________________
ઑકટોબર ૨૦૧૪ - પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક, પૃષ્ટ ૫૩
માંહાજર મંદિર બીકાનેર || શ્રી લલિતકુમાર નાહટા | અનુવાદ : ડૉ. રેણુકા પોરવાલ
* જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 5 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક દ ક જૈન તીર્થ વેદના અને શિલા R”
રાજસ્થાનનું બીકાનેર શહેર અહીંના ભવ્ય કલાત્મક યાત્રા તથા શ્રીપાલ ચરિત્ર પણ છે. મંદિરમાં સુંદર રંગથી શોભતા કે - સુમતિનાથના જૈન દેરાસર માટે પ્રસિદ્ધ છે. આ મંદિરની સ્થાપના ચિત્રો જોઈને જો એને કોઈ “જૈન કથાનુયોગના ચિત્રોનું સંગ્રહાલય' છે
ભાંડાશાહ નામના જૈન શ્રેષ્ઠી દ્વારા થઈ હોવાથી એ ભાંડાસર કહે તો જરા પણ અતિશયોક્તિ નથી. ૨ મંદિરના નામે ઓળખાય છે. એની પ્રતિષ્ઠા આસો સુદ-૨, વિ. સં. નિર્માણકર્તા ભાંડાશાહની વંશાવળી # ૧૫૭૧માં થઈ હતી. મંદિરનું નિર્માણ શ્રેષ્ઠી ભાંડાશાહ વિ. સં. મહોપાધ્યાય વિનયસાગરજીએ નાકોડા તીર્થના સ્થાપકની # હું ૧૫૨૫માં શરૂ કર્યું હતું, પરંતુ તેમનું અચાનક અવસાન થતાં ઐતિહાસિક જાણકારી મેળવી તદ્દનુસાર આ બંને તીર્થોના વડવાઓ શું ૬ મંદિરનું બાંધકામ વિલંબમાં પડ્યું. ત્યારબાદ તેમના વંશજોએ પૂર્ણ કુટુંબીજનો હતા. નાકોડાના તળાવમાંથી પાર્શ્વનાથજીની પ્રતિમાને ફુ શું કર્યું. મંદિરની પ્રતિષ્ઠાનો શીલાલેખ નીચે મુજબ છે
પ્રગટ કરનાર આચાર્ય જિનકીર્તિ રત્નસૂરિજીના ભત્રીજા (સંસારી) ૬ સંવત ૧૫૭૧ વર્ષે, આસો સુદ-૨
માલાશાહ હતા. શંખવાલ ગોત્રીય માલાશાહને ચાર પુત્રો હતારાજાધિરાજ લૂણકરજી વિજય રાજ્ય
સાંડાશાહ, ભાંડાશાહ, હૂંડાશાહ અને સુંડાશાહ. આ ભાંડાશાહે શાહ ભાંડા, પ્રાસાદ નામ રૈલોક્ય દીપક
બીકાનેરમાં ઈ. સ. ૧૫૧૫માં “નૈલોક્યદીપક' પ્રાસાદ કરાવ્યો. * કરાવિત, સૂત્ર ગોદા કારિત.
એક કિવદંતી અનુસાર ભાંડાશાહ અને સ્થાપિત ગોદા એકવાર મંદિર મંદિરનું સ્થાપત્ય
નિર્માણની યોજના તૈયાર કરતા હતા ત્યારે એક બનાવ એવો બન્યો કે ચારે તરફ ફેલાયેલા બીકાનેર શહેરમાં સર્વોત્કૃષ્ટ સ્થાન ઉપર ગોદાને લાગ્યું કે આ શેઠ તો ખૂબ કંજૂસ છે, એ શું આવા ભવ્ય મંદિરનું શું ૨ ભાંડાશાહે પસંદગી ઉતારી અને એ સ્થળે મંદિર નિર્માણ કરાવ્યું. નિર્માણ કરાવશે, માટે તેણે શેઠને ૧૦૦૦ મણ ઘી મંગાવીને મંદિરના રૂ હુ મંદિરના શિખરની ઊંચાઈ ૧૦૮ ફૂટ તથા દિવાલોની જાડાઈ ૮ થી પાયામાં નાખવું પડશે એમ જણાવ્યું. શેઠે શિલ્હીના સૂચન મુજબ ઘી મંગાવ્યું નg હું ૧૦ ફૂટ છે. મૂળ મંદિરના નકશામાં સાત માળ હતા, પરંતુ પાછળથી અને મંદિરના પાયામાં નાખવાનું શરૂ કર્યું. શિલ્પીએ જ્યારે આ જોયું ત્યારે હું
ત્રણ મજલાનું ભવન સુરક્ષાની દૃષ્ટિએ તૈયાર કરાયું જે આજે પણ જણાવ્યું કે “શેઠ હું તમારી પરીક્ષા લઈ રહ્યો હતો કે આપ મંદિર નિર્માણમાં જ અન્ય ભવનોની સરખામણીમાં ઉન્નત છે. પ્રભુની સેવામાં ઉપસ્થિત કંઈ કંજૂસાઈ તો નહીં કરો ને! આ ઘી તમે પાછું મોકલી આપો.” શેઠે ૬ ક રહેતી દેવાંગના કે શાલભંજીકાઓ પણ ઘણી જ સજીવતાથી જ વિનંતીપૂર્વક વિવેકસહ જણાવ્યું કે, “જે નિમિત્તે ઘી આવ્યું છે તેનો ઉપયોગ ક $ શિલ્પીએ કંડારેલ છે. મંદિરના અધિષ્ઠાયક દેવ ભેરૂજી છે. મંદિર એમાં જ થશે.'
નિર્માણ માટે લાલ પત્થર જેસલમેરથી ઊંટો દ્વારા લાવવામાં આવતો આ પ્રમાણે મંદિરનો પાયો તૈયાર કરવામાં આ ઘી વાપરવામાં હું 3 તથા બીકાનેરમાં પાણી ખારું હોવાથી તે પણ આઠ માઈલ દૂરના આવ્યું. આજે પણ ઘણીવાર ગરમીની ઋતુમાં મંદિરમાં ફર્શની હૈં તળાવમાંથી લાવવામાં આવ્યું હતું. મંદિર નિર્માણનું કાર્ય “ગોદા' ફાંટમાંથી ઘી જેવું ચીકણું પ્રવાહી બહાર ઝરે છે. નામના શિલ્પીએ કર્યું હતું.
શ્રી મિથિલા તીર્થ શિલાન્યાસ મંદિરની ચિત્રકળા
૧૯મા તીર્થંકર શ્રી મલ્લિનાથજી અને ૨૧મા તીર્થંકર શ્રી છું બીકાનેરના સુપ્રસિદ્ધ ચિત્રકાર મુરાદબક્ષે વિ. સં. ૧૯૬૦માં નમિનાથના ૪-૪ કલ્યાણકોથી અભિભૂત પાવન ભૂમિ મિથિલા જે મંદિરને અનેક ચિત્રોથી સજ્જ કર્યું. મંદિરના ગુંબજમાં સુજાનગઢનું તીર્થનો વિચ્છેદ લગભગ ૧૫૦ વર્ષ પહેલાં થઈ ગયો હતો. અંદાજીત
મંદિર, સ્થૂલિભદ્રની દીક્ષા, સંભૂતિવિજયની ત્રણ શિષ્યોને ચાતુર્માસ અનુમાનના આધારે ઈ. સ. ૧૯૯૩ થી લલિત નાહટાએ શોધખોળ શું અર્થે આજ્ઞા, ભરત બાહુબલી યુદ્ધ, દાદાવાડી, ધન્ના શાલિભદ્ર ચરિત્ર, કરતાં ૨૦૦૬-૦૭માં તેમને સફળતા મળી. & ઈલાચીકુમાર, સુદર્શન શેઠ, વિજયાશેઠ-શેઠાણી, સમવસરણ વગેરે ઉપરોક્ત સંશોધિત સ્થળે ૨૫ મે ૨૦૧૪માં શુભ મુહૂર્તમાં હું B ૧૬ ચિત્રો સુંદર રંગોની ગોઠવણીથી ચિત્રિત કર્યા છે. તે ઉપરાંત મિથિલા તીર્થનો શિલાન્યાસ અષ્ટપ્રકારી પૂજા દ્વારા કરવામાં આવ્યો. 3 શ્રી અરિષ્ટનેમિના લગ્નની જાનના દૃશ્યો, પશુઓનો વાડો વગેરે અહીં સ્થાપિત કરવામાં આવનાર બંને પરમાત્માઓની અંજનશલાકા, હું આઠ મોટા દૃશ્યોને ગુંબજમાં આવરી લીધા છે. દાદાસાહેબના ભદિલપુરમાં તૈયાર થયેલ નૂતન જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે આચાર્યશ્રી ? જીવનની અણમોલ ઘટનાઓ, પ્રભુ મહાવીરના કલ્યાણક, ઉપસર્ગો, મહેન્દ્રસાગરજી મહારાજ સાહેબ દ્વારા કરવામાં આવી. * * * * છે અરિષ્ટનેમિનું શંખવાદન વગેરે દૃશ્યોને ખૂબ ભાવવાહી કલા થકી જૈન શ્વેતાંબર કલ્યાણક તીર્થ ન્યાસ, ૨૧, આનંદ લોક, ઑગષ્ટ ક્રાંતિ $ જીવંત કર્યા છે. આ સુંદર દૃશ્યોમાં શ્રી ગૌતમસ્વામીની અષ્ટાપદ માર્ગ, ન્યૂ દિલ્હી-૧૧૦૦૪૯. ફોન: 011-2625 1065, 41740100. ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષાંક 4 જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
* જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક 4 જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષુક " જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક છ જૈન તીર્થ વેદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિરોષક દ ક જૈન તીર્થ વંદની અને શિલા
જૈન તીર્થ વેદના અને શિલા સ્થાપત્ય વિશેષક ૬ જૈન તીર્થ વૈદતા અને શિલા સ્થાપત્ય વિશે
