa sudhI, niraMtara zraddhA, satkAra tathA bahumAnapUrvaka zravaNa, raTaNa ane smaraNathI UrjAzakti vadhI jAya che ane 181 For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava ekAgratA vadhavAthI jIva tanmaya banIne jenuM raTaNa kare che evA banavAno bhAva tIvra banI jAya che." 21mI zatAbdImAM, ApaNe jo namokAra maMtra vize jijJAsA, zraddhA ane maMtracaitanya jagatamAM vadhA2vAno saMkalpa karIzuM to te parama kalyANakArI banaze. maMgalapATha cattAri maMgalaM, arihaMtA maMgalaM, siddhA maMgalaM, sAhU maMgata, kevalipaNNatto dhammo maMgalaM 1 cattAri loguttamA, arihaMtA loguttamA, siddhA loguttamA, sAhU loguttamA, kevalipaNNatto dhammo loguttamAM / cattAri saraNaM pavajjAmi, arihaMtA saraNaM pavajjAmi, siddhA saraNaM pavajjAmi, sAhU saraNaM pavajjAmi, kevalipaNNattaM dho saraNaM pavajjAmi arthAt, arhata maMgala che, siddha maMgala che, sAdhu maMgala che, kevalI prarUpita dharma maMgala che. arhata lokamAM uttama che, siddha lokamAM uttama che, sAdhu lokamAM uttama che, kevaLI dvArA prarUpita dharma lokamAM uttama che. arhatanuM zaraNa grahaNa karuM chuM, siddhanuM zaraNa grahaNa karuM chuM, sAdhunuM zaraNa grahaNa karuM chuM, kevalI dvArA nirUpita dharmanuM zaraNa grahaNa karuM chuM. 182 For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 paryuSaNa parva jaina dharmamAM paryuSaNa parvane parvAdhirAjanI saMjJA ApavAmAM AvI che. jaina parvomAM be prakAra che : (1) nitya ane (2) naimittika. nityamAM Ave che paryuSaNa ane aSTAhnikA ane naimittikamAM mukhya Ave che RSabhajayaMti, mahAvIra jayaMti, tIrthaMkara kalyANaka (garbha, janma, dIkSA, kevaLajJAna ane nirvANa), mahAvIra nirvANa (dIpAvalI), akSayatRtIyA, jJAnapaMcamI, vI2 zAsana divasa ane rakSAbaMdhana. aSTAhnikA varSamAM traNa vA2 kramaza: aSADha, kArataka ane phAgaNa mahinAmAM Ave che. Ama to zAstra pramANe paryuSaNa parva paNa varSamAM traNa vAra caitra, bhAdaravo ane mAhamAM Ave che. paraMtu paraMparAthI te bhAdaravAmAM manAvavAmAM Ave che. pahelA ATha divasa (zrAvaNa vada 13thI bhAdaravA suda 5) zvetAMbara paryuSaNa manAvavAmAM Ave che ane sAmAnyataH e samApta thAya che saMvatsarI parvanA divase. jyAre e divase dasa divasanA digaMbara paryuSaNa (dazalakSaNa) parvano prAraMbha thAya che ane te dasamA divase anaMta caudazanA divase pUrA thAya che. eka divasa pachI kSamAvANI parva manAvavAmAM Ave che. keTalAMka sthaLoe kSamAvANInA divase athavA enI AsapAsa zvetAMbara 183 For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava ane digaMbara maLIne ekatAnA pratIkarUpe vizvamaitrI divasa paNa manAvavA lAgyA che. ekatAnA pratIkarUpe videzomAM meM mArAM bhASaNomAM jaina samAja sanmukha vAraMvAra 18 divasanAM paryuSaNa manAvavAno anurodha karyo che. kyAMka kyAMka lokoe svecchA ane utsAhathI potapotAnI pUjana-arcana paddhatithI Ano amala paNa karyo che. jo jainasamAja badhAM sthaLoe 18 divasanAM paryuSaNa parva manAvavA lAge, to vividhatAmAM ekatAnuM sUtra majabUta banaze kAraNa ke baMnemAM mULabhUta ahiMsA dharma ane karmavAda to eka ja che. paryuSaNano artha : 'paryuSaNa' zabda 'pari' upasargapUrvaka 'vasa' dhAtuthI 'ana' pratyaya lagAvIne banyo che ane Ano artha che AtmAnI samIpa rahevuM, Atmastha thavuM, AtmaciMtana ka2vuM ane nijasvabhAvamAM sthira thavuM. AtmazuddhinuM A parva lokottara parva che, laukika parva nathI kAraNa ke AmAM koI anya tahevA2nI jema mojamajAno utsava nathI hoto paraMtu lokathI dUra jaIne tyAga, vairAgya, tapa, dAna ane adhyAtma 52 dhyAna kendrita karavAnuM hoya che. I. sa. 1999mAM amerikana yuvAvargane vaoNziMgTanamAM ApelA eka bhASaNamAM meM kahyuM hatuM : "A eka evI vArSika dhArmika zibira che je pUrNa rIte AtmasAdhanA pratye samarpita che. A khudanuM sva-vijaya mATenuM dhArmika anuSThAna che. mAyAe manuSyane akarmaNya banAvI dIdho che. bhautika sukho hovA chatAM eno AtmA pAMgaLo che. A parva ApaNane muktino bodha ane zakti Ape che." 'Paryushan is a retreat to one's' arthAt 'paryuSaNa parva - ApaNe potAnA aMtarAtmAmAM vicaraNa karIe chIe.' koI vidvAna 'paryuSaNa'no zAbdika artha pUjana, ArAdhanA, sevA batAve che. enI vyutpatti saMskRtanI 'up' dhAtuthI joDIne eno artha 'mAravuM', 'jalAvavuM' kare che. 'paryuSa' zabdano artha che paroDha. mATe paryuSaNane ApaNe AdhyAtmika prabhAta athavA AdhyAtmika jAgaraNanI paNa saMjJA ApI zakIe chIe. A parvane paryuSamana paNa kahevAmAM Ave che jeno artha che mAnasika vicArone pUrNa rIte zAMta karavA, svaccha, pavitra, samabhAva pUrNa tathA dharmamaya banAvavA. paryuSaNa parvanA divasomAM jaina loko dharmanuM vizeSa rUpe AcaraNa kare che. enA 52 ciMtana ane 184 For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa parva abhyAsa kare che. kalpasUtra kalpArtha bodhinI TIkA anusAra paryuSaNanA paryAyavAcI zabdo che : __"pariyAyavavatthavaNA, pajjosamaNA, pAgaDyA, parivasanA, pajjusaNA, paDhama samosaraNa, ThavaNA aura jeThThIgaha / " / I. sa. 1979mAM jyAre huM nepALamAM rAjadUta hato, tyAre paryuSaNa parva para meM eka kavitA lakhI hatI ane jaina samArohamAM vAMcI hatI te A rIte che: mAtmA na kIrtana (paryuSaNa AtmAnuM kIrtana) suna pravana (sAMbhaLa pravacana) sIjha do vAritra, jJAna, Tarzana (samyaka bane cAritra, jJAna, darzana) mAtma vinaya za mayAna (AtmavijayanuM abhiyAna) na mahAvIra naya vardhamAna (jaya mahAvIra jaya vardhamAna) ma thI zakTi (bhaktinI zakti) mAru se mu i(AsaktithI mukti) vetana manajI (cetana anAsakti) maMtara svayaM rahI padavAna (aMtara svayaM meLave oLakhANa) jaya mahAvIra naya vardhamAna (jaya mahAvIra jaya vardhamAna) Atmika satsa (AtmIya saMga) puta saM saM (pulakita aMga aMga). hAthA thI mazAMti bhaMga (kAyAnI azAMti bhaMga). mana meM madhura tAna (manamAM madhura tAna). naya mahAvIra naya vardhamAna (jaya mahAvIra jaya vardhamAna). nirvikAra ho nIvana kuLa (nirvikAra bane jIvanadarpaNa) rAga dveSa ga pUrNa mana (rAgadveSanuM pUrNa damana) 1 se mAtmavid vetana (jaDathI AtmabiMdu cetana) aparigrada A sthAna (aparigrahanuM utthAna) nA mahAvIra naya vardhamAna (jaya mahAvIra jaya vardhamAna) nAgrata tni tattvajJAna (jAgrata sakala tattvajJAna). 185 For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava vaDara upAsanA (kara upAsanA). tyAre vara mAyA vAsanA (tyAga kara mAyA vAsanA) vItarA, vIyamAna (vItarAga udayamAna) naya mahAvIra naca vardhamAna (jaya mahAvIra jaya vardhamAna) cAturmAsanA parvanI prAsaMgikatA : paryuSaNa parva cAturmAsamAM Ave che, jemAM sAdhu-sAdhvIone eka sthAna para nivAsa karavAnI anivAryatA zAstromAM nizcita karavAmAM AvI che. saMto mATe varSAvAsa paryuSaNanuM anivArya vidhAna che. saMtonA eka ja sthAne cAturmAsanA pariNAme bhakta samAjane emanA satsaMgano pUro lAbha maLe che. tenI parAkASThA paryuSaNa parvamAM Ave che. kAraNa ke e daramiyAna zraddhA anusAra jaina dharmAvalaMbI vrata, upavAsa, svAdhyAya, sAdhanA, pratikramaNa - vizeSa niSThA ane utsAhathI kare che, bhinna prakAranAM dravya, kSetra, kALa ane bhAva saMbaMdhI paryAyonuM AcaraNa karavAmAM Ave che ane aparigraha ane saMyamanI bhAvanAne vadhu ne vadhu sAkAra karavAno prayatna karavAmAM Ave che. A saghaLuM deva-zAstra-gurunA sAMnidhyamAM thAya che; guru nimitta banIne tIrthakarono saMdeza ane jaina zAstronuM tattvajJAna sAmAnya mANasone samajAve che ane sAthe ja tapa-dhyAnanA dharmAcAranI preraNA ane protsAhana pUruM pADe che. mahAsatI lIlAvatIjIe yogya kahyuM che : "zrAvaNa ane bhAdaravA mAsamAM paryuSaNa parva Ave che, jo zrAvaNamAM dharmavacananuM zravaNa na thAya to, bhAdrapada (bhAdaravA)mAM abhadra banIe ane AsomAM korA ja rahI javAya.' zvetAMbara paryuSaNa parva : zvetAMbara paraMparAmAM paryuSaNa parvanA ATha divasamAM dhyAna kendrita thAya che : (1) AhArazuddhi (2) sahakArazuddhi (3) vyApArazuddhi (4) saMskArazuddhi (5) AcArazuddhi (ka) vicArazuddhi (7) vyavahArazuddhi (8) Atmazuddhi. prathama traNa divasa pUrvAcAryo dvArA racita aSTAhnikA vyAkhyAnanuM vAcana thAya che. AmAM jIvanazuddhine mATe pAMca kartavyonuM pAlana karavAnI tatparatA jagAvavAmAM Ave che. pAMca kartavyo che : amAri pravartana : (nirdoSa mUka prANIonI rakSA tathA jIvadayA vyavahAra) 186 For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa parva sAdharmika vAtsalya : (dharmapremI baMdhuo sAthe sauhArdavardhaka vahevAra) paraspara kSamApanA : (coryAsI lAkha yonionA samasta jIvo pratye kSamA-bhAvanuM AdAna-pradAna). aThThama tapa : (traNa divasa sudhI nirAhAra upavAsa) caitya-paripATI : (dararoja deva, guru, maMdira darzana ane zAstrajJAna lAbha) A AcAronA pAlanamAM vyAvahArika ane pAramArthika baMne hetuono samAveza che. amAri parivartanamAM ahiMsAno mULa AcAra samAyelo che. prayatna evo rahe ke AsapAsa athavA kSetramAM koI paNa jIvahiMsA na kare. jagadguruzrI hIravijayasUrijInAM pravacanothI prerAIne samrATa akabare potAnA AkhA sAmrAjyamAM paryuSaNa parva daramiyAna pazuvadhanA niSedhanAM pharamAna bahAra pADyA hatA. A divasomAM zrAvaka koI paNa prakAre vicAra, vANI athavA AcAramAM hiMsAjanya vyavahAra na kare. paMcAcAra pAlanamAM samAyelAM che krodha, mAna, mAyA, lobhano tyAga ane vinaya, mRdutA, aparigraha, karuNA, sahiSNutA ane saumyabhAva guNasamUhano AtmAmAM vikAsa. paryuSaNanA divasomAM paMcAzrava parityAga para paNa bhAra mUkavAmAM Avyo che. te che (1) prANAtipAta 2) mRSAvAda (3) adattAdAna (4) maithuna ane (5) parigraha. tAtparya e che, satya bolavuM, acaurya vyavahAra rAkhavo, brahmacaryanuM pAlana karavuM, lobha saMvaraNa karavo ane koIne satAvavuM nahIM ane na satAvavAno bhAva manamAM lAvavo. - trIje divase tapa sAdhanAmAM dhAraNA che ke AkhA paryuSaNamAM dharmazAstronA cha hajAra zlokonuM vAcana athavA sAiTha vAra navakAravALIno jApa. cha bAhya-tapa che: (1) anazana-nirAhAra; upavAsa (2) uNodarI - bhUkhathI ochuM bhojana (ekAsaNA, besaNA) vagere (3) vRtti-saMkSepa - ochI saMkhyAnA padArthono AhAra; (4) rasatyAga (ghI, mIThAI, dUdha vagere) (5) kAyA phleza-sukhazIla sAdhanothI dUra rahevuM ane (6) saMlInatA. cha AtyaMtara tapa che : (1) prAyazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyAvRtya (sevA) (4) svAdhyAya, (5) dhyAna ane (6) 187 For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma? vAraso ane vaibhava kAyotsarga. cothA divase zrI kalpasUtranuM vAMcana. bhagavAna mahAvIranA chaThThA paTTadhara cauda pUrvadhara bhadrabAhu svAmI dvArA racita kalpasUtranI racanA pratyAkhyAna pravAda nAmanA pUrvamAMthI uddhatadazAzruta skaMdha sUtranA AThamA adhyayananA rUpamAM che. AmAM bhagavAna mahAvIranA 23 pUrva bhavonuM varNana che ane 27 bhavamAM mAtA trizalAdevInAM cauda svapno, bhagavAna mahAvIranuM garbhamAM AvavuM ane dharmaniSTha ane pArzvanAthanA bhakta kSatriya rAjakuLamAM janma levo. pAMcamo divasa kalpasUtrano bIjo divasa che. A divase kalpasUtranA vAcanamAM cauda svapnono divya saMdeza samajavAmAM Ave che ane mahAvIra bhagavAnanuM janmavAcana karavAmAM Ave che. keTalAka dharmaniSTha loko ghare pAraNuM lAvIne dharmalAbha le che. chaThThA divase kalpasUtranA vAMcanamAM varNana Ave che. mahAvIranI bAlyAvasthAnA divya prasaMgonuM, yuvAvasthAmAM vadhatI vairAgya pravRttinA lakSaNa, dIkSA, kaThora tapa ane sAdhanA, kevaLajJAnaprAptithI laIne saMpUrNa dezabhramaNa karIne dharmaprasAra ane aMtamAM nirvANano prasaMga. sAtamA divase kalpasUtramAMthI tIrthakara RSabhadeva, neminAtha ane pArzvanAtha bhagavAnanAM jIvanacaritra saMbhaLAvavAmAM Ave che athavA vAMcavAmAM Ave che, jenAthI ApaNane tIrthakaronAM padacihno para cAlavAnI preraNA maLe. AThamA divase saMvatsarI mahAparva manAvavAmAM Ave che. e divase badhA jIvo sAthe khamata khAmaNA karavAmAM Ave che. A avasara para paraspara abhivAdana "micchA mi dukkaDam'thI thAya che. A rIte AThe divasomAM kalpasUtra ane anya dharmagraMthonuM niyamita vAcana thAya che ane saMtagaNa eno artha samajAvIne tIrthakaronA jIvananA mahAbhyane darzAve che. tIrthakaronI tapasAdhanA, dIkSA, kevaLajJAnaprApti ane nirvANanA prasaMgonAM varNana dvArA jaina tattvajJAna spaSTa rIte sAdhAraNa vyaktine samajAvavAmAM sArthaka bane che. 188 For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa parva te sAthe ja vrata, upavAsa, pUjA-pATha, vizeSa niSThA ane utsAhathI karavAmAM Ave che. deva, zAstra ane guru vize vizeSa jANakArI laIne bhaktajana dharmanA marmane samajavAmAM vizeSa pragati A parvanA divasomAM kare che. Atmazuddhine mATe dararoja cha aMgo para dhyAna ApIne vikAronI zuddhino prayatna karavAmAM Ave che. cha aMga che : AlocanA : potAnA aMtaranA vikAronuM nirIkSaNa. niMdanA : AtmadoSone mATe AtmaniMdAbhAva. gaNA : guru athavA moTA lokonI sAme potAnI bhUlano svIkAra karavo. pratikramaNa : vikAronuM AkramaNa haTAvI punaH svabhAvamAM dhyAna kendrita karavuM ane dhyAna kendrita karIne vikAra rahita thavAnI sAdhanA karavI. kSamApanA : mana, vacana, kAyAthI karelA vyavahAradoSone mATe bIjA pAse kSamAyAcanA. prAyazcitta vizeSa aparAdho athavA doSonA mATe prAyazcit karavuM jenAthI jUnAM pApa dhovAI jAya ane navAM pApo na karavAno saMkalpa majabUta bane. pratikramaNa eka sarvAgI upAsanA che. tIrthakaronI vaMdanA ane stutinI sAthe sAthe bhUlo, AcaraNadoSo para ciMtana ane pazcAttApa. A rIte pratikramaNa zubhamaMgala ane pavitra dhArmika saMskArone poSe che ane AtmAnI jAgarUkatA ane UrjAne vadhAre che. dazalakSaNa parva : digaMbara paryuSaNane dazalakSaNa parva eTale kahevAmAM Ave che ke dasa divasamAMthI dareka divasa eka guNatattvanuM vivecana ane grahaNa karavA mATe rAkhavAmAM Avyo che. A rIte paryuSaNa e guNonI ArAdhanAnuM parva che. dasa guNatattva che : (1) uttama kSamA (2) uttama mArdava (3) uttama Arjava (4) uttama zaucA (5) uttama satya (ka) uttama saMyama (7) uttama tapa (8) uttama tyAga (9) uttama AkiMcanya (10) uttama brahmacarya. A dasa guNatattvomAM jaina dharmanA badhA tattvajJAnano sAra samAI jAya che. dasa divasa pachI tarata kSamAvANI AvI jAya 189 For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava che. A rIte dazalakSaNa parva kSamAthI zarU thaIne kSamAmAM aMta pAme che. kharekhara kSamA ahiMsA dharmanA Adi ane aMtamAM samAyelI che; ahiMsAnI AdhArazilA che kSamAbhAva. (1) uttama kSamA H AtmazuddhinuM sarvottama sAdhana che kSamAbhAva. kSamAbhAvathI sahanazIlatA, sauhArda ane udAra dRSTikoNa vadhe che, durAgraha ghaTe che, dhairya ane sahiSNutA prabaLa bane che, ahaMkArano nAza thAya che, krodhabhAvanA nAza pAme che ane ahiMsAnA saMskAra gatizIla bane che. rAgadveSa dUra karavAmAM kSamA ghaNI sahAyaka bane che. kSamAthI tanamananI AkuLatAvyAkuLatA khatama thAya che ane AtmAmAM sthiratA, dhIratA, sAhasa, vizvAsa ane sAttvika bhAvono saMcAra thAya che. jaina sAdhusAdhvIo ane zrAvakavarga coryAsI lAkha jIvayonio pAse potAnAthI jANe ajANe thayelA aparAdho ane vicAra, AcAra, vyavahAra ane abhivyaktimAM thayelI bhUlo ane durbhAvanAone mATe kSamAyAcanA kare che. AgamomAM kahevAmAM AvyuM che : "je manuSya vyAvahArika kAryomAM athavA potAnI AdhyAtmika sAdhanAmAM kaSTanAM badhAM kAraNo UbhA hovA chatAM paNa kopa karato nathI, koIne paNa hAni pahoMcADato nathI enI ja sAcI kSamA che. kaTutA ane kaThoratAthI vicalita thayA vagara ene samabhAvathI sahana karI levI e uttama kSamA che. kSamA pRthvI samAna mAtA che." tIrthaMkaroe sAdhuone mATe to viziSTa kSamAbhAvanuM dRDha vidhAna karyuM che. zAstra kahe che : 'he sAdhuo, tamArAthI koI prakArano aparAdha thayo hoya to badhA kAma choDI do ane sauthI pahelAM kSamA mAgo.' bhagavAna mahAvIre kahyuM che : "khAmemI savve jIvA, mitti me savvabhUeSu vera e kSamAbhAvamAM mana nirmaLa, savve jIvA khamaMtu me / mabha - jhama na ke gaI / / " kapaTa ane daMbha vagaranuM hovuM joIe. 190 For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa parva kSamAbhAvanuM AdAnapradAna saharSa ane nisvArtha rUpe karavAthI maitrIbhAva ane sAmAjika sumeLa vadhe che. sAcI kSamAmAM asIma zakti ane UrjA hoya che. mATe kahevAmAM AvyuM che : kk "kSamA khaDga kare yasya, durjanaH kiM kariSyati 1 atra me patito vanhi, svayameva prazAkya yvn arthAt jenI pAse kSamA che, durjana paNa ene hAni nathI pahoMcADI zakato. jyAM saLage evo padArtha ja na hoya tyAM agni paDe to paNa te potAnI jAte ja zAMta thaI jAya che. A rIte kSamAnA guNane hRdayastha karavo e jIvanane parama nirmaLa banAvavAnI ane AtmazuddhinI ta2pha javA mATenI eka ativiziSTa kalA che; tenI AdhyAtmika zakti apAra che. zvetAMbara paraMparAmAM saMvatsarI ane digaMbara paraMparAmAM kSamAvANI adbhuta parva che je paryuSaNa parvanI samAptie Ave che. arasaparasanI kSamAyAcanA, potAnI jAta sAthe kSamAyAcanA AtmAnA bAraNAne kholI de che ane samAjamAM sahaja vAtsalya ane sumeLanuM vAtAvaraNa jAgrata karI de che. (2) uttama mArdava : 'mRdobhava: mArdavam' arthAt mRdutAno bhAva rAkhavo mArdava che. mRdutA hoya che cittanI, vicAranI, vANInI ane karmanI. jaina Agama kahe che ke 'inasta vinaonUnaM' (arthAt dharmanuM mULa vinaya che). mArdava zabda 'mRdu'thI vyutpanna che. mArdava cittamAM komaLatAne ane vyavahAramAM namratAne pratibiMbita kare che. mArdavaguNanA poSaNane mATe jarUrI che ke jAti, kuLa, dhana, vaibhava, sattAbaLa, buddhibaLa, ahaMkAra, abhimAna vagerenA madano tyAga karavo. eka kavie barAbara ja kahyuM che : 'patthara ahaM kA kyA kareM galatA hI nahIM; saba dIpa jalate haiM, magara mana kA dIpa jalatA hI nahIM; 191 For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava khojate khojate Dhala AtI haiM, jIvana kI zAma, sabakA patA mila jAtA hai, magara apanA patA milatA hI nahIM / ' jaina dharma vinayamUlaka dharma che ane bIjA pratye hInatAno bhAva rAkhavo ene pApakarma mAnavAmAM Ave che. mArdavaguNathI krUratA, durjanatA, vera-vaimanasya, krodha, pratizodha jevI badhI durbhAvanAo kamajora banIne dhIre dhIre nAza pAme che. mArdavaguNano dhA2ka mana, vacana ane karmamAM ahiMsA saMskRtinA mAdhuryathI paripUrNa banI jAya che. jenI cittavRtti snigdha, zAMta ane madarahita che enA cittamAM mArdava vyApta che. vikhyAta digaMbara jaina AcArya vidyAsAgarajIe kahyuM che : "uttama kSamA, mArdava, Arjava vagere dazadharma paraspara eTalA joDAyelA che ke teo alaga alaga hovA chatAM saMkalita che. mAnasanmAnanI AkAMkSA jIvanamAM kaThinatA lAve che, manamAM kaThoratA AvavA lAge che. A anAdikALanI kaThoratAnA kAraNe ja AtmA potAnA mArdavadharmane khoI beTho che. A kaThoratAno athavA mAna karavArUpa bhAvono parityAga ja mArdava dharmanA pragaTIkaraNa mATe anivArya che." (3) uttama Arjava : 'mRoviH mArravak' arthAt RjutA eTale ke cittanI saraLatAnuM nAma Arjava che. sa2LatA manuSyamAM sadkArya mATe eka anupama UrjA pedA kare che. je prANI mana, vacana, kAyAthI kuTilatA, chaLa, kapaTa na rAkhato hoya ane nizcala hoya te ja Arjavadharmane pALI zake che. sa2LatAnA kAraNe manuSya hiMsA nahIM kare, jiMdA hIM kare ane kadAca bIjA loko Ama karatA haze to enuM samarthana nahIM kare. ArjavabhAva samAjamAM pArasparika vizvAsane dRDha kare che, durbhAva haTAvI de che ane manuSyanA citta, vicAra ane kAryane klezarahita banAvI de che. ArjavadharmI evuM koI kAma nathI karato jenAthI bIjAnI koI lAgaNI ghavAya ane enA manane Thesa athavA dhakko lAge. ArjavabhAvamAM ahiMsAnI spaSTa jhalaka che. vAMkadekhApaNuM AtmaghAtI che ane bIjAne hAnikAraka che. nicchalatA ane niSkapaTatA ArjavanI phaLazruti che. 192 For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa parva ApaNe dayALu dekhAvA mATe eka khoTo sikko bhikhArIne ApI daIe athavA gAyane eka roTalI ApIe ane pachI tarata ja zoSaNa, naphAkhorI, bhraSTAcAramAM lIna banI jaIe e ArjavabhAva nathI. maMdiramAM AtmasAdhanA ane bahAra AvatAM ja zarIrasAdhanA ! AnAthI vadhIne kuTilatA ane baNagA hoI na zake. saralatA Ave che, pApano boja saMpUrNataH dUra karavAthI ane sevAnA mAdhyamathI puNya kamAvAthI. ArjavaguNanA jvalaMta pratIka che bhagavAna mahAvIra, buddha, gAMdhI, vinobA, madhara TeresA ane jaina samAjamAM AcAryA caMdanA, jemaNe mAnavasevAne ja potAno dharma samajI ane enuM niSThA ane samarpaNathI pAlana karyuM. munizrI samatAsAgarajIe kahyuM che : "je vRkSa saraLatAthI potAnA phaLo luTAve che; emAM vAraMvAra phaLa Ave che, paraMtu je potAnAM phaLo chupAve che te mULa sAthe sukAI jAya che." ArjavabhAva ApaNane kapaTI thavAthI bacAve che. haMsa ane bagalo esarakhA dekhAya che, paraMtu baMne svabhAvathI viparIta che. A ja kAraNe loko haMsane prema kare che ane bagalAne tiraskAra. AcArya padmanadie lakhyuM che ke - "mAyitvaM kurute kRtaM saMkRrdApacchAyA vidhAtaM guNe / jvAjAteyamino'rjiteSviha gurukalezaiH zamAdiSvalam / / sarva tatra yadAsate vinibhRtA krodhAkSyastatvata / statpApavata yena durgatiSathe jIvaMzciraM bhrAkyati / / " arthAt jo muni dvArA eka vAra paNa kapaTa thaI jAya to sAdhanAthI bhegA karelA samyaguNo DhaMkAI jAya che. mAyAcArarUpI makAnamAM krodha Adi kaSAyo chupAyelA rahe che. AvA mAyAcArathI thayelAM pApano bojo prANIone aneka durgatiomAM bhramaNa karAve che. (4) uttama zauca : "zumati: zIva - pavitratAno bhAva eTale zauca. lobha-kaSAyanA dUra thavAthI pavitratA pragaTa thAya che. saraLa bhASAmAM zuddhatAno artha che mananuM cAre bAjuthI khUba sApha thaI javuM. lobhamAM badhA prakAranA durguNono samAveza thAya che. 193 For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava ucita-anucitano khyAla rAkhyA vagara bheguM karavAnI hAya-hAyanI mAyAjALamAM phasAIne manuSyanuM mana apavitra thaI jAya che. azuddhinA parivAramAM to lobhanI sAthe krodha, mAna, mAyA paNa Ave che. padmanadi paMcavizatikA'mAM kahevAmAM AvyuM che : "je bIjA padArtho pratye nispRha che, badhAM prANIo pratye jemanuM citta ahiMsaka che ane jemaNe gADha aMtaraMga maLane dhoI nAkhyo che evuM pavitra hRdaya ja uttama zauca che." pavitratA bAhya ane atyaMtara be prakAranI che. aMtaraMgathI lobha vagere kaSAyone dUra karavA e atyaMtara pavitratA che. manuSyanA jIvanamAM tuccha padArthano lobha paNa anarthakAraka hoya che ane lobha badhA sadgaNone khatma karI de che. bAhya pavitratA hoya che, rojabarojanA jIvanamAM pavitra ane nispRha banIne jIvavAmAM, khAvA-pIvAmAM, raheNIkaraNImAM ane anya jIvanacaryAmAM. svAmI samaMtabhadrae "svayaMbhUstotramAM lakhyuM che : "tRSNArciSa: paridahanti na zAMtirAsA middhiArtha vimave. ravRddhideva pIra nA arthAt "tRSNArUpI jvAlA A jIvane bALI rahI che. A jIva indriyonA iSTa viSaya ekatra karIne enAthI tRSNAnI jvAlAne zAMta karavAno prayAsa kare che paNa ethI tene zAMti thatI nathI. je rIte ghInI AhutithI agninI vAlA zAMta thavAnA badale vadhu prajvalita thAya che e ja prakAre viSayasAmagrIthI tRSNArUpI jvAlA vadhu prajvalita thAya che. tethI uttama zuddhatAnuM pAlana karIne tRSNAnA pakSane niyaMtrita ane kamajora banAvI devo joIe.' munizrI samatAsAgarajIe khUba ja bhAvuka sahajatAthI A guNane samajAvyo che: nava kapanA mana pavitra hotA hai (jyAre ApaNuM mana pavitra hoya che;) hara vedare para apanA vitra hotA hai, (dareka caherA para ApaNuM citra hoya che.) phira tuma hI bI valle gADyo; (pachI tame kyAMya paNa cAlyA jAo.) no minatA hai apanA rI mitra hotA hai (je maLe che ApaNo ja mitra hoya che.) 194 For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa parva (5) uttama satya : "o dita satya" je sajjano ane sadgaNone hitakara hoya te satya che. uttama satya pUrNata: mAnavahitane sarvopari mAne che. tethI ene pAMca mahAvrato ane aNuvratomAM sthAna ApavAmAM AvyuM che. kSullakagaNezaprasAda varNIe potAnA pustaka "dazalakSaNadharmamAM lakhyuM che : "asatya bhASaNa pApa che kAraNa ke enuM mULa kaSAya che ane jyAM kaSAya che, tyAM hiMsA thAya ja che. satya vagara dharma niprANa che." ahiMsA ane satya ekabIjA sAthe gUMthAyelAM che. ahiMsAnA dvAra para pahoMcavA Atmazaktine vadhAravAnI che. praznavyAkaraNa zAstramAM lakhyuM che : "= saa te zu mAvaM " arthAt "satya ja bhagavAna che. jyAM satya che, tyAM chaLakapaTa ane anya kharAbIo TakI zakatI nathI. jIvananA medAnamAM satya eka sajAga cokIdAranI jema che. satyanuM baLa ja saMkaTamAM manuSyano Azaro bane che ane te ja ekamAtra kAma Ave che." A ja vAta khUba mArmika zabdomAM vyakta karI che munizrI samatAsAgarajIe : "satya sRSTino sAra che, satya nirbaLanuM baLa che, satya satya che, satya nitya che, aTala amala che, jIvanabAgamAM sarasa satyanuM, khIlatuM divya kamaLa che, kSamA, namratA, RjutA, zuddhatAnuM satya ja AdhAra che." vartamAna sthAnakavAsI caturtha paTTadhara AcAryazrI zivamunijIe kahyuM che : "satyapUrNa jIvana atyaMta jarUrI che. kevaLa satya bolavuM paryApta nathI. ApaNe satyane vaiyaktika ane sAmAjika cetanAno aMtaraMga bhAga banAvavo joIe. mahAtmA gAMdhIjIe satyanI sarvavyApI saMskRtinuM pAlana ane prasAra ahiMsA dharmapAlananI jema ja karyA che." jaina ziSTa maMDaLanA prayatno ane ApaNA badhAnI karmaTha ane tArkika rajUAtathI zikAgomAM 1993mAM saMpanna vizvadharma saMsada (varlDa pArlAmenTa opha 195 For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava rilijiyansa)mAM pasAra thayelA "vizvanaitikatAnA ghoSaNApatra'mAM satya bolavuM ane satya AcaraNa karavuM mAnavatAne mATe jarUrI cAra dizA nirdezaka siddhAMtomAM sAmela karavAmAM AvyuM che. anya traNa che ahiMsA, ImAnadArI ane ekabIjA pratye Adara ane sneha. ghoSaNApatramAM kahevAmAM AvyuM che : "We must cultivate truthfulness in all our relationships instead of dishonesty, dissembling and opportunism, we must courageously serve the truth and we must remain constant and trustworthy instead of yielding to opportunistic accommodation to life." arthAt "ApaNA badhA saMbaMdhomAM ApaNe beImAnI, takano lAbha ane kaDavAhaTanI jagyAe satyane poSaNa ApIne ane saMvardhita karavuM joIe. satyanI sAdhanA sAhasathI karavI joIe. jIvanamAM taka pramANe samAdhAna karavAnA badale ApaNe niraMtara bharosAmaMda banavuM joIe." - nirbhIkatA, ni:svArtha, ni:saMkoca ane niSpakSatA satya AcaraNane mATe khAsa jarUrI guNatattvo ane vRttio che. satya anubhUti, abhivyakti ane AcaraNa traNemAM pUrI nirmaLatA sAthe pratibiMbita thavuM joIe. AcArya rajanIze eka pravacanamAM kahyuM che ke ApaNe parama satyane nathI jANatA paraMtu vyaktigata satyane jANIe chIe - enI sAthe rahevAnuM zIkhIe, eno svIkAra karIe ane joIe. satyanI svIkRti ja manuSyanI prAmANikatAnuM mUlya che. udAharaNamAM emaNe satyakAma jAbAlInI vArtA saMbhaLAvI jenA nAma para madhyapradezanA jabalapura zaheranuM nAma paDyuM che. jAbAlInI mA eka vezyA hatI. jAbAlI satyanI zodhamAM ane brahmavidyAnI talAzamAM RSi haridramatanA Azrama para pahoMcyo. jyAre RSie enA pitAnuM nAma pUchyuM to te bolyo, mArA pitAnI jANakArI na to mane ke na to mArI vezyA mAtAne che. Ama satyakAma karatAM paNa vadhu hiMmata - sAcuM bolanArI enI mAtAmAM hatI. jeNe putranA mAdhyamathI lokone jANa karI. mA ane putra satyanA sAcA sAdhaka hatA. 196 For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa parva (3) uttama saMyamaH manovRttio ane hRdayamAM utpanna thanArI lAlasAo ane kAmanAo para ane indriyo upara aMkuza rAkhavo te saMyama che. jaina zAstromAM kahevAmAM AvyuM che: "kucha du mAsa samA matiyA !" arthAt "jema AkAza anaMta che, e rIte icchAo paNa anaMta che. eka icchAnI pUrti thatAM pahelAM ja aneka navI icchAo pedA thaI jAya che." zAstrakAroe saMyamanA be bheda batAvyA che : (1) indriyasaMyama ane (2) prANIsaMyama. pAMca indriyo ane caMcala mananI pravRttione niyaMtraNamAM rAkhavI indriyasaMyama che ane cha-kAyanA jIvonI hiMsAthI virata rahevuM prANIsaMyama che. manuSya badhAM prANIo upara karuNAbhAva rAkhavo joIe ane sparza, rasanA, dhrANa, cakSu tathA zrutaindriyone vazamAM rAkhavI joIe. manano svabhAva caMcala che ane AtmAno svabhAva ane dizAparivartana ApI sampravRttimAM joDavAno che. saMyama eka prakAranI lagAma che je mana ane indriyone niyaMtrita karIne rAkhe che. ApaNe sAdhanA karavA icchatA hoIe paNa jo cittavRttio asaMyamI banI bhAga-doDa karatI rahe to enuM niyamana karavuM joIe ane ene kAbUmAM rAkhavI joIe. saMyama vyavasthA che ane sAdhanA gati che. saMyama brahmacarya vratano ja eka AyAma che. te tapa che ane saMyama AtmAnuzAsana che. - saMyama aparigrahanuM avibhAjya aMga che ke je ApaNe aparigrahanA adhyayanamAM joI cUkyA. saMyamathI parigraha choDavAnI icchAzakti ane sAhasa jAgrata thAya che. saMyama vagara aparigraha adhUro rahI jaze ane ApaNe ApaNI lAlasAonI mAyAmAM gUMcavAI jaIzuM. (7) uttama tapa : tapa zuddhatAnA guNanuM vadhu eka sakriya ane zraddhApoSaka rUpa che. saMyama dvArA manuSya potAnI AMtarika zaktione kendrita karI le che ane tapa dvArA ene karmabaMdhanothI choDAvI le che. tapa karmakSayanuM mukhya sAdhana che. enAthI karma-Asava para breka lAge che. nirjarAne mATe je kaThorasAdhanA karavAmAM Ave che, te tapa che. 197 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava svAdhyAya paNa tapa che. svAdhyAyane tapomAM sarvazreSTha tapa kahevAmAM AvyuM che. jaina dharmamAM be prakAranAM tapa hoya che : bAhya tapa ane AtyaMtara tapa. bAhya tapa zarIranI bAhya kriyAo sAthe saMbaMdhita che ane AtyaMtara tapano saMbaMdha mananA vikAro ane kaSAyonuM damana ka2vA sAthe che. upavAsa karavo, ochuM khAvuM, amuka vastuno upabhoga - tyAga vagere bAhya tapanAM udAharaNa che. potAnI bhUlono svIkAra karIne enA mATe prAyazcitta karavuM, gurujanono vinaya karavo, bIjAnI sevA karavI, svAdhyAya karavo vagere AtyaMtara tapa che. 19mI sadImAM jaina vidvAna paM. ToDaramalajIe e samayanI jayapuramAM pracalita lokabhASAmAM lakhyuM, "no mAna vAD je vAste vadyuta 35vAsa saMgIAra ri / baMdhana jI nI mUA mare to virlR siddhi nAhI / / " A rIte tapa koI mAna, mAyA, lobha, prazaMsAne mATe nahIM paraMtu Atmazuddhine mATe hoya tyAre sArthaka thAya che . (8) uttama tyAga : na maLelA bhogonI icchA na karavI ane meLavelA bhogothI alaga thaI javuM uttama tyAga che. saMgharavAnI vRtti dUra karavAthI tyAgano rasto khUlI jAya che. sAco tyAga tyAre thAya che jyAre manuSya ochAmAM ochI sAdhana-sAmagrImAM saMtoSa keLavI ane,AnaMdamaya rahevA lAge che. AvA tyAgathI sAmAjika viSamatA dUra karavAnuM vAtAvaraNa sarjAya che. 'bArasa aNuvekkhA'mAM kahevAmAM AvyuM che : "je badhAM dravyo pratye moha choDIne saMsAra, zarI2 ane bhogo pratye viraktinI bhAvanA rAkhe che te tyAga dharmanuM pAlana karI zake che. 525dArtho pratye AsaktibhAva rAkhavo parigraha che." tapathI cetanA jAgrata thAya che ane tyAgathI ApaNe Atmazakti vadhAravA mATe sazakta ane sakSama banIe chIe. 'paratva'no tyAga ane 'svatva'no vistAra evA guNa che, je sahiSNutA vadhAre che. tyAga ajJAnanI, mananA melanI, mananA kaSAyanI - eka svaicchika saMkalita 198 For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa parva ane svAbhAvika prakriyA hovI joIe. Atmazuddhi abhiyAnamAM je kaMI paNa ADe AvI rahyuM hoya, vyartha hoya, nirarthaka hoya, aprAsaMgika ane hAnikAraka hoya ene choDavuM e ja tyAga che. ApaNe tIrthakaronI mUrtiomAM khUba kalAthI enI vItarAgatA upasAvI ane e paththara, Arasa, dhAtune pUjavA lAgyA. paraMtu e vitarAga bhAva tathA tyAgasAdhanA ApaNA jIvanamAM na utArI zakyA. paMcakalyANakonI pratiSThAomAM ApaNe indra banIne athavA tIrthaMkaranAM mAtApitA banIne anokhA sukhano ahesAsa karIe chIe paraMtu e badhuM kharIdeluM che. ApaNe svayaM kyAre tyAgaprAptine mATe svataMtratA-saMgrAmamAM potAnI tRSNA, krodha, bhaya, hiMsA, lobha ane ahaMkArane parAjita karIzuM ! jyAre A Atmabodha paryuSaNa parvamAM thaze tyAre jIvanamAM naitika mUlyonA vikAsa ane AtmajAgaraNanA navA daravAjAo khUlI jaze. (9) uttama akiMcanya : akiMcanasya bhAva: Akicanya akiMcanapaNAno bhAva AkiMcanya che, jenI pAse kazuM nathI bacyuM te akiMcana kahevAya che. parigrahano tyAga karavAthI Akincanya dharma pragaTa thaI jAya che. AcAryazrI kundakunda "ibdopadeza'mAM kahyuM "jenA hRdayamAM para dravya pratye paramANu mAtra paNa rAga che; te vyakti bhale badhA Agamono jJAtA hoya paraMtu jo te AtmAne yogya ane sAcA rUpe oLakhato nathI to te karmomAM baMdhAI rahe che. sAMsArika padArtho pratye moha ane rAga-dveSano tyAga Avazyaka che." AkiMcanya guNa manuSyane nirahaMkArI, nirAbhimAnI ane niSkalaMka banAvavAmAM tAkAta Ape che. emAM Asaktino aMza paNa nathI rahI jato ane te samatva guNathI prerita thaI UThe che. "huM kAMI nathI', "mAruM kazuM nathI'no bodha AtmAmAM akiMcanyabhAvano saMcAra kare che. AkiMcanyanI anubhUti manane nirmaLa banAve che ane AtmAne alaukika AnaMda Ape che. AkiMcanya AtmAnA bojane 199 For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava haLavo karI de che. vipula saMpatti hovA chatAM paNa emAM mUchanuM na hovuM, akiMcanya dharma che. mamatva ane svAmitvanuM visarjana AkiMcanya guNa vikasita kare che. AkiMcanyanI anubhUti bahu ja durlabha guNa che. (10) uttama brahmacarya : brahmacarya kSamAthI akiMcanya sudhInI cittavRttionuM saMkalita rUpa che. bIjA zabdomAM brahmacarya, kSamA, mArdava, Arjava, satya, zuddhatA, saMyama, tapa, tyAga ane AkiMcanyano mahAyoga che. brahmacaryapAlana eka kaThora sAdhanA ane ghora tapa che. AnA mATe mAtra zarIra para ja nahIM, mana, vANI, indriyo ane karma para paNa niyaMtraNa rAkhavuM Avazyaka thaI jAya che. AhAra, bhaya, maithuna ane parigraha - A cAra icchAo prANIone sva-AtmanI UrjA ane avAjathI dUra laI jAya che. bAhya rasa, gaMdha, sparza ane bhautika AkarSaNamAM ApaNe khovAI jaIe chIe. brahmacarya ApaNane samyak patha para pAchA lAvIne AtmahattvanA sauMdarya ane madhura UMDANanI samIpa lAve che. brahmacarya ApaNane puna: Atmakendrita karI de che. brahmacaryanI A vyApaka arthanI paridhimAM kAmabhoga para niyaMtraNa paNa mahattvapUrNa che kAraNa ke kAma-doSa ane lAlasA AtmAnA sadgaNono nAza kare che. naitika maryAdAonuM ullaMghana kare che ane AtmajAgaraNamAM vikaTa muzkelIo UbhI kare che. paraMtu kAmabhogano tyAga mAtra brahmacarya nathI, te to eno eka vyAvahArika prakAra che. kharuM jotAM "brahmacaryanuM mULa tAtparya che "brahma' eTale "AtmA' "carya" eTale "caryA' arthAt AtmAnI sevA, AtmAnI sAdhanA, AtmAne oLakhavo, Atmastha thavuM. jyAre ApaNe samyakucAritranA yogya vikAsanI tarapha AgaLa vadhIe chIe tyAre brahmacaryanuM sarvAgI rUpa nIkhare che. brahmacarya guNa samatvathI pUrNa che ane zoSaNathI bilakula para. bhagavAna mahAvIre A guNatattvane dRSTisamakSa rAkhIne ja brahmacaryane pAMcamA mahAvrata tathA aNuvratanA rUpamAM joDI dIdhuM. dazalakSaNa parvamAM upavAsa, svAdhyAya, sAmAyika, vaMdanA, pratikramaNa, abhiSeka, pUjana, stavana, dhArmika saMgoSThionuM Ayojana ane paropakArI kAma karavuM mukhya kriyAkalApa hoya che je dharmanA uttama saMskAro sAdhakanA hRdayamAM majabUta kare che. 200 For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa parva dazalakSaNa parvamAM vizeSa rUpathI tattvArthasUtrano niyamita pATha karavAmAM Ave che, jenAthI jaina tattvajJAnane grahaNa karI zakAya. cAturmAsa karI rahelA munivaronAM pravacana, zAstracaryA ane AdhyAtmika dizAdarzana dharmalAbhane preraNAtmaka banAve che. samAjanA loko ekaThA thaI A parva Ujave che tethI samAjanA vRddha, prauDha, yuvAna badhA vargomAM saMcAra thAya che ke dharmane mATe samaya kADhavo ane dharmane samyagU samajavo keTaluM jarUrI ane lAbhaprada che. AjanA yugamAM vizeSa paDakAra e vAtano che ke AvA sAmUhika tahevAra dvArA ApaNe yuvAna peDhIne AkarSita karIe ane dharmazraddhA ane dharmAcaraNamAM je khAI vadhI gaI che tene yuvAno ane prauDho vacce saMvAda dvArA ochI karIe. dazalakSaNa parvamAM sugaMdhadazamInuM vadhu mahattva che. e divase jaina maMdiromAM sugaMdhita dravyo dvArA sugaMdha phelAvavAmAM Ave che ane bhakti rasanuM anupama vAtAvaraNa banI jAya che. sugaMdha vikAronA nAzanuM pratIka che ane uttama saMskArone grahaNa karavAnuM paNa pratIka che. anaMta caturdazI - je parvanA dasamA divase Ave che e mahAna divasa che kAraNa ke e divasa tIrthaMkara anaMtanAthanI janmajayaMti che ane enA nAma para A caturdazInuM nAma anaMta caturdazI paDI gayuM. AjanA yugamAM prAsaMgikatA : saMkSepamAM paryuSaNa parva - zvetAMbara ane digaMbara baMne paraMparAonuM eka mahAna parva che. jemAM ApaNe AtmasvabhAvanI ArAdhanA para dhyAna kendrita karIe chIe ane vizeSa tapasyA, AdhyAtmika jJAna-arjana ane bhakti-prakriyAthI jaina dharmanAM guNatattvone samajIne potAnA jIvanamAM vidhivat utAravAne mATe icchAzakti vadhAravAno prayatna karIe chIe ane A badhuM thAya che jJAnI ane bhaktilIna sAdhu-sAdhvIonA sAMnidhyamAM je te samaye cAturmAsa vitAvavA mATe AvyAM hoya che. paryuSaNa parva vyakti ane samAjamAM eka adbhuta skUrti, ullAsa ane preraNAno saMcAra kare che ane dharmanA saMskAronA poSaNamAM vega lAve che. tethI e jarUrI che ke ApaNe Adhunika yugamAM A parvAdhirAja manAvavAnI paraMparAne 201 For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava : jIvaMta rAkhIe. e prasannatAno viSaya che ke videzomAM vaselo jaina samAja paNa paryuSaNa parva khUba utsAha, bhakti-vAtsalya ane sAdhanAsevAthI manAvI rahyo che ane A avasara para sAdhu-sAdhvIone bhAratamAMthI bolAvIne emanA satsaMgano lAbha uThAvI rahyo che. AnAthI yuvA peDhImAM paNa videzI vAtAvaraNamAM hovA chatAM paNa dharma pratye lAgaNI vadhI rahI che. eka prAsaMgika vAtano ahIM ullekha karavo che. paryuSaNa parvamAM sva-AtmA pAse javAnI ane ene jANavAnI preraNA maLe che. spaSTa che ke badhA mATe koI eka sTAnDarDa phaoNrmyulA ke anuzAsana athavA dharmAdeza jaina dharma nathI Apato. tapa, tyAga, sAdhanA, upAsanA badhI vyaktinI manamarajI, svasaMkalpa ane svaAsthA para AdhAra rAkhe che. tapa ane tyAga eNe harSa, utsAha ane sphUrtithI karavA joIe. tapa ane tyAga pradarzana mATe nathI. pustaka 'mahAvIra jIvana'mAM lekhaka kaTAriyAe khUba sAragarbhita rUpamAM lakhyuM che : "have tame keTaluM choDo, kyAre choDo ane kaI rIte choDo - e to tame ja nakkI karo. eno koI eka mApadaMDa na hoI zake, na to u52thI ladAyelo kAnUna manuSyane aMdarathI mAMje (svaccha kare). aMdarathI to te tyAre maMjAze jyAre te potAnI maryAdAo svayaM nakkI karaze. paraMtu eka vAta sApha che ke mAtra potAnI kAyAthI joDAyelo tyAga sAtha nahIM Ape. e saMyama dareka vastunA upabhoganI sAthe joDavo joIe. te tamArA paDozI sAthe joDavo joIe, mahollAthI joDavo joIe, gAma sAthe joDavo joIe ane saMpUrNa sRSTinA prANIjagata sAthe joDavo joIe." saMdeza e che ke paryuSaNa parva ApaNA hRdayamAM AtmakalyANanI bhAvanA sAthe sAmAjika nisabata paNa jagAve jenAthI ApaNe jaina dharmanA mahAna siddhAMtone samAjanA naitika jIvanano mApadaMDa ane dizAdarzaka banAvI zakavAmAM samartha banIe. paryuSaNaparvamAM pratibiMbita che jaina dharmanI virATa saMskRti je ApaNane AtmakalyANa ane samAjasevA baMne kSetro tarapha jAgrata ane saMkalpavAna banAve che. 202 For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga Adhunika saMdarbhamAM jena dharma For Personal & Private Use Only ,.''' l r ' '. - - s 1:|: yo - sttib-g t ti= g- Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasameNa haNe kohaM mANaM maddavayA jiNe / mAyaM ca 5 jjavabhAveNa lobhaM saMtosao jiNe / / - ruzavainika sUtra, 8-28 upazama dvArA krodhane naSTa karo, mRdutA dvArA mAnane jIto, saraLatA dvArA kapaTa bhAvane dUra karo ane saMtoSa vaDe lobha para vijaya meLavo. - dazavaikAlika sUtra, 8-38 For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma 21mI zatAbdInA prAraMbhamAM mAnavatA itihAsanA nirNAyaka vaLAMka para AvIne UbhI che. akalpya vaijJAnika ane taMtravijJAnanI pragatie Arthika, sAmAjika ane sAMskRtika kSetromAM vicAra, vyavahAra ane dizAbodhamAM navI ane satata parivartanazIla saMbhAvanAo UbhI karI che. bhautika pragatimAM dararoja navAM zikharo sara thaI rahyAM che. sukha ane sAdhanasaMpannatAnI phelAtI mAyAjALamAM protsAhita pharavAvALI anekAneka AkarSaNabharI upalabdhio eka pachI eka jIvanapaTa para AvIne eka tarapha to lAge che ke tRpta karI rahI che, tathA bIjI tarapha lAge che ke te lAlasA, moha, ezo-ArAma ane bhogavilAsanI pravRttimAM mAnavasamAjane jakaDI rahI che. vizvastara 52 saMcArakrAMtinA kAraNe bhautika jIvanamAM navI navI AzAo, AkAMkSAo, jarUriyAta ane mRgatRSNA samAjanA badhA staroe niraMtara vadhatI jAya che. rojabarojanuM jIvana vadhu lolupa, dararoja navI mAMgaNInA mohathI gherAyeluM ane mAyAgrasta thaI rahyuM che. upabhoktAvAdanA nAma para icchAono nirbaMdha nAca sarvajagatamAM vyApI gayo che. dharma ane adhyAtma para 205 For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava bhautikavAda savAra thaI gayo che. dharma karmakAMDamAM saMkaDAI gayo che. sAthe ja manoraMjananAM vividha vizvastarIya sAdhanoe mAnavajIvanane bhrAmaka svapnonA bharaDAmAM gherI lIdhuM che. A behozInA yugamAM jyAre dharma, saMskAra ane saMskRtinAM baMdhana DhIlAM thaI gayAM che, indriyo aMkuzahIna banI gaI che, parigraha parAkASThA 52 che, tyAre aparigrahanuM anuzAsana, saMskAra ane tyAgavRttine protsAhita karavI e vyakti ane samAja baMnene mATe eka vikaTa paDakAra che. vaijJAnika pragatinuM sakArAtmaka pAsuM navA udyogo, navanirmANa-prakriyA ane vikAsakrAMtimAM dekhAI Ave che. joke tyAM paNa vikasita dezone pUrNatama lAbha maLyo che ane upanivezavAdI jaMjIro ane zoSaNathI mukta thayelA vikAsazIla dezo garIbI ane Arthika pachAtapaNA sAme laDatAM laDatAM have dhIre dhIre vikAsanA mArga para pragati karI rahyA che. mAnavanA A vikAsa ane asamAnatAnA yugamAM sAdhanasaMpanna ane adhikAMza sAdhanavihIna dezomAM vaheMcAI gaI che. vaijJAnika unnatinuM nakArAtmaka pAsuM paNa durbhAgyavaza UpasI AvyuM che. vijJAnano durupayoga, vinAzakArI zastronI zodha ane nirmANa, roja navAM vidhvaMsaka hathiyAro, hathiyAra-vAhano, aNu ane 52mANu baoNmba, kemikala zastrono vadhato bhaMDAra vagere sthAyI vizvazAMtine mATe eka khataro banI gayAM che. viDaMbanA to e che ke A hiMsaka zastrone zAMtinuM kavaca kahIne rAjakAraNIo atyAre paNa vizvastara para zastraspardhAnA vikAsathI keTalAya gaNI vadhu pUMjInA rokANanI sArthakatAnI himAyata kare che. hiMsAnA zAsanamAM yuddha tenuM prAyojita rUpa che. tene zAMtino mArga kahevAmAM Avyo che. ahiMsAne to kAyara ane bhIru, kamajora ane durbaLa tathA lAcA2no sahAro mAnIne enuM mahattva bhulAvI devAmAM AvyuM che. eka ja zatAbdImAM be vizvayuddho, hirozimAmAM eNTamabaoNmbathI janasaMhAra ane pAchalI ardhazatAbdImAM vizvanA lagabhaga badhA bhUkhaMDomAM cAlI rahelA hiMsaka saMgharSa, laDAIo, khUnakharAbI ne hiMsAne rAjanaitika AvazyakatAno darajjo ApavAmAM Avyo che. ane have bIbhatsa ane nRzaMsa AtaMkavAde kevaLa rASTra ja 206 For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma nahIM paraMtu nirdoSa janatAnA jIvanane paNa dhrujAvI dIdhuM che. sapTembara 11, 2001mAM amerikAnA nyUyorka zaheramAM varlDa TreDa senTaranA TAvarane pattAnA mahelanI jema pADI devo ane hajAro nirdoSa lokonA prANonA nirarthaka saMhAre vizvabharamAM cetanA jagAvI ke AtaMkavAdano aMta mAnavatAnI sahuthI TocanI jarUriyAta banavI joIe. bhAratanuM kAzmIra nirdaya ane AMdhaLA AtaMkavAda sAme satata jhajhUmI rahyuM che. Aje A vicAradarzanane vizvavyApI banAvavAnI jarUrata ane taka che. AtaMkavAda hiMsAno ugratama avatAra che. 21mI zatAbdImAM hiMsAnI pravRttione uttejana ApI janamAnasamAM ahiMsAnuM parAkrama ane zakti saMcArita karavA e vizvasaMskRti mATe eka bahumUlya pagaluM banI zake che. mahAvIranI ahiMsAyAtrAne vizvastarIya banAvavAno samaya AvI gayo che. 21mI zatAbdImAM jaina dharma vizvastara para ahiMsA saMskRtinA prasAramAM mukhya bhUmikA nibhAvI zake che. A bhUmikA vyApaka pariprekSyamAM nibhAvavI paDaze. jethI Adhunika yuganI saMvedanazIlatA anusAra ApaNe adhyAtma, paryAvaraNa, saMrakSaNa, vikAsa ane vijJAnanI vacce susaMbaddha kaDIrUpe ahiMsA saMskRtine majabUta karIne sthApita karIe. nobela puraskAra-vijetA grebiyela mArajhejhe kahyuM che : "21mI zatAbdI pAse koI paNa apekSA na rAkho, 21mI zatAbdIne to tamArI pAsethI badhA prakAranI apekSA che." saMta ziromaNi AcArya zrI mahAprajJajIe A saMdarbhamAM bhagavAna mahAvIra pratye hRdayane sparzI jAya tevI kavitA lakhI che, jenA keTalAka aMzono ahIM ullekha karI rahyo chuM. jisakI Aja jarUrata usane kyoM pahele avatAra liyA (jenI Aje jarUra che eNe pahelAM kema avatAra lIdho.) maMda cAMdanI caMdA kI kyoM sUraja kA upahAra diyA (maMda cAMdanI cAMdanI, sUrajano kema upahAra dIdho) tuma Aye taba isa dharatIne apanA rUpa saMvArA thA / (tame AvyA tyAre A dharatIe potAnuM rUpa zaNagAryuM hatuM.) 207 For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava manuja ekatA kI vANI se usako milA sahArA thA / (manuja ekatAnI vANIthI ene sahAro maLyo hato) mAnava apanA bhAgyavidhAtA pauruSa ko AdhAra diyA (mAnava potAno bhAgyavidhAtA pauruSane AdhAra Apyo) jaTila samasyA ke isa yuga ko usa yuga se kaise tole (jaTila samasyAnA A yugane e yuga sAthe kaI rIte tolIe) hiMsA se baharI duniyA meM bole to kaise bole (hiMsAthI baherI A duniyAmAM bolIe to kevI rIte bolIe) pota kahA~ vaha jisase tumane isa sAgara ko pAra kiyA (nAva kyAM jenAthI tame A sAgarane pAra karyo.) karuNA kA jala sUkha rahA hai durlabha pIne kA paanii| (karuNAnuM jaLa sukAI rahyuM che, pIvAnuM pANI che durlabha) banA rahA bAjAra Aja ke, jJAnI ko bhI ajJAnI (banAvI rahyuM che bajAra AjanA jJAnIne paNa ajJAnI) bhogavAda ke mahAroga kA prabhu kaise upacAra kiyA (bhogavAdanA mahArogano prabhu kema karIe upacAra) utaro utaro he karuNAkAra, hRdayAMgaNa meM tuma utaro . (Utaro Utaro he karuNAkara, hRdayAMgaNamAM tame Utaro) abhaya maMtra ke uddhAtA aNuyuga ke bhaya ko dUra karo (abhaya maMtranA uddhAraka aNuyuganA bhayane dUra karo) maitrI kI nirmala dhArA ne zAMtizodha ko dvAra diyA (maitrInI nirmaLa dhArAe zAMtizodhane hAra ApyuM) ~~ ~~~~~~ ~~ ~~~~ 208 For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma riddhi siddhi kA vara do vardhamAna kA pada pAyeM (riddhi siddhinuM Apo varadAna, pAmIe pada vardhamAna) sahanazIla bana vikramazAlI mahAvIra hama bana jaayeN| (sahanazIla banIne vikramazALI mahAvIra ame banIe) anekAMta ne nirAkAMta ko palabhara meM AkAra diyA / (anekAMte nirAkAMtane palabharamAM Apyo AkAra) jisakI Aja jarUrata usane kyoM pahele avatAra liyA (jenI jarUra che Aje eNe pahelAM kema avatAra lIdho !) eka tarapha mAnave potAnI buddhi, kalpanA ane racanAtmaka pravRttithI sabhyatA ane saMskRtione vikasAvI, bIjI tarapha e ja mAnave potAnA aMgata saMbaMdhomAM ghaNA, saMdeha, zoSaNa, asahiSNutA, nirmamatA ane hiMsaka vyavahArane gharelu banAvyo che. kevI viDaMbanA ! eka tarapha dharma ane AsthAoe adhyAtmaprerita zAMtipoSaka naitikatAthI mAnavajIvanane DhALyuM che, bIjI tarapha jAtibheda, raMgabheda, varNabheda, liMgabheda ane dharmanA nAme thatA saMgharSothI hiMsaka kaDavAza ane vaimanasya phelAI rahyuM che. eka tarapha dharmoe AkhA mAnavasamAjane eka parivArano darajjo Apyo, bhAratIya saMskRtie vizvane "vasudhaiva kuTuMbakam', "parasparopagraho jIvAnAm tathA jIvo ane jIvavA do'no saMdeza Apyo. bIjI tarapha mAnavanI zoSaNa pravRttiothI samAja saMpanna amIra ane abhAvagrasta garIba ema be vargomAM vaheMcAI gayo che. anya jIvajagatano nirmama saMhAra thaI rahyo che, ane prakRtinuM paryAvaraNIya samatulana khoravAI gayuM che. vadhatA jatA pradUSaNe AkhA paryAvaraNane vinAzanA Are lAvI dIdhuM che. Adhunika yugamAM eka tarapha mahAtmA gAMdhI, nelsana maMDelA ane mArTina yUthara kiMga juniyara jevA mahAna netAoe hiMmatathI ahiMsAnA mArgano saphaLa prayoga karI kramaza: rAjanaitika svAtaMtra prApti, zoSaNanI samApti ane raMgabhedane 209 For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava jaDamULathI kADhavA karyo che, tyAre bIjI tarapha vadhatI jatI hiMsA ane bIbhatsa AtaMkavAdathI jIvananAM badhAM pAsAMo prabhAvita thaI rahyAM che. AMtararASTrIya tathA vyakti stare mAnasika tanAva, salAmatInuM saMkaTa tathA bhaya ane vairabhAvathI vAtAvaraNa ugra banI gayuM che. yuddhanA vinAzathI chuTakAro meLavavA mATe rASTroe maLIne saMyukta rASTrasaMghanI sthApanA karI. paraMtu zItayuddhanAM dvaMdvomAM ane ati vinAzakArI zastronI doDamAM sthAyI vizvazAMtinI zodha bhulAI gaI. chatAM paNa saMyukta rASTrasaMgha ane enI anya saMsthAo (W.H.O.,F.A.O., UNICEF, UNIDO, UNESCO vagere)e AMtararASTrIya sahayoga ane sahakArane mAtra rAjanaitika ja nahIM paraMtu Arthika, sAmAjika, zaikSaNika, sAMskRtika, svAsthya, vijJAna ane khAdyAnnanAM kSetromAM uttejana ApyuM che. bIjA mahAyuddha pachI sthAyI zAMti to mRgatRSNA ja rahI che. saMsAranA badhA bhAgomAM niraMtara cAlI rahelA hiMsaka saMgharSoe bhaya phelAvyo che, ocho nathI karyo. vizva janamAnasamAM hiMsA ane ahiMsA, zAMti ane saMgharSanuM ciMtAjanaka sahaastitva thaI gayuM che. AvA samaye zuM mAnavatA hiMsAnuM palluM bhAre ane ahiMsAno pakSa kamajora rahevA deze ? 21mI zatAbdImAM vizvanA bhaviSyane mATe yogya pasaMdagI karavI jarUrI banI gaI che. AvI paristhitiomAM mAnavatAnuM dhyAna puna: adhyAtma ane zraddhAnI tarapha AgaLa vadhyuM che. prasiddha aMgrejI kavi iliyaTe lakhyuM che : kyAM gayuM e jIvana je ApaNe mAtra rahIne khoI nAkhyuM, kyAM gaI e buddhimattA je ApaNe jJAnaarjanamAM khoI dIdhI kyAM gayuM e jJAna je ApaNe AMkaDA bharelI jANakArImAM khoI nAkhyuM. dUragAmI najara racanAtmaka kAryone AkAra ApavA lAgI che. vibhinna dharmonA pratinidhio, AMtararASTrIya maMco para maLIne vizva zAMti paryAvaraNa - saMrakSaNa ane sahiSNutA-vardhananA pahela karI ane Aje vizvamAM keTalAya AMtararASTrIya, rASTrIya tathA sthAnIya staranI dharmasaMsthAo samAjsavI 210 For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma saMsthAonA rUpamAM sakriya thaI rahI che je sumeLa vadhA2vAmAM, zAMtine gatizIla ka2vA ane samatvabhAva vadhe te mATe racanAtmaka kAryakramone AkAra ApavA lAgI che. I. sa. 1993mAM eka so varSa pachI punaH vizvadharma saMsada (Parliament of Worlds Religions)nA dvitIya saMmelanamAM A prayatnone protsAhana maLyuM. I.sa. 1893mAM zikAgomAM ja vizva dharma saMsadanuM prathama adhivezana thayuM hatuM jemAM hiMdu dharmanuM pratinidhitva svAmI vivekAnaMde karyuM hatuM, ane jaina dharmanuM pratinidhitva zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhIe karyuM hatuM. svAmI vivekAnaMdanuM tejasvI bhASaNa 1993nI saMsadamAM pharI saMbhaLAvavAmAM AvyuM. 1993mAM zikAgonA bhavya jaina maMdiramAM vIracaMda rAghavajInI yazakIrtinI yAdamAM emanI pratimA pratiSThita karavAmAM AvI. teo vizvastare jaina dharmanA prathama dUta hatA, jemaNe vizvamaMca para jaina dharmano dhvaja pharakAvyo ane ahiMsAno nAro AjathI so varSa pUrve bulaMda karyo. 1993nI vizvadharma saMsadamAM saMsAranA badhA dharmonA lagabhaga 7000 pratinidhioe bhAga lIdho. jaina dharmanuM sabaLa pratinidhitva lagabhaga 25 sabhyonA pratinidhi maMDaLe karyuM. jemAM badhI jaina paraMparAonA ane saMpradAyonA pratinidhi saMta, guru, vidvAna ane dAnavIra sAmAjika netAo sAmela thayA jemAM mane paNa sAmela thavAno sukhada saMyoga maLyo. vizva dharma saMsadamAM 'vaizvika naitikatA para ghoSaNApatra' (Declaration on Global Ethics) pasAra karavAmAM AvyuM jemAM jaina pratinidhimaMDaLanA viziSTa prayatnothI ahiMsA jenuM jaina dharmamAM sadIothI samarthana thayeluM che tenI vyApaka vyAkhyAno mukhya ullekha sthAna pAmI zakyo. ghoSaNApatramAM vaizvika naitikatAnA AdhArastaMbhanA rUpamAM ahiMsA saMskRti ane jIvavAnA adhikArane mATe vaizvika saMkalpane mULabhUta aparivartanIya siddhAMtomAM sarvaprathama mAnavAmAM Avyo che. (Irrevocable directives for commitment to a global ethics). Pas naitikatA sammata aparivartanIya dizAsUcano paribhASita karyAM. ahiMsAnA vicAra 211 For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma H vAraso ane vaibhava ane vyavahArane mAnava-mAnava, mAnava-samasta prANIjagata tathA mAnava ane paryAvaraNanA vistRta phalaka para sthApita karIne ene AgaLa vadhAravA mATe vizvadharmo vacce racanAtmaka sahayoganuM AhvAna karyuM. ghoSaNApatranA pasaMda karelAM udAharaNo ene pratibiMbita kare che : (1) badhA lokone jIvavAno, surakSAno ane potAnA vyaktitvanA svataMtra vikAsano adhikAra che, e zarata sAthe ke teo bIjAnA AvA ja adhikAromAM bAdhaka na bane. bIjA manuSyane mAravAnuM to dUra rahyuM paNa zArIrika athavA mAnasika yAtanA ane kaSTa ApavAno paNa koIne adhikAra nathI. koI paNa janasamudAya, rAjya, jAti athavA dharma ke bIjAo sAthe dhRNA athavA bhedabhAvapUrNa vyavahAra karavAno ke enuM nAmonizAna miTAvavAno ke ene dezanikAla karavAno paNa adhikAra nathI. (2) mAnava hovAne nAte bhAvinI thanAra peDhIo mATe pRthvI, aMtarikSa, pavana, jaLa ane bhUmi pratye ApaNuM vizeSa uttaradAyitva che. A vasudhAmAM ApaNe badhA ekabIjA para samAnarUpe nirbhara chIe. mATe prakRti ane vasudhAnuM mAnava dvArA thatuM zoSaNa DAmavuM joIe ane ApaNe prakRti ane dharatI sAthe sumeLa ane zAMtithI rahevAnI Adata pADavI joIe. (3) pratyeka mAnavasamUha, jAti ane dharmae sahiSNutA darzAvavI joIe ane ekabIjA pratye AdarabhAva ane ijjatane vadhAravA joIe. vizva dharma saMsadamAM eka World spiritual Assembly (vizva AdhyAtmika saMsthA)nI sthApanA paNa thaI jemAM sAta mukhya jaina vyaktiono samAveza karavAmAM Avyo. AcAryA caMdanAjI, AcArya suzIlakumAra, gurudeva citrabhAnu, pUrva rAjadUta DaoN. lakSmImala siMghavI, pUrva rAjadUta DaoN. narendra jaina, dAnavIra dIpacaMda gArDa, DaoN. kumArapALa desAI jaina dharmanAM vibhinna pAsAMo para jaina saMto ane vidvAnonAM bhASaNa thayAM jenuM saMkalana meM lakhelI lAMbI prastAvanA sAthe "Global Perspective of Jainism'nA zIrSakathI pustakanA rUpamAM pArzvanAtha jJAnapITha, vArANasI dvArA 212 For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma prakAzita karavAmAM AvyuM che. A pustaka ajoDa che kAraNa ke emAM rajU thayelI badhI pravRttio sAragarbhita ane vivecanAtmaka che ane vizvanI samasyAonA saMdarbhamAM jaina dharmanAM mahattva ane sAmayikatAne artha sAthe prakAzita kare che. vizva dharma pariSadanuM trIjuM adhivezana Disembara 1999mAM dakSiNa AphrikAnA kaeNpaTAuna zaheramAM thayuM. A saMmelanamAM paNa jaina pratinidhimaMDaLe atyaMta sakriya bhUmikA nibhAvI. mukhya saMta ane vidvAno jemaNe jaina dharma para prastuti karI emAM hatA : AcArya caMdanAjI, sAdhvI zilApIjI, DaoN. lakSmImala siMghavI, DaoN. narendra pI. jaina, pravINa zAha, nIraja jaina, DaoN. esa. ela. gAMdhI. A baMne pariSado sivAya paNa jaina dharmane keTalAya viziSTa AMtararASTrIya zikhara saMmelanamAM mahattvanuM sthAna maLyuM jenAthI jaina dharmanA vaizvikIkaraNanI prakriyA chellAM 20 varSomAM jhaDapI thaI gaI che. brAjhilanA zahera riyo Di jAneromAM 1992mAM saMyukta rASTrasaMghanA tattvAvadhAnamAM saMpanna "pRthvI zikhara saMmelana'nI sAthe sAthe be bIjI mahattvapUrNa AMtararASTrIya saMgoSThI thaI jemAM jaina dharmano pakSa jIvaMta rUpe rAkhavAmAM Avyo. prathama "dhI sikreDa artha gedhariMga - riyo 92' (Sacred Earth Gathering - Rio 92) jenA prathama pRthvI ghoSaNApatramAM mArA prayatnothI ahiMsAno ullekha prabhAvaka rUpe thaI zakyo kAraNa ke huM e saMmelananA riporTara janarala tarIke pasaMdagI pAmyo hato. "ApaNe samasta jIvana ane samasta jIvajagatanA zAMtimaya ane pArasparika nirbharatA sAthe astitvanI naitikatAmAM vizvAsa rAkhIe chIe. zAMti ane ahiMsAnA siddhAMtone mATe khAsa karIne mAnava-mAnava ane mAnava tathA samasta prANIjagatanA parasparanA saMbaMdhamAM ApaNuM saMkalita samarthana che." saMsada sadasyo ane AdhyAtmika agraNIonA vizvamaMcanuM adhivezana paNa A ja samaye brAjhilanA saMsada bhavanamAM thayuM jyAM AcArya suzIlakumArajI ane DaoN. narendra jainanI viziSTa upasthitinA mAdhyamathI vizva vidvAnonA samAgamamAM jaina dharma - ahiMsA dharma tarIke pratiSThita banI gayo ane vizva ahiMsA AMdolanano prAraMbha thayo. 213. For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava Adhunika yugamAM jaina dharmanA vaizvikIkaraNano sarvaprathama dhvaja gurudeva zrI citrabhAnujIe pharakAvyo. teo jaina siddhAMtone jainetara samAjamAM mAnavIya siddhAMtonA rUpamAM pracArita ane prasArita karavA mATe agraNI rahyA che. jaina dharmane mATe vizvamaMcanI preraka bhUmikA taiyAra karI dIdhI che. amerikAmAM keTalAMya mukhya zaheromAM emanA dvArA prerita jaina sAdhanA kendromAM hajAro amerikanoe yogAbhyAsa ane maunasAdhanA zIkhI che eTaluM ja nahIM, paraMtu zAkAhArI paNa banI gayA che ane aparigrahano artha samajIne kramazaH jIvanamAM sAdagI, mAnasika saMtulana ane AtmazAMti keLavavAmAM saphaLa thayA che. mArA pustaka 'Wave of bliss'mAM keTalAMya amerikana puruSo ane mahilAo (jemaNe bhAratIya nAma paNa rAkhI lIdhAM che) dvArA gurudeva citrabhAnune lakhelA patronuM vizleSaNa prastuta karyuM che. keTalAka namUnA A saMdarbhamAM ahIM ApavA ucita gaNAze. suzrI cerila bhagavatI lakhe che : "jaina darzane mArI AdhyAtmika vikAsanI tarasa bujhAvI che. yoga, dhyAna, vrata ane saMyame mane 'AdhyAtmika samRddhi'no ahesAsa karAvyo che. mane lAge che mArA AtmAnI UrjA jIvaMta banI che ane mAro AtmA jAgrata banI gayo che." zrI sTIvana lakhe che : "jAgo ! jAgo ! potAnA ahaMkArane haTAvo ane e jaina sahRdayatAne lAvo jemAM abhimAna, zoSaNa, niMdA, pratikArane mATe jagyA nathI kAraNa ke jainatvamAM samAyelI che sahiSNutA, karuNA ane dayAnI mahAzakti." amerikAnA zrI kosTena (bAlabhadra) lakhe che : "pAzcAtya saMsAramAM bhautika pragati ane manoraMjananAM sAdhanonI bharamAra che. tamAma bhautika icchAo pUrI karavAnAM sAdhano mojUda che. chatAM paNa loko mAnasika zAMti, sahiSNutA ane sumeLabharyA vAtAvaraNane mATe tarase che. pazcimanI dareka vyaktine mATe sarerAza dainika jIvana tanAvothI bhareluM che. AkhuM jIvana kSaNabhaMgura lAge che. AvI paristhitimAM jaina dharma dvArA mane jIvananuM mULa rahasya ane hetu jANavA maLyAM che." 214 For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma G keneDAnA zrI busa kahe che : "jaina darzana ane AcAravicAre mArA hRdayamAM khUba zItaLatA lAvI dIdhI che. ane mane "Atmika saMtulanano AnaMda' tathA AtmanirbharatAno vizvAsa mahesUsa thaI rahyo che." zrImatI klayara rAjenaphIlDa (brAhmIdevI)nA hRdayanA udgAra che : "aThavADiyAmAM eka upavAsa mArA Arogyane nizcita karI de che. upavAsanA divase mane lAge che ke jANe mane AhArathI AjhAdI maLI athavA to ema kahe ke bhautika icchAo ane rAga dveSathI svataMtratA maLI gaI hoya." norvenI meTe noragArDa (madhumuktA) lakhe che : "huM niyamita dhyAna, sAmAyika ane yoga-abhyAsa karuM chuM. AnAthI mAro ahiMsA pratyeno saMkalpa dRDha banato jAya che. A koI bhAvAveza nathI, e to mane potAnA aMtarAtmAno avAja lAge che. have mane spaSTa samajAyuM che ke mArA jIvananA uddezomAM kaI rIte bIjAne "jIvo ane jIvavA do'no pATha zIkhavavo. ahiMsA mArA jIvanamAM aMtaraMga vaNAI gaI che ane ahiMsAno vyavahAra mane vadhu skUrtivAna ane UrjAsaMpanna banAve che." boba phAinsananA mArmika vicAra che : "jainadarzane mane mArI 40 varSanI umaramAM jagAvI dIdho che. be varSa sudhI mArI patnI TADhiyA tAvathI mota sAthe jhajhUmI rahI hatI. jaina siddhAMtoe enA hRdayamAMthI motano Dara haTAvI dIdho. ene samajAI gayuM che ke mota to jIvanamaraNanA cakrano eka hisso mAtra che. amane baMnene spaSTa AbhAsa thayo che ke prema zAzvata che, moha ane rAga AvatA jatA rahe che." jarmanInA rAina holDa brAunanA anusAra : "huM pAMca vAra bhArata jaI Avyo chuM ane pahADa upara vaselAM jaina tIrthonI yAtrA karato rahuM chuM. huM giranAra, zatruMjaya, AbU ane sametazikhara para cheka zikhara sudhI caDyo. have mArI manokAmanA che ke huM zramaNabelagoDA jaIne bAhubalI svAmInAM darzana karuM." 215 For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava vikAsa saMdarbhe to kAvyAtmaka DhaMgathI potAnA jIvanane jaina AcAra vicAramAM DhALavAne "jIvanamAM AnaMdanI lahera AvavA tarIke varNana karyuM che. bhAratamAM jaina tIrthonI yAtrA enA ane enA mitrone mATe eka Atmakhoja yAtrA banI gaI ane ene lAgyuM ke pahADa upara caDhatAM caDhatAM jANe emanAM tana ane mana baMne divya tarapha upara UThatAM jaI rahyAM na hoya ! I. sa. 1970mAM huM saMyukta rASTrasaMghamAM bhAratano rAjadUta banIne gayo hato ane inDiyA hAusamAM jaina samAjane samaye samaye ekatrita karIne emane jaina dharmadUta banavA tarapha prerita karyA. amerikAnA A bhautikavAdapUjaka jIvanamAM potAnA jaina saMskAro jALavavA jarUrI hatA kAraNa ke temanI ahIM pedA thanArI peDhI vaMcita na rahe. 1970mAM mArI prAraMbhika pahelathI nyUyorkanuM jaina senTara sakriya ane gatizIla banI gayuM. athAka prayatnothI sthapAyelI saMsthA "jainA' (Federation of Jaina Associations of North America) je chellAM vIsa varSothI potAnI prakriyAothI jaina dharmano dhvaja amerikA ane keneDAmAM pharakAvI rahI che tenuM dvivarSIya saMmelana (Biennial Convention) je vArApharatI amerikA ane keneDAnAM pramukha zaheromAM saMpanna thAya che, have eka saphaLa paraMparA banIne UpasI AvI che. chelluM kanvezana zikAgo zaheramAM sana 2001mAM thayuM jemAM 8000 jaino upasthita hatA ane traNa divasa sAthe rahIne mAtra dharmalAbha karyo eTaluM ja nahIM paNa dharmanI chabIne vadhu UMce lAvyA. A kanvenzanamAM meM mArA mukhya atithi bhASaNamAM kahyuM, huM amerikA ane keneDAmAM vaselA jainone hArdika abhinaMdana ApuM chuM. tame sAcA arthamAM "dharmadUta cho jemaNe jaina dharmanA vaizvikIkaraNamAM mukhya bhUmikA nibhAvI che ane pAzcAtya duniyAmAM jaina dharmanI anokhI oLakha banAvI che. ahiMsA dharma, paryAvaraNa dharma, naitikatA dharma ane zAMtidharmanA rUpamAM. tamArI AsthA ane utsAhane joIne lAge che ke tamArA vyaktitvamAM puna: jainatva avataraNa pAmyuM che. tame svayaM kevaLa dharmanuM pAlana ATalI lagana ane saMpUrNa 216 For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma vidhividhAnathI bhAratathI sAta samaMdara pAra saMsAramAM karI rahyA cho eTaluM ja nahIM paraMtu sAthe sAthe jaina dharmanI saurabhane pAzcAtya jainetara samAjamAM prasArita karI rahyA cho." gurudeva citrabhAnujInA amerikA Agamana pachI AvyA AcArya suzIlakumArajI. emaNe munipada choDyuM nahIM, paraMtu munisaMbaMdhI yAtrA vagerenA pratibaMdha potAnA vizva mizana para javA mATe zithila karyA. emaNe keTalAMya AMtararASTrIya saMmelanomAM bhAga laI mULa jaina dharmane ahiMsAnA rUpamAM vizva samakSa prabhAvakarUpe mUkyo. jenuM varNana A pustakanA anya adhyAyomAM thaI gayuM che. emanI sarvocca upalabdhi hatI nyUyorka zaheranI pAse nyUjarsImAM bhAratanI bahAra prathama jaina tIrtha "siddhAcalama'nI sthApanA. I. sa. 1990mAM "siddhAcalama'nuM vihivat udghaTana thayuM. A tIrthasthaLanI mahattA che ke ahIM jaina dharmanA badhA mukhya pramukha saMpradAyo, paraMparAo ane AmanyAo anusAra pUjana-arcana ane sAdhanAnI suvidhAo ekasAthe che. eka ja maMdiragRhamAM che zvetAMbara jaina mUrtio ane digaMbara jaina mUrtio. sthAnakavAsI sAdhanA mATe paNa badhI suvidhA che. A rIte jaina ekatAnuM anokhuM darpaNa banI gayuM chesiddhAcalama' ane enAthI preraNA meLavIne amerikAmAM jyAM jyAM jaina maMdiro banyAM che tyAM A saMyukta praNAlI apanAvavAmAM AvI che. bhAratathI amerikA pharavA gayelA jaina vyaktio ane parivArone mukhya zaheromAM AkarSaka tathA zAlIna sthApatyathI nirmita jaina maMdira ane enA vistRta prAkRtika paryAvaraNIya parisarane joIne sukhada anubhava thAya che. dara ravivAre maMdiromAM cAlatI pAThazALAomAM navI peDhInI dharmajijJAsA ane vaijJAnika rUpathI jaina siddhAMtone samajavA ane grAhya karavAnI tatparatA jovA maLe che. nyUyorka, nyUjarsI, vaoNziMgTana, zikAgo, DeTroiTa, bosTana, sinasinATI, DalAsa, hyusTana (TeksAsa), laoNsa enjalasa, sAna phrAnsisko, ToranTo (keneDA) vagere sthaLoe jainamaMdiro che. A uparAMta jyAM jaina samAja khUba alpa saMkhyAmAM che tyAM vizALa hiMdu maMdiromAM paNa svataMtra jaina bhAga sucAru rUpe cAlI rahyo che. 217 For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene dharmaH vAraso ane vaibhava philADelphiyA, elena TAuna, piTsabarga, ricarDa, alabenI, baphelo, kolambasa (ohAyo), kenasAsa siTI, rele, ToleDo, eDamaMTana vagere zaheromAM AvAM maMdiro che. I. sa. 1988mAM iMglenDanA lesTara zaheramAM prathama saMyukta jainamaMdiranI pratiSThA saMpanna thaI. jyAM eka zaheranI madhyamAM jUnA carcane badalIne jaina maMdiramAM parivartita karavAmAM AvyuM. e samaye huM beljiyamamAM bhAratano rAjadUta hato ane mane A maMdiranA udghATana samAroha mATe mukhya atithi tarIke bolAvavAmAM Avyo hato. laMDanamAM ozavALa jaina esosiezananA tattvAvadhAnamAM vizALa parisaramAM khUba prabhAvazALI maMdiranuM nirmANakArya prAraMbha thaI cUkyuM che. laMDananA anya bhAgomAM bIjA paNa zvetAMbara ane digaMbara maMdira sthApita thaI gayAM che. AphrikAnA keniyA dezanI rAjadhAnI nAirobImAM jaina maMdiranI sthApanA I. sa. 1970nI AsapAsa thaI ane maMdire jaina samAjane mAtra ekasUtramAM bAMdhyuM ja nathI paraMtu Aphrikana janatAne mATe lAbhaprada zaikSaNika, svAsthavardhaka ane paryAvaraNIya yojanAo amalamAM lAvI jaina dharmanuM vyAvahArika mAnavIya rUpe prastuta karyuM che. eprila 2005mAM AcAryA caMdanAjInI preraNAthI nAirobI jaina samAje jaina yuvA varga mATe eka AMtararASTrIya saMmelananuM Ayojana karyuM jeno mukhya viSaya hato jIvananI vibhinna gatividhiomAM anukaMpA ane ahiMsAne kaI rIte vadhArI zakAya ? meM mukhya vaktAnA rUpamAM kahyuM ke jaina dharmanA siddhAMtonA mAdhyamathI naraka banatI jatI pRthvIne ApaNe punaH svarga banAvI zakIe chIe. siMgAporano jaina samAja, jaina sthAnaka tathA jaina maMdirane kendrabiMdu banAvIne mAtra jaina dharmanuM vidhivata pAlana ja nathI karI rahyo paraMtu jaina dharmano saMdeza utsAhathI siMgApora samAjamAM phelAvI rahyo che. enAthI prerAIne have pADozI deza maleziyAmAM jaina maMdira nirmANa thaI cUkyuM che ane jaina samAja saMgaThita banIne dharmanI cetanAne phelAvI rahyo che. hoMgakoMgamAM paNa jaina samAja sakriya che ane e ja rIte thAileMDanI rAjadhAnI beMgakokamAM paNa. 218 For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma | videzomAM jaina dharmanA pracAramAM vibhinna jaina saMpradAyonA saMto paNa potAnI sakriya bhUmikA adA karI rahyA che. gaNAdhipati tulasIe terApaMthI samAja taraphathI pahela karIne vibhinna dezomAM jaina samaNIone mokalavAnuM zarU karyuM. A eka evI zreNI che ke jene padayAtrAnuM baMdhana nathI lAgatuM ane je bahAra rahIne paNa potAnI tapa, sAdhanA, jJAnArjana tathA aNuvrata prasAra karI temAM sakriya tathA saphaLa rahyA che. gaNAdhipati tulasI ane emanA uttarAdhikArI AcAryazrI mahAprajJajIe lADanU vizvavidyAlayanA tattvAdhAnamAM vyApaka jaina sAhitya prakAzita karyuM che. varSothI ahiMsA para AMtararASTrIya saMmelana Ayojita karavAnI paraMparA cAlI rahI che. jemAM pratiSThita videzI vidvAno paNa bhAga letA rahyA che. zikSaNanA kSetramAM "jIvana vijJAna" (Science of living) upara skUla zikSaNa mATe saraLa sAhitya have dezanA vibhinna bhAgomAM lokapriya thavA lAgyuM che. ahiMsAnA prayoga ane vyavahAra para zodhakArya tathA ahiMsAnA rItarivAja vize prazikSaNanA keTalAya rocaka ane lAbhaprada kAryakrama ane kAryagoSThio paNa saphaLa saMpanna thatAM rahyAM che. AcAryA caMdanAjIe vIrAyatana (bihAra)mAM vanajAtione zAkAhArI banAvavAnI ane ene mATe keTalIya kalyANakArI yojanAo amalamAM mUkavA bhagavAna mahAvIranA nirvANa sthaLanA vistAramAM jaina dharmanI ahiMsA tathA sevA saMskRtine puna: pratiSThita karI che. virAyatananI hamaNAMnAM varSomAM ja sthapAyelI navalavIrAyana zAkhAe gujarAtanAM bhUkaMpapIDita kSetromAM prazaMsanIya sevAkArya karyuM che ane navI vastIomAM skUla vagerenuM nirmANa karIne jaina dharmanI oLakhane janatA janArdanamAM sakriya karI che. enAM mukhya ziSyA sAdhvI zilApIjI laMDananA kendrabiMduthI zodha kAryane AgaLa vadhArI rahyAM che. eTaluM ja nahIM paNa iMglenDa, amerikA, keneDA, keniyA, siMgApora tathA anya dezomAM niyamita jaIne jaina samAja ane jainetara samAjane hRdayasparzI svarUpamAM ahiMsAno saMdeza lokonAM dila ane dimAga sudhI pahoMcADI rahyA che. digaMbara samAjanA pratinidhi bhaTTAraka kIrti mahArAja 1993nI vizvadharma saMsadathI prAraMbha karIne have niyamita videzomAM jaIne dharma-jAgaraNa karI rahyA che, 219. For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava dharmasAdhanAno prasAra-pracAra karI rahyA che ane vidhi-vidhAna karavA mATe bahumUlya mArgadarzana ApI rahyA che. gujarAtanA tripuTI baMdhuonAM stavano ane pravacano videzomAM vaselA jaina samAjamAM khUba lokapriya banyAM che. sAthe ja anya jaina vidvAno paNa samaye samaye jaIne vyAkhyAna ApIne dharmajijJAsA tRpta karI rahyA che. emAM mukhya che hukamacaMdajI bhAritsa, kumArapALa desAI, vIrAyatananAM sAdhvI zilApIjI, terApaMthanAM samaNIo vagere. mane paNa "jainA'nA kanvenzanamAM chellAM bAra varSathI niyamita amerikAnA vibhinna bhAgomAM jaina samAjane maLavAno, enI sAthe rahevAno ane emanI sAthe vyApaka saMdarbhamAM jaina dharmanI vAto karavAno avasara maLI rahyo che. navI peDhInAM yuvaka-yuvatIo sAthe vAtacIta ane vicAravimarza mArA mATe atyaMta rocaka ane preraka rahyAM che. zrImad rAjacaMdranA janmazatAbdI mahotsavanA samayathI videzomAM gAMdhIjInA AdhyAtmika guru zrImad rAjacaMdrajInA upadezono suvyavasthita rUpathI pracAra-prasAra thaI gayo che. A saMdarbhamAM amadAvAda (gujarAta)nA kobA vistAramAM Avela zrImad rAjacaMdra AdhyAtmika sAdhanA kendra, satsaMga, satsAhityanuM prakAzana tathA sAdhanAnA kSetramAM gurudeva AtmAnaMdajInA saMcAlanamAM mahattvapUrNa kArya kare che. AjanA yuganI mAMga che ke pUrva ane pazcima be vibhinna saMskAronA mizraNamAM UcharI rahelI navI peDhIne svAbhAvika jijJAsA ane keTalIya vAra muzkela dekhAtA praznonA uttara ApaNe zAMti, sUjhabUjha ane tArkika rIte ApavAmAM samartha banavuM joIe. AjanA gati ane vijJAnanA yugamAM jo navI peDhImAM jaina saMskAra sudaDha karavA hoya to emanI jijJAsAne saMpUrNa saMtoSIne emanAmAM zraddhAne jagAvIne sthira banAvavI joIe. A kAma mAtra pUjana-arcanathI nahIM paraMtu vaijJAnika rIte emanI jJAnapipAsA ane jijJAsA jagADIne karavuM paDaze, tyAre teo zAkAhArI banI raheze, tyAre ja emanA hRdayamAM videzI vAtAvaraNamAM hovA chatAM paNa ahiMsAnI zakti ane sAhasa jAgaze. A vAta bhAratamAM rahetI yuvAna 220 For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adhunika saMdarbhamAM jaina dharma peDhIne mATe paNa eTalI ja sAcI che kAraNa ke vaizvikIkaraNanA A yugamAM emanI para ghera beThA Telivijhana athavA inTaraneTa tathA anya saMcAra mAdhyamo dvArA pAzcAtya prabhAva paDI rahyo che. emanA saMskAranAM mULiyAM majabUta karavA jaina samAje prAthamikatA ApavI joIe. navI peDhIne ApaNe jaina dharmanI virATa saMskRtithI mAhitagAra karIe ane emanA sarvAMgINa svarUpa vize emanA manamAM jijJAsA tathA ruci jagAvIe, tyAre te jaina dharmane jIvananI bahumUlya saMskRti mAnIne emanA jIvanamAM utA2ze eTaluM ja nahIM, paraMtu videzonA jainetara samAjamAM paNa enA mahAtmyane phelAvaze. 221 For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnuM palluM kaI rIte bhAre bane? bhAratIya janamAnasanA hRdayapaTala para AcAryazrI mahAprajJajI eka jIvaMta mahAsaMtanA rUpamAM chavAI gayA che je dezamAM niraMtara pagapALA bhramaNa karIne dUra dUra gAmaDAMothI laIne aTArIothI chavAyelAM zahero sudhI potAnI amRtavANIthI ahiMsAnI cetanA ane naitika vikAsa pratye jAgRti phelAvI rahyA che. emanI ahiMsAyAtrA have enA trIjA varSamAM praveza karI rahI che. rAjasthAna, gujarAta ane mahArASTranI koTi koTi janatAe emane sAMbhaLyA che, samajyA che ane sakriya ahiMsaka thavAnI preraNA meLavI che. ahiMsAyAtrAnA dhvaja para aMkita che "ahiMsA savvabhUyakhemakarI' arthAt ahiMsA samasta jIvajagatane mATe hitakArI che. AcArya mahAprajJajI kahe che ke je svayaM ahaMkAra nathI rAkhatA ane bIjAne sanmAna Ape che te svayaM sanmAnita thAya che. ahiMsAno prasAra bIjAnA hita ane zAMti mATe to che ja, paraMtu enAthI vadhu svayaMnI zAMti ane AtmasaMtuSTine mATe te eka saMjIvanI buTTI che. jo ApaNe ahiMsAne eka sImita dhArmika vicAra -- 222 222 For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnuM palluM kaI rIte bhAre bane? athavA maMtra mAnIne cAlIzuM to vadhatI jatI hiMsAno mukAbalo nahIM karI zakIe. ahiMsA mAtra hiMsAno nAza thavo e nathI. mATe yuddhavirAma pachI paNa zItayuddha cAlatuM rahe che ane hiMsaka bhAvanA jALavI rAkhe che evuM jovA maLe che. tophAnone kalama 144 lagAvIne aTakAvavAmAM Ave che paraMtu cinagArI saLagatI rahe che ane moko joIne pharI prajvalita banI jAya che. ahiMsAmAM samAyelI che karuNAnI bhAvanA, sahiSNutAnuM sAhasa, samanvayanuM vairya, sahayoganI tatparatA tathA sadbhAvanAno prasAra. ahiMsA nItimAM sumeLa ThAMsI ThAMsIne bharAyelo che. kevaLa daMDanItinA sahAre rASTra vikasita nathI thaI zakatuM. enI sAthe jarUrI che hRdayaparivartana - je dhRNAnI jagyAe premane svIkAre, zoSaNano tyAga karIne nyAyanI madada kare, sAmAjika ane Arthika asamAnatAnI jagyAe samAnatA lAvavA tarapha ghaniSTha prayAsa kare. jyAM sudhI ahiMsAbhAvathI vyakti, samAja, rAjanIti, rAjanaitika vyavasthA tathA sAmAjika tathA Arthika yojanAo prabhAvita thatI nathI, samAjamAM hiMsAbhAva, kaTutA ane vikhavAda phelAto raheze. viDaMbanA e che ke hiMsAnuM prazikSaNa meLavavuM saheluM che. ahiMsAnA prazikSaNanuM koI Ayojana nathI, koI vyavasthA nathI, enA saMbaMdhI pUratI cetanA paNa nathI. jAhera che ke khAlI vAtothI ahiMsA ane naitika mUlya vyaktigata athavA sAmAjika jIvanamAM nathI UtarI zakatA. hiMsAne pratihiMsAthI baLa maLe che. hiMsAne ahiMsAno uttara maLe to hiMsA svayaM hArI jAya che. rASTrapati DaoN. abdula kalAma pAchalAM pAMca varSomAM mahAprajJajI sAthe keTalIya vAra vicAravimarza karI cUkyA che. jyAre mahAprajJajI tanAvagrasta gujarAtamAM zAMti ane sumeLano saMdezo phelAvI rahyA hatA tyAre rASTrapatijIe kahyuM hatuM "sAMpradAyika sabhAva, bhAIcArA, meLamilApanI bhAvanAno vikAsa mahAprajJajI jeTalI kuzaLatAthI karI zake che eTalo bIjo koI na karI zake. mATe dezane AvA saMtonI khUba apekSA che. ApaNe emanA A kAryamAM sadbhAgI banIzuM. samasyA garIbInI hoya, AtaMkavAdanI hoya, jAtivAdanI ke sAMpradAyika kaTTaratAnI, enuM sthAyI samAdhAna ahiMsAnA vAtAvaraNamAM zAMtinI sthApanA vagara nathI thaI zakatuM. nya 223 223 For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene dharma H vAraso ane vaibhava samAjanA badhA vargo vacce jyAre sumeLa ane maitrIbhAvano vikAsa thaze tyAre sthAyI samAdhAnanI vAta AgaLa vadhaze. mahAprajJajIe rASTrapati sAthe carcA daramiyAna mahAbhAratanA e prasaMgano ullekha karyo jemAM bhagavAna zrIkRSNae RSi nAradane pUchayuM ke janatAmAM vadhI rahelAM asaMtoSa, azAMti ane tanAvano sAmano kaI rIte kare tyAre nAradajIe kahyuM, "AnuM samAdhAna loDhAnAM zastro arthAt lohazastrathI nahIM, paraMtu anAyasa - mRdutAnA zastrathI thaze. bahAranI samasyAonA ukela mATe hathiyAra bhale upayogI dekhAya, jyAM sudhI mAnava ane samAjano vicAra, dRSTikoNa ane saMkalpabaLa sakArAtmaka ane sahaastitva nahIM svIkAre, tyAM sudhI samasyAonI jaTilatA cAlu raheze. krodha, ahaMkAra, mAyA, lobha, dveSa, vRNA nakArAtmaka bhAva che je hiMsaka pravRttine vadhAre che. maitrI, karuNA, sahAnubhUti ane prema sakArAtmaka bhAva che je ahiMsAnI saMskRtine protsAhana Ape che." gayA varSe rASTrapati abdula kalAme 15 okTobare potAno janmadivasa dilhIthI sUrata AvIne mahAprajJajInI sAthe manAvyo. vibhinna dharmonA 15 mukhya saMto ane vidvAno sAthe carcA karIne sUrata AdhyAtmika ghoSaNApatra bahAra pADavAmAM AvyuM. A ghoSaNApatranI vizeSatA e che ke AmAM AdhyAtmika jAgaraNane joDavAmAM AvyuM che. eka tarapha pragati ane vikAsanI dhArAthI ane bIjI tarapha sarvadharmasamabhAva ane sumeLathI. jo deza badhI dizAo ane kSetromAM pragati nahIM kare ane Arthika pIchehaTha ane abhAvagrasta banI raheze to hiMsA ane avyavasthA phelAtI raheze. kSetra vijJAnanuM hoya ke TekanaoNlojInuM hoya, khetI athavA udyoganuM hoya, zikSaNa athavA ArogyanuM hoya, rAjanIti athavA arthanItinuM hoya, vikAsano dora tyAre kalyANakArI thaze jyAre eno lAbha samAjanA pachAta vargone pUrepUro maLe. A abhiyAnamAM jo badhA dharmanA pratinidhi ekasAthe joDAI jAya to dharmonI vacce saujanya vadhaze tathA samanvaya ane vikAsanI IMTane vadhu majabUta karaze. AjhAdInA ahiMsaka saMgrAmamAM gAMdhIjIe satyAgrahanI sAthe svadezIno 224 224 For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAnuM palluM kaI rIte bhAre bane? nAro bulaMda karyo. namaka satyAgraha, videzI kapaDAMono tyAga, aspRzyatAnA virodhamAM AMdolana, khAdIno pracAra-prasAra - A badhAM janatAnI Arthika hAlata sudhAravAnAM pratIka hatAM. gAMdhIjInuM AMdolana mAtra virodhAtmaka na rahyuM paraMtu haMmezA sakArAtmaka rahyuM. e ja dRSTikoNa badalAyelI paristhitimAM mahAprajJajInA "ahiMsA yAtrA abhiyAnamAM jovA maLe che. dezanI 54 pratizata janasaMkhyA 25 varSathI ochA AyuSyanI che. e rIte AjanuM bhArata eka yuvA bhArata che. yuvA bhArate bhaviSyanA pAyAne majabUta karavAno che. mahAprajJajI ahiMsA ane naitika vikAsanI bhAvanAnA kAryakramone e rIte protsAhita karI rahyA che jema mahAtmA gAMdhIjIe potAnA samayamAM karyuM hatuM. mahAprajJajI dezanuM dhyAna mAtra saMskAravardhana para ja nahIM paraMtu saMskAravardhananI sAthe janasAdhAraNanA sarvAgI vikAsa para kendrita karI rahyA che. jyAM sudhI AjIvikAnI samyaka ane yogya vyavasthA na thAya, tyAM sudhI pachAta ane abhAvagrasta varganuM zoSaNa cAlyA karaze, hiMsA ane arAjakatA ghaTaze nahIM paraMtu vadhatI jaze. mahAprajJajIno dRSTikoNa vyApaka ane vizALa che. jene teo vistRta vistAramAM kAryAnvita karavA tarapha laI jaI rahyA che. enA abhiyAnanA mULamAM che - "AdhyAtmikatA, vikAsa, vijJAna ane paryAvaraNa vacce samatolita sumeLa vadhAravA ane vadhatA bhautikavAdI vAtAvaraNamAM sahanazIlatA, saMyama tathA guNatattvone janamAnasamAM poSita karavA. mALavAnI dharatInuM saubhAgya che ke emanI A mahAna ahiMsA yAtrA daramiyAna teo ahIM ApaNane badhAne navo rasto batAvavA AvyA che. ahiMsA yAtrA samAjamAM ahiMsAnuM palluM bhAre karavAnI dizAmAM AzAno saMcAra karI rahI che." ~ 225 For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra vANInI prAsaMgikatA bhagavAna mahAvIra svAmI jaina dharmanA covIsamAM tIrthakara ja nahIM, paraMtu vizvanA mukhya haroLanA AdhyAtmika guruvara banI gayA che, jemano ahiMsA, zAMti, karuNA, viveka, sahiSNutA ane samAnatAno zAzvata saMdeza chellI 25 zatAbdIothI guMjato Ave che, ane AjanI viSama ane azAMta sthitimAM manane sukha ane zAMti Ape che. emaNe svayaMno AtmoddhAra to karyo ja, paraMtu enAthI paNa vadhu teo hiMsA, parigraha, ahaMkAra, zoSaNa ane mAyAnA mRgajALathI ladAyelI mAnavajAtine paropakArI AtmakalyANano rasto batAvatA gayA. emanI vANImAM chupAyelI ahiMsAnI zakti ane sAhasane mahAtmA gAMdhIe AtmasAt karIne bhAratane ahiMsA ane satyAgrahanA mAdhyamathI AjhAdI apAvI. emanI pAsethI preraNA lIdhI amerikAmAM thatA raMgabhedanA saMgharSa mATe mArTina lyuthara kiMga ane dakSiNa AphrikAnA nelsana maMDelAe. bhagavAna mahAvIra svAmIe 30 varSanI vaye rAjamahelanA bhogavilAsathI nirmohI banIne vairAgya laI lIdho ane sADAbAra varSa sudhI kolAhalathI dUra kaThora sAdhanA, tapasyA ane AtmaciMtanamAM lAgelA 226 For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra vANInI prAsaMgikatA rahyA. kevaLajJAnanI prApti pachI 30 varSa emaNe pagapALA bhramaNa karIne potAnI ahiMsA yAtrA dvArA janamAnasa sudhI maitrI, jIvadayA, mAdhyastha, saMyama, paryAvaraNa, prema ane vinayano saMdezo phelAvatA rahyA. A abhiyAnamAM emanI apUrva dizA dRSTi, naitika UrjA, niSThA, sUjhabUjha, anAsakti ane saMgaThanazakti pragaTa thatAM rahyAM. teo jyAM jyAM gayA tyAM badhe janatAnI bhASAmAM bolyA. emane nAtajAtanuM aMtara svIkArya nahotuM. nArIutthAna mATe emaNe anokhI bhUmikA nibhAvI. saMta vinobA bhAvee lakhyuM che ke mahAvIra evA prathama dharmAcArya banyA ke jemaNe samAjanI rUDhiono bhaMga karIne nArIne Adara ane sanmAnanuM sthAna ApyuM. emanA saMghamAM 36000 viduSI, pratibhAsaMpanna sAdhvIo hatI. mahAvIre karmakAMDa, aMdhavizvAsa bharelI dhArmika kurItio ane dharmamAM ghUsIne beThelI hiMsaka pravRttionA viruddhamAM sazakta ane hRdayagrAhI avAja bulaMda karyo. mahAvIre samyavicAra ane AcArane ja mAnavanI guNavattAno mApadaMDa mAnyo. mAtra koI viziSTa vargamAM janma levAthI ke sAdhu samAjamAM sAmela thaI javAthI mAnavane koI upalabdhi hAMsala nathI thaI zakatI. mAthuM mUMDAvavAthI maMtroccAraNa karavAthI, saMtanAM vastra pahe2vAthI mukti nathI maLI jatI. muktino rasto che samyajJAna, darzana ane AcaraNathI saMyamita jIvana ane maitrIbhAvanI dRSTi. mahAvIra kahetA hatA 'appA dIvo bhava' tuM jAte potAno dIpaka bana, potAnA AtmAne DhaMDhoLa, enI aMdara ekatrita thayelA pradUSaNane dUra kara ane karmavI2 ane dharmavIra baMne sAthe banIne bIjAne paNa rasto batAva. AcAryazrI rajanIza kahyA karatA hatA ke AtmAnI zuddha pariNati ahiMsA che ane azuddha pariNati hiMsA che. jJAna tathA dRSTikoNa sakArAtmaka hoya, hRdayaparivartana khullA mananuM hoya to AcAra paNa naitika thaI jAya che. jainadarzananI mukhya dhA2NA che ke ahiMsAno vyavahAra mAtra bIjA pratye kRpA, dayA athavA dAnazIlatAno guNa darzAvavAno nathI, paraMtu enAthI kyAMya vadhu svayaMnI Atmazuddhi ane kalyANane mATe che, ahiMsAnuM mukhya tattva che potAnI jAta para niyaMtraNa, saMyamasAdhanA, svaicchika tyAga ane bIjAnI bhalAI ane sukhavardhana. gAMdhIjInuM priya bhajana 227 For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava vaiSNavajana to tene re kahIe, je pIDa parAI jANe re, AnI sAkSI pUre che. asalamAM ApaNo aniyaMtrita Aveza ja ApaNI vRttio ane vicArone hiMsaka banAvI de che, ane samAjamAM zatrutA, zoSaNa ane azAMti phelAve che. bhagavAna mahAvIre jaina dharmamAM ahiMsAne sarvocca zikhara para pratiSThita karIne ahiMsA darzana tathA zramaNa saMskRtinA mAdhyamathI bhAratIya saMskRti para UMDo prabhAva sthApyo che. tathA bhAratIya saMskRti ane AdhyAtmika paraMparAmAM ahiMsApoSita paropakAra, anekAMta ane sumeLanI bhAvanAne majabUta karyA. vikhyAta amerikana vaijJAnika kArla segane potAnA pustakamAM lakhyuM che ke mAtra jaina dharmae" jIvavAno adhikAra' (rAiTa Tu lAipha)nA siddhAMtane naitikatAnA sarvocca zikhara para pratiSThita karyo che. mahAvIre jainadarzanane vizvadarzanano saMdarbha ApIne zAMti dharma, paryAvaraNa dharma, saMyama dharma, karuNA dharma ane paropakAra dharmanA rUpamAM AvI vyApaka saMjJA pradAna karI je vartamAna yugamAM mAnavatAnI sAme AvIne zoSaNajanya gaMbhIra samasyAonuM samAdhAna batAvI zake. mahAvIravANImAM jIvanamAM naitika mUlyonA vikAsane ahiMsAno mukhya staMbha mAnavAmAM Avyo che. AcArya mahAprajJajIe ahiMsAne mahAvIravANIne anurUpa eka vyApaka ane vistRta saMdarbhamAM joI che. emanI eka kavitAnI paMkti che: "naitikatAthI zUnya dharma, A kevo abhinaya che ?' potAnI pAMca varSanI pagapALA ahiMsAyAtrA daramiyAna mahAprajJajI vyApaka janasaMparka karIne kahI rahyA che ke mahAvIra mAtra jaina dharmanA tIrthakara bhagavAna ja nathI, te to AkhI mAnavatAne mATe eka zAzvata zAMtidUta ane saMpUrNa ahiMsA ane samyapha sahiSNutAnA avatAra thaI gayA che. emanI paribhASAmAM ahiMsA zAMti, mitratA, sadbhAva, sahaastitvanI paryAya banI gaI che. potAnA yugamAM vadhatI hiMsaka pravRttiothI ciMtita banIne mahAvIre ahiMsAne eka jIvanazailInA rUpamAM jIvanamAM utAravAno Agraha karyo. emaNe satata e vAta para bhAra Apyo ke hiMsA ane ahiMsAnI vacce kheMcatANamAM e atyaMta Avazyaka che ke samatolanamAM ApaNe ahiMsAnA pallAne 228 For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra vANInI prAsaMgikatA bhAre rAkhIe ane jIvananAM badhAM staro ane kSetromAM hiMsAnA prabhAva, saMskAra ane manovRttine vadhu ne vadhu kamajora banAvIe. jaina dharmanI eka suMdara vyAkhyAmAM amerikana vidvAna mAikala TobAyasa lakhe che ke "jyAM sudhI ApaNe jIvanamAM dareka prANIne vikAsanI AjhAdI upalabdha nahIM karAvIe ApaNA svayaMnuM AtmakalyANa nahIM thaI zake. jyAM sudhI dareka prANI zAMtithI sUI na jaI zake, ApaNe sUI na zakIe. jyAM sudhI ApaNI AsapAsa koI paNa prANI bhUkhathI abhAvagrasta hoya tyAM sudhI ApaNe bhojana na karI zakIe." vijJAnanA A yugamAM abhUtapUrva pragatie ApaNe mATe DhagalAbaMdha sukhasAdhana meLavI ApyAM che. paraMtu sAthe sAthe ugratama thaI rahyo che AtaMkavAda. amIra hoya ke garIba. badhAne AjaMda ane asurakSita banAvato rahyo che. mAlavA ane iMdorane mATe suMdara saMyoga che ke mahAvIra jayaMtInA samaye ahiMsA yAtrA daramiyAna ApaNI vacce mahAprajJajI mojUda che. A durlabha kSaNa che jyAre ApaNe emanI pAsethI mahAvIra vANInA marmane samajIne sarvodayanA rastA para cAlI nIkaLIe tathA prabhAvasaMpanna ane abhAvagrasta baMne vargonI vaccenA aMtarane pAra karIne naitikatAbharyo AdhyAtmika samAjavAda ApaNA rojabarojanA jIvanamAM laI AvIe. vizvamAM zAMti tyAre sthAyI thaze jyAre ApaNe ApaNAM gAmo ane zaheromAM ahiMsA, saMyama, tyAga ane udAratAne pADozI mahollA, zahera, gAma ane prANIjagatanI bhalAInI sAthe joDIzuM. 229 For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA yAtrAH eka navI daSTi - eka navI dizA 21mI sadInA udayamAM prAraMbha thayelI ahiMsAyAtrA AcAryazrI mahAprajJajanuM hiMsAthI trAselI ane bhayagrasta thayelI mAnavatAne sarvodayI varadAna che. rAjasthAna, gujarAta, mahArASTra ane madhyapradezamAM jyAM jyAM mahAprajJajInA pavitra caraNa paDe che tyAM divya vANI guMjI rahe che. ahiMsAnI cetanA ane naitika vikAsanI AvazyakatA ane vyAvahArika rU5 lokone samajamAM AvavA lAgyuM che. jIvanamAM parivartana lAvavAnI preraNA meLavavA ane mArgadarzana meLavavA mATe pUjya mahAprajJajIne sAMbhaLavA gAma tathA zaheramAMthI yuvA, vRddha, nara-nArI, samRddha ane abhAvagrasta loko UmaTI paDe che. jaina, hiMdu, musalamAna, zIkha, IsAI badhA dharmAvalaMbI mahAprajJajImAM joI rahyA che, evA AdhyAtmika zIrSa puruSa je dharmonI saMkIrNa paridhimAMthI upara UThIne saMpUrNa samAjanA AcAra, vicAra, vyavahAramAM ahiMsA, aparigraha ane anekAMtano bhAva jagAvavAmAM kRtasaMkalpa che. . cAra hajAra kilomITara lAMbI ahiMsAyAtrAno saMkalpa che janamAnasane hiMsAmukta ane naitika mUlyasaMpanna banavAnI preraNA ApavI tathA sArthaka 230 For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA yAtrAH eka navI daSTi - eka navI dizA dizAdarzana ApavuM. sahiSNutA, sabhAva, sahayoga, samAnatA ane samanvaya pallavita thavAthI ja samAjanA badhA vargono samatAthI otaprota vikAsa thaze, pragatine AdhyAtmika UrjA maLaze tathA ahiMsAnI saMskRti zAMtine sthAyI banAvaze. koTi koTi janatAne dUra dUra gAmomAM, zaheromAM, mahAnagaromAM, vastIomAM rastAomAM lAge che ke jANe mahAtmA gAMdhI parata AvyA hoya, saMpUrNa janamAnasamAM ahiMsAnI zakti ane sAhasa jagAvavAne mATe, zoSaNane sahayogamAM badalavA mATe, zatrutA (aNabanAvo ane dhRNAnI jagyAe mitratA ane karuNA phelAvavAne mATe. potAnA samayamAM mahAtmA gAMdhInA satyAgraha abhiyAna, AcArya vinobA bhAvenA bhUdAna abhiyAna ane AcArya tulasInA aNuvrata abhiyAna ahiMsaka zaktione saMgaThita karI ane janajIvanamAM naitika mUlyonA vikAsane sajIvana karyo. AvI aitihAsika kaDImAM che AcArya mahAprajJajInuM ahiMsA yAtrA abhiyAna. AcAryazrInI mAnyatA che ke vadhatI hiMsA, garIbI, zoSaNa, anyAya, aparAdha, pradUSaNa ane vyasanapravRtti jevI vighaTanakArI samasyAono yogya rUpathI mAtra ahiMsAnI cetanAnA jAgaraNa tathA sakriya ahiMsaka jIvanazailIno svIkAra karIne ukela lAvI zakAya che. mAtra vAtothI ahiMsA ane naitika mUlya jIvanamAM na utArI zakAya. AdikALathI bhAratanA itihAsamAM mahAtmA puruSoe potapotAnA yugamAM ahiMsAno saMdeza phelAvIne hiMsAnI saMhAraka zaktine ochI karI. dareka yugamAM mAnavatAnI samakSa paDakAra rahyo che hiMsA ane ahiMsAnI vaccenA asamatolanane dUra karavAno. mahAprajJajI kahe che ke AjanA yugamAM jeTalI mAtrAmAM hiMsA cAlI rahI che, eTalI mAtrAmAM te jarUrI nathI; ahiMsA jeTalI mAtrAmAM anivArya che eTalI mAtrAmAM te nathI. hiMsAnI vinAzakArI zaktine ahiMsAnA nAnA-moTA prayatnothI ochI nathI karI 231 For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava zakAtI. hiMsAne vadhAravA mATe jeTalA prayatno thaI rahyA che ane mAhola banAvavAmAM Avyo che enI sarakhAmaNImAM ahiMsAnA vikAsane mATe thatA prayatno tuccha che. itihAsa sAkSI che ke jyAre jyAre ahiMsAnI pravRtti sakriya ane gatizIla rahI, zAMtinuM vAtAvaraNa nirmANa thayuM tyAM emAM vyakti ane samAjanA, rASTro ane saMsAranA bahumukhI vikAsanA mArgo khUlyA. zAMtipriya mAnavonI sarjanAtmaka pravRttie vibhinna sabhyatAo ane saMskRtione janma Apyo. sAhitya, lalitakalA, gIta, saMgIta, nRtya, zilpa, vijJAna ane TekanolojInI pragatie bahuraMgI ane bahuAyAmI vikAsa, utthAna ane samRddhinAM dvAra kholyAM. vibhinna dharmo ane AsthAoe zAMtipoSaka, paryAvaraNapriya sahaastitva tathA jIvasamudAyanI vacce karuNA ane premabharI naitikatA poSAyAno upadeza Apyo. paraMtu jyAre jyAre mAnava ahaMkAra, lobha, lAlaca, moha ane mAyAthI gherAyelo hoya ane mAnavasamudAya hiMsApatha para bhUlo paDyo hoya to mAnavatAne vizvavyApI saMhAraka yuddhadharmo vacce khUnakharAbI ane pradUSita paryAvaraNano sAmano karavo paDe. upanivezavAda raMgabheda lAve che tanAva, zoSaNa, garIbI, bekArI, vikAsahInatA ane asamAnatA sAthe vijJAnano durupayoga thayo. ati vinAzakArI zastronA nirmANamAM hirozimA ane nAgAsAkImAM thayelA paramANu-visphoTa mAnavatAnA mAthA para kalaMka banI gayA ane Aje ugratama thaI rahelA AtaMkavAda janasAdhAraNane bhayagrasta ane asurakSita karI dIdhA che. sAmrAjyavAda pUro thavAthI saMsAramAM rAjanaitika AjhAdI sarvavyApI banI, paraMtu Arthika pIchehaTha ane yogya vikAsanI UNapa hiMsaka pravRttine poSAtI rahI che. Arthika vyavasthAnI viSamatAe zoSaNa, tanAva ane aparAdhane vadhAryA che. vikAsazIla dezomAM vikAsanI aparyAptatA, vadhatI 232 For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA yAtrA eka navI daSTi - eka navI dizA garIbI, nirakSaratA ane prANaghAtaka bImArIonA prakope azAMtino mAhola Ubho karyo che. rASTronI vacce vinAzakArI zastronI harIphAI vizvazAMtinA prayAsone kamajora banAvatI jAya che. aparAdhI manovRtti vadhI rahI che; zastrabaLano prayoga vadhI rahyo che, hiMsA pragatipatha para vipna banI rahI che. mAnavanI bhAvadhArAne badalyA vinA hiMsAnA A pUrane rokI na zakAya. mAnasika tanAvo ane saMgharSajanaka hiMsaka pravRttio para sthAyI vijaya meLavavAno ekamAtra rasto che mana, vacana ane AcaraNamAM sakriya ahiMsAno vikAsa. samaya AvI gayo che jyAre pratIkAtmaka rUpathI nahIM, paraMtu nakkara kAryakramo dvArA potAnA pArivArika, sAmAjika, rASTrIya ane AMtararASTrIya vAtAvaraNamAM ahiMsAnI saMskRti pratye sAmUhika, suniyojita, prazikSita, anuzAsita ane uttaradAyitvapUrNa niSThA pedA thAya. AcAryazrI mahAprajJajIe sAmAjika jIvanamAM vivekazIla anuzAsana lAvavA mATe ahiMsA prazikSaNa para bahu bhAra mUkyo che. ahiMsA prazikSaNanA AdhArabhUta pAsAM che : (1) bhAva parivartana (2) dRSTikoNa parivartana (3) jIvanazailI parivartana tathA (4) vyavasthA parivartana. ahiMsAyAtrAnA mAdhyamathI ahiMsA prazikSaNano silasilo gAmaDAMnA kheDUtothI mAMDIne zaheranA buddhijIvIo sudhI saMpUrNa janamAnasamAM skUrtimAna thaI rahyo che. ahiMsAyAtrAnA lakSyane phaLIbhUta banAvavA mATe Aje vyakti, samAja, rASTra ane vizva stare saMkalpanI AvazyakatA che. ahiMsAnA udgAtA ApaNane rasto batAve che. paraMtu potAnI jIvanayAtrAne ahiMsA yAtrAmAM parivartita karavAnI javAbadArI to samAjanA badhA vargonA khabhe che. e mATe jarUrI che sakArAtmaka vicAradhArAthI dRSTikoNa parivartana, 233 For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma: vAraso ane vaibhava jIvanazailI parivartana, Aveza niyaMtraNa, AjIvikA zuddhi, sarvadharma samabhAva, naitika mUlyonA saMvardhananI. tyAre vyakti ane samAjamAM ahiMsAmAM zraddhA saMskAra banaze ane vyakti tathA samAja svastha, saMyamita, saMtulita ane samanvayI banI zakaze. ekasAthe Arthika utthAna, samAjasudhAra tathA naitika jAgaraNanA mAdhyamathI ja ahiMsaka saMskRti pratye janamAnasamAM javAbadArIpUrNa niSThA jAgrata thaze. vyakti stare ApaNe potapotAnA jIvanamAM niSThA ane laganathI, satya, ahiMsA, karuNA ane baMdhutvanAM guNatattvone satata vadhAratAM rahIe. ApaNe saMyama, aparigraha tathA svaicchika upabhoga niyaMtraNanA saMskArane svayaM nibhAvIne bIjAne paNa protsAhita karIe. ApaNe potapotAnA vyaktigata ane pArivArika jIvanamAM AdhyAtmika ciMtana, naitika vikAsa, prekSAdhyAna tathA yogAbhyAsa ane aNuvratanuM pAlana karIe jenAthI mAnasika tanAva dUra thAya temaja ApaNAM tana ane manamAM zAMti, saumyatA ane madhyasthatAnA guNano vikAsa thAya. ApaNe "jIvo ane jIvavA do siddhAMtane anulakSIne jIvadayA abhiyAnomAM sakriya bhAga laIe tathA zAkAhArano vyApaka pracAra ane prasAra karIe kAraNa ke emAM samAyelAM che ahiMsAjanya naitikatA, vizuddha, AdhyAtmikatA, paryAvaraNIya cetanA tathA poSaka svAthyavardhana. sAmAjika stare ApaNe samAjamAM evuM sadbhAvanA ane samatAbharyuM vAtAvaraNa banAvavAno prayAsa karIe jenAthI ApaNe koI paNa mAnava athavA prANIne koI paNa prakAranuM duHkha, Thesa, hiMsA, dhRNA, tiraskAra athavA zoSaNano zikAra na banAvIe ane bIjAomAM paNa A ja manovRtti jagAvIe. 234 For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA yAtrAH eka navI daSTi - eka navI dizA ApaNe pUrI niSThA ane gaMbhIratAthI samAjamAM sahiSNutA ane mitratA phelAvIe tathA dharmabheda, jAtibheda, raMgabheda ane liMgabhedanAM tattvone vadhatAM aTakAvIe. ApaNe samAjamAM saMgrahanI pravRtti ochI karavAnI, binajarUrI upabhoga niyaMtraNa karavAnI tathA saMsAdhanono durupayoga nahIM karavAnI ane rokavAnI dizAmAM sArthaka sAmUhika pahela karIe. ApaNe liMga-aham bharelA vicArano tyAga karIne nArI samAjane barAbara nyAyano haka apAvIne emanuM protsAhana vadhArIe. atyaMta jarUra che daheja, bhRNahatyA, baLAtkAra, mRtyubhojana tathA AvA bIjA anya sAmAjika kurivAjono jaDamULathI nAza karavA mATe sAmUhika prayatno karavAnI tathA sAthe sAthe mahilA samAjamAM sAkSaratA ane jAgRti phelAvavAnI. ApaNe potapotAnAM vartuLa ane vistAramAM evAM sAmUhika abhiyAnone vadhArIe jenAthI samAjanA pachAta vargonA utthAnanI dizAmAM karmaTha prayAsa thaI zake ane teo abhAvagrasta na rahe. amIra ane garIbanI vaccenA aMtarane ochuM karavAnA sArthaka prayAso ja samAjamAM vadhI rahelA aparAdha ane hiMsAnI raphtArane rokI zake che. A kSetramAM upayogI upAyone prAthamikatA apAvavAmAM ApaNe sakriya rahIe. Arthika rIte saMpanna varge A viSamatAne dUra karavA mATe udAra ahiMsAbhAvathI AgaLa AvavuM paDaze. prabuddha varga ane zAsana-taMtra para paNa javAbadArI che ke teo nirdhana vargane AtmasanmAnathI svAvalaMbI ane samartha banAvavAnI dizAmAM tatparatA batAve. jyAM sudhI vikAsa, pragati ane samRddhino lAbha samAjanA badhA vargo sudhI nathI pahoMcato, ahiMsAnI cetanA ane naitikatA pratye jAgRtino vikAsa nahIM thAya. judA judA dharmo vacce sahakAra, mitratA ane racanAtmaka sahayoga vadhAravAnI dizAmAM mAtra dhArmika tahevAra sAthe manAvavA eTaluM pUratuM 235 For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma H vAraso ane vaibhava nathI, te mAtra pratIkAtmaka haze. sAmAjika sadbhAva vadhAravAnI, paryAvaraNIya pradUSaNa rokavAnI, sarvodayI Arthika vikAsane sazakta karavAnI, prAkRtika muzkelIothI rAhata ApanArI, jana-svAthyanA starane UMcA karavAnI ane zikSaNano vyApaka prasAra karavAnI mahattvapUrNa kSetromAM vibhinna dharmonA saMyukta kAryakramo Ayojita karavAnI ane emAM utsAhathI bhAga levAnI atyaMta AvazyakatA che. racanAtmaka sAmUhika kAryakramothI ja parivartana Avaze. temAM badhAnI jIvanazailImAM sudhAro thavAnI AzA baMdhAya ane sAMpradAyikatAnI jagyA sahayoga, sadbhAva ane sahiSNutA laI le. ApaNA badhAnA sAmUhika prayatno haze ke sUrata AdhyAtmika ghoSaNApatramAM varNavAyelA pAMcasUtrIya sarvadharma saujanya vadhAranArA kAryakramo ane yojanAone saphaLa banAvIe. AvA prayAsonI saphaLatAthI dharma ane AdhyAtmikatAno vikAsa, vijJAna ane paryAvaraNanI sAthe saMtulita sumeLa vadhaze. janasAdhAraNamAM vyApta dharmaparAyaNatAno zikSAprasAra, vikAsa, pragati ane samRddhinA lakSyonI sAthe tAlamela besADavAmAM badhA vargomAM gatizIla vicAra ane dRSTikoNane sazakta banAvavAne mATe niraMtara gaMbhIra prayAsa jarUrI che. ApaNe ahiMsAnA saMskAra ane vyavahAra sAthe saMbaMdhita prazikSaNanA kAryakramone protsAhita karIzuM ane emAM rucipUrvaka bhAga laIzuM. ApaNo sAmUhika prayatna hoya ke naitikatApUrNa jIvanavijJAnanuM zikSaNa prAraMbhika skUlothI zarU karIne vizvavidyAlayo sudhI bhaNAvavAmAM Ave. ApaNo satata prayatna haze ke jIvanavijJAna saMbaMdhI sAhityanA adhyayanane ApaNe janasAdhAraNamAM lokapriya banAvIe. jyAM jyAM ahiMsAyAtrA jaI rahI che, ahiMsA prazikSaNa zibira tathA ahiMsA prazikSaNa kendranuM Ayojana karavAmAM Avaze jenAthI ahiMsAyAtrAno saMdeza janamAnasane haMmezAM preraNA Apato rahe. AvI 236 For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA yAtrAH eka navI daSTi - eka navI dizA zibiro ane kendronuM Ayojana ane saMcAlana dareka kSetramAM vAtAvaraNane anurUpa karavuM atyaMta jarUrI banaze. AvA prayAsothI janajAgRtimAM niraMtara vikAsa thaze. A to zarUAta thaze. caritranirmANano paDakAra che dareka gAme sthAnika pahela karIne ahiMsA parivArane mUrta rUpa ApavAnI. ApaNe ahiMsA-prazikSaNanA mAdhyamathI samAjanA badhA ghaTakomAM vinamratA, viveka, sadAcAra, guNagrAhyatA, sahanazIlatA, jijJAsA ane pragatizIla vicAronA guNone vadhAravAnI dizAmAM tatpara rahIe. dezane sukhI ane samRddha banAvavAne mATe zikSaNanI mUlyaniSThA ane guNavattAne vadhAravI paDaze. saMkaTa, muzkelIo ane viSama paristhitiono sAmano karI rahelA saMsAramAM ahiMsAyAtrAnuM abhiyAna AkAzamAM pragaTatA meghadhanuSyanI jema pragaTa thayuM che. 21mI zatAbdIne mATe A eka adbhuta bheTa che. hiMsAnA pUrane rokavuM ane ahiMsAnI nadIne vegavaMtI banAvavI A zatAbdImAM mAnavajAtine mATe eka gaMbhIra paDakAra ane sAthe sAthe eka sonerI avasara paNa che. 237 For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra A pustakamAM aitihAsika saMdarbhanI pRSThabhUminI sAthe sAthe Adhunika yugamAM jaina dharmanAM vibhinna pAsAMo vize vistRta vivecana karavAmAM AvyuM che. dareka pagale saiddhAMtika vizleSaNanI sAthe sAthe badalAtI paristhitiomAM janajIvana mATe jainadarzananI kalyANavardhaka sAmayikatAne prastuta karavAmAM AvI che. vihaMgama dRSTie joIe to jaina dharma UpasI Ave che enI anokhI sarvodayI saMpUrNatAthI. tene meM "eka virATa saMskRtinI saMjJA ApI che. anya dharmonI tulanAmAM jaina dharmamAM adhyAtma, jIvanadarzana ane jIvanAcAra vadhAre saMtulita mAtrAmAM ekabIjA sAthe gulphita ane vikasita thaI rahyAM che. vyaktigata dharmasAdhanAsRSTi ane samAja pratye uttaradAyitva e baMne avibhAjya rUpe eka ja zvAsamAM joDAyelAM che. svargIya amaramuninA zabdomAM... dharma na bAhara kI sajjA meM, jayakAro meM ADaMbara meM, vaha to aMtaratama ke, gahare bhAvoM ke avinAzI svara meM." jaina dharma koI paNa prakAre dhamadhatA ane aMdhavizvAsabharyo saMkIrNa dharmapaMtha nathI je mAtra pUjanaarcananI prakriyA athavA koI eka cIlAnA jaDa 238 For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra " che. AcAra-vicAramAM saMkocAI gayo hoya. ApaNe joyuM ke prAraMbhathI ja jaina dharmane ApaNA tIrthakaroe eka khullI kitAba jevo rAkhyo. temAM AtmakalyANanI sAthe sAthe vartamAna jIvana pasAra karavA mATe eka spaSTata: paribhASita naitika AdhAranuM samarthana karavAmAM AvyuM che. sAmAnya rIte jaina dharmano saiddhAMtika phelAvo mULa naitikatAnI AdhArazilA para thato rahyo che. A koI eka athavA keTalAka dharmagraMthomAM keda evI dharmavyavasthA nathI, paNa udAra, sahiSNu ane sahakArI jIvanasaMskRti rahI che, ane mATe bhAratIya sabhyatA ane saMskRti para yugayugAMtarathI enI amiTa chApa paDatI rahI che. jaina dharma ane darzana eka samagra ane virATa jIvanasaMskRti che je manuSyamAM evA udAtta saMskAra ane saMpUrNa sRSTi pratye javAbadArI jagAve ane poSaNa Ape che jenAthI te jIvajagata prakRti ane vasudhAnA saMpUrNa paryAvaraNanI sAthe pArasparika nirbharatAnA gUMthelA tANAvANAmAM jIvatA zIkhe ane bIjAne jIvavAnuM zIkhave. vikhyAta vidvAna DaoN. lakSmImala siMghavIe amerikAnA zikAgo zaheramAM 1993mAM saMpanna vizvadharma pariSadamAM potAnA bhASaNamAM kahyuM, "dharma vikasita thAya che ane prabhAvita thAya che enA mULabhUta siddhAMtonA kAraNe. dharmano vikAsa, dharmanI saMgaThanazakti ane zAstrothI kyAMya AgaLa cAlyo jAya che. dharmanI saMskRti ane naitikatA hoya che je vizvanI bahumUlya sAMskRtika thApaNa banI jAya che. A saMdarbhamAM jaina dharma eka naitika jIvanazailInuM pratIka banI gayo che." A pustakano bIjo mahattvapUrNa muddo te jaina dharmanI saMskRtinuM virATa AbhAmaMDaLa che, jenA daidipyamAna kiraNo che ahiMsA dharma, anekAMta jIvanadarzana, aparigraha patha ane paryAvaraNa cetanA. A AbhAmaMDaLa mAtra karmavAdanI AsapAsa kendrita thayuM nathI. A jIvana ApaNane maLyuM che to eno nirvAha pUrNarUpe sAmAjika javAbadArIthI karavAno che. jaina dharmanI mAnyatA e che ke jeTalI cetanA, karmaThatA, naitikatAthI ApaNe jIvana pasAra karIzuM ane bIjA pratye karuNA, prema, dayA, sahiSNutA ane samatAnI kartavyaparAyaNatA nibhAvIzuM, eTalo ApaNA svayaMnA kalyANano durgama rasto sugama thaI jaze ane ApaNe karmabaMdhanothI 239 For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava chuTakAro meLavavA puruSArtha ane AtmavizvAsathI agresara banI zakIzuM. vaidikakALathI e svIkArAyuM che ke prAnvedika jaina dharmanI "vAtya paraMparAnI pAchaLa atUTa sAdhanA, tapasyA, niSThA, anuzAsana, saMtulana, saMyama ane vaicchika AtmaniyaMtraNa jevA guNatattva che je kevaLa saMto mATe nathI, balka vyAvahArika rUpe, sAmAnya janajIvanane mATe AcaraNamAM lAvavA mATe che. A sarvodayI AtmAnuzAsanano patha che ja, jeno uddeza che samagra sRSTi ane enA samasta jIvaMta padArtho sAthe zAMtimaya sahaastitva ane pArasparika nirbharatAnA tANAvANAmAM rahIne svayaMnA AtmakalyANano rasto zodhavo. "jIvo ane jIvavA dono sAra che samyakdarzana, samyakajJAna ane samyacaritranI prApti hetu sAdhanA karavAno ane potAnuM AtmabaLa vadhAravAno. trIjo mahattvapUrNa muddo e che ke jaina dharmano mULa sthaMbha che ahiMsA. je svayaM eka sarvocca dharma ane udAtta saMskRtirUpa che. ahiMsA dharmanI sAthe aparigraha, anekAMta ane paryAvaraNa-saMskRtio ekabIjAmAM ogaLIne samarasa thaI jAya che ane ahiMsAnA siddhAMta ane AcaraNazIlatA eka pUraka pUrNatva pradAna kare che. manuSya kyAreya mAyAjALathI mukta nahIM thAya to te potAnI prabhusattAnA unmAdane vaza thaI jIvajagata ane prakRtinI sAthe AdhyAtmika samAjavAda (spiritual socialism)nI bhAvanA AtmasAt na karI le. manuSyamAM cetanA, saMvedanazIlatA, jAgarUkatA, buddhimattA, sUjhabUjha, pahela karavAnuM sAhasa, kalpanAnI doDa bIjAM badhAM prANIothI kyAMya vadhu UMcAM ane vikasita staranAM che. paraMtu sAthe sAthe ApaNe ApaNA vivecanamAM joyuM che emAM aham, ahaMkAra, daMbha, abhimAna, moha, mAyA, lobha, chaLa-kapaTa ane zoSaNavRtti eTalAM ghara karI gayAM che ke enAthI enA parigrahano bhAra khUba vadhI gayo che ane te karuNAmaya sahaastitvanA rastA parathI vikhUTo paDI gayo che. - eka aMgreja kavi phrAMsisa thomasane A vAtane khUba ja suMdara bhASAmAM vyakta karI che : 240 For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra All things by immortal power Near or Far Hiddenly To each other linked are That thou canst not stir a flower without troubling a star. arthAt dUra athavA najIka badhA jaDacetana padArtha vasudhAnA tANAvANAmAM ekabIjA sAthe evA joDAyelA che ke eka phUlanA DolavAno AkAzanA tArA sAthe saMbaMdha hoI zake che. jaina dharmae mAnavatAne je ahiMsA dharma Apyo che te mAtra potAnA jIvana pUrato saMkucita nathI; eno saMbaMdha dareka pagale AkhI sRSTi sAthe che. eno dareka zvAsa pUrA spaMdana sAthe joDAyelo che. meM mArA eka bhASaNamAM eka vAra kahyuM hatuM : "Nature is a friend you will never lose until death and even when you die, you must disappear with nature." arthAt prakRti evI mitra che je mAnavano sAtha enA mRtyu sudhI nathI choDatI ane maryA pachI paNa manuSyanuM zarIra prakRtinAM tattvomAM vilIna thaI jAya che ane AtmA potAnI yAtrA para cAlyo jAya che. ApaNe koI paNa zraddhA, paMtha, paraMparA athavA dharmanA anuyAyI hoIe, jaina saMskRtimAM darzAvAyelo samasta jIvajagata ane prakRtijagatanI sAtheno vyApaka sahiSNutAbharyo zAMtimaya sahaastitvano siddhAMta ApaNe jIvanamAM utAravA sivAya koI vikalpa nathI, jo ApaNe sthAyI vizvazAMti icchIe, yuddhane alavidA kahevA icchIe, ugratama thatA AtaMkavAdathI mukti icchIe ane vasudhA paranA jIvanane sukhI, pragatizIla ane sarva kalyANakArI banAvavA icchIe to. 241 For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava hiMsAthI bacavA mATe mAtra bhakti, bhajana, bhojana ane bhAvanAnuM kavaca paherIne ApaNe sukhI nathI thaI zakatA. ApaNe to ApaNI AkhI jIvanazailIne, zAsana ane samAjanA rItarivAjone ane jIvanavyavahArane ahiMsAnA DhAMcAmAM DhALavA paDaze. eka vidvAna vicArake lakhyuM che : "ahiMsAnI jayapatAkA laIne ApaNe game teTaluM doDIe, nIce to svArtha ane ahaMkAranA pATA nAkhelA che ane AkhuM jIvana enI para TakyuM che. hAthamAM ahiMsA ane pagamAM hiMsA baMne sAthe kema cAlaze ? AMkhomAM karuNA ane karaNImAM krUratA, moMmAM saMvedanA ane vyavahAramAM upekSA sAthe sAthe nahIM cAle." saMsAramAM keTalAMya dharma che, zraddhA che. vibhinna sabhyatAonA saMdarbhamAM vizvamAM potapotAnA dharmone AdhyAtmika kSetromAM "aMtima zabda' mAnavAmAM Ave che. itihAsamAM dharmanA nAma para hiMsaka saMgharSa thayA che. jaina dharma koI dharmane gulAma nathI banAvato ane na eno gulAma bane che. e to evo Adarza ane sAthe ja vyAvahArika mArga batAve che ke jenA baLa para vizvamAM eka skUrtibharI ane naitikatAthI paripUrNa jIvanasaMskRtino saMcAra thaI zake. jaina dharma kyAreya koIne baLajabarIpUrvaka dharmaparivartana tarapha prerita nathI karato. enI gahana, vyApaka ane vistRta anekAMta dRSTi ane rUDhinA mArge dUra laI jaIne ene eka evo Atmabodha ane samAjabodhano prakAzapuMja banAvI de che je dhruvanA tArAnI jema mAyAnI mithyA jALamAM phasAyelA ane bhUlA paDelA mAnavasamAjane sthAyI zAMti ane saMtulita vivekapUrNa saMskAro tarapha laI jAya che. e noMdhavuM joIe ke A aitihAsika tathyamAM bhagavAna mahAvIranA saMdezane mahAtmA gAMdhIjIe AtmasAt karIne adbhuta AtmadharmathI prerita samAjabodhanI tarapha janajIvanane zaktibaLathI nahi mAtra - ahiMsAnA sAhasathI AkarSe. mahAvIre vAraMvAra kahyuM ane e ja saMdezane gAMdhIjIe 2500 varSa bAda doharAvyo : "vivekathI cAlo, vivekathI UTho, vivekathI sUvo, vivethI khAva, vivekathI bolo, vivekathI AcaraNa karo.' mahAvIre ahiMsAnA bIjane puna: aMkurita karyuM ane mahAtmA gAMdhIjIe 242 For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra enI kalyANakArI AbhA samAjajIvana para phelAvI. ApaNe koI paNa samAjaracanAnA ghaTaka hoIe, koI paNa rAjanaitika, sAmAjika, dhArmika vicAradhArAnA anuyAyI hoIe. aMtamAM to ApaNe mAnavuM paDaze ke krodhane akrodhathI, ahaMkArane vinayathI, kapaTane saraLatAthI, lobhane saMtoSathI, tRSNAne tyAgathI, parigrahane aparigrahathI ane vaimanasya ane ghaNAne premathI ja jItI zakAya che. AkhA vizvane jaina dharmano e ja saMdeza che ke sahiSNutAnI dharI para jIvanacakrane saMcAlita karo, maitrI bhAvanAthI jIvana otaprota thAya ane badhA vacce samatA, sAmaMjasya ane samarasatA banI rahe. tyAre tanAva nAza pAmaze. hiMsAnuM palluM kamajora thaze ane ApaNe vizvamAM ahiMsA saMskRtinI tarapha sAmUhikarUpe saMkalpa (Global Commitment to the culture of non-violence) karI zakIzuM. sarvavyApta hiMsA ane AtaMkavAdanA A yugamAM A saMkalpa agharo lAge, paraMtu eka kavie yogya ja kahyuM che : "kucha bhI nahIM asaMbhava jaga meM, saba saMbhava ho sakatA hai, kArya hetu kamara bAMdha lo, to saba kucha ho sakatA hai; jIvana hai nadiyA~ kI dhArA, jaba cAho muDa sakatI hai, naraka loka se, svarga loka se, jaba cAho muDa sakatI hai|" cotho mahattvapUrNa muddo e che ke 21mI zatAbdImAM jaina dharmane yugadharma athavA janajIvananI saMskRti banAvavA mATeno A eka sonerI avasara ApaNI samakSa che. paDakAra ghaNA che ane haMmezAM raheze. muzkelIo che ane raheze. paraMtu have ApaNI samakSa pasaMdagI ane avasara eka sAthe UpasyAM che. ApaNe vyApaka jaina vicAradhArA, gahana jaina tattvajJAna ane enA mULabhUta siddhAMtonuM aucitya AjanI trAselI mAnavatAnA hRdayamAM sthApita karIe. virATa jaina saMskRtimAM evI prabaLa UrjA che je mAnavane saMyamita, saMtulita, sahiSNu ane zAMtimaya jIvanano rasto batAvI zake che tathA enA hRdayane gabharAvanAra ane bhayabhIta karanAra hiMsaka vicAra ane AcaraNapravRttine dhIme dhIme jaDamULathI dUra karavAmAM samartha bane che. 243 For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava jaina dharmAvalaMbIo mATe jaina dharma bhale eka paMtha hoya paNa teo mAtra bhAratamAM ja nahIM, paraMtu videzamAM paNa khUba niSThA ane utsAhathI enuM anusaraNa karI rahyA che; paraMtu bAhya mAnavasamAja mATe jaina dharmane jIvananI eka saMpUrNa ane virATa saMskRtinA rUpamAM prastuta karavI e jaina samAja mATe A zatAbdInI sarvocca prAthamikatA hovI joIe. A abhiyAnamAM tyAre saphaLatA maLaze jyAre deza ane videzamAM jaina samAja potAnA vyAvahArika jIvanamAM samyak dRSTi tathA vyApaka paryAvaraNIya cetanA vadhu ne vadhu vikasita kare ane potAnA AcaraNamAM eno amala kare. tyAre anya loko ane samAja ApaNI udAtta jIvanasaMskRtinI tarapha vadhu AkarSita thaze. tIrthakaroe haMmezAM pahelAM AcaraNa ane pachI pracAraNa (First Practice then preach)no rasto batAvyo che. pAMcamo mahattvapUrNa uddeza e che ke A javAbadArI jaina samAja suMdararUpe tyAre nibhAvI zakaze jyAre ApaNe mAtra videzomAM nahIM, paraMtu dezanI aMdara paNa vibhinna saMpradAyonI vADAbaMdhImAM bhaTakyA sivAya eka sUtramAM saMkaLAIne sAmUhika pahela karIe. ApaNe digaMbara hoIe ke zvetAMbara, terApaMthI hoIe athavA vIsapaMthI, mUrtipUjaka hoIe ke sthAnakavAsI, ApaNe kAnajIsvAmInA bhakta athavA zrImad rAjacaMdranA anuyAyI hoIe athavA koI paNa gacchanA hoIe, potapotAnI pUjApaddhati, dhArmika prakriyA, paurANika vizleSaNane kAyama rAkhIne, e mahesUsa karavAnuM zarU karIe ane e bhAvanAne niraMtara baLavAna banAvIe ke ApaNA badhAnuM mULabhUta tattvajJAna eka ja che. ApaNe badhA bhagavAna mahAvIranA anuyAyI chIe ane emanI divya vANIne anurUpa ja ApaNA jIvananA saMskArone ahiMsA, anekAMta, aparigraha, paryAvaraNa, zAkAhAra, karmavAda ane samyakdarzana jJAna tathA cAritranA paMthe laI jaIne bIjAne paNa A mArga dekhADavAno che kAraNa ke A rasto tarka, AsthA, vijJAna, darzana ane jIvananA anubhavothI adbhuta samarasatA sAthe Alokita ane prerita che. jainadarzanamAM dharmAdhatA nathI. temAM eka opana tArkika ane vaijJAnika viveka che ane aitihAsika pariprekSyamAM jaina dharma haMmezAM siddhAMto para aDaga paraMtu sahiSNu ane samanvayavAdI rahyo che. jaina anekAMta dRSTikoNa A yugamAM ane 244 For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra AvanArA yugomAM paNa jIvananA dareka kSetramAM mAnavatAne eka samyakupatha batAvavAmAM samartha thaI zake che ane A saMbhAvanAnI pracuratAno pUro lAbha uThAvavA mATe AkhA jaina samAje eka sAmUhika nizcita raNanIti apanAvIne ene utsAha, lagana ane sAhasathI lAgu karavI joIe. ApaNe jo vibhinna saMpradAyonI saMkucita vADAbaMdhImAM rahIzuM to ApaNe haju vadhu veravikhera thaI jaIzuM ane jaina saMskRtine vizvapaTala para pratiSThita karavAno avasara cUkI jaIzuM. ekatAnI kaDIone satata majabUta karavI e khUba Avazyaka che. enA mATe jarUrI che ke ApaNe ekabIjAnA graMtho ane paurANika TIkAono abhyAsa karIe, matamatAMtarone sAcA arthamAM samanvayI dRSTikoNathI joIe. enuM aMtara ochuM karIne e bhAvanA baLavAna karIe ke jaina dharmanAM mULabhUta guNatattvo ApaNane joDe che ane ethI vadhu mahattvapUrNa che e rItarivAjo je tulanAmAM ApaNane vibhAjita kare che. A kAryamAM dharmAcAryo ane zramaNavarga mukhya bhUmikA bhajavI zake. emaNe potapotAnA saMpradAyonA sAMkaDA cokaThAmAMthI upara UThIne ekIkRta jaina dharmane vizvamAM prasAravAnuM bIDuM uThAvavuM joIe. emanA mArgadarzanamAM samAjane ekatAnA sUtramAM bAMdhavAnuM saraLa banaze. dareka saMpradAya potAnI jagyAe avazya rahe paraMtu A vividhatAmAM saMgharSa, matabheda athavA harIphAIno rasto na apanAvatAM ApaNe vividhatAmAM samAnatA zodhIe. jenAthI jaina dharmanA utkRSTa siddhAMto tarapha sakala mAnavatAnuM dhyAna AkarSita thAya ane sAthe ApaNI navI zikSita peDhI jemAM vaijJAnika vRtti' ati vikasita che, dharmanI paraMparA, saMskAra ane siddhAMtothI sAthe joDAyelI rahe. A saMdarbhamAM saMpUrNa jaina samAje eka banIne jaina dharmasAhityanA vyApaka pracAra ane prasAra para vizeSa dhyAna ApavuM Avazyaka che. jaina ane jainetara samAja baMnemAM, deza ane videzomAM jaina dharmanA marmane samajAvanArAM siddhAMta ane AcaraNa viSenA sAhityanI vizvasamudAyane jANa thAya eTaluM ja pUratuM nathI paraMtu vizeSa rUpe jaina dharmanI sarvAgI vaijJAnika ane vivekadRSTi jemAM sRSTinI 245 For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmaH vAraso ane vaibhava vividhatA saMbaMdhita jJAnanI pRSThabhUmi che tenI jANakArI ApavAnI che. jaina dharmagraMthomAM adhyAtma ane AcArasaMhitAnI sAthe sAthe bhUgoLa, aMtarikSa ane sRSTijJAna jyotiSa, yogasAdhanA, maMtravidyA, saMpUrNa jIvanavijJAna, gaNita, manovijJAna, bhautikavijJAna, nItizAstra para bahumUlya sAhityanA bhaMDAra bharelA paDyA che. chaThTho mahattvapUrNa muddo che zAkAhAra abhiyAnamAM gati lAvavAno. zAkAhAra mAtra saMyamita ane sAttvika AhAra-AcAra nathI paraMtu jIvanavyavahAramAM ahiMsaka valaNo jagAvavA mATenI eka preraka zarUAta che. zAkAhAra-AMdolanamAM sakriyatA ane gati lAvavAmAM zramaNavarga ane sAthe sAthe karmaTha samAjasevI saMsthAo agraNI bhUmikA adA karI zake che. ApaNane preraNA maLe tevuM jvalaMta udAharaNa che zraddheya hIravijayasUrinuM jemaNe mogala samrATa akabara pAse samagra sAmrAjyamAM paryuSaNa parvanA divaso daramiyAna pazuvadha ane mAMsabhakSaNanI baMdhI karAvI hatI. videzomAM zAkAhAra abhiyAnane saphaLatA maLI che, paraMtu tyAM haju vyApaka stare A abhiyAna calAvavAthI sAmAnya janatAnAM ahiMsA pratye jAgRti ane lakSya vadhaze. zAkAhAranA AdhyAtmika, bhAvanAtmaka, naitika, dhArmika, svAthya ane poSaNa saMbaMdhI tathA paryAvaraNIya vagere badhAM pAsAMo para A pustakamAM carcA karI che. zAkAhAra pracArane vadhu gaMbhIratAthI levo joIe. sAtamo mahattvapUrNa sAra e che ke saMsAranA vibhinna dharmo vacce racanAtmaka sahayoganA kAryakramomAM jaina samAje ruci laIne mAnavIya ane paryAvaraNIya sevAkSetramAM vizvastarIya pakSane majabUta karavo joIe. I. sa. 1999mAM dakSiNa AphrikAnA kepaTAuna zaheramAM yojavAmAM AvelI pArlAmenTa opha varlDa rilijiyanse Creative engagement (racanAtmaka sahayoga)nA kAryakramone AgaLa dhapAvyA hatA. AmAM dhArmika saMsthAno, sarakArI taMtra, zikSaNa saMsthAo, sevAbhAvI saMsthAo - saMgaThano, saMvAda ane samAcAra-mAdhyamo tathA kRSi, udyogavANijyathI saMbaMdhita Arthika ekamone pArasparika sahakAritA ane racanAtmaka sahayoga vadhAravAnuM elAna karavAmAM AvyuM hatuM. A kAryakramamAM jaina dharmAvalaMbI vyakti ane saMsthAo ahiMsA saMskRtinA vizvastara para pracAra karavAnI 246 For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra saMbhAvanAone mUrta rUpa ApavAnA prayatnomAM kImatI phALo ApI zake. AvA vizeSa kSetra ane pravRttiomAM jaina samAjanI pahela lAbhakAraka sAbita thaze. yuga saMskRtinA rUpamAM jaina dharmanI karuNAmaya paryAvaraNIya AbhA vizva janamAnasamAM ropavAnuM AjanA yuganA dareka jainanuM kartavya che. A kartavyanuM pAlana karavAthI AtmasaMtoSa to maLaze ja, sAthe mananA kaSAya dUra thaze, paraMtu ethI paNa AgaLa jainadarzanano prasAra vizvanA AdhyAtmika, paryAvaraNIya ane naitika vAtAvaraNamAM bhUlo paDavAthI, gUMcavaNathI ane dizAvihIna thavAthI bacAvaze. sarvaprathama, evA taLiyAnA kAryakramomAM bhAga levo joIe je karuNA, bhAIcArA ane sahiSNutAne vadhAranArA hoya ane ghRNA, lobha ane chaLakapaTane dUra karanArA hoya. AnAthI samAjamAM ahiMsA saMskRtino pAyo majabUta thaI zakaze. bIjuM, evA badhA paryAvaraNa-saMvardhana ane saMrakSaNanA kAryakramomAM sakriya madada karavI ke jenA mAdhyamathI vadhatA jatA pradUSaNa para niyaMtraNa Ave ane dharatI mAtA sAthenA sahakAritA ane sahaastitvanA saMbaMdha vadhe. trIjuM, svaicchika niyaMtraNa, saMyama ane bhautika vastuono moha ocho karI vyartha upabhoktAvAda 52 aMkuza lagAvI ane mAnya tathA prAkRtika saMsAdhanonuM zoSaNa baMdha karavAthI eka anuka2NIya naitika plaeNTaphaoNrma taiyAra thaI zakaze. cothuM, zikSaNano prasAra, svAsthya saMbaMdhI suvidhAomAM pragati, prAkRtika ane anya ApattiothI rAhata maLe tevI sarakArI ane binasarakArI yojanAomAM AgaLa paDatI bhAgIdArI jaina samAjanI mAnavasamAjamAM AbarU ane ijjata vadhAraze. sAcuM dharmapAlana prAcIna zAstronAM adhyayano sudhI sImita nathI paraMtu samAjanA jarUriyAtavALA ane vaMcitonI sevAzuzrUSAmAM samAyeluM che. AvA nisvArtha sevA, karuNAbhAva ane vItarAgI valaNa ahiMsAnA saMskArone vadhAraze ane vijJAna, paryAvaraNa, adhyAtma ane vikAsanAM kSetromAM samAMtare susambaddha pragati ane utthAnano mArga taiyAra karaze. 247 For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma : vAraso ane vaibhava jaina dharmanI virATa saMskRti mATe mAtra garva karavAthI kAma nahIM cAle. A virATa saMskRtinAM vibhinna pAsAMo para vizvastare kareluM kArya ja ahiMsAnI patAkAne UMce pharakAvavAmAM samartha thaze. 21mI zatAbdI arthAt trIjI sahasrAbdInA prAraMbhamAM mAnavatA itihAsanA nirNAyaka vaLAMka 52 AvIne UbhI che. vaijJAnika ane TeknaoNlojikala kSetromAM lAjavAba pragati ane bhautika sukhonI parAkASThA sAthe jarUrI che AdhyAtmika ane naitika punaHjAgaraNanI; je utthAnane tANamukta, zAMtimaya ane sthAyI dizA ApI zake. jaina dharma A saMdarbhamAM ahiMsAnI zakti ane sAhasane mUrtimaMta karIne mAnavatAne niraMtara vadhatI jatI hiMsA, pIDA, bhaya, tANa ane zoSaNathI ugAravAmAM mukhya bhUmikA nibhAvI zake che. bhagavAna mahAvIrano saMdeza 'mA haNo mA haNo' (hiMsA nA karo, hiMsA nA karo) pharI pharIne saMsA2mAM phelAvavAno che. jenAthI ahiMsAnAM mULiyAM sajIvana thAya ane hiMsAno bhaya ane AtaMka khatama thaI zake. AkhA vizvamAM ahiMsA saMskRtinA pakSamAM vizvastarIya saMkalpa ane samarthana jagADavAnI 21mI zatAbdImAM tAtI jarUriyAta che. jenAthI mAnavanA ativikasita sabhyatAnAM sakArAtmaka guNatattvo pradUSita ane jhAMkhAM na thaI jAya temaja hiMsA tathA AtaMkavAda lokajIvanane sthAyIrUpe kSatigrasta ane asalAmata na karI de. aMtamAM A ja to eka dharma ane saMskRti che jeNe mAtra mAnavajAtine mATe nahIM paraMtu samasta prANIjagata ane vasudhAnAM jIvaMta tattvone mATe samatA, sahakAra ane sAmaMjasyapUrNa parasparAvalaMbana para jIvavAnA adhikAra (Right to life)ne sarvocca Asane pratiSThita karIne ahiMsA dvArA saMpUrNatA ane mAnavatAne samyabodha ane AcaraNanuM dizAdarzana Apela che. 248 For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayogI ane prAsaMgika vizleSaNa DaoN. narendra jaine jaina dharmane sAmayika samasyAonA saMdarbhamAM prastuta karyo che. AmAM hiMsA ane ahiMsAnuM paNa vizleSaNa maLe che. sAmAjika prANI mATe azakya kakSAnI hiMsA na karavAnuM saMbhava nathI hotuM, paraMtu Aje zakya kakSAnI hiMsA paNa vadhI rahI che e ciMtAno viSaya che. DaoN. ena. pI. jaine ahiMsAnI anivAryatAnuM samyaga vivecana karyuM che. emane sAmAjika, Arthika ane rAjanaitika jIvanano anubhava che enA AdhAre je vizleSaNa karyuM che, te bahu ja upayogI ane prAsaMgika che. AnAthI vAcakane mAtra jaina dharmane samajyAno avasara maLaze eTaluM ja nahIM, enI sAthe sAthe vartamAnanI samasyAonA ukelano ane naitika mUlyonA | vikAsano avasara paNa prApta thaze." zrI mahAprajJA Serving Jin Shasan For Personal & Private Use Only Jain Education Intel alon! 13768. kima jA ha 3768