________________
માર્ચ, ૨૦૧૪
થોડા વરસો પહેલાં અમારા ધરે પ્રત્યેક શનિવારે એક ૫૫-૬૦ની વયના ભાઈ આવે. ખાખરાનો ઘેલો છે.
લઈને. કપાળમાં ચંદન-કેસરનો પીળો ચાંદલો. તન-મનથી સ્વસ્થ. એક દિવસ મેં કુતૂહલથી એમના જીવન વિશે પૂછ્યું. જાણવા મળ્યું. મેં ડોમ્બિવલી રહેવાનું, ધર્મે જૈન, પતિ-પત્ની બે જ. પત્ની ખાખરાપાપડ બનાવે. ભાઈ વેચવા આવે. પત્નીને પગે ખોડ, ચાલી ન શકે. પણ આ કામમાંથી જે આવક થાય એમાં ઘરસંસાર ચાલે અને વરસમાં એક વખત પાલિતાશાની જાત્રાએ જાય જ. સહચર્યની આ કેવી સુગંધ ? મારા માટે આ બધું દામ્પત્ય તીર્થો છે. પણ આજે કેમ યાદ કર્યાં? થોડા સમય પહેલાં એક મિત્રની યુવાન પુત્રી મળી ગઈ, મને કહે, “મને લગ્નના પરંપરાગત બંધનમાં વિશ્વાસ નથી.”
પ્રબુદ્ધ જીવન
યોર્કા નિષ્ફળ લગ્નજીવનની ીતોથી પોતાને મતગમતો અભિપ્રાય બાંધી ન લેવાય
`I have no trust in traditional marriages...!' આ દામ્પત્ય પ્રસંગો આ વિધાનનો ઉત્તર છે.
આજે લગ્નપ્રથા તૂટતી જાય છે, છૂટાછેડાનું પ્રમાણ વધ્યું છે. લીવ ઈન રીલેશનનો વાયરો જોરદાર ફેંકાઈ રહ્યો છે. થોડા સમય પહેલાં ‘મૈત્રી કરાર' પ્રચલિત થયો હતો ! આ વર્ગને બધાં ભૌતિક લહાવા લેવા છે, પણ લગ્ન બંધનમાં બંધાઈને જવાબદારી સ્વીકારવી નથી થોડાં નિષ્ફળ લગ્નજીવનના દૃષ્ટાંતોથી પોતાને મનગમતો અભિપ્રાય બાંધી લેવી છે.
એ સર્વે યુવાન-યુવતીને આ વાસ્તવિક અને સત્ય પ્રમાણના દામ્પત્ય તીર્થો હું અર્પણ કરું છું. આ દામ્પત્ય તીર્થોને વંદુ છું. બ્રહ્મચર્યાશ્રમ જેટલું જ ગૃહસ્થાશ્રમ જીવનનું મૂલ્ય છે. અહીં રસકથા માંહી ધર્મકથાનું અમૃત જેવું મિશ્રણ છે.
રથનાં બે પૈડાંથી જીવન ગતિ કરે છે. હૂંફે હૂંફે જીવી જવાય છે.
સંયમ વ્રતથી એકાકી જીવન જીવવું હોય તો એ ઉત્તમ છે. સંસારી જીવન સંસારને ગતિમય રાખે છે એટલે એ પણ એટલું જ ઉત્તમ છે. બન્નેમાં અદ્વૈતની યાત્રા છે. એકમાં સ્વથી પરની છે.
બીજામાં સ્વ-પરના મિલનથી પરની પ્રાપ્તિની યાત્રા છે.
પરાપૂર્વથી પ્રચલિત અને સર્વ સંસ્કૃતિ
દ્વારા સ્વીકૃત લગ્ન પરંપરા એક સામાજિક શિસ્ત છે, પશુતાથી તે બચાવી પ્રભુતા બક્ષે છે, રસની એ પાળ છે, વિશ્વાસનો એ હિમાલય છે, ભવિષ્માં અવતરનાર બાળજીવનું એ કવચ છે, અન્યોન્યની હૂંફ છે, એમાં સમર્પણની સુગંધ છે, તે પ્રેમનું પરમોચ્ચ શિખર છે, એના ઉલ્લાસમાં વિકાસ છે, એકબીજાની અપૂર્ણતાની એ અનુપૂર્તિ છે અને અંતે એ દિવ્યતાની સહયાત્રા છે.
તે
લગ્ન પરંપરાને છીન્નભિન્ન થતી બચાવવી એ પ્રત્યેક માનવજીવનનું સામાજિક અને રાષ્ટ્રીય કર્તવ્ય છે.
હા, વાચકને થશે, બધાનાં લગ્નજીવનની મેં વાત કરી, પણ મારી નહિ
મૈં બે ઝલક નો આગળ આપી દીધી છે. હવે એનું મૂળ કર્યાં. જી, હા, આજથી ૪૫ વરસ પહેલાં એક પારિવારિક પ્રસંગમાં અમારી મેળાપ અને પરિચય થયો. પરિચય પરિણયમાં પાંગર્યો અને ૪૪ વરસ પહેલાં ચોરીના ચાર ફેરા ફેર્યાં અને સપ્તપદીની પ્રતિજ્ઞાઓ લીધી. અને મેં ક્યારેય પતિપણાનો દાવો નથી કર્યો. અમારી વચ્ચે આઠ વર્ષનો વય ભેદ છે પણ એ અંતરમાં ક્યારેય અંતરભેદ નથી થયું. લય અને સંબંધોને શી લેવા દેવી? આ જ સાચી લેણા દેશી, ઋણાનુબંધ. અમે મિત્રો છીએ. મતભેદ થાય છે, થવા જોઈએ, પણ મનભેદ ક્યારે ન કાળે કરીને કોઈને પણ ક્યારેય એકલતા આવશે ત્યારે સ્મૃતિઓથી જીવી જવાય એવી સ્મૃતિઓ ભેગી કરી લીધી છે !
બા-બાપુનું અનોખું દામ્પત્ય !
એકવાર બાપુ સેવાગ્રામ હતા, ત્યારે બા બહારગામથી આવતાં હતાં. બધાં પૂછવા લાગ્યા, બા ક્યારે આવશે ? બા કઈ ગાડીમાં આવશે?
બા સુરત તરફ ગયેલાં હતાં. મુંબઈ પહોંચી વધું આવી શકાય, પણ એ લાબો અને મોંઘો રસ્તો. સુરત જઈ ‘ટાપ્ટી વેલી’ ગાડીમાં ભૂસાવલ રસ્તે આવે તો નૂર ઓછું બેસે.
એક બહેન બાને મળવા ખાસ રોકાયાં હતાં. મુંબઈ તરફથી ગાડી આવવાની હતી. એ બહેને પૂછ્યું, બા અત્યારે તો આવશે ને ?
બાપુએ કહ્યું. જો બા પૈસાદારોના બા હશે તો અત્યારે આવશે અને ગરીબોના બા હશે તો સુરત થઈ ‘ટાપ્ટી વેલી’માં સવારે આવશે. અને બા, ગરીબોના બા, ખરેખર બીજે દિવસે સવારે આવ્યા. અને આ અનોખા દંપતીના મિત્ર હીરેસ અલેકઝાન્ડરે નોંધ્યું છે કે બા અને બાપુ એક ઘ૨માં હોય. પાસેપાસેના ઓરડામાં હોય, શું ખાસ એકમેક સાથે બોલે નહિ, પણ આપણને આખો વખત લાગ્યા કરે કે બંને એકમેકને ઊંડે ઊંડે ખૂબ સમજે છે.
અમારી વચ્ચે. કાયમનો એ ઝઘડો છે, એ કહે કે પહેલાં તું જા, જેથી હું તારા વિરહનો આનંદ મ્હાણી શકું. હું કહું કે પહેલાં તું જા, એટલે હું તારા વિરહનો આનંદ માણી શકું.
ધનવંત શાહ drdtshah@hotmail.com
