________________
૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
આપણે દૂધ આહારી કેટલા હિંસક?
D અતુલ દોશી
ભારતમાં સદીઓથી દૂધ આપણી સંસ્કૃતિ અને ઇતિહાસ સાથે જોડાયેલું છે. આપણી ઘણી બધી સાંસ્કૃતિક, ધાર્મિક, આર્થિક, ખેતી અને ખાવાપીવાની આદતો દૂધ અને પશુ ઉછેર સાથે જોડાયેલી છે. આપણે ગાયને માતાનો દરજ્જો આપ્યો છે. પ્રાણીઓ કુટુંબના સભ્ય ગણાતા હતા અને તેના જીવન પર્યંત તેમની સારસંભાળ લેવાતી હતી. પરંતુ ૧૯૭૦ ના વર્ષમાં ભારતમાં શ્વેત ક્રાંતિ (દૂધની ક્રાંતિ) થઈ અને સમૂળગું ચિત્ર બદલાઈ ગયું. ૧૯૭૦ પછી દૂધ ઉત્પાદનનો દર ખૂબ જ ઝડપથી વધવા લાગ્યો. ઉત્પાદન વધ્યું તો માંગ વધારવાની જરૂર પડી અને માંગ વધતી ગઈ એટલે પાછું ઉત્પાદન વધાર્યું અને આમ વિષચક્ર ચાલુ થયું. ભારતભરમાં આને ખૂબ જ મોટી સિદ્ધિ ગણવામાં આવી. પરંતુ આપણને ખ્યાલ પણ ન રહ્યો કે આ કહેવાતી પ્રગતિની નીચે શું ચાલી રહ્યું છે અને આપણે તેના માટે આપણી સંસ્કૃતિ, રીતભાત, માનવતાના સિદ્ધાંતો અને કરોડી પ્રાણીઓનો ભોગ લેવા દીધો. ૧. ડેરીઉધોગતી શરૂઆત-પ્રાણીઓ માટે મૃત્યુઘંટ
શ્વેત ક્રાંતિના લીધે દૂધ ઉત્પાદનની પ્રવૃત્તિએ એક વિકસતા જતા વ્યવસાયનું રૂપ લીધું. ભારતમાં ડેરી કલ્ચરની શરૂઆત થઈ અને દૂધ ઉત્પાદન પ્રવૃત્તિ ઉપર મોટી વિદેશી ડેરી કંપનીઓની નજર પડવા લાગી. ડેરી ઉદ્યોગે નવી અને કદી ન સાંભળેલી હોય તેવી ક્રૂ પદ્ધતિઓથી
વર્ષ
૧૯૫૦
૧૯૬૯
દૂધનું ઉત્પાદન (લાખ ટન)
૧૭૦
૨૧૨
૫૩૯
૧૩૪૫
માંસનું ઉત્પાદન (લાખ ટન)
૧.૪૦
દૂધનું ઉત્પાદન વધારવાની શરૂઆત કરી દીધી.
આજના સમયમાં આપણી વધતી જતી દૂધની માંગને પહોંચી વળવા માટે પ્રાણીઓનો બિનકુદરતી રીતે મોટી સંખ્યામાં ઉછેર થઈ રહ્યો છે. પ્રાણીઓ જીવ મી વસ્તુઓ બની ગયાં છે. કરોડી પ્રાણીઓની કતલેઆમ થઈ રહી છે. ભારત દેશ દૂધ ઉત્પાદનની સાથે સાથે માસ ઉત્પાદન અને માંસની નિકાસમાં પણ દુનિયાના બીજા દેશોની સરખામણીમાં ખૂબ જ આગળ વધી રહ્યો છે.
આજે આપણે કોઈને પણ પૂછીએ કે 'આના માટે જવાબદાર કોણ ?' તો દરેક લોકો એક જ જવાબ આપશે કે “માંસ ઉદ્યોગ’ પરંતુ શું આ સંપૂર્ણ સાચો જવાબ છે ? આપશે શાકાહારી લોકો....આ ભયનાક પ્રાણી હત્યાકાંડમાં આપણી જવાબદારી કેટલી? ચા...વાંચીએ... વિચારીએ... અને જરૂરી પગલાં લઈએ.... ૨. શ્વેત ક્રાંતિ પછી દૂધ, માંસ અને સામડાતા કંપાદામાં એક સાથે વધારો થયો
પ્રાણીઓની કતલની સંખ્યામાં ભારત દુનિયામાં ત્રીજા ક્રમે છે. * ભારત દેશ માંસ ઉત્પાદનમાં દુનિયામાં પાંચમા ક્રમે અને માંસની નિકાસમાં દુનિયામાં પહેલા ક્રમે છે.
સૌથી પહેલાં આપણે થોડાં આંકડાઓ પર નજર નાંખીશું તો ખ્યાલ આવશે કે છેલ્લાં ૫૦ વર્ષમાં દૂધ ઉત્પાદનના વધારાની સાથે બીજી કઈ વસ્તુઓનું ઉત્પાદન પણ વધ્યું છે.
માંસની નિકાસ
(લાખ ટન)
૭
૧.૭૩
શ્વેત ક્રાંતિ-૧૦ પછીનો સમય
કતલ કરાયેલા પ્રાણીઓની સંખ્યા ૧૩ લાખ
૧૬.૨૩ લાખ
૧૯૯૦
૨૧.૬૧
૦.૮૫ ૧૬.૫૦
૨૦૧૩
૩૭.૫૦
** આ આંકડાઓ ફક્ત જુતાઓની જોડીઓ માટેના છે. ચામડાની બીજી વસ્તુઓનો સમાવેશ નથી.
ઉપર આપેલા આંકડાઓ ઉપરથી આપણને જણાશે કે શ્વેત ક્રાંતિ પછી દૂધની સાથે સાથે માંસ અને ચામડાનું ઉત્પાદન એક સરખી અને બહુ વધારે ઝડપથી થઈ રહ્યું છે.
દુનિયામાં સૌથી વધુ દૂધ ઉત્પાદન-વિશ્વનું ૧૬% દૂધ ઉત્પાદન ભારતમાં થાય છે.
ડિસેમ્બર ૨૦૧૪
૧.૪૪ કરોડ ૩.૭૮ કરોડ
ચામડાનું ઉત્પાદન
૫૭ લાખ જોડી
૧૬૧ લાખ જોડી
૧૯૯૫ લાખ જોડી ૨૦૬૫૦ લાખ જોડી
• ચામડાના ઉત્પાદનમાં ભારત વિશ્વમાં બીજા ક્રમે છે. દુનિયાના ૧૦% ચામડાનું ઉત્પાદન ભારતમાં થાય છે.
આ આપણા માટે અજાણ્યું લાગે છે પણ આ ગણતરીપૂર્વક થયેલું છે તેનો ખ્યાલ નીચે આપેલી થોડી વિગતોથી સમજારો જેમાં સરકાર અને બીજી સંસ્થાઓ આ બાબતમાં શું કહે છે:
૧. બહુ મોટું પશુધન હોવા છતાં, માંસ ઉદ્યોગને જોઈએ તેવી હિસ્સો નથી મળ્યો. દૂધ ઉત્પાદનમાં ભારત દુનિયામાં એક નંબર છે પરંતુ તેની સાથે માંસ ઉત્પાદનનો વિકાસ થવો જોઈએ તે
