________________
પૃષ્ટ ૨૨ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન • જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ઑક્ટોબર ૨૦૧૪
મેષક
દિવ્યતાની અતિ
I ડૉ. રેણુકા પોરવાલ
તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક પક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક છ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલા ૨
જૈનધર્મની મુખ્ય બે પરંપરા શ્વેતાંબર અને દિગંબર. બંને અતિશય ક્ષેત્ર-તીર્થો : શ્રવણબેલગોલા નગરની વિંધ્યગિરિ અને 5 ૨ સંપ્રદાયના તીર્થધામો, પર્વતો ઉપર તથા એની તળેટીમાં રમણીય ચંદ્રગિરિ, પદ્માવતી માતાનું તીર્થ હુમચ તથા જ્વાલામાલિની દેવીનું છે હું કુદરતી વાતાવરણમાં સ્થિત હોવાથી યાત્રિકો તન-મનથી પ્રફુલ્લિત મંદિર-સિંહન ગદ્દે કર્ણાટકમાં આવેલા છે. ઉપરાંત શંખેશ્વર, ૩ રૅ થાય છે. ઉત્તર અને દક્ષિણ ભારતના દરેક રાજ્યોમાં આવા સિદ્ધક્ષેત્ર વિષ્ણેશ્વર (સુરત અને આંધ્ર પ્રદેશ), અંતરિક્ષ (મહારાષ્ટ્ર), મક્ષીજી રેં
અને અતિશય ક્ષેત્રો આવેલા છે. તીર્થ ક્ષેત્રોનું વર્ગીકરણ સાધારણ (મધ્ય પ્રદેશ) વગેરેનો સમાવેશ કરી શકાય. રીતે કલ્યાણક ક્ષેત્ર, સિદ્ધ ક્ષેત્ર, અતિશય ક્ષેત્ર અને કલા ક્ષેત્ર તરીકે કલાક્ષેત્ર શું કરી શકાય.
જૈન કળા અને સ્થાપત્યના વિરલ ઉત્કૃષ્ટ બાંધણીવાળા મંદિરો છું કલ્યાણક ક્ષેત્ર
અને પ્રતિમાજીઓનો સમાવેશ આ પ્રકારમાં થાય છે. વિશ્વની હેરિટેજ 3 ૪ તીર્થકરોના જીવનના પાંચ કલ્યાણકો-ચ્યવન, જન્મ, દીક્ષા, ગણાતી શ્રવણબેલગોલાની બાહુબલીની પ્રતિમા, મુડબદ્રિ, પટ્ટડક્કલ, હું
કેવલજ્ઞાન અને નિર્વાણ જે સ્થળે થયા હોય તે સ્થળને અતિ પવિત્ર જિનકાંચી, રાણકપુર, આબુ, જૂના દેલવાડા, ઓસિયાજી, અજમેર, કે ગણવામાં આવે છે. ઉપરાંત આવી કલ્યાણક ભૂમિઓ પ્રભુના જયપુર, કેસરિયાજી વગેરે તીર્થોમાં કલાકારો, શિલ્પીઓ તથા રે હું જીવનની મહત્ત્વની ઘટનાઓની પણ સાક્ષી હોય છે, માટે પૂર્વે થયેલા સ્થપતિઓએ પોતાનો પ્રાણ રેડીને ઘણી જીવંત કલાકૃતિઓનું નિર્માણ હું મહાન આચાર્યો અને શ્રાવકો ત્યાં જે તે પ્રસંગોની યાદમાં ચૈત્યાલયો કર્યું છે. કે સ્તૂપોનું નિર્માણ કરે છે. સમેતશિખરજી, કાશી, મથુરા, વૈશાલી, શ્રી સમેતશિખર ૬ અહિછત્રા, શ્રવણબેલગોલા વગેરે કલ્યાણકતીર્થ ક્ષેત્રો છે. દરેક ધર્મોજન પ્રભુના કલ્યાણક ક્ષેત્રોની સ્પર્શના કરવાની ઈચ્છા ૬ સિદ્ધક્ષેત્ર
રાખતો જ હોય છે. ગુજરાત અને મધ્ય પ્રદેશના જૈનોને શિખરજી ૬ આ સિદ્ધક્ષેત્ર તરીકે જાણીતા તીર્થોમાં મુનિઓનું નિર્વાણ થયું હોવાથી યાદ ઘણું આવતું હોય તો પણ દૂર હોવાના કારણે ઈચ્છા ફળીભૂત ! જ એ સિદ્ધક્ષેત્ર કહેવાય છે. સિદ્ધાચલનું સુંદર ચૈત્યવંદન છે- થતાં સમય લાગે છે. અમને ઘણાં વર્ષો પછી સપરિવાર ૨૦-૨૦ ૬ ‘શ્રી શત્રુંજય સિદ્ધક્ષેત્ર દીઠે દુર્ગતિ વારે
તીર્થકરોની અંગ સ્પર્શનાથી ચેતનવંતી થયેલ પર્વતશ્રેણી પર પગલાં ભાવ ધરીને જે ચઢે એને ભવ પાર ઉતારે.”
પાડવાનો મોકો મળ્યો. શ્રી ભોમિયાજીના દર્શનથી યાત્રા પ્રવાસ છે જયાં અનંતા મુનિઓ મોક્ષ પામ્યા હોય તેવા ક્ષેત્રો ઘણાં છે, આરંભાયો. અહીં ૩૧ ટ્રકો આવેલી છે જેમાં અંતિમ શ્રી મેઘાડંબર છે { ઉદાહરણાર્થ–માંગીગીજી, પાવાગઢ, દ્રોણગિરિ, મુક્તાગિરિ, ટૂક શ્રી પાર્શ્વનાથજીની છે. અહીંની મુખ્ય મુખ્ય ૨૦ ટ્રકોમાં યાત્રીગણ છું રુ ચુલગિરિ, ગજપથા, કુંથલગિરિ વગેરે. તામિલનાડુમાં આવી ઘણી ચૈત્યવંદન કરતાં હોય છે. ચારે તરફ વ્યાપક પંખીઓનો કલરવ શું ૬ ગિરિમાળાઓ છે જ્યાં સાધુઓએ સંલેખના વ્રત સ્વીકાર્યું હતું. અને શીતળ મંદ મંદ પવન સાથે પ્રભુને જુહારતાં મનમાં ૬
એક ગિરિ પર્વત “સીતાનાવત્સલ” એ સિધ્ધાનાવાસનું અપભ્રંશ આલ્હાદકતાની સાથે શીતળતાનો અનુભવ શ્રદ્ધાની લાગણીના જ છે. આ સ્થળે જૈન સંસ્કૃતિનો પ્રાચીનતમ કલાવારસો, ચિત્રકામ તંતુઓ જોડે છે. અને શિલ્પકામના રૂપમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે.
શાશ્વતા જિનેશ્વરો, ગણધરો, સાંવલિયા પાર્થપ્રભુનું જલમંદિર ન અતિશય ક્ષેત્ર
અને એથી પણ વિશેષ અંતિમ ટોચ પર પાર્શ્વનાથ દાદાનું નિર્વાણ ) હું દેવ, દેવી, તીર્થકરોના ઘણાં અભૂત તીર્થક્ષેત્રો એવા છે કે સ્થળ આપણને આમંત્રિત કરતા જણાય છે. આ સ્થળ પરના મંદિરના છે
ત્યાં દર્શન કરતાં જ ભક્તોને સુખ, શાંતિ અને અનુપમ શક્તિનો ભોંયરામાં શિલા પર પ્રભુએ પદ્માસનમાં બિરાજીને અનશન કર્યું હતું. આ 3 જે અનુભવ થાય છે. આ શક્તિ, એ ત્યાં રહેલી ઉર્જાને આભારી શિલાનો સ્પર્શ કરતાં મન ગદ્ગદિત થઈ ઉઠે છે. ચરણ પાદુકાના દર્શન 8 ઈં છે. આવા જાગરૂક તીર્થોના દર્શનથી ભવ્યજનો ભાવવિભોર માત્રથી જ જશવિજયજીની પંક્તિઓ યાદ આવી જાય. & થઈ જાય છે. અતિશય ક્ષેત્રો ઘણીવાર પ્રભુના જીવન કલ્યાણક ‘જન્મ સફળ હોય તેનો જે એ ગિરિ વંદે...”
સાથે પણ સંબંધ ધરાવે છે; જેમ કે વૈશાલી અને લછવાડ તથા સંપૂર્ણ પહાડ લોકજીભે, રેલ્વેમાં, પોસ્ટ ઑફિસમાં અને ૩ શું ભલુપુર (કાશી) વગેરે.
અંગ્રેજોના દસ્તાવેજોમાં ‘પારસનાથ પહાડ’ કે ‘પારસનાથ હલ'ના ૨
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક " જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક
