________________
કર્મવાદ કર્મવાદ " કર્મવાદ ક્વ કર્મવા પૃષ્ટ ૧૧૦ • પ્રબુદ્ધ જીવન : કર્મવાદ વિશેષાંક ૯ ઑગસ્ટ ૨૦૧૪ યાદ કૂ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ
કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ન કર્મવાદ ન કર્મવાદ ન કર્મવાદ કર્મવાદ ક્ર
કર્મફળ ભોગવવા માટે શરીર ધારણ કરવું પડે. એ રીતે જન્મ- દાર્શનિકોનો ઉત્તર છે કે જીવ જ્યારે નવો દેહ ધારણ કરે છે તે દેહ * પુનર્જન્મનું ચક્ર ચાલ્યા કરે. જીવનો જન્મ થાય એટલે ફરી પ્રવૃત્તિઓ (જાતિ)ને અનુરૂપ કર્મોનો જ વિપાક થાય છે. તેથી તેના વર્તમાન
થવાની, તેથી ફરી કર્મો કર્યા કરવાના, તેથી તેના અદૃષ્ટમાં ઉમેરો દેહ (જાતિ)ને અનુરૂપ સંસ્કારો જ જાગ્રત થાય છે, બાકીના અભિભૂત ૬ થતો રહેવાનો. જ્યાં સુધી જીવનો વાસનાક્ષય ન થાય ત્યાં સુધી રહે છે. જો માનવાવતાર પછી ફરી પશુસૃષ્ટિમાં જીવનો જન્મ થાય ? ૩ આમ ચાલ્યા જ કરે. વાસના જાય તો અદૃષ્ટમાં થતી વૃદ્ધિ અટકે. તો પશુને અનુરૂપ કર્મસંસ્કારો ઉબુદ્ધ થાય, બાકીના અભિભૂત હૈ ક પરંતુ બધા કર્મો ભોગવાઈ ન જાય ત્યાં સુધી જીવે સંસારમાં રહેવું રહે. મતલબ કે જીવમાં જે રાગદ્વેષ જન્મે છે એનું કારણ પૂર્વજન્મના શું શું પડે. જીવનું સર્જન ભલે પરમાણુમાંથી થાય, ભલે એનો કર્તા ઈશ્વર સંસ્કારો છે અને એ સંસ્કારોની જાગૃતિનું મુખ્ય કારણ જાતિ (મનુષ્ય, * હોય, પણ ઈશ્વરેય જીવનું સર્જન એના અદૃષ્ટ મુજબ જ કરે. મતલબ પશુ, પંખી, જંતુ) છે. શું કે જીવસર્જન કર્માનુસાર છે. જીવસર્જન થાય ત્યારે દરેક જીવાત્માને વળી, જીવોનાં જાતજાતનાં શરીરો, જાતજાતના સ્વભાવો અને ૨ * પોતપોતાના અદૃષ્ટ અનુસાર પોતાનાં કર્મફળ ભોગવવાની જુદી જુદી જાતની શક્તિઓનું જીવોમાં વૈચિત્ર્ય દેખાય છે, એનું શું ?
અનુકૂળતા રહે એવો દેહ મળે. અદૃષ્ટનું બંધન ઈશ્વરની કારણ હોઈ શકે? એનો ઉત્તર આ દાર્શનિકો આ રીતે આપે છે: * સર્જનશક્તિને પણ સાંકળે છે. તેથી જીવને નિર્લેપ એવો આત્મા એનું કારણ જીવે પૂર્વજન્મમાં કરેલાં જુદી જુદી જાતનાં કર્મો છે. જીવ 3 મળે પણ સાથોસાથ અણુપરમાણુ વડે મન પણ મળે અને દરેકને જીવ વચ્ચે જે ભેદ જણાય છે તેનો ખુલાસો પૂર્વજન્મના એ જીવનાં જે ક આત્મા એકસરખો મળે પણ મન અલગ અલગ મળે. વિચિત્ર કર્મોને માન્યા-સ્વીકાર્યા વિના થઈ શકતો નથી. એક જ શું આ બંને દર્શનો આત્માને નિત્ય અને અનાદિ ગણે છે. મતલબ માબાપના એકસમાન પરિસ્થિતિમાં ઉછરેલાં જોડિયા બાળકોનું જે ક કે આત્મા નાશ પામતો નથી. એ માણસના જન્મ પહેલાં અને મૃત્યુ ઉદાહરણ જુઓ. એ બંને વચ્ચે કેટલી ભિન્નતા દેખાય છે! એનું શું હું પછી પણ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. એટલે કે મનુષ્યને પૂર્વજન્મ અને કારણ એ બંને જીવોના પૂર્વજન્મમાં એમણે કરેલાં કર્મો અને એની જે % પુનર્જન્મ બંને છે. જીવના પૂર્વજન્મને પુરવાર કરવા આ દર્શનો આ જન્મમાં પડતી અસરો સિવાય બીજું કાંઈ નથી. હું એક સચોટ ઉદહરણ આપે છે. કોઈ અબુધ શિશુના ચહેરા ઉપર કોઈને એવો પણ પ્રશ્ન થાય કે પૂર્વજન્મ છે એ સ્વીકારીએ તો જૈ * ક્યારેક હાસ્ય તો ક્યારેક ડર અને રુદનના ભાવો જણાય છે. આવું પૂર્વજન્મના અમુકતમુક વિષયનું જ વર્તમાન જીવનમાં સ્મરણ કેમ ? ; એ કારણે બને છે કે એની સામે પોતાના પૂર્વજન્મનું કોઈ ઈષ્ટ કે થાય છે, બધા વિષયોનું સ્મરણ કેમ થતું નથી.? મતલબ કે, જે ક અનિષ્ટ વિષયનું સ્મરણ ઊભરી આવે છે. આવું સ્મરણ જ્ઞાન પૂર્વજન્મમાં પોતે કોણ હતો, ક્યાં હતો, કેવો હતો વગેરે વાતોનું શું કું પૂર્વજન્મના કોઈ અનુભવોને કારણે આવે છે. પૂર્વેના એવા સ્મરણ વર્તમાન જીવનમાં કેમ થતું નથી? એનો ઉત્તર આપતાં આ જૈ
અનુભવોના સંસ્કારો એ જીવના આત્મામાં પડ્યા હોય છે, તે જ દર્શનો એમ કહે છે કે આત્મગત જે સંસ્કારો આ જન્મમાં ઉબુદ્ધ છે હું આ શિશુને સ્મરણભાન આપે છે. અન્યથા આવું નાનું અને અબુધ થાય તે સંસ્કારો જ સ્મૃતિ ઉત્પન્ન કરે. જે સંસ્કારો અભિભૂત રહે છે R * બાળક વિષયને ઈષ્ટ કે અનિષ્ટ કેવી રીતે સમજી શકે ? બાળક એ તે સ્મૃતિ જન્માવતા નથી. સંસ્કાર હોય એટલે સ્મૃતિ થાય જ એવું છે હું સમજી શકે છે એનું કારણ આ જન્મમાં નહિ પરંતુ ગત જન્મોમાં નથી. સ્મૃતિ-સ્મરણ થવા માટે પૂર્વસંસ્કારની જાગૃતિ થવી જરૂરી છે. જે
ક્યારેક એવો અનુભવ થયેલો હોય. એ અનુભવના પૂર્વજન્મના દા. ત. બાળપણમાં અનુભવેલ બધી ઘટનાઓનું સ્મરણ આ જન્મમાં ૩ સંસ્કાર આ બાળકમાં હોવાથી એ હસે અથવા રડે છે. બાળકના આ પણ, વૃદ્ધાવસ્થામાં આપણને ક્યાં થાય છે? જેમ દુઃખના ઓથારથી #
ઉદાહરણથી એ સિદ્ધ થાય છે કે પૂર્વજન્મ છે. જો પૂર્વજન્મ સાબિત કેટલીક પરિચિત વ્યક્તિને કેટલીક વ્યક્તિ ભૂલી જાય છે તેમ. દુ:ખના થાય છે તો પુનર્જન્મ પણ પુરવાર થાય છે. કારણ કે જન્મમરણનો ઓથારે તે પરિચિત વ્યક્તિ વિશેના સંસ્કારો તિરોહિત કરી દીધા રે v પ્રવાહ તો નિત્ય અને અનાદિ છે.
હોય છે. જેમ દુ:ખ તેમ મૃત્યુ પણ જીવના અનેક સંસ્કારોને તિરોહિત જ હું અહીં કોઈના મનમાં શંકાપ્રશ્ન ઉદભવી શકે જો આવો જન્મપ્રવાહ કરી દે છે. તેથી વર્તમાન જીવનમાં પુર્વાવતારોમાં પોતે કોણ, કેવો, ન ક નિત્ય અને અનાદિ હોય તો તે જીવે અસંખ્ય વખત મનુષ્ય, પશુ, ક્યાં હતો તેનું સ્મરણ થતું નથી. પૂર્વજન્મમાં પોતે કોણ હતો, કેવો વુિં પંખી કે જંતુનો જન્મદેહ ધારણ કર્યો હોવો જોઈએ અને એ બધા હતો, ક્યાં હતો એ બધી વાતની સ્મૃતિને જાતિસ્મરણ કહે છે. આવું ક જન્મોના સંસ્કાર પણ તેનામાં હોવા જોઈએ. એ બધા સંસ્કારો જ્ઞાન કોઈકને જ થાય છે અને જેને થાય છે તેના સંસ્કાર ઉોધકરૂપે છે હું જીવાત્માના ચાલુ વર્તમાન) જન્મમાં જાગવા જોઈએ. એને પરિણામે ધર્મકામ કરતો હોય છે. * એ જીવને અન્ન, ઘાસ, ચણ કે જીવડાં તરફ પણ અનુરાગ થવો સંસ્કાર ઉબુદ્ધ કરનાર ઉદ્ધોધકમાં એક છે ધર્મ અને બીજો છે ? છું જોઈએ, પરંતુ ખરેખર એમ થતું નથી એનું કારણ શું? આ જે જાતિમાં થાય તે જન્મ. જીવ જે જાતિ (મનુષ્ય, પશુ, પંખી, જંતુ)માં હૈ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ પૂર્વ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ પૂર્વ કર્મવાદ
* કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ન કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ
કર્મવાદ # કર્મવાદ # કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ # કર્મવાદ # કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ ર્ક કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ |
