________________
કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાર
ગસ્ટ ૨૦૧૪ • પ્રબુદ્ધ જીવન ૦ કર્મવાદ વિશેષાંક , પૃષ્ટ ૧૧૯ વાદ ક્વ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ 9
શું છે? મીમાંસકોનું કહેવું છે કે “અપૂર્વ'થી. દરેક કર્મોમાં અપૂર્વ ફળનો દાતા ઈશ્વર છે, ત્યાં મીમાંસક કર્મમાં જ ફળ દેવાની યોગ્યતા
(પુણ્યાપુણ્ય) ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિ હોય છે. કર્મથી થાય છે અપૂર્વ છે એમ માને છે. કાંટની દૃષ્ટિએ ઈશ્વર જ માનવને કર્તવ્ય કરવા છે. કું અને અપૂર્વથી ફળ થાય છે. “અપૂર્વ' કલ્પના મીમાંસકોની કર્મ માટે પ્રેરિત કરે છે, પરંતુ મીમાંસામાં કર્તવ્યનો મૂળ સ્રોત અપૌરુષેય # ક વિષયક એક મૌલિક કલ્પના મનાય છે.
વેદ જ છે. એ જ લોકોને નિષ્કામ કર્મ કરવાનો આદેશ આપે છે કે | કર્મ મીમાંસાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ એ છે કે વેદ દ્વારા પ્રતિપાદિત અભિષ્ટ અને આપણે તેની આજ્ઞાનું પાલન કર્તવ્ય બુદ્ધિથી કરવું જોઈએ. 8 આ સાધક કર્મોમાં લાગ્યો રહે અને પોતાનું વાસ્તવિક કલ્યાણ સંપાદન આ દાર્શનિક વિવેચનના અનુશીલનમાં મીમાંસાની દાર્શનિકતામાં કોઈ ક કરતો રહે. યજ્ઞ યાગાદીમાં કોઈ
પ્રકારનો સંદેહ નથી રહેતો. Ė ૐ દેવતા વિશેષ (જેમ કે ઈન્દ્ર, | ઈશ્વર કે કર્મ - મોટું કોણ ? મીમાંસાનો મુખ્ય અભિપ્રાય યજ્ઞ % હ વિષ્ણુ, વરૂણ આદિ) ને લક્ષ્ય એકવાર વિષ્ણુ ભગવાન અને લક્ષ્મીજી પૃથ્વીની પરિક્રમા કરવા
5 વા યાગાદિ વેદિક અનુષ્ઠાનોની 8 ૐ કરીને આહુતિ દેવાય છે. વેદમાં
નીકળ્યા. ફરતાં ફરતાં એક નગરના પાદરે આવ્યા ત્યારે તેમણે તાત્વિક વિવેચના છે, પણ આ ૪ આ દેવોના સ્વરૂપનું પૂરું વર્ણન રસ્તામાં એક ગરીબ કઠિયારાને જોયો. આ કઠિયારો વિષ્ણુ
વિવેચનની ઉત્પત્તિ માટે એણે જ છે. 3 મળી આવે છે. પરંતુ મીમાંસાને ભગવાનનો ભક્ત હતો. રોજ સવારે પૂજા-પાઠ કરે, વિષ્ણુ સિદ્ધાન
દવે વિગ સિદ્ધાન્તોને શોધી કાઢ્યા છે તે હું મતે દેવતા સંપ્રદાનકારક સૂચકે ભગવાનની સ્તુતિ આદિ કરીને પછી જ પોતાનું કામ શરૂ કરતો
ની તતિ આદિ કરીને પછી જ પોતાનું કામ શરૂ કરતો અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ છે. શું પદમાત્ર જ છે. એનાથી વધીને હતો ત્યારે લક્ષ્મીજીને આ ગરીબ કઠિયારા ઉપર દયા આ
હતો. ત્યારે લક્ષ્મીજીને આ ગરીબ કઠિયારા ઉપર દયા આવી તેમણે મીમાંસકો એ અને ક મોલિક ક એની કોઈ સ્થિતિ નથી. દેવતા
વિષ્ણુ ભગવાનને કહ્યું કે, આ તો તમારો ભક્ત છે, તો શું તમારા સિદ્ધાંતોનું વર્ણન કર્યું છે, જેનો ૬ મંત્રાત્મક હોય છે અને ભક્તની આવી દશા ત્યારે વિષગ ભગવાન મલક
ન ભક્તની આવી દશા ! ત્યારે વિષ્ણુ ભગવાન મલક મલક હસવા ઉપયોગ સ્મૃતિ ગ્રંથોના અર્થ ક દેવતાઓ ની પૃથક સત્તા આ લાગ્યા. પરંતુ લક્ષ્મીજી તેનો મર્મ સમજી શક્યા નહિ. તેમણે તો નિર્ણય કરવામાં કરાય છે. હું
યા હતા, વિષ્ણુ ભગવાનને કઠિયારાને મદદ કરવાનું સૂચન કર્યું. ભગવાન સ્મૃતિઓનું ક્ષેત્ર વિશાળ છે તથા - જેના દ્વારા તેમના માટે હોમનું પણ લક્ષ્મીજીની ઈચ્છાનો અનાદર કરી શક્યા નહિ. આથી વિષ્ણુ એમાં નાના પ્રકારના વિરોધસૂચક છે વિધાન છે. ત્યારે પ્રશ્ન એ થાય છે ભગવાને એક રત્નની પોટલી કઠિયારો જતો હતો એ રસ્તા પર સિદ્ધાંત ઊભા થાય છે. દેખાવમાં ક્ર છે કે વેદિક કર્મનું અનુષ્ઠાન શા માટે મૂકી દીધી. પરંતુ એ જ વખતે કઠિયારાને કુબુદ્ધિ સુઝી, વિચાર્યું આ વિરોધ ખૂબ જ માર્મિક પ્રતીત 4 શું કરવું જોઈએ? સામાન્ય મત એ લાવ જોઉં કે જો હું આંધળો હોત તો મને રસ્તો દેખાય છે કે થાય છે, પરંતુ મીમાંસાની વ્યાખ્યા
છે કે કોઈ કામનાની સિદ્ધિ માટે, નહિ? આમ વિચારી આંખો બંધ કરી ચાલવા લાગ્યો અને રત્નોની શૈલીનો ઉપયોગ કરવાથી આ * પણ વિશેષ મત એ છે કે કોઈ પણ પોટલી રસ્તામાં હોવા છતાં તેને મળી નહિ.
વિરોધોનો પરિહાર સારી રીતે થઈ - કામના વગર જ આપણે વૈદિક બીજે દિવસે ફરી વિષ્ણુ ભગવાને કઠિયારો જે ઝાડ કાપતો શકે છે. એટલે સ્મૃતિના મર્મજ્ઞાન : 5 કર્મોનું અનુષ્ઠાન કરવું જોઈએ. હતો તે ઝાડને ચંદનનું ઝાડ બનાવી દીધું. કઠિયારો તો લાકડા માટે ‘કર્મ મીમાંસા'નો ઉપયોગ | ઋષિઓને દીવ્ય ચક્ષુઓથી દેખાતું કાપી તેનો ભારો બનાવી બજારમાં આવ્યો પણ તે દિવસે તેનો ખૂબ જ કરાય છે. તેથી જ ક વૈદિક મંત્રોમાં ગૂઢ રહેલો ધર્મ ભારો વેચાયો નહિ. લાકડાનો ભારો લઈ ઘરે આવ્યો. ઘરે બીજા મીમાંસાનું અનુશીલન નિઃસંદેહ હું લોકોના કલ્યાણ માટે છે. તેથી લાકડાં હતાં નહિ આથી રસોઈ કરવા માટે તે જ લાકડાં બાળી વેદિક ધર્મની જાણકારી માટે ક્રિ ક લોકો એ કોઈપણ અનુષ્ઠાન નાખ્યાં. આમ બીજો દિવસ પણ નકામો ગયો.
અત્યંત આવશ્યક છે. કુમારિલનું શું સિદ્ધિના પ્રયોજન વગર સ્વયં લક્ષ્મીજીના આગ્રહથી વિષ્ણુ ભગવાને એક મોકો વધુ આપ્યો. આ કથન યથાર્થ છે-“પરમારનુવં É * કરતાં જ રહેવું જોઈએ. આ પ્રકારે તેમણે એક પારસમણિ કઠિયારાને આપ્યો. કઠિયારો તો ખુશ ખુશ fષાં વસત મીનાસાય: @ નિષ્કામ કર્મ અનુષ્ઠાનની શિક્ષા થઈ ગયો. લાકડાં કાપવાનું કામ બાજુ ઉપર મૂકી ઝાડ નીચે સૂઈ યોગનમ્: |
દેવી તે મીમાંસાના કર્તવ્યશાસ્ત્રનો ગયો. પરંતુ ઝાડ ઉપર બેઠેલો કાગડો કા.કા... કરી તેની ઊંઘ હ ચરમ ઉદેશ્ય છે. જર્મન તત્ત્વજ્ઞ કાંટ બગાડતો હતો. આથી ચીડાઈને કઠિયારાએ તે કાગડાને હાથથી ૨૦૨. સોમ ટાવર. પણ કર્તવ્યના વિષયમાં મીમાંસા ઊડાડવાનો પ્રયત્ન કર્યો પણ કાગડો ઊડ્યો નહિ ત્યારે તેણે ચીકુવાડી, મતની સમાન જ મત રાખે છે. ભગવાને આપેલ પેલો પારસમણિ તેની પાસે હતો તેનો જ છૂટો ગુલમોહર સોસાયટી, છે એનું કહેવાનું છે કે પ્રાણીઓએ ઘા કયો. કાગડો તો ઊડી ગયો પરંતુ પારસમણિ ક્યાં પડ્યો તે બોરીવલી (વે.). ક કર્તવ્યનું સંપાદન સ્વાર્થ બઢિથી ખબર ન પડી. કઠિયારો પારણિને આમ તેમ શોધવા લાગ્યો મુંબઈ- ૪૦૦ ૦૯૨. નહીં કરીને નિરપેક્ષ બુદ્ધિથી કરવું પણ તેને પારસમણિ મળ્યા નહિ. ત્યારે વિષ્ણુ ભગ
શ બટિથી કરવું પણ તેને પારસમણિ મળ્યો નહિ. ત્યારે વિષ્ણુ ભગવાને હસતાં સેલ નં. : ૯૮૧૯૭૨૦૩૯૮. * જોઈએ. આ બંનેમાં થોડું અંતર હસતાં કહ્યું કે, મેં તો તેને આપ્યું પરંતુ તેના કર્મમાં હતું જ નહિ ઈમેલ
| છે. જ્યાં કાંટના મતમાં કર્મના માટે તેને કાંઈ પણ મળ્યું નહિ.
-સંપાદિકાઓ hansajainology @ gmail.com. R કર્મવાદ 4 કર્મવાદ કર્મવાદ ન કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ # કર્મવાદ
* કર્મવાદ 4 કર્મવાદ પૂર્વ કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 5 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ પૂર્વ કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ # કર્મવાદ કર્મવાદ Fકર્મવાદ *
કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ | કર્મવાદ " કર્મવાદ 4 કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ | કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ 4 કર્મવાદ 4 કર્મવાદ ક્ર કર્મવાદ | કર્મવાદ કર્મવાદ |
