________________
જૈત તે
પૃષ્ટ ૯૮ • પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - ઑક્ટોબર ૨૦૧૪
રોષક
ઇતિહાસ કી ગૌરવપૂર્ણ વિરાસત - કાંગડા કે જૈન મંદિરે
1 મહેન્દ્રકુમાર મસ્ત [ પંજાબના વતની શ્રી મહેન્દ્રકુમારે ઈ. સ. ૧૯૬૪થી સતત શ્રી વીરચંદ રાઘવજી પર ઘણાં લેખો લખ્યા છે. ઉપરાંત છેલ્લા ૬૦ વર્ષથી જૈન લેખક તરીકે શાસનની ઘણી સેવા બજાવી છે. તેમણે હાલમાં ‘ગાંધી બીફોર ગાંધી'નો અંગ્રેજી અનુવાદ કર્યો છે. તેમની વિશિષ્ટ ઉપલબ્ધિ એટલે પાકિસ્તાન સ્થિત જૈન મંદિરોની જાળવણી માટે ત્યાંની કોર્ટમાં, ત્યાંના વકીલો રોકીને અરજી દાખલ કરી છે. જેની સુનાવણી થઈ ગઈ છે. તીર્થ પરિચય: ૧. શ્રી કાંગડા તીર્થ પઠાણકોટથી ૯૦ કિ.મી. દૂર છે. શ્રી પુણ્ય વિજયજી અને શ્રી વલ્લભ વિજયજીના પ્રયત્નોથી ‘વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણી' નામની હસ્તપ્રતોના આધારે શોધાયું. ૨. શ્રી ચક્રેશ્વરી દેવી તીર્થ : સરહિંદ ગામે આવેલું છે જે ચંદીગઢથી ૩૫ કિ.મી. દૂર છે. શ્રી આદીનાથની અધિષ્ઠાયિકા ચક્રેશ્વરી માતાનું મંદિર ખૂબ પ્રભાવક અને ચમત્કારિક છે.]
મહાભારત કાલ સે વર્તમાન તક, ઈતિહાસ કે વૈભવ વ ગરિમા પ્રતિમાઓં આજ ભી દેખી જા સકતી હૈ. પુરાના કાઁગડા કે કુછ નફ * કે પ્રતીક, તીર્થ-કૉંગડા કે જૈન મંદિરવ ભગ્નાવશેષ ઐસી ગૌરવપૂર્ણ તાલાબો, બાવડિયાં ઓર ઘરોં પર ભી ભગ્ન મંદિરોં કી મૂર્તિયાં - હું વિરાસત કી યાદગાર હૈ, જિન પર પ્રત્યેક વ્યક્તિ નાઝ કર સકતા દૃષ્ટિગોચર હોતી હૈ. જ હૈ. પિંજોર, નાદૌન, નૂરપુર, કોઠીપુર, પાલમપુર, બૈજનાથ ઔર સન્ ૧૯૧૫ મેં બિકાનેરવ પાટણ કે હસ્તલિખિત પુરાતન ગ્રંથ $ ઢોલબાહા સે મિલે જૈન ચિન્હ, તીર્થંકર પ્રતિમાઓં તથા મંદિરોં કે ભંડારોં કા નિરીક્ષણ કરતે હુએ (પદ્મભૂષણ) વિદ્વાન મુનિ છે હૈ અવશેષોં સે યહ બાત સ્પષ્ટ હૈ કિ યહ ક્ષેત્ર અતીત સે વિક્રમ કી જિનવિજયજી કો સન્ ૧૪૨૭ કા લિખા ‘વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણી' નામ છે $ ૧૭વીં સદી તક જૈનાચાર્યો, મુનિયોં વ શ્રાવકોં કે ક્રિયા-કલાપોં કા કા લઘુગ્રંથ મિલા થા. ઈસમેં આચાર્ય જિનરાજ સૂરિ કે શિષ્ય ઉપાધ્યાય $ હું સમૃદ્ધ કેન્દ્ર બના રહા હૈ.
મુનિ જયસાગર કી નિશ્રા મેં સિંધ પ્રદેશ કે ફરીદપુર નામક સ્થાન સે છે પિંજર મેં અકબર કે સમય મેં જૈનાચાર્ય વ કવિ માલદેવ સૂરિને એક યાત્રા સંઘ નગરકોટ કાંગડા તીર્થ કી યાત્રા કરને આયા થા. ન દો ચોમાસે કિએ. શ્રી વર્ધમાન સૂરિને અપના વિખ્યાત ગ્રંથ ‘આચાર રાતે કે સ્થાનોં મેં નિશ્ચિંદીપુર, જાલંધર, વિપાશા (વ્યાસ) નદી, ન
દિનકર’ હિમાચલ પ્રદેશ કે નાદોન નગર મેં હી લિખા થા. બૈજનાથ હરિયાણા (હોશિયારપુર કે પાસ કસ્બા) વકૉંગડા નગર કે ભગવાન હું કા વર્તમાન શિવ મંદિર પુરાતન જૈન મંદિર કી બુનિયાદોં પર હી શાંતિનાથ કે મંદિર, મહાવીર સ્વામી મંદિર, કિલે કે મંદિરો કે વૃત્તાંત છે શુ અવસ્થિત છે. ૫૦-૫૫ સાલ પહલે સરકાર દ્વારા ‘તલવાડા ડેમ' ઓર દર્શન પૂજન કા ઉલ્લેખ છે. કૉંગડા કે રાજ પરિવાર કે પૂર્વજ હું 8 કા નિર્માણ હો રહા થા તો ઢોલબાહા સે અનેક જૈન મૂર્તિયાં ભૂગર્ભ વ વંશજોં કા ભી ઈસમેં ઉલ્લેખ છે. યાત્રા સંઘ ૧૧ દિન કૉંગડા મેં જ સે પ્રાપ્ત હુઈ થી.
રુકા. ભગવાન આદિનાથ વ માતા અંબિકા કી પૂજા કે બાદ વાપસી હૈં 8િ સન્ ૧૮૭૫ કે આસપાસ ભારતીય પુરાતત્ત્વ કે પિતામહ સર પર ગોપાચલપુર (ગુર), નંદનવનપુર (નાદૌન), કોટિલગ્રામ હૈ છું કનિંઘમ ને કૉંગડા આદિ ક્ષેત્રોં કા દોરા કિયા. ઉનકી રિપોર્ટ કે (કોટલા) ઔર કોઠીપુર હોકર સંઘ ફરીદપુર પહુંચા. ઈસ ‘વિજ્ઞપ્તિ 3
અનુસાર “કૉંગડા કિલે મેં ભગવાન પાર્શ્વનાથ કા એક મંદિર હૈ, ત્રિવેણી’ કે પુરાતત્ત્વાચાર્ય શ્રી જિન વિજયજી ને સન્ ૧૯૧૬ મેં રે જે જિસમેં આદિ તીર્થકર ઋષભદેવ કી ભવ્ય મૂર્તિ વિરાજમાન છે.” આત્માનંદ જૈન સભા-ભાવનગર સે વિસ્તૃત પ્રસ્તાવના સહિત પાયા ડૅ છે ભગવાન ઋષભદેવ કી યહ ભવ્ય પ્રતિમા અપને અધખુલે થા. ડૉ. બનારસીદાસ જૈન (પંજાબ યુનિવર્સિટી-લાહોર) કે “જૈન પણ હું ધ્યાનસ્થ નેત્ર, કંધોં તક ગિરતે કેશ તથા સૌમ્ય વ શૉત મુખ-મુદ્રા ઈતિહાસ મેં કાઁગડા (જૈન પ્રકાશ વર્ષ-૧૦, અંક-૯) કે અનુસાર
વ પદ્માસન સહિત, કોંગડા કિલે કી બુલન્દી સે માનવ સભ્યતા કે અંબિકા દેવી કે મંદિર મેં દક્ષિણ કી ઓર દો છોટે જૈન મંદિર છે. એક ઉત્થાન વ વિકાસ કા સદિયોં સે નિરંતર આહ્વાન દેતી રહી છે. મેં તો જૈન મૂર્તિ કી પાટ-પીઠ હી રહ ગઈ હૈ, દૂસરે મેં આદિનાથ & કિલે કે અન્દર યત્ર-તત્ર બિખરે હુએ વિશાલ હિંદુ વ જૈન મંદિરો કે ભગવાન કી બેઠી પ્રતિમા છે.” ૐ ખણ્ડ, દેહરિયાં, કમરે, પટ્ટ, સ્તંભ વ તોરણોં કી શિલાએ બિના
ઈતિહાસ કે પનોં મેં કિલા કૉંગડા કે કુછ બોલે હી સન્ ૧૯૦૪ કે વિનાશકારી ભૂકંપ કી કહાની ઓર સન્ ૧૦૦૯ મેં મહમૂદ ગજનવી ને કિલા કાંગડા વ યહાં કે : ૨ યાદ બને હુએ હૈં. કુછ બની દિવારોં પર પત્થરોં મેં ઉત્કીર્ણ જિન- હિંદુ વ જૈન મંદિરોં કો ખૂબ લૂંટા. સન્ ૧૩૬૦ મેં ફિરોજશાહ ૬ જૈન તીર્થ વદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
વિ.જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક | જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા વર
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષક ૬ જૈન તીર્થ વેદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્મ "
