Prabuddha Jivan 2014 Year 62 Ank 01 to 12

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 597

જેતd
ઑકટોબર ૨૦૧૪, પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક, પૃષ્ટ ૮૯
શિલ્પ
8 કી તીર્થ કી યહ અધ્યાત્મપરક વ્યાખ્યા હમેં વૈદિક પરમ્પરા મેં ભી જન્મ, દીક્ષા, કેવલ્ય-પ્રાપ્તિ એવં નિર્વાણ કે સ્થલ દ્રવ્યતીર્થ હૈ. જબકિ $ 3 ઉપલબ્ધ હોતી હૈ. ઉસમેં કહા ગયા હૈ-સત્ય તીર્થ હૈ, ક્ષમા ઔર મોક્ષમાર્ગ ઔર ઉસકી સાધના કરને વાલા ચતુર્વિધ સંઘ ભાવતીર્થ : હૈ ઇંદ્રિય-નિગ્રહ ભી તીર્થ હૈ. સમસ્ત પ્રાણિયોં કે પ્રતિ દયાભાવ, ચિત્ત હૈ.૧૦ ઇસ પ્રકાર જૈનધર્મ મેં સર્વપ્રથમ તો જિનોપદષ્ટિ ધર્મ, ઉસ હૈ 8 કી સરલતા, દાન, સંતોષ, બ્રહ્મચર્ય કા પાલન, પ્રિયવચન, જ્ઞાન, ધર્મ કા પાલન કરને વાલે સાધુ-સાધ્વી, શ્રાવક ઓર શ્રાવિકારૂપ 2 પૈર્ય ઔર પુણ્ય કર્મ–યે સભી તીર્થ છે.
ચતુર્વિધ સંઘ કો હી તીર્થ ઓર ઉસકે સંસ્થાપક કો તીર્થકર કહા કે દ્રવ્યતીર્થ ઔર ભાવતીર્થ
ગયા હૈ. યદ્યપિ પરવર્તી કાલ મેં પવિત્ર સ્થલ ભી દ્રવ્યતીર્થ કે રૂપ મેં જૈનોં ને તીર્થ કે જંગમતીર્થ ઔર સ્થાવરતીર્થ ઐસે દો વિભાગ સ્વીકૃત કિએ ગએ હૈ. કું ભી કિયે હૈ, ઇન્ડે ક્રમશઃ ચેતનતીર્થ ઔર જડતીર્થ અથવા ભાવતીર્થ તીર્થ શબ્દ ધર્મસંઘ કે અર્થ મેં
ઔર દ્રવ્યતીર્થ ભી કહ સકતે હૈં. વસ્તુતઃ નદી, સરોવર, આદિ તો પ્રાચીનકાલ મેં શ્રમણ પરમ્પરા કે સાહિત્ય મેં ‘તીર્થ” શબ્દ કા શું ૬ જડ યા દ્રવ્ય તીર્થ હૈ, જબકિ શ્રુતવિહિત માર્ગ પર ચલને વાલા સંઘ પ્રયોગ ધર્મ-સંઘ કે અર્થ સે હોતા રહી છે. પ્રત્યેક ધર્મસંઘ યા ધાર્મિક $ ૬ ભાવતીર્થ હૈ ઔર વહી વાસ્તવિક તીર્થ હૈ. ઉસમેં સાધુજન પાર સાધકોં કા વર્ગ તીર્થ કહલાતા થા, ઇસી આધાર પર અપની પરમ્પરા ૬ રેકરાને વાલે હૈં, જ્ઞાનાદિ રત્નત્રય નૌકા-રૂપ તેરને કે સાધન હૈ સે ભિન્ન લોગોં કો તૈર્થિક યા અન્યતૈર્થિક કહા જાતા થા. જૈન સાહિત્ય ન ઔર સંસાર-સમુદ્ર હી પાર કરને કી વસ્તુ છે. જિન-જ્ઞાન-દર્શન- મેં બૌદ્ધ આદિ અન્ય શ્રમણ પરમ્પરાકોં કો તૈર્થિક યા અન્ય તૈર્થિક કે ન * ચારિત્ર આદિ દ્વારા અજ્ઞાનાદિ સાંસારિક ભાવોં સે પાર હુઆ જાતા નામ સે અભિહિત કિયા ગયા હૈ.૧૧ બૌદ્ધ ગ્રંથ દીધનિકાય કે કે
, વે હી ભાવતીર્થ હૈ, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ આદિ મલ હૈ, સામગ્મફલસુત્ત મેં ભી નિર્ચન્થ જ્ઞાતૃપુત્ર મહાવીર કે અતિરિક્ત ૨ ઇનકો જો નિશ્ચય હી દૂર કરતા હૈ વહી વાસ્તવ મેં તીર્થ હૈ.૯ જિનકે મંખલિગોશાલક, અજિતકેશકમ્બલ, પૂર્ણકાશ્યપ, પકુલકાત્યાયન # દ્વારા ક્રોધાદિ કી અગ્નિ કો
આદિ કો ભી તિત્થકર છે હું શાંત કિયા જાતા હૈ વહી સંઘ જ્ઞાનવિમલસૂરિ કૃત
(તીર્થકર) કહા ગયા હૈ.૧૨ ૪ $ વસ્તુતઃ તીર્થ હૈ. ઇસ પ્રકાર
ઇસસે યહ ફલિત હોતા હૈ કિ ૬ હ હમ દેખતે હૈં કિ પ્રાચીન જૈન 'શ્રી આબુ તીર્થ સ્તવન ઉનકે સાધકોં કા વર્ગ ભી તીર્થ ૭ હું પરમ્પરા મેં આત્મશુદ્ધિ કી
કે નામ સે અભિહિત હોતા હૈ - સાધના ઔર જિસ સંઘ મેં આવો આવો ને રાજ, શ્રી અબુદ ગિરિવર જઈએ;
થા. જૈન પરમ્પરા મેં તો નઈ શ્રી જિનવરની ભક્તિ કરીને, આતમ નિર્મલ થઈએ. સ્થિત હોકર યહ સાધના કી
જૈનસંઘ યા જૈન સાધકોં કે
| આવો૦ (એ આંકણી) 8 જા સકતી હૈ, વહ સંઘ હી
સમુદાય કે લિએ તીર્થ શબ્દ વિમલવસહીના પ્રથમ જિણસર, મુખ નિરખે સુખ પાઈએ; ૬ વાસ્તવિક તીર્થ માના ગયા
કા પ્રયોગ પ્રાચીનકાલ સે જુ ચંપક કેતકી પ્રમુખ કુસુમવર, કંઠે ટોડર ઠવિયે. આવો૦ ૧.
લે કર વર્તમાન યુગ તક છે હું ‘તીર્થ' કે ચાર પ્રકાર જિમણે પાસ લુણગ વસહી, શ્રી નેમીસર નમીયે;
યથાવત્ પ્રચલિત છે. આચાર્ય હૈ ૐ વિશેષાવશ્યક ભાષ્ય મેં રાજીમતી વર નયણે નિરખી, દુ:ખ દોહગ સવિ ગમીયે. આવો૦૨.
સમન્તભદ્ર ને મહાવીર કી 8 હું ચાર પ્રકાર કે તીર્થો કા સિદ્ધાચલ શ્રી ઋષભ જિણસર, રેવત નેમ સમરીયે;
સ્તુતિ કરતે હુએ કહા હૈ કિ હૈ ઉલ્લેખ હૈ, નામ-તીર્થ, અર્બુદગિરિની યાત્રા કરતાં, બિહું તીર્થ ચિત્ત ધરીયે. આવો૦૩. હે ભગવન્! આપકા યહ તીર્થ રે * સ્થાપનાતીર્થ, દ્રવ્યતીર્થ ઔર મંડપ મંડપ વિવિધ કોરણી, નિરખી હૈયડે ઠરીયે,
સર્વોદય અર્થાત્ સબકા ૪ ભાવતીર્થ. જિન્હેં તીર્થ નામ શ્રી જિનવરના બિંબ નિહાલી, નરભવ સફલો કરીયે. આવો૦૪. કલ્યાણ કરને વાલા હૈ.૧૧ દિયા ગયા હૈ વે નામતીર્થ હૈ. અવિચલગઢ આદીશ્વર પ્રણમી, અશુભ કરમ સવિ હરિયે,
મહાવીર કા ધર્મસંઘ સદેવ હી હું હું તે વિશેષ સ્થલ જિન્હેં તીર્થ પાસ શાંતિ નિરખી જબ નયણે, મન મોહ્યું ડુંગરિયે. આવો૦૫.
તીર્થ કે નામ સે અભિહિત હૈ 8 માન લિયા ગયા હૈ, વે
કિયા જાતા રહા હૈ. પાયે ચઢતાં ઉજમ વાધે, જેમ ઘોડે પારખીયે; સ્થાપનાતીર્થ હૈ. અન્ય સકલ જિનેસર પૂજી કેસર, પાપ પડલ સવિ હરિયે આવો૦૬.
સાધતા કી સુકરતા ઔર પરમ્પરાઓં મેં પવિત્ર માને
દુષ્કરતા કે ઓધાર પર - ગએ નદી, સરોવર આદિ એકણ ધ્યાને પ્રભુને ધ્યાતાં, મનમાંહિ નવિ ડરીયે;
તીર્થો કી વર્ગીકરણ ૬ અથવા જિનેન્દ્રદેવ કે ગર્ભ, જ્ઞાનવિમલ કહે પ્રભુ સુપસાયે, સકલ સંઘ સુખ કરીએ. આવો૦ ૭ |
વિશેષાવશ્યકભાષ્ય મેં જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલાં સ્થાપત્ય વિશેષાંક 4 જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
| વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા : * જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ
જૈન તીર્થ વંદની અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક