________________
જેત;
ઑકટોબર ૨૦૧૪, પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક, પૃષ્ટ ૬૧
મણ,
ગ શ
શ
)
તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક F જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા જૈન તીર્થ વેદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષક ૬ જૈન
હૈિં છે. આ મંદિરો આખાયે ગિરિશૃંગના વિભૂતિમાન આભૂષણો છે. છે. 8 (1) ગુમાસ્તાનું મંદિર
(II) શેઠ ધરમચંદ હેમચંદનું જિનાલય વસ્તુપાલ-તેજપાલના જિનાલયની પાછળના પ્રાંગણમાં તેમની ઉમરકોટ (દેવકોટ)ના દરવાજામાંથી બહાર નીકળ્યા બાદ સૌથી જે માતાનું નાનું ઘૂમટબંધી મંદિર છે, જેમાં ૧૯ ઈંચના શ્રી સંભવનાથ પહેલું આ દેરાસર આવે છે. આ દેરાસરમાં મૂળનાયક તરીકે ૨૯ કે ભગવાન પ્રતિષ્ઠિત થયેલા છે. આ મંદિરને લોકો “ગુમાસ્તાનું ઈચના શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન બિરાજમાન છે. માંગરોળ ગામના
દેરાસર'ના નામથી ઓળખે છે. વળી કચ્છ-માંડવીના ગુલાબશાહે દશાશ્રીમાળી વણિક શેઠશ્રી ધરમચંદ હેમચંદે વિ. સં. ૧૯૩૨માં જે બંધાવેલું હોવાથી ‘ગુલાબશાહના મંદિર'ના નામે પણ ઓળખાય આ દેરાસરનું સમારકામ કરાવ્યું હતું. છે છે. (ગુલાબશાહના નામનો અપભ્રંશ થતાં કાળક્રમે તે ગુમાસ્તાના (II) મલ્લવાળું દેરાસર હૈ નામે પ્રસિદ્ધ થયું હોય એમ અનુમાન થઈ શકે.)
શેઠ ધરમચંદ હેમચંદના દેરાસરથી આગળ વધતાં લગભગ ૩૫ હૈ ૬ (૭) શ્રી સંપ્રતિ મહારાજાની ટૂંક : વસ્તુપાળની ટૂંકમાંથી બહાર થી ૪૦ પગથિયાં ચઢતાં જમણી બાજુ આ મલ્લવાળું દેરાસર આવેલું છે હું નીકળી મુખ્યમાર્ગે આગળ જતાં ડાબી બાજુએ શ્રી સંપ્રતિ મહારાજાની છે. આ જિનાલયમાં ૨૧ ઈંચના મૂળનાયક શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન ; 8 ટૂંક આવે છે. શ્રી સંપ્રતિ મહારાજાએ ગિરનાર પર્વત પર આ ભવ્ય પ્રતિષ્ઠિત છે. જેનો ઉદ્ધાર જોરાવર મલ્લજી દ્વારા થયો હતો એટલે મેં 8 ટૂંક બનાવી છે. આ જિનાલયના મૂળનાયક તરીકે પ૭ ઈંચની શ્રી આ દેરાસર મલ્લવાળા દેરાસરના નામે ઓળખાય છે.
નેમિનાથ ભગવાનની શ્યામવર્ણીય પ્રતિમાજી તથા બીજી ત્રેવીસ (IV) શ્રી રાજીમતીની ગુફા & પ્રતિમાજીઓ બિરાજમાન છે. રંગમંડપમાં ૫૪ આંગળ ઊંચી મલવાલા દેરાસરથી દક્ષિણ દિશા તરફ થોડાં પગથિયાં આગળ છે દુ કાઉસગ્નિયાની મૂર્તિ છે. બે તેર તેર ઈંચની કાઉસગ્ગિયા અને શ્રી જતાં પત્થરની એક મોટી શિલા નીચે બખોલ જેવા ભાગમાં નીચા કુ 8 ચક્રેશ્વરીદેવીની મૂર્તિ છે. ટૂંકમાં કુલ ૩૫ પ્રતિમાઓ છે. શ્રી સંપ્રતિ નમીને જવાય છે. જ્યાં લગભગ દોઢથી બે ફૂટની ઊંચાઇની રાજુલ- 8 હૈ મહારાજાની ટૂંક, કુમારપાળ મહારાજાની ટૂંક, અને શ્રી વસ્તુપાળ- રહનેમિની મૂર્તિઓ સ્થાપિત કરેલી છે. રહનેમિ ઘોર તપશ્ચર્યા કરી હૈ
તેજપાળની ટૂંક એમ ત્રણે ટૂંકોને ફરતો કિલ્લો જે સંવત ૧૯૩૨માં અને સાધનામાર્ગે આત્મશુદ્ધિ કરી મુક્તિ પામ્યા. રાજીમતી પણ છે છું કચ્છ પ્રદેશના નલિયા ગામના વતની શેઠનરસી કેશવજીએ બંધાવ્યો પરમ વૈરાગ્યની સાધના કરી પાંચસો વર્ષ કેવળીપણે રહી અંતે
સહસાવનમાં નિર્વાણ પામ્યાં. જે મૌર્યવંશી મહારાજા અશોકના પૌત્ર મગધ સમ્રાટ પ્રિયદર્શી શ્રી (V) પ્રેમચંદજીની ગુફા (ગોરજીની ગુફા)
સંપ્રતિ મહારાજાએ આચાર્ય શ્રી સુહસ્તિસૂરિ મ. સાહેબના રાજુલ ગુફાથી બહાર નીકળી વિકટ માર્ગે ઝાડીઓની વચ્ચેથી હું સદુપદેશથી જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો હતો. તે લગભગ વિ. સં. ૨૨૬ની નીચે ઉતરતાં ઉતરતાં પહાડના છેડે એક મોટી શિલા નજરે ચઢે છે. હું શુ આસપાસ ઉજજૈન નગરીમાં રાજ કરતા હતા. તેઓએ સવા લાખ જેની નીચે આ પ્રેમચંદજીની ગુફા આવેલી છે. આ ગુફાઓમાં અનેક 3 3 જિનાલયોનું નિર્માણ કરાવ્યું અને સવાકરોડ જિનપ્રતિમાઓ ભરાવી મહાત્માઓએ સાધના કરેલી છે. જેમાં શ્રી પ્રેમચંદજી મહારાજ
' નામના સાધુએ અહીં લાંબા સમય માટે સાધના કરેલી છે. આ હૈં આ જિનાલયનું પ્રવેશદ્વાર બે માળનું હોવાનું જણાય છે. બબ્બે મહાત્મા યોગવિદ્યામાં ખૂબ કુશળ હતા. સ્તંભોની વચ્ચે કમાનો નથી. આ જિનાલયની બહારની દિવાલો શ્રી પ્રેમચંદજી મહારાજની ગુફાથી પાછા મુખ્ય માર્ગે ભેગા થઈ કે ૨ અત્યંત મનોહારિણી કોતરણીથી ભરચક છે. શિલ્પકલાના રસિક લગભગ ૯૦ પગથિયાં ચઢતાં ચૌમુખજીનું દેરાસર આવે છે. રસ્તામાં રે ૪ આત્માઓ આ કોતરણી જોઈને અતિ આલાદ પામે છે. જમણી બાજુ દિગમ્બર સંપ્રદાયનું મંદિર આવે છે. (I) જ્ઞાનવાવનું જિનાલય :
(VI) ચૌમુખજીનું દેરાસર હું સંપ્રતિ મહારાજાના જિનાલયની બાજુમાંથી ઉત્તરદિશા તરફના ચમુખજીના દેરાસરના હાલ ઉત્તરાભિમુખ મુળનાયક શ્રી 3 ઢાળમાં નીચે ઊતરતાં બાજુમાં જ જમણા હાથે રહેલા દ્વારમાં પ્રવેશ નેમિનાથ, પૂર્વાભિમુખ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ, દક્ષિણાભિમુખ શ્રી રે કરતાં જ પ્રથમ ચોગાનમાં “જ્ઞાનવાવ' આવે છે. આ ચોકમાં રહેલા ચન્દ્રપ્રભસ્વામિ અને પશ્ચિમાભિમુખ શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામિ છે. તેની શું હૈ ઉત્તર દિશા તરફના દ્વારથી અંદર પ્રવેશતાં ચૌમુખજીનું દેરાસર આવે પ્રતિષ્ઠા વિ. સં. ૧૫૧૧માં આ. શ્રી જિનહર્ષસૂરિ મ. સાહેબના હું દે છે, જે સંભવનાથના નામે ઓળખાય છે. આ જિનાલયના મૂળનાયક હસ્તે થયેલ હોવાના પબાસણના લેખો પરથી જાણવા મળે છે. ૩ ૧૬ ઈંચના શ્રી સંભવનાથ ભગવાન છે. જ્ઞાનવાવના દેરાસરના આ દેરાસરની અંદરના પબાસણના ચારેય ખૂણામાં રહેલી ચોરસ | શું દર્શન કરી બહાર નીકળતાં શેઠ ધરમચંદ હેમચંદનું જિનાલય આવે થાંભલીમાં એક-એકમાં ૨૪-૨૪ પ્રતિમાઓ એમ કુલ ૯૬ : જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 4 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષુક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 9 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ of
ૐ હતી.
