________________
નવેમ્બર, ૨૦૧૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૭
'શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સુંઘ દ્વાથ ૮૦ મી કર્યુષણ વ્યાખ્યાનમાળાનું આયોજન
આ વ્યાખ્યાનમાળાના બધાં વ્યાખ્યાનો અને ભક્તિ સંગીત આપ સંસ્થાની વેબ સાઈટ ઉપર સાંભળી શકશો. . Website : www.mumbai_jainyuvaksangh.com • email: shrimiys@gmail.com Web Editor: Hitesh Mayani-9820347990
(તા. ૨૨ ઓગસ્ટ ૨૦૧૪થી તા. ૨૯ ઓગસ્ટ ૨૦૧૪)
(સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૪ના અંકથી આંગળ)
નથી. જેના પ્રત્યે હું એકત્વ-મમત્વ રાખું ત્યાંસુધી તે મારો નોકર્મ છે.
કર્મ સિદ્ધાંત અંગે “ધવલા' નામકગ્રંથ ૨૯ ભાગમાં લખાયો છે. તેમાં | વ્યાખ્યાન-ત્રણ : ૨૩ ઑગસ્ટ |
કુલ બે લાખ શ્લોક છે. ઈન્દોરના પંડિત રતનલાલ શાસ્ત્રીએ કર્મના વિષય: જૈન ધર્મમાં કર્મવાદ
સિદ્ધાંત અંગે ૩૦૦ પૃષ્ઠોનું પુસ્તક લખ્યું છે. શાક સમારતી વેળાએ [ પ્રા. વીરસાગર જેને એમ.એ. અને એમ.ફિલ.ની ડિગ્રી મેળવી છે. ચાકુથી આંગળી કપાય તો દોષ કોનો? આપણે ઘણીવાર ઈશ્વરને હિન્દીમાં તેઓ આચાર્યની ડીગ્રી ધરાવે છે. દોલતરામ કાસલીવાલ દોષ આપીએ છીએ. કેટલીક વાર ચાકુને કારણભૂત માનીએ છીએ. અને તેમના સાહિત્ય વિશે મહાનિબંધ લખીને પીએચ.ડી.ની ડીગ્રી ચાકુ આપણા હાથમાં હતું. આપણી બેદરકારી એ આપણાં કર્મનું ફળ હાંસલ કરી છે. છ વિદ્યાર્થીઓને પીએચ.ડી.ની ડીગ્રી મેળવવા હતું. માર્ગદર્શક તરીકે સેવા આપી છે. વિવિધ વિષયોના ૩૧ પરિસંવાદના બંધ, સત્, ઉદય, ઉત્કર્ષણ, અપકર્ષણ અને સંક્રમણ વિગેરે એ સહભાગી થયા છે.]
કર્મની દસ અવસ્થા છે. તો આપણાં હાથમાં શું છે? આપણા હાથમાં બધા ધર્મોની ફિલસૂફી કર્મને માને છે. ઘણીવાર ભગવાનને જ કર્મ છે. આપણે ખેતરમાં ઘઉંની વાવણી કરવી કે કપાસની? શેરડીની જગતના કર્તાહર્તા છે એમ કહેવાયું છે. પરંતુ સાથોસાથ સુખ-દુઃખનું વાવણી કરવી કે ચોખાની? તે આપણાં હાથમાં છે. ઘઉં વાવ્યા પછી મુખ્ય કારણ કર્મ છે એનો પણ ઉલ્લેખ કરાયો છે. આપણા દેશમાં તમે કપાસ લણી નહીં શકો. તેમાં તીર્થકર ભગવાન પણ મદદ કરી બાળક, ખેડૂત અને રીક્ષાચાલક પણ માને છે કે કર્મ મુખ્ય છે. આપણી નહીં શકે. કર્મના બંધ સમયે એટલે વાવણી સમયે આપણે સ્વતંત્ર સંસ્કૃતિમાં તલમાં તેલની જેમ કર્મની એટલે કે “જેવું વાવશો એવું છીએ. ઉદયના સમયે કોઈ પુરુષાર્થ ચાલતો નથી. કર્મનો આસવ-બંધ લણશો'ની વાત વણાઈ ગઈ છે. જૈન ધર્મમાં કર્મ અંગે સુક્ષ્મ અને કેવી રીતે થાય? આપણા હાથમાં આપણો ભાવ છે. કર્મના આસવવ્યાપક વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. કર્મ એટલે ક્રિયા, કામ કે બંધના પાંચ મુખ્ય કારણ છે. મિથ્યાદર્શન, અવિરતી, પ્રમાદ, કષાય એક્ટીવિટી. જૈન દર્શનમાં ભાવકર્મ, દ્રવ્ય કર્મ અને નોકર્મ-એમ ત્રણ અને યોગ. કર્મ આવવામાં પાંચનું સરખું યોગદાન છે એવું લાગે પણ કર્મની વાત છે. ભાવકર્મ એટલે રાગદ્વેષ, લોભ, ક્રોધ અને એવું નથી. મિથ્યાદર્શન અથવા મિથ્યાત્વ કર્મના આસવનું સહુથી મોટું માનાભિમાન. આત્મામાં ચૈતન્યના વિકાર ઉત્પન્ન થાય તે ભાવકર્મ કારણ છે. મોહ એ કર્મનો રાજા છે, મોહિની છે તેથી બાકીના કામ કરી છે. આ વાત બધા સ્વીકારે છે. આત્મા જ્યારે આ પ્રકારના વિકારીભાવ શકે છે. ત્યારપછીની ચાર બાબતો ઉતરતા ક્રમે જવાબદાર હોય છે. કરે છે ત્યારે તેની આત્માની સાથે લોકમાં વિદ્યમાન સૂક્ષ્મ પુદગલ આપણો પુરો પુરુષાર્થ મિથ્યાદર્શન કે મોહને ખતમ કરવા કરવો જોઈએ. (વર્ગણ) પરમાણુ આવીને ચોંટે છે. તે દ્રવ્યકર્મનું રૂપ ધારણ કરે છે. કર્મ કે પૃથક પૃથક આસ્રવ સમજવા જેવા છે. તત્ત્વાર્થ સૂત્રના પાંચમા આ બાબત જૈન ધર્મ સિવાય કોઈ માનતું નથી. કર્મના માનસિક અધ્યાયમાં જ્ઞાનાવરણ કર્મની વાત છે. જ્ઞાન કે તેના સાધનોમાં દોષ અસ્તિત્વને બધા માને છે પણ ભૌતિક કર્મ માત્ર જૈનદર્શન માને છે. લાગે અને તેમાં દોષ લગાડે તેને જ્ઞાનાવરણ દોષ લાગે છે. જ્ઞાની અને ત્યારપછી જે બાહ્ય પદાર્થો સાથે પોતાપણું ધરાવીએ છીએ તે બધા જ્ઞાન પ્રત્યે પ્રીતિ રાખવાથી તેમજ તેના સાધનોના પ્રચાર-પ્રસારથી નોકર્મ (નાનું કર્મ) છે. શરીર, કુરતો (ઝબ્બો), રાષ્ટ્ર અને પરિવાર જ્ઞાની થવાય છે. સ્વાધ્યાય કરનારને ખલેલ-વિક્ષેપ કરવાથી મંદબુદ્ધિના જેવાં સ્થળ પદાર્થ આપણાથી પણ અલગ છે. તે અલગ પુદ્ગલીક થવાય. વીતરાગ ભગવાનને રાગદ્વેષી માને છે અથવા ભગવાન વીતરાગ પદાર્થ પ્રત્યે હું એકત્વ કે મમત્વ ધરાવું છું ત્યાંસુધી તે નોકર્મ છે. છે એમ નથી માનતા અને તેઓ જગતના કર્તાહર્તા છે એમ માને છે આપણે દુકાનમાંથી ઝબ્બો ખરીદીએ ત્યારે તે આપણો છે. તે મારો તેઓને મિથ્યાત્વ કર્મનો આસ્રવ બંધ થાય છે. આ ખતરનાક છે. નોકર્મ બની ગયો. તેને ઉતારીને ફેંકી દઉં પછી તે મારી નોકર્મ રહેતો ભગવાનને મોક્ષનું કે આત્માનું સ્વરૂપ માનો. ક્યારેય કોઈના દાન,
