________________
જૈત
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ ૬ જૈત તીર્થ વંદના અને શિલ્પ
ઑકટોબર ૨૦૧૪ | પ્રબુદ્ધ જીવન • જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક પૃષ્ટ ૫૫
ઈ. સ. ૪૫૫-૫૬માં કરાવ્યો હતો, એવી હકીકત અહીંનો શિલાલેખ પૂરો પાડે છે. આજે આ તળાવનો પત્તો નથી.
જ્ઞાનચંદ્રકૃત સંસ્કૃતભાષા-નિબદ્ધ ‘શ્રી રૈવતગિરિ તીર્થ-સ્તોત્ર'માં તીર્થનાયક જિન અરિષ્ટનેમિને પ્રધાનતા અપાઈ છે; એમનો તથા રૈવતગિરિનો મહિમા પ્રારંભના પાંચ પર્ધામાં કહ્યો છે. તે પછી વાગ્ભટ્ટમંત્રી કારિત, ગિરનાર પર ચઢવાની પદ્મા (પાજા) વિશે આલંકારિક વાક્યો કહી, ક્રમશઃ ગિરિસ્થિત અર્ચનીય સ્થાનોનો વક્ટોખ કર્યો છે. જે
ઉજ્જયન્તગિરિનાં મંદિરો અનુલક્ષીને લખાયેલાં મધ્યકાલીન કર્યા, ચર્ચા, સ્તોત્રો, સ્તવનો, ચૈત્યપરિપાર્ટીઓ અને પ્રબંધો ઉપરાંત અભિલેખોમાં અઢળક માહિતી આ તીર્થ વિશે મળે છે. શ્રી બેમિહનાર ભગવાeનું જીllqel:
સૌરીપુત્રીના રાજા સમુદ્રવિજયની પટ્ટરાણી શ્રી શિવાદેવીએ આસો વદ ૧૨ની રાત્રિએ અંતિમ પ્રહરમાં તીર્થંકરસૂચક ૧૪ સ્વપ્નો જોયાં. એ જ વખતે શંખરાજાનો જીવ તેત્રીસ સાગરોપમનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી ચ્યવીને શિવાદેવીની કુક્ષિમાં પ્રવેશ્યો. ગર્ભકાળના દિવસો પૂર્ણ થતાં શ્રાવણ સુદ પના શુભ દિને ચિત્રા નક્ષત્રમાં શિવાદેવીએ શ્યામવર્ણ અને શંખ લક્ષાવાળા પુત્રરત્નને જન્મ આપ્યો. છપ્પન દિકકુમારીઓ અને ઈન્દ્ર-ઈન્દ્રાણીઓ દ્વારા પ્રભુનો જન્મકલ્યાણક ધામધૂમપૂર્વક ઉજવવામાં આવ્યો.
પુત્રજન્મની ખુશાલીમાં રાજદરબારમાં જન્મોત્સવની પણ ભવ્ય રીતે ઉજવણી કરવામાં આવી. શિવાદેવીએ ગર્ભકાળમાં અરિષ્ટમય ચક્રધારા જોઈ હતી એટલે પુત્રનું નામ ‘અરિષ્ટનેમિ' પાડવામાં આવ્યું, કુમારપણાના ત્રણસો વર્ષ વ્યતિત કરી પ્રભુ યુવાનસ્થાને પહોંચ્યા. મહારાજા અને મહારાણી નૈમિકુમારના લગ્ન માટે ખૂબ આગ્રહ કરતાં. આ ઉપરાંત કૃષ્ણવાસુદેવની સત્યભામા, રુમણ, સુસીમા, પદ્માવતી, ગૌરી, ગાંધારી, લક્ષ્મણા, જાંબવતી એમ આઠે પટ્ટરાણીઓ પણ નેમિકુમારને લગ્ન માટે આગ્રહ કરતી. નેમિકુમા૨ે આ બધા પ્રસંગે મૌન રહેલા જાણી નૈમિકુમાર લગ્ન માટે તૈયાર જ છે એમ મૌનને સંમતિ માની લીધી. સમગ્ર રાજમહેલમાં ઉત્સાહનો સંચાર થયો. એ જ સમયે મથુરા નગરીના રાજવી ઉગ્રસેનની રાજકન્યા રામતીનું માગું આવતાં નૈમિકુમારના અને રાજીમતીના વિવાહ નક્કી થયા.
લગ્નમુહૂર્ત માટે રાજ્યોતિષીને બોલાવવામાં આવ્યા. રાજ્યોતિષીએ જણાવ્યું કે હમણાં વર્ષાકાળમાં લગ્ન જેવું મંગલકાર્ય થઈ શકે નહિ. આ સાંભળીને કૃષ્ણવાસુદેવે તુરત જ જ્યોતિષીને કહ્યું કે નેમિકુમાર લગ્ન માટે માંડ માંડ તૈયાર થયા છે, જો વિલંબ કરીશું તો એમનું માનસ પરિવર્તન થઈ જાય માટે લગ્નના મુહૂર્તમાં વિલંબ ચાલે નહિ. અંતે શ્રાવણ સુદ છઠ્ઠનો દિવસ નક્કી થયો.
ઊર્ષાક
- શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ
તીર્થ વંદના ય
નૈમિકુમારની વિશાળ જાન દ્વારિકા નગરીથી નીકળી મંગલ ગીતોના ગાન સાથે ઉગ્રસેન રાજાના મહેલ તરફ આવતાં રસ્તામાં પશુઓનો આર્તનાદ નૈમિકુમારના કાને પડ્યો. સારથીને આનું કારણ પૂછતાં જાણવા મળ્યું કે ભોજનમાં આ પ્રાણીઓનો ઉપયોગ થવાનો છે. આ પ્રાણીઓનો જીવ બચાવવા નૈમિકુમારે રથને પાછો વાળવાનો આદેશ કર્યો. નૈમિકુમારનો રથ પાછો વળતાં જાણી વાતાવરણ અત્યંત સ્તબ્ધ બની ગયું. નૈમિકુમારને રાજીમતીમાં હવે મોહ ન રહેતાં મુક્તિરૂપી વધૂની લગની લાગી હોય એમ જણાયું. પ્રભુ તો રાજીમતીને પોતાના આઠ આઠ ભવોનો સંકેત આપવા જાણે પધાર્યા ન હોય એમ પાછા વળી ગયા !
લોકાંતિક દેવોની ધર્મતીર્થ પ્રવર્તનની માંગણી સ્વીકારી પ્રભુએ વર્ષીદાનનો પ્રારંભ કર્યો. વર્ષીદાન આપી શક આદિ ઇન્દ્રો સાથે ઉત્તરકુટ્ટુ નામની શિબિકામાં આરૂઢ થઈ નગરી બહાર નીકળી ઉજ્જયંત (ગિરનાર) પર્વત પર સહસાવન (સહસ્તામ્રવન)માં પધાર્યા. શ્રાવણ સુદ ૬ (છ)ના દિવસે ચિત્રા નક્ષત્રમાં દિવસના પૂર્વ ભાગમાં એક હજાર રાજાઓ સાથે પ્રભુએ સર્વવિરતિ અંગીકાર કરી ત્યાં જ પ્રભુને મનઃપર્યવજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. પ્રભુ આ સ્થળેથી ચોપ્પન દિવસ અન્યત્ર વિહાર કરીને શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ ફરીથી સહસાવનમાં પધાર્યા. આસો વદ અમાસ (ભાદરવા વદ અમાસ)ના દિવસે વૃત્તસ વૃક્ષની નીચે અમૃતપના તપસ્વી પ્રભુ કાઉસગ્ગ ધ્યાને રહ્યા. થાતીકર્મનો ક્ષય કરી ચિત્રા નક્ષત્રમાં દિવસના પૂર્વ ભાગમાં અઠ્ઠમ તપ વડે કેવળજ્ઞાન પામ્યા. શ્રી રાજીમતી પણ પ્રભુ પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી અને તપશ્ચર્યા કરતાં કરતાં મોક્ષપદને પામ્યાં.
શ્રી નેમિનાથ ભગવાનને વટદત્ત વગેરે ૧૧ ગાધરી હતા, ૧૮ હજાર સાધુઓ, ૪૦ હજાર સાધ્વીઓ, એક લાખ ૬૯ હજાર શ્રાવકો અને ૩ લાખ ૨૬ હજાર શ્રાવિકાઓ હતી. શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના ગોમેધ નામનો યક્ષ અધિષ્ઠાયક દેવ બન્યો, અત્રે શ્રી અંબિકાદેવી અધિષ્ઠાયિકા દેવી બન્યાં.
શ્રી નેમિનાથ ભગવાન એક માસનું અનશન કરી પર્વકાસને બેસી ગિરનાર પર્વતની ચોથી ટૂં કે ‘શ્યામશિલા' ઉપર ૫૩૬ મુનિવરો સાથે અષાઢ સુદ ૮ની રાત્રે પૂર્વ ભાગમાં મોક્ષે ગયા. શ્રી નેમિનાથ ભગવાન ૩૦૦ વર્ષ કુમારાવસ્થામાં, ૫૪ દિવસ મુનિપર્ણ રહ્યા અને ૭૦૦ વર્ષ કેવળીપશે હી નિર્વાણપદને પામ્યા. ચોથી ટૂંક પર એક શ્યામશિલા’ પર શ્રી નેમિનાથ ભગવાનની પ્રતિમાજી તથા બીજ શિલામાં પગલાં છે. આ ટૂંકને મોક્ષ ટૂંક પણ કહેવામાં આવે છે.
XXX
શ્રી ગિરનાર તીર્થ ઉપર બિરાજમાન મુળનાયક શ્રી નેમિનાથ ભગવાનની પ્રતિમા શ્રી શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમા કરતાં
જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષણૂંક – જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક – જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક ૬ જૈન તીર્થ વંદના અને શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક
