________________
કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ ક્વ કર્મવા પૃષ્ટ ૧૦૬ : પ્રબુદ્ધ જીવન . કર્મવાદ વિશેષાંક ૯ ઑગસ્ટ ૨૦૧૪ યાદ કૂ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 4
જૈન દર્શનમાં, જૈનાગમોમાં કર્મની સાથે કર્મમલ, કર્મર વગેરે બની રહે છે કારણકે સ્મૃતિ અને સંસ્કાર એક જેવા બની રહે છે.” છે શબ્દપ્રયોગો થયેલા જોવા મળે છે.
ઉપનિષદ્ધાં કર્મઃ મનુષ્યો પોતાના કર્મો એટલે કે પોતાના ક વેદોમાં કર્મસિદ્ધાન્તઃ ઋગ્વદમાં કેટલાંક સ્થળો પર ‘કર્મ'નો આચરણ વડે પોતાનું ભવિષ્ય બનાવે છે. જેવું આચરણ કરે છે તેવું [ અર્થ છે ધાર્મિક કૃત્ય (યજ્ઞ, દાન વગેરે). વૈદિક પરંપરામાં વેદોથી ફળ પામે છે. સારા કર્મો કરનાર સારો જન્મ મેળવે છે. દુષ્ટ કર્મો ૬ લઈને બ્રાહ્મણ સુધીયજ્ઞ-યાગ અને નિત્ય-નૈમિત્તિક ક્રિયાઓ કર્મ કહેવાય કરનારા ખરાબ જન્મ પામે છે. પુણ્યકર્મોથી વ્યક્તિ પવિત્ર થાય છે É
અને દુષ્કર્મોથી દુષ્ટ-ખરાબ થાય છે. વૈદિક ધર્મમાં કર્મને ત્રણ પ્રકારમાં વિભાજિત કર્યો છે. (૧) શ્રીમદ્ ભગવદ્ગીતામાં ફલાકાંક્ષા રહિત થઈને નિષ્કામ ભાવે સંચિત કર્મ (૨) પ્રારબ્ધ અને (૩) ક્રિયમાણ (સંચયમાન) અથવા સમર્પણ ભાવથી કરેલ કર્મ અથવા સહકર્મ, જ્ઞાનયુક્તકર્મ, ક્ર છે સંચિતકર્મ આ કર્મ અતીતના અસ્તિત્વના કર્મના યોગફળ છે. કર્મકૌશલ વગેરે સર્વ-પ્રકારના ક્રિયા વ્યાપારો વ્યાપક અર્થમાં કર્મ જેના પ્રતિફળની અનુભૂતિ અત્યારે કરી શકાતી નથી.
કહેવાય છે. પ્રારબ્ધઃ પ્રારબ્ધ કર્મ એ છે કે જે વર્તમાન જીવનમાં શરૂ થયા યોગવશિષ્ઠમાં કર્મફળઃ ૐ પહેલાં પૂર્વસંચિત કર્મોમાં સર્વથી પ્રબળ હતા અને જેનાથી એવું યોગવશિષ્ઠમાં લખ્યું છે - “એવો કોઈ પર્વત નથી, એવું કોઈ Q આ પરિકલ્પન કરવામાં આવ્યું છે કે તેના આધાર પર વર્તમાન જીવન સ્વર્ગ નથી જ્યાં આપણે કરેલા કર્મનું ફળ ન મળતું હોય. એમ કહેવાય ? નિશ્ચિત થાય છે.
છે કે મનના સ્પંદન જ કર્મરૂપી વૃક્ષનું બીજ છે. અને જાતજાતના નું # ક્રિયમાણઃ વર્તમાન જીવનમાં વ્યક્તિ જે કંઈ સંગ્રહિત કરે છે તે ફળવાળી વિવિધ ક્રિયાઓ તેની શાખા છે. પરબ્રહ્મથી બધા જીવ શું ૪ ક્રિયમાણ કર્મ છે. આગળ આવનાર જીવન સંચિત અને ક્રિયમાણના ભેગા અકારણ જ ઉદિત થાય છે. પછી તેનાં કર્મ, તેના સુખ દુઃખનું કારણ શું
કરેલા કર્મોમાં અત્યંત પ્રબળ કર્મ દ્વારા નિર્ધારિત અને નિશ્ચિત હોય છે. બની જાય છે. બધી ક્રિયાઓ કામનારહિત થવાથી 3 પાતંજલ યોગદર્શનમાં કર્ભાશયઃ મહર્ષિ પતંજલિ લખે છે – ફળદાયિની-બંધકારક નથી હોતી. તે અશુભ ફળ આપવાવાળી કેમ ?
‘ક્લેશમલ, કર્માશય-કર્મ સંસ્કારોના સમુદય વર્તમાન અને ભવિષ્ય ન હોય? જે રીતે ફળ આપનારી લતાઓ પણ સીંચવાથી દોષ મનાય $ બને જન્મોમાં ભગોવવા પડે છે.”
છે. કારણ કે મોહના લીધે જ અવિદ્યા, રાગ અને દ્વેષ ઉત્પન્ન થાય ક કર્મોના સંસ્કારોનું મૂળ – જડ, અવિદ્યા, અસ્મિતા, રાગદ્વેષ છે. જેથી દેહાદિ અનાત્મક વસ્તુઓમાં આત્માની પ્રતીતિ થવા લાગે છે હું અને અભિનિવેશ - આ પાંચ ક્લેશ છે. આ ક્લેશમૂલક કર્ભાશય જે છે.' ક પ્રકારે આ જન્મમાં દુઃખ આપે છે એ પ્રકારે ભવિષ્યમાં થનાર વૈશષિક દર્શનમાં અવિદ્યાના ચાર મરણ બતાવ્યા છે. સંશય, જન્મોમાં પણ દુ:ખ આપે છે.
પિપર્ણય, અનવધ્યાવસવ અને સ્વપ્ન. * જ્યારે ચિત્તમાં કલેશોના સંસ્કાર જામેલા હોય ત્યારે તેનાથી યોગદર્શનમાં કર્મબંધનું કારણ: { સકામ કર્મ ઉત્પન્ન થાય છે. રજોગુણ વિના કોઈપણ ક્રિયા થતી યોગદર્શન અનુસાર ક્લેશ સંસારનું અર્થાત બંધનું મુખ્ય કારણ નથી. આ રજોગુણનો જ્યારે કર્મ જ એંતિમ સમયે સાથે આવે છે,
છે. બધાં ક્લેશનું મૂળ અવિદ્યા છે. શુ તમોગુણમાં મેળ થાય છે ત્યારે
સાંખ્યદર્શનમાં જેને વિપર્યય અજ્ઞાન, અધર્મ, અવૈરાગ્ય અને | પ્રાચીન ભારતમાં એક વ્યક્તિને ચાર પત્ની હતી. એક વખત તે ગંભીર
કહેવામાં આવ્યું છે. યોગદર્શનમાં એશ્વર્યના કર્મોમાં પ્રવૃત્તિ થાય છે. રીતે બિમાર પડીને મરણપથારીમાં પડ્યો. તેણે પ્રથમ પત્નીને પોતાની
તેને ક્લેશ કહ્યો છે. સાથે બીજી દુનિયામાં આવવા કહ્યું. પ્રથમ પત્નીએ કહ્યું કે, તમે મને હંમેશાં આ બન્ને પ્રકારના કર્મ શુભ
બીદ્ધધર્મમાં કર્મસિદ્ધાંત પ્રેમ આપ્યો છે, પરંતુ હવે વિખુટા પડવાનો સમય આવી ગયો છે. બીજી અશુભ, પાપ-પુણ્ય અથવા પત્નીએ કહ્યું કે, જ્યારે પહેલી નથી આવતી તો હું શા માટે આવું. ત્રીજી
બોદ્ધ દર્શનમાં શારીરિક, કે શુકલ-કૃષ્ણ કહેવાય છે. પત્નીએ આંખમાં આંસુ સાથે કહ્યું કે, મારા પ્રિય પતિ, મારી તમારા પ્રત્યે |
| વાચિક અને માનસિક આ ત્રણ 5 કમવાદ અને જન્મોત્તર પુરેપુરી સહાનુભૂતિ છે. હું તમારી સાથે સ્મશાન સુધી ચાલી શકે છે. જે પ્રકારની ક્રિયાઓના અર્થમાં કમ 8 અનુસાર મહર્ષિ પતંજલિ લખે છે, મારી અંતિમ ફરજ છે. ચોથીની સાથે તેણે હંમેશાં ગુલામો જેવો વ્યવહાર શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે. ત્યાં કેવળ છે ‘કર્મ અને ભોગની સાથે કર્યો હતો. તેને એમ હતું કે આ તો ના જ પાડશે. ચોથીએ જવાબ આપ્યો, ચેતનાને એ ક્રિયાઓમાં પ્રમુખતા છે સેંકડો-હજારો જાતિઓ દૂર- મારા પ્રિય, હું તમારી સાથે જરૂર આવીશ. મેં તમારી સાથે રહેવાની પ્રતિજ્ઞા આપી છે. “ચેતનાને કર્મ કહીને ૪ દૂરના દેશો અને કરોડો કલ્પ લીધી છે. હું તમારાથી વિખૂટા પડી શકે નહિં.' '
ભગવાન તથાગત બુદ્ધે કહ્યું છે, શું સમયનું અંતર રહી જાય છે. પરંતુ | ભગવાન બુદ્ધ આ કથાનો સાર સમજાવતાં કહ્યું, પ્રથમ પત્ની શરીર | ‘ભિક્ષુઓ, ચેતના જ કર્મ છે.” * તેનાથી તેના આનંતર્યમાં કોઈ છે, બીજી પત્ની ધન, સંપત્તિ, પદ પ્રતિષ્ઠા છે, ત્રીજી પત્ની સાંસારિક| ટે.
એવું હું કહું છું. ચેતના દ્વારા જ સંબંધો છે અને ચોથી પત્ની આપણા કર્મ છે. -સંપાદિકાઓ | | ૐ નુકસાન થતું નથી. તેનું સામંજસ્ય સ°
(જીવ) કર્મને વાણી દ્વારા, કાયા કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ " કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ
કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ન કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ન કર્મવાદ ન કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ |
કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ " કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ 5 કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ 5 કર્મવાદ કર્મવાદ 5
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ ન કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ
