Prabuddha Jivan 2014 Year 62 Ank 01 to 12

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 598

જૈત તે
પૃષ્ટ ૯૦ • પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - ઑક્ટોબર ૨૦૧૪
રોષક
૬ સાધના પદ્ધતિ કે સુકર યા દુષ્કર હોને કે આધાર પર ભી ઇન ઔર ઉસકા અનુપાલન કરને વાલે ચતુર્વિધ શ્રમણ સંઘ કો હી ૬ સંઘરૂપી તીર્થો કા વર્ગીકરણ કિયા ગયા હૈ. ભાષ્યકાર ને ચાર પ્રકાર વાસ્તવિક તીર્થ માના ગયા હૈ. કે તીર્થો કા ઉલ્લેખ કરતે હુએ લિખા હૈ કિ
નિશ્ચયતીર્થ ઓર વ્યવહરતીર્થ નg ૧. સર્વપ્રથમ કુછ તીર્થ (તટ) ઐસે હોતે હૈ, જિનમેં પ્રવેશ ભી જૈનોં કી દિગમ્બર પરમ્પરા મેં તીર્થ કા વિભાજન નિશ્ચયતીર્થ નg * સુખકર હોતા હૈ ઔર જહાં સે પાર કરના ભી સુખકર હોતા હૈ, ઔર વ્યવહારતીર્થ કે રૂપ મેં હુઆ હૈ. નિશ્ચયતીર્થ કે રૂપ મેં સર્વપ્રથમ કે
ઇસી પ્રકાર કુછ તીર્થ યા સાધક-સંઘ ઐસે હોતે હૈ, જિનમેં પ્રવેશ તો આત્મા કે શુદ્ધ-બુદ્ધ સ્વભાવ કો હી નિશ્ચયતીર્થ કહા ગયા છે. જે હું ભી સુખદ હોતા હૈ ઔર સાધના ભી સુખદ હોતી હૈ. ઐસે તીર્થ કા ઉસમેં કહા ગયા હૈ કિ પંચમહાવ્રતોં સે યુક્ત સમ્યકત્વ સે વિશુદ્ધ, હું
ઉદાહરણ દેતે હુએ ભાષ્યકારને શૈવમત કા ઉલ્લેખ કિયા હૈ, ક્યોંકિ પાંચ ઇંદ્રિયોં સે સંયત નિરપેક્ષ આત્મા હી ઐસા તીર્થ હૈ, જિસમેં હૈં શું શૈવ સંપ્રદાય મેં પ્રવેશ ઓર સાધના દોનોં હી સુખકર માને ગએ દીક્ષા ઔર શિક્ષા રૂપ સ્નાન કરકે પવિત્ર હુઆ જાતા હૈ.૧૬ પુનઃ શું
- નિર્દોષ સમ્યકત્વ, ક્ષમા આદિ ધર્મ, નિર્મલસંયમ, ઉત્તમ તપ ઔર જૂ ૨. દૂસરે વર્ગ મેં વે તીર્થ (તટ) આતે હૈ, જિનમેં પ્રવેશ તો યથાર્થજ્ઞાન-યે સબ ભી કષાયભાવ સે રહિત ઔર શાંતભાવ સે સુખરૂપ હો, કિંતુ જહાં સે પાર હોના દુષ્કર યા કઠિન હો. ઇસી યુક્ત હોને પર નિશ્ચયતીર્થ માને ગએ હૈ.૧૭ ઇસી પ્રકાર મૂલાચાર મેં પ્રકાર કુછ ધર્મસંઘાં પ્રવેશ તો સુખદ હોતા હૈ, કિન્તુ સાધના મૃતધર્મ કો તીર્થ કહા ગયા હૈ,૧૮ ક્યોંકિ વહ જ્ઞાન કે માધ્યમ સે ૪ કઠિન હોતી હૈ. ઐસે સંઘ કા ઉદાહરણ બૌદ્ધ સંઘ કે રૂપ મેં દિયા આત્મા કો પવિત્ર બનાતા હૈ. સામાન્ય નિષ્કર્ષ યહ હૈ કિ વે સભી
ગયા હૈ. બૌદ્ધ સંઘ મેં પ્રવેશ તો સુલભતાપૂર્વક સમ્ભવ થા, કિંતુ સાધન જો આત્મા કે વિષય-કષાયરૂપી મલ કો દૂર કર ઉસે સંસાર- ૐ = સાધના ઉતની સુખરૂપ નહીં થી, જિતની કિ શૈવ સમ્પ્રદાય કી. સમુદ્ર સે પાર ઉતારને મેં સહાયક હોતે હૈ યા પવિત્ર બનાતે હૈં, વે ૨ { ૩. તીસરે વર્ગ મેં એસે તીર્થ કા ઉલ્લેખ હુઆ હૈ ‘જિસ મેં પ્રવેશ નિશ્ચયતીર્થ હૈ. યદ્યપિ બોધપાહુડ કી ટીકા (લગભગ ૧૧વીં શતી) # હું તો કઠિન હૈ, કિંતુ સાધના સુકર હૈ.' ભાષ્યકાર ને ઇસ સંદર્ભ મેં મેં યહ સ્પષ્ટ રૂપ સે ઉલ્લેખ મિલતા હૈ કિ ‘જો નિશ્ચયતીર્થ કી પ્રાપ્તિ હૈ ૬ જૈનોં કે હી અચેલ સમ્પ્રદાય કા ઉલ્લેખ કિયા હૈ. ઇસ સંઘ મેં કા કારણ હૈ, ઐસે જગત્ - પ્રસિદ્ધ મુક્તજીવ કે ચરણકમલોં સે ૬ હું અચેલકતા અનિવાર્ય થી, અતઃ ઈસ તીર્થ કો પ્રવેશ કી દૃષ્ટિ સે સંસ્પર્શિત ઉર્જયંત, શત્રુંજય, પાવાગિરી આદિ તીર્થ હૈ ઔર કર્મક્ષય ક ર દુષ્કર, કિંતુ અનુપાલન કી દૃષ્ટિ કે સુકર માના ગયા છે. કા કારણ હોને સે વે વ્યવહારતીર્થ ભી વંદનીય માને ગએ હૈ. ઇસ ? તy ૪. ગ્રંથકાર ને ચોથે વર્ગ મેં ઉસ તીર્થ કા ઉલ્લેખ કિયા હૈ, પ્રકાર દિગમ્બર પરમ્પરા મેં ભી સાધનામાર્ગ ઔર આત્મવિશુદ્ધિ કે - * જિસમેં પ્રવેશ ઔર સાધના દોનોં દુષ્કર હૈ ઔર સ્વયં ઇસ રૂપ મેં કારણોં કો નિશ્ચયતીર્થ ઔર પંચકલ્યાણક ભૂમિયોં કો વ્યવહાર તીર્થ કે હું અપને હી સમ્પ્રદાય કા ઉલ્લેખ કિયા હૈ. યહ વર્ગીકરણ કિતના માના ગયા હૈ. મૂલાચાર મેં ભી યહ કહા ગયા હૈ કિ દાહોપશમન, સમુચિત હે યહ વિવાદ કા વિષય હો સકતા હૈ, કિંતુ ઇતના નિશ્ચિત તૃષાનાશ ઔર મલ કી શુદ્ધિ યે તીન કાર્ય જો કરતે હૈં વે દ્રવ્યતીર્થ હૈ ૨ હૈ કિ સાધના-માર્ગ કી સુકરતા યા દુષ્કરતા કે આધાર પર જૈન ‘કિંતુ જો જ્ઞાન, દર્શન ઔર ચારિત્ર સે યુક્ત જિનદેવ હૈં વે ભાવતીર્થ શું હું પરમ્પરા મેં વિવિધ પ્રકાર કે તીર્થો કી કલ્પના કી ગઈ હૈ ઔર હૈ યહ ભાવતીર્થ હી નિશ્ચયતીર્થ છે. કલ્યાણભૂમિ તો વ્યવહારતીર્થ &
સાધના માર્ગ કો હી તીર્થ કે રૂપ મેં ગ્રહણ કિયા ગયા હૈ. હૈ.૨૦ ઇસ પ્રકાર શ્વેતામ્બર ઔર દિગંબર દોનોં હી પરમ્પરાઓ મેં $ 5 ઇસ પ્રકાર હમ દેખતે હૈં કિ જૈન પરમ્પરા મેં તીર્થ સે તાત્પર્ય પ્રધાનતા તો ભાવતીર્થ યા નિશ્ચયતીર્થ કો હી દી ગઈ હૈ, કિંતુ કે
મુખ્ય રૂપ સે પવિત્ર સ્થલ કી અપેક્ષા સાધના-વિધિ સે લિયા ગયા આત્મવિશુદ્ધિ કે હેતુ યા પ્રેરક હોને કે કારણ દ્રવ્યતીર્થો યા હૈ જ હૈ ઔર જ્ઞાન, દર્શન ઔર ચારિત્ર-રૂપ મોક્ષમાર્ગ કો હી ભાવતીર્થ વ્યવહારતીર્થો કો ભી સ્વીકાર કિયા હૈ. સ્મરણ રહે કિ અન્ય ધર્મ ન
કહા ગયા હૈ, ક્યોંકિ યે સાધક કે વિષય-કષાયરૂપી એલ કો દૂર પરમ્પરાઓં જો તીર્થ કી અવધારણા ઉપલબ્ધ હૈ, ઉસકી તુલના હું કરકે સમાધિ રૂપી આત્મશાંતિ કો પ્રાપ્ત કરવાને મેં સમર્થ છે. જેનોં કે દ્રવ્યતીર્થ સે કી જા સકતી હૈ. પ્રકારાન્તર સે સાધકોં કે વર્ગ કો ભી તીર્થ કહા ગયા હૈ. ભગવતીસૂત્ર જૈન પરમ્પરા મેં તીર્થ શબ્દ કો અર્થ-વિકાસ મેં તીર્થ કી વ્યાખ્યા કરતે હુએ સ્પષ્ટરૂપ સે કહા ગયા હૈ કિ ચતુર્વિધ શ્રમણ-પરમ્પરા મેં પ્રારમ્ભ મેં તીર્થ કી ઇસ અવધારણા કો એક શ્રમણ સંઘ હી તીર્થ હૈ.૧૫ શ્રમણ, શ્રમણી, શ્રાવક ઔર શ્રાવિકાર્યો આધ્યાત્મિક અર્થ પ્રદાન કિયા ગયા થા. વિશેષાવશ્યકભાષ્ય જૈસે ૐ – ઇસ ચતુર્વિધ શ્રમણસંઘ કે ચાર અંગ હૈ. ઇસ પ્રકાર યહ સુનિશ્ચિત પ્રાચીન આગમિક વ્યાખ્યા-ગ્રંથોં મેં ભી વૈદિક પરમ્પરા મેં માન્ય 3 હુ હૈ કિ પ્રાચીન જૈન ગ્રંથ મેં તીર્થ શબ્દ કો સંસાર-સમુદ્ર સે પાર નદી, સરોવર આદિ સ્થલોં કો તીર્થ માનને કી અવધારણોં કા ખંડન 8 કરાને વાલે સાધન કે રૂપ મેં ગ્રહીત કરકે ત્રિવિધ સાધના-માર્ગ કિયા ગયા ઔર ઉસકે સ્થાન પર રત્નત્રય સે યુક્ત સાધનામાર્ગ =
જૈન તીર્થ વંદની અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદની અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદની અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલી ર
વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 4 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા 'જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક 5 જૈન તીર્થ વેદના અને શિલી સ્થાપત્ય વિશેષાંક