________________
નવેમ્બર, ૨૦૧૪
છેલ્લા બે-ત્રણ દાયકાથી આપણા જીવનમાં ભારે પરિવર્તન આવ્યું છે. માનવ જીવન સર્વશ્રેષ્ઠ છે અને કુદરતે જીવનના રહસ્યને ખોલવા માટે માનવ જીવનનું સર્જન કર્યું છે એ વાત વિસરાઈ ગઈ છે અને કોઈ પણ માર્ગે ધન-દોલત એ જ જીવન મંત્ર બની ગયો છે એ જાણવા છતાં કે અંતે તો ખાલી હાથે જવાનું છે. સંસારમાં પૈસાની જરૂરત છે જ. પણ ક્યાંક મર્યાદા રેખાની પણ એટલી જ જરૂરત છે.
વિશાળ દૃષ્ટિએ જોઈએ તો, જૈનોની ૫૦% વસ્તીના પ્રમાણમાં વિશ્વમાં ૮૦% જેટલી વસતી, ધનાઢ્ય દેશોના શોષણને કારણે ગરીબીમાં સબડે છે. એનો ઉપાય જેનોની અલૌકિક જીવનશૈલીમાં રહેલો છે અને જ્યારે સમસ્ત વિશ્વ હિંસાની આગમાં જલી રહ્યું છે, અશાંતિ અને નિરાશામાં ઘેરાઈ ગયું છે, ક્યાંય વિશ્વસ્તતા રહી નથી. નીતિમત્તાનો કોઈ ખ્યાલ પણ નથી રહ્યો ત્યારે જૈનો ધારે અને સામૂહિક પ્રયાસ કરે તો મર્યાદિત પરિચય દ્વારા પણ વિશ્વ શાંતિમાં અનેરો ફાળો આપી શકે તેમ છે.
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૫
મળતું હોય તો એવું દ્રવ્ય સ્વીકારવું જોઈએ. એથી દાતાને પુણ્ય પ્રાપ્ત થતું હોય તો ભલે થાય. આખરે તો અનીતિના માર્ગે ઉપાર્જિત ધનનું ફળ પણ એના ભાગે આવવાનું એ તો કર્મળનો નિયમ છે.
પ્રશ્નો વિશાળ છે, ગંભીર પણ છે તો એ માટે તો એને અનુકૂળ એવી વિશાળ સંસ્થા પણ જોઈએ. એ ક્યાંથી લાવવી એવા પ્રશ્નો સ્વાભાવિક છે. તો સંસ્થાઓ પણ છે જ. સવાલ છે એકત્રિત થવાનો, સામંજસ્ય સાધવાનો. સંન્નિષ્ઠ પ્રયાસ કરવામાં આવે તો અશક્ય નથી જ. ભારતની બહાર અન્ય દેશોમાં જૈનોની વસતી ૨૦ લાખની છે એવો અંદાજ છે અને એ બધા જ આર્થિક રીતે ધણાં જ સુખી છે એ પણ હકીકત છે. મોટે ભાગે વ્યવસાયમાં છે અને નોકરિયાતો પણ સારું કમાય છે અને બચાવે છે. સહુ સહકાર આપવા પ્રતિબદ્ધ છે એવી મારી શ્રદ્ધા છે.
થોડા મહિના પહેલાં વર્તમાનપત્રોમાં સમાચાર હતા કે જૈન ઈન્ટરનેશનલ ઑર્ગેનિર્દેશને (જીઓએ) જાણ કરેલ કે જૈનોના ચોવીસ તીર્થંકરોના નામે ચોવીસ યુનિવર્સિટીનું નિર્માણ કરવામાં આવશે. પ્રશ્ન છે કે એનું સ્વરૂપ કેવું હશે? આપણે જાણીએ છીએ કે હાલમાં જ બિહારમાં નવેસરથી ‘નાલંદા યુનિવર્સિટી’નું નિર્માણ થયું છે અને સોળ જેટલા વિદ્યાર્થીઓ સાથે વર્ગો પણ શરૂ થયા છે. સંસ્થાના નિર્માણમાં સોળ જેટલાં દેશો ખાસ કરીને જ્યાં બૌદ્ધ ધર્મનું સ્થાન જળવાઈ રહ્યું છે તે છે અને કદાચ પશ્ચિમના દેશો પણ જોડાશે. વિદ્યાર્થીઓ માટે પહેલું વર્ષ હોવાથી ફી અર્ધી એટલે કે રૂપિયા એક લાખ સાંઠ હજાર છે જે આવતા ત્રણ વર્ષે ત્રણ લાખ વીસ હજાર થશે. આટલી ખર્ચાળ યુનિવર્સિટીમાં ગરીબ વિદ્યાર્થી શી રીતે ભણી શકશે એની કલ્પના જ કરવી રહી? પ્રશ્ન એ છે કે જો બનાવવી જ હોય તો પાંચેક યુનિવર્સિટી – પૂર્વ, પશ્ચિમ, ઉત્તર, દક્ષિણ અને મધ્ય ભારતમાં બનાવવામાં આવે કે જે શહેરથી થોડે દૂર જંગલમાં હોય, સ્વાશ્રયી હોય, પ્રકૃતિના પ્રાંગણમાં હોય, પર્યાવરણનું રક્ષણ થતું હોય, શિક્ષણનું ધ્યેય માનવ જીવનને સફળ અને સાર્થક બનાવવાનું હોય. આ તો માત્ર ઉલ્લેખ માટે લખ્યું છે પરંતુ ચોવીસ યુનિવર્સીટી માટે જોઈતું ધન હોય
તો અત્યારે તો જૈનોની ગરીબી દૂર કરવામાં અને સર્વને પગભર કરવામાં આવે તો એક મહાન ઉપલબ્ધિ થાય. જૈન ઈન્ટરનેશનલ ટ્રેડ ઑર્ગેનીજેશન (જીતો) અને જિઓ બન્ને સંસ્થાઓ આર્થિક રીતે અત્યંત સર છે અને કુશળ અને સક્ષમ નેતૃત્વ ધરાવે છે તે જો આટલું યોગદાન આપી શકે તો જૈન સમાજની અપૂર્વ સેવા કરી ગણાશે અને ધન્યવાદને પાત્ર બનશે. વિશ્વને પણ એની નોંધ લેવી પડશે.
આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞના એક પુસ્તકમાં વાંચવા મળેલું કે મહાવીરના સમયમાં પાંચ લાખ એવા શ્રાવકો હતા કે જેમણે મર્યાદિત પરિગ્રહની પ્રતિજ્ઞા લીધેલી. મર્યાદિત એટલે કુટુંબના વન નિર્વાહ માટે આવશ્યક એટલી જ આવક વાપરવાની અને એથી વધુ આવક થાય તે સમાજ અને ધર્મના લાભાર્થે વાપરવાની. જેમ કે એ જમાનાની જરૂરિયાત મુજબ ધર્મશાળાઓ બંધાવવી, કૂવા, વાવ અને હવાડા બનાવવા, પરબ બાંધવા કે જેથી મુસાફરોને અને પ્રાણીઓને પાણી મળી રહે. તે ઉપરાંત મંદિરો બંધાવવામાં આવતા જેમાં કારીગરોને પોતાની અનુકૂળતા મુજબ પણ ઉત્કૃષ્ટ કારીગીરી કરવાનું કહેવામાં આવતું. કામ (આઉટપુટ) મપાતું નહિ. વરસો સુધી કારીગરોને પગાર મળતા રહેતા અને એમના કુટુંબોની આવશ્યકતા મુજબ જ્યારે જોઈએ ત્યારે આર્થિક કે અન્ય સહાય મળી રહેતી. આપણા જૂના મંદિરો એની સાક્ષી પૂરે છે. મર્યાદિત પરિગ્રહમાં જે વધારાનું છે તેમાંથી જ આપવાનું હોય છે તેથી રોજબરોજના જીવનમાં કોઈ અચડણ થતી નથી. આવા દાન આજે પણ થઈ જ રહ્યા છે. જરૂરત છે આવા દાનને સંકલિત કરી પૂરા સમાજ સુધી વ્યવસ્થિત રીતે પહોંચાડવાની. દેવદ્રવ્યનો ઉપયોગ જૈનોની આગવી બેંક, જેનોને મળેલ ધાર્મિક લઘુમતીનો દરજ્જો વગેરે પણ જુદી વિચારણા માગે છે એટલે ફક્ત અત્રે ઉલ્લેખ જ કરવો રહ્યો.
શ્રી ધનવંતભાઈએ ત્રણ શબ્દોનો ઉપયોગ કર્યો છે. અહિંસા, અપરિગ્રહ અને અનેકાંતવાદ, હિંસાનો અભાવ એ કાંઈ અહિંસા નથી અહિંસામાં સર્વ જીવો પ્રતિ નિરપેક્ષ પ્રેમ, એમના કલ્યાાની ભાવના, એમના હિતાર્થે સમર્પિત વન, એમના દુ:ખ-દર્દ પ્રતિ કરુણા અને અજ્ઞાન પ્રતિ સમભાવ અને દુર્વ્યવહાર માટે ક્ષમા ક૨વી એ છે અહિંસાભાવ. અન્ય માટે જે કાંઈ થઈ શકે તે કરવામાં આનંદનો અનુભવ કરવો એનું નામ જીવન. એથી જ શ્રાવકો માટે મર્યાદિત પરિગ્રહનો વિચાર છે અને તેમાંથી જ જન્મે છે જીવનનો આનંદ. એક પ્રશ્ન એ પણ છે કે જ્યાં ધનના ભંડાર ભર્યા છે તે ઉપાર્જન ઉચિત માર્ગે થયેલું છે કે નહિ ? મારો અંગત અભિપ્રાય છે કે સત્કાર્ય માટે
આ બધું બનતા તો કેટલો સમય વીતી જશે એની કેવળ કલ્પના કરવી રહી પણ પ્રશ્નના તાત્કાલિક ઊકેલ માટે શું થઈ શકે ? શરૂઆત કોણ અને કેવી રીતે કરે ? જે ચાહે તે કરી શકે છે. એક વ્યક્તિ કે એક કુટુંબને પગભર થઈ શકે એટલી સહાય કરીને. પહેલે ગમે તે કરે, બીજા અનુસરશે એવી શ્રદ્ધા અસ્યાને તો નથી જ કેમકે જે ભૌગ આપવાનો છે તે તો ચોખ્ખી કમાણીના એક અંશ રૂપે આપવાનો હશે અને એની દાતાના કુટુંબના રોજિંદા જીવન ઉપર કોઈ અસર નહિ
