________________
i i i 5 5 f 5 f
કર્મવાદ ૐ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ
કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદપૃષ્ટ ૧૨૦ ૭ પ્રબુદ્ધે જીવન કર્મવાદ વિશેષાંક - ઑગસ્ટ ૨૦૧૪ વાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ પૂર્વ
ઈસ્લામ અને કર્મવાદ
E ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ
[ ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ ગુજરાત વિદ્યાપીઠના ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિ વિભાગમાં પ્રોફેસર અને અધ્યક્ષ છે. ૫૫ જેટલા ઈતિહાસ, સાહિત્યઅને આધ્યાત્મિક વિષય પરનાં તેમના પુસ્તકો પ્રકાશિત થયેલ છે. શ્રી મુંબઈ યુવક સંઘની પર્યુષા વ્યાખ્યાનમાળાના વક્તા છે. ગુજરાતમાં બિનસાંપ્રદાયિક વિચારક, વક્તા અને લેખક તરીકે જાણીતા છે. ] કર્મ તેરે અચ્છે છે તો, કિસ્મત તેરી દાસી ધ
નિયત તેરી અચ્છી હૈ, તો ઘરમેં મથુરા કાશી હૈ.' શાયરીના પ્રથમ મત્લામાં કર્મની વાત છે. સારા કર્મ કરનાર માટે નસીબ તેની દાસી સમાન બની રહે છે. અર્થાત્ તે નસીબનો બળવાન હોય છે. ઈશ્વર તેના પર ખુશ રહે છે. તે ઈશ્વર પાસે જે માર્ગ છે તે પ્રાપ્ત કરે છે, જો કે આ માન્યતા દરેક ધર્મમાં જુદા જુદા સ્વરૂપે જોવા મળે છે.
દરેક ધર્મમાં કર્મનો સિદ્ધાંત નૈતિક મૂલ્યોના પાયા પર આધારિત છે. સેવાકીય અને સદ્કાર્યો તંદુરસ્ત વ્યક્તિ અને સમાજ માટે અનિવાર્ય છે. એટલે જ ઈસ્લામ અને હિંદુ બંને ધર્મમાં કર્મનો સિદ્ધાંત સ્વીકારવામાં આવ્યો છે. ઈસ્લામમાં માનવીના કર્મના આધારે જ જન્નત અને દોઝખનો વિચાર કુરાને શરીફમાં આપવામાં આવ્યો છે. એ જ રીતે હિંદુધર્મમાં પણ સ્વર્ગ અને નર્કની પરિકલ્પનાના મૂળમાં પણ કર્મનો સિદ્ધાંત પડેલો છે. આ જ વિચારને આધ્યાત્મિક અભિગમથી ગીતામાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ સમજાવ્યો છે. ગીતાના ૧ થી ૬ અધ્યાયમાં કર્મયોગ તરીકે તેનું વિસ્તૃત આલેખન થયું છે. કર્મના સિદ્ધાંતને સાકાર કરતો જે ગ્લો કે વિશ્વભરમાં પ્રસિદ્ધ છે તે ગીતાનો, બીજા અધ્યાયનો ૪૭મો શ્લોક છે. તેમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ કહે છે.
‘કર્મણ્યેવાધીકારસ્તે મા ફલેષુ કદાચન,
મા કર્મચાહેતુર્ભૂમાં તે સંગોડસત્યકર્મી
આ એક શ્લોકમાં શ્રીકૃષ્ણ ચાર બાબતો તરફ નિર્દેશ કરે છે. ૧. કર્મ કરવા તું સ્વતંત્ર છે.
૨. પરંતુ તેનું ફળ ભોગવવા તું પરતંત્ર છે.
‘કર્મપત્રિકા’. દુનિયામાં આપશે જે કંઈ સારા નરસા કર્મો કરીએ છીએ તેની નોંધ ખુદાને ત્યાં રાખવામાં આવે છે. એ નોંધ મુજબ જ વ્યક્તિના કર્મોનો ઈન્સાફ થાય છે. કુરાને શરીફમાં કહ્યું છે.
‘કામતને દિવસે લોકો જુદી જુદી સ્થિતિમાં કબરોમાંથી નીકળશે અને તેમને દરેકને તેમના આમાલનામા બતાવવામાં આવશે.'
કુરાને શરીફમાં આ વાતને વિસ્તૃત રીતે સમજાવતાં કહેવામાં આવ્યું છે.
૩. ફળનો હેતુ જ લક્ષમાં રાખીને કર્મ ના કરીશ.
૪. તારો અકર્મમાં સંગ ના થશો.
‘જેનું આમાલનામું તેના જમણા હાથમાં આપવામાં આવશે તે લોકો ખુશ હશે. તેમને જન્નતમાં મનમાની મોજ પ્રાપ્ત થશે. જન્નતના બાગો તેમના માટે ખુલ્લા હશે. તેમાં મીઠા મેવા તેમને આપવામાં આવશે. આ તમામ તેમના સદ્કાર્યોનો બદલો છે. જે તેમણે દુનિયામાં કર્યા છે.’
કુરાને શરીફમાં એક અન્ય વાક્યનો પણ વારંવાર ઉલ્લેખ છે. ‘અલ્ આમલો બિન્ નિય્યતે’ અર્થાત્
‘કર્મનું ફળ તેના સંકલ્પ પર આધારિત છે' અથવા ‘સદ્ધાર્થોનો વિચાર માત્ર પુષ્પ છે, '
દા. ત. મારી પાસે જે થોડાં નાણાં છે તે મારી જરૂરિયાત માટે છે. પણ જો તેની મારે જરૂરત ન હોત અથવા તે મારી જરૂરત કરતાં વધારે હોત તો હું તે જરૂરતમંદને અવશ્ય આપી દેત. આવો વિચાર માત્ર પુણ્ય-સવાબ છે. એ જ રીતે અન્ય એક શબ્દ પણ કુરાને શરીફમાં અનેક વાર વપરાયો છે. તે છે હી સબીલિલ્લાહ' અર્થાત્ ‘ખુદાના માર્ગ કર્મ કર.'
આમાલ અર્થાત્ કર્મ મુખ્યત્વે કરીને ઈમાન અર્થાત્ વિશ્વાસ સાથે સંકળાયેલ છે. ઈમાન એ ખુદા પરના વિશ્વાસને કહે છે, જેને ખુદામાં વિશ્વાસ છે તેને ખુદાના આમાલ કે સદ્કાર્યોના આદેશમાં પણ વિશ્વાસ છે. ખુદાએ દરેક મુસ્લિમને ત્રણ પ્રકારના સદ્કાર્યો ક૨વાનો આદેશ આપ્યો છે. જકાત (ફરજીયાત દાન) અને ખેરાત અને સદકો મરજિયાત દાન). આ ત્રણે દાનના માર્ગો ઈસ્લામના કર્મવાદના સિદ્ધાંતને સ્પર્શે છે. દરેક મુસ્લિમ ઈસ્લામના પાંચ સ્તંભોને માને છે. ઈમાન, નમાઝ, રોઝા, ઝકાત અને હજ્જ. આ પાંચ સિદ્ધાંતોને
ને ફરજીયાત રીતે અનુસરે છે. ઝકાત
તેમાંનો એક સ્તંભ છે. દરેક મુસ્લિમ
કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ TM કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદઃ કર્મવાદ – કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ ૐ કર્મવાદ ૬ કર્મવાદ 9 કર્મવાદ
અર્થાત્ ફળની અપેક્ષા રાખ્યા વગર કર્મ કર્યે જા. કારણ કે સારા કે ખરાબ કર્મ કરવાનું તારા હાથમાં છે. તેનું ફળ તારા હાથમાં નથી. તને તારા કર્મનું ફળ તા૨ા ફળને અનુરૂપ જ ઈશ્વર આપશે.
ઈસ્લામમાં કર્મને ‘આમાલ” કહેલ છે. કુરાને શરીફમાં વારંવાર
‘આમાલનામા” શબ્દ વપરાય છે. *આમાલનીમા'નો અર્થ થાય છે ‘કર્મપત્રિકા
‘આમાનામા'નો અર્થ થાય છે
કર્મવાદ કર્મવાદ કર્મવાદ - કર્મવાદ કર્મવાદ
