________________
પૃષ્ટ ૬૦૦ પ્રબુદ્ધ જીવન • જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - ઑક્ટોબર ૨૦૧૪
રોષક
3 છે. કોચીનવાળા શેઠ જીવરાજ ધનજીએ આનો જિર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો કરાવ્યા હતા. આ કુંડમાં ચૌદ હજાર નદીઓના પ્રવાહ દેવના હૈ
પ્રભાવથી આવે છે, તેથી આ ઘણો પવિત્ર કુંડ છે. આ કુંડનું પાણી ૨ કુમારપાળની ટૂંકમાં ઉત્તર અને દક્ષિણ તરફ બે દ્વારા મૂકેલાં છે. ઘણું મીઠું છે. વિ. સં. ૧૨૧૫ના શિલાલેખ અનુસાર આ કુંડની ૨ મેં તેના ઉત્તર તરફના દ્વારેથી નીકળતાં ભીમકુંડ તરફ જવાય છે. ફરતી દિવાલ બાંધી તેમાં અંબિકાની અને અન્ય મૂર્તિઓ મૂકાવ્યાના મેં
| (I) ભીમકુંડ: આ કુંડ લગભગ ૭૦ ફૂટ લાંબો અને ૫૦ ફૂટ ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. આ જલના પાન તથા સ્નાન કરતાં અનેક હું પહોળો છે. આ કુંડ પંદરમા શતકમાં બનેલો જણાય છે. ઉનાળાની રોગો નાશ પામે છે. ગજપદકુંડના દર્શન કરી કુમારપાળની ટૂંકમાંથી હું ૨ સખત ગરમીમાં પણ આ કુંડનું પાણી શીતળ રહે છે. અહીં ઘણાં બહાર નીકળતાં સૂરજકુંડ થઈને શ્રી માનસંગ ભોજરાજના દેરાસરે રે શું પ્રાચીન અવશેષો પહેલાં મળી આવે છે. એક તરફની ભીંતમાં એક જવાય છે. કે પાષાણમાં પ્રતિમાઓ કોતરેલી છે. અને નીચે હાથ જોડીને ઊભી (૫) માનસંગ ભોજરાજની ટૂંક: કચ્છ-માંડવીના વીશા-ઓશવાળ હ રહેલી શ્રાવક-શ્રાવિકાઓની આકૃતિઓ પણ છે.
માનસંગ ભોજરાજે સં. ૧૯૦૧માં શ્રી સંભવનાથ ભગવાન (૨૫ 5 ૩ શ્રી સજ્જન મંત્રીએ ગિરનારના જિનાલયો માટે રકમ લેવાની ઈચ)નું જિનાલય બંધાવ્યું છે. રંગમંડપ વિશાળ છે. મંદિરના ચોકમાં ૩ ૨ ના પાડતાં ભીમો સાથરીયો કહે છે, “મંત્રીશ્વર! જિર્ણોદ્ધારના દાન એક સુંદર સૂરજકુંડ પણ શા. માનસંગે કરાવેલ છે. જૂનાગઢ ગામમાં શું ન માટે કલ્પેલી રકમ હવે મારે કોઈ ખપની નથી. આપ આ દ્રવ્યનો આદીશ્વર ભગવાનના દેસારની પ્રતિષ્ઠા પણ તેમણે વિ. સં. 78
સ્વીકાર કરી તેનો યોગ્ય ઉપયોગ કરજો !” વંથલી ગામથી ભીમા ૧૯૦૧માં કરાવેલ હતી. સાથરીયાનાં ધનના ગાડાં સજ્જન મંત્રીના આંગણે આવી ચઢ્યાં. (૬) વસ્તુપાલ-તેજપાલની ટૂંક: હુ વિચક્ષણ બુદ્ધિ સજ્જને આ રકમમાંથી હાલના મેરકવશી નામના મુખ્યમાર્ગે આગળ જતાં જમણી તરફ આ ટૂંક આવે છે. જુ ૨ જિનાલયનું અને ભીમા સાથરીયાની ચીરકાલીન સ્મૃતિ અર્થે શિખરના ગુર્જરદેશના મંત્રીશ્વર શ્રી વસ્તુપાલ-તેજપાલે આ મંદિરો બંધાવ્યાં છે હૈ જિનાલયોની સમીપ ‘ભીમકુંડ' નામના એક વિશાળ કુંડનું નિર્માણ એમ એ મંદિરમાંથી મળી આવતા સં. ૧૨૮૮ના મોટા ૬ (છ) હૈ
કરાવ્યું હતું. ભીમકુંડથી આગળ વધતાં શ્રી ચન્દ્રપ્રભસ્વામિના શિલાલેખોથી જણાય છે.* હું જિનાલય સુધી જવાનો કેડીમાર્ગ આવે છે.
આ જિનાલયમાં એક સાથે ત્રણ મંદિરો જોડાયેલાં છે. જેમાં ૨ (II) શ્રી ચંદ્રપ્રભસ્વામિનું જિનાલય
હાલ મૂળનાયક તરીકે શ્રી શામળા પાર્શ્વનાથ ભગવાન (૪૩ ઇંચ) ૨ ન શ્રી ચન્દ્રપ્રભસ્વામિના જિનાલયનું સ્થાન એકદમ એકાંતમાં બિરાજમાન છે. જેની પ્રતિષ્ઠા વિ. સં. ૧૩૦૬ના વૈશાખ સુદ-૩ના "ડૅ 9 આવેલું છે. આ જિનાલયમાં મૂળનાયક શ્રી ચન્દ્રપ્રભસ્વામિની પ્રતિષ્ઠા શનિવારના દિવસે શ્રી દેવસૂરિના શિષ્ય શ્રી જયાનંદ મ. સાહેબે કરી છે હું વિ. સં. ૧૭૦૧ માં થયેલી છે. આ જિનાલયની છત અનેક હતી. આ વચલા દેરાસરનો રંગમંડપ ૨૯.૫ ફૂટ પહોળો અને પ૩ હું [ કલાકૃતિઓથી સુશોભિત છે. જેમાં ચારે બાજુ ફરતી પૂતળીઓ ફૂટ લાંબો છે. આજુબાજુના બંને દેરાસરના રંગમંડપો ૩૮.૫ ફૂટ છે
સ્થાપિત કરવામાં આવેલી છે. આ જિનાલયથી ઉત્તર દિશા તરફ સમચોરસ છે. ‘સં. ૧૨૮૮ના ફાગણ સુદ ૧૦ને બુધવારે મહામાભ્ય હૈ ૩૦-૩૫ પગથિયાં નીચે ઉતરતાં ગજપદ કુંડ આવે છે. વસ્તુપાલે પોતાના કલ્યાણ માટે, જેની પાછળ કપર્દી યક્ષનું મંદિર હૈ ૐ (II) ગજપદ કુંડ: આ ગજપદ કુંડ ગજેન્દ્રપદ કુંડ તથા હાથી છે એવું “શનું જ્યાવતાર' નામનું આદિનાથનું મંદિર, તેના છે કે પગલાંના કુંડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. આ કુંડનો ઉલ્લેખ ૧૩ થી અગ્રભાગમાં ડાબી બાજુએ પત્ની લલિતાદેવીના પુણ્યાર્થે ૨૦ જિનોથી મેં ૨ ૧૫મા શતક સુધીમાં રચાયેલ ગિરનાર સંબંધી લગભગ તમામ અલંકૃત એવું “સમેતશિખરાવતાર' નામનું મંદિર તેમજ જમણી * જૈન સાહિત્યમાં મળે છે. આ કુંડના એક થાંભલામાં જિનપ્રતિમા બાજુએ બીજી પત્ની સોખકાદેવીના શ્રેય માટે ૨૪ જિનોવાળું એવું : 9 કોતરવામાં આવેલી છે.
અષ્ટાપદાવતાર' નામનું; એમ ચાર મંદિરો બનાવ્યાં હતાં,’ એવી ? શ્રી શત્રુંજય મહાસ્ય અનુસાર શ્રી ભરત ચક્રવર્તી, ગણધર હકીકત શિલાલેખોમાં વર્ણવેલી છે. પંડિત જિનહર્ષગણિએ ભગવંતો, પ્રતિષ્ઠાથે ગિરનાર પર આવેલા ત્યારે શ્રી ‘વસ્તુપાલચરિત્ર'માં વસ્તુપાલ-તેજપાલે પર્વત પર શું શું બનાવ્યું હે નેમિનિજપ્રાસાદની પ્રતિષ્ઠા કાજે ઈન્દ્ર મહારાજા પણ ઐરાવત હાથી તેની સવિસ્તાર નોંધ આપી છે. € પર આરૂઢ થઈ આવ્યા હતા. તે અવસરે પ્રભુના સ્નાત્રાભિષેક માટે આ જિનાલયોની કોતરણી અને કલાકૃતિયુક્ત થાંભલાઓ, ૬ ૬ ઐરાવત હાથી દ્વારા ભૂમિ પર એક પગ દબાવરાવીને કુંડ બનાવ્યો જિનપ્રતિમાઓ, વિવિધ ઘટનાદૃશ્યો તથા કુંભાદિની આકૃતિ મનને શું
હતો. જેમાં ત્રણે જગતની વિશિષ્ટ નદીઓના જલ આ કુંડમાં ઊતરી પ્રસન્નતા આપનાર બને છે. આ ત્રણે મંદિરોની શૈલી અત્યંત કળામય ! ૬ આવ્યાં હતાં. તે વિશિષ્ટ જલ વડે ઈન્દ્ર મહારાજાએ પ્રભુના અભિષેક છે. આ ચૌમુખજી જિનાલયોની વિશાળતા તથા ગોઠવણી નયનરમ્ય : જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વંદતા અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ * જૈન તીર્થ વેદના અને શિલા "
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષક પણ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક છ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા *
જૈિન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
