________________
૨૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
ભાવ-પ્રતિભાવ
(૧)
જૈન તીર્થોની શિલ્પ તથા સ્થાપત્ય કલા માટે ખાસ પ્રકારનો દીપોત્સવી અંક આપશ્રીએ ઘણાં વિદ્વાન લેખકોની મદદથી પ્રસિદ્ધ કર્યો
તે અંક વાંચતાં વાંચતાં ખૂબ જ આનંદ થયો. અત્યાર સુધીમાં જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતો તથા તત્ત્વજ્ઞાન ઉ૫૨ ઘણાં વર્ષોથી ઘણું ઘણું વાંચવા મળ્યું છે, પરંતુ શિલ્પ તથા સ્થાપત્ય કળા વિષે લગભગ ક્યારેય બહુ વાંચવા મળ્યું નથી.
આપણા ઘણાં બધાં મંદિરોની સ્થાપત્ય કળા વિષે બહુ માહિતી સભર લેખો લેખકોએ લખેલ છે અને ઘણાં બધાં ફોટોગ્રાફ પણ આપશ્રીએ પ્રિન્ટ કરેલ છે અને હરેક ફોટોગ્રાફની કયા પ્રકારની
વિશિષ્ટતા છે તેની પણ માહિતી આપશ્રીએ પ્રસિદ્ધ કરેલ છે.
ઘણાં બધાં રાજા-મહારાજા તથા જેન આગેવાન મંત્રીઓ તરફથી ઘણાં બધાં દેરાસરો તથા મંદિરો બનાવવામાં આવ્યા છે. ડૉ. રેયુકાર્બન પોરવાલને અભિનંદન
મોગલોના સમયમાં ઘણાં મંદિરો તથા સ્તૂપોને તોડી પાડવામાં આવ્યા હતા. મોગલો માનતા હતા કે હિન્દુસ્તાનમાં રાજ કરવું હોયકલ તીર્થ' વનામાં પણ કરવામાં આવી છે.
તો મંદિરી તથા તેની સ્થાપત્ય કળાને તોડી પાડવી જોઈએ. તે ઉપરાંત મોગલએ પોતાના ધર્મની સ્થાપના કરવા માટે અનેક પ્રકારની મસ્જિદો, મકબરાઓ તથા ભવ્ય મિનારા ઊભા કર્યા જેથી મુસલમાન ધર્મનો પ્રચાર વિશેષ થાય.
શિલ્પ કળા તથા સ્થાપત્ય કળા દુનિયાના અનેક દેશોની અંદર વિવિધ પ્રકારે પ્રચલિત થઈ છે અને તેમાંના ઘણાં અદ્ભુત સ્થાપત્ય કળાના નમૂનાઓ `Wonder of the world' ના નામે પ્રખ્યાત છે.
આપશ્રીને તથા અંકમાં જે જે લેખક વિદ્વાનોએ પોતાના લેખ આપી
અંકને માહિતીપૂર્ણ અને સમૃદ્ધ બનાવ્યો છે તે બધાને મારા હાર્દિક
અભિનંદન.
ઘેરામાંલાલ ડી. વોરા, ઘાટકોપર-મુંબઈ. ફોન : ૦૨૨ ૨૫૦૧૧૬૧૯
(૨)
'પ્રબુદ્ધે જીવન'ના વાચક્ર પરિવારોના જીવનમાં શુભનો સૂર્યોદય પ્રગટે...શીતળતાની ચંદ્રોદય પ્રગટે...જીવન પ્રસન્નતામય બની એ તેથી શુભ ભાવના.
‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ના એક પછી એક વિશિષ્ટ અંકો જેવા કે ગણધરવાદ, કર્મવાદ અને હમણાં જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક અતિ સુંદર અને સુજ્ઞાની બન્યા. ડૉ. શ્રીમતી રેણુકાબેન પોરવાલ અને ડૉ. શ્રી અભય દોશીને હાર્દિક અભિનંદન. આ અંક તૈયાર કરવા બદલ બંને વિદ્વાનોએ પોતાની કાર્યદક્ષતાનો ઉત્તમ પરિચય કરાવ્યો છે.
ડિસેમ્બર ૨૦૧૪
જૈન શાસનના ઇતિહાસમાં આદિ કાળથી શિલ્પ-સ્થાપત્યનું અનેરું મહત્ત્વ રહ્યું છે જેના કારણે તેનો તો ખરી જ, પણ દેશ-વિદેશથી આવતા પર્યટકોને પણ આપણાં પ્રાચીન તીર્થોને જોવા, જાણવા ને માણવા ગમે છે અને ગમતાં રહેશે.
આ અંકમાં ભારતના અનેક મોટાં મોટાં રાજ્યોમાં, શહેરોમાં આવેલા જિનાલોના શિલ્પ-સ્થાપત્યનું નજરાણું ધરે બેઠાં ભેટ સ્વરૂપે મળી ગયું, તે ગમ્યું, રાણકપુરનો ક્યારેય ન ભુલી શકાય. એ જમાનામાં ધનપતિ શ્રેષ્ઠિઓ અને સોમપુરાઓ વિશિષ્ટ ઉચ્ચ કોટિના જીવો હતા. આજે મને પણ એક વાત કહેવાનું મન થાય છે કે આપના તંત્રીલેખમાં જણાવ્યું છે કે એપ્રિલ ૨૦૧૪માં પાટણ તીર્થોનાં દર્શન કરવા ગયા.
ત્યાં આ બંને વિદ્વાન લેખકો આપની સાથે જ હતા અને ત્યાં જ આ
વિશેષાંક બહાર પાડવાનો નિર્ણય થૈવાર્યા, મને આશ્ચર્ય એમ થયું કે પાટણ તો ઐતિહાસિક નગરી છે. વનરાજ ચાવડા, શ્રી કલિકાલ હેમચંદ્રાચાર્ય, કુમારપાળ મહારાજાની આ નગરીમાં આજે પણ એક એકથી ચઢિયાતા ૧૦૮ જિનાલયો શોભી રહ્યાં છે. જેની તીર્થ વંદના
‘ગામ નગર પુર પાટણ જેહ, જિન ચૈત્ય નવું ગુ તેહ, કે
શિલ્પ-સ્થાપત્યના બેનમૂન જિનાલયોમાં સૌ પ્રથમ નંબરે આવે છે પાટણના ઢંઢરવાડામાં આવેલું જીવિત મહાવીર સ્વામીનું જિનાલય. એના રંગમંડપમાં સંવત ૧૫૭૬માં નિર્માણ પામેલ અતિ બારીક, સુંદર, નયનરમ્ય કોતરણી અને ભવ્ય કારીગરીવાળો લાકડાનો અલાતુન ધૂમ્મટ છે. આખો ઘુમ્મટ વન પીસ છે. તેમાં નૈમનાથ ભગવાનના લગ્ન સમયની જાન, ચોરી તથા રાજુલનો ઝરુખો, પશુપંખીનું રૂદન વિ. વિ. દર્શાવતી કોતરણી છે. આ ઘૂમ્મટની વિશેષતા એ છે કે એને પાણીની અસર બિલકુલ થતી નથી તેમજ આગ લાગે તો પણ અસર થતી નથી.
ઘણીવાર પરદેશથી આવતા પર્યટકોએ ઊંચા દામે આ ઘૂમ્મટ ખરીદવાની માંગણી કરી હતી. કદાચ આવો ઘૂમ્મટ ભારતના અસંખ્ય જિનાલયોમાંનો એક માત્ર અનોખો અને અદ્વિતિય છે. પાટણની આનબાન ને શાન સમું આ જિનાલય જોવા જેવું તો છે જ. અહીં સ્થળ સંકોચને કારણે બીજાં અનેક જિનાલયોનો ઉલ્લેખ થઈ શક્યો નથી. માત્ર વાચક પરિવારોની જાણ ખાતર માહિતી આપેલી છે. જ્યારે પણ પાટણ જવાનો અવસ૨ મળે તો અચૂક લાભ લેશો.
આભાર.
નભારતી બી. શાહ, વિલેપાર્લે મુંબઈ.
મોબાઈલ : : ૦૯૩૨૪૧૧૫૫૭૫
