________________
३०
પ્રબુદ્ધ જીવન
કાંટા નજરે પડ્યા છે, ત્યાં અમને ગુલ નજરે પડ્યા છે!” અને પછી ઈ.સ. ૧૮૫૭ના એ સ્વાતંત્ર-સંગ્રામને વિશે જયભિખ્ખુ નોંધે છે :
“સત્તાવનનો બાવો અમને શાન-શૌકતનો પણ લાગ્યો છે ને આપણી લાજારમનો પણ લાગ્યો છે. જ્યાં અપૂર્વ વીરત્વ નજરે પડ્યું. ત્યાં યોર સ્વાર્થીપતા પણ નજરે પડી છે !
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૪
એક જુદો જ ચીલો પાડ્યો. સામાન્ય રીતે અખબારના લીડર - તંત્રીલેખના પૃષ્ઠ પર (લીંડર-પેજ)પ્રેરક કે ચરિત્રાત્મક લખાણો આવતાં નહીં, મોટા ભાગે ચોથું પાનું કહેવાતા તંત્રીલેખના પૃષ્ઠ પર રાજકીય સમીક્ષાઓ હોય કે પછી અર્થકારણ અને સમાજજીવનની ચર્ચા હોય.
જયભિખ્ખુએ ‘ઈંટ અને ઇમારત' દ્વારા જીવનની વિધાયક દૃષ્ટિ આપનારાં લખાણો પ્રગટ કર્યાં. આ રીતે ગુજરાતી વર્તમાનપત્રોમાં
સત્તાવનનું સ્વાતંયુદ્ધ સફળ થયું હોત તો- અમને લાગે છે, કે એક નવો ચીલો પાડ્યો. એમના લખાણોમાં પ્રાચીન કે અર્વાચીન દેશ લોકશાહીનાં આટલાં વહેલા દર્શન ન કરી શકતા. વ્યક્તિનો કોઈ ચરિત્રલેખ આવતો, કોઈ પર્વ પ્રસંગે આગવી ઢબે
પદ્મ સત્તાવનનું સ્વાતંત્ર્યયુદ્ધ ન ઝયું હોત, તો હિંદમાંથી મર્દાઈ લખાયેલી પર્વકથા મળતી તો ક્યારેક પ્રજાના જીવનની હાડમારીઓ પરવારી જાત, ભારતીય આત્મા વિનષ્ટ થઈ જાત!'' વ્યક્ત કરતા સ્વાનુભવો પણ રજૂ થતા. આવું જીવનલક્ષી સાહિત્ય અખબારના હાસ્યલેખ, મનોરંજનના સમાચારો અને લોકપ્રિય કથાસામગ્રીની વચ્ચે એક જુદી ભાત ઉપસાવી ગયું.
ભૂતકાળની માફક વર્તમાનકાળની ઘટનાઓને સાહિત્યિક આકૃતિમાં ઢાળવાની જયભિખ્ખુને નૈસર્ગિક ફાવટ હતી. છેક નજીકના વર્તમાનનું વસ્તુ પણ એમની સચોટ શૈલી અને પ્રગાઢ કલ્પનાના સ્પર્શથી સાહિત્યિક વાતાવરણ ઊભું કરી શકતું હતું, શ્રી જયભિખ્ખુની સર્જક પત્રકાર તરીકેની આ વિશિષ્ટ શક્તિ હતી.
આ કૉલમ વ્યાપક રીતે જનસ્પર્શી બની, એનું એક કારણ આ ચરિત્રલેખની સાથોસાથ ‘પ્રસંગકથા’ આવતી એ હતું. આ પ્રસંગકથામાં કોઈ કથાને નિરૂપીને આ વાત અમને એટલા માટે યાદ આવી કે' લખીને સાંપ્રત પરિસ્થિતિ ૫૨ નિર્ભીક રીતે કટાક્ષ ક૨વામાં આવતો. પ્રસંગકથાનો હેતુ કોઈ રાજકીય પક્ષ કે નેતાની તરફદારી કરવાને બદલે સામાન્ય માનવીના હૃદયની વેદનાને કે ભાવનાને વાચા આપતી રજૂઆત કરવાનો હતો અને આમ આ હળવી-વ્યંગ-કટાક્ષ ભરી કથા સૌ કોઈનું આકર્ષણ બની રહેતી.
પત્રકાર જયભિખ્ખુનો હેતુ માનવમૂલ્યોની માવજતનો હતો, આથી એમણે ક્યારેય આધુનિક દેખાવા માટે અણગમતી ઘટનાઓ, ભાવનાઓં કે જીવનરીતિની તરફદારી કરી નથી. એ માનતા કે ડેલહાઉસીને હરાવવો સહેલો હતો, પરંતુ મેકૉલેને હરાવવો હજુ મુશ્કેલ છે. એમની નજરે આધુનિક કેળવણીમાં થતી યુવાનીની અવદશા અને મૂલ્યનાશ ધણાં હૃદયવિદારક હતાં. પોતાનો આ મનોભાવ એમણે જુદી જુદી ઘટનાઓ દ્વારા આલેખ્યો. આ રીતે ‘ગુલાબ અને કંટક કૉલમમાં એમી જીવનના સારા નરસા અનુભવોની વાત કરી તો બીજી બાજુ રાષ્ટ્રભક્તિના પ્રસંગોનું આલેખન કર્યું.
દૈનિકપત્રના જગતમાં જયભિખ્ખુને પ્રવેશ કર્યો અને 'ગુલાબ અને કંટક’માં સંસાર એ ગુલાબ અને કંટક – બંનેની શૈયા છે એવી એમની પ્રતીતિ એમાં આલેખાયેલા પ્રસંગોમાં પ્રગટ કરતા હતા. દુનિયા જેમ શેતાનનું ઘર છે, એમ દેવનું દહેવું પણ છે. આ ભાવને અનુલક્ષીને રસભરી અને છટાદાર શૈલીમાં આલેખાતા પ્રસંગો વાચકોને આહ્લાદક
લાગતા હતા.
દૈનિકોની દુનિયામાં જયભિખ્ખુનો પ્રવેશ આગળ વધ્યો અને ‘ફૂલછાબ' તથા ‘જયહિંદુ’– બંનેમાં એમની ધારાવાહિક નવલકથાઓ પ્રગટ થવા લાગી. એ જમાનામાં ધારાવાહિક નવલકથા માટે વૈદ્ય મોહનલાલ ચુનીલાલ ધામીનું નામ મોખરે હતું. હવે એમાં જયભિખ્ખુનું નામ ઉમેરાયું અને જયભિખ્ખુએ ‘લોખંડી ખાખનાં ફૂલ' જેવી દીર્થ નવલકથા ‘જયહિંદ’માં એના નીડર તંત્રી શ્રી બાબુભાઈ શાહના આગ્રહથી લખી હતી.
આ પ્રસંગકથાની જનચાહના વિશે જયભિખ્ખુના અવસાન પછી ‘લોકસમાચાર' પત્રમાં પ્રસિદ્ધ બાળસાહિત્યકાર શ્રી હરીશ નાયકે લાક્ષણિક શૈલીમાં આપેલી અંજલિનો એક અંશ જોઈએ
''આ વાત મને એટલા માટે યાદ આવી કે.....
એ શબ્દો જ એ રણકાની પ્રતીતિ છે. એ શબ્દો જ્યાં સુધી રહેશે ત્યાં સુધી જયભિખ્ખુ રહેશે ! ગુરુવાર કૅલેન્ડર ઉપર જ્યાં સુધી અસ્તિત્વ ધરાવશે, ત્યાં સુધી ‘ઈંટ અને ઇમારત’ના એ રણકાને કોઈ ભુલાવી નહિ શકે.
ધીરે ધીરે દૈનિકપત્રોની દુનિયામાં જયભિખ્ખુનું નામ આગવી પ્રતિષ્ઠા સાથે જાણીનું બન્યું. 'ગુલાબ અને કંટક' કૉલમ એની સોળે કળા ખીલ્યું હતું, ત્યારે 'સંદેશ'ના સંચાલનતંત્રમાં પરિવર્તન આવ્યું અને એને પરિણામે એ કૉલમ બંધ થઈ. કૉલમલેખક તરીકેની જયભિખ્ખુની લોકપ્રિયતાથી‘ગુજરાત સમાચાર'ના તંત્રી શ્રી શાંતિલાલ શાહ સુવિદિત હતા. એમણે જયભિખ્ખુને કૉલમ લખવા નિમંત્રણ આપ્યું અને ‘ગુજરાત સમાચાર'માં ‘ઈંટ અને ઇમારત' કૉલમ પ્રગટ થઈ અને તૈય જયભિખ્ખુના પ્રિય એવા ગુરુવારે 'ગુજરાત સમાચાર'ની આ કૉલમે જયભિખ્ખુને ઘણી ખ્યાતિ અપાવી. પત્રકારત્વમાં આ કૉલમે છે !
ભુલાવવાની એ તાકાત ભૂત, વર્તમાન, ભવિષ્ય પાસે નથી સાહિત્યસંસ્કાર કે સર્જન પાસે નથી, ડહાપણ, બોધ કે જ્ઞાન પાસે નથી.
કેમ કે જ્યારે પણ તમને કોઈક વાત યાદ આવશે અને જ્યારે પણ તમે બોલી ઊઠશો.
‘આ વાત અમને એટલા માટે યાદ આવી કે કે તરત જ તમે બોલી ઊઠશો : ‘જયભિખ્ખુ ',
સમયની કોર્ટમાં પણ કેવા રાષ્ટ્રો કાંપી રાઈટ' મેળવી જતા હોય
